This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 i ii … i , … [. — ® - - - «In «//i ef en fi- . . . -- I. s) -'^- . … , /. \ … -

;******.
• • • - - - s , . ********
- - - - - - - - - - s

|
| - s ***** ****
_ - - - - -
- • •A
!

If . , iw- ; ; *** • • • •***'

i
t u r ._*« '

: … . i********; • • o •***

***vi*«jras , • • *\\i* *** )

l
, w, *** **
:' ' s *********** a
|

, , ; aAi*ii s u : i********** s o.

1 , s* *s*wi* ®**e , - • s* *'

sysv, ***•• - - ''•

i -- •• - •* * ■ s • , * ei
; . . i*i***** ; • • ****
i -

μ . • • • … … [… - ^-- . a- , r r- ii) J - • • • ur- ■ n ■ =■lºi

K i tya* •**• , • * ***yt*®*** -

4.

[ sarss '* - … •*& eas *s* * •

p* i
ja- i-}s &a) , **
**$**4 £.
- - -

non n
, … c
-

I • *°® ja s e.
•; • £i*; *-s.
- - 1 -

a
• …
ranciscan Unstitute (publications
TEXT SERIES NO. I
Edited by Eligius M. Buytaert, O. F. M.

Saint John Damascene

DE FIDE ORTHODOXA
Versions of Burgundio and Ccrbanus

Edited by
Eligius M. Buytaert, O.F.M., S.T.D.
D. Litt, et Hist. Orient.

-TXAERTS F. SCHÖMNGH
PADERBORN, GERMANY
 FRANCISCAN INSTITUTE PUBLICATIONS
PHILOSOPHY SERIES
1. The Traciatus de Successivis Attributed to William Ockham. Edited by
Philotheus Boehner, 0. F. M., Ph. D. 1944.
2. The Traciatus de Praedestinatione et de Praescientia Dei et de Futuris
Contingentibus o¡ William Ockham. Edited by Philotheus Boehner,
0. F. M., Ph. D. 1945.
3. The Transcendental and Their Function in the Metaphysics of Duns
Scotus. By Allan B. Wolter, 0. F. M., Ph. D. 1946.
4. Intuitive Cognition. A Key to the Significance of the Later Scholastics.
By Sebastian Day, 0. F. M., Ph. D. 1947.
5. The de Primo Principio of John Duns Scotus. A Revised Text and a
Translation. By Evan Roche, O. F.M., Ph. D. 1949 (exhausted)
6. Psychology of Love According to St. Bonaventure. By Robert P. Prentice,
0. P.M., Ph. D. 1951.
7. Evidence and Its Function According to John Duns Scotus. By Peter
C. Vier, 0. P.M., Ph. D. 1951.
8. The Psychology of Habit According to William Ockham. By Oswald
Fuchs, O. F. M., Ph. D. 1952 (exhausted)
9. The Concept of Univocity Regarding the Predication of God and Creature
According to William Ockham. By Matthew C. Menges, 0. F. M., Ph. D. 1952.
10. Theory of Demonstration according to William Ockham. By Damascene
Webering, O.F.M., Ph.D. 1953.
1 1. The Category of the Aesthetic in the Philosophy of Saint Bonaventure.
By Sister Emma Jane Marie Spargo, Ph. D. 1953.

HISTORY SERIES
1. Three Saints' Lives. By Sister M. Amelia Klenke, 0. P., Ph. D. 1947.
2. Seven More Poems by Nicholas Bozon. By Sister M. Amelia Klenke,
0. P., Ph. D. 1951.
MISSIOLOGY SERIES
1. Imperial Government and Catholic Missions in China During the Years
1784—1785. By Beniward H. Willeke, 0. F. M., Ph. D. 1948.
2. The Negotiations Between Ch'i-Ying and Lagrène 1844— 1846. By
Ángelus Grosse-Aschhoff, 0. F. M., Ph. D. 1950 (exhausted)
FRANCISCAN INSTITUTE PUBLICATIONS
TEXT SERIES NO. I
jfranciscan 1Institute [Sublications
TEXT SERIES N O. 8

Edite d by Eligius M. Buyta ert, O. F. M.

- I-

~L^-i ; -

* Saint John Damascene

DE FIDE ORTHODOXA
Versions of Burgundio and Cerbanus

Edited by
Eligius M. Buytaert, O. F. M., S. T. D.
D. Litt. et Hist. Orient.

Published by
THE FRANCISCAN INSTITUTE
ST. BONAVENTURE, N. Y.
and
E. NAUWELAERTS F. SCHONINGH
LOUVAIN, BELGIUM PADERBORN, GERMANY
1 95 5
7

NIHIL OBSTAT

die 19 Martii, 1955

Philotheus Boehner, O.F.M., Censor librorum

IMPRIMATUR

die 28 Martii, 1955

Josephus Aloisius, Episcopus Buffalensis

Published with the aid of the Very Reverend Ministers and

Commissaries Provincial of the Friars Minor of the United States
 PREFACE

Till this day anyone who had to publish a medieval Scholastic

text, be it of Alexander of Hales, Thomas Aquinas or Scotus, and
everyone who studied the influence of Damascene on the West was
confronted with a particular problem. The discrepancies between
the Damascene texts used in the Middle Ages and those available to
us — say in Migne — are countless. The numbering of the chapters
differs. The sequence of certain texts is not identical. Especially
some medieval readings appear to be obscure and even odd.
Still, commonly, references were made to the Patrología graeca
only, or, in the better cases, extracts from one or two Burgundio
manuscripts were added, one scholar using a codex of Paris, another
quoting a manuscript from Brussels or Florence. Yet the Scholastics
did not know the Greek text nor the Latin version of Lequien,
both reprinted by Migne; nor even, usually, the corrected version
of Grosseteste. The "classical" text of the Middle Ages was the
Burgundio version. The Scholastics speculated upon its readings.
Medieval studies require a reliable edition of Burgundio's entire
text, not just of some extracts.
Renaissance purists attacked the translation of Burgundio.
These attacks were partly due to the fact that the text-tradition,
at a very early stage, has been corrupted and that everyone of the
many copyists had added his mistakes. Unknowingly the Renais
sance scholars accused more the scribes than Burgundio. The
present edition, however, was not undertaken because we were
convinced that the version of Burgundio is ideal. Far from it. We
only wanted to help editors of Scholastic texts and other Medie
valists. Several features of our publication, e. g. the threefold num
bering of each chapter, are explained and justified by that purpose.
The version of Cerbanus was added, also to give the same
Medievalists the two earliest Latin translations in one volume.
Since Peter Lombard in his Sentences quoted Cerbanus as well
as Burgundio, or sometimes amalgamated their versions, traces
of both of them run through the entire Scholastic literature.
St. Bonaventure, November 4, 1954.
E. M. Buytaert
v
 INTRODUCTION
Yanah ibn Mansur1 ibn Sarjum, currently called Saint John
Damascene, was a scion of a wealthy Christian family of Arab-
occupied Damascus. He was born around 675, probably in Damas
cus. After a sound education, he was made civilian leader of the
Christians of his native city. Still a layman, he became involved in
theological disputes of his time and strongly attacked the icono
clasts. Around 730 he entered the Sabbas Monastery in the vicinity
of Jerusalem, where he was ordained a priest (before 735), and
spent the rest of his days. He died most likely on December 4, 7492.
John Damascene was a prolific author, rather of the eclectic
type. His greatest work is the Source of Knowledge, which he
composed and revised between 742 and 749. It is subdivided into
three parts: the "Philosophical Chapters" better known as "Dia
léctica"3; the "Book on Heresies"; and the "Exact Exposition of
the Catholic Faith", commonly quoted as De fide orthodoxa. The
latter part of the Source of Knowledge is published here in its two
oldest Latin versions.
At an early date the De fide orthodoxa became a classic of
the Eastern Church, both in the original Greek and in trans
lation. At the end of the Ninth or the beginning of the Tenth
Century it has been translated into Old Slav by John, exarch of

1 Cf. "lohannis presbyteri Damascene qui Mansur" of Burgundio's version,

infra, p. ii.
1 The ancient Greek and Georgian "vitae" of Damascene, as well as the
modern biographies, are based upon a relatively late Arabian biography
written shortly after 1084—1085 by Michael of Simeon Monastery in the
vicinity of Antioch ; edit. C. Bâcha, Harissa (Lebanon) 1912, and London 1912.
For the life, writings, and doctrine of Damascene, cf. D. Stiefenhofer, Des
heiligen Johannes von Damaskus Genaue Darlegung des orthodoxen Glaubens
(BKV», vol. 44, Munich 1923) I—CXI ; O. Bardenhewer, Geschichte der alt
kirchlichen Literatur V (Freiburg i. Br. 1932) 51—65; M. Jugie, Jean Damas-
cène, in D. T. C. VIII i (Paris 1947) 693—751 (this author neglects almost
entirely the literature on the subject published since 1900) ; B. Altaner,
Patrologie1 (Freiburg-i-Br. 1950) 474—478.
3 The Latin version of Robert Grosseteste has been published recently
by O. A. Colligan (Franciscan Institute Publications, Text Series No. 6)
St. Bonaventure N. Y. 1953.
VI
 Introduction VII

Bulgaria4. In the Tenth Century Anthony, of the Simeon

Monastery near Antioch, gave an Arabian version5. During the
latter half of the Eleventh Century Ephrem Mcire rendered it
into Georgian, and between noo and 1114 his pupil Arseni of
Iqaltho made another, again in Georgian6.
The West was slower in adopting the work, but once it started
it multiplied the versions, made concordances of its contents, etc.
The Middle Ages alone had four translations, all in Latin: the
partial version done in Hungary before 1145, perhaps by Cerbanus;
the popular translation of Burgundio, 1153—1154; the version
of Robert Grosseteste7 correcting Burgundio between 1235—1240,
and the translation of the Carmelite Johannes Baptista Panetius8
(d. 1497).
The versions of Burgundio, Grosseteste and Panetius never
were printed. But four other Latin versions were: the one of James
Fabre d'Etaples (first edition 1507), of Henry Grave (edit. 1546),
of James Billius (edit. 1577) and of M. Lequien, O. P. (first edit.
1712) whose version was popularized by J. P. Migne.

Art. I. The Version of Burgundio

I. Life and Literary Activity of Burgundio9.
Burgundio was born around mo, probably at Pisa. We are in
the dark about his education, but judging from his subsequent
4 M. Jugie, art. cit. 749; J. de Ghellinck, Le mouvement théologique du
XII' siècle* (Brugghe 1948) 386; thé version of John of Bulgaria has been
published by A. Popov, Moscou 1878.
5 G. Graf, Geschichte der christlichen arabischen Literatur I (Studi e Testi
118, Rome 1944) 377.
• J. Karst, Littérature géorgienne chrétienne (Bibliothèque catholique des
sciences religieuses, Paris 1934) 30 and 33. Anthony, Ephrem, and Arseni
translated the "Dialéctica" also. — It has been asserted that the De orthodoxa
fide was translated during the Middle Ages into Syriac; neither A. Baumstark
in his Geschichte der syrischen Literatur (Bonn 1922) nor J. B. Chabot in his
Littérature syriaque (Bibliothèque catholique des sciences religieuses, Paris
1934) mention any such version.
7 S. H. Thomson, The Writings of Robert Grosseteste Bishop of Lincoln
(Cambridge 1940) 48—50; J. de Ghellinck, op. cit. 386—393 (it is regretful
that this author did not know the work of Thomson) ; E. M. Buytaert, Damas-
cenus Latinus — On Item 417 of Stegmueller's Repertorium Commentariorum,
in Franciscan Studies XIII n. 2—3 (1953) 53—54.
8 The version is contained in ms. 432 of Ferrara.
• Cf. especially R. Mols, Burgundio de Pise, in Diet. d'Histoire et de Géogr.
eccl. II (Paris 1938) 1363—1369.
VIII De Fide Orthodoxa

career it would seem that he studied Greek and Law. His youthful
endeavors paid off very soon and influenced the rest of his life.
From 1135 till 1138 he was part, as interpreter, of an official
Western delegation to Constantinople. Not later than 1146 he
became lawyer at Pisa. In 1151 he had the title of Judge of the
Sacred Palace of the Lateran10 and from 1155 onwards he was
Public Judge of the Pisans. He made a second voyage to Constan
tinople at a date specified, and a third in 1171. In 1179 he was
present at the Council of the Lateran. His death is dated 1193.
With the exception of some dedicatory letters, the literary
activity of Burgundio was limited to translating from the Greek
into the Latin. Fr. Mols enumerates the following translations,
adding their approximate dates11:
the Greek quotations of the Digeste; 1140;
De fide orthodoxa of Damascene; 1148—1150; but cf. infra our study of
the date of the version;
Homiliae in Matlhaeum of Saint John Chrysostom; May-December 1151;
In Isaiam of Saint Basil the Great; H5212;
De natura hominis of Nemesius of Emesa, but erroneously under the
name of Gregory of Nyssa; 1155 or 1159;
Homiliae in Johannem of Chrysostom; started in 1171 and worked at
"during two continous years"13;
Homiliae in Genesim of Chrysostom; started in 1179;
a number of medical works; 1185 and following.

10 Mols, art. cit. 1364, makes it 1152; he refers correctly to L. A. Muratori,

Antiquitates Italicae III (Milan 1740) 1168, where we read "Ego Burgundius
sacri Lateranensis Palatii ludex interfui et subscripsi". But in Burgundio's
letter to Eugene III, wherein he dedicates to the Pope the translation of
the Homiliae in Matthaeum of Chrysostom, we read: "[Eugenius III] mili i
Burgundioni ludici suo, natione Pisano, id idem mea enucleatione perficiendum
commisit", i. e. the Pope requested him to make the translation. The expression
"his judge" in this letter of 1151 seems to mean "Judge of the Sacred Palace".
For the text quoted, cf. E. Martène-U. Durand, Velerum scriptorum et monu-
mentorum . . . amplissima collectio I (Paris 1724) 818.
11 We have listed the translations in their chronological order.
12 Mols, art. cit. 1366, only says "before 1153"; but ibid. 1365 he implies
that it was in 1152: he claims that Damascene was not translated during the
years 1151—1153 because at that time Burgundio made other translations.
The year 1151 (May till December to be exact) is taken by the Homiliae in
Matthaeum: consequently the work of Basil, done before 1153, was translated
in 1152.
13 Burgundio himself says that he worked on this version "per duos
continuos annos"; cf. his prologue, published by Martène-Durand, op. cit. 829.
 Introduction IX

Other translations attributed to Burgundio are not to be found

or are of doubtful origin14, or they are proven to be the work of
somebody else. The version of the "Dialéctica" of Damascene, for
instance, or of hisElementarium is due to Grosseteste, not Burgundio.
2. Date of the Version (1153—1154).
A number of authors date the Sentences of Peter Lombard
from 1151—1152, because this work quotes the Burgundio version.
And those who study the time of Burgundio's translation say that
it is 1149—1150, since Peter Lombard was able to use it in 1151—
1152. The queer thing about this vicious circle is that the Sentences
really mark the terminus ante quern of the Burgundio version and
that the latter is the terminus post quern for the Sentences. Yet
dating both works without regard of the chronology of the other
seems the only means to escape the vicious circle noted.
Some small literary facts have been utilized in solving our
problem. We do believe in the facts, but not always in the inter
pretation given. For instance, in his Sentences Peter Lombard
introduces a citation from Burgundio's version with the observation
to the effect : Pope Eugene, too, saw to it that the work was trans
lated15. In an old, trustworthy gloss, written by a pupil of Peter
Lombard, the preceding remark of the Master is accompanied by
this note: "He took this quotation from that book while he was in
Rome"16. From these two passages it has been deduced that
Burgundio finished translating when Eugene was still alive, and
even that Peter Lombard visited Rome during the reign of this
Pope. Such deductions certainly are not warranted. We cannot
affirm without additional evidence that Burgundio finished his
work before the death of Eugene III. One can imagine a priori that

14 Cf. Mois, art. cit. 1367.

15 Libri IV Sententiarum I, D. XIX c. 9 (edit. Quaracchi 1916) 133:
"Unde loannes Damascenus, inter Graecorum doctores magnus, in libro
quern De Trinitale scripsit, quern et papa Eugenius transferri fecit, ait . . .".
The editors of Quaracchi are of the opinion that De Trinitale, according to
Peter Lombard, is a title. We rather believe that to the knowledge of Peter
the Trinity was the main topic of the work of Damascene.
11 Cf. Gloss of Bamberg, note accompanying the text of the Sentences
copied in our note 15: "A libro isto sumpsit magister hanc auctoritatem dum
Rome esset"; Bamberg Patrol. 128 fol. 43, quoted by A. Landgraf, Notes sur
les Sentences de Pierre Lombard, in RTAM II (1930) 91, note 40. The glossarist
seemingly did not know personally the version of Burgundio.
X De Fide Orthodoxa

the Pope requested the translation sometime at the end of his life
and that Burgundio did not finish yet when Eugene died. A request
of that type did not cease just because the Pope ceased to live.
The proposed date for Peter Lombard's trip is obviously still more
questionable.
Unwarranted, too is the use made in this context of the Chronicle
of Robert of Torigny. For our problem the main passage of the
Chronicle is that "Pope Eugene ordered that the book of Damascene
was translated from the Greek into the Latin"17. This is in the
Chronicle the last item of the year 1152, and the last act of Eugene
III as well18. The note is not written by Robert of Torigny himself.
Later in the Chronicle the author mentions two works of John
Chrysostom translated by Burgundio, but he says nothing about
the De fide orthodoxa19. Our note, however, has been added by
somebody else, who also added — and again at the end of a year —
the remark about the version of some of the works of Aristotle by
James, a cleric of Venice20. As to the originality and authority
of the note, the matter is not clear. Its formulation (Eugenius fecit
transferri)21 and its otherwise not explained oddity (librum Petrum
Damasceni) suggest that the author may have been inspired by the
parallel observation of Peter Lombard. In that case the Chronicle
has just the authority of the Sentences. If on the other hand the
observation of the Chronicle is really independent, then it could
be stressed that the request of Eugene III is the last act of his
reign, at least according to the Chronicle. But then it should be

17 Edit. L. C. Bethmann in M.G.H., Scriptores VI (Leipzig 1925) 501:

"Eugenius papa fecit transferri de Greco in Latinum librum Petrum Damas
ceni". The editor does neither explain nor correct the obscure reading "librum.
Petrum Damasceni". Or is it a misprint?
18 For the year 1153 the Chronicle just mentions the death of Eugene;
cf. edit. cit. 502.
» Ibid. 531.
20 Ibid. 489 in the note a) : "lacobus clericus de Venecia transtulit de
Greco in Latinum quosdam libros Aristotilis (sic), et commentatus est; seil.
Tópica, Anal, priores et posteriores, et Elencos; quamvis antiquior translatio
super eosdem libros haberetur". — From this note compared with the item
of the Chronicle on Damascene it would appear that the glossarist was una
ware of the fact that part of the De fide orthodoxa has been translated before
Burgundio ever started; also, that he did not know the name of Burgundio,
whereas he is well informed about the translator of the works of Aristotle.
21 Compare with the Sentences, edit. cit. 133, or the text quoted in our
note 15.
 Introduction XI

observed that the glossarist obviously did not want to disturb the
text of Robert of Torigny, and added his information twice — in
the case of Aristotle as well as of Damascene — at the end of a
year. From what we said it would appear that the Chronicle of
Robert of Torigny is of dubious value for the solution of the problem
of the chronology of Burgundio's version.
At least by implication, the reasoning of Mols22 that the version
was done in 1148—1150 because Burgundio did other translations
in 1152—1153, has been questioned above. Indeed the author
does not prove that the years 1153—1154 or 1153—1155 ought to
be excluded. The argumentation of P. Fournier23 requires more of
our attention. He says that especially during the years 1148—1149
Pope Eugene was occupied by the problem of the Eastern Church
in general, and by the problem of Eastern influence on the Western
disputes concerning the Blessed Trinity in particular. Fournier fur
ther claims that under the influence of these two factors the Pope
requested in 1149 that Anselm of Havelberg write his Dialogi or
reports on the theological discussions of Constantinople 1135—1138,
discussions in which both Anselm and Burgundio took part. Finally,
Fournier feels certain that the Pope in the same vein requested
Burgundio to translate Damascene when he was at Pisa in 1148.
The author does not clearly formulate the conclusion of these four
data. From the context, however, it follows that the version has
been finished not later than 1149, since Fournier admits that
Peter Lombard may have used it in uso24.
This argumentation does not stand a close scrutiny. How, for
instance, did Pope Eugene know about John Damascene and his
work? If he knew the texts quoted before 1148 by Gerhoh of
Reichersberg, why did Eugene III not ask for a copy of the version
made in Hungary ? Or how did he know that the latter version did
not represent the entire work of Damascene? Did the Pope know
that Burgundio was able to do such translations, or did he get the
idea upon reading the Dialogi of Anselm of Havelberg, which were
finished in 1150 and which mentioned the name of Burgundio?
Do we have to accept a request viva voce, or is a written demand
impossible? Burgundio translated, upon request of Eugene, In
** Art. cil. 1365.
13 In Les origines du Décret de Grauen, in Revue d'Histoire et de littérature
religieuses III (1898) 257—258.
" Ibid. 259-
XII De Fide Orlhodoxa

Matthaeum of Chrysostom and In Isaiam of Basil in 1151 and

1152 respectively, not in 1148—1149. Supposing that the Pope
asked for a version of the three works in 1148 at Pisa, how do we
prove that Burgundio translated Damascene first ? Finally, how
did Eugene know that the work was going to help in solving the
theological discussions on the Blessed Trinity ? In fact the De
fide orthodoxa contains a trinitarian doctrine of an earlier stage of
evolution, which eventually created some more trouble in the
West. — Consequently, it would seem that the theory of Fournier
is quite aprioristic and does not prove much, if anything.
We believe that in dating the translation the following facts
have to be taken into account:
1. According to Peter Lombard, the Chronicle of Robert of
Torigny and Burgundio himself25, the version was made upon
request of Eugene III (1145—1153). Probably these three witnesses
ought to be reduced to one, Burgundio: Peter Lombard saw the
new version, and though it seems to be certain that he did not read
the entire work, he certainly checked its title; on the other hand,
the Chronicle of Robert may depend upon Peter, as stated above.
Of course, in this case, Burgundio has the strongest authority.
2. Peter Lombard used the new version after quoting originally
the Cerbanus translation26. We do not want to and cannot enter
upon the question of the exact date of the Sentences. Still one date
concerning the Sentences is acceptable to everybody; it is 1158,
since the oldest manuscript containing the work is dated of that
year27. It is certain, also, that no use was made of the Burgundio
version- at the very latest revision of the Sentences by the author
himself, because none of the Damascene texts is among the so-
called "fly-notes" of the Sentences28.
3. Peter Lombard copied from Burgundio, while he, Peter, was in
Rome. Obviously he had to work fast: his introductory note con
cerning Burgundio's version appears on the second citation from

u Cf. infra, p. ii.

14 It has been sufficiently proven by de Ghellinck, Szigeti and us that
Peter Lombard never quotes outside III i—8 (c. 45—52), and that he origi
nally used the version of Cerbanus which has those eight chapters only.
Cf. infra.
27 Troyes ms. 900.
18 The "glosae volatiles" are in smaller print in the Quaracchi edition of
1916; list of these, ibid. XLIV; cf. also A.Landgraf, art. cit. Soff.
 Introduction XIII

Damascene*8, and not all the quotations from Cerbanus are correct
ed with the aid of the Burgundio text. These two facts suggest that
Peter Lombard was unable to secure a manuscript with the Bur
gundio version. This in turn may mean that he was still very close
to the translating activity of Burgundio, and that copies of the
version outside the one sent to Rome by the translator were still
unavailable.
4. As a consequence, between 1158 and the time of the Bur
gundio version we have to accept at least : final revision of the
Sentences accounting for the "fly-notes"; revision of the Damas
cene texts of the Sentences by Peter Lombard, in Rome30, and
return of the author to Paris; shipment of the manuscript of
Burgundio from Pisa to Rome.
5. Upon request of Eugene III Burgundio translated three
works from the Greek into the Latin. Of two of them exists a
dedicatory letter from Burgundio to the Pope31; only for the work
of Damascene we do not find any.
6. In the title of the version32 Burgundio calls himself "Judge".
Though this does not prove much, still in no document from before
1151 is given to him this name. On the other hand, the same
superscription testifies that the version was made "for lord Eu
gene III pope of blessed memory". We concede that the copyists

" Edit. cit. 133; the first citation is found ibid. 126.
" J. de Ghellinck, though the foundations of his theory were attacked —
to say the least — remained faithful to his idea that the journey of Peter
Lombard to Rome took place at the very latest around 1151—1152; cf. Le
mouvement 285—288, with the literature involved. Our conclusions require
a later date.
M For the Homiliae in Matthaeum, cf. Martène-Durand, op. cit. 817—819
(both dedicatory letter and explicit). According to M. Vattasso and P. Franchi
de'Cavalieri, Codices Vaticani latini I, Codices i—676 (Rome 1902) 298 Mar-
tene and Durand, or rather Mabillon whose transcript they used, reproduce
the text of Vat. lat. 384, a manuscript of the Fifteenth Century. Notice that
this relatively late codex does not refer to Eugene III as "of blessed memory" ;
cf. the Burgundio mss. of the version of Damascene, and the use we make of
them in the next paragraph of our text. Vat. lat. 383, of the Twelfth Century
(Vattasso-de'Cavalieri, op. cit. 297) contains the same version of Burgundio
of the Homiliae in Matthaeum: it is regretful that the first folio with the
preface of Burgundio is almost gone, but the explicit corresponds to what
we read in Vat. lat. 384. For the work of Basil, cf. С. H. Haskins, Studies in
the History of Mediaeval Science (Cambridge 1924) 151, note 36.
11 Cf. infra, p. ii.
XIV De Fide Orthodoxa

ill-treated the inscription. Still, wherever we find it in full, even

in the oldest manuscripts, the addition "of blessed memory" is
there, and the accepted rules of text-criticism made us retain it
in our edition as coming from the translator himself33.
The date best fitting all these facts is 1153—1154. It allows
for the request of Eugene III and explains the absence of dedica
tory letter as well as the constant presence in the superscription
of "Eugene ... of blessed memory". It allows for the revisions
of the Sentences. It fits the Chronicle of Robert of Torigny which
places the request by Eugene III near the end of the Pope's life.
And the version is done, or finished, still close enough to the life
of Eugene so that Burgundio did not have to consider the request
as rescinded.
It might be that the name of Burgundio was brought to the
attention of the Pope by the Dialogi of Anselm of Havelberg (1150)
and that upon consultation with experts and Burgundio himself,
the latter was requested to translate first In Matthaeum of Chrys-
ostom, then In Isaiam of Basil, and finally De fide orthodoxa, on
which version Burgundio was still working when the Pope died.
Quite recently D. Van den Eynde has proven, without appealing
to the date of the Burgundio version that Peter Lombard has
finished and edited his Sentences in 1155—1157. The author even
marks his preference for the year H5734. Our dating of the Bur
gundio version (1153—1154) has been made without regard of the
findings of our learned friend. Still its fits them perfectly. On the
contrary our conclusions contradict the opinion of P. Fournier35
and J. de Ghellinck39 that the Sentences were composed in
1150—1152, an opinion accepted by P. Anciaux37, and, formerly,

" Concerning this point several manuscripts were checked, many more
than those mentioned in our critical apparatus. — Because Eugene III died
before Burgundio finished his work might be one of the reasons why it took
the version such a long time to become generally known; cf. below.
84 Nouvelles précisions chronologiques sur quelques oeuvres théologiques du
XII' siècle, in Franciscan Studies XIII n. 2—3 (1953) no—n8; cf. especially
the last page. We were pleased to see that Dom O. Lottin in his last volume
of Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles (IV 2, Louvain 1954, 837)
accepts the dating 1155—1157, proposed by D. Van den Eynde.
36 Art. et loc. cit. (our notes 23—24).
86 Le mouvement 222.
" La théologie du sacrement de pénitence au XIIe siècle (Louvain 1949)
79—80.
 Introduction XV

by D. Van den Eynde38. We contradict, also, the statements of

F. Stegmüller that I Sent, was probably composed before H4838,
and II—IV probably during the winter 1151—H5240, or that the
Sentences were finished in H5241. Our date, however, requires
only a specification of the prudent affirmation of A. M. Landgraf
that the Sentences were composed after uso42.
3. Diffusion and Influence of the Version.
Minges, Grabmann, Lottin, de Ghellinck et al. studied the
influence of the Burgundio version; de Ghellinck wrote also on a
prerequisite of influence, namely the diffusion of the work43.
Citations from Damascene in Scholastic writings from about 1225
onwards certainly run into the hundreds, if not into the thousands.
For the period from circa 1250 till 1500, that is for the Scho
lastic period during which both the versions of Burgundio and
Grosseteste were in existence, it has been studied, in a few sample
cases only, which version was actually quoted. We know, for
instance, that Roger Bacon refers to Grosseteste exclusively;
Salimbene knew about the version of Grosseteste, but cites Bur
gundio only, whereas Duns Scotus uses both versions. Still the
general feeling is that Burgundio held a solid supremacy. Anyway,
the corrected version of Grosseteste, which was made between
1235—1240, ceased to be copied about 1300, whereas the Burgundio
translation was still transcribed in 1500, more than three centuries
after the version had been made44. And the number of manuscripts

>e Les définitions des Sacrements pendant la première période de la théologie

scolaslique (Rome-Louvain 1950) 40.
" Burgundio is quoted in the first and third book of the Sentences.
40 Repertorium Commentariorum in Sententias Petri Lombardi I (Würz
burg 1947) IX.
41 Ibid. i.
41 Einführung in die Geschichte der theologischen Literatur der Frühscholastik
(Regensburg 1948) 94.
43 Le mouvement 403—412, where the reader will find the references to
other authors.
44 List of Grosseteste manuscripts, cf. Thomson, op. cit. 50; E. M. Buyt-
aert, Damascenus Latinus, loc. cit. 53; according to Thomson, the Breslau
manuscript was written around 1300, all the others, during the Thirteenth
Century; among the Burgundio codices, the ms. 744 of the National Library
of Vienna was written in 1469; cf. infra, item 93 in our list of manuscripts;
item 33 is from 1500.
XVI De Fide Orthodoxa

still in existence in our days is about ten to one in favor of

Burgundio.
Fr. de Ghellinck claims that seemingly for many years, i. e. till
about 1215, the version of Burgundio was not much copied nor
directly quoted, but that the authors simply repeated what they
found in the Sentences46. This observation still stands. However,
to the authors who were influenced by Burgundio through Peter
Lombard we must add Arno of Reichersberg4*, whom de Ghellinck
considered as quoting Cerbanus only. Of Peter of Poitiers and
Stephen Langton de Ghellinck says that probably they, too, knew
Burgundio just through Peter Lombard. We may add that Peter
of Poitiers in his Sententiae, as far as there exists a critical edition,
and Stephen Langton in his Gloss on the Sentences actually merely
repeat Peter Lombard's quotations47.
J. de Ghellinck summarizes the findings of Dom Lottin by
saying that the psychology of Damascene did not leave traces in
the Latin authors before Roland of Cremona (1229—1239), with
the possible exception of William of Auxerre (d. 1231) and Philip
the Chancelor (d. 12з6)48. Since the Gloss of Alexander of Hales
has been composed before the school-year of 1224—122549, it
would seem that there is at least one more — and real — exception.
P. Anciaux50, in his extensive study on the sacrament of
Penance during the Twelfth Century, does not even mention the
name of Damascene. Is this an admission that the De fide orthodoxa
had no influence on that doctrine at that time?
An over-all study of the real influence of the Burgundio version
has never been made. One of the reasons is, probably, the absence
of a printed text. Still, like it was said by de Ghellinck, the indices

44 Le mouvement 408—409.
4e E. M. Buytaert, The Apologeticus of Arno of Reichersberg, in Franciscan
Studies, Commemorative Volume (1951) 21—22 and 28—29.
47 Sententiae Petri Pictaviensis I, edit. P. S. Moore and M. Dulong,
Notre Dame 1943; II, edit. P. S. Moore- J. N. Garvin and M. Dulong, Notre
Dame 1950; Der Sentenzenkommentar des Kardinals Stephan Langton, edit.
A. M. Landgraf, Münster 1952.
48 Le mouvement 409.
*' Glossa in quatuor libros Sententiarum II (Quaracchi 1952) 21*.
60 Op. cit. (in our note 37). In a doctoral dissertation presented this sum
mer (1954) at St. Louis University, F. Adelmann, S. J., studied the influence
of Damascene's theories on the will in the West. We are waiting with interest
to read his findings.
 Introduction XVII

of editions of medieval writings, medieval library catalogues, the

fact that the version was copied side by side with the great classics,
and the number of manuscripts still in existence are so many
proofs of the popularity of the version.
As to the catalogues of medieval libraries, the problem is more
delicate than seemingly suspected by de Ghellinck. When we read
in the catalogues "Damasceni liber", "Sententiae Damasceni",
"liber Damasceni de orthodoxa fide", and the like, usually we need
additional data to make sure that the library possessed a Burgundio
version, and not a Grosseteste translation. By "additional data"
we understand, for example, that the catalogue is from a date when
the Grosseteste version did not yet exist, or that the superscription
is such that we can make out whether we have Burgundio or
Grosseteste.
For instance, de Ghellinck refers to the History of the Library
of the Roman Pontiffs, volume I, by Ehrle, pp. 473—47451. We
find there n. 279—284 of the catalogue redacted around 1375. It
is quite certain that n. 279 and 281—283 contained Burgundio's
version, since the title given is "certa tradicio fidei" or an equiv
alent; the translation of Grosseteste reads "editio diligens fidei".
On the other hand, it is doubtful whether n. 284 "tabula super
dictis Damasceni" bears witness for the influence of the Burgundio
version. And n. 280 most likely, though not certainly, contained
the version of Grosseteste, because the "Sentences" of Damascene
are found amidst the "Dialéctica", "De haeresibus", Elementarгит,
etc. of Damascene, all writings translated by Grosseteste, and not
by Burgundio. Fr. de Ghellinck does not refer to the next page,
but p. 475 n. 288 is very likely a Burgundio text, whereas n. 289
"item lógica et sententie Damasceni" may have been the Grosse
teste version; on p. 477 n. 294 "item quatuor libri Damasceni"
is more likely the Burgundio text.
There are cases where old catalogues are very clear. One instance
is the old catalogue of the Dominicans of Vienna, written in 1513 :
"E 12. lohannis presbiteri Damasceni liber, qui et mansur dicitur
incipit : Deum nemo vidit unquam ; finit : quod ab ipso est gaudium
fructificans, translatus ab Eugenio papa a Greco in Latinum, et
sunt distincti quatuor libri in eo . . ."M. Though the mistakes in
sl Le mouvement 407, n. 4.
и Т. Gottlieb, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, I.Band:
\iederosterreich (Vienna 1915) 317.
2 Buytacrt, Damascene, De Fide Orthodox«
XVIII De Fide Orthodoxa

this description are numerous, the work depicted is unmistakably

the version of Burgundio. Less clear are "E 29. lohannes Damas-
cenus, ut supra E 12" and "E 35 ... lohannis Damasceni quatuor
libri, ut supra E I2*'53, though I would consider them as very
likely containing the Burgundio version. A dubious witness for
Burgundio is, in the same catalogue "H 52. Principia et fines
librorum originalium doctorum Dyonisii . . . Damasceni . . ."M.
The catalogue of Aggsbach, of the second half of the Fifteenth
Century, again is with some likelihood in favor of Burgundio55.
Two small facts, insufficiently noticed and studied up to now,
classify Damascene's work still more among the classics of the
Thirteenth Century. We are referring to the introduction in the
De fide orthodoxa of a new division, and the appearance of concor
dances of the work. The first of the two facts is certainly a proof
of the popularity of Burgundio's version; the second is probably
so, though in this field more research is required before we could
reach a definitive conclusion.
Around 1200 the books of the Bible were divided into chapters.
The best known of these divisions is the one of Stephen Langten,
which, with minor changes, is still in our bibles. Likewise before
1224 the Burgundio version was subdivided into four books56. In
a manuscript of Assisi, Comunale ms. 98, the division is attributed
to "the Chancelor"67, whom we tentatively identify with Philip
the Chancelor. Inspiration for such a subdivision probably came
from the Sentences of Peter Lombard.
On the other hand, around 1238—1240 Hugh of St. Cher and
the school of St. Jacques at Paris made a concordance of the
Bible. In the National Library of Paris we find now that ms. lot.

53 Ibid. 321 and 323.

" Ibid. 352—353.
66 Ibid. 535: "Item Damascenus, sunt quatuor libri"; the same manu
script, however, contained three smaller tracts of Damascene, and conse
quently we are not absolutely certain that "quatuor libri" refers to the
Burgundio version.
M Our dating of the introduction of the division is based upon the fact
that Alexander of Hales in his Gloss knowns of the original division into
loo chapters as well as of the division in four books. Cf. E. M. Buytaert,
Damascenus Latinas, loe. cit. 70. And according to the learned editors of
Quaracchi, the Gloss was written before the school-year 1224—1225; cf. our
note 49.
" Cf. infra p. XXI and 66.
 Introduction XIX

17811, formerly of St. Jacques58, contains two alphabetical, topical

concordances of the De fide orthodoxa, one on fol. Sjra—105*6,
and a different one on fol. io6ra—izira. The first concordance
has no title; the running title, however, is "Damascenus" ; the
text ends with the words "Explicit tabula super Damascenum".
This concordance was not completed: between a number of items
space was left open. The work supposes the medieval division into
four books, which suggests that the Burgundio version has been
used. The second concordance bears the title "Tabula super Librum
Damasceni". These words, also, are used as running title. This
concordance supposes the division the De fide orthodoxa into
chapters only. The latter have a subdivision indicated with the
the letters abc... We know that the school of St. Jacques sub
divided the chapters of the Bible according to the same system.
This second concordance is complete; anyway, no spaces were
left blank. The work ends with the words "Explicit tabula super
librum Damasceni quam fecit frater Willelmus de Lincolma"5*.
The same friar wrote the "tabula" on the De civitate Dei contained
in the same codex80.
Other "tabulae" of Damascene's work are in existence. An
extensive study of them may shed more light upon the influence
of the Burgundio version as well as upon Grosseteste's translation.
We have already some broad knowledge of the influence of
Damascene on the West in the Middle Ages. Yet, since neither the
quoting from Burgundio and Grosseteste, nor the general influence
of Burgundio's translation have been sufficiently studied, and
since the old library catalogues do not permit clear conclusions,
it would seem that at the present time the real test of the influence
*• A vellum manuscript, small in-folio, two columns, by different hands.
Cf. L. Delisle, Inventaire des manuscrits latins de Notre-Dame .... in Biblio
thèque de l'Ecole des Chartes (Paris 1870) 529.
69 Since the codex calls this William twice "frater", we checked Quétif-
Kchard, Wadding-Sbaralea, and similar works; but we could not identify the
author. — We know of one manuscript containing the work of Damascene
where the chapters are subdivided with the letters А В С ... in the margin;
it is ms. lat. 15682 of the National Library of Paris; cf. below our list of manu
scripts, no. 60.
•° The latter "tabula" is found on fol. 276—300, the explicit on fol. зоогб:
"Explicit tabula super librum de civitate dei, quam fecit Willelmus de Lin-
colnia". Because William hails from Lincoln, one may think that he used the
version of Grosseteste, bishop of Lincoln. We agree that the problem needs
further study.
i»
XX De Fide Orthodoxa

and diffusion of Burgundio's version is the number of copies of

the work still in existence. Only works of daily use were copied
frequently. In that sense the next paragraph (4. Manuscripts still
in Existence) belongs to this one. We have written on the topic
before81. However, more checking of the manuscripts and catalo
gues, and information graciously given to us by Professor
S. H. Thomson of Colorado University allow us to complete and
partially correct our former findings.
4. Manuscripts still in Existence.
The items with a bold letter behind the numeral, e. g. 5. (G),
15. (A), are the manuscripts used in our edition.
The word "Stegmüller" added at the end of the notices means
that the codex has been listed by F. Stegmüller in his Repertorium
Commentariorum in Sententias Petri Lombardi I 202. The informa
tion on the six Florence codices was given to us by Rev. Hugolin
Lippens, O.F.M., of Quaracchi, to whom we extend our sincerest
thanks. The data printed in square brackets are due to Prof. Thom
son. The brackets were used to avoid more foot-notes and to show
clearly our indebtedness to Prof. Thomson. We had received from
the same scholar valuable information on the codices Brussels,
Royal Library, ms. 1387 (12014—41), Paris, National Library,
mss. lat. 15682, 15686, 16359, !бз6о, 16364. We had, however,
the opportunity to check these codices personally. Consequently,
we consider ourselves entirely responsible for what is said here
about these manuscripts.
1. Admont (Austria), ms. 614 fol. i seq.; manuscript of the
Thirteenth Century; clear attribution to Burgundio62.
2. Alençon, ms. 143 fol. 185—222. Stegmüller.
3. Arras, ms. 96 n. 2; in an Italian handwriting of the Four
teenth Century; the translation is clearly attributed to Burgundio.
The incipit mentions the division in a hundred chapters. Stegmüller.
4. Arras, ms. 526; manuscript from the end of the Thirteenth
Century; mentions the division in chapter only; clear attribution
to Burgundio. The codex has 191 folios, covered by the Sentences
of Peter Lombard and the work of Damascene63. Stegmüller.
61 Damascenus Latinus, loc. cit. 56—69.
•a J. de Ghellinck, Le mouvement 407.
88 Catalogue général des manuscrits des Bibliothèques Publiques des Dé
partements IV (Paris 1872) 50—51 (ms. 96), 208—209 (ms. 526).
 Introduction XXI
5. (G). Assisi, Comunale, ms. 98, n. 22м. Beautiful parchment
manuscript from the Thirteenth Century. The usual title65 mentions
the division in a hundred chapters, but the rubrics divide the work
into four books; the same division is attested by the running title,
and by the capitula which follow the text. The Second Book is
introduced by these words: "Incipit liber secundus secundum
cancellarium", or the words which make us believe that the medie
val division into four books is due to Philip the Chancelor. For
some obscure reason the second chapter of the IInd Book has this
rubric: "Secundus liber, de conditione. C. II". Though the scribe
attests the division in four books, he seemingly is still under the
influence of the older tradition; for instance, he concludes his
copy with the words: "Explicit liber iohannis damasceni".
The text is very good and somewhat related to BR, though
better than these two. It is practically untouched since it left the
hands of the copyist : it contains almost no corrections nor marginal
annotations.
6. Assisi, Comunale, ms. 393. Excerpts only66. No further
details available.
7. Brugghe, Public Library, ms. 515 fol. 32гя—fava91. This
codex of the Fourteenth Century has traces of the original division
in chapters only; and at the same time, the more recent division
into four books.
8. (R). Brussels, Royal Library, ms. 1368 (893—98) fol. ir—
bjv. A paper codex of the Fifteenth Century, formerly the property
of St. Martin at Louvain48. The first part of the codex, containing
the De fide orthodoxa has been written at Louvain in 1443, by a
•* G. Mazzatinti, Inventan del manoscritti delle biblioteche d'ltalia IV
(Forli 1894) 39—40. The Franciscan Institute possesses a film of the De fide
orthodoxa as preserved in this Assisi manuscript; but, the pagination, if the
manuscript has any, is invisible.
•* We call "usual title" the superscription of the version as printed in
our edition, p. 11; slight variants and transposition of words are allowed.
•* G. Mazzatinti, op. cit. 86. We are not altogether certain about this
codex. It might be of the type of Basle C. II. 24, which at the end gives some
excerpts from Damascene, but which were copied from the Sentences of Peter
Lombard; cf. de Ghellinck, Le mouvement 408—409.
•7 A. De Poorter, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque publique
de la ville de Bruges (Catalogue général des manuscrits des bibliothèques de
Belgique, vol. II, Gembloux 1934) 6°3—6°4-
•e J. Van den Gheyn, S. J., Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque
royale de Belgique II: Patrologie (Brussels 1902) 301—302.
XXII De Fide Orthodoxa

certain Judocus Carpentarius, as it is attested by the scribe him

self in the colophon, fol. 6jv. Long lines. The original division in
loo chapters disappeared entirely. Even in the title the classical
"divisa capitulis centum" gave way to "quatuor divisa libris".
In this codex the first Book has 18 chapters instead of the usual 14 ;
the IInd Book has 31 instead of 30; consequently, the copyist
made 105 chapters out of the original 100. A reason for this diver
gency is, for instance, the fact that the scribe, or the model he
copied, made four chapters out of chapter 8 of the first Book".
The text, related to B, and at a lesser degree to G, is not too
good, though still better than certain older manuscripts. The main
trouble of the codex is that the scribe first made many mistakes;
seemingly he corrected himself, but frequently in such a way that
a reader who has no other copy on hand does not know whether
he is dealing with real corrections, variant readings or interpreting
marginal notes.
9. Brussels, Royal Library, ms. 1387 (12014—41) n- 9 f°l-
n8r—1451». A parchment manuscript formerly belonging to
St. James at Liege. Two columns. J. Van den Gheyn dates it from
the Fourteenth Century70. Prof. Thomson thinks it is rather from
the Thirteenth Century. We agree with Thomson, but would put
the codex late in the century, since the manuscript contains ex
tracts from the Quodlibets of Thomas Aquinas. The scribe made
an attempt to introduce the division into four Books. The result
has been disastrous. The mix-up started already in the incipil:
"lohannis presbyteri damasceni liber primus incipit in quo est
traditio certa orthodoxe fidei capitulis divisa С". It became a
hopeless mess in the text : the first eight chapters have no number
ing; it starts with IX which corresponds to our c. 8 n. 6. It runs
through LI which is our c. 45 ; there we read in the margin, cor
rectly "Liber Tertius"; thereafter follow three chapters not num
bered; the last of these three, our c. 48, has the rubric, deleted
later: "Explicit liber secundus Incipit Tertius." The next chapter
is numbered II (our c. 49) ; the numbering then proceeds rather
•' Several of the older manuscripts explain the mistake made by the
Louvain scribe: Book I c. 8, a very long chapter, has in the older codices
secondary rubrics or at least large capitals where the Brussels manuscript
has "c. 9 ... c. ID ... c. n".
70 Op. cit. 315—318 (analysis and description of the manuscript), 316
(on the work of Damascene).
 Introduction XXIII

regularly till XXXVI, with the exception that we read XXVIII

twice. After chapter XXXVI, which actually is our c. 91 n. 2,
follows the rubric, in the margin "Liber Quartus" ; the first chapter
of this new book, however, is numbered XXXVII. The running
title of the first three Books makes matters still more complicated,
то. Budapest, National Museum, Széchényi ms. 345 (3664 Fol.
lat. ; Corvinus) fol. 2—91. A parchment manuscript of the latter
part of the Fifteenth Century. This is one of the copies where the
work is called Sentences of Damascene. Indeed, not only the index
of the codex (fol. ii>: "In hoc volumine haec continentur Joannis
Damasceni sententiae . . ."), but the text itself has that appellation:
"Joannis Damasceni sententie a burgundione pisano traducte e
greco ad eugenium papa m tertium incipiunt (fol. 2r)71. Stegmüller.
11. Cambridge, Corpus Christi College, ms. 34 p. i—41. The
codex has been written by different hands of the late Thirteenth
and of the Fourteenth Century, but the catalogue does not specify
the date of the individual pieces72.
12. Cambridge, Corpus Christi College, ms. 209 fol. 150—179.
An in-folio parchment of the Thirteenth Century; two columns
with 49 lines per column. The version of Damascene's work has
the usual superscription73. Stegmüller.
13. Charleville, Bibliothèque de la Ville, ms. 61, first work in
the manuscript ; a codex of the Fourteenth and Fifteenth Centuries,
but, again, the catalogue does not specify. If the incipit given by
the catalogue is exact, it refers to the division into chapters,
without mentioning their number: "capitulis divisa"74.
14. Cremona, Biblioteca Governativa, ms. 159 fol. Sir—ia6r.
The manuscript, a parchment, is from the Fourteenth Century.
The work of Damascene is, according to the catalogue, divided
in four books and 101 chapters76.
71 E. Bartoniek, Codices Manu Scripti Latini I: Codices Latini Medii
Aevi (Budapest 1940) 308.
78 M. R. James, A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Library
of Corpus Christi College Cambridge (Cambridge 1909—1910) 66.
73 Ibid. 499.
74 Catalogue general des manuscrits des bibliothèques publiques des Dé
partements V (Paris 1879) 575. The manuscript comes from the Chartreuse
of Mont-Dieu, in the vicinity of Charleville.
'* A. Sorbelli, Inventari dei manoscritti délie biblioteche d'Italia LXX
(Florence 1939) 113—116 (analysis and description of the codex), 113 (descrip
tion of the work of Damascene).
XXIV De Fide Orthodoxa

15. (A). Erfurt, Amploniana, ms. F. 179 fol. 66—98. A composite

parchment manuscript, partly from the Thirteenth and partly
from the Fourteenth Century76. The part containing the work of
Damascene has been written around the middle of the Thirteenth
Century, in a beautiful handwriting. It is one of the oldest Burgun-
dio text still in existence.
As far as the division is concerned, the copyist or first hand
knew only about the one into chapters, as well in the capitula
following the text as in the text itself. The capitula actually con
tain 99 chapters, numbered that way, and in the same capitula
the title of each chapter is followed by the incipit of the correspond
ing chapter. The general title of the capitula, as it came to us,
reads: "capitulis с divisa" ; but we believe that the copyist original
ly wrote "capitulis ic divisa". By combining chapters 19 and 20
(Bk. II 5 and 6), our manuscript is one chapter less. In the text
the chapters are not accompanied by numerals : the copyist inten
ded to indicate the chapters by repeating their incipit in the
margin ; however, he started wrongly, adding the incipit of the very
first chapter to the second, that of the second chapter to the
third... and so, after a few chapters, he gave up, probably noticing
he was off.
The corrector introduced the division into four Books, both
in the text and in the capitula. But, whereas other correctors on
that occasion changed the numerals of the chapters of Books
II—IV, or added new numerals, the corrector of this manuscript
did not attempt anything like that.
The text, related to BP, and in a minor degree to GR, is among
the best we were able to check, though we would call it represen
tative of a text-tradition slightly adulterated. The transliteration
of the Greek words is better than in most other manuscripts. The
copyist misunderstood some abbreviations of his model; he also
forgot to add some signs of abbreviations. A number of texts
quoted by Damascene, and found in full in most other codices,
are abbreviated by our manuscript with an "etc.". The text has
been corrected by the hand which wrote the rather extensive
marginal gloss we read in this manuscript. This corrector was not
too careful: he did not notice the homoioteleuta; he failed to see

'• W. Schum, Beschreibendes Verzeichnis der Amplonianischen Hand

schriften-Sammlung (Berlin 1887) 67.
 Introduction XXV

some dittographies and other crude mistakes of the copyist. When

he made corrections, what has been written by the copyist became
usually illegible.
16. Erfurt, Domarchiv, ms. Th 48 fol. i—89. Stegmüller. The
codex has been checked by this author personally, it seems, and
consequently one may assume it really ought to be added to
our list.
17. Escorial, a. II. 7 fol. I—29. A parchment manuscript from
the Fourteenth Century. The work is divided into four Books77.
Antolin, the author of the catalogue, feels uncertain about the
attribution of the version to Burgundio. It seems that his doubts
are without foundation, since the incipit and explicit of the four
Books, as given by Antolin himself, are the very ones of the Bur
gundio translation. But the uncertainty of the author suggests
that the codex lacks the usual title of the version.
18. Escorial, O. III. 8 fol. 93—124. A parchment manuscript
of the Fourteenth Century. In two columns. The incipit refers to
the division in a hundred chapters. On fol. 125 is the Index capitu-
lorum, but it is written by another hand78.
19. Florence, Laurenziana, Plut. XII dextr., Ill fol. 55?—747.
Stegmüller. This manuscript, as well as the next five, according
to our information, contains the version of Burgundio.
20. Florence, Laurenziana, Plut. XII cod. XXXI fol. io8r—139^.
Thirteenth Century.
21. Florence, Laurenziana, Plut. XIII, dextr., VI fol. ir—391;.
Fourteenth Century.
22. Florence, Laurenziana, Plut. XIII, dextr., VIII fol. y—2бг>.
This is the manuscript used and quoted, for the past seventy years
by the learned Ouaracchi Editors; for instance, see their recent
edition of Glossa I—III of Alexander of Hales. Judging from the
fragments cited in the critical apparatus of that publication, we
would say that the text belongs to the slightly developed text-
tradition, and is certainly inferior as compared with Vat. lot. 313.
Thirteenth Century. Stegmüller.
23. Florence, Laurenziana, Plut. XIII, dextr., IX fol. 48?—jir.
Thirteenth Century. Stegmüller.

"G. Antolin, Catalogo de los códices latinos de la Real Biblioteca del

Escorial I (Madrid 1910) 40—41.
78 Ibid. Ill (Madrid 1913) 420; on the "tabula" 422.
XXVI De Fide Orthodoxa

24. Florence, Laurenziana, Plut. XXIII, dextr., IV fol. 26r—6ir.

25. Laon, ms. 123, first item in the manuscript. A vellum codex
of the Fourtheenth Century. The incipit mentions the division
in a hundred chapters only79. Stegmüller.
26. London, British Museum, Royal 5 C. IV fol. 55—85. A
vellum manuscript from the early Fourteenth Century. [Second
half of the Thirteenth Century; 101 chapters]. The incipit attests
the division in a hundred chapters only; the same is to be said of
the tables preceding the text, at least if the catalogue is correct80.
The same codex, fol. 92—96, contains some extracts from the De
fide orthodoxa, described by the catalogue as the chapters on
physical phenomen or the chapters 23—24", but which seem to
be chapters 22—23 or Bk. II c. 8—9 of the Migne edition. These
extracts contain the section "on seas" that we read at the end of
chapter 9 in the Patrología graeca, which section is lacking in
Burgundio's version as well as in certain Greek codices. Therefore,
we believe that they may have been taken from Grosseteste's
translation, especially since certain fragments in this codex are
introduced by the words "ex greco", which is one particularity of
the Grosseteste version82. Stegmüller.
27. London, British Museum, Royal 5 D. X fol. 85—107. A
vellum manuscript from the end of the Thirteenth Century83.
[Has 102 chapters].
28. London, British Museum, Royal 6 B. XII fol. I—37, or
practically the whole manuscript. A vellum codex from the Four
teenth [Thirteenth] Century81. The work is divided in four Books,
but the title preserved traces of the original division in a hundred
chapters by writing "capitula (sic) divisa est", the last word
"est" being a mistake either of the copyist or of the writer of the
catalogue (est/c.). Stegmüller.
29. London, British Museum, Royal 7 B. IX fol. 83—105. A
vellum manuscript from the Thirteenth Century. The copyist
79 Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des Départe
ments I (Paris 1849) 107.
80 G. F. Warner-J. P. Gilson, British Museum. Catalogue of Western
Manuscripts in the Old Royal and King's Collections I (London 1921) 107—108.
81 Ibid. 1076.
83 Prof. Thomson wrote us that the manuscript contains indeed the
"marginalia" of Grosseteste's version.
83 Warner-Gilson, op. cit. ni —112.
84 Ibid.
 Introduction XXVII

knew about the division into a hundred chapters only, but a later
hand introduced the division in four Books88.
30. London, Lambeth Palace, ms. 129 fol. i—28. According
to Stegmüller the codex contains Books I and II only. But,
Father Gaudens Mohan, O. F. M., who checked the manuscript,
asserts that it contains the entire work. Usual title. A manuscript
of the Fourteenth Century.
31. Monteprandone, Italy, ms. 68e. No further details available.
32—36. Munich, mss. Clm 368 (XIV—XV c.), 397 (fol. 7—161,
A. D. 1500), 3718 (p. 1—82 ; of the Fifteenth Century), 18165
(fol. 74—in?, A. D. 1464) and 19453 (fol. 69—n8?)87. There
seems to be still more manuscripts at Munich, but no further in
formation was available to us; cf. however Item 113 of this list.
37. Oxford, Bodleian Library, Canonici scriptores eccl. ms. 97
fol. i—43. A manuscript from the Fourteenth Century. [Copied
circa 1325 in the South of France; influenced by the Grosseteste
version]. Stegmüller.
38. Oxford, Bodleian Library, e Museo, ms. 134 p. 367—454.
It should be noted that this codex of the Thirteenth Century con
tains also the "Dialéctica", the Elementarium and the Trisagion
of Damascene in the version of Grosseteste88. As noted by Thom
son, it is rather surprising that the copyist, for the De fide ortho-
doxa, did prefer the Burgundio version.
39. Oxford, Bodleian Library, Laud, misc., ms. 168 fol.
148—245. Parchment of the Thirteenth Century. Stegmüller.
40. Oxford, Corpus Christi College, ms. 142 fol. 9—1386 or
the first item of the manuscript. A parchment codex of the early
Fourteenth Century. The text is preceded by the capitula (fol.
i—9?). The work has the usual title, attesting the division into
a hundred chapters only89. Stegmüller, but without any details.
41. Oxford, Exeter College, ms. 20 fol. 141 seq. (till 166?).
A parchment manuscript from the end of the Thirteenth Century.
The data of the catalogue do not allow us to decide whether the

** Ibid. 171—172; on Damascene 1716.

" G. Pagnani, O. F. M., Alcuni codici della librería di S. Giacomo délia
Marca, scoperti recentemente, in A. F. H. XLV (1952) 187.
17 J. de Ghellinck, Le mouvement 407, n. i; the author adds "etc."
" S. H. Thomson, op. cit. 46 and 47.
•• H. О. Сохе, Catalogus codicum mss. qui in Collegiis aulisqueOxoniensibus
hodie adservantur II (Oxford 1852) 55 (of the part on Corpus Christi College).
XXVIII De Fide Orthodoxa

codex contains the complete work. The title refers to the division
into chapters (capitulis divisa)90. Stegmüller.
42. Oxford, Exeter College, ms. 442; no more details available.
J. de Ghellinck, who refers to this codex, insinuates that the same
Library contains still more copies of Burgundio's version91.
43. Oxford, Merton College, ms. 45 fol. 128—191. A parchment
manuscript from the Fourteenth Century. The title, at least, has
the division into a hundred chapters only92.
44. Oxford, Merton College, ms. 67 fol. 216—217, a fragment
starting with the first chapter of the work (Deum nemo vidit . . .
Tempus vero sub-). The manuscript is from the Fifteenth Century98.
45. Oxford, Merton College, ms. 140 fol. 12—64. This codex
from the Fourteenth Century attests the division in a hundred
chapters94. Stegmüller.
46. Oxford, Merton College, ms. 145 fol. 2—50. The manuscript
has been written during the Fourteenth Century. It contains the
complete work, followed by the capitula. In the title it attests the
division in a hundred chapters. In the explicit the work is called
"Sententiae Damasceni"95. Stegmüller.
47. Padua, Antoniana, ms. 89, first item in the codex. A parch
ment manuscript of the Thirteenth Century96.
48. Padua, University, ms. 1388, written in 1312. Stegmüller.
49. Paris, National Library, ms. lat. 631 fol. 72—93. This
parchment codex from the end of the Thirteenth or the beginning
of the Fourteenth Century, contains large excerpts from the Bur-
gundio version, viz L. Ill, 12—16; L. II, 20—30; L. Ill, i —12
and L. IV, 19—2797.
50. Paris, National Library, ms. lat. 2155 fol. iqjr—2195;. The
same manuscript, fol. 127?—1381», preserved the better part of the
Grosseteste translation, i. e. from the beginning till Book III c. 18.
The manuscript has been written during the Thirteenth and
Fourteenth Centuries98.
90 Ibid. I 7 (of the part on Exeter College).
11 Op. cit. 407, п. 5.
11 H. О. Сохе, op. cit. I 30—31 (of the part on Merton College).
•3 Ibid. 40—41. M Ibid. 60. ts Ibid. 62.
** L. M. Minciotti, Catalogo dei codici manoscritii esistenti nella biblioteca
di Sant'Antonio di Padova (Padua 1842) 37.
97 P. Lauer, Bibliothèque Nationale. Catalogue général des manuscrits
latins I (Paris 1939) 224—225.
88 Ibid. II (Paris 1940) 344—345.
 Introduction XXIX

51. Paris, National Library, ms. lat. 2375 fol. i—49. This
manuscript has been written in the Fourteenth Century. It clearly
attributes our translation to Burgundio, and contains more other
works of Damascene»».
52. Paris, National Library, ms. lat. 2376 fol. i—55, with the
tabula on fol. 781»—79. A codex of the Fourteenth Century100.
53. Paris, National Library, ms. lat. 2377 fol. i—28. A parch
ment manuscript from the Fourteenth Century ш.
54. Paris, National Library, ms. lat. 2378 fol. i —8. This parch
ment contains, according to the division of Migne, I—III c. 2 or
about one half of the entire work. The catalogue says that it is
from the Fifteenth Century102; Prof. Thomson, however, that it
is from the Thirteenth Century.
55. Paris, National Library, ms. lat. 2379 fol. i—87, a parch
ment manuscript from the Fifteenth Century, which formerly
belonged to the kings of Aragon103.
56. (P). Paris, National Library, ms. lot. 257O104, fol. iSSra—
23згд. The tables precede the text. The usual title of the version
is missing, and the text ends in the middle of the last chapter of
the work. Both the capitula and the text attest the division into
Books with their respective chapters only; slight traces of the
original division. This parchment codex of the Thirteenth Century
formerly belonged to the Carmelites at Paris105.
The text is related to AB, and at a lesser degree to DEMN;
occasionally it is all alone in sustaining the readings of C. As far
as the order of the words is concerned, this copy is related to F.
As a rule the text is rather mediocre. Especially the first pages
are not too good: seemingly the copyist used a model materially
in bad shape, or he needed time to become acquainted with the
handwriting of his model. On the other hand, homoioteleuta and
other large omissions are rare. But, in this codex, we find in the
text additions which according to some of our other manuscripts
were just marginal notes, added by some reader during a relatively

" Ibid. 431—433- "° Ibid. 433—434- m Ibid. 434.

1И Ibid. 434—435. 1M Ibid. 435. 1M Ibid. 525—526.
106 For instance in the part of the codex containing the work of Damas
cene: fol. igor: "hic liber est de libraría carmelitarum Parisius"; the same
fol. 2i-jr and 223»-; fol. 20or: "hie liber est de libraría carmelitarum Parisius;
non vendatur nee ematur sub pena excommunicationis" ; the same fol. zior.
XXX De Fide Orthodoxa

early stage of the text-tradition. One habit of the copyist was to

repeat sometimes, quite needlessly, one or two words.
The text has been corrected by different hands. The first
corrector changed the order of the words back to normal. The first
pages, which are bad as stated, are corrected thoroughly; later the
corrections become less frequent, and in the second half the text
of the copyist usually remained unchanged. Especially the insertion
of longer marginal notes in the text and the useless repetition of
some words stayed unchecked in the second half.
57. Paris, National Library, »is. lat. 2925 fol. 268v. A fragment
written in graphite. The incipit runs: "De fide orthodoxa. Damas-
cenus, quarto libro, с. VIII: Quia vero Deus . . ."loe. Usually the
editors of the Paris catalogue refer to the printed sources; here is
an exception, because the text is not to be found in the editions
of Lequien and Migne in Bk. IV c. 8, but rather in c. 16, which,
in the Middle Ages, was Bk. IV c. 8, or c. 89 of the Burgundio
version. That the scholars of the National Library of Paris did not
find the text, is one more proof that our edition was somewhat
needed.
58. Paris, National Library, ms. lat. 7710. Mentioned by
J. de Ghellinck without any detail107. Of the Fourteenth Century.
59. Paris, National Library, ms. lat. 14557 fol. 183—259. This
manuscript from the Thirteenth Century formerly belonged to
the abbey of St. Victor108. This is the codex quoted by Dom Lot tin
in his great work Psychologie et morale aux XII' et XIII' siècles.
Stegmüller.
60. Paris, National Library, ms. lat. 15682 fol. ijzra—2i8^«loe.
This parchment copy of the Thirteenth Century, written in two
columns, was at one time the property of the well-known Scho
lastic Godfrey of Fontaines. When this scholar died in 1303, he
left it to the Sorbonne together with many others of his volumes.
The work of Damascene has the usual title. The copyist numbered
10* Bibliothèque Nationale. Catalogue général des manuscrits latins III
(Paris 1952) 288.
107 J. de Ghellinck, op. cit. 407, n. 5.
108 L. Delisle, Inventaire des manuscrits Latins de Saint- Victor, in Biblio
thèque de l'Ecole des Chartes (Paris 1869) 25.
10> Cf. L. Delisle, Inventaire des manuscrits Latins de la Sorbonne, in
Bibliothèque de l'Ecole des Charles (Paris 1870) 21. For this and several of the
following codices we completed the very vague information of Delisle's "In
ventaires".
 Introdttction XXXI

the chapters in the margin from i till 100; the rubricist followed
the division into four Books. The codex features a subdivision of
the chapters; these subdivisions are indicated with the letters
(A) BCD etc. written in the margin. It would be of a certain
interest to compare the latter subdivision with the concordance of
Damascene's work as contained in ms. lat. 17811 fol. 106—121 of
the National Library of Paris110. The first Book is accompanied by
a number of glosses.
61. Paris, National Library, ms. lat. 15686 fol j6va—loovb111.
Originally the personal property of Robert de Sorbon (d. 1274),
chaplain of king Louis IX and founder of the Sorbonne, the copy
came in the possession of the Sorbonne by legacy of Robert. A
parchment manuscript of the Thirteenth Century ; in two columns.
The text of Damascene has almost no corrections nor glosses.
There are no traces of the division into four Books. The incipit is
irregular, confusing the title of the second chapter with the super
scription of the work: "Incipit liber Damasceni de ineffabilitate
Dei".
62. Paris, National Library, ms. lat. 15687 fol. ij^ra—2Oivi>m.
By legacy Master Gerald of Abbeville, who had the honor of being
attacked by Bonaventure and Thomas Aquinas and died in 1272,
left this copy to the Sorbonne. The codex is of parchment. It has
been written, by one hand, during the Thirteenth Century; red
and blue capitals and ornamentations; two columns. The work
of Damascene has the usual title ; it was divided/ but very precari
ously, in four Books with their corresponding chapters. Corrections
and additions to this division were made by different hands. The
extensive gloss accompanying the text is not written by the copyist,
but sometime later. Would it be from Gerald of Abbeville ?
63. Paris, National Library, ms. lat. 15695 fol. нога—14406;
a manuscript of the Thirteenth Century113. Of French origin.
64. Paris, National Library, ms. lat. 15699 fol. 129 seq. This
manuscript, of the Thirteenth Century, formerly belonged to the
Sorbonne114, as well as ms. lat. 15695.
65. Paris, National Library, ms. lat. 15724 fol. i¡6ra—I72rb115.
This manuscript, also, belonged formerly to the Sorbonne. It is an

110 Analyzed above, p. XVIII—XIX. »" Cf. Delisle, loc. cit.

"* Ibid. 113 Ibid. 22.
114 Ibid. "• Ibid. 22—23.
XXXII De Fide Orthodoxa

in-folio of poor parchment; Thirteenth Century; two columns.

The text as well as its many glosses are written carelessly. We are
dealing with the Burgundio version, though there is neither incipit
nor explicit; sketchy traces of a division.
66. Paris, National Library, ms. lat. 16359 f°l- 9V—66г/11в. А
small in-folio of vellum from the Thirteenth Century; long lines;
glosses and corrections by different hands. Running title according
to the division into four Books; the title confuses the two divisions:
"loannis presbiteri damasceni liber primus incipit in quo est
traditio . . . capitulis divisa с . . .".
6y. Paris, National Library, ms. lat. 16360 fol. 5 (tabula) and
fol. jr—53f117. A small in-folio, parchment, formerly the property
of the Sorbonne by legacy of Master Gerard of Reims, a Canon of
Notre-Dame of Paris who died in 1302 or shortly afterwards. On
fol. зга of this Thirteenth Century manuscript we read the old
table of contents; the De fide orthodoxa is described as "Johannes
Damascenus totus". Fol. ya—vb contains the tabula of Damas
cene's work; this table starts with the usual title of the version,
though the chapters are numbered according to the division in
four Books. The text is written in long lines, nicely beautified with
red and blue, sometimes green and brown ornamentations. The
text repeats the usual title, and again the actual division of the
work as well as the running title is in accordance with the division
into four Books. The codex has marginal notes, summaries and a
iew corrections.
68. Paris, National Library, ms. lat. 16364 fol. 1787-«—236^" 8.
Again a former Sorbonne codex of the Thirteenth Century; neatly
written in two columns. The old index, fol. iv calls the Burgundio
version "Johannes Damascenus libri quatuor". The index has
the mixed tradition "liber primus in quo est traditio . . . capitulis
divisa с". The text itself follows the division in four Books. A few
notes and glosses; a few variants in the margin, preceded by the
traditional barred 1.
69. Paris, National Library, ms. lat. 18105 f°l- T —3°- This
manuscript of the Thirteenth Century was formerly the property
of the College de Navarre119.

114 Ibid. 139. 117 Ibid. lle Ibid. 140.

111 L. Delisle, Inventaire des manuscrits Latins de Notre-Dame et d'autres
fonds, ibid. 541.
 Introduction XXXIII

70. (В). Paris, Mazarine, ms. 711 fol. i—68v, written during
the Thirteenth Century120. There are no indications that the copyist
knew about the division into Books. The usual title reads here
"capitulis divisa nonaginta VIII", instead of the more common
"in a hundred chapters". The rubricist introduced the division in
four Books with their respective chapters.
The text is good and of the type of A and R, but especially G.
However, there are a number of useless repetitions, and the scribe
introduced in the text what elsewhere belongs to a marginal or
interlinear gloss, and particularly the copyist or one of his prede
cessors sometimes tried to correct the Latin of Burgundio. The
latter fact puts the codex a little apart from the rest of the manu
scripts we used.
71. (M). Paris, Mazarine, ms. 728 fol. i^ya—192^6. A parch
ment codex of the Thirteenth Century121. Two columns. The usual
title has "capitulis divisa с". Still the rubricist added the division
into four Books with their corresponding chapters; but just as R,
our Brussels manuscript, this one subdivided chapter 8 of the first
Book in different chapters.
The text is good, and, in a number of cases, is to be counted
among the best. It is closely related to N, though not copied from
this manuscript, nor N from M. Though less good than E, it would
seem that EM have a common, but distant ancestor. The manu
script contains many of the interlinear notes of Vat. lat. 313 or
our codex C, but the Mazarine manuscript has them more often
in the margin. We do not suggests that the gloss in M is copied
from the gloss in C; the handwriting of the latter gloss seems of
younger date. Other readings of the gloss of C, are in the text of M.
More codices have these variant readings in the text, but they
saved in such cases the original of Burgundio ; M on the other hand
frequently dropped the latter. The codex was rather carefully
corrected, between the lines or in full text. In the margin are many
summaries, but written by a later hand.
72. (N). Paris, Mazarine, ms. 755 fol. 215?«—2^ova. A manuscript
of the Thirteenth Century122. The text has the usual title, but
nevertheless the copyist is one of the clearest witnesses in favor
ot the division in four Books: the text of each Bock is preceded by
120 A. Molinier, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Mazarine I
(Paris 1885) 326—328.
m Ibid. 337—338. 1И Ibid. 360—361.
J Buyuert, Damascene, De Fide Orthodox*
XXXIV De Fide Orthodoxa

its own capitula, which is quite exceptional. In these capitula, the

numbering of the chapters of the first two Books, originally written
by the copyist, has been deleted; the rubricist then added new
numbers for the first ten chapters of the first Book only. The
remainder of the numbering in the capitula of these two Books is
left blank. The numbering in the capitula of Books III and IV
remained untouched.
Like we said before, N is closely related to M, and slightly
better than the latter. There is some contact with P, especially
in the latter part of the text, and even with F. The second
hand made the text frequently better. In a number of cases
the manuscript was compared with the version of Grosseteste;
in such cases the notes are introduced with "secundum R."
(Robert Grosseteste).
73. Ravenna, Biblioteca Classence, ms. 133, the first item in
the manuscript. A parchment manuscript of the Fourteenth Cen
tury, without pagination; the catalogue does not give any more
details123.
74. Rome, Vatican Library, Vatic, lat. 175 fol. 86—121. A
parchment codex of the Fourteenth Century. The usual title is
lacking, and, if the catalogue is correct, the work is divided into
four Books1«4.
75. (D). Rome, Vatic, lat. 310 fol. XVw (tables) and ira—24^6.
A parchment manuscript of the Thirteenth-Fourteenth Cen-
turies126. The capitula originally had the division in a hundred
chapters, but a second hand added the division in four Books and
the corresponding new numerals for Books II—IV. Both divisions
are correct — at least when the division of the Greek text in the
Patrología graeca is exact. In the text itself, every chapter is
accompanied by the numeral of the Greek original: from one till
zoo. From the beginning of Book II on, the chapters received a
second serial number: the one of the chapter in the corresponding
Book. Here also the divisions are correct. One may say, as far as
the division goes, that this manuscript is the model for a critical
edition.

m G. Mazzatinti, op. cit. 179—180.

1M M. Vattasso-P. Franchi de'Cavalieri, op. cit. 133—136; 134 (on Damas
cene).
ias Ibid. 225—227; 225 (on Damascene).
 Introduction XXXV

The text is composed by two fascicles; these are written by

one hand each, but both writers belong to the same school. It is
not clear whether the fascicles really were intended to go together.
Anyway, the second fascicle starts, fol. 137«, by repeating almost
the entire last column of the first fascicle. The corrector noticed
this anomaly, and added the classical "vacat", fol. iya. The text
of both copyists is very good. But the corrector, obviously by
using an older manuscript, gives still a better text. In a number of
cases his readings even excel the Vatic, lat. 313, which preserved
according to our findings, the oldest and best text of all. The
Vatic, lat. 310 preserved in a few cases small parts of phrases, which
disappeared in all the manuscripts we read, including the Vatic,
lat. 313. This superiority of D actually is due to its corrector12*.
76. Rome, Vatic, lat. 311 fol. ir—99». The end of the work is
missing. This manuscript of the Fourteenth Century combines
the division into a hundred chapters with the one in four Books187.
77. Rome, Vatic, lat. 312 fol. Ir—llr (tables) and ir—H2v.
A parchment codex of the Fourteenth Century. Again both the
original division, and the one in four Books are attested128.
78. (C). Rome, Vatic, lat. 313 fol. i—1841; or the entire manu
script129. This parchment manuscript is described by the catalogue
as belonging to the Thirteenth Century. We have to understand
that it is from the early Thirteenth Century, if not from the end
of the Twelfth, which makes it the oldest Burgundio manuscript
we know. The codex has no capitula. The better part of the text
has been written by one hand, in a strong, masculine letter, which
recalls the handwriting of liturgical books. The better part of
fol. 8zr and fol. 182—184 are written by a less masculine hand,
but of the same time and school. There are no traces of the division
into four Books. From chapter i till 47, the titles of the chapters
and their numerals are usually written by the copyist himself.
From then on the rubrics are supplied by a later hand, from the
Thirteenth Century, and the numerals by still another hand of a
later date. From chapter 75 on, the numerals are completely
missing. The rubrics of the first hand (i—47) have the same ex-
124 That the corrector used another manuscript is clear, for instance, from
the note we read fol. ya: "in alio: per rectitudinem" ; the main text reads
there: "perfectitudinem".
117 Vattasso-Franchi de'Cavalieri, op. cit. 227—228.
'" Ibid. 228. »• Ibid. 229.
XXXVI De Fide Orthodoxa

ceptional value of the main text ; but the second illuminator either
had a bad model, or he did not care much about what he was
writing: many times he loses contact with the rest of the text-
tradition.
Upon a careful study of several manuscripts, our conclusion is
that С is a witness of the oldest stage of the text-tradition, and, as
a rule, is our very best codex. It also has less omissions by homoiote-
leuton than all the others130, and its transliteration of Greek words,
so common in the Burgundio versions, usually is acceptable,
whereas the other manuscripts on such occasions frequently are
simply phantastic.
The manuscript has four different annotators131, at least. Two
of them are from the Thirteenth-Fourteenth Century, one of the
Fifteenth Century. One of the earlier glossarists went through the
manuscript very methodically, adding between the lines synonyms
or better Latin expressions. He is not under the influence of Grosse-
teste. The most recent of the annotators sometimes added in
Greek letters what was transliterated from the Greek by Burgundio.
The manuscript is, perhaps, of French origin. Anyway, on
fol. 1841; one or more copyists tried their pens, and some of the
words they wrote are Latin, but some are French, for instance
"adieu chelle qui" and "adieu mamón et ma matresse" (sic).
French origin would also explain why the gloss is related to the
one we read in the Mazarine ms. 728 mentioned above, under n. 71.
79. (E). Rome, Vatic, lat. 657 fol. 2ßira—26jrb. The manuscript,
written by several hands, is described in the catalogue as "from
the Thirteenth-Fourteenth Centuries"132. The work of Damascene
is written by one hand, which also wrote the work of Isidore which
follows. The usual title attests both the division into 100 chapters
and four Books. Books II—IV are preceded by the rubrics "incipit
liber secundus, tertius, quartus", but the chapters have no nu
merals.
130 Some omissions, we think, are due to an early copyist, since they are
quite normal even in manuscripts of the Thirteenth Century; the Vat. lat. 313
also made a few, but we correct it with the aid of Vat. lat. 310 and 10611, and
once with the help of Peter Lombard.
tai \ye call them "annotators" and not "correctors", since corrections in
our manuscript actually are unfrequent.
m Vattasso-Franchi de'Cavalieri, op. cit. 512—514. — The pagination
of the manuscript jumps from fol. 255 to fol. 266, and consequently the work
covers less space than suggested.
 Introduction XXXVII

The text is very good, actually among the very best. It is

related to AG and C; also to MN. The manuscript has some ho-
moioteleuta and dittographies ; the latter are frequently checked
by the corrector, who added the traditional "vacat". Usually
the corrector bettered the text, though it would seem that some
of his corrections are strictly his, and not taken from another
codex.
80. (F). Rome, Vatic, lat. 10611 fol. ira—48^6 and 6ira—(>2va:
a mistake of the binder separated the folios. A codex of the Thir
teenth Century133. The usual title is lacking, and the first Book is
preceded by the capitula of that Book only; on the other hand.
Books II—IV do not have their tables; but in the text, the
chapters have a serial number supposing the division in four
Books. We gather the impression that copyist was in favor of the
latter division, but the omission of the capitula of Books II—IV
suggests that he did not completely achieve what he planned to do.
And he ends the work with "Explicit liber iohannis damasceni".
As far as the text proper is concerned : this manuscript is the
most independent of all our codices; but it certainly has some
links with the particular tradition of which Vatic, lat. 657 and
Mazarine ms. 728 are representative. As a rule the text of F
is not too good; but, on certain critical occasions, it is as good
as the very best; and in a few instances it is superior to all the
rest, since it preserved small elements which, by way of ho-
moioteleuton, seemingly disappeared from the text-tradition in
its earliest stage.
A later hand added summaries of certain passages of the
IVth Book. Usually they are written underneath the main text.
81. Rome, Vatican Library, Urbin. lat. 62 fol. 306—338r. This
codex of the Fourteenth Century, seemingly of French origin,
divides the work in four Books, at least if the data of the catalogue
are exact1*4.
82. Rome, Urbin. lat. 107 fol. 251?—302?-. Judging from the
description of the catalogue, this parchment manuscript from the
Fifteenth Century, divides the work into Books, but still has
IM M. Vattasso-H. Carusi, Bibliothecae apostolicae Vaticanae codices
manuscripts recensiti. Codices Vaficani Latini: Codices 10301—10700 (Rome
J92o) 337—338.
134 C. Stornajolo, Bibliothecae apostolicae Vaticanae codices manu scripti
recensiti. Codices Urbinates Latini I (Rome 1902) 80—82.
XXXVII I De Fide Orthodoxa

traces of the original division in chapters only ( Joannis Damasceni

liber, for instance)136.
83. Rome, Urbin. lat. 591 fol. \r—ni, or the entire codex. It
contains 48 chapters or Books I—II; they are accompanied by
commentaries. A parchment manuscript of the Fifteenth Century.
The complete usual title is missing, it seems18*.
84. Turin, ms. DCCCVII. e. III. 2 fol. 156—196. The catalogue
attests that we have the Burgundio version, but does not give
any more information137.
85. Troyes, Bibliothèque de la Ville, ms. 652, second item in
the codex. A vellum manuscript of the Thirteenth Century. The
work of Damascene is divided in four Books. Of course, like,
all the copies of Burgundio's version which have that division.
Book IV starts with what is Bk. IV c. 9 in the Patrología graeca.
The author of the Troyes catalogue did not know that, and so,
he accuses the copyist of the codex of adopting the wrong division.
The last chapter of Damascene's work is missing, and replaced
by an extract of St. Augustine's De quantitate animae13*. Steg
müller.
86. Valencia, Spain, Cathedral, ms. 136 (formerly 40) fol.23—61.
A vellum manuscript of the Fourteenth Century; in two columns.
The tabula preceeds the work of Damascene, fol. 2^v139.
87. Valencia, Cathedral, ms. 194 (formerly 57) fol. i —80. A
parchment codex of the Fourteenth Century; in two columns;
again with the index before the text, fol. iv140.
88. Valencia, University, ms. 1224 fol. 83 seq. A manuscript
of the Fifteenth Century141.
89. Venice, San Marco, Classis IV, cod. 6 membr., saec. XIV,
fol. 2—77, with the tables at the beginning. The work has the

135 ibid. 129.

1M Ibid. II (Rome 1912) 105—106.
137 J.Pasinus, Codices manuscripti bibliothecae regii Taurinensis Athacnei ...
II (Turin 1749) 263.
138 Catalogue général des manuscrits des Bibliothèques publiques des Dé
partements II (Paris 1855) 272—273.
139 E. Olmos y Canalda, Códices de la Catedral de Valencia. 2nd edit.
(Madrid-Valencia 1943) 104—105.
140 Ibid. 144—145.
H1 H. A. Grubbs, The Manuscript Book Collections of Spain and Portugal
(A Union World Catalogue of Manuscript Books II, New York 1933) 76.
 Introduction XXXIX

usual title, with "capitulis divisa centum", but the text actually
is divided into four Books with their respective chapters142.
90. Venice, San Marco, Classis IV, cod. 7 membr., saec. XV,
fol. i —30 or the entire codex. The rubrics are not accompanied
by numerals; not much traces of a division in four Books, either:
just the IVth Book is preceded by "liber quartus143.
91. Vienna, National Library, ms. 744 (Theol. 167) n. 2 fol.
I2ia—164«. A manuscript from the Fourteenth Century144.
[Thirteenth Century; French origin].
92. Vienna, National Library, ms. 893 (Theol. 825) n. 3 fol.
1370—2736. An in-quarto manuscript (which explains the unusual
high number of folios) of the Fourteenth-Fifteenth Centuries145.
93. Vienna, National Library, ms. 3178 (Rec. 2007 a) n. 2
fol. i02a—i72a; written in 1469, the work is divided in four
Books148.
94—95- Vienna, National Library, Theol. lat. 214, 238, etc.;
sic de Ghellinck without giving more information147.
96. Worcester, England, Cathedral, ms. F. 57 fol. 4—32. It did
not appear from the catalogue of Floyer-Hamilton that we have
to do with Burgundio's version; but it does in the old catalogue
of P. Young published only a few years ago148. A manuscript of
the Thirteenth Century.
97. Worcester, Cathedral, ms. Q. 76 fol. i —64 or the entire
codex, with table on the last folio. This manuscript of the Four
teenth century belongs to those which call the work "Sententiae
lohannis Damasceni", fol. ir149.
98. In 1953 E. P. Goldschmidt & Co., London, had one manu
script for sale, containing the Burgundio version. It is described in

141 Biblioiheca manuscripta ad S. Marci Venetiarum. Codices mss. Latini II

(Venice 1869) 78—79.
148 Ibid. 79.
144 Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Biblio-
theca Palatina Vindobonensi asservatorutn I (Vienna 1864) 124.
144 Ibid. 151. »• Ibid. II (Vienna 1868) 223.
147 Le mouvement 407, n. 5.
14Í J. K. Floyer-S. G. Hamilton, Catalogue of Manuscripts Preserved in
the Chapter Library of Worcester Cathedral (Oxford 1906) 25—128; I. Atkins-
N. R. Ker, Сdialogus librorum manuscriptorum Bibliothecae Wigorniensis made
in 1622—1623 by Patrick Young (Cambridge 1944) 36; cf. D. A. Callus, O. P.
in RTAM XIX (1952) 136.
149 Floyer-Hamilton, op. cit. 148.
XL De Fide Orthodoxa

their catalogue 102 p. 34 as a manuscript on 83 leaves of vellum,

in-quarto, 215x150 mm.; written in France(?) about 1300; two
columns. It contains the complete version, and has the division
into loo chapters only; usual title. There are substantial commen
taries on most of the wide margins.
The following items (99—117) were communicated to us by
Father Gaudens Mohan, O.F. M., when our Introduction was
already at the printer's.
99. Bratislava (Preßburg), Urbica, R. 459, fol. 4or—771'; Four
teenth Century.
100. Cambridge, Gonville and Caius, ms. 100/52, fol. i—30 ( ?) ;
Thirteenth Century.
101. Cambridge, University Ее. IV. 4, fol. 129 —218; Four
teenth Century.
102. Copenhagen, Royal Library, Ny kgl. S. 2895 in-quarto,
fol. ni—204; Thirteenth Century.
103. Cracow, Univ. Jagiellon. 1206. AA. XI. 15, p. 25—121 ;
Fourteenth Century.
104. Cracow, Univ. Jagiellon. 1404. AA. II. 3; according the
the catalogue this codex is from the Twelfth Century, and ought
to be checked.
105. Cracow, Univ. Jagiellon. 1405. AA. II. 2, p. i — no;
A. D. 1459.
106. Cracow, Univ. Jagiellon. 1406. AA. II. i, p. i—342;
A. D. 1447—1448. Usual title, but changing "capitulis divisa
centum" to "capitulis divisa 106".
107. Erlangen, University, ms. 189, fol. i —72; Thirteenth-
Fourteenth Century.
108. Erlangen, University, ms. 190, fol. i —51 ; Thirteenth-
Fourteenth Century.
109. Florence, Laurenziana, cod. LU, fol. i —5o(?); Fifteenth
Century.
no. Florence, Nazionale, II. II. 183.
in. Leipzig, University, ms. 188, fol. 84—191«; codex of the
Thirteenth and Fourteenth Centuries.
112. London, British Museum, Barney ms. 324, fol. i —33 or
the entire codex; Thirteenth or Fourteenth Century.
113. Munich, Clm 8723, fol. 2—53 (?) ; a composite manuscript
of the Fourteenth and Fifteenth Centuries. The date of the Bur-
gundio copy is unknown to us.
 Introduction XLI

114. Oxford, Bodleian, Laud. Misc. 268, fol. 42 ff. ; Fourteenth

Century.
115. Prague, University, VIII. F. 23, fol. ir—6or; Thirteenth
Century.
116. Rome, Vatic. Palat. 309, fol. 70« ff.; an in-quarto parch
ment of the Fourteenth Century; usual title. H. Stevenson-
I. B. De Rossi, Codices Palatini Latini Bibliothecae Vaticanae
(Rome 1886) 80—81.
117. Rome, Vatic. Palat. 314, fol. 187« ff.; an in-quarto paper
manuscript of the Fifteenth Century; usual title; Stevenson-
De Rossi, op. cit. 83.
The De fide orthodoxa is contained in ms. 120, fol. 141 —166,
Fourteenth Century, of Eton College, Eton. But the same manu
script has the Lógica and Elementarium of John Damascene (items
seven and eight of the codex) ; both works were translated by
Grosseteste and not by Burgundio. In Cambridge Sidney Sussex 73
(Д. 4. n), a manuscript of the Thirteenth Century, we read
"Excerptiones a libro Sententiarum magistri loannis Damas-
ceni .xvi.".
We ought to add to our list, very likely, mss. lat. 15696
and 15829 of the National Library of Paris. Both codices are
from the Thirteenth Century and belonged formerly to the
Sorbonne150.
We concede that the preceding list is not always very accurate.
Moreover, we feel certain that this enumeration is incomplete, and
we would easily subscribe to the opinion of Prof. Thomson that it
would be conservative to say that there are at least another twenty
five codices of Burgundio's translation. Verily a popular work.
Copied so frequently, the De fide orthodoxa ought to have had
quite some influence in the West.
It would be of a certain interest to know the provenience of
the manuscripts still in existence. On this point we are more or
less in the dark. Let us observe, however, which countries are in
possession of the codices we have listed. France and Italy are
leading with thirty manuscripts each; England has twenty-four;
Germany, eleven ; Austria, six ; Spain, five ; Poland, four ; Belgium,

140 Cf. L. Delisle, Inventaire des manuscrits Latins de la Sorbonne, loe. cit.
22 and 26.
XLII De Fide Orthodoxa

three; Czechoslovakia, two; Denmark and Hungary, one each.

The more surprising feature of these statistics is the great number
of Burgundio codices preserved in England : twice as many copies
as of the Grosseteste version. Obviously Oxford learning was
unable to resist continental Scolasticism, even in Great Britain
itself.

It might be a good idea to summarize briefly the newer findings

of the preceding parts of our Introduction:
1. The translation has been made in 1153—1154, and not in
1148—1150.
2. The medieval division into four Books was introduced before
1224, two decades earlier than formerly believed. The division is
attributed to the Chancelor, seemingly Philip the Chancelor.
3. The diffusion of the version was slow till about 1200, but
from then on very steady and lasting. The later version of Grosse
teste was unable to take its place, although hardly because Bur-
gundio's version was believed to be superior, but because in the
course of time the older version had been quoted so frequently
that the centers of learning, especially Paris, did not welcome a
change which would cause more confusion.
4. With the possible exception of Vatic, lat. 313, no manuscript
of the Twelfth Century seems to be still in existence.
5. Our Edition of Burgundio's Version.
Our edition is based upon the codices we call ABCDEFGMNPR,
and which are described in our list under the n°'. 15, 70, 78, 75,
79, 80, 5, 71, 72, 56 and 8 respectively. In composing our final
text, we constantly checked the readings of these manuscripts
against the Greek text of Lequien as reprinted in the Patrología
graeca. We realize that this Greek text is not without defects; but
since the critical edition presently prepared by Dom Boniface
Kotier, O.S.B., of the Byzantinisches Institut at Scheyern in
Bavaria, is as yet unavailable, we had to go back to Migne.
The Greek text was of great help to us. For while some readings
of the Latin codices are quite understandable, and their progressive
evolution can be readily explained by way of Latin paleography,
these same readings do not appear likely, when checked in the
Greek text.
 Introduction XLIII

Ten of our codices are old manuscripts, belonging to libraries

which, as a rule, possess very good texts: the Vatican Library, the
Mazarine and National Libraries of Paris, the Comunale of Assisi
and the Amploniana of Erfurt. The Brussels manuscript has been
added as a means of checking the text-tradition at a date closest to
us. We realize, however, that age and provenience are no platinum
yard-sticks in measuring the worth of codices. Still we feel that our
edition has a solid and sound foundation, especially in the codices
CDE, which, in that order, are our best manuscripts. С is of exception
al value, not only because, to our knowledge, it is the oldest in
existence, but because it represents the text-tradition in its earliest
stage. D and E come rather close to it, especially D because of its
corrector, who obviously had a codex on hand of the earliest text-
tradition. CDE are so good that our edition would not have changed
much, the other codices neglected.
Though С had been used frequently in the Middle Ages —•
there are at least four different annotators — still none of our
other manuscripts is descended from it, neither directly nor
indirectly. One positive proof is that in chapter 98 n. 2 С omitted
a passage found in all the others.
ABFGMNPR and the interlinear gloss of С represent a later
stage of the text-tradition, in which stage the tradition fanned
out in different directions181. As far as our codices are concerned,
A and G go together; N, for the most part, is closely related to M,
but later N joins P; B is related to R. F stands more alone, and is
decidedly, in most cases, the weakest of our codices.
To indicate the varying and relative value of our codices, the
following order starting from the best might be proposed : CDEGA
NMBPRF. An arrangement such as this, however, can be deceptive.
N, for instance, falls behind M at the end of the work, where N
joins P; occasionally BR and F climb up to the very best, and BF
sometimes even surpass them. C, also, poses a lesser problem.
Many times Burgundio first transliterated Greek words, but then
151 In view of the fragments published, we would judge that the mss.
Florence Laurenziana, Plut. XIII, dextr. VIII and Paris, National Library
¡at. 14557, used by the Quaracchi editors and Dom Lottin respectively, belong
to this group. — Due to the vagueness of the "Inventaires" of Delisle, the
Burgundio manuscripts formerly belonging to the Sorbonne came too late
to our attention. We regret it, because such manuscripts as the personal copies
of Godfrey of Fontaines, Robert de Sorbon, Gerald of Abbeville, and Gerard of
Reims would have put us right in the middle of the Scholastic Literature.
XLIV De Fide Orthodoxa

immediately added "id est" with the Latin translation following15*.

In a number of cases, where other codices follow this procedure,
С does not have the Greek nor the "id est". In such cases, we
generally followed the majority of our manuscripts against C,
since it is unlikely, though not absolutely impossible, that the
transliterated Greek had been added by a corrector.
In this connection, we like to point out that the formulas just
described (Greek word or expression, id est plus the translation)
are clearly indicated in our edition, since the words id est plus the
translation stand in parentheses. This use of parentheses was
adopted because those elements belong to the text of Damascene
only in a particular sense, and more especially because we had to
keep them distinct from similar expressions fully belonging to the
De fide orthodoxa.
Another problem confronting us concerned the division to be
adopted. We settled in favor of the original division into chapters
only; this is the one introduced by Damascene himself and the
one known to Burgundio. But since our edition purposes primarily
to be of service to medievalists, who will find references to the
medieval division into four Books in the manuscripts or printed
texts, and who will meet references to the Renaissance division
in newer works or in the critical apparatus of older texts, — in
view of these considerations we decided to add both divisions, the
medieval and the Renaissance. To the left of the original division
the reader will find the Renaissance division adopted by Migne;
to the right, the division of the Chancelor. They are identical till
chapter 73 included, i. e. till the end of the Third Book in Migne;
but since the Chancelor added the next eight chapters to the Third
Book, the division is different for chapters 74—100.
When medievalists have to identify a text of Book I, c. 8—14,
they should remember that the numbering of these chapters, in
many codices, is very disturbed ; chapter 8 being very long, it has
been subdivided sometimes into as many as four chapters; in
such cases chapter 9 is numbered 12; chapter 10, 13; etc. We fear
that this disturbance in the Burgundio manuscripts left its traces
in other medieval writings.
To facilitate the task of locating a particular text, we add
here a synopsis of the three divisions.

151 Cerbanus ала Grosseteste did the same.

 Introduction XLV
Damasc. Damasc.
&Burg. P.O. Сале. & Burg. P.O. Cane.

I I i I i 5i Ill 7 Ill 7
2 2 2 52 8 8
3 3 3 53 9 9
4 4 4 54 10 10
s . s ss . . . . . ii . . . . . . ii
6 6 6 56 12 12
7 7 7 57 13 13
8 8 8 5» H Ч
9 9 9 59 15 15
IO . . . . . . io . 60 ... . . l6 i6
II ii II 61 17 17
12 12 12 62 18 18
13 13 13 63 19 19
14 Ч 14 64 20 20
IS . . .11 I II I 6s 21 . 21
16 2 2 66 22 22
17 3 3 67 23 23
18 4 4 68 24 24
19 5 5 69 25 25
20 ... ... 6 . 6 70 . . . . 26 . . .... 26
21 7 7 7i 27 27
22 8 8 72 28 28
23 9 9 73 29 29
24 10 IO 74 IV i 30
24 . . ... ii . ii 7S . . . . . . 2 . . . 41
26 12 12 76 3 32
27 13 13 77 4 33
28 Ч 14 78 5 34
29 15 79 6 35
3O ... . . . i6 . l6
15 So ... 7 . • 36
31 17 17 81 8 37
32 18 18 82 9 IV i
33 19 19 83 IO 2
34 2O 20 84 II 3
44 . . . . 21 . 21 8s 12
36 22 22 86 13 5
37 »3 23 87 Ч 6
38 24 24 88 15 7
39 25 26
25 89 16 8
40 . ... 26 . 17 . .... 9
4i 27 27 91 18 IO
42 28 28 92 19 II
43 29 29 93 2O 12
44 3° 30 94 21 13
44 . .III I . ... Ill I 22 . . . 14.
46 2 2 96 23 15
47 3 3 97 24 16
48 4 4 98 25 17
49 5 5 99 26 18
so . . , 6 . ... 6 IOO . . . . . 27 . . . IQ
XLVI De Fide Orthodoxa

In giving the capitula of Burgundio's version, we simply followed

our codices, and consequently printed the original and medieval
divisions only. They correspond to the first and third columns of
the preceding synopsis.
Lequien divided the chapters into paragraphs, and his system
was later adopted by the P. G. Though this subdivision is not
always ideal, we preserved it for the convenience of medievalists.
And to make future quoting easier, we have also numbered the
paragraphs. The order of the paragraphs in our edition, however,
does not always correspond to the order of the Patrology. But
this was to be expected. For reading the P. G., one finds that the
Greek codices are inconsistent in the place they give certain
passages — the ancient editor made a choice — and a number of
manuscripts do not have some of the passages found in others.
At some time the ancient editor, and Migne after him, changed
the disposition of the text against all the Greek codices153.
Under these circumstances, it is important to know where to
find the corresponding Greek text of a passage of Burgundio, or
viceversa, and, in the first place to know whether there is, in the
Burgundio version, a passage corresponding to a particular Greek
text. In this connection help might be gained from the following
observations, which we have repeated in our edition as the occasion
demands164.
The second half of the third paragraph of I c. 9 (P. G. 837) is omitted by
certain Greek manuscripts. But it is given in Burgundio, c. 9 n. 3 : "Consideravit
enim . . . tempore fit".
At the end of I c. 12 (P. G. 845—849) Migne has a longer passage entitled,
"Adhuc de divinis nominibus accuratius". This is preceded by a note which
states that the text is missing in the older Greek codices. This passage is also
omitted by Burgundio.
The last two paragraphs of II c. 8 (P. G. 900—901) are annotated re
spectively by "missing in the edition of Verona" and "lacking in almost all
the manuscripts". Both passages are likewise missing in Burgundio.
The text "On seas", concluding II c. 9 (P. G. 905—908) is, according to
Lequien, missing in most Greek manuscripts, or added as an appendix to the
entire work. It is lacking in the Burgundio version.

168 II 12, P. G. 94 928D—92gA.

154 In the subsequent small print, we follow the division of Damascene's
work as adopted by Migne; to make comparison easy, we refer sometimes to
our edition which follows; in these cases our references are in accordance with
the original division into 100 chapters only.
 Introduction XLVII
The last paragraph of II с. ю (P. G. gogCD) is, according to Lequien,
to be found in one Greek codex only. Burgundio does not have it.
In II c. 12 Lequien and Migne (P. G. 9280—929 A) interpolated three
paragraphs taken from II c. 16. Burgundio, together with all the Greek manu
scripts known to Lequien, gives these three paragraphs in II c. 16. In our
edition they are c. 30 nos. 4—6.
In III c. 3, sixth paragraph, some Greek manuscripts omit the passage
annotated with k (P. G. 993 A). It is missing, also, in the versions of Burgundio
and Cerbanus.
The paragraph concluding III c. 8 (P. G. ioi6AC) is to be found, in the
Burgundio version, at the end of IV c. 8, or c. 81 n. 2 of our edition. Seemingly
Cerbanus, also, did not find it at the end of III c. 8.
Chapter 89, n. 6 of our edition is in Lequien and Migne only a footnote
(P. G. 1175—1176 note z). Lequien had found this passage in only two Greek
codices. In one of these codices it is attributed to Andrew of Crete, a contem
porary of Damascene, and hence the editor considered it to be inauthentic.
We concede that the passage is similar to a passage from Andrew (cf. our
apparatus) ; yet we retained it in our edition, since it is found in all the Bur
gundio codices.
The Greek manuscripts do not agree about the reading of the doxology
which concludes the entire work (P. G. 1228 A). Neither Burgundio nor
Grosseteste give such a doxology.
There are also a few minor facts to be noted here, which can be
of help either in evaluating the Greek model of Burgundio's version
or in explaining certain quotations in medieval writings.
Some Burgundio codices contain twice the final paragraph of II c. 4
(P. G. 877 C, or our c. 1 8, n. 5) : once at the end of II c. 3 or after our c. 17,
n. 20, and once at the normal place, namely II c. 4.
We did not find in any of the Burgundio manuscripts the final words
of II с. ю, third paragraph (P. G. gogB; cf. our с. 24, n. 3).
In II с. 12, ninth paragraph (P. G. 9256, or our c. 26, n. 9) the ancient
editor had to add a few words so that this paragraph would make sense.
Judging from our version, one would conclude that Burgundio found these
words or a very similar expression in the Greek.
Approximately at the same place in the second paragraph of III c. 14
(P. G. 1033—1036, or our c. 58, n. 2) certain Burgundio manuscripts give a
passage without an equivallent in the Greek edition. In C, our oldest manu
script, it has been added in the margin by a more recent hand, which does
not appear elsewhere in the codex. We understand that the passage is inauthen
tic, a marginal note of a reader which was later introduced into the text.
As to the more technical side of our edition, we have not in
dicated in our text the folios of our codices. On the other hand,
references have been added to the Greek text of Migne P. G.
volume 94. One reason for the latter addition is that Burgundio's
XLVIII De Fide Orthodoxa

version is very literal. In certain instances it becomes more under

standable upon reading the Greek original.
Quoted passages occurring in the work are in quotation-marks;
citations in a quotation are printed in italics. Italics are also used
for secundary rubrics.
We did not include in our critical apparatus such notes of the
manuscripts, marginal or otherwise, which are not directly im
portant for our knowledge of the text itself; consequently, we
omitted summaries of passages, the exclamation "nota", and
those glosses which are more than verbal glosses. The latter
were preserved in our apparatus, since many of them in the
course of time have slipped into the main text, and as a con
sequence, might be found in a medieval work quoting Burgundio's
version.
Only in a few instances did we include in our apparatus the
variants of the transliterations from the Greek. For in most of
our manuscripts they are simply phantastic, with the exception,
of course, of words which had already penetrated the Latin vocabu
lary. Quite generally, we compared the readings of ACE with the
Greek. Hence what we adopted in our text is, at least, based
upon one or more of our codices, if not simply copied from them.
Our orthography, in these cases, takes into account the itacistic
pronunciation and transscription of the Greek at the time of
Burgundio.
A final observation seems to be in order. Both on the title-page
in our Introduction we refer to the work of Damascene as the De
fide orthodoxa. This freedom is taken in favor of modern usage.
Burgundio called the work Traditio certa orthodoxae fidei; Robert
Grosseteste preferred another title, Editio diligens de orthodoxa
fide; in the translation of Lequien, we find this heading, Expositio
accurata fidei orthodoxae. And Cerbanus apparently did not preserve
the general title of the work. In view of this confusion, we chose
to adhere to the more common and modern appellation.
Art. II. The Version of Cerbanus
Past centuries believed that the first Latin translation of the
De fide orthodoxa was made by Burgundio. At present, however,
our knowledge is more accurate: the lawyer of Pisa was the first
to make a complete translation of the work; but before him there
 Introduction XLIX

had already existed a partial version, done in Hungary. This is the

so-called Cerbanus translation of III i—8 or chapters 45—521SS.
i. Basis of our Edition.
As far as we know, only two manuscripts have preserved this
latter version. Both are from around 1200. They are ms. 767 fol.
54»—6gr of the Benedictine abbey of Admont in Austria15* and
ms. 35 fol. SIT—637 of the Cistercian abbey of Reun, likewise in
Austria. Both of these codices were used in preparing the present
edition.
Because of such limited number of codices, we also used the
ancient quotations from the Cerbanus version and which are
known to modern scholarship. All these citations are older than
the two codices. The following is a list of these quotations:
1. c. 46, n. 2, lines 17—28: Per operationem (optationem in our
edition) . . . facia est carni persona; Arno 131; Johannes Damas-
cenus1";
2. c. 46, n. 2, lines 35—36: hominem deificatum; Gerhoh, De
gloria et honore io82D; Joannes Damascenus;
3. c. 47, n. 2, lines 19—28: Nos (autem) Christum... deitas
est; Gerhoh, Epist. ad Eberhardum 1067 CD; Sanctus Basilius in
libro De dispensations Dei;
4. c. 47, n. 2, cf. lines 26—28 : Homo unctus, Deus ungens,
unctio vero humanitatis deitas est; Gerhoh, Contra duas haereses
1167 A; sanctus Basilius in libro De dispensatione Dei;
1И Discovered in 1911 by J. de Ghellinck, the version was edited by
R. L. Szigeti, O. Praem., Translaíio latina loannis Damasceni (De orthodoxa
fide L. III. c. i—8.) saeculo XII. in Hungaria confecta (Magyar-Görög Tanul-
manyok 13) Budapest 1940; and by E. M. Buytaert, O. F. M., The Earliest
Latin Translation of Damascene's De orthodoxa fide III i—8, in Franciscan
S udies, Commemorative Volume (1951) 49—67.
164 As already indicated, it might be noted here again that one Burgundio
and one Grosseteste manuscript of Damascene's work belong to the abbey
of Admont. Seemingly, the partial version of Cerbanus ceased to be copied
when the entire work of Damascene became available.
"' Thus we copy the so-called "lemma" or rubric of the citations. Notice
that we retain here the orthography of our sources. All the quotations from
Arno are found in his Apologeticus contra Folmarum, edit. C. Weichert (Leip
zig 1888); the works of Gerhoh, Liber de gloria et honore Filii hominis, Liber
contra duas haereses. Epístola ad Eberhardum episcopum Babenbergensem are
published in the P. L. 194; his Liber de noviiatibus huius temporis, by
O. J. Thatcher, in The Decennial Publications of the University of Chicago I 4
(Chicago 1903) 186—238.
4 Buytaert, Damascene, De Fide Ortbodoxa
L De Fide Orthodoxa

5. с. 47, n. 6, lines 68—79: compositionem . . . Filii Dei; Arno

154; /. Damascenus;
6. c. 47, n. 6, lines 80—81: licet "creatum permanserit creatum";
Gerhoh, De gloria et honore U4oC; Joannes Damascenus;
7. c. 47, n. 6, lines 80—81 : Creatum permansit creatum, et in-
creatum increatum; Arno 169 ; /. Damascenus; the same text, freely
and anonymously in Gerhoh's De novitatibus huius temporis 198;
8. c. 47, n. 7, lines 97—100: Scimus enim . . . est differentia;
Arno 154—155; paucis namque interpositis; this fragment follows
fragment 5;
9. c. 47, n. 7, cf. lines 98—100: Differentia enim differentium
differentia est; пес possunt salvari differentiae, nisi salvatis ad
invicem habentibus differentiam; Arno 162 ; /. Damascenus;
10. c. 50, n. 2, lines 2i —41 : Sicut igitur . . . largiatur; Gerhoh,
De novitatibus huius temporis 216; magnus Basilius in libro De
dispensation;
11. с. 5o, n. 6, lines 68—71: Eadem igitur . . . esse carni; ibid.;
Idem post aliqua; with this introduction, the fragment immediately
follows fragment 10;
12. c. 50, n. 6, lines 73—75: Quare . . . possidet; ibid.; this text
follows fragment n as making one passage with it;
13. c. 50, n. 6, cf. lines 73—74: si "naturam verbi verbum"
dicit Basilius, doctor catholicus, ut supra ostendimus . . .; ibid. 218,
with reference to fragment 12;
14. c. 50, n. 6, cf. lines 74—75 : Nam cum "verbum", ut Basilius
ait, et communitatem substantiae et proprietatem personae possideat. . .;
ibid. 216; Gerhoh uses fragment 12 in his own argumentation,
after quoting fragment 17;
15. c. 51, n. 3, lines 29—47: confiiemur ipsum . . . monslramus
personae; Gerhoh, Contra duas haereses H7iBC; Joannes Damas
cenus in libro De dispensatione Dei;
16. c. 51, n. 5, cf. lines 55—58: Christus Mus Deus, îotus homo,
sed non Mum Deus nee totum homo — quia non solum Deus nee
solum homo; and somewhat farther on : Expositoriae vero, quae dicit
quia Christus "non est solus Deus"; Arno 45; Joannes Damascenus;
17. c. 51, n. 6, lines 60—64 : Sciendum autem . . . ipsa impassi-
bilis; Gerhoh, De novitatibus huius temporis 216; Item, post pauca;
this fragment follows fragment 12;
18. c. 52, n. 4, lines 22—30: Unus igitur... carni unitam;
Gerhoh, De novitatibus huius temporis 197; Joannes Damascenus.
 Introduction LI

in libro De dispensation et beneficio nostrae salutis; this fragment

has the most explicit, though still incorrect, title of all our frag
ments; and here also it appears that Gerhoh has rather Basil in
mind, since immediately after the citation he continues: Ecce
audimus a Basilio "divinitatem carni unitam" ac proinde ipsam
carnem sitnul cum divinitate adorandam . . ., which clearly refers
to the end of the passage quoted under the name of Damascene;
19. c. 52, n. 4, lines 22—27: Units . . . deifati unitam; Gerhoh,
De gloria et honore 11140—in6A; Joannes Damascenus.
From this list we excluded on purpose the quotations from
Damascene in the writings of Peter Lombard, so as to avoid any
contamination of the Cerbanus' version by elements taken from
Burgundio. Most of Peter's citations suppose the Cerbanus version
but corrected, to some degree, by the Burgundio version. Some
expressions of Peter can be explained only by admitting that he
had both translations before him and made from them some sort of
a third version. Consequently, we also had to exclude those quota
tions which had been copied from the Sentences168. Of this group
of citations, i. e., texts quoted by Peter Lombard or at very early
date from him, use was made only in very rare cases when they
would be of evident value for our edition169.
2. Date of the Cerbanus Version.
The preceding list and the exclusions made in drawing it up
prepare the way for a discussion of the date of the Cerbanus ver
sion. J. de Ghellinck, in 1948, stated that it was done before 1150.
And the eminent scholar considered this statement as completely
confirmed by the prior studies of R. L. Szigeti160.
According to Szigeti, the Cerbanus version is to be placed
between the years 1134—1138. Proof for these dates ties in with
Szigeti's manner of proving that Cerbanus is the actual translator
of the eight chapters of Damascene. This latter point is defended,
in the main, by two arguments.
us \ye refer especially to "Duae sunt naturae ... et carnis eius", a text
from c. 52 (III 8) quoted by Peter Lombard, III Sent. (edit. Quaracchi 1916)
591—592, repeated by Arno, op. et edit. cit. 150, and Eberhard, Epist. ad
Gerhohum, P. L. 193 ¿ozBC.
"» Cf. E. M. Buytaert, The Apologeticus of Arno of Reichersberg, in. Francis
can Studies, Commemorative Volume (1951) 20—29.
"o J. de Ghellinck, Le mouvement 397—399; R. L. Szigeti, op. cit. 5, 25—27_
LII De Fide Orthodoxa

First, both codices which preserve the translated chapters of

Damascene also include a translation of the De caritate ad Elpidium
of Maximus the Confessor181. The preface to the De caritate, more
over, identifies the translator of this work as Cerbanus. Szigeti
admits that this preface does not mention the version of Damas
cene, but he claims that the reason why the copyists put the two
works together is that they knew they came from the same trans
lator.
Secondly, it is argued that Cerbanus was the translator, because
the Latin of the translated De caritate and that of the chapters
from Damascene's De fide orthodoxa are very similar. This fact is
particularly significant, since the Greek of these two works is
different.
A third and more hypothetical proof, suggested by Szigeti,
runs along these lines. If the Greek text used by Cerbanus for trans
lating the De caritate and the Greek text used for translating the
chapters from Damascene, — if both these texts could be found
in the same codex, this would likewise indicate that Cerbanus
translated the chapters from Damascene. Upon admission of
Szigeti, no such codex is known which could have been used by
Cerbanus. Such a codex is available, but it belongs to a later date.
By means of these arguments, Szigeti proves Cerbanus to be
the translator of the eight chapters of the De fide orthodoxa. This
together with the fact that the De caritate was translated between
the years 1134—1138 leads him to conclude that Cerbanus trans
lated the Damascene chapters sometime during those same years.
Obviously, these arguments are inconclusive. As to the first
argument, is it not true that in a great number of cases we cannot
definitely ascertain why certain works were copied together in
one codex? In the case of the manuscripts of Admont and Reun,
one can imagine a number of reasons why Maximus and Damascene
were put together. Clearly, the argument of Szigeti here is purely
hypothetical.
The second argument, based on the similarity of the Latin of
the two translations, is not without weight. Before it can stand as a
proof of Szigeti's conclusion, however, at least one other hypothesis
161 Edit. A. B. Terebessy, O. Cist., Translatif) latina sancíi Maximi Con
fessons (De caritate ad Elpidium L. I—IV) saeculo XII. in Hungaria confecta
(Magyar-Görög Tanulmányok 25) Budapest 1944. The preface of Cerbanus
is published ibid. 8, and by Szigeti, op. cit. 6.
 Introduction LUI

would have to be excluded, namely, that the Damascene version

could not have been done by somebody of the entourage of Cer-
banus. But granted that the similarity of the Latin points to
Cerbanus as the translator, this does not prove yet that he made
the translation in 1134—1138. Cerbanus could have translated the
chapters of Damascene either before the work of Maximus or later.
Burgundio translated over a period of at least fifty years; possibly,
the years Cerbanus spent in translating were also not a few.
Finding the manuscript used by Cerbanus for translating
Maximus, even if the codex contained the De fide orthodoxa, would
not contribute much towards a solution. Szigeti would still have
to prove that only Cerbanus could have done the version of Damas
cene, and the date of the translation would remain as vague as ever.
As we see it, the only solid proof for dating the Cerbanus
version is to be found in the old quotations of Peter Lombard,
Gerhoh of Reichersberg and his brother Arno.
When Peter Lombard prepared his Sentences for publication
(1155—1157), the quotations taken from Cerbanus were changed,
in part, under the influence of the new Burgundio version. By
implication, this means that the Apologeticus of Arno (1163—1164),
the Liber de gloria et honore Filii hominis (1163) and the Letter to
Eberhard (1162) of Gerhoh are of no particular use in solving the
problem of dating Cerbanus' version. Almost the same can be said
of the De novitatibus huius temporis of Gerhoh, since this work
had been written shortly before usó162.
Since we do not know when Peter Lombard began to quote
Cerbanus in his Sentences — we only know that it was before the
final draft of 1157 or 1155-1157 — there remain only two other
works bearing on our problem: the Collectanea in Epístolas divi
Pauli of Peter Lombard and the Contra duas haereses of Gerhoh.
According to J. de Ghellinck the latter work is from before изо1'3;
according to E. Sackur, it was composed between 1143 and nos164;
we have tried to prove that it goes back to 1145, or possibly ii44ie5.

Iei For the date of these four works, cf. The Apologeticus of Arno of Rei-
chersberg, loc. cit. 4—19.
1W L'Essor de la littérature latine au XII' siècle I (Museum Lessianum —
Section historique, n. 4, Brussels-Paris 1946) 122.
"« Libelli de Lite III (M. G. H.. Hannover 1897) 284.
"5 E. M. Buytaert, St. John Damascene, Peter Lombard and Gerhoh of
Reichersberg, in Franciscan Studies X (1950) 332—334.
LIV De Fide Orthodoxa

On the other hand, according to the latest findings of D. Van den

Eynde, which have since been accepted by O. Lottin18*, the Collec
tanea were composed between the end of 1138 and 1140.
Does this mean that the version of Cerbanus is certainly from
before 1138 ? Not necessarily. As matters stand now, the Collectanea
contain a text of Damascene which is also found in the Sentences
and which combines the versions of Cerbanus and Burgundio1*7.
Consequently, at least that part of the Collectanea and in that
particular form dates from about 1155 at the earliest. What is not
proven as yet is whether the Collectanea contained already in
1138—1140 the text of Damascene. On the other hand, neither has
it been disproven.
Nonetheless, we are convinced that at present the only firm
terminus ante quern of the version of Cerbanus is the date of the
Contra duas haereses of Gerhoh (1145 or 1144). Because of this date,
therefore, we may say that the version is certainly some ten years
older than that of Burgundio.
3. Our Edition.
With only minor changes our edition of a couple years ago is
reprinted here. We found it reasonable, however, to bring it closer
to our Burgundio edition, not as to the next as such, but in its
external appearance. Two features, we believe, certainly constitute
an improvement: the addition of the original division and the
references given to the Migne edition.
The reader will notice that only three of the eight chapters
have a title168. Evidence for these three titles is to be found in our
sources, but none for the other five. Nor did we make any attempt
to supply them, since we publish the Cerbanus version, not ours.
The general title of the version seems to have been simply lohannis
Damasceni, for neither the codices of Admont and Reun, nor
Gerhoh, nor Arno give any more pretentious title than this189.

le* D. Van den Eynde, Précisions chronologiques sur quelques ouvrages

théologiques du XII' siècle, in Antonianum 26 (1951) 233; O. Lottin, op. cit. IV
2, p. 837.
187 Collectanea, in P. L. 191 13070—i3o8A; Sentences, edit. cit. 585.
168 We are speaking about the titles of chapters 45, 46 and 50.
l" Gerhoh incorrectly cites the title of the first chapter (c. 45), and the
title of the second chapter (c. 46) is given as the title of the entire work in the
manuscripts of Admont and Reun.
VERSION OF BURGUNDIO
 ABBREVIATIONS USED
A: Erfurt, Amploniana, F. 179.
B: Paris, Mazarine, ms. 711.
C: Rome, Vatic, lat. 313.
D: Rome, Vatic, lat. 310.
Da—Db: in D one long passage is to be found twice (c. 58, n. 2—6); the first
copy is indicated by Da, the second by Db.
E: Rome, Vatic, lat. 657.
F: Rome, Vatic, lat. 10611.
G: Assisi, Comunale, ms. 98.
M: Paris, Mazarine, ms. 728.
N: Paris, Mazarine, ms. 755.
P: Paris, Bibliothèque Nationale, ms. lat. 2570.
R: Brussels, Bibliothèque Royale, ms. 893—98.
The numerals (i, 2, 3, 4) following ABC . . . stand for the first, second,
third and fourth hand, or the copyist (i), the first (2), second (3) and third (4)
corrector.

Cane. : printed to the right of the title of each chapter, introduces the chap
ter's Medieval numbering attributed by G to the "Cancellarius".
Doctrina Patrum: Doctrina Palrum de incarnations Verbi edit. F. Diekamp,
Münster 1907.
Migne: printed to the left of the title of each chapter, introduces the chapter's
Renaissance numbering adopted by the Migne edition.
P.C.: J. P. Migne, Patrologiae cursus completes, Series graeca; if the number
of the volume is not indicated, we refer to vol. 94, col. 781—1228: De
fide orthodoxa.
P.L.: J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series latina.
 CAPITULA LIBRI IOHANNIS DAMASCENI

784 I, 1. I. Quoniam incomprehensibilis est Deus, et quoniam non

oportet quaerere et circumscrutari quae non sunt tradita
nobis a sanctis prophetis et apostolis et evangelistis
2. 2. Deeffabilibus etineffabilibus, etcognoscibilibus etincognos
cibilibus
3. Demonstratio quoniam est Deus
4. De eo quid est Deus, quoniam incomprehensibilis
5. Demonstratio quoniam unus est Deus, et non multi

i 6. De Logo (id est Verbo) Dei

7. De Spiritu Sancto
8. De sancta Trinitate

1 CAPITULA I Textus “Capitulorum'' in ADFGNP et P. G. tantum in

10

venitur. Series numerorum originalis (I—Ioo), seu secunda nostra, ab ADi ac

P. G. adhibetur; series autem nostra prima a D*GNP || CAPITULA...
DAMASCENI I sic D; om. FGN; [H]ee sunt rubrice totius libri precedentis
capitulorum super que sunt Iohannis presbyteri damaceni qui mamsur liber
incipit in quo est traditio circa ortodoxe fidei capitulis c (l. o. forsan ic) divisa,
a burgundione iudice que pisano de greco (l. o. gregorio) in latinum domino
fugenio (sic) iii bonae memorie propter translatus A; Incipiunt capitula in
libro iohannis damasceni P 2 I | Primus liber mg A*; liber primus D*;
Capitula primi libri G; hec sunt capitula primi libri P; om. FN || est | sit G ||
et | interl. G || et quoniam | ipsum A || non | add. F* 3 quaerere et om. D ||
et om. FiG, add. F* || circumscrutari | et add. GP || non add. F* 3—4 tradita
nobis transp. FP || non ... evangelistis | nobis a sanctis prophetis, apostolis,
evangelistis non s. tradita G 4 sanctis | patribus add. F || et' om. DFG ||
evangelistis | c. Deum nemo etc add. AP 5 effabilibus et ineff. transp. FN ||
et* om. DG 5—6 incognoscibilibus I c. Oportet igitur eum etc add. A,
c. Oportet igitur enim etc add. P 7 est Deus transp. FGP || Deus |
c. Quoniam igitur etc add. AP 8 De eo om. F || quid | quod N || quoniam |
est add. ADNP II incomprehensibilis | c. Quoniam igitur est quidem etc
add. A, c. Quoniam igitur est add. P 9 Demonstratio | Quintum (sic)
P || est Deus, et | Deus est D || multi I c. Quoniam igitur quidem est deus
etc add. A, c. Quoniam igitur quidem est deus add. P Io Logo | Logos F ||
id est om. F || est | de add. DP II Dei | c. Hic igitur unus et solus etc
add. A, c. Hic est unus et solus add. P II Sancto I c. Oportet autem
etc add. AlP 12 Trinitate | c. Credendum ergo etc add. A, c. Cre
dendum etc add. P; hic tria capitula addunt GNP, nempe 9 De convenienti
bus filio GNP, Io De convenientibus spiritui sancto GNP, II De re et
ratione G, De tribus personis simul indistantia earum et re et ratione N
(qui ab hinc numeros om. usque ad III, I), II De tribus personis simul et
indistantia eorum qui de re et ratione P; F autem add. duo capitula: De con
venientibus Filio, De tribus personis simul et dubitantiaearundem re et ratione
3
 4 Burgundionis Versio

9. 9. De hiis quae in Deo dicuntur

Io. Io. De divina unione et distinctione
15 I I. II. De hiis quae corporaliter in Deo dicuntur
12. I2. De eisdem adhuc
13. I3. De loco Dei, et quoniam solus Deus est incircumscriptibilis
14. 14. Proprietas divinae naturae (scilicet sanctae Trinitatis)
I I, I 15. De saeculo
I6. De conditione
17. De angelis
I8. De diabolo et daemone
I9. De creatione visibili
2o. De caelo
'785 | 21. De lumine ignis, luminarium, solis et lunae et astrorum
22. De aere et ventis
23. De aquis
I 24. De terra et hiis quae sunt ex ea

13 9.[12 GP || in I de ADP || Deo | dicendum G || dicuntur | c. Deus

simplex est et incompositus etc add. A, c. deus simplex add. P I4 Io.|I3GPII
unione | unitione N || et distinctione | et separatione D, et distinctione vel
separatione G, dist. vel sep. A P, dist. et sep. FN; c. Igitur omnia quidem hec
his etc add. A, c. Igitur omnia quidem add. P I5 II.] 14 GP || corporaliter
in Deo | de deo corp. P || in I de AF || dicuntur | c. Quia vero plura add. A,
c. Quia non plura add. P 16 I2.115 GP || eisdem | eodem F || adhuc 1 c.
Hec igitur ex sacris etc add. A, c. Hec igitur ex sacris add. P 17 I3.II6 GP ||
Deus om. G || est om. NP || incircumscriptibilis I c. Locus est corporalis etc add.
A, c. locus add. P; hic duo capitula addunt GN, nempe I7 De angelis, 18 De
animaG, De angelis, De anima N 18 14.| 17 P, I9G II Proprietates | De proprie
tatibus DF || Proprietates... Trinitatis | bis ponit N, et altera vice post Proprie
tates add. sed del. sancte II scilicet s. Trinitatis | om. F et P. G.; c. Increabile
add. A P; caetera capitula, nempe 15—Ioo om. F 19 III secundus mg A*,
Liber secundus D*, Capitula secundi libri G, Tituli de secundo libro N, Hec
sunt capitula secundi libri P II I. I primum add. P || saeculo I secundo G,
c. Ipse secula fecit add. A P 2o 2. . . . conditione om. G; c. Quorum igitur
bonus etc add. A, c. Quia igitur bonus etc add. P 2I 3.12 G || angelis !
c. Ipse angelorum est etc add. A, c. Ipse angelorum add. P 22—23 4.... visi
bili | primitus transp. N, sed sese corr. 22 4. |3 G || et daemone | et demonibus
D, om. A P, sed c. Ex hiis angelicis etc add. A, c. Ex hiis angelicis add. P
23 5.14 G II visibili | visibilis P, et primo de celo add. AG; in fine c. Ipse qui
est deus noster etc add. A, c. Ipse qui est deus add. P 24 6. . . . caelo
om. AG, c. Celum est continentia add. P 25 7.15 G || 21.|2o A II eti
om. G || et astrorum | et stellorum G, om. P; in fine c. Ignis unum etc add. A.
c. Ignis unde add. P 26 8. ... ventis I 6 De aere, 7 De ventis G, De aere;
De ventis N, 8 De aere, c. aer, 9 De ventis, Ventus autem P || 22. [21 A ||
ventis I c. Aer est etc add. A 27 9.[8 G, Io P || 23.|22 A || aquis | aqua D.
c. Sed et aqua etc add. A, c. aqua unum add. P 28 Io.I9 G, 1 1 P ||
24. [23 A || et | de add. G || et ... ea om. DN || sunt | fiunt G || ea I c. Terra
unum est etc add. A, c. Unde erit P
 Capitula 5

I I. 25. De paradiso
I2. 26. De homine 80

13. 27. De laetitiis

14. 28. De tristitia
15. 29. De timore
I6. 3o. De ira
17. 31. De imaginativo 35

18. 32. De sensu

I9. 33. De excogitativo
2o. 34. De memorativo
21. 35. De interius disposito et prolato sermone
22. 36. De passione et operatione
23. 37. De operatione
24. 38. De voluntario et involuntario
25. 39. De eo quod in nobis, id est, de libero arbitrio
26. 4o. De hiis quae fiunt
27. 41. Propter quam causam liberi arbitrio facti sumus 45

28. 42. De hiis quae non in nobis sunt

29 II.IIo G, 12 P || 25. [24 A || paradiso I c. Quia vero ex visibili etc

add. A, c. Quia vero ex visibili add. P 3o 12.] II G, 13 P || 26.|25 A || ho
mine I c. Ita igitur intelligibile etc add. A, c. Ita igitur intelligibile add. P,
qui et novum cap. add. nempe 14 Quid est anima, Anima ergo 3I I3.|I2
G, 15 P || 27.126 A || laetitiis I c. Letitiarum etc add. A, c. Letitiarum add. P
32—33 I4 ... timore | primitus transp. G, sed sese corr. 32 I4.II3 G, 16 P ||
28.127 A || tristitia I c. Dividitur autem etc add. A, c. Tristitiae add. P
33 15.114 G, 17 P || 29.|28 A || timore | c. Tristitiae add. A, c. dividitur add. P
34 16.] 15 G, 18 P || 3o.|29 A || ira I c. Ira vero etc add. A, c. Ira vero fervor est
add. P 35 17.116 G, I9 P || 31.|3o A || imaginativo | imaginatione ADGNP;
c. Imaginativum etc add. A, c. Imaginativum add. P 36 18.|17 G, 2o P ||
32.131 A || sensu I c. Sensus etc add. A, c. Sensus add. P 37 19.|18G, 21 P||
33.132 A || excogitativo | cognitivo P, excogitatione G, vel excogitatione add.
D; in fine c. Excogitativi etc add. A, c. Excogitavi add. P 38 2o. [19 G, 22 P ||
34.|33 A II memorativo I c. Memorativum etc add. A, c. Memorativum add. P
39 21.|2o G, 23 P || 35134 A || interius | internis D || sermone I c. Rursus
autem dividitur etc add. A, c. Rursus add. P 4o 22.|2I G, 24 P ||
36.135 A || operatione | c. Passio etc add. A, c. Passio add. P 41 23. [22 G,
25 P || 37.136 A || De | passione vel add. P || operatione | vel actione add.
ADGN; in fine c. Oportet scire etc add. A, c. Oportet add. P 42 24. [23 G,
26 P II 38.137 A || involuntario I c. Quia vero involuntarium etc. add. A,
c. Quia vero add. P 43 25.|24 G, 27 P || 39.138 A || nobis | est add. A P ||
id | hoc AG II de om. P || arbitrio I c. Qui de libero arbitrio add. A, c. quia de
libero arbitrio add. P 4426.[25G, 28 P || 4o.[39 A || fiunt I c. Eorum quefiunt
etc add. A, c. Eorum add. P 45 27.|26 G, 29 P || 41.|4o A || Propter ...
sumus om. N II causam | libero add. del. D II liberi arbitrio | transp. D || arbi
trio I arbitrii A || sumus I c. In quibus igitur etc add. A, c. In quibus add. P
4628.127 G, 3o P || 42.141 A || non om. A P || in nobis sunt | fiunt in nobis N;
c. Eorum autem que in nobis etc add. A, c. Eorum autem add. P
 6 Burgundionis Versio

29. 43. De providentia

3o. 44. De praecognitione et praedestinatione
III, I. 45. De divina dispensatione et de ea quae ad nos cura et nostra
salute
2. 46. De modo conceptionis Verbi et divina eius incarnatione
3. 47. De duabus naturis
4. 48. De modo retributionis
5. 49. De numero naturarum
55 6. 5o. Quoniam omnis divina natura in una sui hypostaseon (id
est personarum) unita est omni humanae naturae et
non pars parti
7. 51. De una Dei Verbi composita hypostasi
8. 52. Ad dicentes: Sub continua quantitate reducuntur Domini
naturae, vel sub discreta ?
9. 53. Ad id, si non est natura anhypostatos (id est sine hypostasi),
obviatio
Io. 54. De trisagio (id est ter sancto)

47 29.|28 G, 31 P || 43.|42 A || De providentia om. N, et procuratione

add. G, vel procuratione add. ADP; deinde c. providentia etc add. A, c.
providentia add. P 48 3o. [29 G, 32 P || 44.143 A || praecognitione |
cognitione P || et | predisposito add. del. N || praedestinatione I c. oportet
noscere etc add. A, c. oportet add. P 49 III | Tertius mg A*, Liber tertius D*,
Capitula tertii libri G, Tituli de tercio libro N, Hee sunt capituli tertii P II
45.]44 A || et nostra | et ac spatium ac et D, natura et G 49—5o et de . . . sa
lute om. N; c. Hacigiturimmissione add. A, c. Hac igitur add. P 51 46.145 A ||
conceptionis | inceptionis DGN, dei add. A P || Verbi | Dei add. GN,
dein id est s add. del. N || et | de add. G || incarnatione I c. Angelus add. P
52 47.146 A || naturis I c. inconvertibiliter etc add. A, c. inconvertibiliter
add. P 53 48.147 A || retributionis | redditionis vel remunerationis add. A,
et redibitionis et remunerationis add. DG, vel remunerationis add. N; in fine
c. igitur etc add. A, c. igitur quoniam add. P 54.49.148 A || naturarum 1
c. quemadmodum etc add. A, c. quemadmodum add. P 55 5o.149 A II
omnis om. A || una | sumum suarum add. P || sui om. AG 55—57 id est. . .
parti om. N 56 unita | punita G || omni | om. DP 57 parti | parte G.
c. communia et utilia etc add. A, c. communia add. P 58—6o 7 . . . dis
creta I capita primitus transp. P, sed sese corr. 58 51.|5o A || Dei Verbi
transp. G || hypostasi | c. preesse etc add. A, c. preesse add. P 59—6o 8... dis
creta | hic om. sed ut III, 36 post cap. 8r pon. N 59 52. I5I A II Ad dicentes !
Addentes P || Sub | Utrum D || reducuntur | reducitur D || Domini om. N.
diem P 6o naturae | natura D || vel sub | vel utrum D, sive N, vel GP ||
discreta | hee due nature add. N; c. Si autem quis interrogans etc add. A,
c. sciant quis add. P 61 9.18 N || 53.152 A II id | illud ADGP || natura om. D II
anhypostatos | ypostatum P, aut ypostasis N || est| non individuo si add. AG ||
sine hypostasi | iudei P 61—62 id... obviatio | obvia ratio scil. non individuo
sive ypostasis N 62 obviatio | in deo P; c. etsi etc. add. A, c. etsi add. P
63 Io.|9 N || 54.153 A II De... sancto | De modo retributionis vel remunerationis N
(videsis supra c. 48) II est | de add. G || sancto | scil. ymno quem inferius docet
sic quia ter sanctus ibi rectant add. G; c. Hinc et eam etc add. A, c. hinc add. P
 Capitula 7

II. 55. De ea quae in specie et in atomo consideratur natura, et

differentia unionis et incarnationis, et qualiter suscipien
dum: “Unam Dei Verbi naturam incarnatam''
I2. 56. Quoniam theotocos (id est Dei genitrix) quae sancta Virgo
I3. 57. De idiomatibus naturarum
14. 58. De voluntatibus et liberis arbitriis Domini nostri Iesu Christi
15. 59. De actionibus quae sunt in Domino nostro Iesu Christo 70

16. 6o. Adversus dicentes: Si duarum naturarum et actionum homo,

necesse in Christo tres naturas et totidem dicere actiones
17. 61. De eo quod deificata est natura Domini carnis et voluntas
18. 62. Amplius de voluntatibus et liberis arbitrio, intellectibus et
cognitionibus et sapientiis
19. 63. De theandrica (id est Dei virili) actione
2o. 64. De naturalibus et indetractibilibus passionibus
21. 65. De ignorantia et servitute
22. 66. De profectione
80
23. 67. De timore

64 II.IIo ac II N || 55.154 A || quae | nuda et add. D II in specie et in

atomo I in atthomo et specie P || in* om. GP, individuo N 64—66 natura...
incarnatam om. P, addens c. natura 65 unionis et incarnationis | et uniones
id est incarnatione N, unione et incarnatione D || qualiter | equaliter G
66 Dei Verbi naturam | deitatem G, Verbi Dei N || incarnatam I c. natura
add. A P 67 56.155 A || id . . . quae | Dei genitrix id est G || quae sancta
Virgo om. P; c. ac ras. P, c. theotokon autem etc add. A 68 57.|56A || na
turarum | c. perfectum autem etc add. A, c. Igitur (del.) perfectum enim
add. P 69 58.157 A || et | autexusion id est add. AGN II et... Christi
om. P, addens c. Igitur; c. Igitur quae etc add. A 7o 59.|58 A || quae . . .
Christo | in deo sunt P, qui add. c. Duas || Domino n. I. C. | Domino Iesu
AG, dein c. Duas etc add. A 71 6o.[59 A || et actionum om. G || homo | habet
AGNIP 72 tres | in P || tres ... dicere | naturas tres dicere et totidem D ||
dicere om. AGP || actiones I c. Singularis quidem homo etc add. A, c. singu
lares add. P 73 61.|6o A || quod | secundum add. G || est | dei add. G ||
carnis om. ADGNP || et | est P || voluntas | c. oportet scire etc add. A, c. oportet
add. P 74 62.161 A || Amplius om. DNP 74—75 de ... sapientiis | De
voluntatibus et autexusion tantum P 74 et1 | autexusion id est add. AN,
de add. GN || liberis | libero G || arbitrio | arbitriis DN, et add. N || intellecti
bus | intellectionibus D 74—75 et cogn. et sapientiis om. N, sapientiis
tantum A, qui c. quoniam perfectum etc add. 76 63.162 A || est | de add. G ||
actione I c. beatus dyonisius etc add. A, c. beatus add. P 77 64. [63 A ||
naturalibus | natali D || indetractibilibus | indetractabilibus G, indetecta
bilibus D || passionibus I c. confitemur etc add. A, c. confitemur add. P
78 65.164 A || servitute I c. oportet cognoscere etc add. A, c. oportet add. P
79 66.165 A || De profectione | De perfectione D, peri procopis id est de prof. A,
De ypokophis de perfectione G, De ypocopis id est de perf. N, De procopis
id est de perf. P; c. proficere etc add. A, c. proficere add. P 8o 23. [27 G ||
67.166 A || timore | c. timoris nomen etc add. A, c. timoris nomen add. P
 8 Burgundionis Versio

24. 68. De Domini oratione

25. 69. De familiaritate
26. 7o. De passione corporis Domini et impassibilitate eius deitatis
788 27. | 71. De eo quod inseparabilis permansit Verbi deitas ab anima
et corpore, et in morte Domini, et quod una permansit
hypostasis
28. 72. De destructione et corruptione
29. 73. De descensione in infernum
3o. 74. De hiis quae post resurrectionem
31. 75. De ea quae in dextris Patris sede
32. 76. Adversus dicentes: Si duarum naturarum Christus, vel
creaturae cultum facitis, naturam creabilem adorantes,
vel unam naturam adorabilem dicitis et aliam inadora
bilem
95 33. 77. Propter quid Filius inhumanatus est, et non Pater neque
Spiritus, et quid inhumanatus direxerit
34. 78. Ad interrogantes: Hypostasis Christi creata est, an in
creata ?

81 24.[28 G, 33 P || 68.167 A || oratione | c. oratio etc add. A, c. Domini

oratio add. P 82 25.|29 G || 69.|68 A || De familiaritate | De f. et propriali
tate D, perikioseos id est de familiari actione, de proprialitate A, De perykiseos
id est de f., de proprietate proprialitate G, Punoseos id est de f. et proprialitate
N, peri kioseos id est de familiari actione P; in fine c. oportet scire etc add. A,
c. oportet add. P 83 26.|3o G || 7o.|69 A || passione | passionibus P || cor
poris om. DN || Domini | christi G, nostri add. N || et | nempe de D || dei
tatis | divinitatis A; c. ipsum igitur dei verbi etc add. A, c. ipsarum add. P
84 27. om. G || 7I.|7o A || De eo om. G || inseparabilis | inseparabiliter D, im
passibilis N || Verbi om. AP, ibi G || ab anima om. N 85—86 et in . . .
hypostasis om. P, addens c. impeccabilis 85 et* | etiam add. D || in om. N ||
Domini om. D || permansit | mansitG 86 hypostasis | c. inseparabilis ens etc
add. A 87 28. . . corruptione om. N || 28.131, sed l. o. 32 G || 72.|7I A II
De | pery diasthoris et sthoras id est de A, Persoyastoras et storas id est G,
Peri disistoras id est de P || corruptione I c. sthoras etc A, c. ethoras P
88 29.|28 N, 32, sed l. o. 33 G || 73.172 A || in | ad D || infernum | inferno AGN;
c. descendit add. A P 89 3o. [29 N, 33, sed l. o. 34 G || 74.173 A II De . . .
resurrectionem | De resurrectione Christi N; c. postea etc add. A, c. post eam
add. P 9o 31.|3o N, 34, sed l. o. 35 G || 75.174 A || ea quae | eo quod AGP ||
dextris | dextera AN, dextra G, dexteram P || Patris | Dei AGP || sede | sedet
ADGP; c. a dextris etc add. A, c. dextris add. P 9I 32. I3I N, om. G II
76.175 A || Adversus dicentes om. A P || naturarum om. G, est add. D || Chri
stus | Christo G 92 creaturae | creationis A, creatori G 91—94 vel crea
turae ... inadorabilem | etc P, addens c. filium dei 92 cultum | culturam
ADGN || naturam om. D || creabilem om. G 93 dicitis om. A || aliam I al
teram DG 93—94 inadorabilem I c. filium dei etc add. A 95—96 33...
direxerit om. AGNP 95 quid | quod D || inhumanatus est transp. D || ne
que | nec D 97 34.134, sed l. o. 37 G, 32 N, 33 P || 78.|76 A || Ad interrogan
tes | interrogationem G || Hypostasis | hypostasim G || creata | creabilis N
97—98 increata I c. ypostasis dei etc add. A, c. hypostasi add. P
 Capitula 9

. De eo quando vocatus est Christus

$É ??. Ad interrogantes: An duas naturas genuit sancta Dei geni 100

trix, et an duae naturae in cruce pendebant

3 81. Qualiter primogenitus dicitur unigenitus Filius Dei
I V, 82. De fide et baptismate
83. De fide
84. De cruce, in quo adhuc de fide 105

85. De adorando secundum orientem

86 . De sanctis et incoinquinatis Domini mysteriis
87. De genealogia Domini et omnifariam sanctae Dei genitricis
88. De sanctorum et reliquiarum eorum honore
89. De sanctis imaginibus 110,

9o. De scriptura
Io 9 I . De hiis quae de Christo dicuntur
I I. 92. Quoniam non est malorum Deus causa
12. 93. Quoniam non duo principia

99 35.135, sed l. o. 38 G, 33 N, 34 P || 79.177 A || eo quando | homine N ||

Christus I c. Non ut quidam add. A, c. Non ut add. P 1oo 36.|34 N, 35 P, om.G ||
8o.178 A II Ad interrogantes om. N, Ad interrogationes G || An | vel AG, utrum
D Ioo—IoI An. . . pendebant om. P, addens c. nature Ior et an | vel
AGN, utrum D || naturae ... pendebant | pendebant in cruce N; c. natura
quidem est etc add. A Io2 37.135 N, 36 P || 81.|79 A || dicitur | est N ||
Filius Dei om. P, Filius N; c. Primogenitus add. A P; hic AGN repetunt cap. 52,
nempe 8o ad dicentes vel sub continua vel discreta quantitate reducentur due
nature, c. domini nature etc A, 38 ad dicentes vel sub continua vel discreta
quantitate reducuntur domini G, 36 ad dicentes sive sub continua quantitate
reducentur sive discreta hee due nature N, et mg In quo deceptus est homo
a diabolo N Io3 IV | Quartus mg A*, Liber quartus D*, Capitula quarti
libri G, Tituli de quarto libro N, Hec sunt capitula quarti P || 1.]c. primum G,
37 del. dein 1 P || 82.181 A || et | vel P II baptismate | baptismo A; c. confite
mur add. A P Io4 2.|I G, 38 del. dein 2 P || 83.182 A || fide | c. fides add. A P
Io5 3.12 G || 84.|83 A || quo | qua G || adhuc | et add. GN II in quo a. de |
et A P II fide | c. Sermo crucis etc add. A, c. Sermo crucis add. P Io6 4.13 G ||
85.184 A II orientem | c. non simpliciter etc add. A, c. non simpliciter add. P
Io7 5.14 G || 86.185 A || incoinquinatis | coinquinatis AG || Domini | dei DN ||
Domini mysteriis om. P, addens c. bonus add. P || mysteriis | et corpore in
altari add. AG, dein c. bonus et omnibonus etc A Io8 6.15 G || 87.186 A ||
De I sancta add. D || et ... genitricis om. P, addens c. de sancta || omnifariam !
genealogia G || genitricis I c. de sancta etc add. A Io9 7.16 G || 88.187 A ||
eorum om. ADNP || honore I c. honorandum etc add. A, c. honorandum
add. P I Io 8.17 G || 89.|88 A || imaginibus I c. quoniam quidem etc add. A,
c. quoniam quidem P III 9.|8 G || 9o.189 A || scriptura I c. unus est deus
etc add. A, c. unus deus add. P II2 Io.|9 G || 91.|9o A || Christo | Deo P ||
dicuntur I c. eorum que de Christo etc add. A, c. eorum add. P II3 II.[Io
G || 92.191 A II Quoniam om. ADP || malorum Deus | Dominus malorum G ||
causa I c. oportet scire etc add. A 1 14 12. [II G || 93.192 A || principia !
c. quoniam non duo etc. add. A, c. Quoniam add. P
 IO Burgundionis Versio

115 13. 94. Cuius gratia praevidens Deus eos, qui peccare et non
poenitentiam agere futuri erant, creavit
I 4. 95. De lege Dei et lege peccati
15. 96. Adversus Iudaeos, de Sabbato
16. 97. De virginitate
120 17. 98. De circumcisione
18. 99. De antichristo
I9. Ioo. De resurrectione

II5 13.[12 G 94.193 A || gratia | extra G || praevidens | providens D ||

Deus eos | eos Deus GP (sed Deus interl. G), eos N || qui om. D || et om. N
I 15—116 non poenitentiam transp. D II6 futuri | facturi P || creavit om.
P, addens c. Deus; c. Deus propter bonitatem etc add. A II7 I4.113 G ||
95.194 A II Dei I Domini A || et | de add. D II De . . . peccati I De Deo tantum N,
om. P; c. bona est etc add. A II8 15. [I4 G || 96.195 A || Adversus Iudaeos
om. N, et add. A II Sabbato I c. Sabbatum etc add. A, c. Sabbatum add. P
II9 I6.115 G || 97.|96 A II virginitate I c. blaphemant etc add. A, c. blasphemant
add. P I2o 17.| 16 G || 98.|97 A || circumcisione I c. circumcisio etc add.
A, c. circumcisio add. P 121 18.|17 G || 99.|98 A || antichristo | c. docet scire
etc add. A, c. decet scire add. P 122 I9.|18 G, om. P || Ioo.|99 A II resur
rectione | mortuorum add. AGNP; c. credimus etc add. A, c. credimus add.
P, Explicit liber iohannis damasceni add. G.
 IOHANNIS PRESBYTERI DAMASCENI QUI MANSUR
LIBER INCIPIT

IN QUO EST TRADITIO CERTA ORTHODOXAE FIDEI

CAPITULIS DIVISA CENTUM

A BURGUNDIONE IUDICE CIVE PISANO DE GRAECO 5

IN LATINUM DOMINO TERTIO EUGENIO BEATAE
MEMORIAE PAPAE TRANSLATUS

: CAPITULUM I ç;
1891QUONIAM INCOMPREHENSIBILIS EST DEUS ET QUONIAM
NON OPORTET QUAERERE ET CIRCUMSCRUTARI, QUAE 1o
NON SUNT TRADITA NOBIS A SANCTIS PROPHETIS ET APO
STOLIS ET EVANGELISTIS

I. “Deum nemo vidit umquam. Unigenitus Filius, qui est in

sinu Patris, ipse enarravit''. Ineffabilis igitur est Deus et in

1—7 IOHANNES... TRANSLATUS om. FP I QUI MANSUR om. E,

qui massur G, qui mansio MR 2 LIBER I primus add. E 3 EST TRADITIO I
tradicio est C 4 CAPITULIS DIVISA CENTUM | cap. c divisa A, cap.
divisa nonaginta VIII B, c divisa cap. D, c cap. divisa G, c divisa id est N*, c
cap. et uno divisa N*, quatuor divisa libris R 5 CIVE om. A, sive M, qui D
6 TERTIO EUGENIO BEATAE | fugenio viro bone A, secundo Eug. beatae C,
tertio Eug. papae beatae G, tertio Eugenio beate Ni, Eugenio tertio bone N*
7 PAPAE hic om. G, papa A, propter l. o. A 9—12 QUONIAM . . .
EVANGELISTIS | de effabilibus et ineffabilibus, de cognoscibilibus et incog
noscibilibus mg F, i. e. titulus cap. secundi; om. A 1o OPORTET | oportuit E ||
ET om B II CIRCUMSCRUTARI I scrutari E, ea add. C Io—12 QUAE...
EVANGELISTIS | quae nobis a sanctis prophetis, apostolis et evang. non sunt
tradita B II SANCTIS | patribus add. E II ET om. BDE 13 umquam |
sed add. P || Unigenitus | dei add. BDEFGMNPR 14 sinu | dei add. P ||
igitur est transp. D || est Deus transp. F

13—14 IOH. I 18.

5 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa 11
 I2 Burgundionis Versio

15 comprehensibilis. “Nullus enim cognoscit Patrem, nisi Filius;

neque Filium, nisi Pater''. Sed et Spiritus Sanctus ita novit ea
quae sunt Dei, ut spiritus hominis novit ea quae sunt in ipso.
Post primam vero et beatam naturam, nullus novit umquam
Deum, nisi cui ipse revelavit, non hominum solum, sed neque super
20 mundanarum virtutum, ipsorum inquio cherubim et seraphim.
2. Non dereliquit tamen nos Deus in omnimoda ignorantia.
Omnibus enim cognitio existendi Deum ab ipso naturaliter inserta
est. Sed et ipsa creatio, et eius permanentia et gubernatio magni
tudinem divinae praedicat naturae. Sed et per legem et prophetas
25 prius, deinde vero per unigenitum Filium suum, Dominum vero
et Deum et Salvatorem nostrum Iesum Christum, secundum quod
792 possibile est nobis I sui ipsius manifestavit cognitionem. Omnia
igitur quae tradita sunt nobis et per legem et prophetas et apostolos
et evangelistas suscipimus, et veneramur et cognoscimus, nihil
80 ultra haec inquirentes. Bonus enim existens Deus, et omnis boni
tributor est, non invidiae neque passioni alicui suppositus. Longe

15 cognoscit | recognoscit D, cognoscitur l. o. P 16 neque | nec EMN ||

et om. AD, etiam N || novit ea transp. B 17 quae I in ipso add. D ||
Dei om. ABDGMN, in eo F, in ipso P || sunt in ipso | in ipso sunt D
18—19 nullus . . . revelavit mg D, nullus etiam in textu D II umquam
Deum transp. P 19 nisi... revelavit om. G || cui ipse | ipse cui D, cum
ipse M, ipse F || hominum | hominem F I9—2o supermundanarum | super
fundamentum l. o. P, super mundani harum N 2o ipsorum inquio | ipsorum
inquid A, ipsorum inquam FN*, ipsorum inquia N*, ipsorum in quo G, ip
sarum inquio BE 21 Non | quo l. o. P || dereliquit | derelinquit BDEGNR ||
tamen nos | nos tamen EN, tamen in F, tamen M || Deus om. M || in | cum M ||
ignorantia | sui add. BC*EFGMNP, In add. del. D 22 existendi | essendi P
23 est om. ABDEFG || et ipsa | etiam ipsa E, hec ipsi F || et* mg P 24 divi
nae praedicat trans. G, divinae om. F || naturae | materie l. o. P II pro
phetas | prophetam l. o. P 25 vero* interl. C, et add. ABCDFMP II per
interl. P || unigenitum | dei add. del. N || Filium suum transp. CD 25—26 Do
minum v. et Deum | dominum deum et verum F 26 Deum et Salvatorem |
deum salvatorem BM, salvatorem deum l. o. M || secundum om. D 27 est
nobis sui | nobis est sui CMNR, nobis sui est l. o. M || manifestavit | nobis
add. P || cognitionem | cognitioni A 28 igitur | et add. B, divina add. F ||
et* om. EMN, per add. FG || et* I per add. F 29 cognoscimus | agnoscimus P
3o haec | hoc FP || et om. EFMNi, add. N* 31 tributor | distributor E.
tributorem l. o. N II invidiae | invidit E || neque | nec N, nec est P II passioni
alicui | alicui (l. o. alicuius) passioni G

15—16 MATTH. XI 27. 16—17 Cf. I Cor. II II. I9—2o Cf. GREG.
NANZ. Orat. 28 3 P. G. 36 29 A. 23—24 Ibid. 29 A B.
 Capitula r—2 I3

enim a divina natura, quae est impassibilis et sola bona, est invidia.
Ut igitur omnia sciens et quod confert unicuique providens, quod
utile est nobis cognoscere revelavit; quod autem non poteramus
ferre siluit. Haec nos diligamus, et in hiis maneamus, et non 35
transferamus terminos aeternos, neque transgrediamur divinam
traditionem.
Migne Canc.
I, 2 CAPITULUM 2 I, 2

DE EFFABILIBUS ET INEFFABILIBUS, ET COGNOSCIBILIBUS

ET INCOGNOSCIBILIBUS

I. Oportet igitur eum qui de Deo dicere vel audire vult mani
feste scire, “quod neque omnia sunt ineffabilia neque omnia 5
effabilia quae sunt theologiae et dispensationis; neque etiam
omnia sunt incognoscibilia, neque omnia cognoscibilia''. Aliud
autem est cognoscibile et aliud effabile, “quemadmodum et aliud
est loqui et aliud cognoscere''. Multa igitur eorum quae de Deo
obtuse intelliguntur non integre enunciari possunt, sed ea quae 10
sunt secundum nos cogimur in his quae supra nos dicere, sicut de
32 divina | dei P || est impassibilis transp. P || est om. G 33 quod* |
quid G, quoniam D 34 poteramus | poterimus A 35 ferre mg F, in textu
facere del. F, sectatores mg add. D* || siluit | celavit C*N*R, silivit D || in
hiis maneamus | maneamus in hiis G 36 transferamus | transeamus PN*, corr.
N* II aeternos | et add. ABCDFGP 37 traditionem | potentiam N*, corr. N*.
1 CAPITULUM 2 I c. II BF, II CMNP, om. ADEG 2—3 DE ... INCOG
NOSCIBILIBUS I De eodem F, Quoniam incomprehensibilis est Deus, ipsum
non oportet querere nec circumscrutaria (sic) que non sunt tradita nobis a
sanctis prophetis (quae sequuntur mg) et evangelistis, c. Deum nemo etc A
2 ET* orrt. G 4 igitur | primum add. del. F || eum | illum BDGR || Deo |
vel add. A, vult add. FP || dicere | diceret l. o. C, discere DGMPR || vel | et
P || vult om. FP 5—6 ineffabilia n. o. effabilia | eff. n. o. ineff. G || neque
omnia effabilia om. BDi, mg D* 6 theologiae | theologice FN || et om.
EFNPR || dispensationis | id est incarnationis add. EMP, incarnationis
interl. D*, incarnationis et dispensationis transp. F 6—8 neque . . . effa
bile mg P 6 etiam om. A, enim EMNP 8 et1 interl. C || cognoscibile et
aliud om. P || et* om. AEFGP || 9 et om. FP || aliud | est add. EFM || eorum
om. CR 9—Io de Deo obtuse transp. EMN Io obtuse intelliguntur
transp. BG II enunciari | pronunciari BG, dici (l. o. dicit) interl. add. C, vel
dici add. N* || sed | per add. interl. P II sunt | natura add. MNR, vera add. E
Io—11 quae s. s. nos | nostra interl. add. C* II cogimur | conguntur l. o. P ||
quae | sunt add. BCDEFMN P || supra | super EMN || de om. B
35—36 Cf. Prov. XXII 28.
5—9 Scolion in CYRILLUM ALEX., Thesaurus 5 P. G. 75 72 C, Doctrina
Patrum 7—8.
5•
 I4 Burgundionis Versio

Deo dicimus somnum et iram et negligentiam, manus et pedes, et

similia.

2. Quoniam igitur est quidem Deus sine principio, sine fines,

15 aeternus et sempiternus, increatus, immutabilis, inalterabilis,
verus, simplex, incompositus, incorporeus, invisibilis, inpalpabilis,
incircumscriptibilis, infinitus, incomprehensibilis, incognoscibilis,
bonus, iustus, omnipotens, omnium creaturarum conditor, omni
tenens, omnicernens, omnium provisor, potestativus, iudex, et
20 cognoscimus et confitemur; et quoniam unus est Deus, scilicet
una substantia, et quoniam in tribus hypostasibus et cognoscitur
et est: Patre aio et Filio et Sancto Spiritu; et quoniam Pater et
Filius et Spiritus Sanctus secundum omnia unum sunt, praeter
ingenerationem et generationem et processionem; et quoniam
25 unigenitus Filius et Verbum Dei et Deus, “per viscera misericordiae
suae'' propter nostram salutem, beneplacito Patris et cooperatione
Sancti Spiritus sine semine conceptus, incorrupte ex sancta
Dei genitrice et semper virgine Maria genitus est per Spiri
793 tum | Sanctum, et homo perfectus ex ipsa factus est; et quoniam
80 ipse Deus perfectus est simul et homo perfectus, ex duabus naturis,
deitate et humanitate, et in duabus naturis intellectualibus,
voluntariis, operativis et arbitrio liberis, et simpliciter dicendum

12 et* om. B || negligentiam | et add. FP || et* I hiis add. EMNR

I3 similia | illa add. G I4 igitur est quidem | est igitur quidem E, igitur
quidem est MN, igitur est F || sine principio om. C, et add. P 15 immu
tabilis | et add. F || inalterabilis om. C 16 simplex inter. C || inpalpabilis
mg P, impassibilis im textu P 17 incognoscibilis | magnus add. N* I9 om
nicernens om. E || provisor | provisorum l. o. P 2o unus | vivus D || est Deus
transp. F || scilicet | solus MN, om. P 21 hypostasibus | i. e. personis add. C*
22 et' om. P|| est | cum add. P || aio om. M || Patre... Spiritu | pater et filius
et spiritus sanctus AP* II Sancto Spiritu transp. BDEFMPiR 23 secundum
om. E, per C*F || unum sunt transp. P 24 ingenerationem | non superscr. C* ||
ingenerationem et generationem | gen. et ingen. transp. P || et processionem
mg. add. P* 25 et' om. F, est G 26 beneplacito | temporis add. del. B
27 Sancti Spiritus transp. ABEFGMNPR || incorrupte ex transp. D, inc.
et M 29 ex | et l. o. M. || ex ipsa om. G || ex ipsa factus om. Di, mg add. D*
3o ipse Deus transp. BDEFGPR 29—3o ex ipsa... Deus perfectus om. A ||
et quoniam ... perfectus est mg E 3o simul et homo | et homo simul F ||
homo | bono l. o. P || naturis | ex add. B 31 et* om. FG || intellectualibus |
intellectivis C*F 32 voluntariis | voluntativis C°, et add. F

25—26 LUC. I 78.

 Capitula 2—3 I5

perfecte se habentibus secundum unicuique decentem terminum

et rationem, deitati et humanitati inquio, — uni vero compositae
hypostasi; et quoniam esurivit et sitivit et laboravit et crucifixus 35

est, et mortis et sepulchri experientiam suscepit, et resurrexit

tertia die, et ad caelos rediit, unde ad nos devenit et deveniet
rursus postea. Et divina Scriptura testis est, et omnis sancto
rum coetus.

3. Quid autem est Dei substantia, vel qualiter est in omnibus,

qualiter Deus ex Deo genitus est vel procedit, vel qualiter seipsum
exinanivit unigenitus Filius et Deus homo factus est ex virginalibus
sanguinibus, alio praeter naturam ordine plasmatus, vel qualiter
siccis pedibus super aquas ambulavit, et ignoramus et dicere non
possumus. Non possibile igitur est quid praeter ea, quae divine a
divinis eloquiis Veteris et Novi Testamenti enarrata sunt et mani
festata, dicere de Deo vel universaliter intelligere.

CAPITULUM 3
DEMONSTRATIO QUONIAM EST DEUS
I. Quoniam igitur est quidem Deus hiis quidem qui divinas
Scripturas suscipiunt, Vetus et Novum aio Testamentum, non
33 perfecte | C, perfecte per E, per ABDFGMNPR || se | interl. C ||
unicuique | earum add. ABC^DEFGMNPR 34 uni | una ABDEFGMNPR II
vero | persona add. F || compositae | et add. F 35 hypostasi | persona
add. C^EN^ || et sitivit om. B 36 suscepit | et rescitur add. del. P || re
surrexit 1 surrexit EGN 37 tertia die transp. A || devenit et deveniet |
venit et adveniet DG, devenit et adveniet BEFMNR, devenit et adve
nirent P 38 Et | ut add. E || testis est transp. FP || est interl. E 4o est* | in
N II vel interl. M 4o—41 est in omnibus, qualiter E, om. ABDEFGMNPR,
est in omnibus C, sed in omnibus del. C 41 genitus est transp. F || qualiter
seipsum transp. P || seipsum | se D 42 exininanivit I inanivit C || et | qualiter
add. C* EFMNPR 43 sanguinibus | seminibus vel s. AEFMN, vel (del.)
sanguinibus vel seminibus P, sanguinibus vel sanguinibus vel seminibus B,
sed vel sanguinibus del., addendo vacat B 45 possibile | est add. G || igitur
est transp. B || quid | quidem BP 46 Veteris | veteri B 46—47 mani
festata | manifesta P, et N post corr. 47 Deo | celo F
1 CAPITULUM 3 I c. III BFR, III CDMNP, om. AEG 2 DEMON
STRATIO... DEUS I De effabilibus et ineffabilibus et cognoscibilibus A,
c. oportet igitur eam etc mg add. A II EST DEUS transp. BDGR. 3 igitur !
ergo M || igitur est transp. P || est quidem transp. G || est quidem Deus |
quid Deus est F || quidem* om. ABFGP 4 suscipiunt | scilicet add. PR II
Vetus | ventus l. o. PII Vetus et Novum transp. B, aio add. C
41—42 Cf. Philipp. II 7. 43—44 Cf. MATTH. XIV 25 seq.
 I6 Burgundionis Versio

5 venit in dubium; neque pluribus Graecorum. Sicut enim diximus,

cognitio existendi Deum naturaliter nobis inserta est. Quia vero
in tantum praevaluit perniciosi malitia hominum naturae, ut
quosdam in irrationabilissimum et omnium malorum pessimum
perditionis deduceret baratrum, ut dicant non esse Deum, —
10 quorum insipientiam ostendens sacrorum enuntiator ait David:
“Dixit insipiens in corde suo: non est Deus'', — igitur Domini
quidem discipuli et apostoli, Sancto illuminati Spiritu et eius vir
tute et gratia divina signa operantes, miraculorum sagena ad
lumen divinae cognitionis de profundo ignorantiae eos piscantes
796 reduxerunt. Similiter et horum gra|tiae et dignitatis successores,
et pastores et doctores, illuminativam Spiritus gratiam suscipientes,
et miraculorum virtute et sermonis gratia, obtenebratos illumina
runt et seductos converterunt. Nos autem, qui neque miraculorum
neque doctrinae suscepimus charisma, — indignos enim nosmetipsos
20 voluptatum passionibus fecimus, — age pauca eorum quae tradita
sunt nobis a prophetis gratiae de hoc disputemus, Patrem et
Filium et Spiritum Sanctum invocantes.
2. Omnia quae sunt, aut creabilia sunt, aut increabilia. Si
igitur creabilia quidem sunt, omnino sunt et vertibilia. Quorum
5 in interl. P || Graecorum | gentilium add. C*NR, gentilium graecorum
AEP || diximus | dicimus F 6 nobis inserta est | est nobis inserta F, est
inserta G 7 in interl. P || praevaluit interl. P || perniciosi | pernitiose MN,
pernitiosa DFP, diaboli add. C^E || ut | ut et C, et P 8 irrationabilissimum |
irrationabilium A, irrationalissimum DEGMNPR 9 deduceret | deducerent
E, perducerent P || dicant | dicat F Io ostendens om. ABDFGMNP,
manifestans mg D* || ait David | ut david ait DM, ut david dixit GR, ut david
ABP, arguit dicens mg add. P* 1 1 igitur | sed AE 12 quidem !
quidam M 14 ignorantiae eos piscantes I eos ign. piscantes l. o. G.
15 et' om. F || 'et* om. G 16 et doctores om. ABDEFGMNPR II Spiritus |
sancti add. E, sancti spiritus G 17 sermonis | verbi A, interl. C* 17—18 illu
minarunt | illuminaverunt DEFP 18 converterunt | convertunt G I9 sus
cepimus | suscipimus AP || charisma | gratiam superscr. C* || nosmetipsos |
nosipsos P, his superscr. C* 2o passionibus | possessionibus l. o. D II age
pauca | agere pauca AG*, pauca agere G* 2o—21 tradita sunt nobis | tradita
nobis sunt C, nobis tradita sunt G 21—22 hoc . . . invocantes | disputemus
in textu, caetera mg P 22 invocantes mg N 23 Omnia | quidem add.
N*PR || sunt* om. F 24 igitur om. A., quidem E, igitur quidem F || quidem
sunt transp. D, sunt tantum BFR II sunt* om. A, interl. N, alterabilia sunt G ||
vertibilia | convertibilia F, alterabilia superscr. C*, lege alterabilia add. N*

5—6 Cf. supra, c. I num. 2. Io—I I Ps XIII I. 13 Cf. LUC. V Io.

17—18 Cf. Act. Apost. XIV 3, XX 32. 18 CLEMENS ROM. I Ad Cor. 5o 4.
 Capitulum 3 I7

enim esse a versione incepit, haec versioni subicientur, vel cor 25

rupta, vel secundum electionem alterata. Si vero sunt increabilia,
consequenter et invertibilia omnino. Quorum enim esse contrarium
est, et qualiter existendi ratio contraria est, scilicet proprietates.
Quis igitur non concedit omnia entia quaecumque sunt sub nostro
sensu, quinimmo et angelos, verti et alterari et multiformiter :30
moveri? Intellectualia igitur, angelos inquio quidem et animas
et daemones, secundum electionem, et eam quae in bono est
profectionem et eam quae ex bono est abscessionem intensam et
remissam; reliqua vero secundum generationem et corruptionem,
et augmentationem et diminutionem, et eam quae est secundum
qualitatem transmutationem et localem motum, vertibilia igitur
vere, omnino et creabilia. Creabilia vero entia omnino ab aliquo
condita sunt. Oportet autem conditorem increabilem esse. Si
enim et ipse creatus est, omnino ab aliquo creatus est, quousque
deveniamus ad aliquid increabile. Increabile igitur existens condi
tor, omnino et invertibilis est. Hoc autem quid utique aliud erit
quam Deus?

25 versione | conversione DENIPR, alteratione superscr. C*, lege altera

tione mg M II incepit | incipit EFNP || versioni | conversioni FN II subi
cientur I subiecta sunt BDFGMNPR 26 vel | et F || electionem | voluntatem
superscr. C* || alterata | quod omnis creatura vertibilis etsi differentur alterata
P, alterata mg add. P* 27 invertibilia | invertilia l. o. D 27—28 con
trarium est transp. D 28 et | est add. M* || qualiter | est add. G || existendi !
sit superscr. C* ||ratio [sic C, proprietates ratioE, proprietates ABDFGMNPRII
est om. G II scilicet om. F, et add. M || proprietates | sic C, om. E, ratio
ABDFGMNPR 29 concedit | concedet P || nostro | uno AM, vero
BEGNP, in eo l. o. E 3o et1 om. G || et* om. D 31 moveri | et transmutari
add. ABC^DEFGMNPR || quidem om. A || et om. BF 32 et* om. P || et* |
secundum add. F 33 profectionem | perfectionem ABFGMNPR II ex I a
AGP, in N || abscessionem | abascesionem B*, corr. B*, per abscessam N*,
abscensionem N* 34 generationem et corruptionem | corruptionem, ge
nerationem F, corr. etgen. P 35 et1 om. F|| augmentationem | augmentum B ||
et* ! vel et P II eam | ea N, est sed del., et eam mg P 36 qualitatem om. E II
transmutationem | transmutatione C || igitur | omnia mg add. D* 37 vere,
omnino I transp. DGN, et tu}nc omnino add. del. N, essentialiter add. C*EN*,
vere essentialiter P qui mg omnino add., essentialiter omnino vere F || vere ...
creabilia | omnino et creabilia vere B || vero | vera B || aliquo | aliqua l. o. P
38 condita I creata G || autem | ergo ABGN || Si | sui l. o. P 39 et om. M ||
et ipse om. F 4o aliquid | aliquod ABCDEGMN || aliquid increabile !
increabile aliquod BG, Oportet enim in unoquoque genere unum primum
ponere a quo omnia illius generis et illud a nullo add. P || igitur | ergo G
41 et | conservatio add. del. N || invertibilis | inconvertibilis BEPR, immu
 I8 Burgundionis Versio

3. Sed et ipsa creationis permanentia, et conservatio et guber

natio, docet nos quoniam est Deus, qui hanc universitatem con
45 sistere facit et continet et conservat, et semper ei providet. Qualiter
enim utique contrarie naturae, ignis dico et aquae, aeris et terrae,
in unius mundi consummationem ad invicem convenissent et
indissolubiles permansissent, nisi aliqua omnipotens virtus ea
convenisset et semper indissolubilia conservaret?
50 4. “Quid est quod statuit caelestia et terrestria, et quaecum
que per aerem, et quaecumque secundum aquam, magis autem ea
quae ante haec, caelum et terram et aerem, et naturam ignis et
aquae? quis haec miscuit et dispertivit?” quid est quod haec movet
797 et agit inquiescibili et I sine prohibitione motu? “Nonne artifex
55 horum et qui rationem imposuit omnibus, secundum quam haec
machina fertur et deducitur? Quis autem artifex horum ? Nonne qui
fecit haec et ad esse deduxit ? Non enim casui dabimus talem
virtutem. Sit enim generari casus: cuius ordinare erit? Et hoc, si
videtur, demus: cuius erit servare et custodire secundum eas, quibus

tabilis D || est om. F || Hoc autem | Nam A, hec autem G || utique aliud erit |
utique erit aliud BFNP, erit utique aliud G
43 Sed | nam DEGMNR || conservatio | conversatio EFGNR 44 est
Deus transp. N 45 conservat | conservet C, l. o. E 46 enim I autem
ABGN || et* om. F || aquae | et add. BCEGMNP || et* om. F 47 mundi
consummationem primitus transp. C, mundi conservationem G 48 ea om. AG.
eadem F, ei P || omnipotens virtus transp. G 49 convenisset | condidisset BG,
concordasset mg. add. C* virtus transp. G 5o quod interl. N || statuit | con
stituit AB, ordinavit add. C*M*, id est condidit vel ordinavit add. N* || et*
om. ABFGNP 52 quae | aque C || haec | id est mg add. C || naturam ignis
transp. B 53 aquae | et ignis add. P || quis | qui ABFGMNPR, om. E II
haec* | hoc ABEGNP 54 inquiescibili | inquiescibilia l. o. C || et om. B
55 et om. F || qui | ordinem vel add. B || omnibus | et add. P 55—56 haec
machina | hoc totum add. C*M* 56 autem | est add. CDEFMN 57 deduxit !
deducit N || Non enim | Nonne l. o. P || casui | eventui add. C*, eve add. del. M II
dabimus | debemus A*, corr. A* || dabimus talem transp. P 58 Sit | Si E II
generari | omnia add. ABC*EFGMNPR* || casus | est add. E, fortune su
perscr. C* || ordinare erit transp. ABFGP, ordinate erit l. o. D, ea add. C* II
si interl. P, videmus add. del. N 59 videtur | videmus l. o. M, fortune videtur
add. M, sed vocabulum videtur del. M || demus om. C*, nobis congruum
concedamus fortune interl. C°, casui add. F, fortune add. P || servare | obser
vare ABDEFGMNP || et interl. P || custodire | ea superscr. C*

44—45 CLEMENS ROM. I Ad Cor. 27 4. 5o—61 GREGOR. NAZ.

Orat. 28 16 P. G. 36 48 AB.
 Capitula 3—4 I9

primum substituta sunt, rationes? alterius scilicet, et non casus. 60

Hoc autem quid aliud est nisi Deus?”

Migne Canc.
I, 4 CAPITULUM 4 I, 4

DE EO QUID EST DEUS, QUONIAM INCOMPREHENSIBILIS

I. Quoniam igitur est quidem Deus manifestum est. Quid vero
est secundum substantiam et naturam, incomprehensibile est hoc
omnino et ignotum. Quoniam enim incorporeum quidem est mani 5

festum est. Qualiter enim corpus est “quod infinitum et indeter

minatum, et informabile et inpalpabile, et invisibile'' et simplex
et incompositum? Qualiter enim venerabile est, si circumscriptibile
et passibile? Et qualiter est impassibile, “quod ex elementis est
compositum, et in ipsa rursus resolvitur? Compositio enim prin
cipium est pugnae, pugna distantiae, distantia vero solutionis;
solutio vero aliena est a Deo omnino''.
2. “Qualiter autem et componetur, cum per omnia incedat et
impleat omnia Deus, sicut ait Scriptura: Nonne caelum et terram
ego impleo, dicit Dominus ?” Impossibile enim est corpus per cor

6o substituta sunt CD*EF, substituta BD^N, substitute Di, substitutas

GP, substituit A, et machina sup add. N* II scilicet | est add. CDEFMN*PR,
est scilicet G || casus | fortune superscr. C*.
1 CAPITULUM 4 I c. 4 BFR, 4 CMNP, 3 A, om. DEG 2 DE . . . IN
COMPREHENSIBILIS | Demonstratio quoniam est deus. c. quoniam igitur
etc. A II DE EO om. E II QUID I qui DR, quod GMP II DEUS I et add. E ||
INCOMPREHENSIBILIS | est add. CP, est incomprehensibilis EFMN
3 igitur om. FG, est add. del. E || est! interl. M., et add. deus II est quidem
transp. N, sed est interl. N || quidem | deus add. CF || est* om. F del. A 4 est*
om. P 5 quidem est transp. AE, est tantum F 6 est* om. GN, Quod
deus est incorporeus nec potest esse corporeus add. del. P, addendo vacat II
enim om. AB, interl. N || est* | esset ABG || quod | quid ABN, sed interl. N ||
infinitum | est add. PR 7 informabile | non formatum superscr. C* ||
et° om. B, interl. M 8 si circumscriptibile | et incircumscriptibile P, est
add. ABCDEGMNIPR 9 passibile | impassibile P, est add. GN || est*
om. G II ex om. B II est om. P 12 aliena | alienum CDR || aliena est
transp. N II a Deo omnino | omnino a Deo BGP 13 componetur | componi
tur F 14 omnia om. P || ait | dicit P, in add. B I4—15 caelum et t. ego |
ego c. et t. D 15 ego om. B || enim est transp. ABEFN 15—16 corporea |
incorporea l. o. G. acta N*, corr. N*

6—7 et 9—12 GREGOR. NAZ. Orat. 287 P. G. 36 33 BC. 13—17 Ibid.

num. 8 P. G. 36 33 D. 14—15 IEREM. XXIII 24.
 2O Burgundionis Versio

porea incedere, quin incidat et incidatur, “et plicetur et reobvietur,

sicut quaecumque humidorum miscentur'' et confunduntur.
3. Si vero et quidam aiunt immateriale corpus, ut id quod
apud Graecorum sapientes quintum dicitur corpus, — quod est
20 impossibile, — immobile erit omnino sicut caelum. Hoc enim
quintum corpus aiunt. Quis igitur est qui hoc movet? Omne enim
quod movetur, ab alio movetur. Et illud quis? Et hoc in infinitum,
800 donec | deveniamus in aliquod immobile. Quod enim primum
movet, immobile est, quod est Deus. Qualiter autem non in loco
25 est circumscriptibile quod movetur? Solus igitur Deus est immo
bilis, per immobilitatem suam omnia movens. Incorporeum igitur
esse Deum opinandum.
4. Sed “non hoc substantiae eius est demonstrativum, sicut
neque ingenerabile et sine principio esse, et inalterabile et in
30 corruptibile, et quaecumque de Deo vel circa Deum esse dicuntur”.
Haec enim non quid est significant, sed quid non est. Oportet
autem eum, qui vult alicuius substantiam dicere, quid est enun
ciare, non quid non est. Verumtamen in Deo quid est dicere im

16 quin | quod E, quoniam N || plicetur | implicetur l. o. EN | reobvietur!

redimetur A, recombinetur EG, reobvie l. o. P, obvietur l. o. N 17 quaecum
que | quicumque Di, corr. D* 18 vero | et est add. del. D || et | ut
ABDEFGMNPR || quidam | plato aristoteles add. M et C°, ut Aristoteles et
Plato interl. N || corpus | est add. FMP 19 corpus | quod est impossibile
add. D, vel impassibile mg D* 21 Quis | quid ABDFGMNPR || igitur I
ergo ABEGN || qui | quod ABDFGMNPR || hoc om. F || hoc movet] transp.
ABGNP || enim om. AB 22 alio | aliquo ABER II illud | id F || quis | quid
NP, quidem ABFM || in om. BDi, interl. D* || infinitum | et add. M
23 deveniamus | veniamus B, obviemus add. C*M* II in | ad NP, ad add.
C*M* || primum | primo ABEFGNP 24 immobile* | mobile P 24—25 non...
circumscriptibile | circumscriptibile est in loco Pl, non est in loco circumscr. P*
25—26 est immobilis transp. B, et add. ABDEFGMNPR 26 movens | suam
superscr. C* 27 esse Deum transp. DG || opinandum | est add. ADEFMN PR,
est opinandum G 28 hoc interl. P || substantiae eius est | est subst. eius
ABGP || est om. FN 29 et1 om. G. 3o dicuntur | dictum B 31 enim |
autem P || non quid | numquid A 31—33 Oportet . . . non est om. A
32 autem | enim N || qui | nil add. del. N || alicuius substantiam transp. AMP II
substantiam dicere transp. et non add. del. F || dicere | et add. M 33 in !
de A BEGNP, de add. del. M, de superscr. C* || quid | qui C || quid est dicere |
dicere quid est G 33—34 impossibile e. s. substantiam | secundum s. im
possibile est G -

18—27 Cf. GREGOR. NAZ. loc. cit. P. G. 36 36 A B. 28—3o Ibid.

num. 9 edit. cit. 36 C.
 Capitulum 4 2I

possibilile est secundum substantiam; familiarius autem est magis

ex omnium ablatione facere rationem. Nihil enim eorum quae 35
sunt est; non ut non ens, sed ut super omnia ens et super ipsum
esse ens. Si enim eorum quae sunt, cognitiones sunt, quod super
cognitionem est omnino et super substantiam erit; et e converso,
quod super substantiam, et super cognitionem erit.
5. Infinitus igitur est Deus et incomprehensibilis, et hoc solum 40
eius est comprehensibile: infinitas et incomprehensibilitas. Quae
cumque autem dicimus in Deo affirmative, non naturam, sed ea
quae sunt circa naturam ostendunt. Etsi enim bonum, etsi iustum,
etsi sapiens, etsi quodcumque dixeris, non naturam dicis Dei, sed
ea quae sunt circa naturam. Sunt autem et quaedam affirmative
de Deo dicta, virtutem superabundativae negationis habentia,
puta tenebras dicentes in Deo, non tenebras intelligimus, sed
quoniam non est lux, sed super lucem; et lux, quoniam non tene
brae est.

34 familiarius | magis proprium superscr. C* || autem | es add. del. M II

est magis transp. ADEFN 35 ablatione | colationeG, remotione superscr. C* ||
rationem | scil. sermonem superscr. C* || eorum | horum N 35—36 enim
eorum q. s. est | est enim horum q. s. F, enim est eorum quae suntG 36 non!
om. B || ut* om. F, interl. P 37 cognitiones sunt, quod | cogitationes vel
cognitiones sunt quid A, cognitiones nostre sunt quod N, nostre cogitationes
sunt que E, nostre (interl.) cogitationes sunt quod M, nostre cogitationes sunt
et quod F, cogitationes sunt quid BP; nostre super cognitiones superscr. C*
38 substantiam | eius add. del. B || converso | et add. BG 39 substantiam !
est add. ABCDEGNPR II et om. B 4o igitur est transp. D 41 eius est
transp. ABFGN II eius est comprehensibile | est comprehensibile P | compre
hensibile | incomprehensibile N, l. o. DP || incomprehensibilitas | eius add.
CæEFMP 42 dicimus in Deo | in deo dicimus C, de superscr. C* || naturam !
eius add. C*P*, ipsius add. ABEGMNR II ea | per add. M 43 sunt | eius
add. NP II naturam I eius add. ABC^DEFMR, ipsius G || enim | non
I. o. D 44 sapiens | sapientem C || quodcumque | quecumque DNP,
horum add. GR || dicis Dei transp. F 45 circa | secundum M*, circa M* ||
naturam II Dei add. G, sunt add. P || autem et C, om. A BF, et DGMP,
enim E, etiam N*R 46 de | in superscr. C* || de Deo dicta | dicta de deo F ||
dicta | dictam AN II virtutem | potestatem superscr. C*, superexcellentis
add. FP, del. P || superabundantivae I superhabundantie EFMP, super
habundantem BDGR, superexcellentis superscr. C* 47 in | de superscr. C* ||
non tenebras transp. AR 48 quoniam mg M 48—49 non tenebrae
transp. FMN

48—49 Cf. I IOH. I 5.

 22 Burgundionis Versio

*; CAPITULUM 5
DEMONSTRATIO QUONIAM UNUS EST DEUS, ET NON MULTI
I. Quoniam igitur est quidem Deus sufficienter demonstratum
est, et quoniam incomprehensibilis eius substantia. Quoniam vero
5 unus est Deus et non multi, hiis quidem qui divinae credunt Scrip
turae non dubium est. Ait enim Dominus in legislationis prin
cipium: “Ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Egypti.
Non erunt tibi dii alii praeter me''. Et rursus: “Audi, Israel, Do
minus Deus tuus Dominus unus est''. Et per Isaiam prophetam: “Ego
10 enim, ait, Deus primus et ego post haec, et praeter me non est Deus;
ante me non genitus est alius Deus, et post me non erit, et praeter me
801 non est''. Sed et Dominus in sacris ev langeliis ita ait ad Patrem:
“Haec est vita aeterna, ut cognoscant te qui solus verus es Deus''.
Hiis autem qui divina Scriptura non persuadentur sic disputabimus.
15 2. Deus perfectus est et indeficiens, et secundum bonitatem
et secundum sapientiam et secundum virtutem, sine principio,
infinitus, aeternus, incircumscriptibilis, et simpliciter dicendum
per omnia perfectus. Si igitur multos diceremus deos, necesse est

1 CAPITULUM 5 I c. 5 BFR, 5 CDFMNP, om. AEG 2 DEMONSTRA

TIO... MULTI | De eo quid est (quoniam add. del.) deus quoniam est in
comprehensibilis, c. quoniam est quidem etc. A II UNUS EST DEUS I est
deus unus D, deus unus est G II ET | en C, om. E || ET NON MULTI om. P
3 quidem Deus transp. G 4 quoniam | est add. CDEFMNR || incomprehen
sibilis | est add. F, comprehensibilis l. o. N || eius | est N 5 Deus om. ABCDFG
NPR || hiis | hii A || quidem om. B 5—6 credunt Scripturae transp.
ABFGN P 6 Ait | Aut l. o. N || enim | dominus deus tuus dominus unus est
deus add. D, dominus deus tuus deus unus est add. P || Dominus om. ABG II
legislationis I legi lationis A, lationis legis F, promulgationis superscr. C*
6—7 principium | principio AF || in legisl. principio in textu P*, mg P* 8 Audi,
Israel om. ABG 9 Dominus* | deus ABDEFGMNPR || est om. F Io Deus* |
dominus DG || ego | novissimus add. G II genitus est transp. DEFMNPR II
mei mg A* || et* om. G || me* om. G 12 Sed om. P || ita bis F || ad I id
add. del. A 13 Haec | Nec P || solus | quidem add. A II solus v. es
Deus | es solus et verus Deus FNP || es Deus transp. A I4 qui I a add.
C*DEFGMN, quia P || non interl. G || persuadentur | persuaduntur D
15—16 bonitatem et s. sapientiam | sapientiam et s. bonitatem N I7 aeter
nus | et add. ABN 18 Si | Sic M || igitur | ergo AFGNP || diceremus !
daremus F || est om. A, esset GP

6—8 Exod. XX 2—3. 8—9 Deut. VI 4. 9—12 Cf. IS, XLIII Io—II.
12—13 IOH. XVII 3.
 Capitulum 5 23

differentiam in multis considerari. Si enim nulla differentia est in

eis, unus magis est et non multi. Si vero differentia est in eis, ubi
est perfectio? Sive enim secundum bonitatem, sive secundum
virtutem, sive secundum sapientiam, sive secundum tempus, sive
secundum locum deficiet a perfectione, nequaquam erit Deus. Si
vero per omnia identitas, unum magis ostendit et non multos.
3. Quomodo autem et multis existentibus incircumscriptibile
servabitur? Ubicumque enim fuerit unus, nequaquam ibi erit
alter.

4. Qualiter autem et a multis gubernabitur mundus, et non

dissolvetur et corrumpetur, pugna in gubernantibus considerata?
Differentia enim contrarietatem inducit. Si autem dixerit quis 30
quoniam unusquisque partis principatur, quid est quod ordinat et
permanentiam eius facit ? Illud enim utique erit magis Deus.
Unus igitur est Deus, perfectus, incircumscriptibilis, totius factor
et ordinator, contentor et gubernator, et superperfectus et praeper
fectus. 85

5. Adhaec vero et naturalis est necessitas unitatem esse dualitatis

principium.

19 differentiam in multis | in multis diff. FN, inter multos diff. P ||

in* I inter superscr. C* || nulla differentia transp. P II differentia est
transp. E 2o eis1 I hiis B || vero | enim G, et add. ABDEFGMP
21 perfectio | eius add. C^E 22 virtutem | potestatem superscr. C* || sive
sec. sapientiam om. G 23 deficiet | deficiat BGN, defecit E, defecerit M ||
perfectione | scil. perfecto superscr. C* 24 et non multos om. E 25 et
om. A, in B, in add. E II incircumscriptibile | quod in deo dicitur add. F, quod
in deo dicimus superscr. C* 26 enim om. ABGN P || ibi om. F, interl. C
28 gubernabitur | hic add. F 29 et | non add. P || corrumpetur | corrum
pitur F || pugna del. et add. distantia P || in interl. D*, inter superscr. C* ||
considerata | considatur A, mundi add. del. A 3o enim | vel distantia add. P
31 partis | parti DEFGN PR, mundi add. ABGN*P* || principatur | consi
deratur G II quid | qui G || et interl. F 32 enim om. BFG || utique erit magis!
utique magis erit ABFNP, itaque magis erit G 33 Unus i. e. Deus interl. N. II
est om. F, interl. M II Deus, perfectus l. o. transp. P, et add. FG || totius |
totus F, unus E 34 ordinator om. ACDEFGMNP II contentor | de
(tentor) superscr. C* || et* om. E || superperfectus | super et perfectus A,
perfectus B, sed l. o. superperfectus B 34—35 praeperfectus | per
perfectus E, prorsus perfectus B, perfectus M, profectus P || et prae
perfectus om. A 36—37 Adhaec . . . principium sic D* et P. G., om.
ABCEFGMNPR
 24 Burgundionis Versio
Migne
I, 6 CAPITULUM 6

DE LOGO (ID EST VERBO) DEI

Hic igitur unus et solus Deus non “inverbalis (id est sine Verbo)
est. Verbum autem habens'', non anhypostatum (id est non sub
804 sistens) habet, non] incipiens esse neque quiescens. Non enim fuit

unquam quando fuit Deus inverbalis (id est sine Verbo). Semper
enim habet sui ipsius Verbum ex se ipso genitum, non secundum
nostrum verbum anhypostatum (id est non subsistens) et in aerem
effusum, sed enhypostatum (id est subsistens), vivum, perfectum;
10 non extra eum excedens, sed in ipso semper ens. Ubi enim esset,

si extra ipsum fieret? Quia enim “nostra natura temporanea'' est et

facile dissolubilis, propterea et verbum nostrum est anhypostatum
(id est non subsistens). Deus autem “semper ens”, et perfectus ens,
perfectum et enhypostatum (id est subsistens) habet suum Verbum,
15
et semper ens et vivens, et omnia habens quaecumque genitor
habet. Sicut enim nostrum “verbum de intellectu procedens,
neque per omnia idem est cum intellectu, neque omnifariam aliud”,
nam ex intellectu quidem ens, aliud est praeter ipsum, “ipsum

1 CAPITULUM 6 I c. 6 BFR, 6 CDMNP, om. AEG 2 LOGO I logos

BF II EST | de add. ABEFMR II VERBO | verbi B 3 Hic | Sic EFMN ||
igitur | ergo P || et om. F || solus | est add. B || inverbalis | verbalis l. o. D
4 autem | enim BFGNP || anhypostatum | insubstantivum mg. add. P, id
est non sine subsistentia superscr. C* || id est interl. N 4—5 non subsistens I
non substantivum subsistens A, substantivum BM, id est substantivum add.
C*E, insubsistens DF, in(substantivum) subsistens M*, subsistens substan
tivum N 5 quiescens | cessans superscr. C* 5—6 fuit unquam . . .
inverbalis | fuit quando fuit unquam d. i. D, fuit unquam deus inverb. ABC
EGMN, deus fuit unquam inverbalis F, unquam fuit inverbalis deus P
7 ex | et in aerem efusum add. del. A || ipso om. F, interl. N || non interl. A*,
sed forsam A1 8 nostrum verbum transp. P || non subsistens | insubsistens
C 8—9 non ... id est om. E 8 et om. Di, add. D* || in interl. M 9 en
hypostatum | anhypostatum BF || vivum | unum DFGNP, corr. D*P*, et
add. P Io semper | super D II ipsum | eum ABDEFGMNPR, esset
add. P || nostra natura transp. FNP || et om. AE, fluxibile et add. E I2 et

om. BEFNP, interl. A || nostrum om. D || est interl. P || est anhypostatum

transp. ABFGN 13 semper | est add. F I4 perfectum | perfectus
l. o. C, est add. del. N || habet | habens l. o. C || suum Verbum transp. BFGNP
15 et* om. P || et* | hec add. del. B 16 nostrum verbum transp. P 17 ne
que* I in add. B 18 quidem om. ABDEFGMNPR || ipsum | autem add.
del. M

3—25 GREGOR. NYSS. Orat catech. I P. G. 45 13—16.

 Capitula 6—7 25

autem intellectum in apertum ducens, non adhuc omnifariam

aliud est praeter intellectum, sed secundum naturam unum ens 20.
aliud est subiecto; ita et Dei Verbum in eo quidem quod subsistit
secundum seipsum, separatur ab eo a quo existentiam habet. In
eo vero quod eadem ostendit in seipso quae circa Deum inspiciuntur,
idem est secundum naturam cum illo''. Sicut enim “quod in omni
bus perfectum'' in Patre consideratur, ita et in eo quod ex eo 25
genitum est Verbum considerabitur.

CAPITULUM 7
DE SPIRITU SANCTO

I. Oportet autem Verbum et Spiritum habere. Etenim et

nostrum verbum non expers est spiritu. “Sed in nobis quidem
spiritus'' alienus est a nostra substantia. “Aeris enim est attractio''
805 et | allatio “intus attracti et effusi ad corporis consistentiam; qui

in tempore pronunciationis vox verbi fit, verbi virtutem in seipsa

manifestans. In divina vero natura'' simplici et incomposita, “esse
quidem Spiritum Dei pie confitendum est, propterea quia non est

19 autem | enim E || in apertum | in propatulo superscr. C* 2o aliud

est transp. FNP II praeter | ipsi add. E, dominum add. del. N || unum | est
add. del. N 21 Dei Verbum transp. F 22 ab eo | ab ipso P || existen
tiam habet transp. FNP 24 idem est transp. G 25 perfectum | (perfec-)
tio superscr. C°, est interl. add. P* || in Patre consideratur | cons. in Patre F ||
et interl. N 25—26 quod... Verbum | verbum quod ex eo est genitum BG
25 eo* I se A 26 genitum | gemitum C || est | est add. del. P || considera
bitur | consideratur C
1 CAPITULUM 7 I c. 7 BFR, 7 CDFMNP, om. AEG 3 autem om. N,
et add. B || et* om. A R II Spiritum | semper add. B || et* om. P 4 nostrum.
verbum transp. G || expers | esse pars l. o. E || spiritu | sancto spiritu M, spiri
tus DEFGNP, noster interl. E || quidem | noster add. C*MNP 5 spiritus |
noster add. DFGR || a nostra | omnium sed del. E, a nostra mg E || attractio |
abstractio A 6 allatio | ablatio A, l. o. N || intus | in superscr. C* || attracti |
abstracti A, spirati superscr. C* II et om. G || effusi | exspirati superscr. C* ||
corporis | vite superscr. C* || consistentiam | existentiam BGP 7 tempore
pronunciationis | temporis pronunciationem G, locutionis et sonationis super
scr. C* || fit | efficitur superscr. C* || virtutem | potentiam superscr. C* 8 mani
festans | manifestat G, manifestana l. o. D || In divina | in individua B, et
individua A || vero om. B, enim FP || incomposita | non (comp.) superscr. C*

4—29 GREGOR. NYSS. Orat. catech. 2 P. G. 45 17.

 26 Burgundionis Versio

10 Dei Verbum deficientius nostro verbo''. Non est autem pium

alienum quid, exterius superingrediens Deo, Spiritum estimare,
sicut et in nobis compositus; “sed, sicut Dei Verbum audientes,
non anhypostatum (id est non subsistens) neque ex disciplina
adveniens, neque per vocem prolatum'', neque in aerem effusum
15 “et solutum estimamus, sed substantialiter subsistens et electivum
et operativum et omnipotens; ita et Spiritum Dei edocti, sequentem
cum Verbo et manifestantem eius operationem non spirationem''
anhypostatum (id est non subsistentem) “intelligimus; — ita
enim utique destruetur ad humilitatem magnitudo divinae naturae,
20 si secundum similitudinem nostri spiritus et is qui in ipso est
Spiritus intelligatur; — sed virtutem substantialem, ipsam in
seipsam in propria hypostasi consideratam'', ex Patre procedentem,
et in Verbo requiescentem et eius existentiae monstrativam;
“neque separari a Deo in quo est et a Verbo quo consequitur
25 potentem; neque ad non existens refusam, sed secundum simili
tudinem Verbi secundum hypostasim existentem, viventem,

Io Dei Verbum transp. FP, et l. o. A || nostro verbo transp. BP, sed

nostro mg. P, habent spiritum superscr. C*, habente spiritum add. GPR
II quid | quod N, et add. F || exterius | deforis superscr. C* || superingrediens !
superegrediens FP II—12 superingrediens... Verbum | super tantum A
II Spiritum | eius superscr. C* || estimare | excogitare superscr. C* I2 in
om. FMN || compositus | compositis BDFNP, opositis G || Dei Verbum
transp. BFGP 15 et1 | e C || estimamus | existimanus F || substantialiter !
existens add. del. B || electivum | spatium liberum G, escivum P*, electivum
mg, P* voluntativum interl. C* 16 omnipotens | idem superscr. C* || ita et I
Et ita C II Dei | vita add. del. P 17 Verbo | vel eum qui sequitur vel coexi
stere verbo superscr. C* || et interl. E II manifestantem I (manifest)at superscr.
C°, manifestantie l. o. E || operationem | actionem superscr. C* || non I in
add. del. E || spirationem | inspiratione N, et add. ABDEFGMNPR I8 im
telligimus | intelligemus l. o. P II ita | id BD1FMNR, sic D*P 19 utique
interl. C II destruetur | destruitur F, destituetur l. o. D, deducetur add. C*GP ||
humilitatem sic AC°DEFGNP, humiliatione C, humiliationem BM 2o si !
non A, sed N, 1. o. E || spiritus om. G || is | hiis M || est | et l. o. D 21 sed !
| si D II substantialem | substantivam superscr. C* || ipsam | intelligimus ipsam
add. P || in | an l. o. D, a superscr. C* 22 seipsam | seipsa CD || in I cum A ||
«consideratam | considerata BFGN PR 23 in Verbo | in filio A, Verbo in
filio B, in verbo filio D || monstrativam | emonstrativam Ci, demonstrativam
C2 P 24 quo* | quod ABC*DEFGMNPR || consequitur | cum quo exsistit
superscr. C* 25 potentem | potestatem DFPR || existens | existentiam
ABDEFGMNIPR 26 Verbi | ut verbum superscr. C* || secundum om. P,
per superscr. C* || existentem om. N || viventem | in quo est vita a verbo
add. del. P
 Capitulum 7 27

electivam, per se mobilem, operativam, semper bonum volentem

et ad omnem appositionem, concurrentem habentem cum voluntate
virtutem''; neque principium habentem neque finem. Neque
enim deficit unquam Patri Verbum, neque Verbo Spiritus.
2. Ita propter eam quidem quae est secundum naturam unitatem,
808 multi|tudinis deorum gentilium destruitur error; propter Verbi
autem susceptionem et Spiritus, Iudaeorum destruitur dogma.
Alterutrius vero hereseos permanet utilitas: ex Iudaeorum quidem
suspicione, naturae unitas; ex gentilitate vero, quae secundum
hypostases est discretio sola.
3. Si vero contradixerit Iudaeus ad Verbi susceptionem et
Spiritus, a divina Scriptura redarguatur et obstruatur. De Verbo
enim inquit David: “In aeternum, Domine, Verbum tuum permanet
in caelo''; et rursus: “Misit Verbum suum et sanavit eos''. Verbum
autem prolatum non mittitur, neque in aeternum permanet. De
Spiritu vero idem David: “Emitte Spiritum tuum et creabuntur”;
et rursus: “Verbo Domini caeli firmati sunt, et Spiritu oris eius
omnis virtus eorum''. Et Iob: “Spiritus divinus qui fecit me; spiratio
vero omnipotentis quae continet me''. Spiritus autem qui mittitur,
27 electivam | voluntatis superscr. C* || se | et add. E 28 ad omnem app.,
concurrentem I ad omnia ad que se apponit velocem superscr. C*, mg D* || appo
sitionem | oppositionem A, appositum B, operationem oppositionem E, opera
tionem P, et aposicionem mg. add. P || habentem cum | eum habentem A ||
voluntate | voluntatem C, sua superscr. C* 29 virtutem | sua superscr. C*
3o deficit | deficit BDEFGMN Pl (corr. P*) II unquam | numquam N || un
quam Patri transp. ABFGP 31 Ita | non G || quidem . . . naturam | que
est vel naturalem virtutem A || quae | quod DN Pi (corr. P*) || secundum
naturam I nature B || unitatem | unitatis l. o. G 32 deorum gentilium
transp. M II gentilium om. A II destruitur error transp. G 32—33 Verbi
autem transp. ABEMN 33 Iudaeorum destruitur transp. B 34 Alter
utrius CDGP°, alterius A BEMNP1, ex alterutris F || vero | vero (del.) virtus
vero B || utilitas | quod utile superscr. C* 35 suscipione I suscipicatione
FNP II vero | eam add. C, ea add. ABEFGMNPR 36 hypostases | per
sonas superscr. C* 39 inquit | quidem add. C || Verbum tuum permanet |
permanet v. t. B || 4o rursus | rursum P 41 prolatum | prolatio G ||
permanet | manet ABFG 42 Emitte | Mitte AMN, Mittis C || et creabun
tur I etc MN 43 caeli om. A || oris | sui superscr. C* 44 Et om. G II
divinus | dominus ABEGMNR 45 omnipotentis | omnitenentis superscr.
C* II quae | qui F II continet | fecit P
31—36 Cf. BASIL. Contra Sabell. 1 P. G. 31 6oo C, Epist. 21o P. G. 32
776 B, GREGOR. NAZ. Orat. 25 16 P. G. 35 1221 A, GREGOR. NYSS. Orat.
catech. 3 P. G. 45 17 D. 38—4o Ps 11889. 4o Ps 1o6 2o. 41—42 Ps Io33o.
43—44 Ps 32 6. 44—45 Cf. Iob XXXIII 4.
6 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 28 Burgundionis Versio

et facit et firmat et continet, non canticum est quod solvitur,

quemadmodum neque corporale membrum est Dei os: utraque
enim Deo convenienter intelligenda sunt.
Migne
I, 8 CAPITULUM 8

DE SANCTA TRINITATE

I. Credendum est ergo in unum Deum, unum principium, sine

principio, increatum, ingenitum, non periclitabilem, immortalem,
5 aeternum, infinitum, incircumscriptum, indeterminatum, infinita
potentem, simplicem, incompositum, influxibilem, impassibilem,
invertibilem, inalterabilem, invisibilem, fontem bonitatis et iustitiae,
lumen intellectuale, inaccessibilem; virtutem nulli mensurae
cognitam, sola vero sua propria voluntate mensuratam: omnia
10 enim quaecumque vult, potest; omnium creaturarum visibilium
et invisibilium factorem; omnium contentivam et conservativam,
omnium provisivam, omnium dominantem et principantem et
regnantem, infinito et immortali regno, nullum contrarium haben
tem, omnia implentem, a nullo contentam; ipsam vero magis

46 et* | etiam B || firmat | firma l. o. F || solvitur | solvatur C 47 cor

porale | corporalis ABCDEFGMNP || membrum est Dei os | C* et P. G.,
melodia est dei melodia ACDFGMNP, melodia cum dicitur melodia B,
melodia tantum E 48 enim | de add. BFGN*P* || convinientur | ut con
veniens superscr. Ca
1 CAPITULUM 8 I c. 8 FR, 8 BCDFMNP, om. AEG 3 Credendum I
autem add. del. M || est ergo transp. CMN, enim est F || in interl. P || unum
Deum om. A, in add. B 4 ingenitum | non genitum P || periclitabilem !
periclitalem C, vel non partibilem add. P, periditabilem l. o. E 5 aeternum,
infinitum transp. F || indeterminatum | interminatum B || infinita interl. M
6 incompositum | inpositum A, incorporeum mg add. P || influxibilem | non
(fluxibilem) superscr. Ca 7 inalterabilem om. A, inalternabilem l. o. D II
invisibilem om. C || fontem | fortem l. o. D 8 intellectuale | intellectua
bile D || nulli | nullius E 9 vero sua transp. AEFMNP || sua om. G II
propria voluntate transp. F Io enim om. BF II factorem | factricem
F II conservativam I observatam A, observativam BCDEFGMNP, con(ser
vativam) C*, et add. F 12 omnium provisivam om. M || dominantem !
dominantes C 13 regnantem I in add. E*F || et interl. E I 4 omnia
ng P || implentem | et add. ABFGP || ipsam | ipsa F || vero om.
EMN

3—9 CF. THEODORET. Haeretic fabul. compendium V I P. G. 83 441 C.

9—Io Cf. Ps 134 6.
 Capitula 7—8 29

circumtenentem universa et continentem et praehabentem; inconta- 15

minate universis substantiis eminentem et supra omnia existentem,
et omnis substantiae praecipuam ceu supersubstantialem, et
supra ea quae sunt existentem, superdivinam, superbonam, super
plenam; omnes principatus et ordines determinantem, et super
omnem principatum et ordinem collocatam, super substantiam et 20
et vitam et rationem et intelligentiam; per se lucem, per se boni
tatem, per se vitam, per se substantiam, quasi non ab alio esse
habentem aliquo eorum quaecumque sunt; ipsam autem fontem
existentem essentiae hiis quae sunt, hiis quae vivunt vitae, hiis
809 quae rationem participant rationis; omnibus | omnium bonorum 25
causam; omnia scientem ante generationem eorum; unam sub
stantiam, unam deitatem, unam virtutem, unam voluntatem,
unam operationem, unum principium, unam potestatem, unam
dominationem, unum regnum; in tribus perfectis hypostasibus
cognitam et adoratam una adoratione, creditam et cultam ab 80
omni rationali creatura; inconfuse unitam et indistanter divisam
— quod inopinabile est —, in Patrem et Filium et Spiritum Sanc
tum, in quae et baptizamur. Ita enim Dominus apostolis baptizare
15 circumtenentem | creata tenentem A, circumtentem l. o. P, circum
venientem N* || continentem | circumtenentem ABDEFN* || praehabentem |
comprehendentem ABEF, apprehendentem G 15—16 incontaminate | inta
minate A, et incontaminatam F, interminate l. o. D, om. G 16 supra |
super BFGP I7 ceu supersubstantialem om. AFM, seu substantialem D
18 supra | super BFGP, in add. del. E || superdivinam | supra superscr. C*,
et add. E 19 omnes | omnis l. o. D || determinantem | de superscr. C*
zo et ordinem om. E || collocatam | collocationem l. o. D, et add. B || et* om. AG,
e C 21 rationem | et rationem add. del. A, orationem B || intelligentiam |
et add. G 22 vitam | et add. N*R || quasi | et P 23 habentem | ab
interl. add. E || eorum | ipsorum F || ipsam | ipsum BD*N 24 hiis q. v.
vitae | vite his que vivunt l. o. C || vitae | in te F, fontem add. BGR, mg MP,
fraterl. N* 25 quae rationem | ratione AB, que ratione CEM || rationem
participant transp. FP, r. partiant l. o. D, fonte add. N* || rationis | fontem
add. B, superscr. C* 26 ante | aut B 27 unam deitatem om. N || unam
voluntatem om. BN, unam voluntate C 28 operationem | cooperationem
D, operantem l. o. E 29 perfectis interl. C, personis F 3o adoratam |
adorata N, adoratum l. o. E || adoratione | cognitam add. N || cultam | electam
F 31 rationali | rationabili ABDEFGMNPR || et om. BF 32 inopina
bile | preter opinionem superscr. C*N* || est | credimus add. ABC>DEFGMNPR
32—33 Sanctum om. N 33 et om. B || baptizamur | baptizantur F ||
enim | et G, et enim B
33 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 34 II P. G. 36 252 B. 33—35 MATTH.
XXVIII 19. -

&•
 3o Burgundionis Versio

mandavit: “Baptizantes eos, inquiens, in nomine Patris et Filii

85 et Spiritus Sancti''.
2. In unum Patrem omnium principium et causam, non ex
aliquo genitum; anetion (id est non causatum) autem et ingenitum
solum existentem, omnium quidem factorem; unius vero solius
, Patrem natura unigeniti Filii eius, Domini vero et Dei et Salvatoris
4o nostri Iesu Christi, et promanatorem Sancti Spiritus. Et in unum
Filium Dei unigenitum, Dominum nostrum Iesum Christum ex
Patre genitum ante omnia saecula, “lumen ex lumine, Deum verum
ex Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri, per
812 quem omnia facta sunt''. “Ante omnia saecula'' dicentes osten- !
45 dimus quoniam sine tempore et sine principio eius est generatio.
Non enim ex non ente ad esse deductus est Filius Dei, “qui est
splendor gloriae et character Patris hypostaseos''; et viva “sapien
tia et virtus'' et Verbum enhypostatum (id est subsistens), et
substantialis et perfecta et vivens “imago invisibilis Dei"; sed semper
50 fuit cum Patre et in ipso, aeterne et sine principio ex ipso genitus.
Non enim fuit unquam Pater quando non fuit Filius, sed simul
Pater, simul Filius ex ipso genitus: Pater enim sine Filio nequa
34 eos om. GP 34—35 et Filii et Sp. S. | etc ABG 37 aliquo | alio F ||
anetion | id est incausatum superscr. C4 || non causatum om. D*, non creatum
vel causatum D*, causam habentem superscr. C*, non causam habentem, non
causatum AGP, non causam habentem, non creatum BEFMN || autem
ABC*D*EGMNP, om. CiL)i, tamen F || ingenitum | non (genitum) superscr. C*
38 omnium q. factorem I quidem omnifactorem P 39 unigeniti | scil.
superscr. C*N* || unigeniti Filii transp. A || eius interl. P II Dei et om. B, et
om. AGMP 4o Christi | et emissorem add. E || promanatorem C, emissorem
superscr. C*, promandatorem ADEMNR, premandatorem B, permandatorem
GFP || Sancti Spiritus transp. ABEFGMNP II Et interl. P || in om. B
41 Filium Dei transp. BDF 42 genitum om. A || ex | de P || verum I
vero FP1, verum P2 43 ex I de A || Patri | patris G 44 Ante omnia
om. F || saecula om. G 45 quoniam | quem BDEFGP || tempore | parte A II
sine* om. F || eius est transp. BG 46 deductus | deducens persone B II est
Filius Dei I filius dei est P || qui | de quo l. o. N 47 splendor | dei add.
del. F || character | catarum A || hypostaseos | etc add. A, persone superscr. C* ||
viva | una ABDEFP 49 substantialis | substantialiter l. o. D || et* om. B
5o fuit om. ABDFGMNPR || in interl. C II ipso* | eo BG || genitus | pater
enim sine filio nequaquam vocabitur add. FP, sed del. P addendo vacat
51 unquam | nequam F || quando | ipsi P || non om. N || simul interl. D*
52 simul | et add. EM, et tantum N || ipso | eo B
38 Cf. SIR. XXIV 12, II Macchab. I 24. 42 Symbolum Niceo-Constant.
46—47 Hebr. I 3, cf. Sap. VII 26. 47—48 I Cor. I 24. 49 Col. I 15
49—53 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 29 16 P. G. 36 96 A.
 Capitulum 8 3I

quam vocabitur. Si autem esset non habens Filium, non esset

Pater; et si postea habuit Filium, postea factus est Pater, non
existens ante hoc Pater; et ita versus est ex non esse Patrem in 55

fieri Patrem, quod omni blasphemia est difficilius. Impossibile

enim est Deum dicere desolatum a naturali germinatione. Germi
natio autem est: a seipso, scilicet ex propria substantia, similem
secundum naturam generare.
3. In Filii quidem generatione impium dicere tempus mediare, 60
vel post Patrem Filii existentiam genitam esse. Ex ipsa enim,
scilicet Patris natura, dicimus Filii generationem. Et si non ex
principio dabimus Filium coexistere Patri ex ipso genitum, ver
sionem Patris hypostaseos inducemus, quoniam non ens Pater
qui est Pater, postea factus est Pater. Creatio enim, etsi postea facta 6;
est, sed non ex Dei substantia: ex non ente vero ad esse voluntate
et virtute eius deducta est, et non tangit versio Dei naturam.
Nam generatio quidem est ex substantia generantis: produci
quidem generatur secundum substantiam. Creatio vero et factio
est exterius, et non ex substantia creantis et facientis fieri quod
creatur, et fit dissimile omnino.

53 vocabitur | vocabatur MN || autem esset non | enim non essetG 54 post

ea* | habens add. del. M, habet add. del. B || habuit Filium transp. B, habuerit
Fil. FG || factus est Pater | pater factus est F || est interl. D* 56 fieri I
effici superscr. C* II quod | scil. ex propria substantia similem secundum na
turam add. del. P, addendo vacat II est difficilius transp. BFGP 57 enim
est transp. BDFN || Deum dicere | deum tantum A, dicere deum DGN
57—58 Germinatio mg M 58 est del. M, est add. del. D II scilicet | id
est MN 59 naturam | propriam add. F 6o tempus | generare add. del.G
61 vel post | vel post add. F || Filii I filium l. o. A || existentiam | substantiamA,
i. e. substantiam superscr. N* || genitam I facta superscr. C* 62 scilicet
om. M, ex add. ABC>DEFGMNPR || natura | substantia M, substantia
add. N, superscr. C* || Filii generationem transp. EMN || Et si | sed l. o. P ||
si non ex I sine A || ex | a superscr. C* 63 dabimus | cedemus M, credimus
superscr. NP, cedemus superscr. C* || Filium | filio F || coexistere | eo existere
B, existere F, l. o. P || Patri | dabimus filium add. del. A || ipso | eo BG
65 qui | quod A || est* interl. G || postea factus est Pater mg P* || factus est
Pater | pater f. est C || Creatio | (crea)tura superscr. C* || etsi | et G || facta |
genita M, superscr. C*, genita facta D 66 non* | est add. F 67 non om. F
68 est om. P || generantis | illud add. B 69 quidem | quod BDEFGM II
generatur | generatus MN, similem add. P* || Creatio | (crea)tura superscr. C* ||
factio | (fac)tura superscr. C* 7o est | est add. F, ex nihilo add. B II
exterius | extrorsum superscr. C* || creantis | creandis C || fieri | generari
Mi, corr. M*
 32 Burgundionis Versio

813 4. | Igitur in Deo quidem, qui solus est impassibilis et inalterabi

lis et invertibilis et semper similiter habens, et generare et creare
est impassibile. Natura enim ens impassibilis et influxibilis et
75 simplex et non compositus, non aptus natus est sustinere passionem
vel fluxum, neque in generando neque in creando, neque aliqua
cooperatione indiget. Sed generatio quidem sine principio est et
aeterna, naturae opus existens et ex substantia eius producens,
ut versionem qui generat non sustineat, et ut non Deus primus et
80 Deus posterior sit et adiutorem suscipiat. Creatio vero, in Dei
voluntate opus existens, non coaeterna est cum Deo, quia non
aptum natum est quod ex non ente ad esse deducitur coaeternum
esse ei, qui sine principio est et semper est. Sicut igitur non similiter
facit homo et Deus, — homo enim nihil quidem ex non ente ad
85 esse deducit, sed quod facit ex praeiacenti materia facit, non
volens solum, sed et praeexcogitans et in intellectu reformans
quod fiet, deinde et manibus operans et laborem sustinens et
fatigationem, multotiens autem et non dirigente et eveniente
secundum quod vult, eo quod adinvenerat; Deus autem, volens

72 quidem om. N || qui | quod F || solus est imp. I est imp. solus P || est
om. G, et add. F || et om. B 72—73 inalterabilis | inalternabilis l. o. D 73 et
invertibilis om. E || invertibilis... habens | habens se semper similiter et
invertibilis A || semper s. habens | habens se semper similiter F, habens semper
se similiter P || habens | se add. EMN, se habens BG 74 impassibile !
impossibile BP || enim | vero eius P || ens | est P || et* om. P || influxibilis |
inflexibilis D, non (fluxibilis) superscr. C* || et* | ut ABCDEGMNiP, et FN*R
75 compositus | componitur F 76 generando n. in creando | creando n. in
generando G || aliqua | sic ACDFM*, alia BEGMiNPR 77 cooperatione !
operatione AC (corr. C*) || generatio | generantia C || quidem | est add.
AFGP || et om. P 78 opus | est add. D || eius om. B 79 qui | quod AC,
quia G*, quo l. o. P || generat | generatur N || sustineat | sustinet C II ut* om.
AEMNi (add. N*) 8o et | vel F || in | ex ABC*DEGP 82 quod | quid
A || ex | ex add. del. A 83 esse* I est M, est esse N, dei add. del. B II est1
om. G || Sicut | sic B 84 homo et Deus transp. ABFGPR || enim | et l. o.N
85 esse | nihil interl. add. P || deducit | reducit B || praeiacenti | praeicente
BDEFGNP, subiecta M, superscr. C* 86 solum om. N || et* om. A BFG,
etiam EP || praeexcogitans | praecogitans EFGMP II in om. EMN ||
intellectu | intellectum P || reformans | conformans B 87 quod | qui C II
fiet | generabitur M || deinde om. D || et* interl. D 88 autem | et non ad
effectum et non dirigente (et non dirigente del.) add. E || et* om. MN, interl. PII
non interl. M || dirigente I ad effectum add. G || dirigente et interl. C, non
add. N* || eveniente | veniente E 89 secundum quod I sicut M, superscr.
C* || vult, eo quod om. G || adinvenerat | adinveniat ANP, adinvenerant E.
advenerat F
 Capitulum 8 33

solum, ex non ente ad esse produxit universa; — ita neque similiter

generat Deus et homo. Deus enim, sine tempore quidem ens, et
sine principio et impassibilis, et influxibilis, et incorporeus, et
solus et infinitus, impassibiliter et sine tempore, et sine principio
et non fluxibiliter generat, et sine coitu; et neque principium habet
incomprehensibilis eius generatio, neque finem. Et sine principio
quidem, propter invertibile; non fluxibiliter vero, propter im
passibile et incorporeum; sine coitu vero, propter incorpereum
rursus, et quia unus solus est Deus, non indigens altero, infinite
vero et inquiescibiliter, quia sine principio et sine tempore et sine
fine, et quia semper similiter habet: quod enim sine principio,
infinitum est; quod autem gratia infinitum est, non omnino sine
principio, ut angeli.
5. I Generat igitur qui semper est, Deus, suum Verbum, perfec
tum ens, sine principio et sine fine, ut non in tempore generet Deus,
qui tempore superiorem et naturam et existentiam habet. Homo
autem manifestum est quod contrarie generat, sub generatione
existens et corruptione et fluxu et multitudine, et corpus circumin
dutus, et marem et feminam in naturam habens. Indigens enim
go ex non | et non ex B || produxit | deduxit DEN, deducit AFGMP,
reducit B 91 generat Deus transp. FP II quidem | est add. BG 92 in
fluxibilis | non flux. AEGMNP 93 infinitus | finitus M, et add. EMN ||
sine* om. G || principio | principi l. o. D 94 coitu | cogitu l. o. E || princi
pium I principum D || habet | neque add. del. P 95 incomprehensibilis !
et comprehensibilis l. o. E || Et | Sed D 96 invertibile | invertibilem E,
invertibilitatem MP*, (invertibi)litatem superscr. C* || non fluxibiliter |
fluxibilitatem Mi, corr. M*, (fluxibili)tate superscr. C* || vero om. E, interl. N*
96—97 impassibile | impassibilem EP* 97 incorporeum I (incorpo)rali
tatem superscr. C* || coitu | non propter add. del. B 98 et om. ADEGMN PII
unus s. e. Deus | unus est deus Ci, unus est solus deus CºN, unus solus deus
est A || indigens | indigiens A || altero | alio ABF 99 et' om. A || principio |
est add. ACDEFMN P 1oo fine | est add. B, et sine tempore add. E
roo—το4 et quia . . . sine fine om. A Ioo similiter | semper se add. P ||
similiter habet transp. F || quod | quia l. o. D || enim om. BCDFP, si M ||
principio I enim add. EF, est et add. MN, enim est add. BCDP, in add. del. P
Ior gratia I in add. P || est* om. F Io2 principio | est add. BDEFGMN
Io3 Generat | nunc generatur E || igitur | enim F ro4 fine | infinite l.o. M ||
ut | et l. o. P Io5 superiorem | superior est BEMNP, superiorem est
l. o. M II naturam I natura A || et* om. AB Io6 contrarie | contrarium B,
carnem mg add. P το7 existens | existentes G || et1 | in F Io7—1o8 cir
cumindutus | circuminditus AD Io8 in I etl. o. M || in naturam habens | habens
in n. G II habens om. A II Indigens | Indignes C Io8—1o9 enim est transp. D
94 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3r 7 P. G. 36 141 A.
 34 Burgundionis Versio

est masculus feminae auxilio. — Sed propitius sit, qui supra omnes
110 ens, et omnem intelligentiam et comprehensionem excedit.
6. Docet igitur sancta catholica et apostolica ecclesia, simul
Patrem, simul unigenitum eius Filium, ex ipso genitum sine tem
pore, et influxibiliter et impassibiliter et incomprehensibiliter,
ut solus universorum novit Deus. Sicut simul ignis est et simul
115 quod ex eo lumen, et non prius est ignis et postea lumen, sed simul
sunt; et sicut lumen ex igne generatum semper in eo est et nequa
quam ab eo separatur; ita et Filius ex Patre generatur et nequa
quam ab eo separatur, sed semper in eo est. Sed lumen quidem,
ex igne generatum inseparabiliter et in ipso semper manens, non
120 habet propriam hypostasim (id est subsistentiam) praeter ignem:
qualitas enim est naturalis ignis. Filius autem Dei unigenitus, ex
Patre genitus inseparabiliter et indistanter, et in ipso manens
semper, habet propriam hypostasim praeter eam quae est Patris.
7. Igitur “Verbum' quidem et 'splendor' dicitur, quia sine coitu
125 et impassibiliter, et sine tempore et influxibiliter et inseparabiliter
Io9 Sed | et N || sit | sis C, sit huic meo sermoni ADEFP, sit huic sermoni
meo BGN, sit huic sermoni in eo M || supra | super EMN || omnes | omne
GP IIo ens | es C || omnem | in add. A || comprehensionem | superveniens
add. F || excedit | excedis C; deinde rubricam addunt vel etiam novum capitulum
incipiunt multi codices: c. 9 B*F*R, 9 F°MNP, De convenientibus filio BEG
NPR, De convenientibus filios M, De relatione patris ad filium D, de pro
prietatibus convenientibus filio F III sancta catholica transp. A*N
(corr. A*) || catholica om. P || et apostolica om. F 112 eius Filium transp.F
II 4 novit | nevit l. o. E || simul ignis est | ignis est simul D, est simul ignis F II
est om. P 115 quod om. P || eo | est add. F II 4—1 15 est et s. q. ex
eo lumen om. Ni, mg add. N* I 15 non prius transp. EMN I 16 lumen
ex igne | ex igne lumen FP || semper | est add. D || est EFGN*, om. ABCDMNiP
II6—117 nequaquam I numquam F II7—II8 ita ... separatur om. A
117 eti om. BDG || ex I a BER I 18 separatur I seperatur D, nam et filius
ex patre add. del. N, addendo vacat II est interl. P I 18—119 quidem, ex
igne | ex igne quidem P II9 generatum I generatur F, l. o. G II insepara
biliter | inseperab. D, quidem add. G || manens | permanens E I2o habet
om. F || subsistentiam | substantiam F 121 qualitas | quali l. o. P II est
naturalis ignis | naturalis ignis est EMN, est natura vel ignis B, lumen mg
add. P 122 genitus | substantialiter et add. F || inseparabiliter | inseperab. D
123 eam | ea C 124 Igitur om. G || Verbum quidem transp. AFP 124—125 et
splendor ... impassibiliter I sibiliter (sic) C 124 dicitur | dei FM || quia !
quod EP, quo l. o. P || quia s. coitu om. M 125 impassibiliter | inseparabiliter
EN II et sine ... inseparabiliter om. F || inseparabiliter | inseperab. D

I 14—117 Cf. GREGOR. NYSS. Contra Eunom. 8 P. G. 45 779 C, 784 B;

CYRILL. ALEX. Thesaur. assert. 5 P. G. 75 61 C. 124 Hebr. I 3.
 Capitulum 8 35

genitum est ex Patre; 'Filius' autem et “character paternae

hypostaseos', quia perfectus est et enhypostatus (id est substanti
vus), et per omnia similis Patri est, praeter ingenerationem;
'Unigenitus' vero, quoniam solus ex solo Patre solitarie genitus
est. Neque enim assimilatur alia generatio Filii Dei generationi; 180
neque enim est alius Filius Dei. Etsi enim Spiritus Sanctus ex
Patre procedit, sed non generabiliter, sed processibiliter. Alius
modus existentiae est hic, incomprehensibilis et ignotus, sicut et
817 Filii generatio. Ideo|que omnia quaecumque habet Pater, eius sunt,
praeter ingenerationem, quae non significat substantiae differen- 185
tiam neque dignitatem, sed modum existentiae; sicut et Adam
ingenitus ens, — plasma enim est Dei, — et Seth genitus, — filius
enim est Adae, — et Eva ex Adae costa procedens, — non enim
genita est ipsa, — non natura differunt ab invicem, — homines enim
sunt, — sed existentiae modo. 140

8. Oportet scire quod ageniton per unum n scriptum, increatum,

scilicet quod non factum, significat; agenniton per duo n scriptum,
ostendet quod non genitum est. Secundum primum igitur signifi
126 paternae | sine patre paterne persone dicitur nondum N 127 hyposta
seos | persone dicatur superscr. C* || quia | verbum superscr. C* II et
om. N 128 similis interl. A* || Patri est | est patri P, est patris BG II
praeter | pater l. o. E || ingenerationem | non generationem ABDEGMNPR,
generationem F, mg notulam obscurissimam add. C* I29 vero | autem B,
dicitur add. ABDEFGMNPR || quoniam | quia BFGP II solitarie | singula
riter M, superscr. C°, et singulariter superscr. N* I3o est | enim add. N
I3I est om. A || Etsi | si A || enim om. G || Sanctus | sanctus add. A || 132 sed* |
l. o. E || generabiliter | generaliter l. o. C || sedi | si E || interl. A* I33 est
hic transp. B, in add. G || sicut et om. G || et* om. AEMNP 134 Filii gene
ratio transp. G || habet om. N 135 ingenerationem | non generationem
ABC*DEFGMNIPR 136 sicut | enim add. P 137 ens | et F, et ens P II
enim est Dei | dei enim est F, enim dei est PR, enim dei ADG 138 enim!
om. D || ex | ex add. D II Adae costa transp. BEGMN || procedens | procedit B
I4o sunt om. N I4I ageniton | unigenitum AN, ingenitum BDEGMP,
ingenitam F, indigenitum C II n I enim l. o. DE, interl. M, quod A || scriptum I
inscriptum add. del. A 142 quod om. C, est add. F || factum | genitum
ABDEFGP, genitum vel factum N, genitum scil. non (hoc non interl. M*)
factum M || agenniton | ingenitum ABDEGMNPR, ingenmitum C, ingennitum
G II n | generatum nn add. M, sed del. nn M 143 genitum I gennitum C*,
generatum BDFPC*, secundum factum Mi, est M*, qui et del. secundum
factum II igitur om. EP I43—144 significatum quidem transp. B

126—127 Ibid. 129 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3o 2o P. G. 36 128D—

129A. 139—14o Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3r 1 1 P. G. 36 144 D—145 B.
141—15o Cf. MAXIM. CONFESS. I Dialog. De Trinitate 18—19 P. G. 28 1145.
 36 Burgundionis Versio

catum quiidem differt substantia a substantia: alia est enim sub

145 stantia increata, scilicet agenitos per unum n, et alia genita, scilicet
creata. Secundum vero secundum significatum non differt sub
stantia a substantia: omnis enim speciei animalium prima hypo
stasis ingenita est, sed non increata. Creata enim quidem sunt a
conditore, Verbo eius deducta in generationem; non tamen genita
150 sunt, non praeexistente altero eiusdem speciei, ex quo gignerentur.
9. Secundum igitur primum significatum, communicant tres
sanctae deitatis superdivinae hypostases: consubstantiales enim et
increatae existunt; secundum vero secundum significatum nequa
quam: solus enim Pater est ingenitus: non enim ex altera est ei
155 hypostaseos esse, et solus Filius est genitus: ex Patris enim sub
stantia sine principio et sine tempore genitus est; et solus Spiritus
820 Sanctus processibilis ex substantia Patris, non ge|nitus, sed pro
cedens; ita quidem divina docente Scriptura, modo vero generatio
nis et processionis incomprehensibili existente.

I44 substantia* I supra l. o. C || alia om. G || est om. A B II est

enim transp. CEMN I 44—145 est enim substantia | substantia enim
est FP 145 agenitos | ingenita ABCDEFGMP, unigenita N, et l. o. M,
infacta superscr. C*, non facta mg add. M || et alia | interl. G || genita | facta
M, superscr. C* II scilicet om. F 146 Secundum | per superscr. C* || signi
ficatum | significant l. o. D, magnificatum C I48 ingenita | ingennita CDG,
non generata C*E, sed ingenerata l. o. E || sed | secundum generationem add.
N, mg add. E, secundum generatos add. M || increata | ingenita ACDEG,
unigenita BFMNPR, est add. F || enim quidem sunt BD*, enim sunt
quidem ACFMNP, sunt enim quidem E, quidem sunt DiG 149 conditore |
conditione l. o. E || deducta | facturam vel factorem M, add. N || genera
tionem | generatione M, factura et factionem superscr. C* || genita | generata
superscr. C* I 5o non | ex G, ex add. del. M || gignerentur | gignentur
AN, generarentur superscr. C* 151 igitur primum transp. BCDEGMNP II
significatum I significant l. o. D || communicant om. A I 52 deitatis |
deitates l. o. M || superdivinae | divine super l. o. P || superdivinae hypostases
transp. BGP || hypostases | personae superscr. C* || enim om. A I53 vero
secundum transp. D || significatum | significant l. o. D I53—154 nequa
quam om. G I 54 ingenitus | ingenitum BN, unigenitus l. o. P, non
generatus superscr. C* || ei om. N, ex M I55 hypostaseos | persona
superscr. C* || esse | essentia superscr. C* || et | non Di, corr. D* || genitus |
generatus superscr. C* || enim om. A, vero F 155—156 substantia | et
add. P 156 tempore | est add. E 157 Sanctus | est add. AFPR || ex
om. C || non genitus | non generatus superscr. C* I58 modo | modos C.
Ordo A 159 existente I sed et hoc sciendum est quod non ex nobis translatum
est ex beatam deitatem paternitatis et filiationis et processionis incom
prehensibili existente add. del. E, addendo vacat
 Capitulum 8 37

Io. Sed et hoc sciendum est quod non ex nobis translatum est 160
ad beatam deitatem paternitatis et filiationis et processionis no
men; econtrario autem, inde nobis traditum, ut ait divinus Apo
stolus: “Propterea flecto genua mea ad Patrem, ex quo omnis
paternitas in caelo et in terra''.
II. Si vero dicimus Patrem principium esse Filii et maiorem, 165
non priorem eum Filio esse tempore vel natura ostendimus: “per
ipsum enim saecula fecit''; neque secundum aliud quidem, nisi
secundum causam; hoc est, quoniam Filius ex Patre genitus est,
et non Pater ex Filio; et quoniam Pater causa est Filii naturaliter,
sicut non ex lumine ignem aimus provenire, sed lumen magis ex 170
igne. Cum enim audierimus principium et maiorem Filio Patrem,
causam intelligamus. Et sicut non dicimus alterius substantiae
esse ignem et alterius lumen, ita non possibile est dicere alterius
substantiae Patrem, et Filium alterius, sed unius et eisdem. Et
quemadmodum aimus propter lumen id quod ex ipso provenit 175
lucere lumen, et non ponimus organum ministrale esse ignis quod
ex ipso est lumen, virtutem vero magis naturalem; ita dicimus
16o et om. G || translatum | inductum superscr. C* I6I beatam | altera
vice mg D* || deitatem | divinitatem FP, deitatis G || et' om. D || et pro
cessionis om. C 162 econtrario | contrario DG, contrarium CP', divinitus
ABP* || autem | est superscr. C* || inde om. AB, divinitus superscr. C*, est in
F, est inde (sed del. inde) P || inde nobis transp. G II traditum | intraditum
B, dominus (?) superscr. N* || traditum I est add. ABCEFGMNPR
162—163 Apostolus | Paulus super spatium liberum add. G* 163—164 Prop
terea... terra | Eph. III c. mg add. P 163 mea | modo M I64 terra |
nominatur add. G*R? 165 dicimus | ut ait divinus apostolus add. del. P ||
principium esse transp. AP 166 Filio esse transp. EMNR || vel | ut P ||
ostendimus | ostendemus l. o. N 167 enim om. A || neque | enim add. P ||
quidem | quid P 168 causam | et add. G || genitus | generatus superscr. C* ||
est* om. FG 17o sicut | ex add. del. P || ex1 interl. P || ignem aimus
transp. AFGP || lumen | non add. del. D 171—172 Patrem, causam transp. G
172 causam | causa superscr. C*, non add. F I73 esse ignem | ignem C*,
esse superscr. C*, transp. ABDFGMNP 174 Patrem | esse add. B, esse
patrem G || Filium alterius transp. BG 175 quemadmodum | propter add. G ||
aimus | quod add. D II lumen om. DNP1P1 (add. N*P?) || id | illud P sed del.,
om. ABCEG, id del. N || lumen id | illud lumen F || ipso | eo BG 176 non om.
M II ponimus | dicimus M, superscr. C* || organum ministrale | instrumentum
serviens superscr. C* || esse ignis transp. AFP 177 virtutem | potentiam
M, superscr. C* || vero | autem NP II naturalem || naturaliter M
162—164 Eph. III 14—15. 165—192 Cf. GREG. NAZ. Orat. 29 15
P. G. 36 93 B, Orat. 3o 7 ibid. II2C—113 A, Orat. 4o 43 ibid. 42o BC. I65 Cf.
IOH. XIV 28. 166—167 Hebr. I 2.
 38 Burgundionis Versio

821 Patrem omnia quaecumque facit per unigenitum I Filium suum

facere; non quasi per organum ministeriale, sed per naturalem et
180 enhypostatum (id est subsistentem) virtutem. Et sicut dicimus
ignem illuminare, et rursus aimus lumen ignis illuminare, ita
“omnia quaecumque facit Pater, similiter et Filius facit''. Sed
lumen quidem non propriam hypostasim praeter ignem habet,
Filius autem perfecta hypostasis est a paternali inseparabilis
185 hypostasi, ut superius exposuimus. Impossibile enim est inveniri
in creatione imaginem intransmutabiliter in seipsa modum sanctae
trinitatis ostendentem. Creatum enim et compositum et fluxibile
et vertibile et circumscriptibile, et formam habens et corruptibile,
qualiter manifeste ostendet omnibus hiis eminentem, supersub
100 stantialem divinam substantiam ? Omnis autem creatio mani
festum est quod a pluribus horum continetur, et omnis secundum
suam naturam corruptioni subiacet.
I2. Similiter credimus et “in unum Spiritum Sanctum, Domi
num et vivificantem, ex Patre procedentem'' et in Filio requies
178 quaecumque ] l. o. que P || unigenitum | unitum l. o. C 179 mi
nisteriale interl. P, misteriale CF, vel materiale ministeriale E || sed per
naturalem om. N, mg P*, paternalem individualem mg add. P* || naturalem !
ministeriale Mi (corr. M*), naturale C || naturalem et om. F 18o subsisten
tem I vel substantialem M || virtutem | substantialem individualem personalem
superscr. C*, individuam add. B, paternalem individualem add. EFM, per
sonalem individualem add. NP, personalem individualem virtutem D II Et
interl. M 182 quaecumque | que F, l. o. P II facit* | fecit F, per unigenitum
filium suum facere non quidem per organum ministeriale add. del. A || simi
liter | simul D II Sed | et add ABFP* 183 propriam | propria G, sed
(del.) id est subsistentiam add. P || hypostasim | subsistentia mg add. M
184 perfecta hypostasis transp. FP || inseparabilis | non (separab.) superscr. C*
184—185 inseparabilis hypostasi transp. F 185 hypostasi | hypostasis B,
subsistentia mg add. M || enim est transp. G 186 creatione | creature l. o. E.
(crea)turis superscr. C*, mg add. M || seipsa | seipsam MN, seipso D 187 et* I
e C, est et P || compositum | est add. EM, l. o. ens E || fluxibile | fluxile D
188 et* om. C || formam | formans l. o. B 189 ostendet | ostendit N || hiis
om. G || eminentem | est add. E 189—19o supersubstantialem | substantialem
1. o. P 19o substantiam | essentiam F, omnia add. del. G || autem | enim A
I9I est interl. N 192 suam om. B, substantiam A, sed del. || suam naturam
transp. FG || subiacet | multi codices hic rubricam addunt, vel etiam novum cap.
incipiunt : c. Io BFR, Io FMN, De convenientibus spiritui sancto BEGMN,
De proprietatibus convenientibus spiritui sanctoF, de spiritu sancto D 193 in
om. N || Sanctum om. N 193—194 Dominum om. G, Deum ABDEFMN PR
194 et* om. F
178 Cf. IOH. V 19. I93—195 Cf. Symbolum Niceno-Constant.
 Capitulum 8 39

centem, “cum Patre et Filio coadoratum et conglorificatum'', ut 105

substantialem et coaeternum; Dei spiritum, “rectum et princi
palem'', fontem et vitae et sanctificationis; Deum cum Patre [et
Filio] existentem et nuncupatum; increatum, plenum, conditorem,
omnium contentivum, omnium operativum, omnipotentem, in
finite potentem, dominatorem omnis creationis, cuius nil domina- 200
tur; deificantem, non deificatum; implentem, non impletum;
participatum, non participantem; sanctificantem, non sancti
ficatum; paraclytum, ut universorum interpellationes suscipientem;
per omnia similem Patri et Filio; ex Patre procedentem et per
Filium traditum, et susceptum ab omni creatura et per seipsum 205
creantem, et in substantiam deducentem universa, et sanctifican
tem et continentem; enhypostatum, in propria hypostasi existen
tem; inseparabilem et indiscessibilem a Patre et Filio, omnia
habentem quaecumque habet Pater et Filius, praeter ingeneratio
nem et generationem. Nam Pater quidem anetios (id est sine causa) 210
et ingenitus: non enim est ex aliquo, sed ex seipso esse habet, neque
195 Filio om. G || coadoratum | adoratum B, simul superscr. C* || et* om. F ||
conglorificatum | glorificatum N || ut | et add. ABDFGMPR, et ut E
196 coaeternum | In add. MN || spiritum | sanctum add. del. A 197 fontem |
fonte G || et* del. P || vitae | vice G 198 et* om. B || nuncupatum | et add. BGN* II
plenum | et add. E 199 operativum I cohoperativum B, operantem l. o. D ||
omnium operativum, omnipotentem I omnip. omnium operativum P || omni
potentem | infinite potentem add. del. M 2oo potentem | potentie FG ||
creationis | (crea)ture superscr. C* || cuius interl. M || nil | nihil ANP, deifica
tur add. del. P 2oo—2or dominatur | dominantur A 2oI deificantem |
deificationem l. o. p. 2o2 participatum, non participantem | particiapantem
non participatum F II sanctificantem | et add. del. P 2o2—2o3 sanctifica
tum I id est deprecatorem interpellatorem add. C*EGNPR, id est depreca
torem non interpellatorem add. M, interpellatorem deprecatorem add. ABDF,
et add. N 2o3 ut | et EF || suscipientem | et add. F 2o4—2o5 et per . . .
creatura om. Ni, mg N* || per Filium traditum I quia is eum nobis notum fecit
superscr. C* 2o5 traditum et | communicatum add. D || susceptum |
coinditum superscr. C* II creatura | scil. nobis superscr. C* 2o6 substantiam |
pro add. del. P, substantiantem superscr. C*, et adsse(?) C* 2o7 et om. G ||
continentem | et interl. add. P || enhypostatum | Et hypostaton C, enypostasim
l. o. P, id est add. ABCDEFGMNPR? 2o8 indiscessibilem | indiscensibilem
B, indivisibilem F, exente add. del. F 2o9—2ro ingenerationem | non
generationem ABDFGMNPR, non gignitionem E || 2ro et generationem
om. E II sine interl. C || causa | est add. ABC^DEFGMNPR 21 I ingenitus I
ingenitum E, non (genitum) superscr. C* || esse om. ANi (add. N*) || esse
habet transp. BNP || habet om. G || neque | nec N

196—197 Ps 5o 12, I4. 197 Cf. I Thess. II 13, I PETRI I 2.

 4o Burgundionis Versio

quid eorum quaecumque habet; ipse autem magis est principium

et causa essendi, — et qualiter essendi, — naturaliter omnibus.
824 Filius autem ex Patre est gene|rabiliter; Spiritus autem Sanctus
215 et ipse quidem ex Patre est, sed non generabiliter, sed processibiliter.
Et quoniam quidem est differentia generationis et processionis
didicimus; quis autem est modus differentiae, nequaquam. Similis
autem est et Filii ex Patre generatio et Spiritus Sancti processio.
I3. Omnia igitur quaecumque habet Filius, et Spiritus ex Patre
220 habet, et ipsum esse. Et si non Pater est, neque Filius est neque
Spiritus; et si non Pater habet quid, neque Filius habet neque
Spiritus; et propter Patrem, hoc est propter esse Patrem, Filius
est et Spiritus; et propter Patrem habet Filius, et Spiritus, omnia
quaecumque habet, hoc est quia Pater habet ea, praeter ingeneratio
225 nem et generationem et processionem. In hiis enim solis hypostaticis
proprietatibus ab invicem differunt hae sanctae tres hypostases,
non substantia, characteristico vero propriae hypostaseos in
divisibiliter divisae.

212 autem magis est | enim magis est A, autem magis G || principium !
principantur l. o. A 213 et causa essendi interl. P* || et qualiter essendi om.
DNi (interl. N*) || qualiter | equaliter E, quantum P 214 autem* I enim F II
est om. B || generabiliter | generabilis B, generaliter l. o. C, sed processibiliter
et quoniam est quidem differentia add. del. D, addendo vacat II autem Sanc
tus transp. AP, autem spiritus F 215 quidem om. F || sedi om. G 216 Et
interl. P II quidem est transp. EFMN P || 217 didicimus | didiscimus D II
autem est transp. F, autem A || differentiae om. A || nequaquam om. D II
Similis | simul BP 218 autem | simul A || est om. BMN || eti interl. N
218—219 est et... Spiritus om. P 218 Filii | et add. E II Patre | est add. B II
Spiritus Sancti transp. GMN 219 habet interl. C 219—22o Filius. . .
habet interl. N* 219 Spiritus | sanctus add. AF 22o habet | habent E |!
et | id add. F || si non | nisi superscr. C* || est* om. AFGP 221 Spiritus I
sanctus add. BF, sanctus est add. E || et | sed B || Pater habet transp. A P II
Pater habet quid | habet aliquid Pater F || quid | quidem NP || habet* om.
P || neque* | nec G 221—222 habet neque Spiritus | neque sp. habet F
222 et om. F || hoc ... Patrem | scil. quia est pater superscr. C* || est | et
add. B, vel quia est pater add. P || propter esse transp. P 223 est om. P II
Spiritus* | sanctus add. F || et propter ... Spiritus interl. N* || habet | habent
BEGN, habens A || omnia om. A 224 Pater om. P || ea | pater est
add. P 224—225 ingenerationem | generationem N, non (generat.)
superscr. C* 225 hypostaticis | personalibus superscr. C* 226 sanctae

tres transp. F || hypostases | persone M, superscr. C* 227 characteristico I

characteristi l. o. C, id est figuratio add. BM* || vero | non E ||
hypostaseos | persone superscr. C* 227—228 indivisibiliter | sunt add.
BC?DEFGMNPR
 Capitulum 8 4I

I4. Dicimus autem unumquemque trium perfectam habere

hypostasim, ut non ex tribus imperfectis unam compositam na- 28o.
turam perfectam cognoscamus, sed in tribus perfectis hypostasibus
unam simplicem substantiam, superperfectam et praeperfectam.
825 Omne enim quod ex imperfectis conficitur, compo|situm omnino
est. Ex perfectis autem hypostasibus impossibile est compositum
genitum esse. Unde neque dicimus speciem ex hypostasibus, sed 285.
in hypostasibus; ex imperfectis autem dicimus ex hiis quae non
servant speciem rei, quae ex ipsis perficitur. Lapis enim et lignum
et ferrum, singulum quidem secundum seipsum, perfectum est
secundum suam propriam naturam; ad domum autem, quae ex
ipsis conficitur, imperfectum unumquodque eorum consistit: neque 240
enim est singulum eorum secundum seipsum domus.
I5. Perfectas igitur has hypostases aimus, ut non compositionem
in divina intelligamus natura. Compositio enim principium est
distantiae. Et rursus, in se invicem has tres hypostases dicimus,
ut non multitudinem et plebem deorum inducamus; per tres 245.

229 unumquemque | horum add. B, superscr. C* || trium | horum

add. EFGMNIPR? 23o unam om. M 23o—231 compositam n. per
fectam I perfectam compositam F, compositam tunc spatium liberum
et perfectam A 231 cognoscamus | cognoscimus A P', corr. P* 23I—
232 sed ... praeperfectam om. B 232 simplicem | simpliciter E || prae
perfectam | perperfectam AE, perfectam M, properfectam N, profectam P ||
et praeperfectam om. F, cognoscamus add. A 213 quod | in add. del. F ||
ex interl. P 233—234 omnino est transp. P 234 Ex I in add. del. F ||
autem | vero G || est om. G || compositum | componi G 235 genitum | fieri
superscr. C 2 || esse interl. M || neque | non P || speciem | esse superscr. C* ||
hypostasibus | individuis superscr. C* 235—236 sed in hypostasibus om. E,
in hypostasibus om. M 236 exi esse ex E, esse et AGN, et (interl.) esse
(mg) P, esse BF, et DMR || imperfectis | imperfectum ABDFGMNPR
237 ipsis I hiis G || et om. G, interl. P 238 ferrum | et add. D || singulum I
singularem MNPR II quidem om. F, quid A 239 propriam naturam transp. F
24o conficitur interl. N* || imperfectum om. N || eorum consistit | eorum assistit
E, ipsorum consistit F || neque | et A 241 enim est | hoc est ADEFMNP,
est hoc BG || singulum e. s. seipsum | secundum seipsum singulum eorum
ABGP, singularem horum sec. seipsum N 242 Perfectas | Imperfectas G ||
hypostases | has add. D, has personas superscr. C* || aimus | dicimus AM ||
ut | et G || non | con sed del. C || compositionem | compositioni B, compositum A
243 in divina intell. I intell. in divina G || natura interl. D*, nature E || prin
cipium est transp. P 244 Et interl. E || rursus | rursum AP || se | ipsis
add. B || invicem | alterius superscr. C* || has om. G || hypostases | personas
esse superscr. C* || dicimus om. F 245 deorum | eorum B || inducamus 1
indicamus 1. o. P || tres | igitur add. N
 42 Burgundionis Versio

quidem hypostases incompositum et inconfusum; per consubstan

tiale vero et in se invicem esse has hypostases, et identitatis volun
tatis et operationis et virtutis et potestatis et motus, ut ita dicam,
828 indivisibile et | esse unum Deum cognoscimus. Unus enim vere
25o Deus est: Deus et Verbum et Spiritus eius.
I6. Oportet autem scire quod aliud est re considerari, et aliud
ratione et cogitatione. Igitur, in omnibus creaturis hypostaseon
quidem divisio re consideratur. Re enim Petrus a Paulo separatus
consideratur. Communitas autem et copulatio ratione et cogitatione
255 consideratur. Intelligimus enim intellectu, quoniam Petrus et
Paulus eiusdem sunt naturae et communem unam habent naturam.
Unusquisque enim eorum animal est rationale mortale, et unus
quisque caro est animata anima rationali et intellectuali. Haec

246 quidem | vero G || quidem hypostases transp. F || hypostases i

personas superscr. C* et supra column. add. P* 246—247 incompositum...
hypostases supra column. P* 246 incompositum et inconfusum | non ... non
superscr. C* || inconfusum | infusum A 246—247 per consubstantiale | post
substantialem F, cum substantiale A, per consubstantialem l. o. E 247 et* |
ut MNP || invicem | alterius superscr. C* || esse has transp. A || hypostases I
personas superscr. C* || et* om. F || identitatis | identitates l. o. ENP, et
rationis et add. F, et add. ABMPR 247—248 voluntatis | voluntates
1. o. EP 248 et1 om. FG || motus | (mo)tionis superscr. C°, et rationis add. P
249 indivisibile | indivisibilem l. o. E || et interl. D || vere | nature E, essentialis
superscr. C* 25o Deus* eternaliter add. M || eius | hic multi codices rubricam
addunt vel etiam novum capitulum incipiunt : c. II B*R, II FMN, ro P, De
tribus personis simul (simul om. G) et (et om. MN) indistantia earum et (de
loco et R, om. P) re (de re om. M) et ratione GMNPR; sic et E sed loco re
et ratione codex E legit relatione, De tribus personis B, Qualiter in tribus
personis est una substantia D 251 autem om. A || re om. Di, corr. D* || aliud* !
est add. P 252 cogitatione | cognitione Bt, corr. B*, intellectu superscr. Ca II
omnibus | quidem add. ABDEGP || hypostaseon I personarum superscr. C*
253 divisio | diviso CMi, corr. M* || re consideratur | consideratur re NP, re
tamen interl. N* || Re | sic E 253—254 separatus consideratur transp. B
254 Communitas | eorum superscr. C* || autem | consideratur (del.) eorum
add. P || copulatio | in add. E || cogitatione I cognitione l. o. P 254—255 Com
munitas... consideratur om. F 255 enim om. F || intellectu | intellectualiter A
256 eiusdem sunt transp. P || naturae | id est diffinitionem add. D || unam
om. B || unam habent transp. P 257 enim | igitur F || eorum | illorum B ||
animal est transp. G || est rationale, mortale | rat. et mortale est B II
rationale | et add. E 257—258 unusquisque | eorum add. GP 258 caro
est transp. ABGPR

251—336 Cf. Doctrina Patrum 188—19o.

 Capitulum 8 43

igitur communis natura ratione est considerabilis. Neque enim

hae hypostases in se invicem sunt. Seorsum autem unaquaeque 28o
et secundum partem, scilicet secundum seipsam separata est,
plurima separantia eam ab altera habens. Etenim et loco distant,
et tempore differunt, et mente dividuntur et virtute et forma,
scilicet figura, et habitu et complexione et dignitate et adinventioni
bus, et omnibus characteristicis proprietatibus; plus autem omni- 265
bus, eo quod non in invicem, sed separatim sunt. Unde et duo et
tres homines dicuntur, et multi.
I7. Hoc autem et in omni est videre creatura. In sancta vero
et supersubstantiali et incomprehensibili et super omnia trinitate
e converso est. Illic enim commune quidem et “unum re'' con- 270
sideratur et “propter coaeternum et idem'' (id est identitatem)
substantiae et “operationis et voluntatis'' et mentis conspirationem,
et propter potestatis et virtutis et “bonitatis'' identitatem; —
non dixi similitudinem, sed identitatem; — et propter unum
insultum motus. Una enim substantia, una bonitas, una virtus, una 275
voluntas, una operatio, una potestas; una et eadem, non tres similes

259 communis natura transp. P || ratione est transp. P 26o autem | enim
BFG 261 secundum partem | separatem superscr. C* || scilicet | id est BENPII
secundum* | per superscr. C* 262 separantia | dividentia mg add. M,
superscr. C* || et | a MN 263 mente | utente A || virtute | fortitudine
potentia superscr. C* 264 scil. figura | secundum figuran AB 264—265ad
inventionibus | abinvent. l. o. P 265 characteristicis | charactericis l. o. C,
distinctivis caracteristicis B, distinctis caracte rusticis G || proprietatibus |
differunt add. B 265—266 omnibus | differunt superscr. C* add. A, diffe
runtomnibus EFMNP 266 non om. B || in om. P, se add. ABC*DEFGMNPR ||
invicem | differunt add. B, sunt add. D || sed om. G || Unde | unum D*G,
corr. D* || et* om. GN, ut add. del. E 267 homines om. A || dicuntur interl. A
268 Hoc | Hec B || est videre transp. CDEGMNR || est videre creatura | crea
tura videre est F 269 et1 | in add. MN || supersubstantiali | substantiali BF ||
super | supra CMN 27o e add. D* || e converso est | est econverso F || enim
om. F II commune | communitas superscr. C* || quidem om. B, quid A, est add. E
271 coaeternum I coeternitatem superscr. C* || et idem om. G, est add. B II
id est | id esti C, et F, in G || identitatem | idddentitate G, idemptatius B
272 conspirationem | considerationem G, aspirationem N, vel concordiam vel
conspirationem B, intelligentie concordiam superscr. C* 274 non d. s. s.
identitatem om. G || dixi interl. N 275 insultum motus | impetum
(mo)tionis superscr. C* || enim | est add. G 276 operatio | cooperatio
1. o. D || una potestas om. G || tres | sumus add. A, sunt add. BDEFGMNPR ||
similes | et add. D 276—277 similes ad invicem I ad invicem
similes F

7 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa

 44 Burgundionis Versio

ad invicem, sed unus et idem motus trium hypostaseon. Unum

quodque enim eorum habet se ad alterum non minus quam ad
seipsum; hoc est, quoniam secundum omnia unum sunt Pater et
280 Filius et Spiritus Sanctus, praeter ingenerationem et generationem
et processionem: “cogitatione vero est quod divisum''. Unum
enim Deum cognoscimus: “in solis vero proprietatibus et pater
nitatis et filiationis et processionis, et secundum causam et causa
bile'', et perfectitudine hypostaseos, scilicet secundum existentiae
285 modum, differentiam intelligimus.“Neque enim localem distantiam,
829 ut in nobis, pos|sumus in incircumscriptibili dicere deitate”: in
invicem enim hae hypostases sunt; non ut confundantur, sed ut
habeantur, secundum Domini sermonem: “Ego in Patre et Pater
in me est'' dicentis. “Neque voluntatis differentiam vel mentis''
200 vel operationis “vel virtutis'' vel alicuius alterius, “quae realem
et per totum in nobis generant divisionem''. Ideo neque tres deos
dicimus Patrem et Filium et Spiritum Sanctum, unum autem magis

277 motus | modus A P1, corr. P* || trium hypostaseon | est harum personarum
superscr. C*, Etadd. G 277—278 Unumquodque | Unum quidem B 278 enim
om. M || eorum | horum EP || se interl. C || alterum I (alte)uter superscr. C* II
minus | minimum N 279 secundum | per superscr. C* || unum | unus l. o. C ||
sunt om. A 28o Sanctus om. A || et* om. A 281 et om. A || vero om. A ||
est quod om. F|| quod om. B, qui M, quid ADEGN, quidem P, l. o. N 282 enim
Deum | deum vero F || et om. F 283 et1 om. F || et* om. F 283—284 cau
sabile | causabilem l. o. N, quia pater est causa et filius est ex hac (hoc M,
l. o. E) causa et spiritus et secundum add. EMNP, quia pater est causa et
filius est ex hac causa et spiritus superscr. C* 284 et om. EMNP || per
fectitudine | perfectitudinem DEP, in alio : per rectitudinem add. D*, pro
funditudinem BMNR, per sanctitudinem A, secundum perfectionem F ||
hypostaseos | persone superscr. C* || scilicet secundum | scilicet C*DM, secun
dum ABC?EGNP 285 enim om. A || localem | substantiam add. del. B
285—286 distantiam, ut in nobis | ut in n. distantiam A 286 possumus I
possimus l. o. D, iam posuimus E, et add. M || in* om. ABEGMPR ||
in* | se add. ABDEFGMNPR 287 hae hypostases sunt | sunt hae hypo
stases AP || hypostases | persone superscr. C* || non ut transp. BF 288 habe
antur | iungantur M || Domini sermonem transp. F 289 est om. A || volun
tatis | voluntatis mg add. P* 29o vel virtutis om. F || alicuius alterius
transp. B || realem | totum add. del. E, actu universalem mg add. P* 291 et I
etiam add. G || totum | rerum G || in nobis | inobis C, om. ABDEFGMNPR
292 unum | unde G

277—279Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3r 16 P. G. 36 152 A B. 288—289 IOH.

XIV I I.
 Capitulum 8 45

Deum sanctam trinitatem, “in unam causam Filio et Spiritu

relatis, non compositis neque congregatis'', secundum Sabellii
syneresin. Uniuntur enim, ut diximus, non ut confundantur, sed 295
ut habeantur in invicem, et eam quae in invicem circumincessio
nem habeant, sine omni congregatione et commassatione; neque
extra se stantibus vel secundum substantiam incisis, secundum
Arii divisionem. “Impartibilis enim in divisis, si oportet succincte
dicere, est deitas et velut in solis tribus habitis invicem et indistanti
bus existentibus, una luminis concretio et copulatio. Igitur cum
quidem ad deitatem respexerimus, et primam causam et monar
chiam'', et “unum et idem deitatis ut ita dicam motionem et

293 Deum | dominum P*, corr. P* || sanctam om. G || sanctam trinitatem

om. M, transp. P II in | in ad BD, ad N, superscr. C* || causam | partem superscr.
C*, patri et add. del. M 294 neque congregatis om. G || congregatis |
mixtis M, non compositis add. del. M, unitis superscr. C* || Sabellii I
scabellum M 295 syneresin | sui heresim F, concisionem add. A, id est
concisionem unionem superscr. C* || enim om. B 296 habeantur |
iungantur M, superscr. C* || in* om. CFMN || in invicem | unionem G ||
eam quae in I in eam quae ABDGMNPR, in ea quae E, eam quae F ||
invicem* | hunc add. del. P 296—297 circumincessionem CN*, circuiti
onem ABD, id est incessionem circuitionem G, circuitionem id est
incessionem E, id est incessionem circoncisionem M, circumcisionem FN*,
circumcessionem P*, circumcessionem id est circumincessionem add. P* 297 omni
om. F || commassatione | commessatione EP1, commassatione id est confusione
add. P*, commaxatione F, communi massatione N, confusione ac M, coffusione
superscr. C* 298 vel | et G || incisis | inscisis A 297—299 secundum Arii |
sarrii l. o. E, secundum aerii l. o. P, om. F 299 divisionem | interci(sionem)
superscr. C* II Impartibilibus om. G || enim om. B || divisis | personis add. N,
superscr. C*P*, personis personis add. M., factis enim add. B || oportet | est
add. G || succincte | et breviter add. D 3oo dicere interl. P || est deitas
transp. B, est divinitas MN || velut | si add. D || solis | solibus CDP* || tribus |
cunctis add. B || habitis | cunctis superscr. C* || tribus habitis transp. M ||
et* | vel P 3oo—3oI indistantibus I (indistan)ter superscr. C* 3oI con
cretio et copulatio | cop. et concr. B, concretione copulatio et secretio G, vel
communitas add. P, mg add. M, scil. coniunctus superscr. C* 3o2 quidem !
quid A || respexerimus | respeximus B || et* | est A 3o2—3o3 monarchiam | id
est unum principatum add. G, id est unum principatum et monarch. D, id est
unum principium superscr. C* 3o3 unum | ad (un)am superscr. C* || idem
deitatis | eandem (deita)tem superscr. C* || motionem | motum C || et* om. G

293—294 GREGOR. NAZ. Orat. 2o 7 P. G. 35 Io73 A. 294—295 Cf.

GREGOR. NAZ. Orat. 39 11 P. G. 36 348 A, Orat. 42 16 ibid. 486 B. 298—
299 Ibid. 299—3oo GREGOR. NAZ. Orat. 3r 14 ibid. 149 A. 3o3—3o4
GREGOR. NAZ. Orat. 2o 7 P. G. 35 1o73 A, Doctrina Patrum 191.
7•
 46 Burgundionis Versio

voluntatem, et substantiae'' et virtutis et operationis et domina

805 tionis identitatem, “unum nobis est quod imaginamur. Cum autem
ad ea in quibus est deitas'', vel quod demum certius dicendum:
quae sunt deitas; “et quae ex prima causa, sine tempore inde entia,
et cum eadem glorificatione'' et sine distantia, hoc est ad tres
hypostases, “tria sunt quae adorantur''. Unus igitur Pater qui
810 Pater et sine principio, hoc est sine causa: non enim est ex aliquo.
Unus Filius qui Filius et non sine principio, hoc est non sine causa:
ex Patre enim est. Si vero ex tempore 'principium' sumas, et sine
principio: factor enim est temporum, non sub tempore. Unus
Spiritus Sanctus qui Spiritus; procedente quidem ex Patre, non
5
filialiter autem, sed processibiliter. Neque Patre recedente ab
ingeneratione propterea quia genuit, neque Filio a generatione
quoniam ex ingenito; qualiter enim? neque Spiritu vel in Patrem
transcendente, vel in Filium, quoniam processit vel quoniam est
3o4—3o5 dominationis | et add. G 3o5 est | in deitate add. B || imagi
namur | in deitate (imagina)tione percipitur superscr. C* || Cum | ut B,
si (del.) ut N 3o6 ad ea | aliquid ea G, respexerimus superscr. C* || ea in !
eam l. o. N || est deitas transp. P || certius interl. M, diligentiussuperscr. C II
dicendum | dicamus ABDEFMP, dicantur N 3o7 sunt | sicut l. o. P ||
et | ad ea add. D || prima | hac superscr. C* || prima causa transp. F || sine
tempore inde entia | inde entia (mg) sine tempore D, sine tempore tantum
ABCEFGMN PR 3o8 glorificatione | gloriatione B, generatione D || et*
om. G || sine interl. P || sine distantia | indistanter superscr. C*, sunt scilicet
add. EM, sunt tantum CNP1, scilicet tantum ABDFGP* || est om. G 3o9 hy
postases | personas superscr. C* || Pater | est add. BC*GNR || qui | est superscr.
C* 3Io Pater | est add. DEFG || et | est BMNP || ex interl. N 3 II Filius I
scil. add. A, est add. BCDEFGMNP || qui om. E || Filius* | est filius ABDFM,
filius est GP, est N, superscr. C* || et | quia P || noni interl. F || hoc om. G ||
non? om. AG 312 est om. E || vero | id quod add. C* || ex interl. P ||
sumas | sumeras A, intelligas superscr. C* || et | est BN* 313 principio l
est filius add. C* || factor | factum P1, corr. P* || enim om. G || est interl. N ||
enim est transp. BEM || temporum | et add. G, vacat A 314 Sanctus in
terl. P, procedens add. P || quidem | qui A, quod F || ex | a C II Patre | quidem
ex patre add. P 315 autem om. BG || sed interl. C || Patre recedente
transp. F, semoto superscr. C* 316 quia | qui l. o. E, quod F 3I7 quo
niam | quia BG, est add. AC*EFMNP || ex | ab G || ingenito | est add. BG ||
qualiter enim del. E, ob id secederet superscr. C*, secederet add. BMP , suple
tunc add. M. secederet supple add. del. E, recederet supple add. N, sed supple
del. N, se recederet add. P*, se sederet add. F, se cedent add. G II Spiritu !
spem 1. o. E || vel om. G 318 transcendente | transcidete C*, corr. C*, trans
cidente EFG || vel1 | ut G || vel* interl. D 318—319 est Deus transp. AN

313 Cf. Hebr. I 2.

 Capitulum 8 47

Deus. Proprietas enim est immobilis; vel qualiter utique proprietas

832 I maneret, mota vel transcendens? Si enim Filius est qui Pater, non 320
Pater est proprie. Unus enim est proprie Pater. Et si Pater est qui
Filius, non proprie est Filius. Unus enim proprie est Filius, et
unus Spiritus Sanctus.
I8. Oportet scire quoniam Patrem non dicimus ex aliquo:
dicimus autem eum Filii Patrem. Filium autem non dicimus 325
anetium (id est sine causa) esse, neque Patrem: dicimus autem
eum et ex Patre, et Filium Patris. Spiritum autem Sanctum et ex
Patre dicimus, et Spiritum Patris nominamus. Ex Filio vero
833 Spiritum non dicimus: Spiritum vero Filii nominal mus: “Si quis
enim Spiritum Christi non habet'', ait divinus Apostolus; et 380
per Filium manifestatum et traditum esse nobis confitemur.
“Insufflavit enim et dixit discipulis suis: Accipite Spiritum Sanc
tum''. Sicut ex sole quidem et radius et splendor: ipse enim est

319 est immobilis transp. DR 32o maneret | manet P || transcendens |

transcindens l. o. C, transiens superscr. C°, transsidens AM || enim om. P,
est N*, corr. N* || qui | quidem E, est superscr. Ca || Pater | est add. BDFGN*
321 Pater est proprie | proprie est pater ABC, et post proprie: est filius add.
del. C II enim | non add. FN, del. N || est proprie Pater | pater est proprie NP,
proprie est pater ABDEFGM 322 Filiusi | est add. BC*GN* 324 Oportet |
etiam add. P* || Patrem non dicimus | non dicimus Patrem G || aliquo | esse
add. C* DEFGMNIPR 325 autem om. F || Patrem | esse add. C*EFMN,
esse patrem DP 326 ametium id est om. ABEG, anetium om. P, id est
del. P || causa | immo ex causa superscr. C* || Patrem | esse superscr. C* ||
autem interl. M, et add. M 327 et' om. A, interl. D 327—328 Spiritum
autem . . . Patris om. B 327 autem | scilicet add. P || Sanctum om.
BCFMPR || et* om. CF 328 Ex | Et Di, ex inde mg D*, ex altera
vice A* || vero | enim MN 329 Spiritum non dicimus | non dicimus
spiritum D 328—329 Ex . . . nominamus om. P*, ex filio tertio
dicimus sed spiritum filii nominamus P* sed del. P*, ex f. v. s. n. d.
spiritum filii nominamus mg P*, ut arrius qui dixit spiritum sanctum
esse filii creaturam non (?) superscr. C* 329 vero om. A BP* || nomi
namus I nominatur A || Si quis | siquidem A 33o enim om. G || ait
divinus I ait divus BCDN, ut divinus ait F 331 per I super l. o. C II
manifestatum | manifestum ADMNR, vobis add. A, nobis add. P || nobis om.
A PII confitemur | confitens B 332 Accipite | Accipiet A 332—333 Sanctum
om. P1R, corr. P* 333 Sicut | enim add. ABE || quidem | simul G ||
est | fit P

327—335 Cf. GREGOR. NAZ. in Doctrina Patrum 5. 329—33o ROM.

VIII g. 332—333 IOH. XX 22.
 48 Burgundionis Versio

fons radii et splendoris; per radium vero splendor nobis traditur,

335 et ipse est qui illuminat nos, et participatur a nobis. Filium autem
neque Spiritus dicimus, neque utique ex Spiritu.
Mi Canc.
;; CAPITULUM 9 I, 9

DE HIIS QUAE IN DEO DICUNTUR

I. Deus simplex est et incompositus. Quod autem ex multis et
836 differentibus connectitur, compositum est. I Si igitur increabile
5 et sine principio et sine tempore, et incorporeum et immortale et
aeternum et bonum et conditorem, et alia talia, substantiales
differentias dixerimus in Deo, ex tot connexum non simplex erit,
sed compositum; quod ultimae impietatis est. Oportet igitur
singulum eorum, quae in Deo dicuntur, non quid secundum sub
10 stantiam est significare estimare, sed quid non est ostendere, aut
habitudinem quandam ad aliquid eorum a quibus distinguitur,
aut aliquid eorum quae sequuntur naturam aut operationem.
2. Igitur videtur quidem omnibus principalius eorum quae in
Deo dicuntur nominibus esse “qui est'', quemadmodum “ipse
334 fons | id est pater superscr. C* || radii | et caloris add. P, id est filii
superscr. C* || splendoris | id est spiritus sancti superscr. C* || radium !
filium superscr. C* || vero I enim P || splendor | spiritus superscr. C* ||
splendor nobis transp. APR 335 est interl. E || nos | nobis F 336 Spiritus !
sancti add. AC*DGMPR, spiritum FN, spiritum sanctum BE || dicimus
interl. P || Spiritus dicimus | dicimus spiritum F || utique ex Spiritu | ex
spiritu ABNi, ex spiritu sancto M, ex spiritu utique FPi (corr. P^)
1 CAPITULUM 9 I c. 9 B1, 9 CD, I 1 P, c. 12 B*R, 12 FMN, om. AEG
2 DE ... DICUNTUR I vestigia tantum infra columnam F || IN I de AP II
DICUNTUR | dicitur A 3 est om. N 4 connectitur | connectictura C.
componitur ABDEFGP*, om. MNP1 || igitur | ergo F 5 incorporeum !
incorporale P 6 alia talia | alias tales G || substantiales | substantias
1. o. N 7 differentias | differentiales F || dixerimus sic. l. o., nunc autem
diximus N || in | de F, superscr. C* || ex tot connexum | connexum ex tot BF ||
connexum | con tantum sed del. M, om. AD || simplex erit transp. F 8 ul
timae | utile A, compositum add. del. G || impietatis | pietatis l. o. P || impie
tatis est transp. G 9 quae | qui A || in | de ER, superscr. C* || quid | quod
EFP, quidem A, om. MNi (add. N*) Io estimare | existimare C || sed | si
add. C || quid | quod DEFGMP II aut | vel G II ad | aut EFN, ut P 11
distinguitur | separatur superscr. C* 12 aliquid | quod B || sequuntur !
assequuntur ADEGMNiP, consequuntur N* || naturam interl. N* 13 quidem !
quid FP || principalius l. o. M || in I de superscr. C* 14 nominibus ! hoc id
est add. C* || qui | quo G, quod M
14—17 GREGOR. NAZ. Orat. 38 7 P. G. 36 317 B.
 Capitula 8—9 49

oraculo loquens Moysi in monte”, ait: “Dic filiis Israel: Qui 15

est misit me''. “Totum enim in seipso comprehendens habet esse,
velut quoddam pelagus substantiae infinitum et indeterminatum''.
Sicut autem sanctus Dionysius ait: “bonus''. Non enim est in
Deo dicere primum esse, et ita bonum.
3. Secundum vero nomen: theos (id est Deus), quod dicitur ab 20
837 eo quod est | thein (id est currere), et fovere universa; vel ab ethin,
id est ardere: Deum enim ignis consumens omnem malitiam est;
vel a theaste (id est considerare) universa: nulla enim eum latent,
immo omnium est considerator. Consideravit enim omnia ante
generationem eorum, intemporanee (id est sine tempore) excogi
tans, et singulum secundum suam voluntativam intemporaneam
15 oraculo | responso superscr. C* || oraculo loquens transp. ABEGP
16 enim om. ABR || habet esse CDF, hunc velut ABG, hunc in s (in s del.)
esse E, hoc esse enim (enim interl.) hunc sic (sic del.) M, habet esse hunc
(esse hunc del.) velut N, habet velut P*, habens esse P*, essentiam
superscr. C* 17 infinitum | interminatum (?) P1, corr. P* || et indeter
minatum om. F 18 autem interl. N, enim P || sanctus Dionysius ait |
ait s. D. EMN, beatus add. del. N || “bonus” | est principalius nomen
eius add. G, superscr. C* || Non enim om. N || est | possible superscr. C* ||
in I de superscr. C* 19 dicere | patre N, patrem add. del. M || primum |
ita add. F || esse I sed add. P, hoc nomen superscr. C* || et ita | scil. deinde
superscr. C* || bonum | esse add. A, hoc nomen superscr. C* 2o vero

nomen transp. P, eius add. G || quod | qui A || dicitur | vel add. ACDEGM,
a vel add. del. P 21 id | quod G || currere | sic ABDEFGMiNP*,
curare CE*M*P*, rendo et fovendo add. del. C, (cur)rendo superscr. C*, θέο
quod est curo superscr. C* || et | vel DP || fovere | et fovendo superscr. C*
22 ardere | ardens ABDEFGNP, arderis MR || Deum | deus GNP || ignis
om. N, est add. F || consumens omnem transp. B || est | est add. ABCDEMNR
23 vel interl. P* || vel a | ista N, ita Mi, corr. M* || theaste | ©e&ore t& rc&vrco.
ng add. C* || est | a add. ABCDFGMNPR || considerare | considerando
ABDEFGMNPR || enim om. FP || eum | ei F, ens P, om. A | 24 omnium est
transp. F II considerator | contemplator ABDEFGMNPR II Consideravit |
considerant N 25 eorum | et add. D || intemporanee I intemporane A,
intemporanea N*R II id est om. ABDEFGMNPR 25—26 excogitans |
intelligens superscr. C* 26 singulum | unumquodque superscr. C* || suam
voluntativam transp. M, (volunta)riam superscr. C*, suam voluntativam
vel voluntariam D, suam voluntatem BFR, voluntatem suam AEGNP ||
intemporaneam | temporaneum B

15—16 Exod. III 14. 18 Cf. De divinis nominib. 2 1 P. G. 3 636 C—637 C,

2 3 ibid. 64o B, 2 4 ibid. 641 A. 2o—21 PLATO In Cratylo apud EUSEB.
CAESAR. Evangelica Praeparatio I 9. 21—22 GREGOR. NAZ. Orat. 3o
18 P. G. 36 128 A. 22 Cf. Deut. IV 24, IX 3; Hebr. XII 29. 24—25 Cf.
DAN. XIII 42.
 5o Burgundionis Versio

(id est sine tempore) cogitationem, quae est praedeterminatio

et imago et exemplum, in praedeterminato tempore fit.
4. Igitur primum quidem ipsius esse demonstrativum est et
80 numquid est; secundum vero operationis. Incorruptibile vero et
sine principio, et ingenitum, id est increatum, et incorporeum et
sine tempore et invisibile, et quaecumque talia, quid non est
significant; hoc est, quoniam non incepit esse, neque corrumpitur
neque creatus est, neque est corpus neque videtur. Bonum autem et
85 iustum et sanctum, et quaecumque talia, sequuntur naturam; non
ipsam vero substantiam ostendunt. Hoc autem: Dominus et rex, et
quaecumque talia, habitudinem ad ea a quibus distinguuntur
ostendunt. Eorum enim qui dominationi subiciuntur dicitur Domi
nus; et eorum qui reguntur rex, et eorum qui conduntur conditor,
40 et eorum qui pascuntur pastor.

27 tempore | ex interl. add. P || cogitationem | cognitionem E*,

cogitatam F, intelligentiam superscr. C* || praedeterminatio | predestinatio
l. o. G, preter determinatio A, predetio Cn, corr. C*, (prede)sti(natio) super
scr. C? 28 et* om. C, bis E || praedeterminato | predenato C*, corr. C*,
(prede)sti(nato) superscr. C* || fit om. F, sit MN, generatur superscr. C*
29 primum | nomen add. EP°, superscr. C* || quidem om. AEG, nomen add. Fll
ipsius | solius superscr. C* || esse | omne N, essentie superscr. C* || demonstra
tivum | determinativum F, representativum superscr. C* || est om. N 3o num
quid | non quid ABCDEGP, sed non interl. D*, et post non vere add. del. E,
non quidem MNR, essendi superscr. C* || secundum | sunt F, nomen add. C* II
Incorruptibile | hoc nomen superscr. C* 31 principio | principali A || id
est | et FGPR || incorporeum | est add. N* 32 et1 om. F 33 significant !
significatum l. o. E || est | enim add. ABN P || incepit | cepit F II corrumpitur |
corrumpatur EM 34 creatus est | creatur ABG II neque* | non P || corpus !
neque incepit esse add. EMN, neque est (est del.) incepit esse add. D || autem !
aut N || et | ut G 35 et* | e C*, corr. C* || sanctum | sanum F || et* om. MN ||
talia | naturalia C, nominalia superscr. C* || sequuntur | autem add. A || se
quuntur naturam | decentia nature dei superscr. C* 36 vero om. P |!
Hoc I Hec P || autem | id est add. CDFMN P || Dominus | autem
add. D 37 quaecumque I sunt add. P || talia | habent add. A II a 1
ex F, ad l. o. M || distinguuntur | distinguitur CEGMNR, separatur
superscr. C* 38 Eorum | habitudinem add. D || enim qui ACDN*,
enim que EFMNiP, vero qui B, vero que G || dicitur | dicit DFMNR
38—39 dicitur Dominus om. A 39 quii ACDN*P, que BEFGMNiR II
reguntur | dicitur add. BG II rex om. P || et* om. AD || eorum* | enim
add. A || qui* | que BCEFGMNPR || conduntur | condiuntur G, dicitur
add. B 4o qui ABPN*, que CDEFGMN*R II pascuntur | dicitur
add. B
 Capitula 9—Io 5I

Migne Canc.
I, 10 CAPITULUM IO I, 1o

DE DIVINA UNIONE ET DISTINCTIONE

I. Igitur omnia quidem haec communiter in omni deitate sunt

suscipienda, et eodem modo et simpliciter et impartibiliter et
unice; discrete vero Pater et Filius et Spiritus Sanctus, et sine 5
causa et cum causa; et ingenitum et genitum et processibile, quae
non substantiae sunt significativa, sed eius quae ad invicem est
habitudinis et existentiae modi.
840 2. | Haec igitur scientes et ex hiis ad divinam substantiam
manuducti, non ipsam substantiam comprehendimus, sed ea quae 10
circa substantiam; sicut neque, si cognoverimus quoniam anima
incorporea est et non quantitativa et informabilis, iam et substantiam
eius comprehendimus; neque corporis, si cognoverimus quoniam
album vel nigrum est, sed ea quae sunt circa substantiam. Verus
autem sermo docet simplicem esse Deum, et unam simplicem habere 15
Operationem, bonam, omnibus omnia operantem, secundum solis
radium, qui omnia fovet et in unoquoque secundum naturalem

1 CAPITULUM Io I c. Io Bi, Io CD, 12 P°, c. 13 B*MR, 13 FN, om. AEG

2 DE... DISTINCTIONE om. F || UNIONE | unitione M, invicem N || ET
om. ABCDEFGMNP || DISTINCTIONE | et separatione add. MN, vel
separatione add. ABDEGP, hic incipit X capitulum secundum R(obertum)
mg N*, et quidem recte 3 Igitur | hic add. P || omnia quidem haec | hec
omnia quidem F || in omni | de tota superscr. C°, tota superscr. D* 4 eodem
modo [ identiter superscr. C* || impartibiliter | imparabiliter E, inperticlanterA
5 unice | unite ABEFNP, unitate Ci, uniter C* || discrete | distincte mg D,
om. ABFGMNP, separatim superscr. C* || vero | verus add. E, verum BFGNP,
verus tis (sic) M, et add. F, est add. del. N || Pater | hoc nomen superscr. C* ||
et* | etiam C 5—6 sine causa | incausatum et hoc nomen superscr. C*
6 cum causa | causatum superscr. C*, nomen causatum mg M || et genitum
mg P*, et ingenitum l. o. N 7 substantiae | substantiale l. o. D || substan
tiae sunt transp. G || est mg Pa 8 existentiae | existentiam B 9 hiis |
que N II ad d. substantiam mg P* 1o quae | sunt add. ABC*DEFGMNPR
II substantiam | Et add. B || si | se l. o. E || quoniam | quia EFMN 12 non
interl. G, quia add. G || non quantitativa I in(quantitativa) et sine quantitate
superscr. C* || et* | sed BG, est l. o. P || informabilis | informalis N, non for
mabilis C, scil. sine forma add. G, superscr. C* || et* | etiam BDFPR 13 ne
que | non l. o. A || corporis | scil. substantiam superscr. N || cognoverimus I
cognoveribus l. o. E 14 vel | et EMNiP, corr. N* || est om. BN || Ve
rus | Vetus Di, Verius D* 15 docet mg P*, nocet Pi || esse Deum transp. P,
sed esse interl. P^ 16 operationem | cooperatioinsen l. o. D || secundum !
sed l. o. P 17 fovet mg P
 52 Burgundionis Versio

aptitudinem et susceptivam virtutem operatur, ab eo qui condidit,

Deo, talem suscipiens operationem.
841 3. | Distinguuntur autem et quaecumque divinae et misericordis
Dei Verbi incarnationis. In hiis enim neque Pater neque Spiritus
secundum ullam rationem communicarunt, nisi secundum ac
ceptationem et secundum ineffabilem miraculorum operationem,
quam et secundum nos homo Deus Verbum factus operatus est,
25 ut inalterabilis Deus et Dei Filius.

*; CAPITULUM II $t;
DE HIIS QUAE CORPORALITER IN DEO DICUNTUR
Quia vero plura in Deo corporaliter in divina Scriptura symbolice
dicta inveniuntur, scire oportet, ut homines existentes nos et gros
5 sam hanc carnem indutos, divinas et excelsas et non materiales dei
tatis operationes intelligere et dicere impossibile est, nisi imaginibus
et formis et notis, quae sunt secundum nos, usi fuerimus. Quae
cumque igitur de Deo corporaliter dicuntur, symbolice sunt dicta.
Habent autem quaedam excelsiorem intelligentiam: simplex enim
1o Deus et non figurabilis. Oculos igitur Dei et palpebras et visum
18 aptitudinem | proprietate superscr. C* || condidit | omnia add. P
19 talem | condidit add. del. M || suscipiens operationem transp. MR
2o Distinguuntur | distinguitur BF, discernuntur et separantur superscr. C* ||
quaecumque | sunt add. EP°, superscr. C* || divinae | deine l. o. E, et dive N
21 incarnationis | opera superscr. C* || neque Pater mg P, neque Filius mg
add. P || Spiritus | sanctus add. F 22 communicarunt | communicant FP*
22—23 acceptationem | acceptionem DE, vel beneplacitum add. G, superscr. C*
23 secundum om. EP II ineffabilem | effabilem P || miraculorum | miri
ficationem superscr. C* 24 secundum nos | et add. F, nobis similiter super
scr. C* || Verbum factus | Verbum est factus est P || operatus est |
(opera)batur superscr. C* 25 ut | et G || inalterabilis | inalternabilis l. o. D
1 CAPITULUM II I c. 1 1 B1, 1 1 CD, 13 sed l. o. 12 P, c. 14 B*R, 14 FMN,
om. AEG 2 IN I de AE, superscr. C* || IN DEO om. N 3 divina Scrip
tura | omnia scriptum N || symbolice | figurative superscr. C*, mg add. M
4 dicta | dona B, deum F || scire oportet transp. E 4—5 grossam | grossos
1. o. P 5 hanc om. BG || carnem mg D, carnes l. o. P || et* | et add. C || non
materiales | immateriales ABEFGP, materiales MN 5—6 deitatis | divini
tatis B, deitates l. o. MP 6 est interl. C || imaginibus | vel signis add. G
7 formis et notis | notis et f. F. || notis | noctis B, l. o. C, signis superscr. C* ||
sunt secundum nos | secundum nos sunt G || sunt om. A P II secundum | circa
superscr. C* || usi | usu MN 8 corporaliter dicuntur transp. N 9 autem |
enim ABEP || quaedam | quandam B, quidem F, signorum add. G, superscr.
C* || enim | est add. BCDEFGMNPR Io et* interl. B || non figurabilis |
infigurabilis B || et* om. F || visum | si visionem superscr. C*
 Capitula ro—Ir 53

quidem universorum considerativam eius virtutem, et quod nil

eius cognitionem lateat, intelligimus, ex eo quod apud nos per
hunc sensum perfectior et cognitio et certitudo innascitur. Aures
autem et auditum propitiationem eius et nostrae susceptivum
deprecationis. Etenim nos, hiis qui deprecationes faciunt, per 1

hunc sensum mites fimus, familiarius eis aures inclinantes. Os

autem et loquelam demonstrationem voluntatis eius, quia apud
nos per os et loquelam significantur hae, quae in corde sunt
cogitationes. Cibum vero et potum, nostrum ad eius voluntatem
concursum. Etenim, nos per gustavivum sensum naturae replemus
necessarium appetitum. Odoratum vero, acceptionem eius quae
ad ipsum nostrae intelligentiae et benevolentiae, quia apud nos
per hunc sensum boni odoris acceptio innascitur. Faciem autem,
eam quae per opera eius demonstrationem et manifestationem,
844 quia nostra manifestatio per faciem fit. Manus autem perfec|tionem : 5
operationis eius. Etenim et nos utilia et maxime pretiosiora per
proprias dirigimus manus. Dexteram autem, id quod in prosperis
eius auxilium, quia et nos magis in potioribus et pretiosioribus,
II considerativam | considerationem E || nil interl. C, nihil EMN
12 eius | est N || eius cognitionem transp. AGP, cognitore eius B, eius
cognitioni l. o. P || ex eo | ideo E, superscr. C* || apud nos | apostolus
nos G, nobis superscr. C* 13 perfectior | perfectio E, profectior A ||
et* om. F II innascitur | imprimitur superscr. C* 14 autem et om. N ||
auditum | audit l. o. E || propitiationem | propitiativum C || propi
tiationem eius transp. P, sed eius add. P* || eius om. NPi || et* om. B II
nostrae CM*, nature ABDGM1N, mg P, del. E, nostre (?) superscr. E*,
rem F || susceptivum | susceptionem ABDEFGMNPR 15 deprecationis |
deceptionis l. o. P, intercessionis add. M, superscr. C* || deprecationes |
deprecationem BEFGMNPR 16 hunc mg D || fimus | simus ABEF,
sumus GN 17 demonstrationem voluntatis | (demonstra)tivum consilii
superscr. C* || voluntatis eius transp. P 18 os | hos EM, l. o. P ||
et | per add. P || significantur | significatur BG || hae | hec D, esse M, om. N
19 Cibum | comestionem superscr. C* || potum | potationem superscr. C*
2o concursum | cum cursu G || Etenim nos | quia enim D || gustativum !
gustivum F 21 Odoratum | adoratum l. o. E || acceptionem ! (accep-)
tivum superscr. C* 22 ipsum | est add. E* 22—23 quia . . . sensum
om. N 23 odoris | amoris mg add. M, (odo)rationis superscr. C* || acceptio |
acceptatio D*P 24 eam mg P* || que per mg Pi || per mg E, interl. B ||
opera | operationem G, operationes BDEFMN || eius om. F || opera eius
demonstrationem I d. opera eius P 26 et1 om. B 26—27 per proprias
om. ABDEFGMNPR 27 manus | manibus BDEFGMNPR II Dexteram |
Dextera AP II in I pre F 28 eius auxilium transp. G || in potioribus | im
potioribus P, in potoribus AN, boni formioribus superscr. C* || et* I in add. EII
et pretiosioribus om. M
 54 Burgundionis Versio

et plurima indigentibus virtute, dextera utimur. Palpationem vero,

3o certiorem eius et valde subtilium et occultorum dignoscionem et
et exquisitionem, quia apud nos non possunt hii qui palpantur in
seipsis quid occultare. Pedes autem et incessum, auxilium indigen
tium vel inimicorum ultionem, vel alium quemdam actum, et
agressum et praesentiam, ex eo quod apud nos per pedum usum
85 accessus perficitur. Iuramentum autem, intransmutabilitatem
consilii eius, ex eo quod apud nos per iuramentum hae quae ad
invicem sunt certificantur conventiones. Iram autem et furorem,
eam quae ad malitiam inimicitiam et aversionem. Etenim, nos
contraria mentis nostrae odio habentes, irascimur et avertimur.
40 Oblivionem autem et somnum et dormitationem, dilationem eius
quae ad inimicos ultionis, et consueti ad familiares auxilii retarda
tionem. Et simpliciter dicendum, omnia quae corporaliter dicuntur
in Deo, occultam habent quandam intelligentiam, ex hiis quae sunt
secundum nos ad ea quae sunt super nos edocentem, nisi quid de
45 corporali Dei Verbi adventu dicendum est. Ipse enim universum
hominem propter nostram salutem suscepit: animam intellectualem
et corpus, et humanae naturae proprietates, et naturales et non
detractibiles passiones.

29 Palpationem | rimationem superscr. C* 3o valde subtilium transp.

GN || occultorum | oculorum l. o. E || dignoscionem | discretionem
DGMP, discutionem (?) l. o. M, dignationem F, devotionem N 3I non
interl. A, del. P* || non possunt hii qui mg P* || palpantur | palpant E,
rimantur mg M, superscr. C* 32 quid | aliquid BG II incessum I incensum B
33 vel* interl. E || alium | animalium MN || alium quemdam transp. FP
34 aggressum | gressum ABDEGMNPR, gressura F || et | ea l. o. C || prae
sentiam | presentationem F, potentiam BER II ex om. N || usum | usus l. o. A
36 consilii | consilium N, voluntatis add. del. E, superscr. C* II eius I quod
add. P || hae ABCDE*FGP, ea E1MN, del. E* 37 conventiones | conten
tiones G, l. o. P 38 quae ad | quo A, que B || aversionem | conversionem
P2 39 mentis nostrae transp. B || avertimur | convertimus E 4o et*
om. N || somnum | somnium l. o. E || dormitationem | dormitionem BDMPR II
eius om. G 41 quae interl. D || inimicos | inimicorum l. o. D II familiares !
familiaris F 43 in Deo | in eo l. o. P, de superscr. C* || quae sunt om.
IMN 44 secundum | apud M, superscr. C* || super I supra F || edocen
tem | et docentem C || nisi | nihil P || quid | quidem GP, l. o. D, quod EFR
45 Dei Verbi transp. FG, dei verbum C || adventu | adventum l. o. D II dicen
dum | dictum B || enim | autem D || universum | ominem superscr. C* 46 no
stram I ipsam l. o. A || nostram salutem transp. B 47 et* om. DF 47—48
non-detractibiles | (non) enuntiabiles superscr. C* 48 passiones om. MN.
ut peccatum superscr. C*
 Capitula rr—12 55

Canc.
; CAPITULUM I2 I, 12
DE EISDEM ADHUC

Haec igitur ex sacris quidem edocti sumus eloquiis, ut divinus

dixit Dionysius Areopagita quoniam Deus “omnium est causa
et principium: eorum quae sunt, substantia; viventium vita'';
eorum quae rationabiliter sunt, ratio; eorum quae intellectualiter
sunt, intellectus; “et excidentium quidem ab eo revocatio et
resurrexio; corrumpentium vero quod secundum naturam, revo
catio et reformatio; eorum quae movetur secundum quemdam
exsecrabilem salum, firmamentum sacrum; et stantium munimen,
et eorum qui ad ipsum reducuntur, via et reordinativa manu
ductio''. Adiciam autem quoniam et eorum qui ab ipso facti sunt,
est Pater. Principalius enim Deus noster est Pater, qui ex non
entibus ad esse deduxit, quam qui genuerunt qui ex ipso et esse
et generare susceperunt; eorum quidem qui sequuntur, et ab ipso
845
pascuntur pastor, illuminatorum splendor, perfectorum perfectio,

1 CAPITULUM 12[11 C, c. 12 BiG, 12 D, 14 sed l. o. 13 P, c. 15 B*R, 15

FMN, om. AE 2 DE E. ADHUC om. F || ADHUC om. M 3 Haec |
quidem add. B || ex I a F || quidem om. B || quidem edocti l. o. transp. F ||
sumus eloquiis transp. P || ut | divisu add. del. N || divinus | divus ABDEGNR
4dixit | dixit add. N || omnium est transp. P || est om. C 4—5 causa et
principium transp. G || causa et p. e. q. sunt mg D 5 principium | princi
piorum l. o. M || substantia | est add. FGP, et tunc omnium que add. G, vi
vens add. del. P, est substantia C*DEMNR || viventium I inventum l. o. M ||
vita | est add. P 6 rationabiliter | rationaliter DN || sunt om. G 6—8
eorum*... resurrexio om. F 7 sunt | est add. C* || et' om. G, est et P,
eorum add. P2 7—8 revocatio et resurrexio transp. C 8 vero om. E ||
quod om. F 8—9 revocatio | renovatio B Io exsecrabilem | excreabi
lem Pi, exequabilem P* || salum sic CD1D*Mi, salum impetum ABC*FP,
salum id est impetum G, saltum EM*, solum N, vel saltum mg P || stantium |
ut add. G, et secundum add. E || stantium munimen transp. P II qui !
que ABEFGPR || via om. F || reordinativa | reordina G, recorditativa E
12 autem om. N || quoniam interl. P || facti sunt transp. G 13 est' om. F ||
est Pateri mg P || est Pater* transp. BG || qui | qui de, sed l. o. quidem E II
ex I de DFMNR || non | ex add. del. B 14 deduxit... esse om. C || de
duxit | produxit D || quam | quoniam EN || genuerunt | generant N || qui*
om. ABEFMP || ipso | enim add. ABE*F 14—15 esse et generare transp. F
15 quidem DFP^R, om. ABCEGMNPi || sequuntur | sequentur B, eum add. E ||
et° interl. P 16 pastor | distantium add. del. A || illuminatorum | illumi
nator N

3—12 De divinis nominib. 1 3 P. G. 3 589 BC.

 56 Burgundionis Versio

deificatorum deificatio, distantium pax, simplicium simplicitas

et unitorum unio; principii universi supersubstantiale et super
principale principium; et occulti, scilicet suae cognitionis secundum
20 quod fas est et possibile unicuique, bona traditio.
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. 845—849) in hoc capitulo 12 proxime
sequuntur, a Burgundione cum codicibus graecis vetustioribus omittuntur.]
Migne Canc.
I, 13 CAPITULUM 13 I, 13

DE LOCO DEI ET QUONIAM SOLUS DEUS

EST INCIRCUMSCRIPTIBILIS

I. Locus est corporalis, finis eius quod continet, scilicet id

5 quod continet quod continetur; ut puta, aer continet, corpus autem
852 continetur. Non universus autem continens | aer locus est eius quod
continetur corporis, sed finis eius qui continet aeris, tangens id
quod continetur corpus. Omnino autem quodcumque est quod
continet non est in eo quod continetur.
10 2. Est autem et intelligibilis locus, ubi intelligitur, et est in
telligibilis et incorporea natura: ubi nimirum est, et operatur; et

17 deificatorum om. B || distantium | destantium l. o. A, vel dis

cordantium add. BG, discordantium superscr. C* || simplicium simplicitas
l. o. transp. C 18 unitorum | multorum F || principii | principiu l. o. C,
principium ABDEGMNPR, principiorum F || et* om. D 18—19 super
principale | super M I9 principium om. D || occulti | occulte l. o. A ll
scilicet | spatium liberum A || scilicet suae transp. F 2o fas | factus l. o. E
29 est et om. B || et possibile | impossibile P || possibile | post se est F, est
add. E || unicuique om. N
I CAPITULUM 13112 C, c. 13 B1, 13 D, 15 sed l. o. 14 P, c. 16 MR,
I6 B*FN, om. AEG 2—3 DE... INCIRCUMSCRIPTIBILIS | vestigia
tantum F 2 ET om. D || DEUS om. B 2—3 SOLUS DEUS EST I
solus est Deus N 3 EST | insin add. del. A || INCIRCUMSCRIPTIBILIS !
circumscriptibilis P 4 est corporalis transp. E || quod | quid A || quod
continet om. N, interl. M || id om. A 4—5 scilicet id quod continet mg E,
et mg add. E 5 quod continet om. GN, interl. M, et add. B*DR || contine
tur | contentum superscr. Ca || continet* | corpus add. DEGR 6 autem |
aut B, l. o. P || continens | continentis G || locus est eius | eius locus 1. o. P,
corr. P* || eius om. A, interl. D 7 continetur | contenti superscr. C* || qui I
quod N || continet | continentis superscr. C* || aeris | et add. ABEFGMNPR,
contentum mg add. P 8 continetur | continentur l. o. C, contentum super
scr. C* || quodcumque est l. o. transp. A || est | autem P 9 non mg P ||
in eo mg A || continetur | continentur l. o. A Io et1 om. BFGP || ubi | et
add. EMN Io—II locus . . . intelligibilis om. C, del. P addendo vacat
(loco est P habet erit) II nimirum | in mirum M*
 Capitula I2—13 57

non corporaliter continetur, sed intelligibiliter. Non enim habet

figuram, ut corporaliter comprehendatur. Igitur Deus quidem
immaterialis existens et incircumscriptibilis, in loco non est. Ipse
enim sui ipsius locus est, omnia implens et super universa existens 15
et ipse continens omnia. Dicitur autem in loco esse, et dicitur locus
Dei, ubi manifesta operatio eius fit. Nam ipse quidem per omnia
immiscibiliter pertransit et omnibus tradit suam operationem,
secundum uniuscuiusque aptitudinem et susceptivam virtutem.
Dico utique et naturalem et electivam puritatem. Puriora vero 20
immaterialia sunt materialibus, et virtuosa malitiae coniungatis.
Dicitur igitur Dei locus, qui plus participat operatione et gratia
eius. Propterea caelum eius thronus est. In ipso enim sunt, qui
faciunt voluntatem eius angeli et qui semper glorificant Deum:
hoc enim est ei requies. Et terra scabellum est pedum eius. In ipsa 25
enim per carnem “cum hominibus conversatus est''. Pes autem Dei
sancta eius caro diversis in locis nominata est. Dicitur et ecclesia
locus Dei: hunc enim in glorificationem eius velut quoddam tem

12 continetur | tinetur l. o. A || enim habet transp. P 13 com

prehendatur | comprehendantur C, l. o. E || Deus quidem transp. BFGR,
Deus qui A 14 immaterialis | et mg P*, materialis l. o. D, in
corporaliter G || non interl. P 15 sui ipsius locus | locus sui ipsius
D II universa | omnia E 16 continens | attinens D || autem | enim B
17 ubi I verbi G || manifesta | est add. N || operatio eius transp.
ABEFMN PR, eius om. G || Nam | Illam G || ipse om. F 18 immiscibiliter |
innascibiliter sed l. o. inmascibiliter C, invisibiliter F || tradit | tradet
1. o. P I9 secundum | secundum add. P 2o Dico | do et spatium li
berum C*, ubi scias(?) scripsit C* || utique | itaque A || et* mg D || naturalem !
naturale N II electivam | lectivam l. o. P || Puriora | priora F 2I imma
terialia om. FG || immaterialia sunt transp. B 21 materialibus | imma
terialibus G 22 Dei locus transp. F, filius add. CMR || operatione et gratia I
operatione C*, et gratia add. C*, operationem et gratiam BDEGPR 23 Prop
terea | et add. mg P || est interl. P* 24 eius om. G, et add. E || glorificant
Deum transp. F 25 hoc | hec BC || est ei om. N || ei | eis AFP, eius (del.)
eis B, eius D, om. M || est ei requies | est requies ei C, est req. eis F, eis requies
est P || est* om. AFP, interl. M || pedum interl. P || pedum eius transp. G ll
eius | eorum P 26 cum hominibus conversatus mg A, cum hec etas in
textu sed del. A 27 diversis in transp. EG II nominata est | manifesta (del.)
est nominata A, nominata MN || et om. ABDGP 28 hunc | habet FGP,
habens D*, hanc mg D* || glorificationem | glorificatione CFMN || eius | velud
quoddam add. del. addendo vacat P || velut | velum E

23 Cf. IS. LXVI 1, Act. VII 49. 25 Ibid. 26 BARUCH III 38.
 58 Burgundionis Versio

plum determinavimus, in quo et eas quae ad eum sunt intercessiones

80 facimus. Similiter et loci, in quibus manifesta nobis est eius operatio,
sive per carnem, sive sine corpore facta est, loci Dei dicuntur.
3. Sciendum autem quoniam Deus impartibilis est, totus
totaliter ubique ens et non pars in parte corporaliter divisus, sed
totus in omnibus et totus super omne.
85 4. De loco angeli. — Angelus autem corporaliter quidem in loco
853 non continetur, ut typum accipiat | et formetur. Verumtamen
dicitur esse in loco, quia adest intelligibiliter et operatur secundum
suam naturam; et non est alibi, sed illic intelligibiliter circum
scribitur ubi et operatur. Non enim potest secundum idem in
40 diversis locis operari. Solius enim Dei est ubique secundum idem
operari. Nam angelus quidem velocitate naturae et quia parate,
scilicet cito, pertransit, operatur in diversis locis; Deus autem,
ubique ens et super omnia, ubique et secundum idem differenter
operatur una et simplici operatione.

29 determinavimus | determinatum F || quo et | quo ad P, quorum

l. o. E, quo F || intercessiones | intercessores A, collocutiones super
scr. C 3o et om. P || quibus | loci in quibus add. P || manifesta . . .
operatio | nobis est manifesta eius G || nobis est transp. A BEP, sunt
nobis F, est tantum P || operatio I opera F 31 est om. F || loci Dei
transp. G 32 autem | est add. ACDEFMN PR || quoniam I quod G,
timidus add. del. M || impartibilis | impartibus l. o. P 33 et om.
BG || pars | ens FMN || parte | parate l. o. C 34 omne I omnes E,
omnia superscr. C* 35 De loco angeli | sic C*, de angelis CGMN, de
angelo P°, quomodo angelus est in loco D, om. AEFR; amanuenses
quidam hic novum capitulum incipiunt: I4 G, 16 PºM, I7 B*FN || autem !
quidem B || corporaliter q. in loco | in loco quidem corp. BG 36 non
om. P. G. || formetur | formatur l. o. E 37—39 et operatur . . . circum
scribitur | et circumscriptibiliter P*, circumscribitur et P*, et circum
scribitur G, circumscribitur tantum A BEMNR, et operatur secundum sui
nat. et non est alibi sed ibi intelligibiliter mg D, et circumscribitur in
textu D 38 suam | sui (mg D) F || illic | ibi (mg D)F 39 operatur !
operetur l. o. P, non enim potest secundum idem intelligibiliter circum
scribitur ubi et operatur add. del. E, addendo vacat II potest | poste C ||
idem | opus ita, sed l. o. operari add. E 39—41 in diversis . . . idem operari 1
in d. 1. solius enim dei e. utique s. i. operari mg E 4o—4I Solius . . .
operari om. F, solius enim dei est et ubique et sec. idem operari et
mg. Ps 4o est ubique transp. MN || ubique secundum idem | secundum
idem ubique G 41 quidem | quidam l. o. P 42 scilicet om. F || cito !
scito A || pertransit | transit FMN 43 ubique | utique l. o. D || idem !
eadem F || differenter om. N
 Capitulum I3 59

5. De Anima. — Anima vero colligata est corpori tota toti, et 45

non pars parti; et non continetur ab ipso, sed continet ipsum, sicut
ignis ferrum; et in ipso existens, proprias operationes operatur.
6. Circumscriptibile quidem est quod loco vel tempore vel
comprehensione comprehenditur; incircumscriptibile vero quod
nullo horum continetur. Igitur incircumscriptibilis quidem solus 50
est Deus, sine principio et sine fine ens, et omnia continens et
nulla comprehensione contentus. Solus enim est incomprehensibilis
et interminabilis, a nullo cognitus, ipse vero solus sui ipsius est
contemplator. Angelus autem et tempore circumscribitur, incepit
enim esse; et loco, etsi intelligibiliter, ut praediximus, et com- 55
prehensione. Etenim ad invicem naturam sciunt qualiter, et a
creatore determinantur finaliter; corpore autem et principio et
fine et loco corporali et comprehensione.
7. Invertibilis omnino Deus et inalterabilis: omnia enim quae
non sunt in nobis praescientia praedeterminavit, unumquodque 60
secundum proprium et decentem locum et tempus. Secundum
hoc “Pater nullum iudicat; iudicium autem omne dedit Filio''.

45 De Anima | sic CDEG, de animabus FMNP*, quid sit anima B*,

om. A; amanuenses quidam hic novum cap. incipiunt: c. 17 MR, 17 GP*,
I8 B*FN 46 parti | toti MN 47 operationes | et add. D 48 quidem
om. N || veli | et MN 49 vero | est add. BCDEFGMP^R, est vero N
5o continetur | deinde G novum cap. incipit: 18 de incircumscriptione trium
personarum G || Igitur incircumscriptibilis transp. P II incircumscripti
bilis I incircumscriptibile AFM || quidem solus transp. E 51 est Deus
transp. AF II et1 om. P || ens, et om. F || et* om. P 52 enim |
deus add. P 53 interminabilis | et add. EFP 54 contemplator I
contemplantor l. o. C, (contempla)tivus superscr. C* || et om. N II
incepit | cepit C, incipit AEFPR 55 praediximus | diximus EG 56 Et
enim | Est enim l. o. P || naturam | natura EN, suam add. BDP || qualiter |
qualitercumque superscr. C°, a deo add. del. G || et a | et del. et a interl. E
57 creatore | conditore EMN || determinantur | determinatur DMP, deri
vantur EFN || finaliter | naturaliter Pm, corr. P*, filialiter l. o. F, perfecte
superscr. C*, id est perfecte add. ABDEFGMNR, id est perfectione add. P
58 et* super lin. P* 59 inalterabilis | inalterabis et spatium liberum C,
est add. ADEFNPR, est que add. M 6o non om. F || in nobis | potestate
nostra superscr. C* || praescientia | presentia AEP, per scientiam D*R,
corr. D* || praedeterminavit | determinavit BFNR, (prede)sti(navit) super
scr. C* || unumquodque | omnium superscr. C* 61—62 Secundum hoc !
secundum in textu, hoc interl. et secundum hoc mg E 62 nullum | intellec
tum l. o. P || iudicat | iudicabit ABC*DFGMNPR || autem om. N, enim FP

62 IOH. V 22.

8 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa

 6o Burgundionis Versio

Manifestum enim est quoniam iudicabit Pater, et Filius ut Deus,

et Spiritus Sanctus; ipse autem Filius ut homo corporaliter des
65 cendet et “sedebit in throno gloriae''. Corporis enim circumscripti
bilis est, et descensio et sedile; et iudicabit omnem orbem terrarum
in iustitia.
8. Omnia distant a Deo, non loco, sed natura. In nobis scientia
vel sapientia et consilium ut habitus accidit et secedit, non tamen
7o in Deo: in ipso enim nihil fit et recedit: inalterabilis enim est et
invertibilis, et non oportet accidens in eo dicere. Bonum Deus
836 concurrens habet sub|stantiae; non loco, sed natura. Qui con
cupiscit semper Deum, hic videt eum: in omnibus enim est Deus
ab ente enim dependent entia, et non est esse quid, nisi in ente
75 esse habeat, quoniam in omnibus quidem concretus est Deus ut
continens naturam; sanctae vero eius carni Deus Verbum secundum
hypostasim unitus est, et commixtus inconfuse ad id quod est
nostrum.

9. Nullus videt Patrem, nisi Filius et Spiritus.

63 Manifestum enim est quoniam C, Manifestum est autem quoniam D,

om. ABEFGMNPR || iudicabit | iudicavit CN, enim add. DFN 64—65 des
cendet | descendit MN, l. o. AD 65 gloriae | eius add. P 65—66 Cor
poris... descensio mg P*, circumscriptibilis quia nullo (omni mg add.) loco
a deo et nullo circum et descensio sedile add. del. addendo vacat P 65 enim !
ei G 66 et1 om. F || descensio | dessencio A || sedile | id est cathedra add. B,
vel thronus add. G, cathedra superscr. C* 67 in | cum P 68 distant
om. A, absunt superscr. C* 68—69 scientia vel sapientia transp. FG
68—7o scientia... recedit mg P* 69 consilium | voluntas superscr. C* ||
ut | et P || accidit | accedit F || secedit | recedit A 7I invertibilis | vertibilis
l. o. B || et om. F || non interl. A || accidens in eo | in eo acc. A P || Deus super
spatium liberum D* 72 concurrens | continetur P*, corr. P* || substantiae C,
cum substantia ADG, cum substantiale B, consubstantialeE, cum substantia N,
cum substantia vel consubstantiale P, consubstantiale cum substantie M ||
non loco, sed natura om. D || natura | naturam MN 72—73 concupiscit I
circumspicit Pi, corr. P* 73—74 eum ... entia om. G 74 ente* | id est
deo superscr. C* || entia | omnia F || est | possibile add. G, possibile est B,
possibile superscr. C* || quid interl. P*, quod DG, quid (del.) quid F || quid,
nisi | nisi quod B || ente* mg E, in deo superscr. C* 75 quidem om. N, vel
contentus add. G || concretus | contentus P, complexus superscr. C* || ut !
et G 76 secundum interl. N 77 hypostasim | personam superscr. C* II
et om. B || commixtus | coniunctus G, est add. ABCDEFMN PR || inconfuse I
in confuso A || ad om. MN 79 Spiritus | sanctus add. FPR*

65 MATTH. XIX 28, XXV 31. 66—67 Act. XVII 31. 79 Cf.
IOH. VI 46.
 Capitulum I3 6I

Io. Voluntas et sapientia et virtus Filius est Patris. Non oportet 80

dicere in Deo qualitatem, ut non compositum eum dicamus ex

substantia et qualitate.
II. Filius ex Patre est et omnia quaecumque habet ex ipso
habet; ideo, non potest facere a se ipso quicquam. Neque enim
habet propriam operationem praeter Patrem.
I2. Quoniam natura invisibilis ens Deus, visibilis operationibus
fit, ex mundi constitutione et gubernatione, cognitus.
I3. Imago Patris est Filius, et Filii Spiritus; per quem Christus
inhabitans hominem, dat ei quod secundum imaginem.
I4. Deus est Spiritus Sanctus, medius ingeniti et geniti, et per
Filium Patri copulatus. Spiritus Dei dicitur, Spiritus Christi,
intellectus Christi, Spiritus Domini, ipse Dominus; Spiritus adoptio
nis, veritatis, libertatis, sapientiae. Etenim, factivus est horum
universorum, omnia substantia implens, omnia continens; im

8o virtus | nutus B || Filius est Patris | est Patris Filius F 81 dicere |

habere in textu sed del., dicere mg E || dicere in Deo | in deo dicere EFGMNPR ||
dicamus | dicemus l. o. E 83 est om. DNR || et | ideo add. P || ipso | patre P
84 non interl. E || facere a se ipso | ex se ipso facere F || a | ex FP || quicquam |
quodcumque ABDGP*, quocumque Pi || Neque | Non EFMN 85 propriam
operationem transp. F || praeter | contra superscr. C* 86 invisibilis ens
Deus om. B || ens | est G, est (del.) ens P || visibilis | visibili C, ex add. ABF ||
operationibus | est add. del. G 87 cognitus | cognoscitur l. o. G 88 est
Filius transp. F || quem | quam P || Christus | et add. MN 89 inhabitans |
inhabians l. o. D, habitans superscr. C* || hominem | in homine BC*DGMNPR
9o est om. G || Sanctus | sancti G || medius | medium P, est add. DG || et
geniti mg D, interl. M, ingeniti mg P*, om. ABGNR || per interl. N 91 Patri |
patris P 92 intellectus | (intelligent)iam mg. add. D* || intellectus Christi
mg P || ipse | et add. D || Dominus | dictus M* 92—93 adoptionis | spiritus
add. B 93 veritatis | et add. N || veritatis, libertatis transp. F, et add.
ABDE*FGMNPR, est add. del. Ei || factivus | factus G, facti et spatium
liberum F, spatium liberum A || est horum om. G 93—94 horum univer
sorum transp. P 94—95 impletivus | implectimus F

8o Cf. I Cor. I 23. 84 Cf. IOH. V 3o. 86 Cf. Col. I 15. 86—87 Cf.
Rom. I 2o. 88 Cf. II Cor. IV 4, Col. I 15; CYRILL. ALEX. Thesaurus
assert. Io et I P. G. 75 132 C et 25 A.; IOH. DAMASC. De imag. orat. I 9 ac
orat. 3 18 P. G. 94 124o C et 134o A. 9r Spiritus Dei: Rom. VIII 9, I Cor. II
11, III 16, VII 4o, Eph. IV 3o. Spiritus Christi: Rom. VIII 9. 92 in
tellectus Christi: cf. I Cor. II 16. Spiritus Domini: LUC. IV 18, Act. V 9.
ipse Dominus: cf. II Cor. III 17. 92—93 Sp. adoptionis: Rom. VIII 15.
Sp. veritatis: IOH. XIV 17, XV 26, XVI 13. Sp. libertatis: cf. II Cor. III 17.
Sp. sapientiae: Eph. I 17.
a*
 62 Burgundionis Versio

05 pletivus mundi secundum substantiam, non portabilis mundo

secundum virtutem.

I5. “Deus est aeterna substantia et impermutabilis, conditiva

eorum quae sunt, pia conscientia adoranda''.
I6. “Deus et Pater, qui est semper”, ingenitus, ut non ex aliquo
100 genitus; generans autem Filium coaeternum. “Deus et Filius est,
qui semper'' cum Patre est, sine tempore et aeterne et non fluxi
biliter, et impassibiliter et indistanter ex ipso genitus. “Deus
Spiritus Sanctus est, virtus sanctificativa”, enhypostatos (id est
857 in hypostasi existens), ex I Patre indistanter procedens et in Filio
105 requiescens, “consubstantialis Patri et Filio''.
I7. “Verbum est quod substantialiter cum Patre semper coexi
stit''. Verbum rursus est et naturalis intellectus motus, secundum
quem movetur et intelligit et cogitat, velut lux eius ens et splendor.
“Verbum rursus est quod non verbo profertur, sed in corde enun
110 ciatur. Et rursus Verbum est angelus intelligentiae''. Igitur Deus
quidem Verbum et substantialis est, et enhypostatos (id est in

95 mundi | secundum add. del. D 95—96 non ... virtutem C, quam

capere non potest mundus secundum virtutem DF, om. ABEGMNP*,
incompababilis (?) mundo secundum virtutem mg P°; tunc rubricam addunt:
Substantia Dei C, Quid deus D°, Quid est deus B*; et novum cap.
incipit B*, nempe XIX 97 Deus | enim add. EMN 99 Deus I enim
add. DE, est add. B, superscr. C* || et om. AD, est FG || Pater om. B ||
semper | pater ac spatium liberum C || ut | et P || aliquo | alio P
Ioo Filium om. B || et om. P IoI semper om. N || est | et FG, est et P ll
aeterne | terne l. o. C || et* om. A IoI—Io2 non fluxibiliter | influxi
biliter B Io2 impassibiliter | impascibiliter N || ex | ab FP II ipso !
eo BG || Deus om. F Io3 est* om. G Io4 existens | scilicet add. D ||
Patre | et filio add. B || indistanter | non distanter C || in interl. C Io6—Io7 co
existit | existit B, l. o. P, eo existit F, adest superscr. C* Io7 intellectus
om. A*, intellectualis mg A*, nostri add. BR, nostri (intellec)tio et (intel)ligentie
nostre superscr. C*, nostre intelligentie G || motus | id est significatum naturale
add. A8 Io8 quem | quod AG || movetur | (move)re(tur) superscr. C* ||
cogitat | recogitat B || eius ens | eius l. o. G, nunc ens G, eius est A, eius enim N
1 Io Et om. P || rursus | rursum A || angelus om. B, et et add. G, est add. del. P,
id est nuntius superscr. A* || intelligentiae | intelligentia G, intelligente l. o. D,
id est vox significans superscr. A* || Igitur | ignis l. o. E IIo—III Deus

quidem transp. P III est1 om. P || id est om. N, et F

97—1 Io Doctrina Patrum c. 33 261 et 263. Io6—IIo ANASTASIUS I

ANTIOCH. Capita philos. n. II, Io ac 9 (citatur edit. Doctrina Patrum 363).
 Capitula I3—14 63

hypostasi ens). Reliqua vero tria verba virtutes sunt animae, non
in propria hypostasi considerata; quorum quidem primum in
tellectus naturale est genimen, ex ipso semper naturaliter irrigatum;
secundum vero dicitur quod in corde est dispositum; tertium vero 115
est quod profertur.
I8. Spiritus intelligitur multipliciter: Spiritus Sanctus; dicuntur
autem et virtutes Spiritus Sancti spiritus; spiritus est et angelus
bonus, spiritus est et daemon; spiritus est et anima; est autem
860 I quando et intellectus spiritus dicitur; spiritus est et ventus, 120
spiritus est et aer.
Migne Canc.
I, 14 CAPITULUM 14 I, 1 4
PROPRIETATES DIVINAE NATURAE
(SCILICET SANCTAE TRINITATIS)
I. Increabile, sine principio, immortale, incircumscriptibile et
infinitum et aeternum; immateriale, bonum, conditivum, iustum, 5

illuminativum, invertibile, impassibile, incomprehensibile, non

captibile, indeterminatum, incorporeum, invisibile, non intelligibile,

112 hypostasi ens | hypostatos C, persona superscr. C* I 13 in pro

pria I improprie P || quidem primum transp. DG I 14 est | qui
dem P || genimen BCD*ER, in genimine F, genitus G, genitum Di,
ingenium A, ingenium vel ingenium (sic) M, ingenium vel genium N,
ingenitum est vel genitum P 116 quod | quod add. del. F || profertur |
pro profertur B 117 multipliciter I naturaliter F, multiplicatur l. o. D II
Sanctus | est deus add. B 117—118 dicuntur . . . Sancti mg DP*
118 Sancti I sanctus G || spiritus* om. ABCDFP, sanctus EM II est om. ABCN,
add. C* sed post et II et* interl. P 119 spiritus est* transp. BG || spiritus
est* transp. B, spiritus tantum E || est* om. B 12o quando | quandoque DG,
superscr. C* || quando et transp. P || et* om. B || intellectus sp. dicitur | spiritus
dicitur intellectus A P || spiritus dicitur transp. BG II et* om. G || et ventus
transp. P, est add. MN 121 spiritus est et | et spiritus dicitur G || et om. DN I
aer | dicitur add. B
1 CAPITULUM 14[13 C, c. 14 B*, 14 D, 15 P1, c. 18 MR, 19 FGN P*,
2o B^, om. AE 2 NATURAE om. E 3 SCILICET SANCTAE TRINI
TATIS om. B 4 Increabile | est add. B || Increabile, sine principio om. F ||
et om. FP 5 infinitum | infifinitum C, est add. P || et om. F, interl. C II
immateriale om. F 6 invertibile, impassibile transp. M || impassibile om. D
6—7 incomprehensibile ... invisibile om. A 7 indeterminatum | impassibile
add. D II intelligibile | intellectibile P

117—121 Catena regia in Lucam P. G 95 233 D.

 64 Burgundionis Versio

non indigens, per se dominans et per se potestativum et omnium

dominativum, et omnium contentivum et vitae dativum, et omni
10 potens et infinita potens, et sanctificativum et distributivum, et
possidere et continere omnia et omnibus providere: omnia haec
et similia, natura habet; non aliunde suscipiens, sed ipsa tribuens
omnia bona propriis creaturis, secundum uniuscuiusque suscepti
vam virtutem.

15 2. Quae in invicem hypostaseon permanentia, et firmitas:

indistabiles enim hae et inseparabiles ab invicem sunt, non con
fusibilem habentes eam quae in invicem est circuitionem; non ut
commisceantur et confundantur, sed ut habeantur ab invicem:
Filius enim in Patre est et Spiritu, et Spiritus in Patre et Filio, et
20 Pater in Filio et Spiritu, nulla facta commixtione vel commassa
tione vel confusione. Secundum unitatem et identitatem motus:
unus enim insultus et unus motus harum trium hypostaseon, quod
in creaturarum natura considerari impossibile est.
3. Et quoniam divina luculentia et operatio, una existens et
25 simplex et impartibilis, et optime in partibilibus variata, et omnibus

8 indigens | ingens l. o. P || dominans I (domina)tor ens superscr. C* || et*

om. F || et* om. FP 9 et1 om. FG || omnium mg P* || et*rs om. F ro et****
om. F || et* om. ABFG II possidere | comprehendere superscr. C* || et*
om. F || omnibus | omni E, omnia B I2 natura om. G, naturaliter
EM* || habet | Item superscr. C* || aliunde om. F || tribuens | tribuens
add. ADGMP, retribuens add. BFR I3 propriis creaturis transp. A ||
creaturis interl. C, bona mg add. P* 15 Quae in invicem CE, hec
que invicem ABGM, hec autem in invicem Di, (hec autem) uniuscuiusque
D°, hec quidem invicem F, hec que (l. o. qui) invicem N, hec que invicem et
propriam P || et | in Di, corr. D* 16 inseparabiles | non secessibiles super
scr. C* || ab | interl. P, ad C, ab (del.) ad N 17 habentes eam transp. F ||
in om. ABCFGNMR || circuitionem | circuitione C, circumincessionem super
scy. C? I8 commisceantur | congregentur superscr. C* I9 est om. P ||
et Spiritu ... Patre om. N || et1 interl. D || Spiritu | est interl. add. P || Spiri
tus | filius F 2o commixtione | congregatione superscr. C* || vel om. E, nulla
est F 2o—21 commassatione | massatione F, comessatione N, om. E
21 unitatem et identitatem transp. BGP || unitatem | unum superscr. C* II
identitatem motus | idem (mo)tionis superscr. C* 22 unus* mg P, est add. E ||
enim . . . motus om. ABEGMNPR 23 creaturarum | creature N, (crea)bili
superscr. C* || natura | divina mg. add. D* || est om. MN 24 Et om. C ||
divina | dicta A, divicia D 25 et1 om. B || et optime in p. om. N, hotu
formiter (sic) superscr. C* || variata om. P, variciata l. o. F 25—26 et
omnibus ... constituunt infra column. P*, impartibiliter et impartibilibus
ad suam super manum constituunt P*, del. P* addendo vacat
 Capitulum I4 65

ea quae propriae naturae constituunt distribuens, manet simplex,

multiplicata quidem in partibilibus impartibiliter, et partibilia
ad suam simplicitatem coniungens et convertens. Omnia enim eam
desiderant et in ipsa habent existentiam. Et ipsa omnibus esse
secundum quod habent naturae tradit; et ipsa est eorum quae 80
sunt esse, et eorum quae vivunt vita, et eorum quae rationabiliter
sunt ratio, et eorum quae intellectualiter sunt intelligentia, ipsa
super intellectum existens et super rationem et super vitam et
super substantiam.
4. Amplius autem et per omnia pertransire immiscibiliter, per 85
ipsum autem nihil. Amplius autem et simplici cognitione cognos
cere omnia, [et omnia] divino et omnium considerativo et imma
teriali suo oculo, et simpliciter intueri et praesentia et praeterita
et futura ante generationem eorum, et sine peccato esse et dimittere
peccata et salvare. Et quoniam omnia quidem quaecumque vult 40
86 1 | potest, non quaecumque autem potest vult: potest autem perdere
mundum, non vult autem.

26 propriae | eorum add. ABDEFGMNR || naturae | natura l. o. G ||

constituunt | constitutiva C, id est superconstitutiva interl. P* || distri
buens | distribuentes l. o. A || manet | manens F || simplex | et
add. F 27 partibilibus | partibus F || partibilia | partibilitatem G
28 enim | ad differentiam luculentiam add. del. P, addendo vacat
29 in om. B, interl. C || ipsa1 | ipsam ADFGMNPR II esse interl. E
3o quod CºD, quam C*, quam quod AEFP, quam quidem B, quamque
quod G, quam quoniam MN || habent | habet EFGR || naturae !
(natu)ram superscr. C* || tradit | radit C || est om. A 31 sunt | per add. G ||
esse | omne D || et° interl. C 32 sunt! interl. P || sunt ratio transp. G ||
eorum om. G 33 intellectum | intellectus E || super* om. A 35—36 per
transire . . . Amplius autem om. F 35 pertransire | transire GP || im
miscibiliter om. G, et add. M 36 ipsum | ipsam CG || autem* interl. C,
ante G II et simplici cognitione om. G 36—37 cognoscere | noscere G ||
cognoscere omnia transp. P 37 omnium | omni FP || considerativo !
consideratio B 37—38 immateriali | innaturali E 38 suo I oculo add.
del N || intueri et | intuenti G || et* om. AG 39 et1 interl. D || futura |
et add. G || generationem | generatione BCEPR || eorum om. N, et
impeccabile mg add. P* || sine peccato | impeccabile superscr. C* 4o peccata
mg P 4I quaecumque autem potest vult | vult autem quaecumque potest
F II quaecumque autem transp. ABP, quaecumque tantum N || autem*
om. F, interl. P 42 non vult autem | sed non vult G; Explicit liber
primus add. E

38—39 Cf. DAN. XIII 42.

 66 Burgundionis Versio
Migne Canc.
II, 1 CAPITULUM 15 II, 1
DE SAECULO

I. Ipse saecula fecit, qui existebat ante saecula. Ad quem divus

ait David: “A saeculo tu es'', et divus Apostolus: “Per quem
5 et saecula fecit''.
2. Oportet igitur scire quoniam saeculi plura significat. Sae
culum enim dicitur et uniuscuiusque eorum quae sunt vita. Dicitur
rursus saeculum et mille annorum tempus. Rursus dicitur saeculum
universa praesens vita; et saeculum futura vita, quae post re
10 surrectionem quae infinita. Dicitur rursus “saeculum non tempus

neque temporis aliqua pars, a solis motu'' et cursu “mensuratum'',

scilicet per dies et noctes consistens, “sed quod simul protenditur
cum aeternis, velut quidam temporalis motus et spatium''. Quod
enim est hiis quae sub tempore sunt tempus, hoc aeternis est
15 saeculum.

1 CAPITULUM 15|14 C, 15 Di, om. ABEFGMNPR || II | Incipit liber

secundus A*BER, secundus liber super column. A*, liber secundus D*, Incipit
liber secundus secundum cancellarium G, secundus liber, Incipit secundus
liber F, Hic liber secundus M, Incipit secundus liber NP, om. AiCDi II
1 I c. 1 BFGMPR, 1 D*, om. ACD1EN 2 DE SAECULO om. BFG1N,
nomina de diversitate saeculorum G* 3 Ipse | Ipsa C || qui | autem add. G ||
quem | que C || divus del. N, et interl. N*, divinus EGP 3—4 divus ait |
ait divinus G 3—5 Ad ... fecit om. F 4 David I im spatium liberum A* ||
et divus Apostolus | et divinus Ap. mg N* || divus | divinus DEGN*PR 5 et
saecula fecit | fecit et saecula AP 6 igitur | ergo EN, autem F || quoniam I
et add. EFGP* II significat | signat B 6—7 Saeculum | secundus F, l. o. E,
et saeculum M 7 enim dicitur | enim etas dicitur B, enim dicitur etas G,
etas mg add. M, id est etas superscr. C* || dicitur et uniuscuiusque I unius
cuiusque dicitur A || uniuscuiusque | unusquisque l. o. P II eorum | hominum
add. N, superscr. C* || Dicitur | et add. G 8 saeculum | secundum Ci, id
est (e)tas superscr. C*, om. F || et om. AFG || saeculum* | secundum F 9 quae
om. P, est add. B 9—1o resurrectionem | est add. F Io infinita | est
add. ABC*DEFGMNPR 11 temporis aliqua pars | t. alia pars N, aliqua
pars temporis G, aliqua temporis pars M, alia temporis pars P || motu | mo
tum C II cursu | terminatum add. F II mensuratum I (mensura)ta superscr. C*
12 consistens | (consis)tentem superscr. C* || quod | quoniam F II simul !
producitur add. del. D 13 quidam ABD*P°, quemdam CDEMNP*, qui
dem F, add. A II temporalis motus FP*, transp. BD*G, temporalem motum
CDiEMNP1, temporaliter motus A 14 quae | qui ABDEFMN

3—4 Ps 89 2. 4—5 Hebr. I 2. 1o—14 GREGOR. NAZ. Orat. 28 8

P. G. 36 32o AB, Orat. 45 4 ibid. 628 C.
 Capitulum 15 67

3. Dicuntur igitur septem quidem saecula mundi huius, scilicet

a caeli et terrae creatione usque ad communem hominum consum
864 mationem et|resurrexionem. Est enim consummatio quidem particu
laris, quae uniuscuiusque mors; est autem et communis et omnimoda
consummatio, cum communis fiet hominum resurrexio. Octavum 20
autem saeculum est quod futurum.
4. Ante mundi vero consistentiam, cum neque sol erat dividens
diem a nocte, non erat saeculum mensurabile, “sed quod simul
protenditur cum aeternis, velut temporalis motus et spatium''.
Et secundum hoc quidem unum eon (id est saeculum) est, secun- 25
dum quod et dicitur Deus eonius (id est aeternus), sed et proeonios
(id est praeaeternus); etenim, ipsum saeculum ipse fecit. Solus
enim sine principio ens Deus, omnium ipse est factor et saeculorum
et omnium quae sunt. Deus autem dicens, manifestum est quoniam
Patrem dico, et unigenitum eius Filium, Dominum nostrum Iesum 80
Christum, et Spiritum eius, omnifariam secundum unum Deum
nostrum.

5. Dicuntur autem 'saecula saeculorum', secundum quod et

praesentis mundi septem saecula, multa saecula scilicet vitas

16 igitur | etiam A, om. F || septem quidem transp. FR II quidem

om. G, diem ac spatium liberum C*, (die)rum etan C* || saecula | id est
etates superscr. C* 17 terrae | ratione add. del. N || ad | in superscr. C* ||
hominum | hominem l. o. E, omnium F I8 Est enim CEGP1, etenim
ABDP*, etenim quia F, etenim quoque N, etenim quoque et M, et
superscr. C* || quidem om. EFMN 19 quae | est add. ABC*EFGMNPR II
est | erit F || autem om. BEF, enim sed del. P* 2o fiet hominum
transp. EMNR 21 saeculum | id est etas superscr. C* || futurum |
est add. AC* DEFGMNPR 22 Ante mundi vero | vero ante mundi
MN, ante vero mundi BF || neque | queque C 22—23 dividens diem
transp. N 23 diem | dicitur idem a Pi, corr. P* 24 protenditur |
cedens P1, corr. P* 25 Et om. P || unum eon ABCE*, unum eo enim D,
eom G, eonium eternum E*MN, eon iura eternum F, eonium vel eon eternum P,
άων superscr. C* || saeculum | vel secularis mg D* 26 et dicitur | edicitur C,
dicitur ABDFGP, id est add. P || eonius | id est secularis add. ABCDEGMNPR,
del. C* || sed om. F 27 praeaeternus | preter eternus F || ipsum | ipse AM,
sed l. o. ipsum M || ipse om. AM, secula add. N 28 sine | ipse l. o. E || ens |
est DFGNR, dicitur ens P || ipse est factor | factor ipse est G || etom. CF, corr. C*
29 et om. F, interl. P II dicens | dictus A, ens l. o. P 3o eius Filium I filium
eum F || nostrum | enim D 31 Spiritum | spiritus G || Deum | dominum FG
33 autem | etiam AP, et F || secundum | seculum C || quod om. AB II et
interl. DG 34 multa om. EN II multa saecula om. M

16 Cf. Eph. II 2. 23—34 GREGOR. NAZ. loc. cit. 29—32 Cf. ibid.
 68 Burgundionis Versio

85 continent hominum; et secundum hoc quod unum omnium saecu

lorum est contentivum, et 'saeculum saeculi' dicitur, quod nunc
et quod futurum. Eonios autem (id est aeterna) vita et eonios (id
est aeternum) supplicium infinitatem futuri saeculi significat.
Neque enim post resurrexionem diebus et noctibus tempus nu
40 merabitur: erit autem magis una dies sine vespera, sole iustitiae
splendide iustis superlucente; peccatoribus autem nox profunda
infinita. Qualiter igitur quod mille annorum Origeniasticae re
stitutionis numerabitur tempus? Omnium igitur saeculorum unus
factor est Deus, qui et universa condidit, qui existit ante saecula.
*;; CAPITULUM I6 ';;
DE CONDITIONE

Quia igitur bonus et superbonus Deus, non contentus est qui

ipsius contemplatione, sed superabundantia bonitatis acceptavit
5 generari quaedam, quibus bene faceret, et participatura sua
865 bonitate ex non ente | ad esse deducit et condit universa, visibilia
et invisibilia, et eum qui ex visibili et invisibili componitur, ho
minem. Creat autem excogitans, et “excogitatio opus existit Verbo
completum, et Spiritu perfectum''.
35 continent | continet B, continens N || secundum | seculum N,
seculum secundum C || quod unum transp. D 36 quod om. D, quia F ||
nunc | presens ABDEFGMPR 37 Eonios | spatium liberum A || autem !
id est secularis add. ABCDEFGMNPR, del. C* || aeterna vita transp. F II et*
om. F, id est P || 38 supplicium | simplicium F || infinitatem | autem add. B ||
saeculi interl. C* 39 Neque | Nec G 39—4o tempus numerabitur transp. F
4o dies | die N || sole | sola l. o. M 42 infinita | infinite F || igitur | autem F ||
quod om. F, quid N || Origeniasticae | origenis nastice B, Origenis superscr. C*
42—43 restitutionis | diaboli et peccatorum superscr. C* 43 igitur | enim P ||
unus om. F 44 factor est transp. G || et om. EFGMP, interl. D || existit !
existebat BDGP*, superscr. C* || saecula | vel existebat add. EMNP, del. P*
1 CAPITULUM 16]I 5 C, 16 D*P, om. ABEFGMNR || 2 |c. 2 BR, 2 D*F
MNP°, Secundus liber c. 2 G, om. AC 3 Quia | Quoniam G || igitur I deus
add. A || bonus | est add. BC*EFGMN, deus add. P || est AC^D^EFMNP, om.
BCDGR 4 sed interl. D || acceptavit I beneplacito suo superscr. C* 5 ge
nerari | generavit superscr. C* || quaedam | quidam P || faceret | facere l. o. D II
participatura | participativa FP*, corr. P* || sua om. A 6 non om. B ||
ente | esse G || et interl. D || condit | concidit ABEFGPR 7 invisibilia | non
visibilia F || visibili et invisibili transp. F 7—8 hominem | id est superscr. C*
8 Creat autem transp. MN, creavit F || existit | consistit FP 9 completum !
est add. D* || Spiritu | et add. del. A
4o Cf. MALACH. IV 2.
8—9 GREGOR. NAZ. Orat. 38 9 P. G. 36 32o C, Orat. 45 5 ibid. 629 A.
 Capitula r5—17 69
Migne Canc.
II, 3 CAPITULUM 17 II, 3
DE ANGELIS

I. Ipse angelorum est factor et conditor, ex non ente ad esse

eos deducens, secundum propriam imaginem creans eos et naturam
incorpoream, velut quemdam spiritum vel “ignem immaterialem'', 5

ut ait divus David: “Qui facit angelos suos spiritus, et ministros

suos ignis flammam'', levitatem et ignitionem et calorem et in
cisionem et acuitionem circa divinum desiderium et ministerium
describens, et ad superiora allationem eorum, et ab omni materiali
intelligentia libertatem. 10

2. “Angelus igitur est substantia intellectualis, semper mobilis,

arbitrio libera'', incorporea, “Deo ministrans'', secundum gratiam,
non natura, immortalitatem suscipiens; cuius substantiae speciem
868
et terminum solus creator | noscit. Incorporeus autem et immateria
lis dicitur, quantum ad nos. Omne enim comparatum ad Deum,
qui solus incomparabilis, et grossum et materiale invenitur: solus
enim essentialiter immaterialis et incorporeus Deus est.

1 CAPITULUM 17|16 C, 17 D* P, om. ABEFGMNR || 3 | c. 3 BR, 3 D*FG

MN, om. AEC 3 est factor et conditor | conditor est et factor P || et om. E ||
ex non ente | et aninmente (sic) B 3—4 ad esse eos | eos ad esse G 4 pro
priam | suam add. C* || eos | omnes E || et om. C || 5 velut | illud l. o. M ||
quemdam | quedam B 6 divus | divinus AEFGP || David om. F 7 suos |
in add. EMN, del. E || ignis flammam transp. BDEFGMNPR II levitatem |
(le)ve superscr. C* || ignitionem | agnitionem B 7—8 calorem et incisionem
(cal)idum (et incisi)vum superscr. C* 8 et om. A || acuitionem | eo add. M*,
eorum add. EM*NP, eorum et add. BF || desiderium et ministerium | minis. et
desiderium BP 9 superiora | superiorem P || allationem | (alla)tivum super
scr. C? Io intelligentia BCD*EGMNR, cogitatione ADt, mg add. EM, cog
nitione vel intelligentia P, intelligentia vel cogitatione F II igitur | ergo
ABDGPR || est om. EM 13 natura | naturam BEFGMNPR, sui add. C* ||
immortalitatem | immortalitate C || speciem | species B 13—14 speciem
et terminum | specialissimam definitionem superscr. C*, mg M I4 solus |
qui add. ABDEFGMNPR || creator | est add. BEFGN P || autem om. A
15 Omne | Esse F || enim interl. D || comporatum | comparata l. o. E, cor
poreum (?) F 16 solusi | est add. ABCDFGNP || incomporabilis | incorporalis
AFGN || et1 om. P || et* | est l. o. E || materiale | immateriale l. o. P || inveni
tur | invenietur BD 17 essentialiter | et add. B, vere supserscr. C* || et
om. A II incorporeus | incorporalis F

3—5 GREGOR. NAZ. Orat. 9 P. G. 36 32o D, Orat. 45 5 ibid. 629 B.

6—7 Ps 1o3 4, Hebr. I 7. 1 1—12 Doctrina Patrum c. 33 25o.
 7o Burgundionis Versio

3. Est igitur natura rationalis et intellectualis et arbitrio libera,

vertibilis secundum mentem, scilicet voluntate vertibilis. Omne
20 enim creabile est et vertibile: solum enim quod increabile, est
invertibile. Et omne rationale est arbitrio liberum. Igitur ut ratio
nalis et intellectualis quidem, arbitrio libera est; ut creabilis vero
vertibilis est, habens facultatem et manendi et proficiendi in bono,
et ad malum vertendi.
25 4. Insusceptibilis paenitentiae, quoniam et incorporeus. Homo
enim propter corporis infirmitatem paenitentia fungitur.
5. Immortalis est, non natura, sed gratia. Omne enim quod
incipit, et finitur secundum naturam. Solus autem Deus semper
ens, magis autem et super semper: non sub tempore enim, sed
80 super tempus qui temporum est factor.
6. Lumina secunda intellectualia, ex primo et sine principio
lumine; illuminationem habentia, non lingua et auditu indigentia,
869 sed sine semone voce prolato | tradentia sibi invicem et consilia
et intelligentias.

18 et* om. D || libera | et add. G. quidem est add. E 19—22 vertibilis

secundum . . . libera est om. E I9 vertibilisi | invertibilis F || mentem |
sententiam superscr. C* II scilicet | secundum add. BG II voluntate | volun
tatem AN II vertibilis* om. FFM, del. P, est add. NP, del. P 2o creabile !
(crea)tum superscr. C* || est* | et add. BMR, et G 2I ut om. FG
2o—21 rationalis om. G 22 et intellectualis quidem | quidem et in
tellectualis BG II quidem | qui A || arbitrio libera transp. B || creabilis !
(crea)tura superscr. C* 23 habens mg P*, sed del. Pi || manendi | per
manendi B, movendi A, mandandi F || et* om. BEG || proficiendi | per
ficiendi EF 24 et | scilicet ut superscr. C* || vertendi | (vert)atur super
scr. C? 25 Insusceptibilis | susceptibilis l. o. M, insusceptibile l. o. B ||
quoniam | quia A || et om. ABDEFGMNPR II incorporeus | est add. F
26 paenitentia | penitenti C, penitentiam F, pena l. o. D || fungitur | et add. F*
27 est | vero est E, angelus add. BNP, et tunc est add. del. P, angelus mg add. M,
superscr. C* || enim om. E 28 finitur] (fini)tur superscr. C* || secundum | per A II
Deus | est add. ABGN || semper | est add. E 29 autem om. B || et | est A ||
super | et add. F || semper om. A 3o super | omne add. BG II tempus add.
ABC*EFGMNP || est factor transp. G 31 secunda | sunt angeli add. B II
intellectualia | intellectu alia A, angeli sunt superscr. C°, et add. G || primo I
principio D 32 lumine | et add. F || et | vel A 33 sed | et add. BDGNR II
sermone | et add. P | prolato | prolata GN II et om. GP || consilia | consimilia
AN, l. o. D, scilicet voluntates superscr. C*

31—32 GREGOR. NAZ. Orat. 29 9 P. G. 36 32o C, Orat. 45 5 ibid.

629 AB, cf. Orat. 6 15 P. G. 35 74o A.
 Capitulum 17 7I

7. Per Verbum igitur Dei creati sunt omnes angeli, et a Sancto 35

Spiritu per sanctificationem perfecti facti sunt, secundum pro
portionem dignitatis et ordinis illuminationem et gratiam partici
pantes.
8. Circumscriptibiles: cum enim sunt in caelo, non sunt in
terra; et cum ad terram a Deo mittuntur, non remanent in caelo.
Non circumterminantur autem a parietibus et ianuis et claustris
et signaculis: indeterminabiles enim sunt. Indeterminabiles autem
dico; non enim secundum quod sunt apparent dignis, quibus Deus
apparere eos vult, sed in transfiguratione sicut possunt qui vident
videre. Indeterminatum enim est natura et principaliter “solum
quod increatum est. Omne enim creatum ab eo qui creavit'', id
Deo “terminatur''.
9. Extra substantiam sanctificationem a Spiritu Sancto haben
tes, per divinam gratiam prophetantes, non nuptiis indigentes,
quia non sunt mortales.
Io. Intellectus vero existentes, in intellectualibus locis sunt,
non corporaliter circumscripti; non enim corporaliter secundum
naturam figurantur, neque tres habent dimensiones; sed quia
35 omnes om. Ci, corr. C* || et interl. P 35—36 Sancto Spiritu
transp. ABGN PR 36 sanctificationem | sanctificatione superscr. C* || facti
om. EF 36—37 proportionem | id est mensuram superscr. C* 37 illu
minationem et gratiam | illuminatione et gratia ABCEGMNR 39 Circum
scriptibiles | Circumscriptibilis C, tamen add. EM, tamen et circumscripte add.
P* II cum mg P* || caelo | et add. ABDM PR, del. P 41 Non interl. M ||
circumterminantur | vel continentur add. FN, sed continentur add. P || autem
om. F, aut BP1, corr. B*, vel continentur add. M* 42 signaculis | per
sigillis superscr. C* || indeterminabiles enim sunt interl. C omittens enim II
enim om. ABCDEGMNPR || autem | enim B 42—43 autem dico I ut
dicatur ita sed non proprie superscr. C* || 43 apparent | superapparent B
44 apparere eos transp. ANP || eos vult transp. F || transfiguratione | trans
figurationibus P 45 Indeterminatum | indeterminabile F || est' om. F ||
principaliter | et add. ANP, quia add. B 46 quod | et add. A, quid F ||
increatum | est id est deus add. FNP, id est deus mg add. M, superscr. C* II
est interl. C || id om. FG, vel a A, est add. BEFR 47 Deo om. G || terminatur !
determinatur G 48 substantiam | suam add. E, sua superscr. C* || Spiritu
Sancto transp. M || Sancto om. N 48—49 habentes | sunt angeli add. N,
superscr. C* 5o sunt | in add. del. P 51 existentes | existens B, l. o. D ||
in om. A, et F 52 circumscripti n. e. corporaliter om. MN || secundum |
figuram add. del. G 53 figurantur | fugurantur C || neque | enim add. G ||
dimensiones | divisiones A 53—54 neque . . . operantur om. N

45—47 Doctrina Patrum c. 33 252.

 72 Burgundionis Versio

intellectualiter adsunt et operantur ubicumque iussi fuerint, et

55 quia non possunt secundum idem hic et illic esse vel operari.
II. Sive aequales secundum substantiam, sive differentes ab
invicem, nescimus. Solus autem qui fecit eos Deus novit, qui et
872 omnia scit. Differunt autem | ab invicem illuminatione et statione,
sive secundum illuminationem stationem habentes, sive secundum
60 stationem illuminationem participantes, et se invicem illuminantes
propter eminentiam ordinis vel naturae. Manifestum autem est,
quod qui eminent, inferioribus tradunt illuminationem et cognitio
Imem.

I2. Fortes sunt et parati ad Dei voluntatis expletionem, et

65 ubique confestim inveniuntur ubicumque divinus iusserit nutus
velocitate naturae, et custodientes partes terrae, et gentibus et
locis praesistentes, sicut a conditore ordinati sunt, et ea quae
sunt secundum nos dispensantes et auxiliantes nobis; omnino autem
quoniam secundum divinam voluntatem et iussionem super nos
70 entes, semperque circa Deum existentes.
I3. Difficile mobiles sunt ad malum, sed non immobiles; nunc
autem et immobiles, non natura, sed gratia et solius boni Dei
assessione.

54 iussi | missi EFP*R || fuerint | fuerunt l. o. A || et* | sed N 55 idem |

tempus MN, tempus add. AEFGP, superscr. C* || hic et illic | huc et illuc BGPR,
hic et illuc F || vel | et CE, om. AMN || operari om. A 55—56 esse... sub
stantiam, sive om. F 56 Sive | vel Pi, corr. P* || aequales | quales MN, esse
add. P || differentes | sunt angelus (sic) superscr. C* 57 fecit | facit D*,
corr. D* || qui fecit eos Deus | deus qui fecit eos AP, deus qui fecit nos F ||
novit | hoc superscr. C* || qui* om. G 59 illuminationem | et add. DEN PR II
stationem | statione CE 6o illuminationem | illuminatione ACFG || et se !
propter esse PR, corr. P*R*, propterea D, propter esse add. G 61 propter
om. B PR, add. P*, per F || autem est transp. ABGPR 62 quod | quid P
62 inferioribus | in superioribus BDEFMPR 64 sunt | angeli add. FP ||
voluntatis | in add. del. A || expletionem | vel linerationem (?) add. N, consu
mationem superscr. C* 65 ubique | ubicumque N, utique A || inveniuntur !
invenientur DMN 66 velocitate | velocitatem B, velocitate G || velocitate
naturae interl. C || et* om. F 67 ordinati | preordinati DEFMN 67—68 ea...
nos | non sunt a superscr. C* 68 sunt interl. P || nos | preordinantes add. del. FII
auxiliantes nobis transp. BG || omnino | omnia EMN, sic superscr. C* 69 divinam
mg P || divinam voluntatem transp. F 7o entes | properantes P* || semperque I
semper quia P 71 difficile | difficiles NP 71—72 sed... immobiles mg P*
72 et* om. DFP, nonG || immobiles | ad malum add. FN, superscr. C* || non om. G.
interl. N || boni om. A || Dei om. CM || boni Dei transp. F 73 assessione !
assensione E, communionis coherent add. B, coherentia superscr. C*
71 GREGOR. NAZ. Orat. 38 9 P. G. 36 321 A, Orat. 45 5 ibid. 629 B.
 Capitulum 17 73

I4. Videntes Deum secundum quod possibile est eis, et hunc

cibum habentes.
I5. Super nos existentes ut incorporei, et ab omni corporea
passione eruti, non tamen impassibiles: solus enim Deus impassibilis
est.
I6. Transfigurantur autem ad quodcumque dominator iusserit
Deus, et ita hominibus superapparent et divina eis revelant my
steria.
I7. In caelo conversantur, et unum opus habent: hymnis
laudare Deum et ministrare divinae eius voluntati.
I8. Sicut autem sanctissimus et sacratissimus et | theologissi
mus ait Dionysius Areopagita: “Omnis theologia'', scilicet
divina Scriptura, “caelestes substantias novem esse dixit. Has
divinus hic sacer minister in tres determinat ternos ornatus. Et
primum quidem esse ait eum, qui circa Deum est semper, et proxime
et immediate unitum esse traditum est'', eum qui sex alas habentium
seraphim, et multos oculos habentium cherubim, et sanctissimorum
thronorum. “Secundum vero eum, qui dominationum et virtutum''

74 possibile | posse F, possibilis B || hunc | habet F, hoc superscr. C*

75 cibum | verbum A || habentes | et add. G, semper add. FP 76—77 corporea
passione transp. APR 77 eruti | exuti BFGN PR || impassibiles !
sunt add. CE || solus | sed Di, mg corr. D* 79 dominator | dominus F ||
iusserit | voluerit et iusserit F, fuerit voluerit et (del.) vel iusserit P
79—8o iusserit Deus transp. G 8o superapparent | semper apparent
AE, semper superapparent N || eis | eius l. o. P || revelant | reve
lantur E 8o—81 mysteria | et add. F 82 unum | unde B || habent |
hunc l. o. A 83 laudare Deum transp. F || ministrare divinae eius | divine
eius laudare G || divinae eius transp. DEFMN || divinae | dicit add. del. P
84 autem | ait AB II sacratissimus | consecratissimus F || et* om. E 85 ait
om. A II Dionysius | ait add. del. G || Omnis theologia mg P || scilicet om. M,
id est B 86 divina | divine P || caelestes | collectas A || Has | Hos E 87 di
vinus | divus B, dicimus E, dividimus A || minister | magister AEGP || deter
minat | determinavit A || ternos | trinos DGMNP*, terrinos EP1 88 eum I
cum D, om. A || qui | quis M || Deum | est add. D || est semper transp. G
89 immediate | unitum mg add. M || unitum | unio l. o. P, ei superscr. C* ||
eum | enim EGMN, est superscr. C* || qui | quidem A || alas interl. P 9o sera
phim... habentium om. MN, mg M*, cherubim add. del. M 9I thronorum
mg M, enim honorum F, est add. EMN, superscr. C* || vero om. F || domi
nationum | dominationem P || et om. BFP

84—93 De cael. hierarchia c. 6 2 P. G. 3 2oo D—2oI A. 89—9o IS. VI 2.

90 EZECH. I 18, X I2.
 74 Burgundionis Versio

et potestatum. “Tertium vero et ultimum, eum qui principatuum

et “archangelorum et angelorum est”.
I9. Quidam igitur aiunt quod ante omnem creationem geniti
95 sunt, ut theologus dicit Gregorius: “Primum quidem excogitavit

angelicas virtutes et caelestes, et excogitatio opus fuit''; alii vero,

quoniam postquam genitum est primum caelum. Quoniam autem
ante hominis plasmationem, omnes confitentur. Ego autem theo
logo Gregorio consentio. Decebat enim primum intellectualem
100 substantiam creari, et ita sensibilem; et tunc quod ex utroque,
scilicet hominem.
2o. Quicumque vero aiunt angelos conditores cuiuscumque
esse substantiae, hii os sunt patris sui diaboli. Creaturae enim
existentes, non sunt conditores. Omnium autem factor et provisor
105
et contentor Deus est, qui solus increabilis, qui in Patre et Filio et
Spiritu Sancto hymnis laudatur et glorificatur.
92 potestatum | est add. C || vero | enim F || et ultimum, eum |
eum et ultimum N || principatuum | principatum G, est add. F 93 et*
om. G || archangelorum et angelorum transp. BMR || est interl. C,
om. ADF 94 Quidam | quidem add. A || igitur | autem EFMN ||
quod | quia AEMR || ante interl. P || omnem | quidem add. ABCDEGMNP II
creationem | creationis C, generationem N, angeli add. FN 94—95 geniti
sunt | angeli superscr. C*, mg M, add. P 95 ut | unde F || Gregorius !
dicit mg add. P || quidem | deus add. B || excogitavit | deus add.
AP, omnes superscr. C* 96 et* interl. P || excogitatio I eius add.
AC*EFMNP || opus om. N, interl. M, scil. opera superscr. C* || fuit | fiet C II
vero | autem BG 97 quoniam om. FP, quod G || genitum I geniti sunt
angeli add. MN || est om. D || primum caelum transp. DGP, geniti sunt angeli
add. G, superscr. C*, dicunt quoniam geniti sunt angeli mg P || caelum | scelus
l. o. E || autem om. AF 98 ante om. N || hominis | creationem vel add. EN,
creationem et add. M || autem om. F 98—99 theologo | contrario add.
del. N 99 consentio | sentio B, ubi ergo fuerunt ante creationem celi
add. B II Decebat I Decebatur l. o. C, dicebat BEFGMNR || primum | primoB,
primatuum A, et add. del. D Ioo ita | post add. BGP* || quod om. N
Io2 aiunt om. BN, interl. M || angelos | corporales add. P || conditores super
spatium liberum D* Io2—Io3 conditores c. esse substantiae | cond. esse
cuiuscumque esse substantiae D, esse conditores cuiuscumque substantiae A,
conditores cuiuscumque substantiae esse G, conditores esse cuiuscumque
substantiae EMR, conditores cuiuscumque substantiae FNP Io3 os sunt
transp. ABFG, omnes sunt EMN, os mg M, sunt omnes P, l. o. sunt eius P ||
Creaturae | creatura I A BCDEFGMN, creatum l. o. E Io4 sunt I sint D II
autem om. A Io5 Deus est transp. F || qui* | in patre et filio add. P II
increabilis interl. M, (increa)tus et (increa)bilis superscr. C* Io6 Spiritu
Sancto transp. M II glorificatur | Oportet autem scire quoniam quod est
95—96 GREGOR. NAZ. Orat. 38 9 P. G. 36 32o C, Orat. 45 5 ibid. 629 A.
 Capitula I7—18 75

;; CAPITULUM I8 $i;
DE DIABOLO ET DAEMONE

I. Ex hiis angelicis virtutibus, qui praeerat terrestri ordini et

876 cui terrae | custodia commissa a Deo erat, non natura malus factus,
sed bonus existens et in bono genitus, et nequaquam in seipso a 5
conditore malitiae semitam habens, non ferens illuminationem et
honorem, quem ipsi conditor largitus fuerat, liberi sui arbitrii
electione versus est ex eo quod secundum naturam, in id quod
praeter naturam; et elevatus est adversus eum qui fecit ipsum,
Deum, rebellare ipsi volens; et primus desistens a bono in malum 10
devenit. Nihil enim aliud est malum nisi boni privatio, sicut et
tenebrae luminis sunt discessio. Bonum enim lumen est intelligibile;
similiter et malum tenebrae est intelligibiles. Lumen igitur creatus
a conditore, et bonus factus; etenim “vidit Deus omnia quaecum
hominibus (est om. N, est hominibus transp. G) mors, hoc angelis est (est
om. N) casus. Post casum enim non est eis (est eis transp. MN) penitentia,
quemadmodum nec hominibus post mortem add. DGMNR; P. G. et codices
nostri latini, (etiam DGMNR) hunc textum in fine capitis seq. legunt
1 CAPITULUM 18]17 C, 18 D*P, om. ABEFGMNR || 413 P°, c. 4 BR,
4 D*FGMN, om. ACE 2 ET | e C II ET DAEMONE om. ABP 3 qui...
ordini | propostata (sic) eius qui circa terra ordinis superscr. C* || praeerat |
praeerant EFG II terrestri | terre sunt A || ordini I eius quod circa terram
add. N, id est qui circa terram ordinis add. F, id est eius circa terram ordinis
add. P 4 commissa a Deo erat | a deo erat commissa C, a deo commissa
erat AP II non interl. C, in add. M, et in N || malus | malo, sed l. o. malum C,
bonus MN 5 in* | ob superscr. C* || et* | est A || a om. G 6 malitiae
semitam transp. AP || semitam | semitas G 7 quem | qui DG || conditor I
conditoris DG, largitus add. del. F || largitus | largita BDE, largitas G || sui
arbitrii transp. P 8 versus | eversus E || in id | vero N 9 est om. B ||
eum I ipsum deum B || ipsum | eum BF Io Deum om. B || ipsi | ei F, illi
EMN || primus | primo D, remotus add. B || bono | et add. ABP Io—II in
malum devenit | devenit in malum D II devenit | pervenit F, nihil enim
sunt privatio vel dissensio Bonum enim add. del. D, et in add. del. P || nisi |
quam BG II boni privatio transp. CEFMN || et om. D 12 discessio | dis
sessio AC, discessio vel privatio E, dicessio vel privatio FMN, privatio vel
discessio BDGP || enim | autem B || intelligibile | intelligentie D, et add. E
13 similiter et malum | et malum similiter P || et malum ] malum est A ||
tenebrae om. N, tenebra E, tenebre l. o. E || est | tamen A || intelligibiles !
intelligibilis NP, et E post corr. II creatus | creatum G, est add. FR 14 con
ditore | est add. A || et om. B || bonus factus | bonum factum D || factus om. F,
est add. P || Deus om. D || omnia om. F

14—15 Gem. I 31.

9 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 76 Burgundionis Versio

15 que fecerat, et ecce valde bona'': liberi arbitrii voluntate tenebrae

factus est. Simul autem cum eo evulsa et consecuta est eum et con
cidit multitudo infinita eorum, qui sub ipso ordinati erant, ange
lorum. Eiusdem ergo nimirum naturae cum angelis existentes,
mali facti sunt electione, voluntarie ex bono ad malum declinantes.
877 2. ] Non habent igitur potestatem neque virtutem adversus
aliquem, nisi a Deo dispensative concedantur, sicut in Iob, et in
porcis in evangelio, scriptum est. Permissione vero Dei facta, et
fortitudinem habent, et transmutantur et transfigurantur in
quamcumque volunt figuram, secundum imaginationem.
9.5 3. Et futura quidem neque angeli neque daemones noverunt,
tamen praedicunt: angeli quidem, Deo eis revelante et praedicere
iubente; unde quaecumque dicunt fiunt; praedicunt autem et
daemones, quandoque quidem ea quae longe fiunt videntes, quando
que vero conicientes; unde et multum mentiuntur, quibus non
30
oportet credere, etsi multoties vera dixerint, quomodo diximus.
Noverunt autem et Scripturas.

15 ecce om. BNP, del. C*, erant add. M*, superscr. C* || valde
bona transp. ACD, bona valde erant G, erant valde bona BNP, erant
bona valde F || liberi | et add. G || voluntate | et add. DGP 16 Simul !
similiter EFGN, similia P*, simul mg P* || autem | est add. G || eo |
omnia add. B || est* om. N 17 ordinati erant transp. B II erant !
erat l. o. C 18 ergo om. M || nimirum om. C, mirum B, l. o. M,
minimum P, nimirum mg P* || cum om. C || angelis | angeli A, angelum (?)
l. o. A 19 ad I in superscr. C* || malum | malo C*, corr. C* 2o habent |
habet C1, corr. C* || igitur | ergo G II virtutem | fortitudinem G, id est fortitu
dinem add. N, fortitudinem superscr. C* 21 aliquem I alique C*, corr. C*,
aliud F || dispensative | dispensante B, dispensatione G || concedantur | con
cedatur BDFGP, eis concessum fuerit mg add. M, superscr. C* || in* I u sed
del. D 22 porcis | et add. F || Permissione mg P || vero om. G 23 forti
tudinem | fortitudine C*, efficiunt superscr. C*, formationem A II et trans
figurantur om. B 24 secundum | in P*, corr. in mg P* II imaginationem I
fantasiam mg add. M, superscr. C* 25 angeli neque daemones transp. P ||
noverunt | et add. BG 26 tamen praedicunt l. o. transp. B || eis | ipsis A ||
revelante | revalente l. o. E 27 fiunt | fuit B 28 quidem | et add. BG II
quidem ea transp. P || fiunt | sunt ut fiunt A 28—29 quandoque | quando N
29 vero om. C II et | qui add. C*, quam C* || multum | multa FMN II mentiun
tur | mentiunt C*, corr. C* || non | neque N 3o vera | verum A 31 No
verunt | nominant l. o. E || et om. A II Scripturas | sacras add. N, superscr. C*
sacras scripturas B

21 Ex. gr. Iob I 12. 21—22 MARC. V 13.

 Capitula 18—19 77

4. Omnis igitur malitia et immundae passiones ex ipsis ex

cogitatae sunt. Et immittere quidem se homini concessi sunt,
violentiam autem inferre alicui non valent: in nobis enim est
suscipere vel non suscipere eorum immissionem. Idcirco diabolo 35
et daemonibus eius paratus est ignis inextinguibilis, qui tormen
tatio aeterna, — et hiis qui sequuntur eos.
15. Oportet autem scire quoniam quod est hominibus mors,
hoc est angelis casus. Post casum enim non est eis paenitentia,
quemadmodum neque hominibus post mortem.
Canc.
II, 5 CAPITULUM 19 II, 5
I DE CREATIONE VISIBILI

Ipse quidem Deus noster, qui in trinitate et unitate glorificatur,

“fecit caelum et terram, et omnia quae in eis sunt'', ex non ente
ad esse deducens universa: haec quidem non ex praeiacenti hyle 5
(id est materia), puta caelum, terram, aerem, ignem, aquam; illa
32 Omnis igitur malitia | Omnes ig. malitie GR || passiones | cogi
tationes G || ex | ab superscr. C* 32—33 excogitatae | cogitatae P
33 sunt* | passiones add. G || immittere | mittere l. o. M, pugnare mg
add. M II quidem om. AB || se om. DMN, nequam add. B || immittere
q. se homini | invicem se homini immittere G, immiscere se bonis quidem F,
pugnare cum homine superscr. C* || concessi | cessi C || sunt* del. F
34 violentiam I Violentis C || autem om. FM || inferre alicui transp. AGP ||
valent | prevalent ABDFGMNPR 35 vel interl. P || vel non suscipere
om. MN || immissionem | pugnam superscr. C°, immissiones DEFNR
36 daemonibus | angelis G || eius om. BG 37 aeterna | est add. BEFG
MPR || qui om. D, que A 38 Oportet | igitur add. P || est | angelis add.
del. G || est hominibus transp. AP 39 est1 om. G || est* om. M, interl. D* ||
eis | ei D 4o neque | nec ABG || hominibus post mortem | post mortem
hominibus A
1 CAPITULUM 19118 C, 19 D*, om. ABEFGMNPR || 514 P, c. 5 BGR,
5 D*EFMN, om. AC 19 DE CREATIONE VISIBILI om. F || VISIBILI | et
primo de celo add. AGP, et primo de celis add. B; videsis cap. seq. 3 quidem |
qui est BCDG, qui P1, quidem P*, crea add. del. G II Deus | est add. A P || no
ster | est add. B || et unitate glorificatur] glorificatur et unitate G 4 in eis sunt |
sunt in eis F || sunt om. N || ex | de P || ente | esse F 5 deducens | dedu
cans A || non om. B || non ex transp. P, esse add. del. P || praeiacenti | praeia
cente BG II hyle | $λης superscr. C* 6 caelum | et add. ABFGN P || terram |
et add. P || aerem | et add. ABDP || aerem, ignem transp. N, et add. GFP ||
illa | alia Di, corr. D*

35—36 MATTH. XXV 41. 38—4o Cf. NEMESIUM EMES. De na

tura hominis I P. G. 4o 513C—516A.
4 Ps 145 6.
9•
 78 Burgundionis Versio

vero ex hiis quae genita erant ab ipso, puta animalia, plantas,

semina. Haec enim ex terra et aqua et aere et igne, conditoris
praecepto, genita sunt.
*;; CAPITULUM 20 Canc.
II, 6
DE CAELO

I. Caelum est continentia visibilium et invisibilium creaturarum.

Infra ipsum enim et intellectuales angelorum virtutes, et omnia
5 sensibilia concluduntur et circumterminantur. Solus autem Deus
incircumscriptibilis est, omnia implens et omnia continens et
omnia circumterminans, ut super omnia ens et omnia condens.
2. Quia igitur “caelum” ait Scriptura, et “caelum caeli'' et
“caelos caelorum'', et usque ad tertium caelum beatus Paulus
10 raptus est ait, dicimus quoniam in totius mundi generatione caeli
facturam suscepimus; quod qui foris sunt sapientes sine stellis
sphaeram aiunt, ea quae Moysi sua facientes dogmata. Deinde et
firmamentum vocavit Deus caelum, quod in medio aquae genitum
7 ex hiis quae | que ex hiis GP || erant | sunt FP || ab | ex BDGR ||
animalia om. A 8 Haec | Hoc interl. M, om. N || ex | esse A || terra et
aqua | aqua terra P, terra aqua G || et* om. FGP
I CAPITULUM 2o|19 C, 2o D*, om. ABEFGMNPR || 6 || c. 6 R, 6 D*FGM,
om. ABCENIP 2 DE CAELO om. A, de eisdem B; videsis cap. praeced.
3 Caelum | autem add. ABE || est | autem F || Caelum est om. M II com
tinentia | circum(tenentia) superscr. C* 4 Infra | lege (in)tra superscr. C*ll
ipsum enim transp. P 5 concluduntur | concluntur Ci, corr. C*, cludun
tur Di, corr. D* || et circumterminantur | spatium liberum F || autem | enim
BG 6 est | et add. G || et1 om. EP 7 omnia* om. P || circumterminans |
circumtenens G, spatium liberum F || ut om. A, et EFMN || et omnia condens !
ut qui omnia condidit superscr. C* || omnia* | continens add. del. B || condens i
vel continens add. AF 8 “caelum” ait transp. B || caeli et om. N, mg M
9 caelos add. del. M || et om. P || caelum | gradum l. o. P 9—Io beatus P.
raptus est | raptus est beatus paulus D Io dicimus quoniam l. o. transp.GI!
quoniam | enim N || generatione | id est add. B || caeli om. G Io—I I ge
neratione c. f. s. I id est generationis libro conscientiam intelligimus superscr.
C2 I 1 qui | que E || sapientes | suscipientes l. o. E, id est gentiles add. G,
gentiles superscr. C* || sine stellis | sive saeculis sive stellis G I2 sphaeram I
speriformis C, speriforme A*BDEFGMNP, sperice forme A*E* II Moysi 1
sunt add. BEFMN || Deinde | ab hoc autem superscr. C* || et | adhuc G
13 aquae super spatium liberum D*

8 Deut. X I 4, Ps 67 34, I I3 24. 9 III Reg. VIII 27, II Chron. II 6,

VI 18, Ps 148 4; Eccli. XVI 18. 9—Io II Cor. XII 2. II I Cor. V
12—13 Col. IV 5, I Thess. IV 12. I2—14 Gen. I 8.
 Capitula r9—2o 79

esse iussit, ordinans id separare per medium aquae quae erat

supra firmamentum et per medium aquae quae erat subter 15
firmamentum. Cuius naturam divus Basilius subtilem esse ait,
velut fumum, ex divina edoctus Scriptura; alii vero aquosam, ut
in medio aquarum genitum; alii ex quatuor elementis; alii quintum
corpus et aliud praeter quatuuor.
3. Quidam igitur opinati sunt in circuitu quidem hoc totum 20
881 con|tinere caelum et sphaerice formae existere, et undique supre
mam partem ipsum esse; medianissimum vero eius, qui ab ipso
continetur, loci esse infimam partem; levia vero corporum su
periorem ordinem sortita esse a conditore; gravia vero inferiorem
regionem, quae est media. Est igitur levius elementum ignis, 25
ideoque sursum prae omnibus fertur, quem utique post caelum
confestim ordinatum esse aiunt; hunc autem dicunt aethera. Post
hunc inferius aerem. Terram autem et aquam, ut graviora et
inferius habiliora, in medianissimo appensas esse, ut sint ex ad
verso, inferius quidem, terra et aqua. Aqua vero levior terra; 80

14 iussit | dixit G || separare per medium | per medium separare F ||

erat | erant BF, l. o. erat F 15 supra | super ADE, interl. P ||
supra . . . erat om. FMN || subter | subtus F, l. o. P 16 Cuius na
turam | eius sed del. P, cuius naturam mg P || naturam | naturas B ||
divus | divinus DEFGP || subtilem | subtile A 17 fumum | firmum | E ||
edoctus | edocens Ei, corr. E*, doctus F || alii | alibi F || ut om. B 18 medio|
aquosa add. del. A || genitum | genitam G || alii* | vero add. BDGPR 19 aliud |
alii E1, corr. E* 2o Quidam | quidem add. A || igitur om. F || sunt | et
add. G || hoc totum | id est machina superscr. C* 21 continere | et add. N ||
sphaerice | speri C, spericum MN 22 partem om. A, totius superscr. C* ||
esse* om. N || medianissimum | medium superscr. C* || vero om. AEFMNP
23 continetur | continentur B 24 ordinem | esse add. P || inferiorem |
inferior est B 25 est* | que add. C 26 ideoque | ideo G || quem | que G,
quod MPR || utique om. G 26—27 caelum confestim om. F 27 con
festim om. P || confestim o. e. aiunt | ordinatum esse aiunt confestim G ||
ordinatum esse transp. P, utique post celum confestim ordinatum esse add. B
28 autem om. G || ut | et B || et* om. E 29 inferius | ferri superscr. C* ||
habiliora | humiliora B, ferri add. N || appensas | apprehensas F, comprehen
sas P || sint om. AFMN, sunt E 29—3o adverso | averso B, illias add. C*,
sicut add. F, sint add. N 3o inferius | Inferius add. B, infers F || terra et |
terrarum l. o. E || levior | levius BDEMN, est add. ABDEFMN PR, et add.G,
illis est add., sed del. illis C*

14—16 Ibid. 6—7. I6—17 In Hexaem. Homil. r 8 P. G. 29 2o C—12 A,

cf. IS. LI 6.
 8o Burgundionis Versio

unde et mobilior ea existit. Desuper autem undique, sicut cooperto

rium, in circuitu aerem, et circa aerem undique aethera. Deforis
autem omnium in circuitu caelum.
4. Circulariter autem aiunt moveri caelum, et constringere quae
85 infra se sunt, et ita manere omnia firma et non excidentia.
5. Septem vero zonas aiunt esse caeli, aliam alia excelsiorem.
Dicunt autem id subtilissimae naturae, velut fumum, et secundum
unamquamque zonam esse unum planetarum. Septem enim planetas
esse aiunt: solem, lunam, Iovem, Mercurium, Martem, Venerem,
40 Saturnum. Venerem autem aiunt eum, qui quandoque quidem
Eosforus (id est lucifer), quandoque vero Hesperus sit. Planetas
autem hos vocarunt, quia adverse caelo faciunt motum, caelo
enim et reliquis stellis ab oriente ad occasum motis, ipsi soli ab
occasu ad orientem motum habent. Et hoc cognoscimus ex luna,
45 parum secundum vesperam repedante.
6. Quicumque igitur dixerunt sphaericum esse caelum, aequa
liter dicunt distare illud et semotum esse a terra, et desuper et ex

31 unde | terra vero l. o. P, corr. mg P || et om. FM || ea om. B

31—32 coopertorium, in circuitu sic C, in circuitu coopertorium B, in
circuitu vel coopertorium FP, in circuitu (in textu) scilicet cooper
torium (mg) R, in circuitu tantum ADEGMN 32 aerem* I quasi in
corporeum add. G || undique | per add. MN || Deforis | exterius superscr. C*
33 omnium | et add. D || caelum | est add. G 34 Circulariter. . . et om. E II
autem | et add. P || constringere | ea add. AB 35 infra | intra F || omnia
irma spatium liberum A || firma | infirma N, l. o. E || excidentia I exceden
tia B, De septem circuli (sic) planetarum rubricista C 36 aiunt om. P,
que infra se sunt et ita manere omnis et omnibus infirma add. del. M, addendo
vacat || esse caeli transp. P 37 id om. DN || naturae I subtilissimum
add. E || velut | telam vel add. F 38 unamquamque | unam l. o. C II unum I
unam MN, l. o. E 38—39 planetas esse transp. PR 39 esse interl. A II
esse aiunt transp. G || solem, lunam l. o. transp. P II Martem interl. P || Ve
nerem | et add. ABCDEGMNP 4o autem I enim D || eum I enim N.
om. G || quandoque | quando l. o. P || quidem om. FNP 41 Eosforus I
foris A, efferiis B, eoforus l. o. F II vero om. P II Hesperus I hesperiis B, vespe
rus F, id est ferus add. G, id est vesperus add. N, vesperus superscr. C* II
Planetas | plantas l. o. A 42 hos | has A || vocarunt | vocaverunt FN II
adverse | adversum C°, adversus FMNR || caelo | caelum ADFMNR || faciunt
motum transp. AP 43 enim | vero G || ad interl. A 45 secundum !
circa G || repedante | reddente A, repedantem GP, id est revertente add. MN.
revertente superscr. C* 46 Quicumque | Quodcumque l. o. P || dixerunt
sphaericum transp. BDG II sphaericum I globosum et (voc. et mg) spericum P.
globosum superscr. C* 46—47 aequaliter | qualiter G 47 dicunt !
dicuntur F || illud | istud D || et* om. AEFMN
 Capitulum 2o 8I

lateribus et desubtus. Desubtus autem et ex lateribus aio, quantum

884 ad nostrum | sensum, quia secundum consequentiae rationem
undique superiorem locum caelum habet, et terra inferiorem. Et
aiunt caelum sphaerice circumdare terram, et circumferre cum suo
acutissimo motu solem et lunam et reliquos planetas; et super
terram quidem existente sole, diem hic fieri, sub terra vero noctem;
sub terra vero descendente sole, hic quidem noctem, illic vero diem.
7. Alii vero hemisphaerium (id est semicirculum) caelum esse
imaginati sunt, quia divinorum annunciator David dicit: “Qui
extendis caelum sicut pellem'', quod ostendit tabernaculum; et
beatus Isaias: “Qui statuit caelum velut camaram (id est arcum)'';
et quoniam occidens sol et luna et astra circueunt terram ab occi
dente in aquilonem, et ita rursus in orientem deveniunt. Verum
sive hoc sive illo modo, universa, divina iussione, facta et firmata
sunt, et divinam voluntatem et consilium fundamentum incon
cussibile habent: “Ipse enim dixit, et facta sunt; ipse mandavit,
et creata sunt; statuit ea in saeculum et in saeculum saeculi; prae
ceptum posuit et non praeteribit''.
8. Igitur, est quidem “caulum caeli'', quod primum caelum
supra firmamentum existens. Ecce duo caeli. Etenim firmamentum

48 Desubtus* om. P || autem et om. F || et* om. AB 49 conse

quentiae | veritatis A, veritatis add. BM, superscr. C* 52 solem om. G
53 terram | terra EFNR || quidem | quidam P || existente sole !
solem l. o. A, corr. A* || sole, diem transp. FG 53—54 diem . . . sole
om. MN 53 hic om. A || terra | terram ABFP 53—54 vero noctem;
sub terra om. ABDEFGMNPR 54 descendente | decedente P II
quidem | quidam P || noctem interl. P || illic | ille N 55 id est |
et DGNPR II caelum esse transp. G || esse om. B 56 divinorum |
divinarum P II annunciator | annunciatorum C, enunciator F, annuncator
1. o. D 57 extendis | extendit ACDEFGNP || sicut mg D || quod | qui EF ||
ostendit | extendit EMN 58 velut | sicut P || camaram | cameram ADEFG
MNPR, semicirculum add. N, circumscr. C* || id est | sive N 59 quoniam !
quod P || et* om. A, interl. P II circueunt I circuunt CP*, l. o. D, circuens P*,
circuerunt B, ciriunctunt(?) A 1, corr. A* 6o ita om. G || in | ad G || deveni
unt I deniunt Di, corr. D* || Verum | Unde FG, ut P 61 hoc interl. D || illo 1
alio Di, corr. D* || modo | sit add. C* || facta | sunt add. G 62—63 inconcus
sibile I inconcassabile F 63 et | quia G || sunt interl. P || ipse om. E
64 saeculum et om. ADEFM, aeternum et BG, et P 65 posuit. . . prae
teribit | etc A || et non praeteribit | etc P 66 est om. P || quod | et F ||
primum | est add. C* 67 supra | super D

56—57 Ps 1o3 2. 58 IS. XL 22. 63—65 Ps 148 5—6.

 82 Burgundionis Versio

vocavit caelum. Assuetum autem est divinae Scripturae et aerem

uranon (id est caelum) vocare, quia orasthai (id est videtur) sur
70 sum. “Benedicite'' enim ait “omnia volatilia uranu (id est caeli)'',
scilicet aeris dicens; aer vero volatilium est gressus, et non caelum.
Ecce tres caeli, quos divinus ait Apostolus. Si vero et septem
zonas septem caelos suscipere volueris, nil rationem veritatis nocetur.
Assuetum autem est et hebraicae linguae caelum pluraliter vo
75 care “caelos''. Caelum igitur caeli volens dicere, “caelos caelorum''
dixit; quod ostendit caelum caeli quod est supra firmamentum,
sed et “aquae quae sunt supra caelos''; vel aere vel firmamento
vel septem zonis firmamenti vel firmamento, consuetudine he
braicae linguae pluraliter “caelos'' nominat.
80 9. Omnia igitur quae sunt secundum generationem subiciuntur
885 ] corruptioni, secundum naturae consequentiam, sed et caeli:
gratia Dei continentur et conservantur. Solus autem Deus sine
principio est natura et sine fine. Ideoque dictum est: “Ipsi peribunt,
tu autem permanes''. Verumtamen non omnimode destruentur
85 caeli, nam “inveterascent quidem et velut circumamictum
68 caelum om. G || Assuetum | consuetum MNR || autem om. A || est | et
add. F 68—69 et aerem uranon in spatium liberum P* 69 uranon om. N ||
est* | vident add. C || vocare | vide sed del., in textu, vocare interl. E ||
id est* om. B || videtur | videt ABDEFGMNPR 69—7o sursum |
rursum N 7o enim om. MN || id est | et N 71 scilicet | solius
ABDEFGMNPR || vero | enim AEFNP II est interl. A || gressus |
egressus F, iter superscr. C* 72 ait Apostolus transp. P II et om.
AB P 73 zonas | et add. P || suscipere | intelligere superscr. C* || nil I
verbo add. D || rationem | rationi ACEFG, ratio P || nocetur | nocent B,
noceret F 74 autem om. N, enim FMPR || autem est transp. BG II et om. A
74—75 vocare “caelos'' transp. P 75 Caelum igitur | Igitur caelum cae
lum F 76 supra mg P 77 et om. BNP || supra | super AFP || veli !
et EP || aere | aerem A || aere vel firmamento | firmamento et aere F || vel* ]
et ABCDEFGMNR 78 veli | ut A || zonis | zonas P 79 “caelos'' !
celum A || nominat | nominatu C, nominant B 81 corruptioni | corrup
tione l. o. P || secundum | naturam add. del. G || consequentiam bis P || et
om. P 82 autem Deus transp. B 83 natura om. A || est* | ei add. EMN
84 Verumtamen | tamen A || non interl. M || omnimode | omnimodo B, om
nino ADEFPR, del. D, omnes modo G, omnino omnio finaliter M, omnino
finaliter N, id est omni modu, lege omnino superscr. C* || destruentur | fina
liter superscr. C* 85 caeli | vel omnimodo vel omnino finaliter celi D, vel
omnimodo vel omnino celi finaliter G || inveterascent | inverascent C II quidem
quidam D* II et* om. B II circumamictum | amictum l. o. G, vel coopertorium
add. P, coopertorium superscr. C*
7o DAN., III 8o. 72 II Cor. XII 2. 77 Ps 1484. 83—86 Ps 1o1 27.
Hebr. I II—I2.
 Capitulum 2o 83
involventur et alterabuntur'', ''et erit caelum novum et terra
-
noVa .

Io. Multa autem mensura caelum maius existit terra. Substan

tiam nimirum caeli non oportet quaerere, ignotam nobis existentem.
II. Nullus autem animatos caelos vel luminaria existimet:
inanimati enim sunt et insensibiles. Quare, etsi dicat divina Scrip
tura: “Laetentur caeli et exultet terra”, eos qui in caelis sunt
angelos et qui in terra homines ad laetitiam vocat. Novit autem
Scriptura et prosopopoiein (id est personarum fictione uti), et, ut
de animatis, et de inanimatis loqui, sicut illud: “Mare vidit et 95
fugit, Iordanis versus est ad quae retrorsum''; et: “Quid tibi est
mare quod fugisti, et tu Iordanis quia versus es retrorsum?” Et
montes et colles interrogantur, sermones exultationis, sicut et
nobis consuetum est dicere: congregata est civitas; non aedificia
significare volentibus, sed civitatis habitatores; et “Caeli enarrant 1
gloriam Dei'', non vocem quae auribus sensibilibus auditur emitten
tes, sed ex propria magnitudine, conditoris virtutem nobis osten
dentes. Quorum pulchritudinem excogitantes, factorem sicut
optimum artificem admiramur et glorificamus.

86 involventur | mutabuntur superscr. C* 89 nimirum caeli | quidem

celi nimirum FP || ignotam | ignotum P 9o caelos mg P || vel I
et P II luminaria | luminario l. o. E || existimet | estimet P, extimet B
91 enim sunt transp. EFMN || sunt om. A || etsi I si F 92 caelis |
celo DEGPR, celos 1. o. D 93 terra | sunt F II vocat I provocat
FP, vocant MN 94 et1 | in Di, corr. D* 94—95 et, ut . . . inani
matis | ut de inanimatis ut animatis E 95 et* om. F, ita G || de*
om. A || illud om. F, illic A 96 Iordanis | quia add. FN, co add.
del. C || versus | conversus ADFGN P || est* om. DF, re add. del. C ||
ad quae om. EGNP, inquit A, ad quem inquid B || et om. G
96—97 et . . . retrorsum om. N 96 tibi est transp. ABCEFGMNPR
96—97 tibi est mare | est terminare P1, est tibi mare P* 97 quod . . .
retrorsum I etc AP, etc quomodo confugisti F || quod | quoniam
CDEM II versus | conversus GMR || es | est B 98 montes et colles
transp. B 99—1oo non . . . habitatores mg, et habitatores in textu D
Io1 Dei | domini EMN || sensibilibus | sinilibus P*, mg corr. P*, sen
sibiliter G Io2 magnitudine | sui add. BC*FGNP Io4 optimum
om. N II admiramur F, in spatium liberum D* || glorificamus | glori
ficamur C, glorificemur E

86 Apoc. XXI 1, cf. II PETRI III 13. 91 Ps 95 11. 94—96 Ps II 3 3

et 5. 99—1oo Ps 18 2.
 84 Burgundionis Versio

¤; CAPITULUM 2I j;;
DE LUMINE IGNIS, LUMINARIUM, SOLIS ET
LUNAE ET ASTRORUM

I. Ignis unum quatuor elementorum est, et levis et sursum

5 ferri habilior reliquis; et combustivus et illuminativus, prima die
a conditore creatus. Ait enim divina Scriptura: “Et dixit Deus:
888 fiat lumen; et factum est lumen''. Non I aliud enim est ignis nisi
lumen, sicut quidam aiunt. Alii vero mundanum hunc ignem sub
aere aiunt, quem vocant aethera. Igitur “in principio'' quidem
10 fecit Deus lumen, scilicet prima die, pulchritudinem et ornatum
omnis visibilis creaturae. Aufer enim lumen, et omnia in tenebris
ignota manebunt, proprium cum non possint demonstrare decorem.
“Vocavit autem Deus lumen quidem diem, tenebras vero vocavit
noctem''. Tenebrae autem non substantia quaedam sunt, sed
15
accidens: luminis enim est privatio. Aer enim non in substantia
sui habet lumen: ipsum enim privari aerem lumine, tenebras
vocavit Deus; et non substantia aeris est tenebrae, sed luminis
privatio, quod accidens magis ostendit quam substantiam. Non
vocata est autem prima nox, sed dies. Quare prima est dies, et
1 CAPITULUM 21|19 P, 2o C, 21 D*, om. ABEFGMNR || 7 | c. 6 B,
6 P°, c. 7 R, 7 D*FGMN, om. ACE 2 DE om. M || IGNIS | ignem C*,
lege ignis superscr. C*, et add. A 2—3 DE ... ASTRORUM om. F II ET
LUNAE om. N 3 ET ASTRORUM om. G 4 est interl. D* 5 ferri !
ferti AP, fieri F, fertur BG II habilior | humilior(?) F || prima | primo F 6 con
ditore | auditore A*, corr. Aa || enim om. CG || Et om. BDEFGMNR 7 fac
tum est | facta est sed del. E, et factum est lumen mg E 8 quidam I qui
dem P 8—9 sub aere aiunt | aiunt sub aere mg P, melius est: sub aere
vel super aerem mg D* 9 aere | aerem ABCDGMNPR II quem | quod F
9—1o quidem fecit transp. DR, quid fecit E Io fecit Deus transp. A II
scilicet | in add. del. M || prima | primo A 11 Aufer | aufert B, l. o. A If
omnia | omnino G || in interl. N || tenebris | teneris C 12 cum I enim B,
tamen DEGP || non interl. M || possint | possunt AEFG, possent DP* 13 Deus
om. F || vero om. F, autem P 14 autem om. MN, vero BG II substantia !
substantie FPII quaedam | quidam P, quidem AFII sunt om. MN, est E 15 est
privatio transp. FII in interl. C 15—16 substantia sui transp. FR 16 ipsum !
ipse superscr. C* || privari | privatum E, privationem superscr. C* II privari
aerem transp. AP II lumine | et add. B 17 et om. F II non interl. P* 18 magis
ostendit transp. A 19 vocata | vocativa l. o. P || est1 om. E || autem om. B.
interl. N || est autem transp. FG, om. P || prima* | primum ABDG, superscr. C* II
dies* | primum vocatus add. C* || Quare ... dies om.D || prima* | primum B

6—7 Gen. I 3. 13—14 Ibid. 5. 19—2o Ibid.

 Capitulum 2r 85

ultima nox. Sequitur igitur nox diem; et a principio diei usque 20

ad aliam diem una cum nocte, dies est. Dixit enim Scriptura: “Et
facta est vespera et factum est mane, dies unus''.
2. Igitur in tribus quidem diebus, refuso et contracto lumine
divino praecepto, et dies et nox fiebat. Quarta vero die fecit Deus
luminare magnum, scilicet solem, in principatum et potestatem 25
diei; per ipsum enim dies consistit: dies enim est in essendo super
terram solem; et spatium diei est qui ab oriente usque ad occiden
tem super terram est solis cursus; et luminare minus, scilicet lunam
et planetas reliquos et stellas, in principatum et potestatem noctis,
ut illuminent eam. Nox autem est in essendo solem sub terra; et 80
spatium noctis est qui ab occidente usque ad orientem sub terra
solis est cursus. Luna igitur et stellae ordinatae sunt noctem
illuminare, non ut die semper sub terra sint: sunt enim et in die
stellae in caelo super terram, sed sol, has simul et lunam vehemen
tiori claritate occultans, non sinit apparere. 35

3. Luminaribus igitur hiis primum creatum lumen conditor

imposuit, non ut aporon alio lumine, sed ut non vacans illud maneret

2o ultima | est add. ABDGPR, est ultima N || usque I ad noctem

add. del. P 2I aliam | alium P || Dixit | Dicit GMNPR 22 facta |
factum FP II est1 | et add. P || vespera | vespere P || factum est om. F || est* |
et P II mane, dies unus | dies unus mane l. o. D 23 Igitur | Ergo G || quidem
diebus transp. D || et om. A 24 et1 om. EFMN || fiebat | fiebant E, fieret G ||
Quarta | Quarto N, quare l. o. M || Deus interl. P* 25 in | et NR II princi
patum | principium F || principatum et | principat P || potestatem | et prin
cipium add. P 26 dies* | diem l. o. B II est in interl. M II essendo | cum
sit superscr. C* 27 solem | sol superscr. C*, amare add. del. M II est om. FP ||
qui | quod B 29 principatum | principium F || et potestatem om. F || noc
tis om. N, interl. M 3o sub | subter FG, super MN || terra | terram
BCFGMNPR, l. o. A 31 spatium noctis transp. F || est om. MN || qui |
quod ABFP || est qui | inquit E || ab ... orientem | ab oriente u. ad occidentem
CP II sub | subtus BG, super MN || terra I terram BCDEGMNPR, l. o. A
32 solis est transp. MN, est sol E II igitur | quidem BG II stellae | ordinate
add. del. M 33 non | non add. C II diei | scilicet existente add. B II terra l
terram ABP || sint | existentes superscr. C* || et om. BG 34 stellae | planete
superscr. C* || stellae in caelo | in c. stelle F || sed om. M, et FN || sol | solem
1. o. A II simul | similis C, l. o. A || simul et lunam | et lunam simul BG
34—35 vehementiori | vehementiore P, vehementior l. o. D, vehementione
1. o. A, vehementiorum B 35 non I enim add. A 37 non ut l. o. transp. D ||
ut* om. B II aporon alio lumine | impotens aliud lumen B, impotens dare eis
aliud lumen F, impotens ordinare aliud lumen mg M, impotens eis dare aliud

24—25 Cf. Gen. I 16, Ps 135 8. 28—29 Cf. Gen. I 16, Ps 135 9.
 86 Burgundionis Versio

lumen. Luminare enim est, non ipsum lumen, sed luminis recepta
culum.
40 4. Ex hiis luminaribus septem planetas aiunt; et dicunt eos
contrario caeli moveri motu; ideoque planetas (id est erraticos)
eos vocarunt; nam caelum quidem aiunt ex oriente in occidentem
889 moveri, planetas autem ex occidente in orientem; | simul autem
circumferre caelum sui ipsius motu, ut acutiori, septem planetas.
45 Septem autem planetarum nomina sunt haec: sol, luna, Iupiter,
Mercurius, Mars, Venus, Saturnus. Est autem, secundum unam
quamque zonam caeli, unum septem planetarum. In prima quidem,
scilicet superiori, Saturnum h; in secunda vero Iovem z; in tertia
vero Martem d; in quarta vero solem e; in quinta vero Venerem g;
50 in sexta vero Mercurium q; in septima vero et inferiori lunam c.
5. Currunt autem cursum incessabilem, quem conditor statuit
eis et quemadmodum fundavit eos, ut ait divinus David: “Lunam
et stellas, quae tu fundasti''. Quia enim dixit “fundasti'', signifi
cavit stabilitatem et immutabilitatem a Deo, dati eis ordinis et

lumen GFR, scilicet add. D*, impotens eis dare aliud lumen add. D*, impotens
ei dare aliud lumen superscr. C* || lumine | a priori lumine add. AGPR, ut
apporians alio lumine add. B, appariens alio lumine add. F, approprians
alio lumine add. M; tunc non ut approprians alio lumine secundum add. del. P,
addendo vacat || ut non vacans | ne superfluum G, superfluum id est primum
superscr. C* || non* om. MN, interl. P || maneret | remaneret ABC* DEFGMNR
38 Luminare . . . lumen om. F || non | ut add. P 4o hiis | esse add. B II
luminaribus | esse add. C* || planetas || esse add. G 4I contrario | econtra
rio F || caeli moveri | moveri celo G, celo moveri ABFP || ideoque | ideo ABG II
id est | et E || erraticos | errantios M || id est erraticos mg P* 42 vocarunt |
vocaverunt EGMP, vocarent F || aiunt mg P || ex oriente | errorem N
43 autem mg P || orientem | oriente N, movetur add. A II autem* om. A.
secum add. BC?D PR 44 circumferre caelum transp. BDGPR, celum secus
circumferre F 45 autem | vero P || nomina | nominum l. o. A 45—47 no
mina. . . planetarum om. E 45—46 Iupiter . . .Saturnus | etc. A 46 Sa
turnus mg P || Est | esse ABDEFGNP 47 zonam | zonarum FR || septem
om. G || septem planetarum transp. P 48 scilicet om. F || secunda | secun
dum C 49 solem | sole C || vero* om. G 5o q | q vel p in spatium liberum D* ||
septima | setima C || et om. EMNR || lunam | et stellas que tu fundasti add.
del. P 51 Currunt autem cursum | Currunt cursum autem A, cursum cur
runt autem l. o. A || quem | quoniam l. o. E || statuit | constituit FP, vel
ordinavit add. N 52 eos | eis F, vel ea add. N, et ea mg add. M, ea superscr.
C* || divinus | divus ADMN 53 quae | quas BF || Quia e. d. “fundasti**
om. B || enim dixit “fundasti'' om. N 53—54 significavit I significat G
54 dati | dari BEFG, dante PR || eis | ei AMN, eius l. o. E || et* ] vel G
52—53 Ps 84.
 Capitulum 2r 87

constructionis. Statuit enim eos “in tempora et dies et annos et 55

signa''. Nam per solem quidem quatuor visiones consistunt. Et
prima quidem vernalis: in ipsa enim fecit Deus universa; et ostendit
hoc, quod usque nunc in ipsa florum germinatio fit, quae et aequi
noctialis versio est: duodecim enim horarum et diem et noctem
constituit. Ipsa vero ex medio oriente solis consistit eucraae (id 60

est bene concreta existens), sanguinis augmentativa, calida et

humida existens, et per se medians hiemem et aestatem: hieme
quidem calidior et siccior, aestate vero frigidior et humidior.
Protendit autem haec hora a Martii vicesima prima usque Iunii
vicesimam quartam. Deinde, elevato solis ortu ad aquilonis proximio 65

res partes, aestivalis versio succedit, medians ver et autumnum, ex

vere quidem calidum habens, ex autumno vero siccum: calida
enim est et sicca, et rubeam habet choleram. Ipsa maximam qui
dem habet diem, horarum quindecim; noctem vero valde parvissi
mam, horarum novem spatium habentem. Sed et ipsa protendit
55 constructionis | constitutionis Di, corr. D* || enim om. FN || in I ad
superscr. C* || et* add. D* || annos | anno C 56 per solem | personalem P*,
mg corr. P* || quidem om. ABGP || visiones | solstitii et equinoxii add. FNP,
superscr. C*, solstitii et equinoctii eversiones B 57 prima | primo MN ||
quidem | est add. G || vernalis | equinoctium add. B, id est equinoctii superscr. C*
58 hoc om. B, hic MN || quod usque | quousque ABEFGMNP, quosusque
l. o. EM, usque G || nunc | hunc P1, corr. P* || in om. A || florum germinatio
transp. F || fit, quae | sit qui N || et om. F 59 versio est transp. A || est
om. N || duodecim | VII F || enim | scilicet FP || horarum | horum ac spatium
liberum C || et diem | idem, sed l. o. etdem A 6o solis | solum A || eucraae |
eucrata CDEFMNP, encrata BG, spatium liberum A 61 sanguinis | sanguis
D II augmentativa | augmentativam F 61—62 augmentativa... existens P*
in textu, P* mg 62 existens | consistens F || et* om. A || hiemem et aestatem |
(hie)mi (et aesta)ti superscr. C* 63 et siccior | et siccior est interl. P*, est
add. ABC>DEFGMN || vero | quidem AP || humidior | est add. B 64 Pro
tendit | protenditur A || haec hora | hora scilicet tempus F, horam ABDEFG
MNPR, oram l. o. D, scilicet tempus mg E*, hoc tempus superscr. C* || a |
totam scilicet tempus P || usque | ad add. FGR 65 elevato | excelso facto
superscr. C* 65—66 proximiores | proximas F 66 ver|verem BDEFGMNPR
67 vero om. P 68 enim est transp. PR || et1 interl. A* || est et sicca, et |
et sicca est G || rubeam | tubeam Di, corr. D* || habet | habens GN || choleram !
cholera C, colorem A*FG, corr. A* || Ipsa | enim add. ABDGPR, vero add.
EFMN 68—69 maximam quidem transp. F || quidem om. DGP, autem B
69 diem | dies l. o. A, quidem add. D || quindecim | XI N || valde om. MPR
7o spatium | semper spurcium l. o. P || ipsa om. M || protendit | protenditur
A BDEFGMNPR

55—56 Gen. I I4.

 88 Burgundionis Versio

a Iunii vicesima quarta usque Septembris vicesimam quintam.

Deinde, rursus in medium orientem sole revertente, autumnalis
versio aestivalem versionem transmutat, media quodammodo
habens frigiditatis et caloris, siccitatis et humiditatis, et medians
75 aestivalem et hiemalem versionem, ex aestivali quidem siccum,
ex hiemali vero frigidum habens. Frigida enim et sicca, et cholerae
nigrae augmentativa existit. Haec rursus aequinoxialis versio
existit, duodecim horarum et diem et noctem habens. Protendit
autem haec a vicesima quinta Septembris usque ad Decembris
892 vicesimam quintam. Sole autem ad | parviorem et humiliorem,
scilicet meridianum orientem, descendente, hiemalis suscipitur
versio, frigida et humida existens, et medians autumnalem et
vernalem; ex autumnali quidem frigidum habens, ex vernali vero
humidum possidens. Ipsa autem parvissimam quidem diem habet,
85 novem horarum existentem, noctem vero maximam, horarum
existentem quindecim, flegmatis autem ipsa existit augmentativa.
Protendit autem a vicesima quinta Decembris usque ad vicesimam
quintam Martii. Sapienter enim conditor providit, ut non ex
summa frigiditate vel caliditate, vel humiditate vel siccitate, in

71 a Iunii in spatium liberum P* || vicesima quarta | viginta

quatuor C || usque | ad add. N || vicesimam quintam | viginti quinque
C 72 Deinde | Dein C || rursus | rursum P || sole revertente transp. P ||
autumnalis | equinoctialis add. C* 73 aestivalem I esti N || transmutat !
transmittit A, reddit superscr. C* || media | mediam E, medio P, (medi)e
superscr. C* 74 caloris | et add. FP || et* om. G 75 quidem om. P, sicut
add. del. N || siccum | et add. F 76 vero om. F || frigidum | frigidu C ||
enim | est add. ADMN, inest add. P || sicca | est add. G 76—77 cholerae
nigrae | nigra coloris et F, et add. del. P 77 rursus | in add. C 78 duode
cim | VII F || et1 om. EFMN || diem et noctem transp. BG || noctem | nocte C ||
habens | habent G || Protendit | protenditur ABDEFGMNPR 79 haec
om. N || vicesima quinta | XXX F || ad om. BN 79—8o Decembris
vicesimam quintam | XXV decembris BDR, decembris XXX F 8o Sole !
solem A || ad om. BFPR, perniciorem vel add. N 8o—81 et humiliorem
scil. meridianum | scil. meridianum et hum. l. o. E 81 scilicet | id est F ||
meridianum | mediarum A || orientem | oriente et B || hiemalis | hyemagis Ca.
solstitium hyemale superscr. C* 82 humida | humidi C 82—83 autum
nalem et vernalem transp. G 84 quidem om. P II diem habet transp. P.
d. habens C 85 novem | quod A || vero | autem B 85—86 horarum
existentem transp. G 86 autem | quidem M || ipsa om. P 87 Protendit ,
protenditur ABDEFGMNPR || autem om. om. BG || a interl. E II Decembris |
septembris F 88 Sapienter | sapientem B || enim | autem EFMN || provi
dit mg P, previdit A 89 vel caliditate om. N || caliditate | calitate A, vel
caliditate add. C || humiditate vel siccitate transp. G
 Capitulum 2r 89

summam contrariam venientes qualitatem in difficiles incidamus 90

aegritudines: fallaces enim repentinas transmutationes novit sermo.
6. Ita igitur sol quidem versiones et per eas annum operatur,
sed et dies et noctes: hos quidem, oriens et super terram veniens;
illas vero sub terra occidens. Et aliis luminaribus, et lunae et astris,
luculentiam cedens constituit. 95,

7. Aiunt autem et duodecim zodia (id est animalia) ex astris

esse in caelo, contrarium motum habentia soli et lunae et aliis
quinque planetis, et per duodecim haec zodia (id est animalia)
pertransire septem planetas. Nam sol quidem secundum unumquod
que animal perficit mensem unum, et per duodecim menses duode- 100.
cim animalia pertransit. Duodecim autem animalium nomina
sunt haec et horum sunt menses: Aries, mense Martii, vicesima
prima suscipit solem; Taurus, mense Aprilis, vicesima tertia;
Gemini, mense Maii, visesima quarta; Cancer, mense Iunii, vice
sima quarta; Leo, mense Iulii, vicesima quinta; Virgo, mense 105,
Augusti, vicesima quinta; Libra, mense Septembris, vicesima
quinta; Scorpio, mense Octobris, vicesima quinta; Sagittarius,
mense Novembris, vicesima quinta; Capricornus, mense Decembris,

9o contrariam | habentes add. del. B || venientes | virtutes add. F ||

91 enim | id est FP, sunt enim et G || transmutationes novit sermo |
novit sermo transmutationes G, novit sermo ypocratis transm. B,
transm. novit ypocratis sermo D, transm. unde sermo F, ypocritis add. E,
ypocratis add. AFG, hypocratus superscr. C* 92 quidem | quoque DR,
om. G II annum | omnium N 93 hos | hiis EGR || et* om. FG 94 illas !
aliis ABCEGMNPR || sub | super F || terra | terram ABCDEFGMPR ||
sub terra occidens | occidens sub terram D || Et' om. F || aliis | alii
MN || et* om. P || astris | astel C 95 luculentiam | luculentia FNPR ||
cedens | et add. A 96 et | ex B II id est | et N 97 caelo | caelum
BGR || contrarium | nomen add. del. G || habentia | et add. del. P || soli | solis P
98 haec om. B || id est | et M 99 quidem om. P 99—1oo unumquod
que ... unum | mensem unum unumquodque animal perficit A Ioo per
ficit | perfecit C || mensem unum transp. B || unum in spatium liberum N*,
suum FM IoI autem om. AF || animalium om. N || animalium nomina
transp. EFM Io2 sunt* om. DP II menses | et add. M || Martii | deficiunt
hic note mensium secundum grecos mg N* Io2—Io3 vicesima prima
om. F Io3 suscipit | suscepit D || Taurus interl. N*, aries sed del. N* ||
Aprilis | aprili P || vicesima tertia | XXII N Io4 Gemini | gemii A ||
mense* mg D* || Maii | madii CD Io5 mense* om. C Io6 vicesima quinta |
XXVI F || mense om. ACDEGMNPR II Septembris | septembri D
Io7—1o8 Scorpio... Novembris, vicesima quinta om. A Io7 Octobris !
decembris B Io7—Io9 Sagittarius... Decembris, vicesima quinta om. N
Io8 Capricornus I capricornius C II Decembris | novembris G
 9o Burgundionis Versio

vicesima quinta; Aquarius, mense Ianuarii, vicesima quinta;

110 Pisces, mense Februarii, vicesima quarta.
8. Luna vero secundum unumquemque mensem haec duodecim
animalia pertransit, inferius existens et citius haec pertransiens.
Sicut enim, si feceris polum intra alium polum, interior polus minor
invenietur, ita et cursus lunae, inferioris existentis, minor est et
115 expletur citius.
893 9. Igitur Graeci quidem, per astrorum ho|rum, solis et lunae
ortum et occasum et concursum, aiunt omnia dispensari quae
secundum nos. Circa haec enim astrologia vagatur. Nos autem
dicimus quoniam signa quidem ex ipsis fiunt imbris et serenitatis,
120 frigiditatis et caliditatis, humiditatis et siccitatis, et ventorum et
horum talium; nostrorum autem actuum nequaquam. Nos enim liberi
arbitrii a conditore facti, domini nostrorum existimus actuum. Si
enim ex astrorum allatione omnia agimus, secundum necessitatem
agimus quae agimus. Quod autem secundum necessitatem fit, neque
125 virtus neque malitia est. Si autem neque virtutem neque malitiam
habemus, neque laudibus et coronis, neque vituperationibus vel
tormentis existimus digni; invenietur autem et Deus iniustus, hiis

Io9 quinta* om. ABCEFGMNPR III mensem | mense B || duodecim |

XXII MN, l. o. E I 12 inferius | infiferius C 113 feceris | fecerit l. o. E,
infra add. F || polum* | circulum add. N || intra | infra ABCDEGMNPR, intra
l. o. CM, om. F || interior | inferior N || interior polus transp. F II4 in
venietur | invenitur M || lunae | lumine l. o. C || inferioris | inferior N 1 15 ex
pletur | impletur F || expletur citius transp. G 116 et interl. D 117 quae I
sunt add. C 118 nos | secundum nos add. del. PII haec enim transp. AD II vaga
tur | vocatur F, l. o. P || autem | quidem add. F II9 quidem I quidam F II
fiunt | sunt F || imbris | spatium liberum A || serenitatis | siccitatis et serenitatis
F, siccitatis ABCDEGMNR, siccitatis et P 12o caliditatis | et add. ADFPR ||
et siccitatis om. AFN P || et* om. FG || ventorum | inventorum l. o. E 122 arbi
trii del. E, et add. G || domini om. N 123 astrorum | astorum Di, corr. D* II
astrorum allatione transp. P || allatione | illatione G || agimus | quod autem
add. del. M || secundum necessitatem | ex necessitate G 124 agimus* interl.
P* II agimus quae ... necessitatem om. F || quae | quod M || quae agimus
om. BN, secundum add. del. M || secundum necessitatem | ex necessi
tate G || fit | sit C 125 virtus neque malitia | malitia neque virtus G ||
neque* interl. P 126 habemus | habetis A || laudibus I laudimus N ||
vel | neque P 127 autem interl. M || et om. G

I 16—133 Cf. NEMES. EMESEN. De natura hominis 35—36 P. G. 4o

741-749. II9 Cf. Gen. I I4. II9—12o Cf. BASIL. MAGN. In Hexaem.
hom. 6 4 P. G. 29 125, IOANN. CHRYSOST. In Gem. hom. 6 5 P. G. 53 59—6o,
SEVER. GABAL. Orat. 3 in mundi creationem P. G. 56 45o.
 Capitulum 2r 9I

quidem bona, illis vero tribulationes dans. Sed neque gubernationem,

neque suarum creaturarum Deus faciet providentiam, si secundum
necessitatem ducuntur omnia et feruntur. Sed et rationale super- 130
fluum in nobis erit: nullius enim existentes actus domini, superflue
consiliamus. Rationale autem omnino consilii gratia nobis datum
est. Unde, omne rationale et arbitrio liberum est.
Io. Nos autem dicimus quoniam non ipsa causa sunt alicuius
eorum quae fiunt, neque corruptionis eorum quae corrumpuntur. 185
Signa autem sunt magis imbrium et aeris transmutationis. For
tassis autem utique quis dixerit quoniam et praeliorum non sunt
causa, sed signa; sed et qualitas aeris, facta a sole et luna et astris,
aliter et aliter diversas complexiones et habitus et dispositiones
constituit. Habitus autem sunt eorum quae in nobis: aguntur 1 40
enim ratione et ducuntur versi.

128 vero | quidem F || tribulationes | mala FP, malos interl.

add. M || neque | nec FN 129 neque | nec EM || suarum
om. B 13o ducuntur | dicuntur N, l. o. D || et* om. B || feruntur |
conferuntur B, feriuntur F I3o—131 superfluum in n. erit | in nobis
erit superfluum G, in nobis superfluum erit B I3I enim om. B,
autem F || existentes | existes A, existentis F || superflue | superflui l. o. C
I3o—131 superflue consiliamus | consiliamur superflue P I32 consiliamus |
consiliamur ABCEFGP, consiliamus l. o. E 132—133 nobis datum est |
datum est nobis G 133 Unde | et add. EPF || et om. F I34 dicimus |
dicutius (sic) D || non ipsa transp. B, ipsa astra non G, astra add. EPR, mg
add. D II causa om. C, interl. E II causa sunt transp. BG 135 fiunt I sunt
ABCFMR, fuerunt G || neque | nec BE || corruptionis | coriuctionis (sic) B
136 Signa | significat P*, corr. P* || sunt magis transp. AFP || sunt magis
imbrium | ymbrium sunt B I37 autem utique transp. G | quoniam om. M ||
sunt interl. P 137—138 sunt causa transp. F 138 sed signa om. G ||
qualitas | qualitatis DEFGMNPR II facta | facti ABC, (fact)a superscr. C* ||
et* om. P 139 aliter et aliter | alii et alii ACDEGMNPR, alii
homines (homini hic superscr. C*) et alii B, alii F || diversas | divisas
1. o. A. II complexiones | copulationes (?) E, eorum que in nobis,
aguntur enim ratione et ducuntur universi add. del. D, addendo vacat
14o constituit | constituunt EG, constituitur l. o. P || autem om. B ||
sunt om. C II quae | sunt add. B || nobis | sunt add. E, interl. add. P,
(ve)l re superscr. C* || aguntur | (ve)l tenentur superscr. C* 141 enim
interl. E, autem B, in add. AEG, inter l. o. E || ducuntur | deducuntur B,
dicuntur l. o. M || versi | hii hii jhabitus E, hii habitus versi B, hii
habitus superscr. C*

136—138 Cf. SEVER. GABAL. Orat. 3 in mundi creationem 3 P. G.

56 54o.
10 Buytaert, Damascepe, De Fide Orthodoxa
 92 Burgundionis Versio

II. Constituuntur autem multotiens et cometae signa quaedam,

mortis significantes regum; quae non sunt ex hiis quae a principio
896 genita sunt astra, sed divina ius|sione secundum ipsum tempus
145 constituuntur, et rursus dissolvuntur; quia, et quod secundum
Deum propter nos secundum carnem clementem et salutarem
generationem visum est a magis astrum, non eorum quae in principio
genita sunt astra, fuit. Et manifestum est hoc, ex eo quod quando
que quidem ex oriente in occidentem faciebat cursum, quandoque
150 autem ex aquilone in austrum; et quandoque quidem occultabatur,
quandoque autem apparebat. Hoc enim non est astrorum ordinis
vel naturae.
I2. Oportet autem scire quod ex sole illuminatur luna, non ut
aporiante Deo dare ei proprium lumen, sed ut rhythmus et ordo
155 imponatur creationi regentis et recti, et erudiamur et nos communi
care et tradere sibi invicem et supponi: primum quidem factori et
conditori et dominatori Deo; deinde et hiis qui ab ipso constituti

142 autem | et A, et add. EP, signa add. del. F || multotiens

om. N || et om. FG || multotiens et cometae | cometae et m. B ||
quaedam | significantes add. DMN, add. del. E I43 mortis | mortes
DGMNR || significantes om. ABCDEFMN PR || quaei | qui ABEFG
MNPR || hiis | autem add. MN I44 iussione | visione l. o. EP, emissione
l. o. F || ipsum | illud superscr. C* || tempus om. FM I45 dissolvuntur I
quia et add. del. M || quia | quidem A*, corr. A* || et* | etiam P || quod secum
dum transp. l. o. N I46 Deum | ea que est add. E, ea que est domini super
scr. C* || propter nos om. A || secundum | factum B || secundum carnem mg P II
clementem | dementem F, l. o. E, amicam hominum add. DMN, del. D addendo
vacat, causam hominum add. E, hominem add. F, propter clementem causam P,
amicum hominem mg add. P || salutarem | salutat (del.) rem B, salutare Ci.
corr. C*, salutaris mg add. D* I47 visum | visionem l. o. G || a interl. C,
om. F || astrum | astra l. o. C I48 genita om. B || fuit | fiunt N || hoc om. N
I 5o autem om. BEF || austrum | austro EF 151 autem | quidem D || enim !
autem FMNR I 52 vel naturae om. N 153 non ut transp. BDEFMNPR,
non apparet ut G I54 aporiante | spatium liberum AG, nequeunte superscr.
C°, id est non potuit interl. add. M, id est nequeunte add. P* II rhythmus !
spatium liberum M, consonantia superscr. C°, id est consonantia add. PiP*R* ||
et | ut add. P I55 imponatur | apponatur D*, corr. D* || creationi | creationis
l. o. C, (crea)turis superscr. C* || regentis | ut hominis superscr. C*, id est
hominis add. P* || et* | ut F || erudiamur | rudiamur Ci, corr. C* 156 tradere 1
credere MNPR || sibi del. M, nobis E || et* | non l. o. M || supponi | et add. G II
primum quidem transp. F || factori | factoris l. o. C, factorii l. o. E 157 Deo
om. G || et hiis om. G || ab ipso constituti | a Deo instituti P

147 MATTH. II 2.
 Capitulum 2r 93

sunt principes, et non diiudicare propter quid hic principatur, ego

autem non; suscipere autem omnia a Deo cum gratiarum actione
et devote. 160

I3. Deficit autem sol et luna eorum qui creaturas adorant

praeter creatorem, insipientiam corripientia, et erudientia quod
vertibilia sunt et alterabilia: omne enim vertibile non est Deus;
secundum propriam enim naturam omne corruptibile vertibile.
I4. Deficit autem sol quidem, corpore lunae velut quidam
medius paries facto et obumbrante, et non sinente pertransire
nobis lumen. In quantum igitur invenietur corpus lunae occultans
solem, in tantum et eclipsis fit. Si autem minus est lunae corporis,
ne mireris; etenim sol a quibusdam quidem dicitur multiplex terrae,
a patribus autem nostris aequalis terrae; et multoties parva nubes 170
velat eam, aut parvus collis vel paries.
I5. Lunae vero eclipsis ex obumbratione terrae fit, cum facta
fuerit quindecima luna, et inventa fuerit ex adverso secundum

158 quid interl. A, et in textu A, et add. BP 158—159 ego autem non

del. B 159 autem om. G || non mg P|| suscipere | suscipe G || autem* | non add.
del. M || omnia om. B || omnia a Deo | a deo omnia AEFGM 16o et devote
transp. AN, et bona mente DEMP, bona mente add. N 161 luna | et add. del.
M || qui mg D || creaturas | creatas D 162 corripientia | corripientiam l. o. P||
et | non add. G || erudientia | audientia l. o. N || corripientia, et erudientia I
corripientiam et erudientiam F || quod | et E, quia F 163 vertibilia |
convertibilia l. o. P || sunt interl. P || enim vertibile | invertibile A || est
interl. C 164 propriam enim transp. BEFGMNP || omne | enim add. P
165 Deficit | Defecit || autem | et add. P || quidem om. G || velut I vult l. o. M ||
quidam I quidem EM 166 medius om. G, medie Mi, medio M* || medius
paries | pariete medius F || paries | parvis l. o. N, interiecto add. G || et' om. G
166—167 pertransire nobis transp. BP, nobis transire AG 167 nobis lumen
transp. N || In interl. C* || invenietur | invenientur M I68 in tantum
om. M || in tantum et | et in tantum P || in ... fit | et eclipsis fit in tantum F ||
et om. G || eclipsis | declipsis C*, id est defectio superscr. C* || minus | minis
1. o. D || minus est transp. ADFPR || lunae corporis | sol corpus CE, sole lune
corpus B 169 ne | non P || mireris | miremur FP || etenim | Est enim A ||
quidem | qualis A, om. G || dicitur | maior add. A* || multiplex | et mg P,
multipliciter l. o. A 17o patribus | temporibus l. o. E || nostris | dicitur
add. G || nubes | nubis N 171 velat | velud (del.) velat P, valat l. o. D,
obumbrat F || aut | vel G, etiam add. AP, et add. BMN || parvus | parva G ||
vel | et G, aut B 172 vero | autem F || eclipsis | id est defectio add. N ||
ex om. G || obumbratione | umbratione A, l. o. E || fit | sit M 173 fuerit
om. MN || adverso | adversarium l. o. A

161—162 Cf. Rom. I 25.

10•
 94 Burgundionis Versio

summum centrum; sol quidem sub terra, luna vero super terram.
175 Obumbrationem enim facit terra, et non potest solare lumen
illuminare lunam, et inde deficit.
I6. Oportet autem scire quoniam perfecte creata est luna a con
ditore, scilicet decima quinta: decebat enim completam generari.
Quarta autem die, ut diximus, creatus est sol; anticipavit igitur
180 solem undecim diebus: a quarta enim die usque decimam quintam,
dies undecim sunt. Ideoque et secundum unumquemque annum,
897 | duodecim menses lunae undecim diebus deficiunt a duodecim
mensibus solis. Qui enim sunt solis, 365 dies habent. Quarto vero
adiecto, secundum unosquosque quatuor annos, unus dies perficitur
185 qui dicitur bissextus; et annus ille habet 366 dies. Lunae autem
annus habet dies 354. Luna enim, ex quo genita scilicet renovata
fuerit, augetur, usquequo facta fuerit dierum quatuordecim et
dimidium et quartum; et incipit deficere usque dies viginti novem
et dimidium, et finaliter fit sine lumine; et rursus copulata soli
174 summum centrum | centrum suum E || sol | solem B II sub
terra | sub terra ABDEFGMNPR, in occasum superscr. C* || luna |
lunam BNP || vero om. F || lune v. super | in orientem superscr. C*
I75 enim | vero AP || facit terra transp. B || non potest | anticipat
superscr. C* 176 illuminare lunam transp. G || deficit | fecit C*,
deficit C? I77 creata om. C, capita l. o. P || creata est transp. EFMN II
creata est luna | est luna creata BG . 177—178 a conditore mg P* 178 de
cebat | dicebat N, l. o. M || completam | plenam B, plena superscr. C*, id
est plenam add. N I79 creatus est sol | creatus est cum sole G, creata est
cum (a l. o. P) sole BDEFMP, cum sole creata est A, creata cum sole N
I79—18o anticipavit i. solem om. G I79 igitur | ergo B, cum add. BDP,
del. P 18o solem | sole ABD || undecim | XV PR || enim | autem B II
usque | ad add. ABDEFGMPR 181 undecim sunt om. F || sunt om. E || Ideo
que | Ideo G || et om. N 182 deficiunt | efficiunt l. o. P183 solis' interl. P ||
solis* om. N || 365 I CCCLXVI G || Quarto | quarta B, die add. GR, diei super
scr. C* || vero om. G, die add. BFP 184 unosquosque | unumquemque AFP,
unos queque C, unum est scilicet (?) superscr. C°, unum quosque B II annos |
annorum CiP*, (anno)s C* 185 bissextus | dies bissextilis G || et interl. D II
366 dies transp. ACEM P, die 365 N, CCC dies LXVI D 185—186 Lunae...
dies om. G 186 annus | annis l. o. E || quo | eo C || scilicet | id est F, est et N.
et add. EM 187 augetur | agetur C || usquequo | usque EP || dierum
quatuordecim transp. P 188 dimidium | dimidii G 188—189 et quar
tum ... dimidium om. E 188 usque | ad add. ACDEFGPR II dies om. D Il
viginti novem | XXVIII A, XXX l. o. P

I79 Cf. num. 2 huius cap.; Gem. I 16. 186—192 Cf. S. EPHREM opera
omnia edit. Petrus BENEDICTUS, I (Romae 1737) 16 D—17 E, SEVERIANUS
GABAL. Orat. 3 2 P. G. 56 449.
 Capitulum 2r 95

regeneratur et renovatur, rememorationem ferens nostrae re- 100

surrexionis. Secundum unumquemque igitur annum, hos undecim
dies tribuit soli. Secundum tres igitur annos embolismus mensis
fit Hebraeis, et annus ille tredecim mensium invenitur, ex adiec
tione undecim dierum.
I7. Manifestum autem est quod composita sunt sol et luna et 105
astra, et corruptioni secundum propriam naturam supposita sunt.
Horum autem naturam nescimus. Quidam igitur aiunt ignem
sine aliqua materia inapparibilem esse, — unde et extinctum
[evanescit; alii vero illum extinctum] in aerem aiunt transmutari.
I8. Zodiacus circulus oblique movetur, divisus in duodecim 200
incisiones, quae vocantur zodia (id est animalia); zodium autem
unumquodque habet decanos tres, particulas triginta; particula
vero habet minuta sexaginta. Habet igitur caelum particulas 36o;
quod vero super terram est hemisphaerium particulas centum
octoginta, et quod sub terra centum octoginta. 205

I9. Domus vero planetarum sunt: Scorpio et Aries, Mercurii;

Taurus et Libra, Veneris; Gemini et Virgo, Martis; Cancer, lunae;
19o regeneratur et om. N || regeneratur et renovatur transp. EFM,
et add. B 19o—191 resurrexionis et mg D°P* 191 Secundum mg D ||
igitur om. F || undecim | XII P 192 tribuit | tradidit P || tres igitur
transp. BFGR || embolismus in spatium liberum P*, embolimus E, im
missivus unius mensis mg add. M || mensis om. A I92—193 mensis
fit transp. G, iudeis vel add. A P II mensis fit Hebraeis | id est immisivus
fit hebreis unus mensis B, id est immissivus unius mensis superscr. C*
193 invenitur | invenietur F 195 autem est transp. ABEGMNP II
quod | quoniam P || sunt om. B 196 et om. D || corruptioni | cor
ruptione l. o. F || corruptioni . . . naturam | secundam pr. naturam
corruptioni BDG || supposita sunt transp. G I97 naturam | natura N ||
Quidam I Quidem Di, corr. D*, quidem add. A || igitur | enim F, autem G
198 sine aliqua materia | extra aliquam materiam superscr. C* || aliqua !
aqua G, l. o. N, destrui add. del. N || aliqua materia transp. F, ut lignis add. C* ||
inapparibilem I inoperabilem l. o. N, est add. del. N, aparabile add. del. E,
destru(ibilem) superscr. C* || unde om. MN, alias ipso vero superscr. C* ||
et om. E II extinctum | eum superscr. C* I99 in interl. M || aerem | autem
add. del. F 2oo divisus | vivus l. o. C, divisim l. o. A 2oI zodium | id
est signum add. N, signum mg add. M 2o2 habet om. N || habet decanos
transp. AP II particulas | particulos E || 2o2—2o3 particula vero transp. P
2o3 habet om. FP || sexaginta | LXX M, l. o. E, XL P || Habet om. E ||
Habet . . . 36o mg D* || particulas | XX add. del. M 2o4 vero | est F,
enim MN || centum om. N 2o5 sub | super N, l. o. M || terra | terram
ABCEFGN, 1. o. M 2o6 et om. F, vel D 2o7 Libra I librarum l. o. P II
Veneris | enim P, et add. G || Martis | mercurii P
198—199 Cf. NEMES. EMES. De natura hominis 5 P. G. 4o 616 B.
 96 Burgundionis Versio

Leo, solis; Sagittarius et Pisces, Iovis; Capricornus et Aquarius,

Saturni.
210 2o. Altitudines: Aries, solis; Taurus, lunae; Cancer, Iovis; Virgo,
Martis; Libra, Saturni; Capricornus, Mercurii; Pisces, Veneris.
2I. Figurae lunae sunt: synodus (id est concilium), quando
devenerit in particulam in qua est sol; generatio, cum distiterit
a sole particulis quindecim; oriens, quando apparuerit menoides
215 bis, cum distat particulis sexaginta; dichotomi duo, cum distat

particulis nonaginta; amphikyrti duo, cum distat particulis centum

viginti; plena est luna lumine bis, cum distat [particulis centum
quinquaginta; omnino plena, cum distat] particulis centum octo
ginta. “Duo'' autem diximus: primum augente et secundum
900 deficiente. Per duos I dies et dimidium pertransit luna singulum
zodiaci animal.
Migne
II, 8 CAPITULUM 22 II, §
DE AERE ET VENTIS

I. “Aer est elementum'' tenuissimum, humidum et calidum,

igne quidem gravius, terra autem et aquis levius, respirationis et
2o8 solis | sol F 21o Altitudines | excelsitudines superscr. C*
21o—21 1 Altitudines.. Saturni om. F 21 I Capricornus | scorpius F 212 Fi
gurae | figere l. o. B || lunae | fiunt add. del. N || synodus | symon l. o. C || con
cilium | consilium AGP, conventus superscr. C* 213 devenerit | facta fuerit
luna superscr. C* || in qua | que B, in aqua N || sol | et dicitur add. ABDEGMN
PR, et dicitur dei add. F 214 sole | solis MN || quando | cum N || apparuerit !
apparuit BP, facit umbram add. del. N || menoides | cum facit umbram add. B,
superscr. C*, facitumbras mg M 215 bisC*, om. D, secundo ABCiEFGMNPR II
distat* I desistat F || dichotomi | vero add. D, bis add. MN 216 particulis*
om. E || particulis nonaginta... distat om. N || nonaginta | LXXX vel B II duo !
duo vel secundo B, secundo B, secundus E || centum om. N 217 plena est
luna | luna plena est BG II luna lumine transp. P || bis om. C, secundo
ABDEFGMNPR 218—219 octoginta | VIII add. E 219 “Duo'' I secundo
AC*DEMN, vel duo mg D* || diximus | dicimus G || primum | unum
superscr. C* || augente | agente BF || et om. A || secundum | secundo EF,
alterum superscr. C* 22o deficiente | et add. del. FM || dies et dimidium | et
dimidium dies DFGMNR, diem add. P || luna om. B 22o—221 singulum
zodiaci animal | singulum signum Pi, zodiaci add. P*, signum superscr. C*M
1 CAPITULUM 22121 C, 22 D*, om. ABEFGMNPR || 8 I c. 8 R, s
D*FGMN, c. 7 B, 7 P- 2 ET | in add. del. M II ET VENTIS om. EFGN PR
(cf. infra) 3 Aer | Per CE (rubricistae), corr. C*E* II elementum tenuissi
mum transp. G II humidum et calidum transp. P 4 igne | igni A || autem
om. NP II aquis | aquas ABDFGMNPR
2 Doctrina Patrum c. 33 252; NEMES. EMES. De natura hominis 5 P. G.
4o 613 B.
 Capitula 2r—22 97

vocis causa; incoloratum, scilicet ex natura colorem non habens, 5

lucidum, transparabile: luminis enim est susceptivum; et tribus

sensibus nostris ministrans: per id enim videmus, audimus, olfaci
mus; susceptivum fomitis et frigiditatis, siccitatis et humiditatis;
cuius omnes, qui secundum locum sunt, motus sunt: sursum,
deorsum, intra, extra, dextrorsum, sinistrorsum, et circularis
motus.

2. Ex se non habens lumen, sed a sole et luna et stellis et igne

illuminatus. Et hoc est quod dixit Scriptura, quoniam “tenebrae
erant super abyssum'', volens ostendere quod non ex se aer lumen
habet, sed alia quaedam est substantia luminis.
3. Ventus autem est motus aeris. [“Ventus est fluxus aeris a
locorum permutatione; unde fluit, denominationes alterans''.]
4. Sed et locus aeris est. Locus enim est uniuscuiusque corporis
eius continentia. Quid autem continet corpora nisi aer? Sunt
autem loci diversi, unde hic aeris fit motus; ex quibus et venti 2
denominationes habent. Duodecim autem omnes sunt. Aiunt

5 causa | materialis add. BR || colorem | calorem E 6 luminis enim

est | est enim luminis B, enim luminis est DP, est enim luminis
est G || tribus | et tribus add. C, est tribus G 7 nostris mg P ||
id | illud F, eum superscr. C* || enim | autem F 7—8 olfacimus |
olfamus A 8 fomitis C, formitis sed del. D1, caumatis D°R°, caloris
ABC*D*E*MNP, spatium liberum ac coloris F, coloris E*, om. G || et* om.AFG||
frigiditatis | et add. F 9 omnes | omnis D || qui | quidem AB || sunt* om BG
Io intra | intus BFGN, intro D, et add. B || intra, extra om. A || dextrorsum |
dextrorsu C, om. A || circularis | singularis l. o. M I2 et luna om. D ||
et° interl. C || igne | igni A 13 hoc est interl. A || dixit | dicit P I4 erant
om. ABDEFGMN || abyssum | abyssus M || quod | quoniam AP 14—15 aer
lumen habet | lumen habet aer A P 15 quaedam | quid A || quaedam est
transp. EFMN || substantia | est add. del. C || luminis | tunc mss quidam
movum cap. incipiunt, vel saltem rubricam ponunt: De eisdem B, De ventis
DENP, De ventis 9 G, c. 9 De ventis R, 9 F 16 Ventusi | Mentus E ||
autem om. FG 16—17 “Ventus... alterans'' | addidi sec. P. G.; hunc
aextum mss. nostri in fine huius cap. ponunt; cf. infra 18 locus1 | ventis
superscr. C* II aeris | aer BCE, sed aeris l. o. CE || enim om. B || est AC*,
om. BCDEFGMNPR || corporis | est add. BDEFGMNR 19 eius | cuius FII
continentia | contigentia A, et add. P || Quid | quod Ei, corr. E* || corpora |
corpus P 2o hic | qui est ventus add. C* || fit | fecit l. o. P || et om. F || venti |
venit BN, menti E*, meriti Ei, et add. A, fit mg add. D* 21 denominationes |
et nominationes l. o. P

I 1—12 Gen. I 2.14—15 Doctrina Patrum loc. cit. 19—23 NEMES.

EMES. De natura hominis 5 P. G. 4o 617 B—62oA.
 98 Burgundionis Versio

autem “aerem vel extinctionem ignis, vel vaporem aquae calefactae.

Est denique aer secundum propriam quidem naturam calidus:
infrigidatur autem vicinitate quae est ad aquam et terram, ut
25 inferiores quidem partes eius frigidae sint, superiores vero calidae''.
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. 9oo—9or) in hoc capitulo proxime
sequuntur, a Burgundione cum codicibus quibusdam graecis omittuntur.]

Migne
II, 9 CAPITULUM 23 II, 9

DE AQUIS
I. Sed et aqua unum quatuor elementorum est, factura Dei
optima. Aqua est elementum humidum et frigidum, grave et
5 deorsum ductile, facile effusibile. Huius vero meminit divina
Scriptura, dicens: “Et tenebrae erant super abyssum, et spiritus
Dei ferebatur super aquas''. Abyssus autem nihil aliud est nisi
aqua multa, cuius finis incomprehensibilis est hominibus. Igitur
in principio quidem aqua super omnem terram superfacietenus
10
redundabat. Et primum quidem fecit Deus firmamentum, separans

22 autem om. M || aerem | esse add. C* || veli om. FP || extinctionem

et in mg P, esse add. G || calefactae | calefacere N, et add. del. E
23 Est | et P*, corr. P* || quidem om. BG, aer add. del. M 24 autem I
in add. ABMP || vicinitate | civitate ABM || est om. B 25 quidem !
quidam M || eius om. EFM || 21 sint | sunt A, l. o. C || vero | autem G ||
calidae | hic mss. nostri textum addunt quem cum P. G. im fine num. 3 huius
cap. posuimus: Ventus est (autem B) fluxus aeris a (ex G) locorum permu
tatione (permutationes P, l. o. C). Unde (Inde Di, corr. D*, non B) fluit
(fuerunt Di, fuit D*) denominationes (denominatione B; Unde fluit deno
minationes om. C), alterans (alterant superscr. C*) ABCDEFGMNPR
I CAPITULUM 23122 C, 23 D*, om. ABEFGMNPR II 9 I c. 1o R, Io FG,
9 ca. P, 9 D°MN, c. 8 B, om. ACE 3 Sed | Est EM || Sed et om. P. II
Sed et aqua | Aqua et F || quatuor om. P || est om. N 4 est om. B || est
elementum I elementum est optimum P || frigidum | humidum add. P II grave
et transp. G, et grave et B 6 super abyssum mg P 7 Dei | domini BFGII
ferebatur mg P || nisi | quam BG 8 incomprehensibilis est transp. AGR
8—9 Igitur in p. quidem C, In principio igitur E, In principio tantum ABDF
GMNPR 9 aqua | autem add. A 9—Io super ... redundabat | redun
dabat super omnem terram AGP, aqua interl. add. A 9 superfacietenus
om. ABDEFGMNP, superficie tenuis mg R Io primum | primo AC*P,
om. F || quidem fecit transp. A || fecit Deus | deus fecit deus P || firmamen
tum | et add. del. M || separans | semper is A*, corr. A*, om. F

4—5 Cf. NEMES. EMES. De natura hominis 5 P. G. 4o 613 B. 5—7 Gen.

I 2. Io—II Ibid. 7.
 Capitula 22—23 99

per medium aquam quae erat supra firmamentum, et aquam

quae sub firmamento. In medio enim abyssi aquarum firmamen
tum est, dominativa iussione. Unde et firmamentum dixit Deus
fieri, et factum est. Cuius autem gratia supra firmamentum aquam
Deus imposuit? Propter solis et aetheris calidissimum fervorem. 15
Mox enim post firmamentum aether expansus est. Sed et sol cum
luna et stellis in firmamento sunt. Et nisi superiaceret aqua, in
flammatum iam utique esset a calore firmamentum.
2. Deinde iussit Deus congregari aquas in congregationem unam.
Unam autem congregationem dicere, non significat in uno loco 20
congregari eas; ecce enim postea ait: “Et consistentias aquarum
vocavit maria''; sed simul et secundum se separatas a terra fieri
aquas hic sermo significat. Congregatae igitur sunt aquae in con
904 gregationes sulas, et visa est sicca. Hinc duo maria quae Egyptum
circumfluunt: media enim haec duorum iacet marium. Constituti 2:
sunt diversi pelagi et montes, et portus et insulae, et sinus diversos
1 1 per medium | et F || aquam' | aque C || supra | super BF, medium
interl. add. P || erat | est A, om. BDEFGMNP I 1—12 et a. q. sub firma
mento | erat tantum F 12 quae om. GN, erat add. C, est add. A II
firmamento | firmamentum MP, l. o. C || enim | autem DP || abyssi
aquarum transp. BDGR 13 dominativa | divina mg add. P* || iussione |
sancte (?) add. E || et om. P || dixit | iussit F || dixit Deus | deus iussit P II
Deus | dominus D, om. B 14 factum est | generari superscr. C* || supra I
super AF 14—15 aquam Deus transp. G 16 cum | et P 17 luna | esse
add. F || et I cum A P || stellis | et add. ADFMN P || in interl. P || sunt |
est G || Et nisi | Et enim A || superiaceret | et add. A 17—18 inflammatum I
in flammam redactum superscr. C* 18 iam utique esset | esset iam utique B,
iam esset utique PR, iam esset D 19 Deinde om. N || iussit | iussi l. o. D ||
Deus I dominus C || iussit Deus et in mg D*, transp. N II Deus c. aquas | aquas
deus congregari G || congregari | congregare F || congregari aquas transp. B II
aquas | aquam A || congregationem unam transp. E 2o Unam autem
interl. P* || congregationem | autem add. P || dicere | eum superscr. C* 21 con
gregari | agregari F 22 vocavit | appellavit F || sed | et A || secundum
om. F || separatas | separas l. o. D 23 igitur sunt transp. P || sunt aquae
transp. D 24 Hinc | Huic MN 25 duorum iacet transp. AP || iacet !
iacent EMNR II marium | illinc rubrum, hinc nostrum add. ADEMNP,
illinc rubrum hinc nigrum add. B, illinc rubrum, hinc vel nostrum nigrum
add. F, illinc rubrum, hinc sive nigrum nostrum add. G, illinc mare rubeum,
hinc nostrum superscr. C* 26 et' om. G || montes | mares l. o. A || montes
et om. E || et* om. F

13—14 Ibid. 6. 17—18 CF. SEVERIAN. GABAL. In mundi crea

tionem Orat. 2 3 P. G. 53 442; cf. Orat. 3 6 ibid. 454. 19 Cf. Gen. I 9.
2o—21 Ibid. Io. 23—24 Cf. ibid. 9.
 IOO Burgundionis Versio

habentes et littora et actas: littus enim arenosus dicitur, acte

vero petrosus et de propinquo profundus locus, scilicet qui in
principio mox profunditatem habet. Similiter autem et secundum
80 orientem est mare, quod dicitur Indicum, et boreale quod dicitur
Caspia. Sed et stagna hinc congregata sunt.
3. Est igitur oceanus quidem velut fluvius quidam, circumiens
omnem terram, de quo dixisse videtur mihi divina Scriptura,
quoniam “fluvius procedit ex paradiso'', potabilem et dulcem
85 aquam habens. Hic praebet aquam mari omni, quae in mari diu
morans et stans immobilis, amara fit, sole semper et syphonibus
quod in eis subtilissimum abstergentibus. Unde et nubes consistunt
et imbres fiunt, per transcolationem dulcorata aqua.
4. Hic et in quatuor principia, scilicet quatuor flumina, dividitur;
40 nomen uni Phison, hoc est Ganges Indicus; et nomen secundo
Geon, hic est Nilus ab Aethiopia in Egyptum descendens; et nomen
tertio Tigris, et nomen quarto Euphrates. Sunt et alia plurima

27 et littora | elitora B || littora | litora F, lictora E, littora l. o. E ||

enim | vero EMN 28 de | quocumque add. del. P || propinquo pro
fundus | profundo propinquus F II scilicet om. P, sed DM II qui | que N
29 principio | medio F || mox | de add. del. D || habet om. G 3o est om.
BF, inter. C* || mare quod | et F || quod ... boreale I spatium liberum A ||
Indicum | indicium G, inducum E || boreale | laboreale F 3o—3I dicitur
Caspia transp. F 31 Caspia | capsia FMN || hinc | idem G, hic F, huic M
32 Est | et add. E || || quidem om. G || fluvius quidam transp. BG II quidam
interl. P*, quidem F 33 omnem | ommeon C || dixisse videtur mihi | dixisse
mihi videtur ABFP, mihi dixisse videtur G, dixisse videtur in M, dixisse
videtur N || divina Scriptura transp. ACDEFMNR 34 procedit | procedit
add. C || ex | de EFMN 35 aquam habens transp. EMNPR, aquas habens
G || Hic om. DN, Huic M, Hinc BEGPR || praebet aquam om. N || mari omni
transp. D || omni interl. C || quae in mari mg D 36 morans | motans
l. o. D || amara | amare l. o. D || syphonibus | simphonibus EN, superioribus
BDG (sed mg D), astergentibus(?) A 37 quod | qui G || subtilissimum I
superioribus add. A || abstergentibus | aggregantibus F, haurientibus BMN,
superscr. C*, mg add. P* || Unde et mg D 38 et om. F, interl. P* || fiunt |
fluunt F || transcolationem | translationem E 39 Hic | Hinc GR, oceanus
add. ABDEFGMNPR II et om. ABE, del. P II principia | principalia A ||
scilicet | et in G, id est F || principia, scilicet quatuor om. B 4o nomen* !
Non enim A || hoc | hic FGN || est om. B || secundo | secundum C, secundi
DEG PR 41 hic | hoc BD || Nilus | mulieris l. o. P || Aethiopia in om. N ||
descendens interl. P* 42 tertio | tertii GR || quarto | quatuor A, quarti
DGR II Euphrates F

34 Gem. II Io. 39—42 Ibid. Io—I4.

 Capitulum 23 IOI

et maxima flumina, quorum haec quidem in mare evacuantur, alia

vero in terra consumuntur. Verum et omnis terra perforabilis est
et cavernosa, velut quasdam venas habens; per quas ex mari sus 45

cipiens aquas, fontes perficit. Secundum qualitatem igitur terrae

et fontium aqua fit: excolatur enim per terram marina aqua, et
ita dulcoratur; si vero locus unde fons redditur contingitur amarus
vel salsus, ad terram et aqua reducitur; coarctata autem multo
tiens aqua et vi scissa, calefit; et hinc per se natae calidae reducun
tur aquae.
5. Divina igitur iussione, cavernae in terra I factae sunt, et sic
in congregationes earum congregatae sunt aquae; hinc et montes
facti sunt. Primo igitur aquae praecepit Deus educere animam
viventem, quia per aquam et eum qui in principio ferebatur super 55
aquas Sanctum Spiritum innovaturus erat hominum. Ita enim
43 flumina interl. P* 44 Verum | Unde F || et | etiam G || est
om. FP 45 venas interl. P* || quas | quis l. o. C 46 Secundum
interl. C, ad in textu C || qualitatem igitur transp. A || terrae | unum
oriuntur superscr. C* 47 fontium | fontes C, ex add. del. C || marina aqua
transp. F 48 fons mg P*, factus Pi || redditur | redit vel reditur F || con
tingitur | contigerit ACEFMN, om. B 49 vel interl. P* || salsus | esse
add. AC*G || ad I secundum superscr. C* || et aqua mg P* || aqua I aquam
DEGMNR || autem om. F 49—5o autem multotiens aqua | autem aqua
multotiens D*, aquae autem multotiens l. o. D 5o et* om. M II vi scissa |
incissa AD G, inscissa D*, incisa ER, et erupta add. E, scissa et vi erupta P,
erupta BM, erupta et cisa F || calefit | celle fit A, calescit GPR, incalescit N ||
et hinc transp. F || hinc | Huic M, hic E || natae | plantate ABDEFGMNPR,
orte superscr. C*N* 5o—51 calidae reducuntur transp. B 52 iussione !
aque add. del. N 52—53 cavernae . . . aquae C et mg D (loco tamen caver
nae | valles et loco earum | ipsarum D), om. ABEFGMNPR 52 cavernae |
concavitates superscr. C* 53 hinc | et ut ex eis fontes flumina irrigarentur
add. A, et (interl.) ut ex eis fontes rivi flumina irrigantur add. B, ut ex his
fontes rivi flumina irrigarentur interl. add. C*, et ut ex eis flumina F, ut ex
eis fontes rivi flumina irrigantur M, add. NR, et (hinc interl. add. P*) ut ex
eis fontes id est (rivi add. P*) quatuor flumina (irrigantur add. P*) P, del. P*
addendo vacat; ut ex eis fontes rivi et flumina irrigarentur infra column.
add. P* || et om. B 54 Primo | Prime ACF (primo et primum superscr. C*) ||
educere om. N, adducere F 55 quia om. M || ferebatur | ferebantur G
56 Sanctum Spiritum transp. DMN, spiritum sanctum scilicet B, scilicet
spiritum G, spiritum scilicet EFPR, spiritum A || innovaturus | renovatur C*,
renovatus A*, renovaturus A°C°EMN, novaturus P || erat hominem transp. A ||
Ita 1 hoc superscr. C*
52—54 SEVERIAN. GABAL. Orat. 3 in creationem mundi 1 P. G. 56
447—448. 54—55 Gen. I 2o. 55—56 Ibid. I 2. 56 IOH. III 5.
54—57 Homilia 2 in Hexaem. 6 P. G. 29 41 C—44C.
 IO2 Burgundionis Versio

divus ait Basilius. Eduxit autem animalia et parva et magna,

cete, dracones, pisces in aquis reptantes, et volatilia pennata. Per
volatilia igitur copulantur et aqua et terra et aer: ex aquis enim
60 haec facta sunt, in terra vero conversantur, et in aere volant.
Optimum igitur elementum est aqua et plurimo usu utilissimum,
et sordis purgativum, non solum corporeae, sed et animalis, si
assumpserit gratiam Spiritus.
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. 9o5—9o8) in hoc capitulo proxime
sequuntur, a Burgundione cum codicibus quibusdam graecis omittuntur.]

Migne Canc.
II, Io CAPITULUM 24 II, Io

DE TERRA ET HIIS QUAE SUNT EX EA

I. Terra unum est quatuor elementorum; est siccum et frigidum,
et grave et immobile, a Deo ex non ente ad esse prima die deduc
5
tum. “In principio” enim, ait, “fecit Deus caelum et terram”.
Cuius firmitatem et basem nullus hominum dicere potuit. Hii
enim in aquis aiunt firmatam et fixam esse eam, ut ait divinus
David: “Qui firmavit terram in aquis''. Alii vero super aerem.
57 divus | divinus FG || divus ait | ait divinus P || ait Basilius
transp. F || Eduxit | ex aquis superscr. C* || parva I parvarum E ||
parva et magna transp. BG || magna | maxima P, ut add. ABDEFGMNP
58 aquis | aquas DEN R || reptantes | reputantes A, reptentes F 59 copu
lantur | copulatur E || et* om. F || copulantur... terra | et aqua et terra copu
lantur B || et* om. F || aer | aere l. o. C || enim | autem AP 6o haec in
terl. P || vero | enim BFG || conversantur | concussantur add. A II et om. F
61 elementum | elementorum A P || et om. D || usu | usui E 62 et* om. F II
purgativum | sed add. B || corporeae | corporis AP, superscr. C°, corpori N,
corpore B, corporei M, corporis corporee E, corporalis F || et* om. F, interl.
CD || animalis | anima B, animae superscr. C*, aliis (?) sed del. E, animalis
mg E 63 assumpserit | assumpserint G, sumpserit sed l. o. assumpserit A II
Spiritus | sancti add. ABC*DFGMPR, sancti spiritus EN.
1 CAPITULUM 24123 C, 24 D*, om. ABEFGMNPR II Io I c. 1 1 R, 11 FG,
Io ca. P, Io D°MN, c. 9 B, om. ACE 2 DE ... EA om. F II ET... EA
om. N || HIIS | eis M || SUNT | fiunt AGPR II SUNT EX EA | ex ea fiunt B
3 unum est transp. AEMNP || quatuor om. EFMN || elementorum | et add.
EMNR || est* om. ABFGP, autem add. D || siccum et frigidum transp. GR.
siccum, frigidum F 4 et1 om. FP || immobile | et add. G 6 basem !
stabilitatem superscr. C*, mg add. M || hominum | homo B 7 enim om. A PII
firmatam | firmam ABDEFGMNPR, stabilitam superscr. C* || esse eam
transp. NP || eam | causam AM || divinus | divus ADEM 8 Qui om. P ||
in aquis | super aquas BP, superscr. C* 8—9 in aquis... terram om. A
8 super aerem | in aere superscr. C*
5 Gen. I I. 7—8 Ps 135 6.
 Capitula 23—24 IO3

Alius vero ait: “Qui firmavit terram in nihilo''. Et rursus divi

norum enarrator David, ut ex persona Dei conditoris: “Ego”,
ait, “firmavi columnas eius'', contentivam eius virtutem “colum
nas'' nominans. Quod autem ait “super maria fundavit eam'',
ostendit undique circumfusam terrae aquae naturam. Etsi igitur
in seipsa, etsi in aere, etsi in aquis, etsi in nihilo dabimus firmatam
esse eam, oportet non resistere piae intelligentiae, sed omnia simul
continere; confiteri et contineri a virtute creantis.
2. In principio igitur, sicut ait Scriptura, ab aquis velabatur,
et instructilis, scilicet inornata, erat. Deo vero iubente, aquarum
receptacula facta sunt, et tunc montes exstiterunt. Et divina
iussione proprium suscepit ornatum, omnimodis herbis et plantis
pulchra effecta; quibus divina imposuit iussio virtutem augmen
tativam et nutritivam et seminativam, scilicet similis generativam.
Eduxit vero, conditore iubente, omnia genera animalium et rep
tilium et ferarum et iumentorum, omnia quidem ad hominis
oportunum usum; sed horum haec quidem ad escam, puta cervos,
9 in nihilo I super nihilum superscr. C* 9—1o divinorum | opera
torum add. del. N || divinorum enarrator transp. P, div. narrator CD
1o ut om. G II Dei | domini F || Dei conditoris transp. P, Dei creatoris G
Io—II Ego, ait transp. A II ait mg D || eius1 | in re superscr. C* ||
contentivam | contentivum A, contentativam N 12 fundavit | funda
mentum l. o. P 13 undique | utique F || circumfusam | superfusam B,
circumfluxam N || terrae | terra l. o. F, om. B || terrae aquae l. o. transp.
P || naturam ] esse add. B || Etsi | et sive M, esse si A, sive superscr. C* ||
Etsi igitur | et signi B 14 etsi | et (interl.) sive M, sive superscr. C* ||
etsi* I sive superscr. C* || etsi* | si N, et sive M, sive superscr. C* || firma
tam | firmam B I4—15 firmatam esse eam | eam f. esse C I5 esse eam
transp. G II non resistere interl. P*, igitur respicere Pi I6 continere | con
tineri ABDEFGMNP, et interl. add. N, et add. del. P, copulari superscr. C* ||
et om. AFP, vel G || contineri | copulari AFNP II creantis | operantis vel
creantis G 17 ait mg D || aquis | terra add. ABC°DEFGMNP || velabatur |
volabitur A 18 et om. F || instructilis | infructilis D, instructibilis ABEF
IMNR, inconstructa P || scilicet om. M, id est F || vero om. A || iubente | et
add. B I9 facta | faculta F || tunc | ita F 2o proprium s. ornatum |
ornatum p. suscepit F || suscepit | recepit E || omnimodis | omnis modis C ||
herbis et | habitis A 21 quibus | est quibus qui A || divina imposuit
transp. BG II imposuit iussio transp. F || iussio om. A 22 et4 om. AN ||
seminativam | spermativa superscr. C* || scilicet om. N, sed F || similis | simul
A Di (corr. D*) FGP 23 Eduxit | Et duxit C || conditore iubente transp.
G II omnia | omnium G 25 oportunum | optimum N || sed | et add. N ||
horum | eorum E || haec | quidem add. del. P || haec quidem transp. G
9 IOB XXVI 7. Io—I I Ps 74 4. 12 Ps 23 2. 17 Cf. Gen. I 2.
 IO4 Burgundionis Versio

oves, dorcades, et quae talia; alia vero ad ministerium, puta

camelos, boves, equos, asinos, et quae talia; alia vero ad iucundi
tatem, puta simias, et volucrum psittacos, picas, et quae talia;
sed et plantarum et herbarum haec quidem fructiferae et
80 comestibiles, aliae vero odoriferae et floridae ad iucunditatem
nobis tributae, puta rosae et quae talia; aliae vero ad aegritudinum
sanationem. Non est enim neque animal neque planta, in quo non
operationem quandam, hominum utilitati usum conferentem,
conditor imposuerit. Qui enim omnia ante generationem eorum
85 novit, sciens quod in libertate arbitrii transgressor homo esset
et corruptioni traderetur, omnia ad oportunum usum eius, quae
in aere et quae in terra et quae in aquis creavit.
909 3. | Ante transgressionem igitur omnia subiecta homini erant.
Principem enim constituit eum Deus, omnium quae in terra et in
40 aquis. Sed et serpens homini erat assuetus, magis aliis ei adhaerens,
et delectabilibus ei adiunctus motibus. Unde per eum pessimam
princeps malorum, diabolus, suppositionem primis parentibus
inservit. Sed et terra sponte fructus ferebat, ad utilitatem subdi
26 dorcades | dracones N || vero | et add. del. D ministerium (ministeri)o
superscr. C* 27 equos, asinos transp. P 28 puta om. D || volucrum | volu
crem F, volucres et EM || picas interl. M 29 et* om. B II plantarum et
herbarum transp. BGR || haec | hee ADEFGM || quidem om. A 3o aliae |
hee EFM || et om. B 31 aliae | alia F || aegritudinum I egritudinem AF,
l. o. egritudinem A 32 sanationem | sonationem A || est interl. M || enim I
ens M, ens add. P* || nequem om. G || quo ABC*GNPR, qua CDEFM 33 quan
dam, hominum transp. BDR || usum | usui CE, usu ABDGNPR || conferen
tem | conferente E 34 imposuerit | imposuisset DENPR 34—35 eorum
novit transp. F 35 in om. G || libertate | libertatem BN, eorum add. G II
homo om. P 36 corruptioni | corruptorem N, corruptionem l. o. A II
traderetur | traderentur B || oportunum | optimum AGN || usum | suum M ||
eius | et add. GP 37 et' om. ACEFM 38 omnia s. h. erant | subiecta
omnia homini erant ACDN, subiecta homini omnia erant B, homini omnia
subiecta erant G, subiecta omnia erant homini PR 39 enim om. N, interl.
P* || constituit eum transp. BDGR || Deus | dominus B || quae | qui A || et I
que add. ABDFGN PR 4o aquis | creavit add. G || et | etiam P || serpens
homini transp. ANP II homini erat transp. BDR || homini erat assuetus I erat
assuetus homini G || aliis | alii B || ei | eis l. o. AF || ei adhaerens transp. F
41 motibus | moribus N || eum I eam l. o. P || pessimam | pessima A 42 prin
ceps om. N || malorum om. A, molorum l. o. F || malorum, diabolus l. o.
transp. G || suppositionem | supositione A, suasionem | suppositionem P.
suasionem B, superscr. C*N* 43 et om. F || terra | herba G || sponte fructus
transp. AFG
34—35 Cf. DAN. XIII 42.
 Capitulum 24 Io5

torum ei animalium; et neque imber erat neque hiems. Post trans

gressionem vero, cum “comparatus est iumentis insipientibus et 45.

assimilatus est eis'', principari in seipso irrationalem concupis

centiam rationalis intellectus praeparans, inobediens dominatoris
mandati factus, insurrexit a conditore inthronizato principi sub
iecta creatura [.....].
4. Sed et neque nunc inutilis est ferarum usus, terrens et ad
cognitionem et invocationem Dei, qui nos fecit, ferens. Sed et
spina post transgressionem germinata est ex terra, secundum
Domini annuntiationem, postquam coniungata est et voluptati ro
sae spina, in submemorationem transgressionis nos ducens, propter
quam spinas et tribulos terra emittere nobis condemnata est. 55

5. Quoniam igitur haec ita se habent, credendum ex hoc quod

et usque nunc horum permanentiam operatur Domini sermo.
Dixit enim: “Augmentamini et multiplicamini et replete terram”.
6. Sphaericam autem specie quidam aiunt esse terram; alii
vero pineae habere formam. Minor autem et valde brevior est 60.
caelo, velut quidam punctus in medio huius dependens. Sed et

44 ei om. G, enim C, sibi PR 45 vero om. A || cum om. ABDEFG

MNPR II comparatus | comparatis l. o. N || est om. N 46 est eis
om. E, cum eis A, eis B || principari | principali M || irrationalem | irra
tionabilem BFGNP, principalem sed del. E 47 rationalis | rationabilisAGII
praeparans | faciens mg add. M, superscr. C* 48 mandati | fructus add. del.
N II insurrexit | autem add. EM || principi | homini superscr. C* 48—49 sub
iecta | sibi add. C* 5o et1 om. B || nunc om. E || est | usus P || ferarum
usus transp. N, creaturarum usus scilicet ferarum terra A 51 cognitionem |
cogitationem EGMNR, dei add. P || et1 ad add. BG || nos fecit transp. F
52 ex om. B 53 et om. ABG, eius N, eius etiam F || voluptati | voluntati F
53—54 rosae | rosarum superscr. C* 54 in | et M, in interl. add. M || sub
memorationem | re(memorationem) superscr. C°, in add. del. F || trans
gressionis superl. C 55 quam | quem P || terra e. nobis | nobis e. terra P ||
emittere nobis | nobis reddere G || condemnata | condenacta l. o. C 56 igitur
haec transp. B II haec | hoc G || se om. CDEFMN R || habent | habet EGMR,
se superscr. C || credendum | est add. F 57 et om. FGMR, ex P || perma
nentiam | manentiam G || operatur D. sermo | Domini sermo operatur NP,
op. Dei sermo BDR 58 Dixit | autem add. EFMN || Augmentamini |
scil. in bonis superscr. A* || replete | repleta B 59 Sphaericam ... terram
mg D* II specie | speciem GP || quidam | sunt qui BDGMR II specie quidam
aiunt ! aiunt specie quidem F || esse om. N 6o pineae | pinem P, l. o. D ||
autem | est add. NP || valde | valide A || est om. NP 61 caelo | colo C ||
huius | eius F, celi add. ABDEFGMNPR || et om. E

45—46 Ps 48 13. 52—53 Gen. III 18. 58 Gen. I 22, 28.

 Io6 Burgundionis Versio

ipsa transibit et alterabitur. Beatus autem est, qui mitium terram

hereditabit. Quae enim sanctos susceptura est terra, immortalis
est. Quis igitur digne infinitam et incomprehensibilem conditoris
65 sapientiam admirabitur? Vel quis ad decentem gratiarum actionem
deveniet datoris tantorum bonorum ?
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. 909) in hoc capitulo proxime sequuntur,
a Burgundione cum omnibus fere codicibus graecis omittuntur.]

;;; CAPITULUM 25 ;;;

DE PARADISO

912 I. Quia vero ex visibili et invi[sibili creatura conditurus erat

Deus hominem, secundum propriam imaginem et similitutinem,
5 sicut quemdam regem et principem omnis terrae et eorum quae
sunt in ipsa, constituit ante eum velut quandam regiam, in qua
conversans beatam et omnium ditem habeat vitam. Et haec est
divus paradisus, Dei manibus in Eden plantatus, gaudium et
913 exultationis universae promptuarium. I Eden enim 'voluptas'
10 interpretatur. In oriente quidem omni terra excelsior positus,

62—64 qui ... immortalis est infra col. N* 62 est om. GM || mitium
om. M, mitum C, viventium A*BFGP, vicium A*, vel viventium superscr. N* ||
mitium terram | terram viventium B || terram | terras F 63 sanctos
s. est | susceptura est sanctos N || terra mg P* 64 igitur | ergo GR ||
infinitam | infinitum A 65 ad decentem | spatium liberum A. in
decentem BDFGNP, decentem M, ad docentem l. o. E 66 deveniet |
deveni B, deveneet C, vel deneget add. D* || datoris | datori F || datoris
t. bonorum | tantorum bonorum (1. o. beatorum E) datoris EG
1 CAPITULUM 25[24 C, 25 D*, om. ABEFGMNPR II 1 1 I c. 12 R. De
homine (del.) c. 12 G, 12 F, II D°MN, c. Io B, om. ACEP 2 DE PARA
DISO om. F 3 visibili et invisibili transp. D || erat | Christus add. del. E
4 et similitudinem om. B 6 ante | autem BGN || regiam I reginam G, re
gionem B 7 et om. P, vel F || omnium | omni F || ditem et mg D* || est om. N
7—8 est divus | divinus est P, est divinus F 8 divus paradisus | paradisus
divinus G || Eden | eodem F, eadem DiG, edon Ei, corr. D*E* 9 universae | uni
verso C || Eden | edes F, edom l. o. E || enim | id est N || 'voluptas' l voluntas
F, l. o. N, nominatur et add. C, et nominatur add. M Io excelsior | celsior AN

62—63 Cf. MATTH. V 4.

4 Cf. Gen. I 26. 6 Cf. SEVERIAN. GABAL. Orat. 6 1 P. G. 56 484.
9—1o PHILO De Cherub. 12 edit. COHN I 172—173, THEOPHILUS AN
TIOCH. Ad Autol. 2 24 edit. J. C. T. OTTO (Corpus Apolog. christ. saeculi
secundi 8) 122; CLEMENS ALEX. Stromata II II 51 edit. STAEHLIN II
14o, SEVERIAN. GABAL. Orat. 5 5 P. G. 56 477.
 Capitula 24—25 Io7

temperato vero et tenuissimo et purissimo aere circumfulgens;

plantis semper floridis comatus, et bono odore plenus, lumine
repletus, pulchritudinis universae et horae sensibilis superexcedens
intelligentiam; divina vere regio, et digna eius qui secundum
imaginem erat Dei conversatio; in quo nullum irrationabilium 1 …»

habitabat, solus vero homo, divinarum manuum plasma.

2. In medio vero huius, lignum vitae Deus plantavit et lignum
cognitionis. Lignum quidem cognitionis, experientiam quamdam
et probationem et exercitium hominis obedientiae et inobedientiae;
ideoque lignum cognitionis boni et mali vocatur; aut quia virtutem
dabat cognitivam propriae naturae accipientibus quod bonum
quidem erat perfectis, malum autem imperfectioribus “adhuc et
concupiscentia avidioribus, sicut solidus cibus mollibus adhuc et
lacte indigentibus''. Nolebat enim qui creavit nos, Deus, sollicitos
esse et circa multa turbari, neque curiosos et provisores propriae 25
vitae fieri; quod utique et Adam passus est. Cum gustasset
enim, cognovit quoniam nudus erat, et cingulum sibi ipsi confecit:
folia enim ficus cum accepisset, circumcinctus est. Ante gustum

11 temperato | tempora B, temporative F || et* om. F || et purissimo

om. N, interl. P* 12 plantis | plantatis vero B || bono | bonus G 13 et
horae | et ore B, et forme AGP, et forme et ore F, forme et hore N, forme
mg add. M || sensibilis | sensibibis C, sensuale P || superexcedens | super
excendens P 14 vere | vero AEFGMNR, ergo P || et digna eius om. N
15 quo | qua FG || nullum | et add. F 16 habitabat | habitat F || plasma |
plaspalsma (sic) C 17 lignum vitae Deus | deus l. vitae ANPR || plan
tavit | plasmavit l. o. D || lignum mg P 18 cognitionisi | cogitationis A ||
Lignum q. cognitionis om. M || quidem | vero P || cognitionis* | cogitationis A
19 probationem | approbationem BDEFGMNPR, approbabilem A 2o cog
nitionis | cogitationis A, cognoscendi superscr. C* || boni et mali | obedientia
inobedientia superscr. C* 21 dabat | dabit F || propriae | suae superscr.C* ||
naturae | est add. A 22 et om. N, in add. del. G 23 adhuc | adhunc
l. o. A 24 enim | eum N || creavit | creabat B, l. o. P || nos, Deus transp.
EFM, salutaris noster add. del. B 25 turbari | tractari N || neque | et
add. E, om. F || curiosos et provisores | solicitudinem habere superscr. C*
25—26 provisores propriae vitae | propriae v. provisores BP 26 utique |
ad add. del. D || et interl. D 27 quoniam | quod G || nudus |
mundus 1. o. B II cingulum | singulum A, ungulum N, circumcinctionem
superscr. C* || confecit | fecit EM 28 accepisset | circumcinctionem add.GR ||
circumcinctus | circumamictus B, (circumcin)xit se superscr. C* 28—29 gu
stum autem | gustum enim EFM, enim gustum G

17—18 Cf. Gen. II 9. 2o Ibid. 22—24 GREGOR. NAZ. Orat. 38 12

P. G. 36 324 C; cf. Hebr. V 12—14. 24—25Cf. LUC. X 41. 26—28 Gen. III 7.
11 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 Io8 Burgundionis Versio

autem et “nudi erant uterque'', et Adam et Eva, “et non erubes

30 cebant''. Tales autem impassibiles voluit nos esse Deus: impassi
bilitatis enim summae hoc est; adhuc autem et non sollicitos,
916 unum | opus habentes, quod angelorum est: hymnis laudare
incessabiliter et indeficienter creatorem, et eius voluptuari contem
platione, et ei suas iactare sollicitudines; quod et per prophetam
35 David ad nos enarravit: “Iacta in Dominum sollicitudinem tuam,
et ipse te enutriet'', dicens. Et in sacris evangeliis proprios disci
pulos docens, ait: “Ne solliciti sitis animae vestrae quid manducetis,
et corpori vestro quid induamini''. Et rursus: “Petite regnum Dei
et iustitiam eius, et haec omnia adicientur vobis''. Et ad Martham:
40
“Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima; uno vero
est opus. Maria vero optimam partem elegit, quae non auferetur
ab ea'', sedere scilicet secus pedes eius, et audire sermones eius.
3. Vitae vero lignum, aut lignum operationem habens vitae
tributivam, vel hiis vita dignis et morti non subiecti solis comesti
45
bile. Quidam igitur sensibilem paradisum imaginati sunt; alii vero
intelligibilem. Verumtamen, mihi videtur quoniam, sicut homo
29 et* om. BC || uterque | utrique C, utique ABDEFGPR || et*
om. F || et* om. A 3o nos om. B || nos esse transp. AC || esse Deus
transp. BGP 3o—3I impassibilitatis | impassibilitas l. o. D 31 enim
om. BF || hoc est om. G, et add. F || adhuc | in hac vita mg add. D* ||
non | nos M 32 habentes | nos add. C* || quod | quid G || est om.
DGR || laudare | et add. BF 33 incessabiliter et indeficienter | im
desinenter et incessabiliter P || creatorem | crearem l. o. C, cantare F,
om. N || voluptuari | voluptaire l. o. C, voluptarii E, voluptari F, lascivum
superscr. C* 34 ei | deo superscr. C* || suas iactare transp. G || sollicitudines]
et add. del. F || quod interl. A || et* om. M || per prophetam | propheta A
35 ad nos enarravit | enarr. ad nos G || Dominum | deum ABDEGMNR II
tuam om. F 36 dicens om. ABFP || Et | dominus add. AFMN P || in I
divinis add. B 37 ait om. A || solliciti | sollicitis l. o. B || sitis I spatium
liberum A 38 et' | aut F || rursus | rursum M 39 et* | ad l. o. D II vobis !
nobis C 4o Martha* om. A || erga plurima | circa multa C 41 vero*
om. B, autem FGPR || quae | quod ADFGMR 41—42 quae . . . ea |
etC NIP 42 sedere | sedens l. o. D, sedem l. o. M || pedes eius transp. N ||
eius1 | Domini P || eius* | illius A, vite vero lignum add. del. P, addendo vacat
43 vero om. G || aut | autem BC, sed aut l. o. B || operationem | actionem C ||
vitae | vitam F 44 vel | et N || hiis | qui add. C II solis | solum AEG 45 Qui
dam igitur om. N || igitur om. F, vero G || imaginati | intellexerunt
superscr. C* 46 mihi | demum add. C || mihi videtur transp. F
29—3o Gen. II 25. 34—36 Ps 54 23. 36—39 MATTH. VI 25, 33.
39—42 LUC. X 41—42. 45 SEVERIAN. GABAL. Orat. 6 7 P. G. 56 492.
45—46 PHILO Legum allegor. I I4 edit. COHN I 71—72.
 Capitulum 25 IO9

sensibilis simul et intelligibilis conditus, sic et quod huius sacra

tissimum templum sensibile simul et intelligibile, et duplicem
habens ostensionem: corpore enim in divinissima regione et super
pulchra, sicut historice diximus, dietatus; anima vero in superiori 50
et incorporaliter perpulchriori loco conversabatur, Deum habens
inhabitantem et eum ferens gloriosum opertorium et eius circum
amictus gratiam, et solo dulcissimo fructu eius contemplationis
lasciviens, velut quidam angelus alius et hac nutritus; quod utique
et lignum vitae digne nominatum est. Vitam enim, morte non
incisam, dulcedo divinae participationis assumentibus tradit; quod
utique et omne lignum Deus vocavit. “De omni enim ligno'', ait,
“quod est in paradiso, escam comedite''. Ipse enim est hoc omne,
in quo et per quem hoc omne consistit.
4. Lignum autem boni et mali cognitionis est multiplicis con
templationis dignotio, ipsa autem est propriae naturae super
dignotio, quae bona quidem est perfectis et in divina contem

47 intelligibilis | intelligens A || conditus | est add. CER II sic | sit N || et

quod transp. P 47—48 sacratissimum | sanctissimum F 48 sensibile | est
add. G II simul om. A || intelligibile | intelligibiles l. o. C 49 habens |
fui (del.) sui add. C* | ostensionem | sui add. BR* || in | est dei enim
P || regione | eius add. C, eius regione B 5o historice | hystoriace
E, ystarice N || diximus | commorans add. A || dietatus | digatus A,
deitatis l. o. D, ditatus G, l. o. N, commotus superscr. C°, commoram
add. B 51 incorporaliter | incorporabiliter B, incomprehensibiliter l. o. P ||
perpulchriori | pulchriori A || Deum | dominum N || habens | dominum
add. D 52 eum ferens transp. EFM || opertorium | operatorium l. o. E
52—53 circumamictus | spatium liberum AF 53 gratiam mg E, gratia
AG II et solo om. F, eo quod solus est dulcissimus add. B, eo qui solus
est dulcissimus superscr. C*, deo qui solus est dulcissimus add. EMP*R*,
del. E || dulcissimo | fructu add. del. F || eius C*EFMP*, om. ABClDGNP1
54 lasciviens | lascivi l. o. D || velut mg E, vult M, l. o. E || quidam |
quidem DEFP || quod | qui N 55 et om. BDFGN P || nominatum | nomi
natus A || morte interl. P, mortem A 55—56 non incisam | vero incisa
C*, non incissam E 57 omne lignum | lignum vite G || Deus om. A || enim
om. B || ait om. FG 58 paradiso | ait add. F || escam | esca C || hoc | hic
AGMN PR, l. o. E 6o cognitionis | cogitationis A || est interl. C, et add. E ||
multiplicis | multiplicite superscr. C* 6o—61 contemplationis om. B
61 dignotio AC, dinoscio D*F, dignatio BD1EGMNPR || autem | enim NP ||
est propriae naturae | propriae naturae est DRG, et add. N 61—62 super
dignotio ACM, superdinoscio D*F, superdignatio BD1EGNPR 62 in divina |
individua G

57—58 Gen. II 16.

11•
 IIO Burgundionis Versio

platione ambulantibus, ex seipsa conditoris magnam operationem

divulgans, hiis qui non timent casum, propterea quia ex tempore
917 I in habitum quemdam devenerunt talis contemplationis; non
bona autem est iunioribus adhuc et concupiscentia avidioribus,
quos propter incertitudinem eius quae in meliori est permanentiae,
et propterea quia nondum firmiter sunt infixi in solius boni amore,
proprii procuratio corporis ad seipsam retrahere et evellere apta
nata est.

5. Ita duplicem, ut estimo, divinum paradisum et vere sancti

patres tradiderunt, et qui sic et qui illo modo tradiderunt. Possibile
autem est intelligere omne lignum, eam quae ex omnibus creaturis
divinae virtutis innascitur recognitionem, sicut ait divus Apo
5 stolus: “Invisibilia enim eius a creatione mundi, hiis quae facta
75

sunt, intellecta conspiciuntur''. Omnium autem intelligentiarum

et contemplationum harum, ea quae secundum nos est, quae
nostrae scilicet constitutionis excelsior est, sicut ait divus David:
“Mirabilia facta est cognitio tua ex me'', hoc est ex mea construc
80 tione. Fallax autem haec Adae exstiterat noviter plasmato, propter
eas quas diximus causas.

63 magnam operationem transp. F 64 timent | transitionem vel add. B

65 talis contemplationis om. N 66 bona autem est | autem est bona B, autem
bona G, bona enim est F || iunioribus | minoribus AEN || adhuc et transp. G,
et adhuc et F || avidioribus | vel ingentioribus add. B 67 quos | quod A ||
propter | per B || in | inde BEGMNP, om. DF || meliori est | melioris
est BD?EFGMN, melioribus est D1, est melioris P 68 nondum |
mundum B || infixi | consolidati superscr. C* || boni amore || dei assessione
superscr. C* 69 proprii om. P || procuratio | sollicitudo superscr. C* ||
seipsam | seipsum ABGMP || retrahere | trahere F || evellere | avellere F 11
apta | acta N 71 divinum | demum E || vere | veri et AEMNP 72 et qui
BCDEP°, et quare MP*, et quoniam G, qui F || et qui . . . tradiderunt
om. AN 73 autem est transp. BDR, autem NP, est G || est intelligere
transp. F || eam | eamque l. o. N || quae | quia M 74 recognitionem | recognitioni
ait asserit N || divus | divinus FGPR, diunus D 75 enim om. A || eius
om. E 76 autem | enim ABP 77 ea om. B, interl. P || quae* interl. P.
intelligentia B 78 nostrae scilicet transp. F, nostrae G, vestrae scilicet M ||
constitutionis | cognitionis l. o. P, intelligentia superscr. C* || excelsior | ex
cellentior D || ait | david add. del. P || divus | divinus BCDFGP 79 cog
nitio | scientia ABGN || tua | una l. o. A || est* | autem add. F 79—8o con
structione | constitutione G 8o haec | hic G || Adae exstiterat transp. AFN
81 eas | ea B

67 GREGOR. NAZ. Orat. 38 12 P. G. 36 324 C. 74—76 Rom. I 2o.

78—79 Ps 138 6.
 Capitulum 25 III

6. Aut lignum quidem vitae eam quae ex omnibus sensibilibus

innascitur diviniorem intelligentiam, et eam quae per ipsa ad
universorum conditorem et causam, et generationis operatorem
fit anagogen (id est reductionem); quod et omne lignum nominavit 85

quod plenum est et indivisibile, solam boni ferens participationem;

lignum autem cognitionis boni et mali, sensibilem et voluptuosum
cibum, qui secundum quod apparet quidem dulcorat, in veritate
autem in participationem malorum participantem constituit.
"Ait enim Dominus: Ab omni ligno quod est in paradiso escam
comedas'', per omnes ut estimo creaturas in me, factorem, anagogice
reducaris, dicens, et unum fructum ex omnibus fructifica, me
scilicet factorem et vere vitam: omnia tibi vitam fructificent,
et meam participationem fac propriae existentiae permanentiam.
Ita enim eris immortalis. “A ligno vero cognoscendi bonum et ma 95

lum, non comeditis ab eo. Quacumque autem die comedetis ab

eo, morte moriemini''. Naturaliter enim sensibilis cibus eius quod
subeffluxit est repletio, et in anum secedit et corruptionem. Et
impossibile est incorruptibilem permanere eum, qui in participa
tione sensibilis cibi fit. 100

82 ex om. A 83 ipsa | ipsam EFN 83—84 ad universorum |

adversorum l. o. E 84 conditorem I conditorum G || generationis om. A II
operatorem I operationem D*, corr. D* 85 anagogen | anagoge F || id
est | et G || reductionem | reductione M, deductionem N 86 est om. B ||
indivisibile | invisibile C, et add. G 87 sensibilem | sensibile C 88 quod |
quam l. o. P || apparet | videtur superscr. C* || quidem om. G, quidam l. o. E
89 autem | et add. A || participationem | participatione MNP || participantem |
participationem l. o. E 9o Dominus | deus ABFMN II Ab | de superscr. C* ||
escam | esca GM, cibum A, cibo CNPR, cibos B, hac add. F 91 comedas |
comedis N || per omnes om. A || in | a superscr. C* 93 scilicet | id est M ||
vitam* | et add. A || omnia | igitur add. D* || vitam* om. F 94 meam | in
eam DF || fac | sue F 95 enim | igitur B || A | de G, superscr. C* 95—96 et
malum om. B 96 abi | de AFNP, superscr. C* || eo om. N, ea BG, et add. B ||
Quaecumque autem transp. G || autem om. B, enim AFNP || comedetis* |
comederis D°N, comederitis BFMP 96—97 ab eo* om. F, de eo G
97 morte om. G, morte add. del. M || enim | autem F || enim sensibilis
transp. N 98 subeffluxit | effluxit P, supereffluxit B || anum I annum
DP*, vanum MNP*, unum E || secedit | recedit FM || corruptionem |
corruptione C, in corruptione F, in corruptibile P 99 est | eum add. ABNP,
tunc et add. del. P || permanere | manere EFM || eum om. ABNP
99—1oo participatione | huius add. BNP Ioo sensibilis | inseparabilis B

9o—91 Gen. II 16. 93 Cf. I Tim. VI 19. 95—97 Gem. II 17. 97—98Cf.
MATTH. xv 17, MARC. VII 19.
 II2 Burgundionis Versio
Mi Canc.
;;;; CAPITULUM 26 iî,
DE HOMINE

I. Ita igitur intelligibilem substantiam substituit Deus, angelos

920 inquio et omnes qui secundum caelum | sunt ordines. Haec enim
5 manifeste intelligibilis et incorporalis sunt naturae; 'incorporeae'
autem inquio, comparatae ad materiae grossitudinem: solus enim
vere Deus immaterialis et incorporeus est. Amplius autem
et sensibilem caelum et terram et quae horum sunt in medio; et
hanc quidem familiarem, — familiaris enim Deo est rationalis
10 natura, et solo intellectu comprehensibilis; — illam vero omni
fariam a longe existentem, ut sub sensu scilicet cadentem. Oporte
bat autem “ex utrisque mixtionem fieri, maioris sapientiae cogni
tionem et circa naturas glorificationis'', ut ait divus Gregorius,
velut quamdam copulam “visibilis et invisibilis naturae''. Hoc
15 autem, id est 'oportebat' dixi, conditoris ostendens consilium:
hoc enim ius et lex est decentissima. Et nullus dicet plasmatori:

I CAPITULUM 26|25 C, 26 D*, om. ABEFGMNPR || 12 | c. 13 GR, I 3 F,

I 2 D*MN, II ca. P, c. II B, om. ACE 3 intelligibilem | insensibilem A ||
substituit | constituit A || Deus | et add. F 4 inquio | in quid M, in quibus
l. o. E || secundum caelum | in celis G 5 intelligibilis | intelligibiles E ||
intelligibilis ... naturae | (intelligibili)um (et incorporali)um (sunt natu)rarum
superscr. C* 6 autem om. MR || comparatae | contemporate G, corporate N ||
materiae | materialium C || grossitudinem | alium superscr. C* 7 vere
om. AD, nature BE || vere Deus transp. NP || vere D. immaterialis | deus
immaterialis verus F || immaterialis | non materialis est P || est om. B ||
Amplius | adhuc B, superscr. C* || autem | amplius add. B 8 sensibilem |
sensibile MP || et* interl. C || horum | eorum B || sunt | ita statuit add. B,
iacent ita substituit superscr. C* 8—9 et hanc transp. G 9 Deo est
transp. PR 9—1o rationalis natura transp. FP Io natura | vero N ||
illam | aliam EM I I a longe | alicubi superscr. C* || ut om. G, scilicet add. F |!
sub sensu | consensu B || scilicet om. FN || cadentem | candentem A I2 ex

om. A P || utrisque | utrique B, utriusque NP || mixtionem | mixtione N.

commixtionem B I 3 glorificationis | gloriationis B || divus | divinus
BDFGPR || Gregorius | nazanzenus superscr. D* I4 quamdam | quasdam
l. o. B || visibilis et invisibilis transp. G || et om. D 15 id est om. FP 11
ostendens consilium transp. P 16 et lex est | est et lex F || decentissima 1
decentissimarum l. o. E || Et I ut FP || dicet | dicat F || plasmatori I figulo
add. ABDFGMNR

9—14 GREGOR. NAZ. Orat. 38 Io—I r P. G. 36 321 BC. 16—18 Cf.

Rom. IX 2o—21, Sap. XV, 7, IS. XLV 9, XXIX 16, IER. XVIII 6.
 Capitulum 26 II3

quid me fecisti ita? Potestatem enim habet figulus ex eodem luto

diversa construere vasa, in ostensionem suae sapientiae.
2. Quia vero haec ita se habebant, ex visibili et invisibili natura
condit hominem, propriis manibus, secundum suam imaginem et
similitudinem: ex terra quidem corpus plasmans, animam autem
rationalem et intelligibilem per familiarem insufflationem, dans ei
quod utique divinam imaginem dicimus. Nam quod quidem 'se
cundum imaginem', intellectuale significat et arbitrio liberum;
quod autem 'secundum similitudinem', virtutis secundum quod
homini possibile est similitudinem.
921 3. I Simul autem corpus et anima plasmata sunt; non hoc
quidem prius, illa vero posterius, secundum Origenis delirationes.
4. Fecit igitur Deus hominem innocentem, rectum, virtuosum,
sine tristitia, sine sollicitudine, omni virtute decoratum, omnibus 30
bonis ornatum, “velut quemdam mundum secundum, in magno
parvum; angelum alium adoratorem, mixtum, consideratorem
17 quid | cur superscr. C°, quidem D || Potestatem enim transp. F ||
enim om. N || ex interl. D || eodem | proprio superscr. C* || luto | loto F, et
add. G 18 construere | conferre E, constituere F || vasa | misi add. P ||
ostensionem | ostensione N || suae | scientiae vel add. BG I9 vero | igitur
AEFNP, igitur primo M || vero haec ita | ita vero hec D || haec ita
transp. G, ita hoc F, hec N || se interl. C*, om. ABDEFGMNPR || visibili et
invisibili transp. A 2o condit | condidit BCDFGNR || hominem | pro
priam add. del. N || imaginem | communem add. del. F 2I similitudinem |
suam add. B, sue sapientie add. P*, suam mg add. P* || quidem | enim AN,
eius P, per add. del. E || corpus plasmans transp. F || plasmans | plasmatis N ||
autem om. N 22 rationalem | rationabilem A, rationem l. o. E familiarem |
propriam superscr. C* || insufflationem | sufflationem N || ei | eius C* 23 dici
mus | diximus EFMNP, om. A || Nam om. A || quidem om. E, equidem C,
didatur superscr. C* 24 imaginem | dei imaginem B, imaginem dei F,
imaginem dicitur NP || intellectuale | intellectualem DEGP || significat !
signat B || liberum | et add. BG, per se potestativum add. ABDEFGMNPR
25 autem | dicitur add. E, superscr. C* || similitudinem | dei add. B || virtutis |
animi superscr. C* 25—26 virtutis... similitudinem om. N 26 possibile |
posse F 27 corpus et anima transp. C || plasmata sunt transp. F || sunt !
est M || non hoc | nam hec A, nec hec G 28 prius | primum FN || illa | illud
superscr. C* || vero | autem NP || Origenis | originis l. o. D || delirationes |
deliratores B 24 hominem | homo add. del. E 3o omni | omnium G
3o—31 omnibus bonis ornatum om. F, mg P 31 ornatum | comatum AEG ||
secundum | solum l. o. P 32 angelum alium transp. EFM || adoratorem |
adoratione EM II consideratorem | superinspectorem add. B, superscr. C*
2o—21 Cf. Gen. I 26. 21—22 Ibid. II 7. 31—42 GREGOR. NAZ.
Orat. 38 II P. G. 36 324 A.
 II4 Burgundionis Versio

visibilis creationis, doctorem intelligibilis, regem eorum quae sunt

super terram, rectum desuper; terrestrem et caelestem, temporalem
35
et immortalem, visibilem et intelligibilem, medium magnitudinis
et humilitatis, eundem spiritum et carnem: spiritum propter
gratiam, carnem propter elationem; hoc quidem ut maneat et
glorificet benefactorem, illud vero ut patiatur, et patiens subme
moretur et castigetur, magnitudine largitionis honoratum; animal
924 hic dispen|satum'', hoc est in praesenti vita, “et alio transituro”
in saeculo futuro; “et finis mysterii, eo quod ad Deum intuitu
deificatum''; deificatum autem participatione divinae illumina
tionis, et non in divinam translatum substantiam.
5. Fecit autem eum natura impeccabilem et arbitrio liberum.
45
Impeccabilem autem inquio, non ut non suscipentem peccatum, —
solus enim Deus peccati est insusceptibilis, — sed non in natura pec
care habentem, in electione vero magis; scilicet, potestatem haben
tem manere et proficere in bono, divinam cooperantem habentem
33 visibilis creationis interl. C* || doctorem | visibilis add. del. F 34 rectum
desuper I regem habentem superscr. C* || terrestrem et caelestem transp. BDGR
35 visibilem | visibile A || intelligibilem | intelligibilis l. o. C magnitudinis |
magnitudinem l. o. F 36 eundem | eum edem l. o. C || propter | per B
37 carnem | semper tamen Di, carnes D*, interl. P || elationem | eletionem
l. o. C, electionem DP (corr. D*P?) || hoc | hec BM 38 glorificet | creatorem
add. F, creatorem et add. NP || benefactorem | creatorem A, creatorem bene
factorem M || illud | ille P || vero om. M, ut l. o. F 38—39 submemoretur |
commemoretur B, sui commemoretur GM, summe memoretur l. o. M.
4o dispensatum | dispensativum G || est om. A 41 in | et l. o. P || saeculo
futuro transp. B, futuro om. F || et | quod add. ABDFGMNPR, et quod
interl. E || finis | est add. ABDEFGMNP II eo quod om. ABDEFMNP II
quod | qui CG || ad | a DGNR || Deum | dei BDEFGMP*, domini N || in
tuitu | intuitum EF, vivi add. del. A 42 deificatum' | deificandum C°EMNP,
vivificatum A, glorificandum FG || deificatum* | deificandum C*E 43 trans
latum | transituram B 44 autem | enim F, om. BG II eum om. N II et om. E ||
arbitrio liberum | voluntate potestativum N, voluntate per se potestativum DG,
voluntatem per se potestativum F, voluntate in se potestativum P, voluntate
per se potestativam A, voluntatem per se potestativam B 45 Impeccabilem |
impeccabile C || inquio | in quo DG || non* om. B, vero P || non* om. C, in E,
enim A 46 Deus I dei N || est om. N || est insusceptibilis transp. F 46—47 pec
care | peccatum superscr. C* 47 habentem* | manere et proficere in bono;
divinam cooperantem habentem gratiam add. del. D, addendo vacat 47 vero |
natura N || potestatem | potentem E 47—48 habentem* I manere add. del. N
48 divinam | divino l. o. E II cooperantem | cooperationem AF II cooperantem
habentem transp. G || habentem om. M, interl. P

41 Cf. MATH. XII 32, Eph. I 21, Hebr. VI 5.

 Capitulum 26 II5

gratiam; similiter et verti ex bono et in malo fieri, Deo permittente,

propter liberum arbitrium. Non virtus enim est, quod vi fit.
6. Terminus animae. — Anima igitur est substantia vivens,
simplex et incorporea, corporalibus oculis secundum propriam
naturam invisibilis, immortalis, rationalis et intellectualis, in
figurabilis, organico utens corpore, et huic vitae et augmentationis
et sensus et generationis tributiva; non aliud habens praeter 55
seipsam intellectum, sed et partem sui ipsius purissima; sicut
enim oculus in corpore, ita in anima est intellectus; arbitrio libera
est, voluntativa et operativa, vertibilis, id est voluntate vertibilis,
825 quoniam et creabilis. Omnia haec | ex eius qui condidit eam gratia
suscipiens, ex qua et esse et natura ita esse suscepit.
7. “Incorporalia autem et invisibilia et infigurabilia secundum
duos modos intelligimus. Haec quidem secundum substantiam,
haec vero secundum gratiam; et haec quidem natura entia, haec
vero ad materiae grossitudinem dicuntur''. Ergo, in Deo quidem
natura, in angelis autem et daemonibus et animabus gratia, et ut
ad materiae grossitiem dicuntur.
49 et1 om. A || ex I a BG, et in FNP 5o liberum | libera N ||
virtus | virtutis F || enim est transp. N, enim fit M || vi fit | vivens
(quod del.) insit A, ex bono add. del. N 5I Terminus animae | sic rubr. C,
om. AGM, Quid est anima in textu DFNR, mg D*, rubrica P, Quid sit
anima XI mg B, De anima hominis D°, De anima mg EN, Secundum
R(obertum) non est hic capitulum neque secundum multos libros annotat N* ||
igitur om. F, ergo ABDEGMP 52 propriam om. F 52—53 propriam
naturam transp. P 53 invisibilis | et add. B || et om. AF 54 huic |
hinc N, l. o. P, et add. C || et* | est N 55 et° om. N || tributiva | non aliud
habens add. P || aliud | alium F 55—56 praeter seipsam | extra se P, extra N
56 et interl. D, om. CF || partem | patre F, partre (sic) C || purissima | purissi
mam ABENP 57 enim om. F || oculus | oculos l. o. P || ita | et add. G
58 est* interl. C || voluntativa | voluntaria BC^E || et | est E || operativa |
opeperativa (sic) C || vertibilis' om. A || id est | scilicet G || vertibilis* | id est
voluntate vertibilis add. A 59 creabilis | (crea)ta superscr. C* || Omnia !
enim add. F || haec om. P, quidem (l. o. qui) add. E || ex om. E, re C || gratia !
gratiam CFPR, in gratia M 6o qua | quo A 61 Incorporalia | Incorpora
bilia D, corporalia l. o. N || autem | enim suscepit P || et* om. B 62 duos |
tres G || intelligimus | intelligimur P || Haec | hoc F 63 haec* | hoc F
64 grossitudinem | crossitio Ci, crossitiem C*, grossitiem DEGP 64—66 Ergo...
dicuntur om. N 64 in Deo quidem | quidem in Deo EFM, eius P 65 ani
mabus | et add. B || et° om. A 66 ad om. E || grossitiem | grossitudinem
AFMR || dicuntur | dicimus B
51—6o Cf. MAXIM. De anima P. G. 91 363—362. 61—64 Doctrina
Patrum 33 253.
 II6 Burgundionis Versio

8. Corpus autem est quod tripliciter est dimensivum, secundum

quod habet longitudinem et latitudinem et profundum, scilicet
grossitiem. Omne vero corpus ex quatuor elementis consistit,
70 animalium vero corpora ex quatuor humoribus.
9. Oportet autem scire quoniam quatuor elementa sunt: “terra,
sicca et frigida; aqua, frigida et humida; aer, humidus et calidus;
ignis, calidus et siccus''. Similiter et humores quatuor, proportionem
habentes cum quatuor elementis: nigra cholera, quae habet pro
75 portionem cum terra: sicca enim est et frigida; flegma proportionem
habet cum aqua: frigidum enim est et humidum; sanguis pro
portionem habet cum aere: humidus enim est et calidus; rubea
bilis proportionem habet cum igne: calida enim est et sicca. Fructus
igitur ex elementis consistunt, humores vero ex fructibus, ani
so nalium vero corpora ex humoribus et in eadem resolvuntur. Omne
enim compositum in eadem resolvitur ex quibus compositum est.
Io. Oportet scire quoniam homo et inanimatis communicat,
et irrationalium participat vita, et rationalium suscepit intellec
tum. Communicat enim inanimatis quidem secundum corpus et con
67 autem om. BCDFGMN || est! om. B || quod | quid B || quod
tripliciter est om. M || est* om. N || dimensivum | dimensum BN, divisum AF ||
secundum | scilicet ABCDEN 68 longitudinem et latitudinem | lati
tudinem, longitudinem P || et' om. BGP || et* interl. D || profundum,
scilicet | profunditatem G 7o animalium | alia A 7I autem om.
CDEGMN 72 sicca et frigida transp. BR || humidus et calidus
transp. P || calidus | callidus B 73 et* om. GR 75 sicca enim est !
est sicca F, sicca est B || frigida | frigidior l. o. N 76 frigidum | frigida
l. o. A || enim om. FG || est et humidum | et humidum est B || humidum I
humida N, aer humidus et calidus, ignis calidus et siccus, similiter et humores
quatuor add. del. N, addendo vacat; tunc et add. N 77 enim om. G || enim
est transp. F || est et calidus | et calidus est EM, et add. EPR 78 bilis |
colera BD*EFGPR, probabilis N || igne | et add. C || calida | calidus E ||
sicca | siccus E 78—79 Fructus igitur transp. F 79 igitur | enim P ||
ex1 interl. M 8o in | et in add. N || eadem | eosdem B 81 in eadem
resolvitur | in ea resolvitur BG || resolvitur | resolvuntur l. o. D || quibus
interl. F* || compositum est transp. B, componitur G 82 Oportet | autem
add. ABG || homo et transp. A 83 irrationalium | irrationabilium BDGP.
irrationalibus AEFMN, ut add. A || participat | participe l. o. P || vita |
vitam G || rationalium | rationabilium ABDEFGNP, inrationabilium l. o. D ||
suscepit | suscipit EFMN P 84 enim om. A || inanimatis quidem transp. AF ||
secundum om. B || et interl. E 84—85 concretionem et mg P*, quidem
add. E

71—73 NEMES. EMESEN. De natura hominis 5 P. G. 4o 6r 3 B.

73—81 Cf. ibid. 4 loc. cit. 6o8 B—6o9 A.
 Capitulum 26 II7

cretionem quae est ex quatuor elementis; plantis vero et secundum 85

haec, et secundum nutritivam et augmentativam et seminativam,

scilicet generativam, virtutem; irrationabilibus autem et in hiis
quidem, et insuper secundum appetitum, scilicet iram et concupis
centiam, et secundum sensum et secundum impetum motum.
II. Sensus igitur sunt quinque: visus, auditus, odoratus, gustus,
928 tactus. “Motus autem, qui secundum impetum, | est a loco ad
locum transibile, et mobile totius corporis et vocativum et re
spirativum. Haec enim in nobis sunt facere et non facere''.
I2. Copulatur autem per rationale incorporeis et intellectualibus
naturis, excogitans et intelligens et iudicans singula, et virtutes 95

persequens, et virtutem arcem pietatem amplectens. Ideoque

parvus mundus homo est.
I3. Oportet autem scire quod propria quidem “corporis solius
sunt incisio et fluxus et transmutatio''. “Transmutatio quidem,
quae est secundum qualitatem'', scilicet caliditatem et frigiditatem,
et quaecumque sunt talia; “fluxus autem qui est secundum eva
cuationem. Evacuantur enim sicca et humida et spiritus''; quorum
85 quae est mg P* || est om. B || et om. CF 86 secundum | virtutem add.
A BG, virtutem que est secundum add. DEFMPR, virtutem hoc est secundum
add. N 87 scilicet generativam om. E || autem | aut quidem P 88 secun
dum om. NP || et* om. P 89 et1 | et secundum eum qui voluntarius et add. C ||
impetum | voluntarium add. B || motum | motivum A 9o igitur | qui add. F ||
quinque | scilicet add. P || odoratus, gustus transp. BN, et add. ABCEGMNPR
91 Motus | (mo)tionis superscr. C* || autem | quidem F, est l. o. E, autem
interl. E II secundum impetum | id est voluntarii superscr. C* || a loco om.
ABDEFGMN PR 97 transibile | transi Ci, (transi)bilitus et (transi)bilile
(sic) C* || mobile | mobilens vel mobile sunt Ci, (mo)tivum superscr. C* ||
vocativum | id est vocativum et vox superscr. C* 92—93 respirativum I
(respira)tio superscr. C* 94 Copulatur | copulantur A || Copulatur autem !
Homo enim copulatur B, et tunc enim add. del. B || incorporeis | in corporis N ||
et om. A 95 excogitans | excogitatis N || intelligens | intelliges C || iudi
cans | diiudicans E 96 virtutem | autem add. del. B || arcem BCP, mg D*,
artem ADiEFGMN || pietatem | pietate G || amplectens | amplectans EMN
97 homo om. A 98 quod | quidem quoniam P || quidem om. NPR || solius
om. P 99 sunt om. B || et1 om. P || transmutatio* om. F, quidem est
quae est secundum qualitatem, scilicet caliditatem et transmutatio add.
del. M, addendo vacat 1oo quae om. G, proprie B || scilicet | secundum BDG
Io1 sunt talia transp. BG || autem | enim F Io1—1o2 evacuationem !
evacutionem 1. o. C, elevationem M Io2 Evacuantur | evacuatur F,
autem add. del. A || enim | autem G

91—93 Ibid. 26 loc. cit. 7o4 B. 98—1o2 NEMES. EMESEN., De natura

hominis I P. G. 4o 516C—517 A.
 II8 Burgundionis Versio

indiget repletione. Quare naturales sunt passiones et fames et

sitis [...].
105
I4. Proprium vero animae est pietas et intelligentia. Communes
vero animae et corporis sunt virtutes, habentibus et hiis ad animam
relationem, velut anima co-utente corpore.
I5. Oportet cognoscere quoniam rationale natura principatur
irrationali. Dividuntur enim virtutes animae in rationale et irratio
110 nale. Irrationalis vero partes sunt duae; haec quidem inobediens
est rationi, scilicet non suadetur ratione; illa vero obediens est et
persuabilis ratione. Ergo inobediens quidem et quae non persuade
tur ratione est zodicum (id est vitale), quod et pulsativum vocatur
et seminativum, scilicet generativum, et plantativum quod et
5
nutritivum vocatur; huius autem est et augmentativum, quod
et plasmat corpora: haec enim non ratione gubernantur, sed natura;
Io3 sunt | repletionem add. del. M || et* om. A P Io5 veroi |
autem BG || et intelligentia mg P*, secundum intelligentia P*, et add. N,
communes add. A || Communes | vero anime est pietas et intelligentia
communes add. M Io6 animae et corporis sunt | sunt animae et
corporis G || habentibus | et non necessarias ponere quae cum decenti
ponere tempore et modo et mensura fientes. Alias autem omnino
oportet removere. Bonas autem letitias oportet estimare eas quae non sunt
complicate cum tristitia neque plenitudinem inferiunt neque alterius nocu
menti sunt generative neque ultra mensuram excedunt, neque a studiosis
operibus nos abstrahunt multum vel servos constituunt, domine deus qui
dedit tua igitur tristitie vero species sunt quatuor add. del. M, addendo vacat;
videsis finem cap. 27 et imitium cap. 28 || hiis | habens N || animam | anime AG
1o7 relationem | rationale l. o. P || anima om. N, anime MP* || co-utente |
contenta FGR, contente A (?) N, in add. G, in his add. E, sed his del., in his
superscr. C* Io8 rationale | rationalis EGM, sed rationale l. o. E || natura I
dominatur vel add. BG Io9 irrationali | irrationalis BCDMNR || enim |
autem G || virtutes | potentes superscr. C* || et | in add. GN IIo Irrationalis |
vero | Irrationalis nature E, sed l. o. Irrationales vero || partes sunt duae I
sunt partes due D, due sunt partes EFMNP || duae | tres G || quidem I quod F
1 II rationi ... obediens est | est rationabilis B || vero om. N 1 12 persuabilis |
persuadibilis M || et add. P* || quae BCP* quod DFP1, om. AEGMNR
112—113 persuadetur | suadetur F 1 13 ratione om. F || est* om. E II pul
sativum | pulsuale superscr. C* I 13—114 vocatur et seminativum om. B
I 14 seminativum | sensativum G || scilicet om. NP, et add. D, sed et BFGMR II
et* om. AC || plantativum sic D°FP, om. C, plantivum D*, plasmativum
ABEGMNR, et seminativum add. del. P || quod et transp. EM, et tantum FN
1 15 autem | aut C || est om. BN || et om. G II 5—116 quod et transp. BG
1 16 corpora | corpus EGR || non interl. D || non ratione transp. NP, sed non
interl. N || natura | et plantativum quod et nutritivum add. F
1o8—12o Cf. ibid. 16 loc. cit. 672 A B.
 Capitula 26—27 II9

obediens vero et persuabile ratione, dividitur in concupiscentiam

et iram. Vocatur autem communiter irrationalis pars animae,
passiva et appetitiva. Oportet autem cognoscere quoniam persua
bilis ratione est et qui secundum impetum motus. 1:20

[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. 928D—929A) proxime sequuntur, a

Burgundione cum codicibus graecis ad finem capitis 3o (II, 16) relegantur.]
I6. Oportet scire quoniam rerum hae quidem sunt bonae, hae
vero sunt malae. Expectatum igitur bonum concupiscentiam
constituit, praesens vero laetitiam; similiter autem expectatum
malum timorem, praesens vero tristitiam. Oportet scire quoniam
bonum hic dicentes, vel quod vere bonum est, vel quod videtur 125
bonum dicimus; similiter vero et malum.
digne Canc.
II, 13 CAPITULUM 27 II, 13
DE LAETITIIS

I. “Laetitiarum hae quidem sunt animales, hae vero corporales.

Et animales quidem sunt quaecumque solius sunt animae, ipsius
secundum seipsam, ut quaecumque sunt circa disciplinas et con- 5
templationem''. “Corporales vero sunt quae cum communione
animae et corporis fiunt, et propterea corporales vocantur quae
117 persuabile | persuasibile D*, persuadibile A, persuabilis G || ratione |
rationi F II8Vocatur | vocabantur C || autem om. AG, et add. del. P || com
muniter | communitur l. o. B, et add. P || irrationalis | irrationabilis A 1 19 cog
noscere | agnoscere A I 19—12o persuabilis | persuasibilis A*DFMP, partis
add. B, superscr. C* 12o ratione est transp. ADP, et tunc est add. P* || qui |
quid N, quod F || impetum | voluntatis add. B, voluntarius superscr. C*
I2I sunt om. G 122 vero | quidem GR, om. A || sunt malae transp. G, malae
tantum AP | Expectatum | Expectant AF, l. o. N 123 constituit | infert
superscr. C* || praesens | bonum superscr. C* || vero om. A || laetitiam | facit
superscr. C* 124 Oportet | autem add. FP 125 bonum* om. A || hic mg
M || vere mg A, et non tantum dicitur superscr. C* || vel quod videtur mg M
126 similiter vero et malum om. B || vero om. N, autem G
1 CAPITULUM 27126 C, 27 D*, om. ABD1EFGMNPR || 13 ] sic D*MN,
XIII ca. P^, c. 14 GR, XIIII F, c. XII B, om. ACE 2 LAETITIIS | spiritus
sancti add. del. R 3 Laetitiarum | id est delectationum secundum R(ober
tum) superscr. N || quidem | quid D 4 Et | sed et sed del. P, om. EFMN ||
animales | essentiales l. o. M || solius sunt transp. EFMNR 4—5 solius...
sunt om. F 5 ut om. ABCDiEMNP, scilicet D*, quecumque sunt solius
anime ipsius secundum seipsam add. E 5—6 contemplationem | contempla
tiones DFGM 7 animae et corporis transp. APR || fiunt | sunt ADFMN R II
propterea | ideo AB
3—31 NEMES. EMESEN. De matura hominis 18 P. G. 4o 677 B—68o B.
 I2O Burgundionis Versio

cumque circa cibos et coitus'', et talia sunt. “Solius autem corporis

nequaquam inveniet quis laetitias''.
10
2. Rursus, laetitiarum “hae quidem sunt verae, hae vero
mendaces; et quae quidem mentis solius, secundum doctrinam et
contemplationem; quae vero cum corpore secundum sensum sunt”.
“Et earum quae cum corpore sunt laetitiarum, hae* quidem sunt
naturales simul et necessariae, sine quibus vivere impossibile est,
15
ut nutritivae, indigentiae repletivae et indumenta necessaria;
932 aliae vero naturales quidem sunt, | non necessariae vero, ut quae

secundum naturam et secundum legem mixtiones: hae enim in

permanentiam quidem totius generis conferunt, possibile autem
est et sine eis, in virginitate, vivere; aliae vero neque necessariae
20
neque naturales, ut ebrietas et luxuria et plenitudo utilitatem
excedentes: neque enim in consistentiam vitae nostrae conferunt,
neque in successionem generis, sed et nocent. Cum igitur qui
secundum Deum vivit oportet necessarias simul et naturales per
transire, in secundo vero ordine naturales et non necessarias

8 sunt om. A, interl. P* 9 inveniet | invenient l. o. P || laetitias |

letitiam DG Io vero add. P*, sunt add. ABCDEGMN II men

daces | sunt add. P, tunc vere add. P* || et1 om. P || mentis solius !
talia solius mentis P || solius | anime superscr. C* II—I 2 doctrinam et
contemplationem | doctrinarum contempl. E, sunt add. ABCDEGMPR
12 quae | Quod D || vero | corporis add. F, que vero add. del M || sensum |
sursum l. o. E || sunt | mendaces add. P* 13 sunt laetitiarum transp. B
13—14 sunt naturales transp. PR 14 simul om. N 15 ut interl. P*, Rober
tus: ut cibi indigentie repletivi mg N || nutritivae | et add. AP* || indigentiae !
indigentiarum BC*GP* || repletivae | pletive C 16 veroi | quidem BFGR,
quid add. del. P || naturales om. N || quidem om. BGNP, vero F || necessariae |
necessitate sed del. N || vero* om. G || quae om. P 17 et | que add. BR ||
legem | sunt add. A P°, sunt legitime add. B || mixtiones | sunt add. E || hae |
vero add. del. M || enim om. A P, quidem G || in om. BP 18 quidem om. AG ||
totius | humani add. AF 18—19 autem est transp. FGR I9 et om. F,
vivere add. P || eis | eius C, l. o. M || vivere om. P, manere A || necessariae !
cesse A, sunt add. ACDEFGMNP 2o et' om. F || ebrietas et luxuria I
ebrietates et luxurie G || plenitudo | satietas superscr. C*, mg add. M || utili
tatem | utilitate C 21 excedentes | excedens Di (corr. D*) GN II in om. B ||
consistentiam | constantiam M || nostrae om. D || conferunt ] sed add. F
22 successionem | successiones EMN || et om. F || Cum | eum l. o. E 23 me
cessarias simul transp. P 24—25 non necessarias ponere | ponere n. ne
cessarias A, que add. ABDEFN*P, qui add. GMPiR, tunc tamen et add. F,
Robertus non ponit “que'' mg P

22—23 Cf. Rom. VIII 27, II Cor. VII 9—Io.

 Capitula 27—29 I2I

ponere, cum decenti tempore et modo et mensura fientes; alias 25

autem oportet omnino renuere''.
3. “Bonas autem laetitias oportet estimare, eas quae non sunt
complicatae cum tristitia, neque poenitudinem inferunt, neque
alterius nocumenti sunt generativae, neque ultra mensuram ex
cedunt, neque a studiosis operibus nos abstrahunt multum, vel 80
servos constituunt''.

Migne
II, 14 CAPITULUM 28 ;;;;
DE TRISTITIA

“Tristitiae vero species sunt quatuor: accidia, achos, invidia,

misericordia. Accidia igitur est tristitia aggravans, achos vero est
tristitia vocem auferens, invidia vero est tristitia in alienis bonis, 5
misericordia vero tristitia in alienis malis''.

Migne Canc.
II, 15 CAPITULUM 29 II, 15

DE TIMORE

“Dividitur autem et timor in sex: in segnitiem, in erubescen

tiam, in verecundiam, in admirationem, in stuporem, in agoniam.
25 cum | sunt D, eum l. o. E || decenti | decente C, indecenti
1. o. E, et add. G || et* om. G || mensura | mensuras AG || fientes l
fientem A, facientes EG, sicantes l. o. E 26 autem om. E || oportet omnino
transp. EFMN || renuere | retinere EGP1, removere P*, refutare superscr. C*
27 sunt om. N 27—28 sunt complicatae transp. F 28 cum tristitia l
tristitie C, cum tristitie l. o. E. || poenitudinem | penem l. o. E, plenitudinem
ABFNPR, l. o. M || inferunt | fuerunt superscr. C* 29 alterius I alia
1. o. A II generativae | generatem Di, corr. D* || neque | ultra add. del. P Il
mensuram | moderatum superscr. C* 3o nos interl. D* || multum ! in serv1
tute redigunt add. B 31 servos constituunt | servitutem rediguntsuperso”. C2
1 CAPITULUM 28|28 D*, 26 c, om. ABEFGMNPR 14114 c. P, 14 D*MN,
15 FG, c. 15 R 2 DE TRISTITIA oppp. F 3 vero om. P || species sunt
quatuor | quatuor sunt species P || invidia om. A 4 misericordia l oris
discordia l. o. A || igitur | vero F 5—6 vocem ... tristitia supra col. P
6 misericordia | miseria l. o. N II vero | est P, est add. ABCEFGMNF
1 CAPITULUM 29|29 D*, om. ABCEFGMNPR || 15 | sic D8 MNP2, c. I6
R. 16 G, c. 13 B, om. AcEF 2 DE TIMORE öm. ACFP* (add. 9*£**)
3 et om. ABN || in* om. P || in* om. FP 4 in om. F II in* om. F || adº***
tionem | admitationem l. o. D || in* om. F || in* | et FG

3—6 NEMES. EMESEN. De natura hominis 19 P. G. 4o 6884.

3—1 I Ibid. 2o edit. cit. 688 B—689A.
 I22 Burgundionis Versio

5 Segnities igitur est timor futurae operationis''. “Erubescentia

vero est timor in expectatione convicii: optima autem est haec passio.
Verecundia vero est timor in turpi actu; neque hoc vero insperabile
ad salutem''. “Admiratio vero est timor ex magna imaginatione.
Stupor vero est timor ex inassueta imaginatione. Agonia vero est
10 timor per casum, scilicet per infortunium: timentes enim in
fortunari actionis agonizamur''.

;s; CAPITULUM 3o É.
DE IRA

I. “Ira vero est fervor eius qui circa cor est sanguinis, ex evapo
ratione fellis vel returbatione fiens; ideoque fel dicitur vel fellea.
5 Est autem quando ira est et desiderium vindictae. Iniustitiam enim
933 passi, | vel estimantes iniustitiam pati, irascimur, et fit tunc mixta
haec passio ex concupiscentia et ira''.
2. “Species autem irae sunt tres: ira quae vocatur fel, et mania,
et cotus (id est furor). Ira enim, principium et motum habens, ira
5 esti interl. P || futurae interl. P 6 vero om. G || vero est omn. F.
transp. N || in | operatione add. del. B || expectatione | expectatorie G II
autem om. N || est haec transp. F 7 vero1 om. N, autem GP || est timor
transp. D || turpi | tempore A || actu | actio A, acto DG, acta l. o. P, re
gestu superscr. C* || hoc vero transp. BD || insperabile | est interl. add. C,
inseparabile est ABDEFGMNP 8 est timor transp. P 9 inassueta !
insueta DG, mansueta P || imaginatione | fantasmate superscr. C* Io infor
tunium | infortuitum E || enim | vero P Io—I I infortunari | infortunarie E,
infortunare M, infortunate AGP, infortunati l. o. N I I actionis om. F ||
agonizamur | agoni paramur C, agoniamur ADEFG, aguniamur B
I CAPITULUM 3o|3o D*, om. ABCEFGMNR || 16 sic D*MNP, c. 14 B,
17 G, c. 17 R, om. ACEF 2 DE oppp. P 3 est fervor transp. BGP, fer
vorem l. o. P, furor est D || eius om. P || cor | corpus G 3—4 evaporatione !
vaporatione ABEGM 4 fellis | felliis C, Robertus: ex evaporatione colere
mg N || veli | in M, tum add. P* || returbatione | tetumbatione A*, deturba
tione A*, per recurbationem D, perturbatione FN*P, retributionem N*,
in returbationem M || fiens | id est factus superscr. N 5 quando | quoniam B,
quandoque FGN R || est et om. GR, est A, animositas et N || vindictae | vite G,
repunctionis AD (corr. D*), punitionis vindicte M, vindictae et repunitionis P,
repunitionis N 6 vel om. A || estimantes | existimantes A, stimantes C ||
iniustitiam om. N || iniustitiam pati transp. F || fit | sic BDEG 7 concupis
centia | concupiscentiis A 8 et om. F 9 id est | et N || Ira* I Iram B ||
enim | est add. G || et motum mg P || habens om. MN, mg E 9—1o ira et
fel vocatur | vocatur ira et fel F

3—18 NEMES. EMESEN. De natura hominis 21 P. G. 4o 692 A B.

 Capitula 29—3o I23

et fel vocatur. Mania vero est fel permanens'', scilicet memoria 10

mali; “dicitur autem a manendo et a memoriae tradendo. Cotus
autem (id est furor) est ira observans tempus ad vindictam; dicitur
autem cotus a kisthe'' (id est ab iniacendo).
3. “Est autem ira id quod audax est mentis'', vindex concupis
centiae. Cum enim concupiscimus quid et prohibemur ab aliquo, 15
irascimur adversus eum ut iniusta passi, “mente scilicet iudicante
dignum angustia quod factum est, in custodientibus secundum
naturam proprium ordinem''.
[NOTA BENE: Sequentia huius capituli 3o in P. G. (col. 928 D—929A)
in corpore capitis XII Libri Secundi inveniuntur.]
4. “Eius autem quod non suadetur ratione est augmentativum,
nutritivum et generativum; vitale, quod pulsuale. Vocatur autem 20
vegetale augmentativum quidem et nutritivum et generativum;
zoticum autem pulsuale”.
5. “Nutritivi igitur virtutes sunt quatuor: attractiva”, quae attra
hit cibum et non permittit illum confestim expelli; “contentiva'',
329 quae continet cibum; “alterativa”, quae alterat cibum in | humores; 25
“expulsiva”, quae superfluitates per anum expellit et emittit.
Io et | etiam G || vero om. B || est | dicitur BG II a* om. G ||
a* om. GP || tradendo | vel transendo (?) add. N 12 autem* om. N ||
id est interl. A, om. BN || tempus ad | tempus in ABCDEFMN PR, in
tempore P1 I3 id est om. M || ab | in G, a F || iniacendo | nascendo
Di, innascendo D°, iacendo F, latendo G, irascendo P, cum add. del. P
14 Est autem ira | ira autem P*, est add. P* || id | idem EN || est* om. E,
cui A 15 concupiscimus | cupimus F || quid om. P, aliquid E, qui
dem N || ab | ab add. F 16 irascimur interl. P* || iniusta | iusta D*,
corr. D° 17 dignum | dignarum l. o. P || angustia | angustiam C || quod |
et Di, corr. D* 18 proprium | suum N || proprium ordinem transp. EFM
19 autem | vero G || quod | qui DGMPR || suadetur | obedit superscr. C*,
mg add. M || ratione | rationem N, om. G, quod add. E || augmentativum | et
add. CN 2o nutritivum | nutrimentivum l. o. GP, om. B || quod | et N ||
pulsuale | pulsale AG, activum superscr. C* || autem om. E 21 quidem
om. MN || nutritivum | quidem add. EFMNP, del. E || et generativum om. A
22 zoticum | vitale superscr. C*, mg add. M || autem | aut DRP, que M ||
pulsuale | pulsativum B, activum superscr. C* 23 Nutritivi | nutritive
BEP II igitur | pulsuales add. del. N || virtutes sunt transp. N, potentie
superscr. C* 23—24 attractiva . . . expelli om. N || attrahit | abtrahit A
24 permittit | permittetABFR II contentiva | contentia P 25 cibum' om. ENII
alterativa. . . humores | in humores P', alterativa . . . humores mg P* || hu
mores I humore scilicet N 26 per ... emittit | expellit et emittit per
annum (sic) C || anum | alvum G, alium N
19—22 Ibid. 22 loc. cit. 692 B—693A. 23—26 Ibid. 23 loc. cit. 693 A.
12 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 I24 Burgundionis Versio

6. Oportet vero scire quoniam “earum quae secundum animal

sunt virtutum, hae quidem sunt animales, aliae vero vegetales,
aliae vero zoticae. Et animales quidem sunt quae sunt secundum
30 electionem, scilicet is qui secundum impetum est motus et sensus.
Motus autem qui secundum impetum est quae secundum locum
est mutatio et mobilitas totius corporis, et vocis emissio et spiratio:
in nobis enim est facere haec et non facere. Vegetales autem et
zoticae'' sunt involuntariae;et vegetales quidem sunt “augmentativa
35 et nutritiva et spermatica; zotica vero est quae pulsualis est”: hae
enim et volentes et nolentes operantur.

;; CAPITULUM 31 ;;;
DE IMAGINATIVO

“Imaginativum est virtus irrationalis animae, per sensus

operans'', quae dicitur sensus. Imaginabile vero et sensibile, quod
27 vero | autem AFP || quae | sunt add. BGR || secundum animal |
in animalibus superscr. C*, sec. animam B 28 sunt om. BG II virtutum !
potentiarum superscr. C°, mg add. M || animales, aliae vero om. N || animales !
animae superscr. C* || vero om. B || vegetales | naturales ABCDEFGMNPR
29 zoticae | id est vitales add. A P, vitales add. EM, superscr. C*, quedam
virtutes et vitales add. F || sunt* om. N 3o electionem | voluntarie
add. B, id est voluntarie superscr. C* || scilicet om. P || is mg D*, his FP,
hiis B, nec N || qui | quibus B || et | est MN II et sensus om. B 31 Motus !
matus l. o. E, (mo)tionis superscr. C* || qui | est add. ABCDEFMN PR ||
est | et F || quae | qui DEF, quod superscr. C* 32 est om. A || mutatio !
transitivum superscr. C* || et mobilitas totius | totius et mobilitas G, motivum
superscr. C* || vocis | vocativum superscr. C* || emissio | curatio A || spiratio I
(spira)tivum superscr. C* 33 nobis | verbis N || est om. E || facere haec
transp. G, hoc facere P || et* I velG || Vegetales | Naturales ABCDEFGMN PRII
autem om. F, vero D 34 vegetales | naturales ABCDEFGMNPR || quidem
om. A 34—35 augmentativa et om. M || augmentativa et nutritiva transp.
ACENP 35 et nutritiva om. F || spermatica | vel seminativa add. B,
seminativa superscr. C* || quae | qui A, est semper add P || pulsualis !
pulsales A, pulsativa superscr. C* || est* | om. C 36 enim | autem A || et*
om. ABCEG || volentes om. CE
1 CAPITULUM 31132 D*, 3o C, om. ABEFGMNPR || 17 | sic D*MNP,
18 G, c. 18 R, 16 F, c. I 5 B, om. ACE 2 IMAGINATIVO | et ymaginatione
add. E, imaginatione AFGMNP, imaginativa B 3 Imaginativum I Yma
ginativa B, enim add. E, imaginatio superscr. C* || irrationalis | rationalis E,
scil. partis superscr. C* || animae | animi F || sensus | sensum F, id est per
instrumenta sensus superscr. C* 4 Imaginabile | (imagina)tum superscr. C* ||
sensibile | sensatum superscr. C*, est add. ABCDEGMN, est eo add. P
27—36 Ibid. 26 loc. cit. 7o4 B—7o5A.
3—9 NEMES. EMESEN. De natura hominis 6 P. G. 4o 632 B—633A.
 Capitula 3o—32 I25

imaginationi et sensui subiacet; ut visus quidem est ipsa visibilis

virtus, visibile vero quod subiacet visui, lapis forte vel quid talium.
“Imaginatio vero est passio irrationalis animae, quae ab imagina
bili aliquo fit. Fantasma vero est passio inanis, quae in irrationa
bilibus animae a nullo imaginabili facta''. “Organum autem
imaginativi est anterior venter cerebri”. 10

Migne Canc.
II, 18 CAPITULUM 32 II, 18
DE SENSU

I. Sensus est virtus animae susceptiva materiarum, scilicet

dignoscitiva. Sensus etiam dicuntur organa, id est membra per
quae sentimus: sensibilia vero quae sensui subiacent; sensitivum
vero, animal quod habet sensus. Sunt autem sensus quinque,
similiter et organa quinque.
2. Primus sensus est visus. Organa vero visus sunt qui ex
cerebro sunt nervi, et oculi. “Sentit autem visus secundum primam
quidem rationem colorem; dignoscit'' autem cum colore “et co 10

5 imaginationi | imagini E || subiacet | incidit superscr. C* || ut om. G ||

visus I virtus F || visibilis om. G 6 vero | est add. ABCDGPR || quid |
quodlibet BG 7 vero om. P || irrationalis | rationalis l. o. P, partis
superscr. C* 7—8 imaginabili | imaginali E, imaginabile l. o. C 8 aliquo
om. A || Fantasma | fantasia N || quae | est add. EF, interl. add. P || in | ab
G, om A 8—9 irrationalibus | est add. B 9 a om. E || imaginabili facta
transp. FN, facta imaginali EM, est add. AG, (imagina)to superscr. C* || autem !
vero P Io imaginativi | imaginative E || venter | ventriculus superscr. C* ||
cerebri | cerebrum B
1 CAPITULUM 32132 D*, 31 C, om. ABEFGMNPR || 18 | sic D°MN,
c. 18 P, c. 19 R, 19 G, 17 F, c. 16 B, om. ACE 2 DE SENSU om. A
3 Sensus | autem add. AB || est virtus transp. B || materiarum | materierum G ||
scilicet | id est G 4 dignoscitiva | cognoscitiva ABDEFGMNPR || etiam |
autem D*, et D^EMN || organa | vel add. F, vel instrumenta add. in spatium
liberum D* || id est om. F, scilicet P 5 sensibilia . . . subiacent om. DG ||
sensui | sensu l. o. P, offerunt add. del. A || sensitivum | sensibilium D
6 sensus* om. P 7 et om. NPR || quinque om. G 8 Primus | autem
add. D II sensus om. F || est visus transp. C || visus* mg A P, sensus G || sunt
om. P II qui | que EGR, l. o. M 9 et om. F || visus | quidem add. B || pri
mam I propriam G, om. B Io quidem om. BDF II colorem | calorem F ||
dignoscit | dignoscitur N || autem | et add. B || et om. ABNP

9—Io Ibid. 633 B.

3—7 Cf. ibid. 632—637, passim; Doctrina patrum 25o. 8—15 NEMES.
EMESEN. De natura hominis 7 P. G. 4o 644 A.
j2•
 I26 Burgundionis Versio

936 loratum corpus, et magni|tudinem eius et formam, et locum ubi

est, et intervallum quod est in medio, et numerum et motum et
stationem, et asperum et leve, et aequale et inaequale, et acutum
et obtusum, et consistentiam sive aquosa sive terrestris, scilicet
15 humida et siccae''.
3. Secundus sensus est “auditus, vocum et sonituum existens
sensibilis. Dignoscit autem eorum acumen, et gravitatem et levi
tatem, et asperitatem et magnitudinem. Organa vero eius sunt
nervi qui ex cerebro, qui molles, et aurium contructio. Solus autem
20 homo et simia non movent aures''.
4. Tertius autem sensus est “odoratus, qui fit quidem per
nares'' remittens vapores ad cerebrum; “finitur autem ad fines
anteriorum et lenium ventriculorum cerebri. Est autem sensiva
et susceptiva vaporum. Vaporum autem generalissima differentia
25 est: bonus odor, et malus odor, et quod medium horum quod
neque bene neque male est olens. Fit autem bonus odor ex humidis,
qui in corporibus certissime digestis; medium vero media dispositio;
indigentius vero vel nequaquam digestis, malus odor fit''.

II magnitudinem | secundum add. P || formam | formamam M I 2 in

medio | scil. videntis et rei vise superscr. C* || et' om. A || numerum | rei add. G
13 leve | lene ADEFNPR || aequale | planum superscr. C* || et inaequale om. G ||
et* om. F 14 consistentiam | scilicet add. AB || scilicet | sive F 15 et | vel
A BCDEFGMNR I6 auditus | est add. G, et add. P || vocum et sonituum
transp. P || et | vel D 17 Dignoscit | Dinoscitur G || autem | et add. P ||
eorum acumen | acutum A, exilitatem superscr. C* 17—18 et levitatem
om. B, et lenitatem D 18 asperitatem | asperitudinem N I 9 nervi
om. E || cerebro | sunt add. ABEFGM*NP, superscr. C* || qui* | sunt add. E,
superscr. C || molles | sunt add. BF || et | sunt add. P* || aurium constructio |
id est aures superscr. C* || constructio | constructiones F 2I Sensus est

transp. N || quidem | quod l. o. P 22 remittens | remittentes CE, emittens

l. o. G, remitens l. o. D || ad1 interl. D 22—23 finitur . . . cerebri om. F
22 fines | finis l. o. G, partes P 23 anteriorum | anteriores G || lenium |
levium BDMP || sensiva | sensitiva AEFGP 24 vaporum* | vapor F ||
autem | est add. P || differentia est transp. ANP 25 odor* om. F || horum |
est add. BG 26 bene | leve N, est add. G || bene neque male transp. B ||
ex om. ABDN, interl. C 27 qui | que P, quidem EF || im | in stomacis sed
del. E, stomachi add. ABDFN, stomacis add. G, stomachis add. CM PR, tunc
sunt add. P* || corporibus om. C || certissime | optime superscr. C*, est add. B* ||
digestis | digetis l. o. B || vero | autem F || dispositio | depositio A*, dipositio
est A 2 28 indigentius | indigestis EMPR, indigestivis F || vel om. F ||
digestis | indigestis forsan l. o. A || malus odor fit | fit malus odor F

16—2o Ibid. Io edit. cit. 657 A B. 21—28 Ibid. II edit. cit. 657 B—66o A.
 Capitulum 32 I27

5. Quartus sensus est “gustus. Est autem saporum susceptivus,

scilicet sensibilis. Organa autem eius: lingua, et eius plus quod
summum, et palatum; in quibus sunt hii qui a cerebro feruntur
nervi dilatati, et enuntiantes principali eam facta est susceptionem,
scilicet sensum. Quae vero vocantur gustivae qualitates saporum
sunt hae: dulcedo, acror, ponticitas, stypticitas, amaritudo, sal
sitas, unctuositas, viscositas. Horum enim est gustus dignos
citivus. Aqua vero sine qualitate est, secundum has qualitates:
nullam enim harum habet''. Ponticitas vero intensio et supera
bundantia austeritatis.
6. Quintus vero sensus est “tactus, qui et communis est omnium
animalium''. “Hic fit a cerebro, missis nervis ad totum corpus”. 40

Sed et alia sensus organa tactus habent sensum. Supponuntur

autem tactui “calidum et frigidum, molle et durum, viscosum et
aridum, grave et leve: per solum enim tactum haec cognoscuntur;
29 autem | vero A 3o scilicet | id est ABEFMR || sensibilis | (sensi)tivus
superscr. C* || Organa | organum G || eius1 om. A || eius* | quod add. P
31 palatum | platum l. o. A || sunt om. G 32 nervi | enervi l. o. A, verum F ||
dilatati | dilati l. o. D || principali | duci DMP, principali mg D°M, duci add.
del. E, om. ABFGN, id est cerebro superscr. C* || eam | ea M || facta est |
fit M, superscr. C*, factam est G 33 scilicet | id est F || sensum | scensum C,
sensuum M || vero | vere B || vocantur | vovantur l. o. A, repertative add. F ||
gustivae q. saporum | qualitates saporum gustivae ABDG, qualitates s.
gustative N, qualitates saporum F 34 acror | acror drimy id est afrum C,
acuitas acredo E, acredo BDGMNP, acrido A, agredo F || stypticitas |
suplicitas A, stipicitas E, sticitas l. o. N || amaritudo | grassities et add. F
34—35 salsitas | grassities add. B 35 unctuositas | vel add. F, vanositas
l. o. P, mg M, crussities superscr. C* || Horum enim om. M || est gustus
transp. BDGPR, gustus om. F, est om. N 35—36 dignoscitivus | dinos
citativus l. o. D, dinoscitem l. o. P 36 qualitate | id est sapore superscr. C*N*
37 harum habet transp. F, harum om. N, stipticitas add. B || Ponticitas |
stipticitas superscr. C* || vero | est add. AEF || intensio | intentior
GM || et om. M, interl. E 37—38 superabundantia | superabundantie
l. o. E 39 qui | quidem N, est add. F || est* om. F 4o Hic | qui add. C ||
missis om. N || nervis | vis l. o. A 41 sensus | quatuor sensuum B, super
scr. C* || Supponuntur | superponi E 42 tactui | sensui Pi, tactui mg P* ||
tactui . . . frigidum | calidum et frigidum tactui BG || molle et durum | molle
durum F || viscosum | viscerosum N, lubricum superscr. C* 42—43 et
aridum om. ANP1, aridum add. P* 43 leve | grossum et subtile add. E
43—44 per . . . lene om. N 43 tactum | tactu l. o. C || haec | hoc E || cognos
cuntur | cognoscitur E

29—37 Ibid. 9 edit. cit. 656 B. 39—4o Ibid. 8 edit. cit. 4o 649 B.
4o Ibid. 652 A. 42—51 Ibid. 652 B—653A.
 I28 Burgundionis Versio

communia vero tactus et visus sunt asperum et lene, et siccum

45 et humidum, grossum et subtile, sursum et deorsum, et locus, et
937 magnitudo cum fuerit ta|lis ut secundum unam circumimmissio
nem tactus comprehendatur; et densum et rarum, et rotundum
cum fuerit parvum, et aliae quaedam figurae. Similiter autem et
appropians corpus sentit, cum memoria autem et mente; similiter
50 autem et numerum usque duo vel tria, cum haec parva sint et
facile comprehendantur. Haec autem magis tactu visus suscipit".
7. Oportet scire quod unumquemque aliorum sensuum duplicem
conditor construxit, ut, uno laeso, alius repleat usum: duos enim
oculos et duas aures et duo foramina naris, et duas linguas, scilicet
55 in quibusdam animalium divisas, ut in serpentibus, in homine
vero unitas; tactum vero in toto corpore, “praeter óssa et nervos
et ungues, et cornua et pilos, et alia talia quaedam''.
8. Oportet scire quoniam visus quidem “secundum rectas
lineas videt; odoratus vero et auditus, non secundum rectam
60 solum, sed undique; tactus autem et gustus non secundum rectam
neque undique cognoscunt, sed tunc solum cum ipsis appro
pinquaverint propriis sensibilibus”.

44 et* om. BEGP 45 et1 interl. D || humidum | et add. FM || et*

om. GN || et* interl. D 46 magnitudo | et add. del. G || secundum interl. A* ||
unam | horum P 46—47 circumimmissionem | circummissionem BEPR,
immissionem F 47 comprehendendatur | circum superscr. C* || densum |
tensum P 48 cum fuerit | cuncti fuerint A || figurae | figura P*
49 approprians | approprians BR || autem | tamen D, superscr. C* || et
interl. D 5o autem om. D || tria | vel sex add. B || sint | sunt AN
51 autem om. F || magis tactu om. N, magis tactus l. o. P || visus !
visu B 52 Oportet | autem add. EN || quod | quoniam BEM, quo
modo FG || unumquemque | unusquisque ACP1, corr. P* || sensuum !
organorum superscr. C* || duplicem | simplicem l. o. M 53 conditor |
conditorem C, conditor add. N || repleat | replicat G, impleat FM,
repleatur l. o. P || usum | visum A, utilitate superscr. C* || duos !
duo A, unum add. del. P 54 linguas interl. C || scilicet | sed
AEFMN, interl. C 55 animalium | animalibus FR || divisas | diversas
l. o. M, vel fixas add. B, vel fissas add. G, fisas superscr. C* II serpen
tibus | serpendi l. o. P 58 quidem | quod F 59 videt | videtur N
61 neque om. M, sed neque B, et neque NP, lineam neque G ||
sed | sede C II solum om. F || ipsis | ipsa F 62 sensibilibus 1 sensi
bus EF

52—57 Ibid. 649 A et C. 58—62 Ibid. 9 edit. cit. 656 A.

 Capitula 32—34 I29

Migne Canc.
II, 19 CAPITULUM 33 II, 19
DE EXCOGITATIVO

“Excogitativi vero sunt iudicia et compositiones et incessiones''

ad actus et occasiones “et fugae actionum; proprie vero intelligen
tiae intelligibilium et virtutes, et doctrinae et artium rationes,
et consiliativum et electivum. Hoc autem est id quod per somnia
nobis futura oraculo denuntiat, quam solam veram divinationem
Pythagorici dicunt esse, Hebraeos sequentes. Instrumentum autem
et huius, medius venter cerebri et animalis spiritus qui est in
p •

ipso''. 10

Migne Canc.
II, 2o CAPITULUM 34 II, 2o
DE MEMORATIVO

I. “Memorativum autem est memoriae et rememorationis

promptuarium et causa''. Memoria enim est “fantasia derelicta
ab aliquo sensu secundum actum apparente, vel coacervatio
1 CAPITULUM 33|33 D, 32 C, om. ABEFGMNPR || 19 | sic D*MN,
19 c. P, c. 2o R, 2o G, 18 F, c. 17 B, om. ACE 2 DE EXCOGITATIVO |
De excogitatione AB, De cognitione F, vel excogitatione add. DENR, et
excogitatione add. P, excogitatione add. M 3 Excogitativi | Excogitavi
l. o. B II iudicia | sententie superscr. C* || et1 om. CDEM PR II compositiones |
conventiones superscr. C II incessiones | incisiones F, impetus superscr. C*
4 ad om. B II et' om. A II occasiones | actiones PR, actionem l. o. E || fugae !
repulse superscr. C* || actionum; proprie | activi singulariter specialiter super
scr. C* 4—5 intelligentiae mg P°, sunt add. EP* 5 virtutes | morum
superscr. C* || doctrinae | disciplinae superscr. C* || artium | artine F || artium
rationes transp. P 6 Hoc | huius superscr. C* || per om. M, interl. E 7 ora
culo | oracula B || denuntiat | denuntiant F || quam | quod CG, quam super
scr. C* || solam veram divinationem | solam deivintiationem Di, solum au
gurium BG, augurium mg add. M, solum verum augurium Ci, solam veram
divinationem C°, solam divinationem AD*EFMN P 8 Pythagorici |
pythagorice G || Instrumentum | Iustum l. o. D || autem om. C 9 et1 om. ABFII
medius | medii G, est add. F || venter | autem B, ventum Pi, ventriculus
EFMP*, superscr. C* || animalis | anime superscr. C* || qui | quod BFNR
1 CAPITULUM 34134 D*, 33 C, om. ABEFGMNPR || 2o | sic D*MNP,
c. 21 R, 21 G, 19 F, c. I8 B, om. ACE 2 MEMORATIVO | memoratione
AM, memorativum (sic) C 3 Memorativum | Demorativum C || autem |
vero NP II et om. P || rememorationis | memorationis AF, rationis P 4 fan
tasia I imaginatio mg add. M, superscr. C* || derelicta | (dereli)ctorum super
scr. C* 5 actum I vel add. del. G II apparente | apparentem A, apparentie F,
vel consideratio add. B || vel | et F || coacervatio | servatio A*
3—1o NEMES. EMESEN. De natura hominis 12 P. G. 4o 66o A B.
3—9 Ibid. 13 edit. cit. 66o B—661 A.
 I3o Burgundionis Versio

sensus et intelligentiae. Anima eius sensibilia quidem per sensus

suscipit”, scilicet sentit, “et fit opinio; intelligibilia vero per
940 | intellectum, et fit intelligentia. Cum igitur typos eorum quae

opinatus est, et eorum quae intellexit custodit, memorari dicitur''.

10 2. Oportet autem scire quoniam “intelligibilium susceptio non
fit, nisi ex disciplina vel naturali ingenio''; non enim ex sensu.
“Nam sensibilia quidem secundum seipsa memoriae commendantur,
intelligibilia vero, si quid quidem didicimus, memoramur; sub
stantiae vero eorum memoriam non habemus''.
15 3. “Rememoratio vero dicitur memoriae deperditae ab oblivione
restitutio. Oblivio autem est memoriae ablatio''. “Igitur phan
tasticum'' quidem (id est imaginativum), per sensus suscipiens
materias, “tradit excogitativo vel discretivo'', — idem enim sunt
utraque, — “quod suscipiens et diiudicans transmittit memorativo.

6 intelligentiae | id est imaginatio que preest interius add. B || eius | enim

ABCEGMNPR, om. F || sensibilia | sensum G, sensata superscr. C* ||
quidem om. BF I sensus I sensibilia G, id est instrumenta sensum com
prehendit superscr. C* 6—7 per sensus suscipit I suscipit per in
tellectum P1, sensum mg P* 7 scilicet | id est FM, et NP II opinio !
oppio A, optimo l. o. D II intelligibilia vero I suscipit anima superscr. C*
8 intellectum | anima suscipit add. BG | typos | opinionis (?) superscr. C*,
forsan per imaginas mg add. D* || quae | qui A 9 opinatus | opinata D ||
quae | qui A || custodit | conservat superscr. C* || memorari | memoriari B,
memorare G Io scire om. M || susceptio | comprehensio superscr. C* ||
non om. A II disciplina | doctrina superscr. C* II ingenio | intelligentia
superscr. C* || sensu | sense G 12 quidem om. EN, dicendum M II
memoriae | memor se l. o. M 13 intelligibilia | intelligibilium ABDEF
GMNPR || si | secundum N || quid | quis A, om. G || quidem |
quae A, om. EFPR || didicimus | didiscimus DN, quidem add. P II
memoramur | memoriamur l. o. D I4 eorum | harum E, earum
ABFGMPR || memoriam om. A, memorationem P 15 dicitur | proprie
add. F || memoriae [ memor se l. o. M || ab om. A I6 Oblivio |
Olivio C || autem | vero BMR, enim P, om. F || ablatio | emissio
superscr. C* 16—17 phantasticum | phantasiam B, phantasticam
1. o. N 17 id est | per add. P || per sensus s. | instrumenta sen
suum comprehens superscr. C* 18 materias, tradit transp. N II ex
cogitativo | excogitatio FGN II vel | et BDGMNPR, om. E || discretivo |
discretio BFGN, intellectivo superscr. C* 18—19 idem... memorativo
om. M 19 utraque | utique AENPR || memorativo | memoratio
BEFGNR

Io—I4 Ibid. 661 A 15—22 Ibid. 661 B—664A.

 Capitula 34—35 I3I

Organum'' autem memorativi “est posterior ventriculus cerebri, 20

quem et 'parenkefalida' vocant, et animalis spiritus quod est

in ea”.

Migne Canc.
II, 21 CAPITULUM 35 II, 2r
DE INTERIUS DISPOSITO ET PROLATO SERMONE

Rursus autem dividitur “rationale animae in interius dispositum

sermonem et prolatum. Est autem interius dispositus quidem
sermo motus animae, in excogitativo fiens sine aliqua enuntia ad

tione. Unde multoties et silentes, sermonem totum apud nosmetip

sos pertransimus, et in somnis disputamus. Secundum hoc maxime
rationales omnes sumus. Etenim qui a nativitate sunt muti, vel qui
propter aliquam aegritudinem vel passionem vocem amiserunt, nihi
lominus rationales sunt. Prolatus vero sermo in voce et in syllabis 10
operationem habet”, scilicet qui per linguam et os profertur sermo;
ideoque prolativus dicitur. Est autem annuntiativus intelligentiae.
Secundum hunc et locutivi dicimur.

2o autem | vero AMR || ventriculus | ne circulus G || cerebri |

cerebrum B 21 quem | quoniam A, quam B, qui D*, corr. D* || et*
om. M || vocant | vocavit A || animalis | anima superscr. C*, mg add. M ||
spiritus | est add. G || quod | que NP, quidem EM 22 ea | eo ABDEFG
MN PR
1 CAPITULUM 35|35 D*, 34 C, om. ABEFGMN PR || 21 || sic D*MNP,
c. 22 R, 22 G, 2o F, c. I9 B 2 DE ... SERMONE | deiterius tantum C ||
ET | vel A II PROLATO | probato N 3 animae om. GN, interl. M || in
om. MN, interl. D || interius dispositum | endiathetus id est superscr. C*
3—4 dispositum sermonem transp. F, rationationem superscr. C*, non add. B
4 quidem om. A, quid est C 4—5 quidem sermo transp. DF, ratiocinatio
superscr. C* 5 in | et N, om. BEi (add. E*)FMR || excogitativo | excogi
tative F, excogitato A, excogitatio GNR, mente superscr. C* 5—6 enun
tiatione | sonatione superscr. C* 6 Unde | et add. B || silentes om. F, sa
lentes M 6—7 totum apud nosmetipsos | nosmetipsos apud totum G ||
nosmetipsos | nosmet N 7 pertransimus | pertransivimus E 8 ratio
nales omnes transp. G, omnes maxime rationales F || omnes sumus transp. D ||
qui a | quia a A || sunt muti spatium liberum A || vel | et FN || qui* om. AG
9aliquam | aliam N || aliquam aegritudinem transp. G || vel | et EFM Io sunt|
et sermo add. del. N || Prolatus | (prola)tivus superscr. C* || vero | autem P,
et add. N II voce I vocem B || syllabis | sillentiis ABGNR, corr. mg N, linguis
superscr. Ca II operationem | actum superscr. C* || scilicet om. M || qui !
quod E || os | hos M 12 ideoque | ideo E || annuntiativus | enuntiativus
EFPR 13 Secundum hunc interl. P || locutivi | loquaces superscr. C* ||
dicimur | dicuntur ABDEFGMNPR
3—11 NEMES. EMESEN. De natura hominis 14 P. G. 4o 665 B—668A.
 I32 Burgundionis Versio
Migne Canc.
II, 22 CAPITULUM 36 II, 2n
DE PASSIONE ET OPERATIONE

I. Passio aequivoce dicitur. “Dicitur enim passio et quae cor

poralis est, ut aegritudines et vulnera. Dicitur rursus passio et
5 quae animalis est, concupiscentia et ira. Est autem communiter
quidem et generaliter passio animalis, quam sequitur laetitia et
tristitia. Sequitur enim passionem tristitia, et non ipsa passio est
tristitia: insensibilia enim patientia non dolent. Non igitur passio
est dolor, sed passionis sensus. Oportet autem hanc dignam ra
10 tionem esse'', scilicet magnam, “ut sensui subiaceat''.
2. “Animalium autem passionum terminus est hic: passio est
motus appetitivae virtutis, sensibilis in imaginatione boni vel
94 mali. Et aliter: passio est | motus irrationalis animae, per suspicio

nem boni vel mali''. Suspicio enim boni concupiscentiam movet;

5
suspicio vero mali iram. “Generalem autem'', scilicet communem,
1 CAPITULUM 36|36 D*, 35 C, om. ABEFGMNPR || 22 | sic D*MN,
c. 23 R, 23 G, sed 33 l. o. G, 21 F, c. 2o B, om. ACEP 3 dicituri om. A P ||
et om. F 4 est | et que animalis est concupiscentia et ira est autem quidem
communiter add. del. N, addendo vacat, Corporalis est add. DFMNP || vul
nera | ulcera DEFGNi, corr. N* || Dicitur om. D, et add. G || Dicitur rursus
transp. P, dicitur rum (sic) Ci, d. rursus C* || Dicitur rursus passio | Rursus
passio dicitur B || et* om. G 4—5 et quae transp. F 5 quae om. G li
animalis | anime superscr. C* || est | ut E || est, concupiscentia transp. G ||
et | ut G || et ira om. F || autem om. B 5—6 communiter quidem transp. NP
6 animalis | est add. A, hominis animalium superscr. C* || laetitia | voluptas
ADEM, vel letitia mg add. M, voluntas vel letitia BFN, voluptas vel letitia PII
et* | vel ABFP 7 enim | autem ADFGMNPR || passionem | passioni A.
et add. NP 8 insensibilia | (insen)sata superscr. C* 9 est om. N ||
sensus | (sen)sibilitas superscr. C* || autem om. B, enim G || hanc dignam !
hunc dignum superscr. C*, id est passionem mg add. D* 9—Io rationem
esse transp. F, esse ratione N, esse rationem (vocabulum del.) rationem P
Io magnam | magnum superscr. C* || ut | et G, et ut B || sensui | sensus C 1|
subiaceat | et tunc erunt animalia mg add. D* II passionum | passionem B II
terminus | diffinitio terminus F, definitio superscr. C* || est hic transp. D
12 appetitivae | appetive D, concupiscibilis superscr. C* || sensibilis | et add.
AN, vel sensatus add. M, (sen)satus superscr. C* || imaginatione | ymagina
tionem F 13 passio | passi l. o. B || est | motus add. del. P || irrationalis
animae transp. ANP, (ani)mi superscr. C* 13—14 suscipionem | suscep
tionem B, l. o. D 14 Suscipio* I susceptio BD, suscipatio l. o. P II con
cupiscentiam movet | movet (l. o. commovet) concupiscentiam N 15 sus
picio | susceptio BD II scilicet I secundum B

3—1o Ibid. edit. cit. 673 A. I 1—21 Ibid. 673 BC.

 Capitulum 36 I33

“passionem ita determinant: passio est motus ex alio in aliud.

Operatio vero est motus effectivus. Effectivum autem dicitur quod
ex seipso movetur; ita et ira operatio quidem est irascibilis partis
animae; passio vero est duarum partium animae, et adhuc totius
corporis cum ab ira violenter ducatur ad operationes: ex alio enim
in alio factus est motus, qui dicitur passio''.
3. “Sed et secundum alium modum operatio passio dicitur''.
“Nam operatio quidem est qui secundum naturam motus; passio
vero qui praeter naturam. Secundum hanc igitur rationem operatio
passio dicitur, cum non secundum naturam movetur, sive ex 25
seipso, sive ex alio. Cordis igitur, qui quidem secundum pulsus est,
motus, naturalis existens, operatio est; qui vero secundum saltus
est'', immoderatus existens, “et non secundum naturam, passio''
est et non operatio.
4. “Non omnis autem motus passivi passio vocatur, sed qui
sunt vehementiores et in sensum procedentes; qui enim parvi
sunt et insensibiles, nondum passiones sunt: oportet enim habere

16 determinant | diffiniunt superscr. C* || est | est add. P II ex

alio in aliud | in aliud ex alio N || in | ad add. del. P || aliud |
altero l. o. D 17 Operatio | actus superscr. C* || est om. EM II effectivus |
activus superscr. C* || Effectivum | Affectivum MR 17—18 Effectivum...
movetur om. B 17 autem | vero ANP 18 et om. FN, interl. P ||
ira om. N || operatio | actus superscr. C*, mg add. M || quidem om. B ||
irascibilis | irasci F, irrationalis D || partis | potestatis DG 19 duarum |
duorum N || adhuc | insuper superscr. C* 2o corporis | compositionis A,
vel compositionis add. B || ducatur | dicatur l. o. N || operationes | actus
superscr. C* 2o—2 I enim in alio om. ABDEGMNPR, in aliud F 21 qui
dicitur | quid l. o. A 22 et interl. C, om. M || operatio | actus superscr. C*
22—23 dicitur . . . passio om. E 23 operatio | actus superscr. C* || qui
secundum | secundum qui l. o. D || naturam | est add. B 24 hanc igitur
transp. GR, igitur om. NP || rationem | operationem B 25 dicitur | passio
dicitur add. N || secundum | non add. F || naturam | passio add. del. N
26 seipso | ipso om. G || qui om. M, mg E || quidem om. N 26—27 est, motus
om. G 27 motus, naturalis transp. C || est om. B 28 naturam | est add. PII
passio | patien (sic) superscr. C* 29 est interl. D* || operatio | actus superscr. C*
3o omnis | omnes G || omnis autem transp. F || motus passivi mg A, patientis
superscr. C* || passio | passiones l. o. G || vocatur | vocantur BG || sed | et add. B
31 enim | vero BMR || parvi | pavi l. o. A 32 insensibiles | sunt add. F,
(insen)sati superscr. C* || passiones | passio A || sunt interl. P

22—28 NEMES. EMESEN. De natura hominis 16 P. G. 4o 673 C.

29—34 Ibid. 676 A B.
 I34 Burgundionis Versio

passionem et magnitudinem dignam ratione; ideo adicitur termino

'passionis' motus sensibilis; parvi enim motus, latentes sensum,
35 non faciunt passionem''.
5. Oportet scire quoniam nostra anima duplices habet virtutes,
has quidem cognitivas, illas vero zoticas. Et cognitivae quidem
sunt intellectus, mens, opinio, imaginatio, sensus; zoticae vero,
scilicet appetitivae, sunt consilium et electio. Ut autem apertius
•o fiat quod dicitur, subtilius dicamus ea quae sunt de hiis. Et primum
quidem de cognitivis dicamus.
6. Igitur, de imaginatione quidem et sensu sufficienter iam in
superioribus dictum est. Persensum igitur animae constituitur passio,
quae vocatur imaginatio; ex imaginatione vero fit opinio. Deinde,
45 mens diiudicans opinionem sive vera est, sive falsa, iudicat veri
tatem. Unde et mens dicitur, a metiendo et excogitando et diiudi
cando. Quod igitur iudicatum est et determinatum vere, intellectus
dicitur.
944 7. Aliter autem: oportet cognoscere quoniam primus quidem !
50 intelligentiae motus, intelligentia dicitur; quae vero circa aliquid
33 dignam | magnam superscr. C* || ratione | rationem N || adicitur !
adicit GN II termino | diffinitioni mg add. M, superscr. C* 34 passionis
motus transp. G || sensibilis | (sen)satus superscr. C* II parvi | parus
IM II latentes | passionem add. del. N || sensum | sensus l. o. P
35 non faciunt passionem | passionem non faciunt NP 36 Oportet !
enim add. C, autem add. ABEFN || scire | autem add. P || nostra
om. G, natura ABD1EFMN PR, corr. D* || duplices habet transp. F ||
virtutes | peremias (?) superscr. C* 37 quidem* I vero F || cognitivas !
cogitativas ABCDEFGMP, incogitativas l. o. D II zoticas | vitales
superscr. C* || cognitivae | cogitative AG || quidem* I vero NP 38 mens | et
add. BG II opinio | et add. G || imaginatio | fantasma mg add. M, fantasia
superscr. C* 39 scilicet | id est add. G || scilicet appetitivae, sunt I sunt
scilicet appetitivae EFM || autem om. A 4o dicamus | dicimus G II ea | eam
P II primum I primo AB, prius F, precam l. o. E 41 quidem | deus qui
l. o. C II cognitivis | cogitativis G, cognitis N 42 imaginatione | magnitudine
AFGMNR || et | in M, in add. G || sufficienter | sufficit l. o. E 42—43 iam...
dictum est | dictum est iam in superioribus C 43 sensum mg E II igitur
om. M, enim P || animae | in anima add. G, superscr. C* 45 diiudicans |
discernens superscr. C* || est om. N || est, sive falsa | sive falsa est BG 46 et*
om. BFG 46—47 diiudicando | iudicando AFGMNR, ex indicando P
47 iudicatum | diiuciatum A, diiudicatum BNP, exiudicatum E, iudicandum
M || est om. P || et om. AG || determinatum | est add. C, determinant et A II
vere | nature A, (ver)um superscr. C* 49 oportet mg D || cognoscere | scire
superscr. C* II primus | primum N 5o intelligentiae om. ABDEFGMNP II
motus I (mo)tio superscr. C* || intelligentia | intelligibilia l. o. E || quae | quod FII
vero om. A
 Capitulum 36 I35

est intelligentia, intentio vocatur; quae permanens et figurans

animam ad id quod intelligitur, excogitatio vocatur. Excogitatio vero
in eodem manens, et seipsam examinans et diiudicans, fronesis
nominatur. Fronesis autem dilatata facit cogitationem, endiatheton
(id est interius dispositum) sermonem nominatam; quem deter 55
minantes dicimus motum animae plenissimum in excogitativo
fientem, sine aliqua enuntiatione, ex quo prolatum sermonem
aiunt provenire, per linguam enarratum. Cum dixerimus igitur de
cognitivis virtutibus, dicamus et de zoticis, scilicet appetitivis.
8. Oportet scire quoniam animae inserta est naturaliter virtus, 60
"appetitiva eius quod secundum naturam esf, et omnium quae
substantialiter naturae adsunt contentiva'', quae vocatur voluntas.
Nam “substantia quidem esse et vivere et moveri secundum intellec
tum et sensum appetit, propriam concupiscens naturalem et plenam
essentiam''. “Ideoque'' et sic determinant hanc naturalem volunta 65
tem: “thelima (id est voluntas) est appetitus rationalis et vitalis,
ex solis dependens naturalibus''. “Quare thelisis (id est voluntas)
51 est om. F || intelligentia | intelligere G || quae mg P, autem add.
ABD* et mg P || permanens | permanes C, immorans superscr. C* 52 ex
cogitatio vocatur om. ADiGMN (mg add. D*), excogitatio dicitur BFR II
vero | quidem F, autem GM 53 eodem | eadem E || manens | menens
l. o. A || fronesis | sapiens mg add. M 54 nominatur | vocatur ABDGNR,
appellatur F || dilatata | dilata ABD || cogitationem | id est add. M 55 id est
om. AFN || id est interius | interius id est EM || interius dispositum transp. F ||
sermonem | sermone C || nominatam | nominatum GMN, nominant F
55—56 determinantes | determinates C 56 in interl. D 57 enuntiatione |
enuntiationem l. o. F, sonatione mg add. M, superscr. C* 58 enarratum |
enarratam l. o. M, in textu et mg D || dixerimus | diximus B || dixerimus
igitur transp. P 59 dicamus | dicemus EFN, et dicamus P || et om. ABP
scilicet | id est F 6o animae | anima l. o. M || animae inserta est | inserta
est animae F || inserta | insita D, disseminata mg add. N, superscr. C* || natura
liter | naturalis A 62 naturae | naturale l. o. A || adsunt | insunt l. o. A,
afferunt N || contentiva | conten et spatium liberum A, contentivam l. o. P ||
vocatur voluntas transp. G, thelisis id est superscr. C* 63 substantia I
substantiam B 64 appetit | appetitum F || propriam | familiarem superscr.
C* || concupiscens | concupiscentiam l. o. A || naturalem | permanentiam
add. GR || et* om. F 65 essentiam | permanentiam superscr. C* || Ideoque |
familiaritatem superscr. C* || et om. F, fit add. del. N || determinant | determinat
EM, definiunt superscr. C* || hanc | hunc M 65—66 voluntatem | thelima id
est superscr. C* 66 thelima om. N, thelisis E || id est interl. P || appetitus |
desiderium superscr. C* || et vitalis transp. E 67 solis d. naturalibus | solus
pendens naturabus C || Quare thelisis | quaeritthelis P1, corr. P*

59—68 MAXIM. CONFESS. Opusc. I ad Marinum P. G. 91 12 C—13A.

 I36 Burgundionis Versio

quidem est ipse'' naturaliset “vitalis et rationalisappetitus'' omnium

naturae constitutivorum, “simplex virtus''. Qui aliorum enim appe
70 titus, non existens rationalis, non dicitur thelisis (id est voluntas).
9. “Bulisis (id est voluntas) autem est qualitativa naturalis
thelisis'' (id est voluntas), scilicet naturalis et rationalis appetitus
“alicuius rei''. Nam iniacet quidem hominis animae virtus rationa
liter appetendi. Cum igitur naturaliter motus fuerit ipse rationalis
75 appetitus ad aliquam rem, dicitur bulisis (id est voluntas). Bulisis
(id est voluntas) enim est appetitus et desiderium cuiusdam rei
rationalis.
Io. Dicitur “bulisis (id est voluntas) et in hiis quae sunt in
nobis, et in hiis quae non in nobis sunt”, “hoc est et in possibilibus
so et in impossibilibus''. Volumus enim multoties fornicari vel sobrii
esse, vel dormire, vel quid talium; et haec eorum quae sunt in nobis et
945 possibilia. Vo|lumus autem et reges esse; hoc non est eorum quae
68 ipse | proprie P || et* om. F || et* om. F || omnium | enim l. o. P
69 naturae om. G || constitutivorum | constitivorum G, constutivorum D ||
simplex virtus transp. P | aliorum enim transp. E, aliorum enim est G,
enim est aliorum B, virtus add. del. E 7o non existens rationalis !
rationalis non existens E || rationalis | naturales l. o. M || thelisis id
est om. ABDEFGMNPR || voluntas om. B 71 Bulisis id est om.
ABDEFGMNPR || est* | non add. F || qualitativa | qualiscumque
ADEFGMR, qualiscumque id est qualitativa BNP 7I—72 naturalis ...
scilicet om. E 72 naturalis et rationalis transp. F || rationalis appetitus
transp. BDGR 73 iniacet | inest superscr. C* || quidem | omnis add.
del. F 73—74 rationaliter | rationalis EG 74 appetendi | concupiscendi
superscr. C* 75 bulisis interl. M* || id est om. M || id est voluntas
mg P*, i. e. ad luneas F, id est consiliatio add. B, consiliatio superscr. C*
75—76 Bulisis id est om. E || Bulisis id est voluntas om. N 76 id est voluntas
enim | id est voluntas MG, vero id est voluntas P, enim id est voluntas
ABDFMR, consiliatio mg add. M, superscr. C* 76—78 est*. . . voluntas
om. AM 76 cuiusdam | cuiuslibet E 77 rationalis I (ratio)nale super
scr. C* 78 Dicitur | autem add. B || voluntas || consiliatio superscr. C*
79 et in hiis ... sunt om. B, sunt tantum sed del. E || in nobis sunt | sunt in
nobis et P || hoc | hec autem et G || et* om. ABCEFGMNPR || in* om. P ||
possibilibus | pluribus l. o. P 8o in om. P || et in impossibilibus om. M II
Volumus | voluntas G, consiliamur mg add. M, superscr. C* || fornicari | for
mari A 8o—81 sobrii esse transp. B 81 veli | et E || vel dormire
interl. C || eorum | horum FN, que add. del. P, sunt add. ACDEFGMNPR ||
sunt in nobis | in nobis sunt P || et* om. AEGR 82—83 possibilia ...
nobis om. A, mg E 82 Volumus | consiliamur superscr. C* || autem | aut
fortassis G || est om. P

71—73 Ibid. 13 B.
 Capitulum 36 I37

sunt in nobis. Volumus autem fortassis et numquam mori: hoc

autem impossibilium est.
II. “Est autem bulisis (id est voluntas) finis'', non “eorum 85

quae sunt ad finem''. “Igitur finis quidem est voluntabile”, ut

regem esse, “ut sanum esse; ad finem autem est quod consiliabile
est, scilicet modus per quem debemus sani esse'', vel regnare;
deinde, post bulisim (id est voluntatem), inquisitio et scrutatio;
et post haec, si ex hiis quae in nobis sunt est, fit consilium, scilicet
consiliatio. “Consilium autem est appetitus inquisitivus, de hiis
quae in nobis sunt rebus fiens''. Consiliatur autem, si debet per
tractare rem vel non. Deinde, iudicat quod melius, et dicitur
iudicium; deinde, disponit et amat quod ex consilio iudicatum
est, et vocatur sententia. Si enim iudicet et non dispositus fuerit
ad quod iudicatum est, scilicet non diligat id, non dicitur sententia.
Deinde, post dispositionem, fit electio; electio autem est duobus
praeiacentibus eligere, et optare hoc prae altero. Deinde, impetum
facit ad operationem, et dicitur impetus. Deinde, utitur et dicitur
usus. Deinde, cessat ab appetitu post usum. 100

I2. Igitur in irrationabilibus quidem appetitus fit alicuius et

confestim impetus ad operationem. Irrationalis enim est appetitus
83 Volumus | consiliamur superscr. C* || autem | esse add. B 84 est om. BDG
85 voluntas | consiliatio superscr. C* || finis | fons N, finium superscr. C* ||
non om. P 86 sunt om. ACENP II quidem est transp. EM, est id est ad
finem N || voluntabile | consiliabile et id quod desideratur superscr. C*, volun
tabilis B || ut | et G 87 ut | et GP || autem est transp. F || est om. BMNR,
quod est P* || quod | quid B, quod mg P* 88 est om. D 89 post | con
siliationem add. ABDGMNPR, conciliationem add. F || voluntatem | volun
tatum G 9o haec | hoc E || hiis | eorum superscr. C* || est om. ANG
9o—92 est . . . sunt mg P* 9o scilicet | id est AFP 91 autem om. G ||
est appetitus transp. B || inquisitivus | inquitas l. o. E, vel inquisitionis add. B,
inquisitionis vel inquisitivus A P 92 Consiliatur | consiliator G || autem |
enim ABEFGMNPR || debet | diebus l. o. M, et add. B 92—93 pertrac
tare | tractare A, protractare BDEFGN PR 93 iudicat | militat N || et
om. F || dicitur | dicatur l. o. E 94 disponit | dispositum vel affectat P,
vel affectat add. BF, affectat superscr. C* || et | quod BG 95 vocatur |
dicitur F 95—96 Si . . . sententia om. A 95 non om. N 96 ad | id
add. F II scilicet | id est si F || non interl. C 97 fit om. A || autem | vero P ||
est | et A, om. GMN 98 eligere om. F || et optare hoc prae C, sed et optare
interl. C, hoc preoptare A, hoc optare pre F, hoc et preoptare BG, hoc pre
DEMN, hoc et approbare pre PR || Deinde mg N 99 facit | procedit
superscr. C* IoI in om. P Io2 Irrationalis | irrationabilis ABEGMNR ||
est appetitus transp. B, est appetus D
85—92 MAXIM. CONFESS. Opusc. I ad Marinum edit. cit. 13C—16A.
 I38 Burgundionis Versio

irrationalium, et aguntur a naturali appetitu; ideo neque thelisis

(id est voluntas) dicitur irrationalium appetitus, neque bulisis
105 (id est voluntas). Voluntas enim est rationalis et libera arbitrio
naturalis appetitus. In hominibus autem, rationabilibus entibus,
ducitur magis rationalis appetitus quam ducit. Libere abritrio
enim et cum ratione movetur, quia coniungatae sunt et cognosciti
vae et vitales virtutes in eodem. Libere arbitrio igitur appetit, et
110 libere arbitrio vult, et libere arbitrio inquirit et scrutatur, et
libere arbitrio iudicat, et libere arbitrio disponit, et libere arbitrio
eligit, et libere arbitrio impetum facit, et libere arbitrio agit semper
in hiis quae secundum naturam sunt.
I3. Oportet autem scire quoniam in Deo voluntatem quidem
115 dicimus, electionem autem principaliter non dicimus. Non enim
consiliatur Deus: ignorantiae enim est consiliari. De eo enim quod
cognoscitur, nullus consiliatur. Si autem consilium est ignorantiae,

Io3 irrationalium | irrationabilium ABEGMNR || aguntur | ducuntur

mg add. M, superscr. C* || a | et add. del. D || ideo | ideoque DFMNR
Io3—Io6 ideo . . . hominibus | Secundum Robertum: propter quod neque
thelesis dicitur appetitus irrationabilium, neque bulesis; thelesis enim
est rationalis et arbitrio liber naturalis appetitus. In omnibus, etc. infra
column. add. N* Io3—Io4 thelisis id est om. ABDEFGMNPR Io4 irra
tionalium | irrationabilium ABDEFGN PR Io4—Io5 bulisis id est om.
ABDEFGMN PR Io5 voluntas* om. C || enim est | autem est BG II
libera | liberi ABDFGMN || arbitrio | arbitrii ADFG, sed arbitrio
l. o. A Io6 hominibus sic D* cum P. G., omnibus ABCDiEFGMNPR ||
autem om. C, enim A P || rationabilibus | irrationabilibus GM* || entibus !
existentibus A, vel existentibus add. B Io7 ducitur | dicitur l. o. E, educi
tur P, utitur Di, corr. D* || rationalis | naturalis ABDEFGMNP*R II quam |
quem B || Libere | libero ADEFGR Io7—Io8 arbitrio enim transp. BFGP
Io8 ratione | voluntate l. o. G || quia | quod F, et add. A || sunt interl. E ||
et* om. A Io9 vitales | et add. P || eodem | magis rationalis appetitus add.
del. P || Libere ... et om. M || Libere | libero FG || arbitrio igitur transp.
ABEFPR || appetit | vult F || et* | quod G I Io liberei | libero CEFGP ||
arbitrioi om. N || vult | appetit F || libere* | libero EFG || arbitrio* interl. C ||
inquirit | et libere arbitrio add. P III liberei | libero EFG || iudicat | dis
ponit B || libere* | libero EFG || disponit... arbitrio repetit A || libere* I libero
FG 1 12 et libere arbitrio impetum facit om. B || liberei | libero FG || facit !
incedit superscr. C* || libere* | libero FG || agit | operatur G, operatur autem
add. B, et operatur add. D, operatur add. AEFGMNPR || semper om. A,
enim F II3 sunt | insunt F I 14 voluntatem | boulisi id est superscr. C* ||
quidem om. F II 4—I I5 quidem dicimus transp. D I 15 principaliter !
proprie superscr. C* I 16 enim* om. B || enim* om. G II7 cognoscitur !
cognoscit ABG || nullus | nullis G || consilium est transp. FMN || est om. E
 Capitulum 36 I39

omnino et electio. Deus autem, omnia noscens simpliciter, non

consiliatur.
948 I4. | Neque vero in Domini anima inquimus consilium vel 120
electionem. Non enim habuit ignorantiam. Etsi enim ignorantia
futura naturae erat, sed tamen secundum hypostasim unita Deo
Verbo, omnium cognitionem habebat, non gratia, sed ut dictum
est propter eam quae secundum hypostasim unionem. Idem enim
erat et Deus et homo; ideo neque sententialem voluntatem habebat: 125
voluntatem enim habebat naturalem, simplicem, eam quae in
omnibus hypostasibus hominum similiter consideratur; sententiam
autem, scilicet quod theliton (id est voluntabile), non habebat
sancta eius anima contrarium divinae eius voluntati, neque aliud
praeter divinam eius voluntatem. Sententia enim simul dividitur 130
cum hypostasibus praeterquam in sancta et simplici et incomposita
et indivisibili trinitate et deitate. Illic enim hypostasibus non in
totum divisis et distantibus, neque quod voluntabile dividitur;
et illic quidem, quia una est natura, una et naturalis voluntas.
I 18 et interl. D || omnia | omnino F I2o vero | enim ABFMPR || in
Domini anima vacat G || anima | omnino A, sed post correctionem || inquimus |
inquivimus B, inquirimus EFNR || consilium om. E 121 ignoratia | eius que
ignorabat superscr. C* I2I—I22 ignorantia futura transp. G, vel eius qui
ignorat add. B, vel eius que ignorabit personam add. N 122 futura | future
AM, del. M || futura naturae erat | natura erat futura F || erat | erant l. o. A ||
hypostasim | personam superscr. C* || unita | unitam P, vita l. o. M II Deo |
Dei GM* 123 cognitionem | cognitione l. o. E, cognitionum ABDPR,
prebuit et add. N || habebat | (ha)buit superscr. C*, mg add. M || non gratia
interl. C, non gratiam AG 124 quae | sunt add. C || hypostasim om. F
125 et* om. B || ideo | ideoque BNPR || neque om. B, non D || sententialem |
ex sententia superscr. C* || voluntatem | seu thelema mg add. N || habebat |
habebit 1. o. E 127 hominum | homini BF || similiter consideratur transp.
PR 128 voluntabile | voluntabilem FM I29 eius1 om. EM || eius anima
transp. B || divinae | dicere B || divinae eius | cuius divine G || eius* om. BF ||
aliud I alium B 13o praeter | Robertus habet “propter'' mg N || divinam
eius transp. F || divinam eius voluntatem | (divin)a (eius volun)tate super
scr. C*, seu thelema mg add. N || simul | con superscr. C* || simul dividitur
transp. BG I3I praeterquam | exceppto superscr. C* || in sancta | iustam F ||
et* I in add. DEGNR II incomposita | composita D1N, corr. Ds 132 indi
visibili | indivisibile Di, corr. D* || trinitate et deitate transp. F || deitate |
divinitate G || Illic | Illis FN || enim | in add. ADER II in interl. G 133 volun
tabile | voluntabilis l. o. B, voluntabilis B, (volun)tas superscr. C* 134 et* |
quod P || illic | illuc B || una et | et una est F

125—126 Cf. MAXIM. CONFESS. Disput. cum Pyrrho P. G. 91 3o9 A,

Opusc. II ad Marinum ibid. 28 D.
13 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 I40 Burgundionis Versio

185 Quia vero et hypostases indistabiles sunt, unum est et quod volun
tabile, et unus motus trium hypostaseon. In hominibus autem,
quia natura quidem una est, una et naturalis voluntas; quia vero
hypostases separatae sunt, et distant ab invicem et secundum
locum et tempus, et secundum eam quae ad res est dispositionem,
140 et secundum alia plurima, huius gratia differentes sunt voluntates
et sententiae. In Domino autem nostro Iesu Christo, quia quidem
differentes sunt naturae, differentes sunt et voluntates naturales
suae deitatis et suae humanitatis, scilicet voluntativae virtutes.
Quia vero una hypostasis et unus volens, unum et quod volunta
145 bile, scilicet gnomicon (id est sententiativa) voluntas, humana
sua voluntate sequente scilicet divinam suam voluntatem, et haec
volente, quae divina eius voluntas volebat velle eam.
I5. Oportet autem scire quod aliud quidem est thelisis, aliud
vero bulisis; aliud vero theliton et aliud theliticon, et aliud thelon.
150 Nam thelisis quidem (id est voluntas) est ipsa simplex virtus

135 sunt | et add. G || est interl. C I36 et | quod add. N || unus !

est add. ABC°DEFGMNPR || hypostaseon | personarum superscr. C* ||
hominibus | omnibus B || autem interl. P I37 quidem I quidem
add. E || natura quidem una est | una est quidem natura P || una!
om. G || est interl. C, et add. EN II et om. P, est G || voluntas | thelesis
superscr. N || quia vero | oportet A, quando B, et add. ADEPR I 38 hypo
stases | indistabiles add. E || separatae om. B || ab | ad DGR 139 et* |
secundum add. F || dispositionem | vel affectionem add. GP, affectionem
superscr. C* 14o gratia | ergo ABDFGMNPR || differentes sunt transp.
BDGR || voluntates om. B, voluntas G I4I quia om. C 142 differentes* !
diffentes (sic) C || naturae, differentes sunt om. N, nature add. del. B || et
om. ABG 143 suae* | eius superscr. C* || deitatis | divinitatis G || et I vel
P || suae* I eius superscr. C* || humanitatis | humilitatis l.o. E, humanitates
l. o. B II scilicet | id est FMN || voluntativae | voluntates B I44 Quia !
vero add. del. P II una | unus M || unum et transp. G II et quod transp. P
145—146 scilicet ... voluntate om. A I45 gnomicon | con et spatium Mi,
ignomicon mg M* || voluntas | bulisma (?) superscr. N I46 sua I eius
superscr. C* || voluntatem | voluntate C I47 quae | quem M, quod PR ||
eius voluntas transp. G, dicitur duobus modis add. del. P || velle om. N ||
volebat velle eam | eam volebat velle G 148 quod | quoniam BD || aliud
quidem transp. AG 148—149 aliud quidem... aliud vero* | thelesis quidem
aliud est B I49 et* om. B || et aliud theliticon om. FN || et aliud thelon
om. ABDEGMNPR, sed In greco additur “et aliud volentem” mg add. Ds
I 5o Nam thelisis quidem id est | sic C, voluntas dicitur duobus modis, uno
quidem modo DEGMN, bulisis hoc est voluntas duobus modis dicitur, uno
quidem modo B, bulisis hoc est voluntas dicitur duobus modis, uno quidem
modo AFP || est* om. A || est ipsa transp. B || ipsa simplex transp. P
 Capitulum 36 I4I

volendi. Bulisis vero (id est voluntas) est quae circa quid thelisis.
Theliton (id est voluntabile) autem est quae supposita est thelisi
res, scilicet quod volumus, puta movetur appetitus ad cibum, —
qui simpliciter quidem appetitus, qui rationalis thelisis (id est
voluntas) est; appetitus autem qui ad cibum, bulisis (id est volun- 155
tas) est, ipse autem cibus theliton (id est voluntabile) est. —
Theliticon (id est voluntativum) autem est quod habet volunta
tivam virtutem, puta homo. Thelon (id est volens) autem, ipse qui
utitur thelisi (id est voluntate).
949 I6. Sciendum autem est quod thelima quandoque quidem | the 160
I5I volendi | et dicitur apud grecos thelisis; alio vero modo est voluntas
add. ABDEFGMNPR (sed vero om. BG) || Bulisis vero id est voluntas est om.
ADEFGMNPR, bulisis tantum B; cf. notul. praec. II quid | quidem N, est
add. FPR || thelesis | et dicitur apud grecos bulisis add. ABDP, et dicitur
apud grecos thelisis id est bulisis add. FGMN, dicitur apud grecos thelisis
id est vialisis (thelisis E*) id est add. E 152 Theliton id est | id est theliton P||
autem om. ABMP, animi G, vacat N || est* om. P I52—153 thelisi res
sic C, prime voluntati ABDEFGMNPR, res add. BDEFGMN I53 quod |
quam DEFG, quam quod M || movetur | movere E I54 qui* | quid N ||
appetitus | id est primus add. E || qui* | motivus voluntatis D, motus voluntatis
BEGMNPR, motus F, voluntatis A || rationalis | voluntatis add. F || id est
sic CD*, om. ABD1EFGMN PR I55—156 appetitus . . . voluntas | est
appetitus autem qui ad cibum bulisis voluntas est mg P* I 55 qui | que B II
bulisis (id est voluntas) est sic C, bulisis voluntas est scilicet significatum A,
est bulisis voluntas est scilicet signitivum B, om. Di, bulisis est voluntas secun
dum (scilicet superscr.) significatum mg D*, bulisis voluntas est secundum
significatum EFMN, est scilicet bulisis voluntas est secundum significatum G,
scilicet secundum significativum add. P 156 cibus | cibum BEM II theliton
id est om. AB, thelisis id est MNPR, sed del. P, thelisis mg tantum EF ||
voluntabile | voluntale l. o. DEF || est* om. F, interl. N 157 Theliticon |
autem add. ABEGP || autem om. ABEGP || quod | qui superscr. C* || habet |
propter F, quod habet add. del. P 157—158 voluntativam | voluntariam E,
habet add. del. M 158 Thelon | theliticon ABEF || (id est volens) autem,
ipse I autem id est volens ipse ABP, id est volens ipse autem N, id est volens
ipse EG, id est ipse volens F 159 thelisi (id est voluntate) | voluntate thelisi
PP, voluntate tantum ABDEGMN; in fine secundum primum significatum
add. ADEFGN PR, secundum primum signatum add. B 16o—163 Scien
dum ... sententialis | Secundum Robertum: Oportet autem scire quoniam,
thelema aliquando quidem voluntatem ostendit, id est voluntativam virtutem,
et dicitur thelema naturale; aliquando autem voluntas dicitur thelema sen
tentiale mg N* 16o autem est transp. E I6o—161 thelima . . . scilicet
sic C, voluntas dicitur thelima secundum primum significatum est id est AE,
voluntas cum secundum primum significativum est id est B, voluntas cum
(cum om. N) secundum primum significatum est thelima (thelima om. MN)
dicitur (dicit D, dictum F) DEGMN, voluntas cum secundum primum signi
13•
 I42 Burgundionis Versio

lisin ostendit, scilicet virtutem voluntativam, quae dicitur thelima

(id est voluntas) naturalis; quandoque autem theliton (id est
voluntabile), et dicitur thelima (id est voluntas) sententialis.
Migne Canc.
II, 23 CAPITULUM 37 II, 23
DE OPERATIONE

I. Oportet scire quod omnes praedictae virtutes cognoscitivae,

et vitales, et naturales, et artificiales, operationes dicuntur. Ope
5 ratio enim est naturalis uniuscuiusque substantiae virtus et motus.

Et rursus, operatio est naturalis omnis substantiae innatus motus.

Unde manifestum quoniam quorum substantiae eadem, horum et
operatio eadem; quorum autem naturae differentes, horum et
operationes differentes. Impossibile enim substantiam expertem
10
esse naturali operatione.
2. Operatio rursus est naturalis manifestativa uniuscuiusque
substantiae virtus. Et rursus, operatio est naturalis et prima,
semper mobilis virtus animae intellectualis; hoc est, semper mobilis

ficatum est dicitur thelima P; in fine quandoque significat thelysim id est

add. FP
I6I voluntativem om. P || quae om. C, quo A, et P I6I—I62 the
lima id est om. ABDEFGMNR 162 quandoque | quando A || autem !
significat add. ABDEFGMNPR || id est om. ABDEFMN PR I63 id est
om. E || sententialis | materialis F
1 CAPITULUM 37137 D*, 36 C, om. ABEFGMNPR || 23 sic D°MN, c. 24
GR, 22 F, c. 2I B, om. ACEP 2 DE OPERATIONE om. A, vel actione
add. BDEGNPR, et actione add. F, vel actione anime add. M 3 Oportet !
autem add. A || quod | quoniam BFR II virtutes | et add. ABDEFGMNPR,
potentie superscr. C* 4 vitales | animales superscr. C* || et* om. C II opera
tiones | actus superscr. C* 5 est om. A || naturalis uniuscuiusque transp. P ||
substantiae | substantia l. o. E || virtus | potentia superscr. C* || virtus et
motus transp. F 6 operatio | actus superscr. C* || omnis | totius superscr. C* ||
innatus motus transp. F 7 manifestum | scilicet superscr. C* || quoniam
om. G || eadem | est add. G, est eadem P 8 operatio | actus superscr. C* II
eadem om. G || autem | et add. BG, differentie sunt eadem add. del. P || naturae !
natura F, sunt add. P || differentes | diffentes l. o. C 9 operationes | actus
superscr. Ca || Impossibile | possibile N, immachinabile superscr. C* II enim I
est add. BGP || expertem | expertam l. o. DE, inexpertem G Io operatione I
actu superscr. C* II Operatio | actus superscr. C* || est naturalis mani
festativa | manifestativa naturalis est F || manifestativa om. G, manifestiva B II
uniuscuiusque | uniuscuius E 12 substantiae | manifestativa add. G II
virtus | vel potentia add. F, potentia superscr. C* || Et rursus transp. F |
operatio | actus superscr. C* || est interl. A 13 animae intellectualis transp. D
 Capitula 36—37 I43

eius ratio, naturaliter ab ipsa semper irrigata. Et rursus, operatio

est naturalis uniuscuiusque substantiae virtus et motus, qua sine, 15
solum quod est non ens.
3. Dicuntur autem operationes et gestiones, ut loqui, ambulare,
952 comedere, bibere, et quae | talia. Sed et passiones naturales multo
ties operationes dicuntur, puta fames, sitis, et quae talia. Dicitur
rursus operatio et operis perfectio (quod Graeci apotelesma dicunt). 20
4. Dupliciter autem dicitur virtute et operatione. Dicimus enim
puerum lactentem virtute grammaticum: habet enim aptitudinem
per disciplinam fieri grammaticum. Dicimus rursus grammaticum
et virtute grammaticum et operatione: operatione quidem, quo
niam habet scientiam grammaticae; virtute vero, quoniam potest 25
exponere, non operatur autem expositionem; dicimus rursus
operatione grammaticum, quoniam operatur, scilicet exponit.

I4 eius om. N || ratio, naturaliter | rationaliter F || ab | ex superscr. C* ||

ipsa | ipso B || semper interl. C I4—15 operatio est transp. G, actus super
scr. C* 15 est naturalis transp. D || substantiae om. P || virtus | virtutis B ||
et I vel F || qua | quas G, sed qua l. o. G, quia l. o. P, quare N, quo superscr. C* ||
sine | non BG, si non est E, est add. C* I6 est interl. C || ens | erit F I7 au
tem | et add. A || operationes | actus superscr. C* || et om. C || gestiones |
gestionis D, actus add. ABDEFGMNR, et actus add. P 18—19 Sed ... talia
mg B 19 operationes | actus superscr. C* || puta | fine add. del. C || sitis
om. A || quae | queque MN, quaecumque EF || Dicitur | autem add. FN
2o rursus | autem add. EM || operatio | actus superscr. C* || operis perfectio |
opus virtutis ABCDEFGMNPR || Graeci | effectum add. A || apotelesma |
res effecta mg add. D*, affectum add. B, affectum superscr. G* II dicunt |
dicuntur BCP 21 Dupliciter om. E || autem dicitur transp. E || dicitur |
dicunt l. o. A, scil. hoc superscr. C* || virtute | potentia et potestate superscr. C* ||
virtute et operatione transp. F || enim interl. C, autem F 22 puerum
primum l. o. P || lactentem | lactantem EFGMNR || virtute | potentia et
potestate superscr. C* || enim | autem AF || aptitudinem | virtutem D
23 grammaticum* | grammatice superscr. C* || Dicimus rursus grammaticum
om. E || grammaticum* | grammaticus M 24 et1 om. DP || virtute | et
add. BP, potentia et potestate superscr. C* || grammaticum om. F, grammati
cus M || et* om. BP || operationel | actu superscr. C* 24—25 quoniam
habet | qui habent A, quia habet EFMN, sententiam add. del. D 25 scien
tiam om. A || virtute | potentia et potestate superscr. C* || quoniam | quia BG
26 operatur | operantur C, id est non exponit et non agit superscr. C* || autem |
aut C, secundum add. B, per add. P* 27 operatione grammaticum transp.
A B, grammaticum qua operatione G, op. grammaticus M || quoniam | scil.
quando E || operatur | agit superscr. C* || exponit | nunc add. EM

21—27 Cf. Doctrina Patrum 2oI et 2o3.

 I44 Burgundionis Versio

5. Oportet igitur scire quoniam secundus modus communis

est eius quod virtute, et eius quod operatione; secundus quidem
30 eius quod virtute, primus autem eius quod operatione.

6. Operatio naturae est prima et sola, vera, quae per se eligibilis,

scilicet rationalis et libera arbitrio, vita et eius quae secundum
nos speciei constitutiva; qua privantes Dominum, nescio qualiter
eum Deum humanatum dicunt.
35 7. “Operatio est” naturae “motus effectivus''. Effectivum
autem dicitur quod ex seipso movetur.

Migne Canc.
II, 24 CAPITULUM 38 II, 24
DE VOLUNTARIO ET INVOLUNTARIO

953 I. “Quia vero voluntarium in actu aliquo est, sed et id | quod

non existimatur involuntarium in actu quodam est, multi autem
5
et quod vere est involuntarium non solum in patiendo, sed in

28 scire om. A || secundus modus transp. F || communis om. N, omnis A

29 eius* om. B || quodi | qui ABDFMPR, qui et G || virtute | (virtu)ti, potentia
et potestate superscr. C* || eius* om. G || quod* om. N, qui ABDFGMPR ||
operatione | oportet autem scire quoniam add. B, actu superscr. C II secundus !
sensus P, scil. est enim superscr. C || quidem | est add. A 3o quod* I qui
ABDEFMNPR, qui et G || virtute | potentia superscr. C || quod* | qui
ABDFNPR, qui et G || operatione | actus superscr. C* 31 Operatio | actus
superscr. C* || naturae est transp. BG, nec N || prima et sola, vera | (prim)us
(et sol)us (ver)us superscr. C* || et om. A || prima et sola transp. F || vera !
natura EN || quae | quidem add. P || per | per add. F || se | est add. P 32 li
bera | libero AB || et* om. BR || quae | quod B 32—33 quae secundum
nos | est nostra superscr. C* 33 speciei | specie G || privantes | primates M ||
34 humanatum | humanum BN, l. o. A 35 Operatio | actus superscr. C* ||
motus effectivus | motus effective EFMNR, effective motus G 36 seipso I
seipsa EMN
1 CAPITULUM 38138 D*, 37 C, om. ABEFGMNPR || 24 sic D*MN,
c. 25 R, 25 G, 23 F, c. 22 B, om. ACEP 3 voluntarium | involuntarium
BEGMNPR, l. o. D || actu aliquo est | aliquo actu est P, actu quodam est F,
aliquo est actu N, sed actu del. N || et interl. N || quod | in aliquo add. D
4 existimatur | extimatur D, estimatur BEFMN || quodam | quod A || autem !
quidem add. EMN 5 vere | nature Di, vere D* || est om. MP 5—6 pa
tiendo, sed in agendo | agendo sed in patiendo BG 5 sed | etiam add.
EFMN P

35 GREGOR. NYSS. apud MAXIM. CONFESS. Diversae definitiones

P. G. 91 281 A, Doctrina Patrum c. 23 258.
3—17 NEMES. EMESEN. De natura hominis 29 P. G. 4o 717 B—72oA.
 Capitula 37—38 I45

agendo ponunt; oportet scire quoniam actus est operatio rationalis.

Actus autem sequitur laus vel vituperatio. Et hii quidem eorum,
cum delectatione, hii vero cum tristitia aguntur. Et hii quidem
eorum sunt eligibiles agenti, hii autem fugibiles; et eligibilium,
hii quidem semper eligibiles, hii vero secundum quoddam tempus;
similiter et fugibilium. Et rursus, hii quidem actuum misericordia,
hii autem indulgentia digni habentur, hii autem odio habentur et
puniuntur. Igitur, voluntarium quidem omnino sequitur laus vel
vituperatio; et cum delectatione agi et eligibiles esse actus agenti
bus, vel semper, vel tunc cum aguntur; involuntarium autem vel 1»

misericordia vel indulgentia dignum existimari, et cum tristitia

agi, et non esse eligibiles'', neque per seipsum perficere quod agi
tur, etsi vim patiatur.
2. “Involuntarii autem hoc quidem est secundum violentiam,
hoc autem per ignorantiam; secundum violentiam quidem, cum
factivum principium'', scilicet causa, “de foris est'', scilicet cum de
alio vim patimur, nequaquam persuasi, neque committimus secun

6 ponunt | positum A || oportet | autem add. B || est om. ABDFMN PR,

et EG II rationalis | natalis G, est add. D 7 autem sequitur transp. N |
vituperatio | operatio G || Et om. P 7—8 Et ... aguntur om. A 7 eorum |
horum NPR 8 delectatione | letitia superscr. C* || vero | autem P || Et I
sed EM 9 eorum | horum P || autem | vero BG Io quidem | vero G,
quod F II vero | autem G II similiter | substantie l. o. E, autem add. ABEG ||
fugibilium | fugibilia ABG || rursus | qui add. del. C || actuum misericordia !
actu misericordiam ABFGMNPR, actus m. E, misericordiam actu D, con
sequitur add. A, consequuntur add. BDEGMNPR, sequuntur add. F I3 qui
dem I quippe N 14 delectatione | letitia superscr. C* || eligibiles | eligiles
1. o. C || esse | genere l. o. E I5 autem | sequitur add. P, sequitur autem
BMR, sequitur superscr. C* I 5—16 vel misericordia om. M I6 existi
mari | estimari BDEFGMNPR, extimare A || cum om. P 17 eligibiles !
eligibile D || neque | nec ABDEFGMNPR II perficere | proficere P I8 etsi |
si F || patiatur | patiantur G 19 Involuntarii | Involuntarium BFGMNPR ||
autem om. ABP, quidem G || hoc quidem transp. P || secundum | per A
2o hoc autem ... violentiam mg E || quidem | extrorsum add. B || cum |
est 21 factivum | effectivum quidem FP, sed quidem del. P || factivum
principium transp. G || scilicet1 om. B || causa | cum BE || de foris | extrorsum
superscr. C* || est | dextrorsum add. G, extrorsum add. D || cum | ab EGP*
22 vim om. DG II patimur | patitur M || nequaquam | obedientes add. A,
superscr. C* || neque | nec FMN PR || committimus | conferimus superscr. C*

17—18 Cf. ibid. 3o edit. cit. 72o B. 19—27 Ibid. 3o edit. cit. 4o
72o B.
 I46 Burgundionis Versio

dum proprium impetum, neque universaliter conficimus, vel per nos

ipsos quod in violentiam deducitur facimus; quod et determinantes
25 inquimus: cuius principium de foris est, “nil committente secun
dum proprium impetum vim passo. Principium autem aimus
factivam causam''. “Quod autem per ignorantiam'', involuntarium
est, “cum non ipsi tribuamus causam ignorantiae, sed ita contingit”.
Si enim ebrius quis homicidium faciet, ignorans quidem occidit, non
80 tamen involuntarie: causam enim ignorantiae, scilicet ebrietatem,
ipse egit. “Si autem quis in assueto loco sagittans, patrem transeun
tem interficit'', per ignorantiam dicitur involuntarie hoc fecisse.
3. “Involuntario igitur dupliciter ente, hoc quidem secundum
violentiam, hoc autem per ignorantiam, voluntarium utrisque
35 opponitur. Est enim voluntarium quod neque secundum violen
tiam, neque per ignorantiam fit. Voluntarium igitur est cuius
principium, hoc est causa, in seipso sciente singularia, per quae et
in quibus est actus''. Singularia autem sunt “quae vocantur a
rhetoribus constitutivae particulae'', puta quis, scilicet qui fecit;

23 proprium | propriam l. o. P || impetum | motum superscr. C* || neque

om. N || universaliter | naturaliter l. o. P, simul superscr. C* || conficimus |
conficimur A || vel | nec N, neque G 24 quod' | quidem F || deducitur | deduci
mur l. o. A || facimus | facinus AF || et om. AG || determinantes | et deteran
tes add. A 25 cuius | autem Pi, corr. P* || de foris | extrorsum superscr. C• II
committente | committendum B, conferente FN, conferente vel com
mittente P, conferentem superscr. C* 26 impetum | impectum Ci, motu
superscr. C* || vim passo | in passo A 28 cum | causa G || non om. C ||
contingit | contingat CP1, corr. P*, contingat EFMNR 29 quis | qui
dem D, l. o. P || faciet | faciat DEFGP || quidem | quidam l. o. E ||
occidit | accidit F || non | sed A, sed non B 3o tamen om. F II
involuntarie | voluntarie N || ignorantiae | ipse add. G 3I ipse om. G II
egit | erit C, agit AGNR II quis | aliquis D, qui M || in om. EM
32 interficit | transficit l. o. P, ut add. P || involuntarie hoc transp. ABG
33 dupliciter ente om. G || quidem | vero G 34 violentiam | ignorantiam B 11
violentiam . . . per om. G || per | secundum A || ignorantiam | violentiam B 11
voluntarium utrisque transp. G || utrisque | utrique F, uriusque (sic) C.
utriusque l. o. P 35 enim | autem BF || voluntarium | voluntativa l. o. P ll
secundum | per G 36 cuius | illud add. N, illud cuius F 37 hoc I huius G 1
est | cum add. P || causa | causam l. o. E, est add. F II in | vel A || seipso ,
seipsa G, est add. D* 38 autem om. FG 39 rhetoribus | rhetore M 1|
constitutivae | id est circumstantie superscr. C* || scilicet | sit DEFGMNPR I,
qui fecit om. F, quid fecit M

27—28 Ibid. 31 edit. cit. 725 A. 31—32 Ibid. 725 A B. 33—38 Ibid. 32
edit. cit. 728 B. 38—43 Ibid. 31 adit. cit. 725 BC.
 Capitulum 38 I47

quem, scilicet eum qui passus est; quid, scilicet id quod actum est, 40
forsan occidit; quo, scilicet organo; ubi, scilicet loco; quando, scilicet
in quali tempore; qualiter, modus actus; propter quid, scilicet
propter qualem causam.
956 4. | Sciendum quod sunt quaedam media involuntarii et volun
tarii, quae, indelectabilia et tristitia entia, propter maius malum 45
acceptamus, ut propter naufragium iactamus quae in navi.
5. Sciendum quod “infantes et irrationabilia volenter quidem
faciunt, non tamen eligentia; et quaecumque propter iram agimus
non praeconsiliati, voluntarie facimus, non tamen et secundum
electionem. Et amicus repente supervenit, nobis voluntarie 50
quidem, non tamen et eligentibus. Et qui thesauro sine spe
potitur, voluntarie potitus est, non tamen et eligens''. Omnia
haec voluntaria quidem, propterea quia in eis laetamur, non
tamen secundum electionem, propterea quia non a consilio:
oportet autem omnino consilium antecedere electionem, sicut 55
dictum est.

4o quem | que C, et quis G, quis ABDEFMN PR II scilicet* | est

FGMN, enim ER, etiam P, et Di, etiam sit D* || eum om. ABDEFGM
NPR II qui om. P, qui est G, l. o. quis est G || scilicet* | sit E 41 organo |
instrumento superscr. C* || ubi | nisi l. o. M, vi quo add. F 42 quid |
qua C, quale l. o. C II scilicet om. D 43 propter om. C 42—44 scili
cet . . . et mg P 44 Sciendum | autem add. P || quod sunt transp. M
44—45 voluntarii | involuntarie l. o. E 45 quae | qui N, sunt add. G ||
indelectabilia | neque delectabilia A || entia | et BNP, etiam ADEF
GNIR || maius | magis P 46 iactamus | ea add. ABG || navi | sunt
add. BFG 47 Sciendum | scientes ABDEFGMNPR || et om. B ||
volenter | volentes ABEG, violenter D*E*, nolenter Ni, seu voluntarie
mg N* 47—48 quidem faciunt transp. B, quidem sunt G 48 tamen |
et add. ADEFMNP II eligentia | eligentes A, (eligen)tes superscr. C* ||
propter iram | perperam M || agimus | facimus EF 49 non* | nec G ||
praeconsiliati | praeconciliati G || voluntarie om. G, tamen add. del. F ||
facimus | agimus G || et om. DGMPR 5o amicus | quidem add.
GN PR II supervenit | subvenit F || nobis | et add. G 51 et om. BDEFGPR,
ut A II thesauro | voluntarie add. del. F || sine spe mg F 52 potitur | ponitur
1. o. D || potitus | ponitus Di || et om. BFR 53 propterea quia | propter
quod A, propterea quod B, propterea quae EFMNP 53—54 quia ...
propterea om. DB 54 tamen | et add. ACEMNP 55 omnino | divino
1. o. M

44—46 Cf. ibid. 3o edit. cit. 72o B. 47—52 Ibid. 33 edit. cit. 732 A.
 I48 Burgundionis Versio
Migne Canc.
II, 25 CAPITULUM 39 II, 25

DE EO QUOD IN NOBIS EST, HOC EST, DE LIBERO ARBITRIO

I. “Qui de libero arbitrio sermo, hoc est de eo quod in nobis,
primam quidem habet quaestionem, si est quid in nobis. Multi
5 enim sunt qui ad hoc obviant. Secundam autem quae sunt quae
in nobis et quorum potestatem habemus; tertiam, causam scrutari
propter quam qui fecit nos, Deus, liberos arbitrio fecit. Resumentes
igitur de primo, quid primum dicamus, demonstrantes quoniam
sunt quaedam in nobis ex hiis, quae ab illis in confessionem dedu
10 cuntur'', et dicamus ita.
957 2. I “Eorum quae fiunt omnium, aut Deum aiunt causam esse,
vel necessitatem, vel imarmenin (id est fortunam), vel naturam
vel eventum vel casum. Sed Dei quidem opus, substantia et provi
dentia; necessitas vero eorum quae semper similiter habent motus;
15
imarmenis (id est fortunae) vero ex necessitate ea quae propter
eam sunt perfici: etenim et haec necessitas est; naturae vero
1 CAPITULUM 39139 D*, 38 C, om. ABEFGMNPR || 25 | sic D°MN,
c. 26 R, 26 c. G, 24 F, c. 22 B, om. ACE 2 DE EO . . . ARBITRIO I De
libero arbitrio et primo utrum in nobis sit E II ESTi om. BCN II HOC EST
om. MN, id est P, scilicet F || DE* om. P 3 Qui | Quoniam B II sermo !
est add. ABC*DEFGMNP || hoc est de eo mg P*, hoc tantum M || nobis | est
add. BC^DEFGMNR 4 primam | prima B, om. A II quidem . . . nobis
om. A || quaestionem | actionem l. o. E || si | hoc est B || est quid | quid est
MN, 1. o. E, quidem est E, est quidem E, est quidem FGP, quid B, cum quid
quidem D II in om. M || nobis | est add. B 5 sunt* interl. C || qui om. N ||
obviant | oviant B || Secundam ADGMNPR, secundum BCF l. o. E, unde
interl. E, a superscr. C* || autem om. FN || quae* om. AB 6 nobis I sunt
add. DEFGMNPR || causam | id est causalem add. M, est id est calem (sic)
add. N || scrutari | scutari l. o. F 7 quam | quem M || liberos | libero E ||
Resumentes vacat G 8 primo | prius FP || quid | quod BDEFGMNPR, est
add. P 9 ex hiis om. P, ex quibus l. o. D || ab | ex ABDNPR II confessionem !
confexionem B Io dicamus ita | ita dicamus l. o. P 11 quae fiunt om. F ||
fiunt | sunt BGMPR || aut om. F, autem E || causam esse transp. BG, cau
salem superscr. C* 12 fortunam | vel fatum add. G, superscr. C* || fortunam
vel om. F 13 casum | fortunam F || et | vel F 13—14 providentia 1 id
est procuratio superscr. C* 14 necessitas | necessitatis MN || eorum om. F ||
similiter | se add. ABFG || motus I (mo)tio superscr. C* 15 imarmenis id
est om. ABDEFGMNPR || fortunae | fati superscr. C* || ex | et l. o. E, vel
ex P || ea om. ABDEFGMNPR 16 eam | ea N, que add. del. B, id superscr.
C* || sunt om. M, interl. C, mg E || perfici I positi ABPR || haec | hoc FN ||
necessitas | necessitatis GN || naturae | nec N

3—43 NEMES. EMESEN. De natura hominis 39 P. G. 4o 761 A—764C.

 Capitulum 39 I49

generatio, augmentatio, corruptio, plantae et animalia; eventus

autem, quae rara et inopinabilia. Determinant enim eventum: conci
sionem et concursum duarum causarum, ab electione principium
habentium, aliud quid praeter id quod aptum natum est perficien- 20
tium, ut sepulchrum fodientem thesaurum invenire. Neque enim is
qui posuit thesaurum, ita posuit ut hic inveniret, neque qui invenit
ita fodit, ut thesaurum inveniret; sed hic quidem ut quando vellet
auferret, hic autem ut sepulchrum foderet. Concidit autem aliud
quid praeter id quod praeelegerit uterque. Casus inanimatorum et 25
irrationalium symptomata, sine natura et arte''. Ita ipsi aiunt. “Cui
igitur horum subicimus quae per homines, si equidem homo non est
causa et principium activum? Non enim Deo fas est inscribere
turpes quandoque actus et iniustos; neque necessitati: non enim
eorum, quae semper similiter habent, sunt; neque fortunae: non 30
enim contingentium, sed necessariorum, quae fortunae dicunt;
neque naturae: naturae enim opera, animalia et plantae; neque

I7 generatio om. G || augmentatio, corruptio transp. F || plantae | vero

add. G || animalia | alia P 18 autem | vero add. G || enim | autem
BDF I9 causarum | et add. B 2o quid | quod F, quidem ABEG
MNPR II praeter | propter B || id I ad add. P || quod | habent add.
del. B 2o—21 perficientium | perficiendum AB 2I enim om. ADG ||
is om. FR, hiis BEM, ut l. o. P 22 thesaurum, ita posuit om. AEM II
ut hic inveniret | hic ut inveniret A, ut inveniret hic DFMGPR, ut inveniret
hoc B, ut inveniret N 23 inveniret | invenerit F, inveniet M || hic I is G,
id est qui posuit thesaurum superscr. C* || ut* interl. P 24 auferret | auferet
N, re(ferret) superscr. C* || hic | is C || ut sepulchrum foderet | id est
sepulcrum fodiens superscr. C* || Concidit | contigit A*, superscr. C°, con
tingit A* 25 quid om. FG, quidem ABDEMNPR || id | idem N ||
praeelegerit | eligerit M, preelegent B, preeligerent D, preelegeret E, pree
legit F || uterque | utrique CDM || Casus | causans l. o. E, et add. G,
est add. P, spontis superscr. C* 26 irrationalium | irrationabilium ABE
FGMNPR || Ita om. G, et add. B || Cui | eum A 27 homines |
sunt add. BC°DE*FGN PR || si equidem | siquidem GMN, sic quidem F
28 causa mg P || Deo fas est | fas est Deo A 29 turpes om. ABD
FGMNPR II actus | factos superscr. C* || et om. F II iniustos | quan
doque actus etiam iustos add. del. E || neque | nequari add. del. F ||
necessitati | necessitate l. o. C 29—3o enim eorum transp. A 3o semper I
se interl. add. E II similiter | se add. BFG || sunt om. B || fortunae | fato
superscr. C* 31 enim om. A || necessariorum | necessarium C, etiam
add. E II fortunae | fato superscr. C* || dicunt | sunt dicunt E, dicuntur AD*FG
N PR 32 naturae! I natura DFGMNPR, fortune B, naturale E || naturae*
nec N II opera | sunt add. C* || animalia | sunt add. EFGMNR, sunt animalia
AB P
 I5o Burgundionis Versio

eventui: non enim rari et inopinabiles hominum sunt actus; neque

casui: inanimatorum enim dicunt vel irrationalium symptomata
85 casus. Relinquitur utique ipsum agentem et facientem hominem
principium esse propriarum operationum et arbitrio liberum''.
3. “Amplius, si non ullius est principium actus homo, superflue
habet consiliari. Ad quid enim utetur consilio, nullius ens dominus
actus?” Omne enim consilium actus gratia. “Quod autem optimum
40 et praetiosissimum eorum quae in homine superfluum enuntiare,
inconvenientissimorum utique erit. Si igitur consiliatur, actus
gratia consiliatur: omne enim consilium actus gratia, et propter
actum''.

Migne Canc
II, 26 CAPITULUM 40 Íïç
DE HIIS QUAE FIUNT
I. Eorum quae fiunt, haec quidem sunt in nobis, haec autem
non in nobis. “Igitur in nobis quidem sunt'', quae nos sumus liberi
5 arbitrio facere et non facere; hoc est, “omnia quae per nos volun

33 non | neque BDEFGNPR || hominum sunt transp. A BEFGMNP

34 casui | qui sponte et per se inserviunt add. B, qui sponte et per se inaniter
superscr. C* || enim dicunt om. G || dicunt om. AE || dicunt vel irrationalium !
neque irrationabilium dicunt BP || irrationalium | irrationabilium ABEFGM
NPR, dicuntur add. EG, dicunt add. A 34—35 symptomata casus | esse
fatum superscr. C* 35 Relinquitur | relinquentes P* || utique | itaque E,
igitur A, autem DFNP || agentem | habentem D || et | vel G || facientem I in
causantem mg add. D* 36 propriarum operationum transp. P, proprium
operationum F, propriarum actionum ABGNR 37 Amplius | adhuc super
scr. C* || non ullius | nullius AEFMNP, neque unius mg add. D* || est principium
actus homo | actus est homo principium ABGP 38 consiliari | consiliarium
ABDEFGMNPR, consilium superscr. C* || consilio | consilium G || nullius !
ullius F || dominus om. N 39 actus* | (ac)tionis superscr. C* || enim mg B ||
actus* | (ac)tionis superscr. C* 4o praetiosissimum | pretiosium AE II in !
in add. F || homine | hominibus superscr. C* || superfluum | superflue DEFR II
enuntiare | manime add. C, et add. G 41 actus | (ac)tionis superscr. C*
42 enim om. GN || actus | (ac)tionis superscr. C* 43 actum I (ac)tionem
superscr. C*
I CAPITULUM 4o|4o D*, 39 C, om. ABEFGMNPR || 26 sic D°MN, c. 27
GR, 25 F, c. 24 B, om. ACEP 2 FIUNT ] in nobis add. F, in nobis et quae
natura add. del. P 3 Eorum | Horum B || sunt | fiunt l. o. P 3—4 haec
autem non in nobis om. E 4 sumus interl. C 5 arbitrio | arbitrii MN R II
non interl. A || hoc est | haec sunt E, haec F

4—19 NEMES. EMESEN. De natura hominis 4o P. G. 4o 768 A B.

 Capitula 39—4o I5I

960 tarie aguntur: non enim voluntarie I dicerentur agi, actu non ente
in nobis; et simpliciter quae sequitur laus vel vituperatio, et in
quibus est conversio et lex. Principaliter autem in nobis sunt
animalia omnia, et de quibus consiliamur; consilium autem eorum
quae pariter contingunt est. Pariter autem contingens est, quod 10
et ipsum possumus et oppositum ei; facit autem huius electionem
intellectus noster, et hic est principium activum. Haec igitur sunt
quae in nobis, quae pariter contingunt, puta moveri et non moveri,
impetum facere et non facere, appetere necessaria et non appetere,
mentiri et non mentiri, dare et non dare, laetari in quibus oportet 15
et non laetari similiter et in quibus non oportet, et quaecumque
talia, in quibus sunt virtutis et malitiae opera. Haec enim sumus
liberi arbitrio facere. Eorum autem quae pariter contingunt sunt
et artes''. In nobis enim est percipere quamcumque voluerimus
artem, et non percipere. 20

6 voluntarie dicerentur | dicentur D, voluntarie mg add. D || actu

non ente | actum non entem G, actu non egente l. o. A 7 simpliciter |
scilicet in nobis superscr. C* || sequitur | secuntur EG, in nobis sunt B
8 conversio | persuasio mg. add. D*N, superscr. C*, vel persuasio add. B,
va vituperatio persuasi cat sic in textu F || et interl. NP | id est
opera virtutum animalium, ergo non de necessariis et quia de hiis que
in nobis sunt non de necessariis neque de hiis que semper eodem modo
fuerit vel circulus anuli aimus, consilium est de stringentibus equaliter
vel utrumlibet per nos possibilibus add. P, sed addendo vacat 9 animalia |
illa DFG, animi (del.) illa M, ab anima superscr. C* || animalia omnia | omnia
illa A || et om. ABFG Io contingens est transp. EF, est contingens est MN
II possumus | possimus ADEPR || ei | eius C* || facit | facimus N || huius |
huiusmodi ADEFGMNR 12 activum | Hec igitur sunt que in nobis que
pariter contingunt est, pariter autem est contingens quod et ipsum possumus
et oppositum ei, facit autem huiusmodi electionem intellectus noster (noster
mg, nos del. in textu) et hoc est principium activum add. E, sed addendo vacat
13 quae* om. ABG II quae* om. FMN || et | vel F 14 impetum | insultum
superscr. C* || appetere | cibum superscr. C* || necessaria | nequitiam F 15non
dare | et non dare add. del. M || quibus | non add. del. M I6 et non . . .
oportet om. N || laetari | et add. G || et* om. CEFGP || in om. AP || quibus |
quiuibus l. o. A || et* | non add. C || quaecumque | sunt add. F 17 virtutis |
virtus 1. o. C 18 liberi | libero F || arbitrio facere transp. F, et add. D ||
autem om. F 19 est percipere transp. E, pertransire superscr. C* || quam
cumque | quantumcumque BN || voluerimus | volumus ACEFGMN 2o per
cipere I Augustinus VIII libro ex Genesi: Non omnibus naturis dedit volun
tatis arbitrium. Illae autem quibus dedit, potentiores ac superiores sunt;
illae naturae quae non habent voluntatem, subditae sint necesse est illis quae
habent, et hoc ordinatione creatoris, qui numquam ita ponit (sic) voluntatem
malam ut naturae perimat dignitatem. Cum igitur omne corpus et omnis
 I52 Burgundionis Versio

3. Oportet scire quod “electio quidem activum semper in nobis

est''; actus autem multoties prohibetur secundum quendam mo
dum providentiae.

;:; CAPITULUM 41 É,
PROPTER QUAM CAUSAM LIBERI ARBITRIO FACTI SUMUS
I. “Inquimus igitur rationali confestim cointrari liberum
arbitrium. Omne enim generabile et vertibile est''. Quorum enim
5 principium generationis a versione incepit, necesse haec vertibilia
esse. Versio autem est non entia ad esse deduci, et “ex subiecta
materia'' aliud quid generari. Igitur inanimata quidem et irrationa
lia vertuntur secundum praedictas corporales alterationes; rationa
lia vero secundum electionem. “Rationalis enim hoc quidem est
anima irrationalis non habeat voluntatis arbitrium, subdita ista sunt eis
naturis quae praeditae sunt arbitrio voluntatis, nec omnibus omnia, sed sicut
distribuit iustitia creatoris. — V De civitate Io: Amplectimur fideliter et
veraciter confitemur dei praescientiam et liberum voluntatis arbitrium, illud
ut bene credamus, hoc ut bene vivamus; male autem vivitur si de deo non bene
creditur. Absit a nobis eius negare praescientiam, ut libere velimus, quo adiu
vante simus liberi vel erimus infra column. add. N*; videsis De Genesi ad litteram
libri duodecim VIII 23 P. L. 34 39o; V De civitate Dei Io 2 P. L. 41 153
21 Oportet | opere l. o. E II scire | quidem add. G || quidem | est add.G
22 autem | et M 23 providentiae I vel procurationis add. B, superscr. C*
1 CAPITULUM 41141 D*, 4o C, om. ABEFGMN PR || 27 | sic DsMN,
c. 28 R, 28G, 26 F, c. 25 B, om. ACEP 2 PROPTER... SUMUS, om. N,
fere ablata a conglutinatore in F II PROPTER I Per B II ARBITRIO | arbitrii
ABGMPR II FACTI om. P II SUMUS om. M 3 Inquimus | In quibus
ABEFGMNPR || igitur om. N, cum add. ABDEMNPR, esse G, causa F ||
rationali | rationale G, cum rationali superscr. C* || cointrari | cointrare CD*,
corr. D*, commitetur ABEGMNR, committatur P, comitari F 4 arbitrium
om. C || enim* om. AB || generabile | generale P || et om. P 5 generationis
om. A || a versione | conversione G, a cisione P || incepit | incipit P || necesse !
est add. AC PR 6 esse1 om. MN, interl. E || non entia I ex non entibus
superscr. C* 7 quid | quidem G || generari | fieri superscr. C* || inanimata !
in animam l. o. E 7—8 irrationalia | irrationabilia AEFGMNPR, irrationa
bilia vertibilia B 8 vertuntur | quidem add. BG II corporales alterationes
transp. F 8—9 rationalia | rationabilia ABEFGMNPR 9 Rationalis !
creature superscr. C* || enim om. AFR, quidem add. MN, creature add. G.
nature add. E || hoc quidem transp. AP || est om. M

21—22 NEMES. EMESEN. De natura hominis 37 P. G. 749 B. 22—23 Ibid.

4o edit. cit. 769 B.
3—19 Ibid. 41 edit. cit. 773 A—776A.
 Capitula 40—4r I53

contemplativum, hoc autem activum. Contemplativum quidem 10

quod excogitat ut habent entia; activum autem, quod est con
siliativum, quod determinat actibilibus rectam rationem; et vocant
contemplativum quidem intellectum, activum autem rationem;
et contemplativum quidem sapientiam, activum autem pruden
tiam. Omnis igitur consilians, ut in seipso ente, electione actibilium 15
consiliatur, ut quod praeiudicatum est ex consilio eligat, et eligens
agat. Si vero hoc ex necessitate exsistit rationali liberum arbitrium;
aut enim non erit rationale aut rationale ens, dominus erit actuum
et liber arbitrio''. Unde et irrationalia non sunt libera arbitrio:
aguntur enim magis a natura quam agant. Ideo non contradicunt 20
naturali appetitui, sed simul appetunt quid, impetum faciunt ad
961 actum. I Homo autem, rationalis ens, agit magis naturam quam
agatur; ideoque appetens, si equidem velit, potestatem habet
refrenare appetitum vel sequi eum. Unde irrationalia quidem
neque laudantur neque vituperantur; homo autem et laudatur et 25
vituperatur.
Io hoc autem a. Contemplativum om. N || Contemplativum | hoc
(del.) enim add. F II habent | scilicet se omnia superscr. C* || entia I
activum add. del. M || autem, quod est | est autem quod EMN, autem
quod A, autem est quod BDFGPR 12 determinat | determinant F ||
actibilibus | actibilis ABDEFGMNPR, agendus superscr. C* || rectam |
rectum l. o. P || rectam rationem transp. EFMN rationalem rectam
l. o. M, rectam ratione C || vocant | vocavit M, quidem add. AB, in
add. F 13 quidem om. AB, quod DFPR || intellectum | sapientiam
GMP || autem | vero A I4 autem | vero P I4—15 prudentiam |
providentia G 15 ente | ante F || actibilium | agendorum superscr. C* ||
16 praeiudicatum | electum superscr. C* || eligat | suscipiat superscr. C*
17 hoc om. N || exsistit | consistitur B, consistit FR || rationali | rationabili F,
rationabilium A, l. o. C, nostro superscr. C* || liberum om. A I8 rationale
ens | rationalens C || erit actuum transp. BG, erit actui l. o. D I9 liber |
liberum ABDEFGMNPR, liberorum l. o. E || arbitrioi | arbitrium l. o. BN ||
irrationalia | irrationabilia ABDEFGNR 2o magis a natura | a natura.
magis P, magis ante B || Ideo | Ideoque A || contradicunt | contradicant A
21 appetitui | ciborum add. GP, superscr. C°, ciborum appetitui F || sed | si,
l. o. sin add. E || simul om. A, cum add. F, interl. add. E, si add. P, utique
superscr. C* || appetunt | appetierunt ABEFN, appetentia C, appetierit M,
appetierunt P || quid | quod MN, quidem D*E*FP || impetum | quae add. D,
promotione superscr. C* 22 autem | enim P || agit magis | magis ait P ||
naturam | natura B 23 agatur sic AC*EFNPR, igitur Ci, agitur BDGM ||
si om. F || equidem | quid AG, quidem BP || velit | et add. EN || habet |
haberet l. o. M 24 eum om. G || Unde | et add. ABCG || irrationalia |
irrationabilia AEFGNR || quidem om. ABGR 25 nequei | nec F || neque* 1
nec F || et1 om. GPR
 I54 Burgundionis Versio

2. Oportet scire quoniam angeli, rationales entes, arbitrio

liberi existunt, et ut creabiles et vertibiles. Et ostendit quidem
diabolus, bonus a conditore factus, libertate vero arbitrii malitiae
80 inventor effectus, et quae cum ipso apostaticae virtutes, scilicet
daemones; reliqui vero ordines angelorum in bono permanentes.

;E; CAPITULUM 42 É
DE HIIS QUAE NON IN NOBIS SUNT
Eorum autem quae non in nobis, haec quidem ex hiis quae
in nobis habent principia, scilicet causas, hoc est remunerationes
5 actuum nostrorum et in praesenti et in futuro saeculo; reliqua
vero omnia a divina voluntate dependent. Nam generatio quidem
omnium ex Deo, corruptio autem propter nostram malitiam
inducta est ad supplicium et utilitatem: “Deus enim mortem non
fecit, neque iucundatur in perditione viventium''. Per hominem
10 autem magis mors, hoc est per Adae praevaricationem; similiter
autem et reliqua supplicia. Reliqua vero omnia Deo reponenda.
Etenim generatio nostra conditricis eius virtutis est; et permanentia
27 Oportet | autem add. BG II quoniam | et add. C II angeli |
alii G 28 existunt | existant F || et* om. G || ut I sic EM II Et I quod
add. D || ostendit | ostenditur BP, ostendendum M || quidem | quod EM
29 conditore | conditione AM || libertate | libere superscr. C* || vero !
quidem G 3o inventor | eventor G || quae om. A || ipso | disistentes add. B,
superscr. C* 31 ordines om. E, agmina M, superscr. C* || angelorum | qui
add. ABDEGMNPR II in bono | scil. ostendunt id superscr. C*
1 CAPITULUM 42|42 D*, om. ABCEFGMNPR || 28 | sic D°MN, c. 29 R,
29 G, 27 F, c. 26 B, om. ACEP 2 DE ... SUNT om. C || NON om. A BE ||
IN NOBIS SUNT | sunt in nobis FMN 3 Eorum | Horum DFMN || non
om. ABP, interl. E || non in nobis | in nobis non F, sunt add. BFG 24 habent
principia transp. P, habent principium F || remunerationes | renunciationes M.
remurationes Ci, corr. C* || 5 et1 om. MN 6 a om. P || voluntate | consilio
superscr. C* || generatio mg E 7 omnium mg A || autem | enim ABDEGM
NPR, quidem omnium add. B || nostram | naturam l. o. D 8 est | et add. N ||
et | ad add. C 9 viventium | unientium B || Per | Propter NP IO autem

om. GN, enim AP || mors | mortis l. o. C || praevaricationem | prevaricationes F

II reliqua supplicia | relique punitiones ADEFPR, et punitiones add. F
reponenda | reponendum AEM, imponenda Cι, imponendum C* I2 nostra

om. D || conditricis | condictis P, condicentis EM II eius virtutis transp. AP II

•t I ex N

28 Cf. NEMES. EMESEN. De natura hominis 4o P. G. 4o 768A.

7—8 Sap. I, 13. 8—9 Cf. Rom. V I2.
 Capitula 41—43 I55

contentivae eius est virtutis, et gubernatio et salus provisivae eius

est virtutis; et bonorum aeterna lascivia bonitatis eius, custo
dientibus ea quae sunt secundum naturam; in quo et creati sumus. 15

Quia vero quidam contradicunt providentiae, dicamus pauca et

de providentia.
Migne Canc.
II, 29 CAPITULUM 43 II, 29

| DE PROVIDENTIA

I. “Providentia igitur est quae ex Deo ad existentia fit cura''.

Et rursus “providentia est voluntas Dei, propter quam omnia
quae sunt convenientem ductionem suscipiunt. Si autem Dei
voluntas est providentia, omnino necesse est'' omnia quae provi
dentia fiunt, “secundum rectam rationem et optima et Deo decen
tissima fieri, et ut non est melius fieri. Necesse est enim eundem esse
factorem eorum quae sunt, et provisorem; neque enim decens
neque consequens alium quidem factorem esse universorum,
13 eius est virtutis | eius virtutis est ABF, virtutis eius est P ||
gubernatio | nostra superscr. C* || salus mg D || provisivae | provise l. o. M.
id est procurative superscr. C* 13—14 provisivae eius est virtutis | eius
est virtutis provisivae BG I4 est virtutis transp. A, virtutis tantum E ||
aeterna lascivia transp. N, aeterna et lascivia P, delectatio superscr. C* ||
eius | est add. AC*EFGMNP 15 ea om. A, eam C, virtutes mg add. D*, id
id est naturalia superscr. C* || sunt om. G || sunt secundum naturam | secundum
naturam sunt AF, et add. A || in quo | propter quod superscr. C* I6 Quia I
que P II vero om. F, non N || quidam | quidem P || pauca et transp. A
1 CAPITULUM 43|43 D*, 42 C, om. ABEFGMNPR || 29 | sic D*MN,
c. 3o R, 3o G, 28 F, c. 27 B, om. ACEP 2 DE PROVIDENTIA vacat N,
et procreatione add. FGM, vel procreatione add. ADE, in procreatione add. R,
et creatione add. B 3 est om. N, ea add. C || Deo | est est add. del. M ||
cura | diligentia superscr. C* 4 voluntas | consilium superscr. C* || quam
om. G 5 convenientem | conferentem superscr. C* || ductionem | deduc
tionem ABDEFGMNPR, vel ducatum add. N, superscr. C* 5—6 Dei
voluntas transp. P, dei add. N, consilium superscr. C* 6 necesse | necessarium
F, necessaria non esse N || est* interl. C || omnia | ea G 7 et' om. C || Deo |
ideo E 7—8 decentissima | placentia B, placentissima FP 8 non | si M ||
est* | possibile add. G || melius | possibile add. E, superscr. C* || est* om. ACN ||
est enim transp. FM || eundem esse | quidem A 9 eorum om. EM || provi
sorem I provisor est B || decens | dicens A Io neque | nec P || consequens |
consequenter, sed l. o. confitens N, est add. C*EFGM || factorem esse transp.
AP, entium add. E || universorum | universarum F, universalium l. o. A,
entium superscr. C*

3—11 NEMES. EMESEN. De natura hominis 43 P. G. 4o 792B—793A.

14 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 156 Burgundionis Versio

alium autem provisorem''. Ita enim in inbecillitate omnino sunt

uterque: hic quidem faciendi, hic autem providendi. Deus igitur
est et factor et provisor, sed et factiva eius virtus et contentiva
et provisiva bona eius voluntas est. “Omnia enim quaecumque
15 voluit, Dominus fecit in caelo et in terra”, et voluntati eius nullus
resistit. Voluit generari omnia et generata sunt; vult consistere
mundum et consistit, et omnia quaecumque vult fiunt.
2. Quoniam autem providet bene et rectissime intelliget utique
quis ita. Solus Deus bonus est natura et sapiens; ut igitur bonus,
20 providet: qui enim non providet, non est bonus. Etenim et homines
et irrationalia propriis filiis provident naturaliter, et qui non
providet, exprobratur; ut autem sapiens, optime eorum quae sunt
curam habet.
3. Oportet igitur hiis accedentes omnia admirari, omnia lau
25 dare, omnia inperscrutare, acceptare quae providentiae sunt opera,
etsi appareant multis iniusta, propterea incognoscibilis et incom
prehensibilis est Dei providentia et cogitationes nostrae, et actiones,

II Ita | et add. del. G || in interl. EG, om. DFPR || inbecillitate !

inbecillitatem P, id est impotentes superscr. C* || omnino om. FG || omnino
sunt transp. B 12 uterque | utique ABDEFGR || quidem mg A, ita F ||
faciendi | fiendi A || hic* | ille BG 13 et1 interl. A, om. FGN P || sed
et | sed ACEFMNP, sciet l. o. A || virtus et transp. P || contentiva !
contentitiva A 14 provisiva | provisa BM || bona om. G || bona eius transp.
F || eius voluntas transp. G || enim | igitur F 15 voluit om. M || Dominus I
deus FGN PR || et voluntati | voluntati vero P || nullus | intellectus A
16 omnia et transp. F 17 fiunt | generantur superscr. C* I8 Quoniam
om. C, qui M || autem om. N || autem providet bene | nunc bene autem provi
det C, autem providet et bene A || intelliget | intelligi sed A, scrutabatur
superscr. C* || utique interl. C, itaque G I9 quis ita | quesita G II ita !
itaque M || Solus Deus om. N || bonus est natura | natura bonus est G, bonus
natura est B, bonus est F || ut | autem add. M 2o qui enim non providet
om. B || est interl. C*, om. AMP || et om. EPR || homines om. P 21 irratio
nalia | irrationabilia ABEFGNR || provident | providerit P 22 exprobratur !
convitiatur superscr. C* 23 habet | habent l. o. E 24 hiis mg D, omnia
add. del. N || accedentes | intendentes F 25 inperscrutare | perinscrutari B,
perscrutariA, imperscrutate CiD, sine perscrutatione superscr. C°, inperscrutari
E* || acceptare | omnia add. P || sunt | fiunt A 26 appareant | apparent
GMPR, videantur superscr. C* || multis interl. C II iniusta | et add. G II prop
terea | quia add. CP || incognoscibilis | est add. BF 26—27 incomprehen
sibilis | comprehensibilis P 27 est om. F || et cogitationes nostrae | etiam
NP, om. BF || et* om. N 27—28 et actiones... cognita om. MR

I4—15 Ps 134 6. I 5—16 Cf. Rom. IX 19.

 Capitulum 43 I57

et quae futura ei soli cognita. Omnia autem dico quae non in nobis:
quae enim in nobis, non providentiae sunt, sed nostri liberi arbitrii.
4. I Providentiae autem haec quidem secundum acceptationem 30

sunt; haec autem secundum concessionem. Secundum acceptatio

nem quidem quaecumque incontradictorie sunt bona: “secundum
concessionem autem: concedit enim multoties et iustum cadere
in calamitatibus, ut eam quae in ipso latet virtutem aliis mani
festam faciat, ut in Iob. Aliquando concedit inconvenientium
quid agi, ut per operationem estimatam inconvenientem, magnum
quid et mirabile dirigatur, ut per crucem salutem hominum.
Secundum alium modum concedit pati sanctum male, ut non ex
recta conscientia excidat, vel ex data ei virtute et gratia in super
biam incidat, ut in Paulo''.
5. “Derelinquitur quis ad tempus in directionem aliorum, ut
quod secundum ipsum intuentes alii erudiantur, ut in Lazaro et

28 et quae futura ei om. D || quae* | qui N || futura | sunt add. F || ei | et

E, vero add. C || soli cognita l. o. transp. B, et cogitationes nostre BFP, cogi
tationes nostre add. N || non | sunt superscr. C* || nobis | sunt add. BFG, id est
in nostra potestate sunt add. P, scil. in nostra potestate superscr. C* 29 enim |
sunt add. C* || quae enim in nobis om. G, nonbis (sic) add. C || sed | et add. del. E
3o autem om. MN, sunt add. del. E, sunt superscr. C* || quidem | sunt add.
del. B || acceptationem | acceptionem ACEFMN 31—32 acceptationem |
beneplacitum et (accepta)bilitatem superscr. C* 32 quidem om. AP, autem
NR II incontradictorie | incontradictive CDMN, in contradictionem G, sine
contradictione et (incontradic)torie superscr. C* 33 concessionem autem
transp. FNP, que concedit add. F || autem om. B, spatium liberum add. G II
enim | autem P || cadere | incidere ABDEFGMNPR, et add. A 34 calami
tatibus | calamitates ABDEFGMNPR || eam | ea P || ipso | eo BG || virtutem |
virtus G 34—35 manifestam | ostendat superscr. C* 35 faciat | facit
1. o. A, faciet l. o. M 35 Aliquando | alias superscr. C* || concedit | concedat C,
sed concedit l. o. C 36 operationem | actum C || estimatam | estimatum
CMNP, existimatam G, exstimatum A 37 quid om. M || quid et l. o. transp.
Ν II dirigatur | dirigat C || salutem | salute C, corr. C* || hominum | omnium M
38 pati sanctum male om. A, sanctum pati male P 39 excidat | exidit A,
incidat E, cadat superscr. C* || ei virtute transp. F || virtute et gratia transp. A P
39—4o superbiam | elatione superscr. C* 4o incidat | excidat MN || ut in
Paulo | et in pauco P 41 directionem | directione B || aliorum | alius super
scr. C* 42 quod | qui AB || erudiantur | castigantur superscr. C* 42—43 et
divite | in deitate F

32—49 NEMES. EMESEN. De natura hominis 44 P. G. 4o 812A B.

32—35 Cf. IOB I 12 seq. 38—4o Cf. II Cor. XII 7. 41—43 Cf. LUC. XVI
I9—31.
14•
 I58 Burgundionis Versio

divite. Naturaliter enim videntes quosdam patientes, contrahimur''.

“Derelinquitur quis et in alterius gloriam, non per proprium vel
45 parentum peccatum, ut qui a nativitate caecus in gloriam Filii
hominis. Rursus conceditur quis pati in alterius zelum, ut gloria
eius qui passus est magnificata, impigra aliis passio fiat, spe
futurae gloriae et desiderio aeternorum bonorum, ut in martyri
bus''. Conceditur quis et in nefariam incidere operationem quando
50 que, in directionem alterius deterioris passionis, ut puta est quis
elatus in virtutibus et directionibus eius, concedit hunc Deus in
fornicationem incidere, ut ex casu in sensum veniens propriae
infirmitatis, humilietur et procidens confiteatur Domino.
968 6. | Oportet autem scire quoniam “electio quidem operationum
55 in nobis est''; finis autem bonarum quidem Dei cooperationis,
iuste cooperantis praeeligentibus bonum recta conscientia secun
43 videntes mg A || contrahimur sic ACDMi, cruciamur BEFGM*NP,
timemur (sic) superscr. C* 44 et om. AEFMNP || per interl. M,
propter B || vel interl. E, et M 45 qui | quod MN || Filii I filiis l. o. E
46 quis om. P || pati in | paratum N || alterius | gloriam add. del. A
46—47 ut gloria eius | vel gloriam A 47 magnificata | magnifica B,
ut add. A* || impigra | impingua M, non desidiosa superscr. C* || spe | ipse
sic C, ipse C* 48 desiderio aeternorum bonorum | aeternorum bonorum
desiderio FN || aeternorum | futurorum superscr. C* 48—49 martyribus |
eius add. P 49 Conceditur | permitt(itur) superscr. C* || quis om. P II et
om. AF || nefariam | nefaria BC || incidere | incedere l. o. M || operationem !
actu superscr. C* 49—5o quandoque | quoniam E, quando est AB 5o inl
ad superscr. C* || est om. G || quis om. A, qui MR 51 elatus | clarus ABDE
FNR || et | in add. G || et directionibus om. E || eius | suis C*, (eius C*) || con
cedit | permitt(it) superscr. C* || in* om. AB 52 fornicationem | adul
terium ABDEFGMNPR || casu mg D || sensum | sensu N 53 infirmi
tatis | infirmitatibus B, infirmitates l. o. M || procidens | providens BNR,
adveniens DEF, adveniens vel procidens mg A, adiuvens Mi, vel adveniens
mg M*, om. P, ad et spatium liberum G 54 autem om. BCDEFGMNPR ||
electio | voluntas et operatio superscr. C* || operationum | actuum superscr. C*
54—55 operationum ... quidem om. B 55 est om. A || bonarum | bonorum
AFG, l. o. E, superscr. C* || quidem Dei transp. sed Dei interl. M, dei tantum P,
quidem tantum N || cooperationis sic CMi, cooperatione BDNM°N, coope
ratio E*P, cooperatio vel cooperatione G, operationum E*, operatio R, de
pendet add. BDEFGMN 56 cooperantis | comparantis A, cooperanti G,
cooperiantis l. o. E, cooperationis PR, preoptantibus et add. A P, preoptanti
bus add. BEFMR, superscr. C*, precitantibus N || praeeligentibus | eligentibus
ABFGMNR || bonum om. A || recta conscientia om. G 56—57 secundum !
scilicet F

44—46 IOH. IX 3. 47—48 I PETRIV I. 48 Hebr. X I. 54—55 NE

MES. EMESEN. De natura hominis 37 P. G. 4o 749 B.
 Capitulum 43 I59

dum praecognitionem eius; malarum autem derelictionis Dei rur

sus secundum praecognitionem eius iuste derelinquentis.
7. Derelictionis autem sunt species duae. Est enim derelictio
dispensativa et eruditiva, et est derelictio finalis desperativa:
dispensativa quidem et eruditiva, quae ad directionem et salutem
et gloriam patientis fit, et ad alterius zelum et imitationem, vel
et ad gloriam Dei; finalis autem derelictio, quando Deo omnia
quae ad salutem faciente, insensibilis et immedicabilis, magis
autem incurabilis, ex proprio proposito permanet homo, tunc 65

traditur in finalem perditionem, ut Iudas. Parcat nobis Deus et

eruat a tali derelictione.

8. Oportet autem scire quod multi sunt modi Dei providentiae,

et neque sermone interpretari, neque intellectu comprehendi po
tentes. 70

9. Oportet noscere quod omnes tristes superventiones hiis, qui

cum gratiarum actione suscipiunt, ad salutem inducuntur et
omnino utilitatis fiunt datrices.

57 eius | recta conscientia add. G || malarum | malorum ABGMNPR,

om. F 57—58 autem ... eius om. F 57 derelictionis | derelictiones P,
delectationis AEGMNR 58 eius om. P || derelinquentis | derelinquentes
I. o. M, derelinquentibus G 59 autem om. ABDEGMNPR || sunt species
transp. BFG || enim | autem D 6o et1 om. ADEN PR, interl. M || eru
ditiva | castigativa superscr. C* 6o—6I et est . . . eruditiva om. M
6o finalis | perfecta superscr. C* || desperativa | disperativa AEG, desperata F,
desperantia MPR, incognitiva superscr. C* 61 dispensativa | dispensatio
1. o. C || quae | qui N 61—62 salutem et gloriam transp. BDGR,
salutem tantum F 62 ad om. ABDFGMPR || et* | vel G || imitationem |
imitationis A 62—63 vel et om. A, vel G, et BEFMPR 63 ad om. F ||
finalis | perfecta superscr. C* || derelictio | est add. A || omnia om. G 64 faci
ente | facientem A || immedicabilis | immedicinalis MNP, immedicinabilis
AF, insanabilis superscr. C* 65 incurabilis | insana(bilis) superscr. C* ||
tunc | enim add. F 66 traditur | traditis B || in | que l. o. M II
finalem | perfectam superscr. C* || Deus om. P, mg A || et | ut MN
67 tali | perditione add. del. G || derelictione | derelictumlictione (sic) P
68 quod | quoniam AEF II multi sunt transp. EFMN || Dei | die C*,
divine C* II Dei providentiae transp. F 69 sermone I sermonem A ||
comprehendi om. B 69—7o potentes | potententes l. o. C 71 noscere |
scire ER II superventiones | illationes superscr. C* 72 suscipiunt |
susciunt C*, corr. C* 73 omnino | in omnibus BEGMR, in omnino N ||
utilitatis | fiunt add. del. B || datrices | nuncii D, causa F, om. ABEGMNPR,
cause et occasiones superscr. C*
 I6o Burgundionis Versio

989 Io. Oportet scire quod Deus antecedenter vult | omnes salvari
75 et regno eius potiri. Non enim in puniendo plasmavit nos, sed ad
participandum bonitatem eius ut bonus. Peccantes autem vult
puniri ut iustus.
II. Dicitur igitur prima quidem antecedens voluntas, et ac
ceptatio ex ipso existens; secunda autem sequens voluntas, et
80 concessio ex nostra causa. Et ipsa duplex: haec quidem dis
pensativa et eruditiva ad salutem; haec autem desperativa ad
finalem punitionem, ut diximus. Haec autem in hiis quae non
in nobis.

I2. Eorum autem quae in nobis, quae quidem bona antecedenter

85 vult, et acceptat; quae perniciosa autem et vere mala, neque
antecedenter neque consequenter vult: concedit autem libero
arbitrio. Quod enim secundum vim fit, non rationale neque virtus.
Providet autem Deus omni creaturae, et per omnem creationem
benefaciens et erudiens, et per ipsos multoties daemones ut in
9o Iob et porcis.

74 omnes salvari transp. G, omnes servari l. o. M 75 regno |

rege l. o. D || potiri | et fortinari add. del. E, vel fortunari add. D, et
fortunari add. FMNR, fortunari add. ABGP II in puniendo | ob
(puniend)um superscr. C* 76 participandum | participando F || boni
tatem | bonitates F, bonite Ci, bonitate C*, bonitatem C* 77 puniri !
punere AG || iustus | iuste DMN PR 78 igitur | ergo B, autem
igitur D || quidem om. F || antecedens | est add. C°, et add. F
78—79 acceptatio | acceptio l. o. D, et add. B, beneplacitum superscr. C*
79 existens | consistens BG || secunda | secundo M || autem | et add.
AP 8o concessio | permissio superscr. C* 8o—81 dispensativa et
eruditiva transp. F 81 desperativa | disperativa P, dispensativa G,
incogitiva superscr. C* 82 finalem | perfectam superscr. C* || puni
tionem E, supplicium superscr. C* || autem | omnia add. E, superscr.
C* || non om. N, mg A 83 nobis | sunt add. C* 84 antecedenter !
antecedentem l. o. B, et add. P 85 acceptat | beneplacita sunt
superscr. C* || autem mg D || vere | essentialiter add. N, superscr. C*
86 concedit | permittit superscr. C* || autem | enim G 7 vim l
violentiam vim M, violentiam superscr. C* || rationale | ordinale C
88 autem Deus l. o. transp. M || creaturae | creationi C || et per
omnem creationem om. ABDEFGMNPR 89 multoties om. A go et !
in add. EMR?

74—75 I Tim. II 4. 89—9o Cf. Iob. I 12 seq.; MATTH. VIII 28—34.

MARC. V 1—17, LUC. VIII 26—37.
 Capitula 43—44 I6I

Canc.
;: CAPITULUM 44 II, 3o
DE PRAECOGNITIONE ET PRAEDETERMINATIONE

972 I. Oportet noscere quod omnia quidem praenoscit | Deus, non

omnia autem praedeterminat. Praenoscit enim et quae in nobis,
non praedeterminat autem ea. Non enim vult malitiam fieri,
neque compellit virtutem. Quare divinae praecognitivae iussionis
opus est praedeterminatio. Praedeterminat autem quae non in
nobis secundum praecognitionem eius. Iam enim secundum prae
cognitionem eius, praeiudicavit omnia Deus secundum bonitatem
et iustitiam eius. 10

2. Oportet autem cognoscere quoniam virtus quidem ex Deo

data est naturae, et ipse est omnis boni principium et causa, et
sine eius cooperatione et auxilio impossibile bonum velle vel
973 | facere nos. In nobis autem est vel permanere in virtute et sequi

Deum, ad hanc vocantem, vel secedere a virtute quod est in ma

litia fieri et sequi diabolum, ad hanc vocantem inviolenter. Malitia
976 enim nihil aliud est, nisi recessio boni, queadmodum et te|nebrae

1 CAPITULUM 44144 D*, 43 C, om. ABEFGMNPR || 3o I sic D°MN,

c. 31 GR, 29 F, c. 28 B, om. ACEP 2 PRAECOGNITIONE | cognitione PII
ET I vel BEGNR II PRAEDETERMINATIONE | predestinatione ABC*
DEFGMN PR 3 Oportet | autem add. B || noscere | scire A || quod |
quoniam P || quidem | quod F || praenoscit | precognoscit EMN || Deus om.C
3—4 non omnia autem praedeterminat om. P 4 omnia autem transp.
EFMN, autem tantum A || praedeterminat | (prede)sti(nat) superscr. C* ||
Praenoscit | Precognoscit ABDEGMNP || enim | quidem A 5 praedeter
minat | predestinat F, superscr. C* || autem ea om. A || malitiam | mali
l. o. E 6 compellit | vi infert superscr. C* || divinae I de me l. o. E,
diem B || praecognitivae | precognitione F 7 opus | opera superscr. C* ||
praedeterminatio | predestinatio F || Praedeterminat I Predeterminant l. o. E,
Predestinat F, superscr. C* || autem interl. D, enim AP || non interl. M
8—9 Iam ... eius om. M || Iam ... praecognitionem mg E 8 secundum* |
per ANR 9 praeiudicavit | predicavit A, et discrevit add. B, et decrevit
add. FNP, decrevit superscr. C* || omnia Deus transp. G II autem | aut G ||
cognoscere | scire A || virtus | animi add. C* I 2 est* interl. E, om. G || ipse I
ipsa N 13 cooperatione | operatione FN || impossibile | est add. FPR,
mg add. E, est impossibile G || bonum velle om. A || vel | et P 14 facere
om. B, agere superscr. C* || nos om. BE || autem om. F || est | vitare malum
add. B II vel om. G || permanere | immorari superscr. C* || in | a D*, corr. D*
15 hanc | hunc M || vocantem | necessitatem l. o. E || est om. BR I6 fieri |
factum esse superscr. C* || sequi | maltitiam add. del. P || diabolum | dixi
l. o. E || hanc | scil. malitiam superscr. C* || inviolenter | involenter A 17 enim
om. G II boni | et add. EP, del. E || et om. F
 I62 Burgundionis Versio

luminis est recessio. Manentes igitur in eo quod secundum na

turam, et in virtute sumus; declinantes autem ex eo quod secundum
20 naturam, scilicet ex virtute, ad id quod praeter naturam devenimus

et in malitia sumus.
3. Poenitentia est ex eo quod praeter naturam ad quod secundum
naturam, et ex diabolo ad Deum reversio per compunctionem et
labores.
25 4. Hunc igitur hominem conditor masculum constituit et tribuit
ei sui ipsius divinam gratiam, et in communione eius per hanc
ipsum fecit. Unde et animalium nominationem prophetice, ut
servorum sibi datorum, dominative fecit. Secundum imaginem
enim Dei et rationalis et intellectualis et liber arbitrio factus,
30
decenter terrestrium principatus suscepit a communi universorum
conditore et dominatore.
5. Sciens autem praecognitor Deus, quod in transgressione
fiet et sub corruptione cadet, fecit ex ipso feminam, auxiliatricem
18 luminis | a lumine ABDEFGMNPR est om. F || eo interl. D, et
add. B 18—19 naturam | est add. A*BC*DEFGMNPR I9 et in I in
F, sed ex Ai, corr. A* I9—2o sumus . . . virtute mg A I9 ex
interl. D 2o naturam | est add. BDFGN P || scilicet om. ABDNP ||
quod | est add. B || devenimus | deveninimus l. o. C, deveniemus F,
est deveniemus GP 2I et om. G 22 ex | ob B || quod* | secundum
naturam est ex virtute add. del. N, est tunc add. N || ad | id add.
BDEFGMPR 23 et1 om. BG || reversio | conversio G || compunc
tionem | compunctionem C*, corr. C*, eruditione, continentiam, religione,
castigatione superscr. C* 24 labores | laborem ADGMNPR, dolorem B
25 masculum constituit | masculum construxit ABDGNPR, construxit
masculum FM, statuit add. DFGMPR || et om. P 26 ei | eis l. o. M ||
ipsius | potius N || divinam gratiam transp. F || communione vacat G, com
munionem l. o. B, communicatio N, communicatione E* || eius | ipsius F,
sui superscr. C*, Dei mg add. D* || hanc | huc A*, hunc A* 27 ipsum !
ipsu C*, corr. C*, ipsam BG. ipse quia F || fecit | homo add. C* || prophetice I
proferente B || ut om. F 28 servorum | suorum N, denominatorum add.
del. G || sibi | ipsi add. P, ipsi ABCDEFGMN, sibi superscr. C* || datorum I
datorem F || dominative | donative G, dominatione A || Secundum om. P
29 intellectualis | intellectu alis l. o. A || liber | libero F, liberi M, superscr. C* ||
arbitrio | arbitrium superscr. C* || factus | et add. B 3o decenter | decen
tem A || principatus | principatum BR, (principa)tum superscr. C* || suscepit |
honoratus ei commissus est superscr. C* 31 conditore | conditorum F || et
dominatore om. M, et donatore G, dominatorum F 32 autem I enim G II
quod | quid AFN 33 fiet | fieret DFGNP, fieret homo superscr. C* || cor
ruptione | corruptionem CEGMR, correctione B || cadet | caderet BDFGNP II
ipso | eo BG || feminam | feminanam l. o. D II auxiliatricem I sibi add. FM
27—28 Cf. Gen. II 19—2o. 32—34 Ibid. I8 et 21—25.
 Capitulum 44 I63

ipsi secundum ipsum; auxiliatricem autem ad eam quae per gennisin

(id est nativitatem) post transgressionem generis ex successione 35
consistentiam. Prima enim plasmatio genesis (id est generatio)
dicitur, et non gennisis (id est nativitas). Genesis quidem dicitur
quae ex Deo prima plasmatio; gennisis autem quae ex condem
natione mortis, propter transgressionem, ex adinvicem successio.
977 6. Hunc posuit in paradiso et intelligibili et I sensibili; in sen- 40
sibili enim super terram dietabatur corporaliter, animaliter cum
angelis conversabatur, et divinas colebat intelligentias et hiis
nutriebatur; nudus simplicitate, et jnartificiali vita ad solum
conditorem per creaturas inducebatur, et eius contemplatione
voluptabatur et laetabatur. 45

7. Quoniam igitur ipsum libera arbitrio voluntate naturaliter

subornavit, dat legem ei non gustare de ligno cognitionis. De quo
ligno sufficienter in eo qui de paradiso sermone secundum demum
nostram diximus virtutem. Hoc mandatum ipsi dat, annuncians
34 ipsi | ipsum l. o. E || secundum ipsum | sic ipse superscr. C* ||
auxiliatricem | ad add. del. D || autem om. F 35 est | per add. ABCDEF
MNPR || nativitatem | generationem ABDEFGMNPR, eius add. del. C ||
post | preter G || transgressionem generis transp. F || successione | ad add. N
36 plasmatio | generis add. E 37 et om. C || nativitas | genita BG, genitura
ADEFMN PR || quidem dicitur l. o. transp. F 38 quaei | quod M || Deo |
est add. C*EFMNR, in add. del. F || prima | condiens add. N || quae* | qua F
38—39 condemnatione | conditione D 39 mortis | morti AFGMNR ||
propter | per P || ex | et GN, est BDFMPR 4o posuit | et add. B, etiam
add. G || et* om. FN P. A 41 enim | autem ABGNP || super terram dieta
batur | dietabatur super terram G || dietabatur | dietabantur l. o. C, more
batur superscr. C*, dietabant E, et dictabatur F, ditabitur M || corporaliter |
animalia add. del. P, incorporaliter superscr. C* || animaliter | autem add. F,
animaliter scil. ab anima superscr. C* 41—42 cum angelis conversabatur |
conversabatur cum angelis ABGNP 42 divinas | divina P, divinis AEFGNI
colebat om. ABEFGMNP, excolens mg D || intelligentias | intelligentia P,
intelligentiis ABEFG, mentes et serencias (sic) superscr. C*, colebat interl.
add. M 43 inartificiali I inartificialis ABEFGMNPR, sine artificio super
scr. C* || solum | solem P 44 creaturas | creaturam l. o. P, eius add. M
45 et laetabatur mg D, om. ABFGMNPR 46 libera | per se potestativa
ABDEFGMNPR || arbitrio | arbitrii ABDEFMNR, etiam et spatium liberum P
47 legem ei transp. ABGNP, ei interl. M || ei non enim E || cognitionis | con
ditoris N 48 sufficienter in eo | in eo sufficienter DR || paradiso sermone
transp. B 48—49 secundum demum nostram sic BCD, l. o. M, secundum
nostram demum AG, demum secundum nostram MN, deinde secundum
nostram P, est deinde secundum nostram F, secundum nostram E 49 ipsi !
ipse B || annuncians | promittens superscr. C*
46—47 Ibid 17.
 I64 Burgundionis Versio

50 quod si quidem custodiet animae dignitatem, rationi victoriam

tribuens, recognoscens eum qui creavit et huius custodiens prae
ceptum, aeterna participabit puritate et vivet in aeternum, melior
morte fiens; si autem animam subiciet corpori et corporis prae
honorabit delectabilia, proprium honorem ignorans, et insipientibus
55 assimilabitur iumentis, eius qui fecit iugum excutiens et divinum
eius despiciens praeceptum, morti erit obnoxius et corruptioni,
et labori submittetur, miseram trahens vitam. Non enim erat
utile, inexpertum existentem et inprobatum, incorruptione frui,
ut non in superbiam incidat et iudicium diaboli. Ille enim propter
60 incorruptibile, post eum qui ex electione casum, eam qui in malo
inpoenitibilem habuit et invertibilem fixionem, sicut rursus et
angeli, post eam quae ex optione virtutis electionem, eam quae
in bono per gratiam intransmutabilem confirmationem.
8. Oportebat igitur primum probatum hominem et experientia
65 per observationem mandati perfectum, ita incorruptionem virtutis
5o quod | hoc add. N || si | hoc add. P || quidem om. M || custo
diet | custodiat ABGNP || animae | annunciet add. del. M || animae
dignitatem transp. G 51 tribuens | et add. D* || recognoscens | et
cognoscens P || eum | eam l. o. E || creavit | crevit l. o. E || custodiens | con
servans B 52 aeterna | et add. D || melior | fortior superscr. C* 52—53 me
lior morte transp. G 53 morte fiens transp. EFM, faciens superscr. C* ||
autem animam transp. D, animam interl. E, demum add. M, superscr. C* ||
subiciet | subiciat E*G || corporis | primo add. B 53—54 praehonorabit
delectabilia transp. DR, iocunda superscr. C* 54 honorem I horem l. o. DIl
insipientibus | inspicientibus A 55 iumentis om. P || fecit | eum add. C* ||
divinum | divum AN 56 morti | morti add. F || erit interl. D* 57 sub
mittetur | submittitur P || enim om. B, interl. M || erat | erit l. o. M, ita add. F
58 inexpertum | adhuc mg add. D || et om. M || inprobatum | inexinanitum
superscr. C* || frui | fortunari add. ABDEFMNP, vel add. D*, et fortunari
add. GP, fortunari postea del. E 59 non om. F || superbiam | fumigationem
superscr. C* || incidat | incidit P, incidens G, incideret A BFN || et | in add. G,
interl. add. M || diaboli | in quo ille add. ABCEFGMNPR, del. E || propter
om. B 6o incorruptibile | incorruptibilem ABC*G, incorruptionem F,
(incorrupti)bilitate superscr. C* || electione | lectione BC, optione superscr. C*ll
eam | eum FN || qui | que ABDM, autem l. o. E 61 inpoenitibilem !
(inpoeni)tentem C* || habuit | habuerit l. o. E || invertibilem | vertibilem
l. o. P, haberit add. P || fixionem | infixionem ABDFGMNPR, mg E II et*
om. F 62 optione sic CR, optione vel eligentia G, eligentia ABDEFMNP
63 confirmationem | confirmatione Ct, corr. C* 64 probatum hominem
transp. E || et om. E || experientia | et add. P, temptatione superscr. C*
65 perfectum | factum superscr. C* || ita | et add. B, et ita P

54—55 Cf. Ps 48 13. 59 Cf. I Tim. III 6.

 Capitulum 44 I65

ferre bravium. Medius enim Dei et hyles factus, per observationem

quidem mandati, post ereptionem eius quae ad entia naturalis
habitudinis, unitus Deo secundum habitum, eam quae circa bo
num infixionem, suscipere intransmutabile futurus erat; per
transgressionem autem ad hylem magis motus, et eius causae,
Dei inquio, evellens intellectum, corruptioni familiaris existere,
et passibilis pro impassibili et mortalis pro immortali fieri, et
concubitus et fluxibilis genniseos (id est geniturae) indigere, et
desiderio vitae a voluptuosis quidem quasi hanc constituentibus
possideri; ad eos autem qui horum praedicunt privationem intrepide
inimicari; et desiderium quidem ex Deo ad hylem, furorem autem
980 ex salutis vere inimico transfer|re ad id quod eiusdem est tribus
(homofylon). Invidia igitur diaboli victus est homo; non enim
ferebat invidiosus et oditor bonorum daemon, ipse per elationem

66 ferre | facere B 12 et interl. D || hyles | preles et preles P, creature

superscr. C*, materie mg add. D* 67 mandati, post transp. P || ereptionem |
erectionem G, exceptionem F, scil. incorruptibilitate mg add. D* || na
turalis | naturali Ci, corr. C* 68 unitus | unitum G || habitum | ha
bitam G 69 suscipere om. P || intransmutabile | intransmutabilem
BDEFGMNPR || futurus erat | factus erat B, debebat C 7o autem
om. B II hylem | illam N || eius causae transp. F, eius causa est P, sui
factoris superscr. et id est add. C* 71 Dei inquio transp. AENP, dei
in quo G, l. o. D, dei interl., et tunc inquio dei M || evellens intellec
tum | abiciens voluntatem superscr. C* || familiaris | familiarius C, prius
superscr. C* || existere | existens P 72 pro immortali om. E 73 fluxi
bilis | fluxilis l. o. E 73 indigere | egiturus, curiturus superscr. C* || et*
om. F 74 vitae | et add. D || hanc om. P || constituentibus | constit
add. del. A 75 possideri | possidere et G, presidi P, (possi)dendus super
scr. C* || ad eos | eis superscr. C* || horum | eorum MR || praedicunt | prececenti
sunt ABFMNPR, precedent superscr. C*, precenti sunt et predicant G,
providentes sunt Di, non possidetur a desiderio vite add. D* || privationem |
privationi ABDFGN || intrepide | intrepidem C, in intrepide F, nimium
add. BDFP, mimum add. AGMNR 76 inimicari | mutari F, imitari
EMNR || et interl. D || desiderium | desiderio F || ex | a superscr. C* || hylem !
creatura superscr. C°, creaturam C* || furorem | ira superscr. C* || autem |
vero F 77 ex salutis om. N, ab vere superscr. C* || vere inimico I nature
mimico, nature inimico l. o. M || tribus | scil. add. D* 77—78 tribus (homo
fylon) | homo tribus sylon M, tribus tantum CG 79 invidiosus | odio habens,
odiosus superscr. C* || oditor | odiosus ABDEFGMNPR || bonorum | bona
superscr. C* || daemon, ipse transp. EFM || per interl. A || elationem I eltionem
Di, corr. D*

78 Sap. II 24.
 166 Burgundionis Versio

80 inferius factus, nos superioribus potiri. Unde et deitatis spe, men

dax muscipula decepit miserum hominem; et ad propriam elationis
altitudinem reducens, ad simile infert casus barathrum.

;;; CAPITULUM 45 iii,

981 I DE DIVINA DISPENSATIONE ET DE EA QUAE
AD NOS CURA ET NOSTRA SALUTE

Hac igitur immissione archekaku (i. e. principis mali) daemonis

5 deceptum hominem, et conditoris mandatum non custodientem
et denudatum gratia, et ea quae ad Deum praesentia exutum, et
tectum malitiosae vitae asperitate, — haec enim monstrant folia
fici, — et circumamictum morticinitate, scilicet mortalitate et
grossitie carnis, — hoc enim mortuarum pellium circumdatio, —
10 et a paradiso, secundum “iustum Dei iudicium'', factum exulem,
et morte condemnatum et corruptioni suppositum, non despexit
compatiens Deus, qui et esse dedit et bene esse largitus est. Sed
multis prius paedagogice erudivit, et ad conversionem vocavit
timore et tremore, aquae diluvio et totius generis paulo minus
8o inferius | inferior ABE* || factus om. N || nos sic CDE*, om. B,
non AE*FGMNPR II superioribus | superius l. o. E II potiri | fortunari
ADEFMNP, vel fortunari add. B || spe sic CDE, l. o. A, spem ABGMNR,
ipse F, spiritus P 81 muscipula om. ABDEFGMNPR || decepit miserum
hominem | miserum hominem decepit NP, miserum decepit hominem A,
decipit miserum hominem BDFM || propriam | propria C, suam superscr. C*
81—82 elationis altitudinem transp. MR, elationum altitudinem A, altitudinis
elationem P, sumitatem superscr. C* 82 ad | aliquid G, et ad B II simile !
similem N || infert | subdicit superscr. C* || casus | casum l. o. N, omnes E ||
barathrum | Explicit liber secundus add. E
I CAPITULUM 45|45 D*, 44 C, om. ABEFGMNPR || III | Liber tertius
A*BD^M, Incipit liber tertius EGPR, Incipit tertius liber N, III Damasceni
et liber 3 F, om. C || I | sic D°, c. I BFGMR, I c. P*, om. ACEN 2—3 DE
DIVINA . . . SALUTE om. EN 2 DIVINA | diva C 2—3 ET DE . . .
SALUTE oyy. MP 3 CURA . . . SALUTE om. A || NOSTRA I natura
et DFG, natura cum B 4 igitur | quidem E || immissione I invasione
superscr. C* || archekaku i. e. om. C 6 denudatum | denudati M || et* I in
add. N 6—7 et tectum om. P, et rectum F, vite add. del. F 7 asperitate !
asperatate l. o. C || haec | hoc CF || folia | fici add. del. D 8 fici | fisci F
9 circumdatio | circumdatum A*, induitio superscr. C*, significat add. C*
Io iudicium om. P I 1 morte | mortem l. o. B || suppositum I famulum
superscr. C* 12 et1 | enim ABDEFGMNPR 14 et* | ac F || et tremore om. B
8o—81 Cf. IOH. VIII 44.
7—9 Cf. Gen. III 7. Io Rom. II 5. I4—15 Gem. VI I3.
 Capitula 44—45 I67

omnimoda destructione, et confusione et divisione linguarum, 15

angelorum praesentia, civitatum incendio, typicis Dei apparitioni
bus, proeliis, victoriis, victionibus, signis et prodigiis, variis vir
tutibus, lege, prophetis; per quae quod in studium ducebatur erat
peccati destructio, multipliciter effusi et in servitute redigentis
hominem, et omnem speciem malitiae congerentis vitae, et ad 20
bene esse hominis reversio; quoniam “per peccatum mors in
mundo introivit'', velut quaedam fera silvestris et immansueta,
humanam devastans vitam. Oportebat autem redimere futurum
impeccabilem esse, et non morti per peccatum obnoxium; amplius
autem nervari et renovari naturam et opere paedagogice erudiri, 25
et doceri virtutis viam, a corruptione quidem seducentem, ad
vitam autem introducentem aeternam; finis, magnum circa ipsum

15 confusione | fusione P || et divisione om. BC || linguarum | vituriis

victionibus signis (1. o. singnis) et prodigiis et variis virtutibus add. C
16 praesentia | presistentia C, presidatum superscr. C*, presidas tentia A,
presidatu fientia BDG, presidata scientia EMN, presidatus tentia F, presi
datu P || civitatum | civitatis G 17—18 victoriis . . . virtutibus om. C
17 victionibus | unctionibus E*GM*, vinctionibus N || prodigiis | prodiis D, et
add. ABEFMN 17—18 variis virtutibus om. G I8 quae | esset mg add.
D* || studium | imendebantur superscr. C* || ducebatur | deducabetur G,
ducebat P, scilicet hoc add. AFGMNPR, hec scilicet add. B, secundum hoc.
add. sed secundum del. D 19 peccati destructio transp. P || servitute |
servitutem BEMNIP 2o omnem | omnium B || congerentis | aggerentis D,
vel coacervantis add. F, coacervantis superscr. C*, vel add. del. M || vitae
om. A, nobis superscr. C* || et* om. M || ad | scil. hoc superscr. C* 2I bene
om. M || reversio | reditus superscr. C* || quoniam mg D 21—22 in mundo
introivit | in mundum introivit BDF, in mundum intravit EGMR, intravit
in mundum ANP 22 et | per add. P 23 devastans | (decatan)tem
superscr. C* || autem | enim G || redimere | redemptorem G, vitam add. del. A,
redempturum superscr. C°, qui erat redempturus mg add. D* || futurum |
debentem BC 24 impeccabilem | impeccabile AFMPR, increabilem B,
sine peccato superscr. C* 25 autem | et add. EF || nervari | vacat A, no
vari B, variari DGNPR, inimicari EF, non nati M || naturam om. M || erudiri|
erudire M 26 virtutis viam transp. F, virtutum viam BDNR || quidem |
qui A || seducentem | seducendum F, secedentem P 27 aeternam | quia
in hoc est dictorum maximorum add. F || ipsum | philantropie id est amori
hominis add. DEGPR, philantropie id est amoris hominis add. ABD*E*N,
philantropie id est amoris homini add. M, vel add. F

15 Ibid. XI 7 et XVIII 1 seq. 16 Ibid. XIX I seq. 17 Cf. Deut.

IV 34, VII, 19, XIII, 1, XXVI, 8, XXXIV 11; Josue XXIV 5; II Esdr. IX Io;
Sap. X 16; IS. XX, 3; JEREM. XXXII 2o—21; MARC. XIII 22; Hebr. II 4.
21—22 Sap. II 24; cf. Rom. V 12.
 I68 Burgundionis Versio

clementiae demonstrat pelagus. Ipse enim et conditor et Dominus

eam quae proprio plasmate recipit luctationem, et opere magister
994 fit. Et quoniam deitatis spe inimicus decipit ho|minem, carnis
problemate (id est praemissione) decipitur, et monstratur simul
bonitas et sapientia et iustitia et potentia Dei. Nam bonitas quidem,
quoniam non despexit proprii plasmatis infirmitatem, sed viscera
eius commota sunt in ipso cadente, et manum porrexit; iustitia,
85 quoniam homine victo, non alium facit vincere tyrannum, neque
vi eripit ex morte hominem, sed quem quondam per peccatum
in servitutem redegit mors, hunc bonus et iustus victorem rursus
fecit, et simili simile resalvavit, quod aporon (id est difficile) erat;
sapientia vero, quoniam invenit difficilis solutionem valde decen
40 tissimam. Beneplacito enim Dei et Patris, unigenitus Filius et
Verbum Dei et Deus, qui erat in sinu Patris, qui consubstantialis
Patri et Sancto Spiritui, qui ante saecula, qui sine principio, qui
28 clementiae | dementie sed del. E, dementie add. F || demonstrat |
demonstrabat B, demonstratur E || Ipse | Ille F || enim om. A, idem
l. o. G || et* add. A* 29 eam quae | eundemque B, pro C, quia per mg
add. D* || proprio | ex add. E || plasmate recipit | suscipit plasmate D || recipit |
recepit EF, suscepit BGN PR, suscipit M || luctationem | pugnam add. E.
superscr. C* || magister | doctor add. DMNPR 3o spe | ipse D, specie BF ||
decipit | decepit ABFGP, recipit l. o. M || hominem | trans add. del. A
31 problemate | id est indumento superscr. C* || praemissione | permissione
l. o. D, permansione M, proposicione superscr. C* 32 potentia | virtus
superscr. C* || quidem | dei add. B 33 plasmatis | plasmationis A || infirmi
tatem | infirmitates l. o. E 33—34 viscera... sunt | misertus est superscr. C*
34 cadente | cecidit superscr. C* || porrexit | porres A 35 homine victo
transp. N, hominem victum F || alium | alio AMNP, aliud F || vincere | vinciA,
temptantium add. del. M 36 eripit | eripuit l. o. D || quem om. M || per !
pre l. o. G 36—37 per... servitutem | in servitutem per peccatum B 37 re
degit | redigit B || bonus | bonum l. o. F || et om. M 37—38 rursus fecit !
fecit rursus B, similuter fecit G, Ergo (?) fecit A 38 et om. M II simili
simile transp. D, simili similem G || resalvavit | reservavit ER II quod | quia
MP || aporon id est om. C || erat | erant M 39 vero om. MP || quoniam !
quem B || invenit | apori id est add. ABDEFGMNPR || difficilis | difficilimi
ABC*DEGMNPR, difficilium F 4o Beneplacito | acceptatione AEFG
MNPR, superscr. C*, acceptationem BD || et* om. ABNP 41 Verbum
Dei transp. G, Dei et Verbum A, Patris add. del. M || et om. G || qui* | quod CII
qui* | homousios id est add. ABDEFGMNPR, qui mg D 42 Sancto Spiritui
transp. ANPR || qui om. P, proionios id est add. ABDEFGMNPR II saecula!
seculo ABDGNR || qui* | anarchos id est add. ABDEFGMNPR, tunc ante
secula add. del. G 42—43 qui in principio om. BF
3o Cf. Gem. III 5. 31—32 Cf. GREGOR. NYSSEN. Catech. orat. 22
P. G. 45 6oCD, 65 BC. 4o—41 IOH. I 18.
 Capitulum 45 I69

in principio erat et qui apud Deum et Patrem erat et Deus erat,

inclinans caelos descendit, id est non-humiliatam ipsius altitudinem
humilians non humiliante, condescendit sui ipsius servis, condes 45

censione et inenarrabili et incomprehensibili, — hoc enim mon

strat “descensio'; — et Deus ens perfectus, homo perfectus fit
et perficitur omnium novorum novissimum, quod solum novum
sub sole, per quod infinita Dei ostenditur virtus. Quid enim maius,
quam fieri Deum hominem? Et Verbum caro invertibiliter factum 50.

est, ex Spiritu Sancto et Maria sancta semper virgine et Dei geni

trice. Et “mediator Dei et hominum” existit, qui solus clemens,
non ex voluntate vel concupiscentia vel contactu viri, vel genera
tione voluptuosa, [in] incontaminata matrice virginis conceptus,
sed ex Spiritu Sancto et prima Adae generatione; et fit obediens 55,

Patri, ea quae secundum nos et ex nobis assumptione, nostram

43 erat* om. G, est ABDEFMNPR || Deum | erat add. G || et* om. F ||

Patrem erat et | est et patre B || erat* | est ADEFMN PR || erat*
om. P, est ABDEFMN R || erat et Deus erat om. G 44 caelos | et
add. F || id est om. NP || non-humiliatam | (nonhumilia)bilem superscr. C* ||
ipsius | eius BG 45 non | in B || humiliante | humilitate ABFGNP, humili
ate CD, (humi)liter superscr. C* || condescendit | cum descendit N, alicuius
servi sed add. P || servis om. A, servi F 45—46 condescensione | cum
descensione BN 46 et1 om. N || inenarrabili et incomprehensibili transp. FII
incomprehensibili | incomprehensibiliter P 46—47 monstrat | demonstrat E,
significat superscr. C* 47 homo | et add. P || homo perfectus om. C II
fit | sit M 48 perficitur | quod add. ABDEFGMNPR || novorum
novissimum | mirabilium valde novum mirabilissimum superscr. C°, et
add. B || quod | quid l. o. E 49 Dei ostenditur transp. E || Dei
ostenditur virtus | ostenditur virtus Dei F 5o fieri Deum transp.
ABFMNPR, dei fieri P || Et om. F || Verbum | dei add. G || caro |
et add. B 51 Maria s. s. virgine et I maria sancta virgine semper
et D, maria sancta virgine et N, 3maria sancta virgine et semper G,
maria virgine sancta semper et B 52 qui | quod M || solus | solvit
l. o. E || clemens | philantropos id est amator hominum add. ABDEF
GMNPR, tunc existit et add. G, et add. R 53 vel* ] ex add. F ||
contactu | contactum C, contractu E, tactu G, vel copulatione add. B,
copulatione superscr. C* || viri | virili F 54 voluptuosa | et add. G ||
incontaminata | contaminata l. o. D II virginis conceptus transp. C
55 ex | et ADEFGMNPR || generatione | plasmatione superscr. C* ||
obediens om. M 56 Patri | et add. FMNP || ea | eam C* || ex |
a NP II assumptione | assumptionem BF

43 Cf. IOH. I 1—2. 44 Cf. Ps 17 Io, I43 5. 48—49 Cf. Eccle. I 9.

5o—51 IOH. I I4. 52 I Tim. II 5. 53 Cf. IOH. I 13.
 I7o Burgundionis Versio

inobedientiam sanans, et hypogrammos (id est subscriptio) nobis

obedientiae fiens, quae sine non est salute potiri.

;;; CAPITULUM 46 Ê.
DE MODO CONCEPTIONIS DEI VERBI ET DIVINA EIUS
INCARNATIONE

I. “Angelus enim Domini missus est ad sanctam Virginem, ex

5 davidica'' tribu deductam. “Manifestum enim quod ex tribu Iuda
ortus est Dominus, ex qua tribu nullus attendebat altari'', ut et
divus dixit Apostolus; de quo post dicemus certius. Cui evangeli
985 Izans “dixit: Ave gratia plena, Dominus tecum. Haec autem in
sermone turbata est, et inquit ad ipsam angelus: Ne timeas Maria;
10 invenisti enim gratiam apud Deum, et paries filium et vocabis
nomen eius Iesum: ipse enim salvabit populum eius a peccatis eius”.
Unde hoc nomen Iesus “Salvator' interpretatur. Ipsa vero diaporusis
(id est admirante) “qualiter erit mihi hoc, quia virum non cognos
co?” rursus “inquit ad ipsam angelus: Spiritus Sanctus super

57 inobedientiam | inobediam G || hypogrammos id est om. C II id est |

et F || subscriptio | subscriptor C 58 obedientiae | obedientia DER II
fiens | preens B, factus superscr. C* || qua sine transp. BE* || salute mg A ||
potiri sic C et mg M, fortunari ABDEFGMNR, fortunari vel potiri P
1 CAPITULUM 46146 D*, 45 C, om. ABEFGMNPR |] 2 I sic D*FMN,
c. 2 BGR, 2 c. P*, om. ACE 2—3 DE ... INCARNATIONE om. EF 2 CON
CEPTIONIS | inceptionis BDGMN, sed conceptionis l. o. B II DEI VERBI
transp. GMN 2—3 VERBI... INCARNATIONE om. C 4 enim om.
EFP, autem N || ex | de G 5 enim | est add. E 6 Dominus om. G,
Deus P || tribu | tribunus l. o. F II attendebat | ascendebat F || altari | ad
altare F || et om. BDNR, etiam P 7 divus | divinus BFGMPR || quo |
primo add. A II post dicemus certius | dicemus certius post E || dicemus !
c. 87 mg add. D, et quidem recte, diligentius et add. FM || certius | citius A,
certis C, diligenter superscr. C* 8 dixit | ait G, dicitur (del.) dixit B ||
Ave | Maria add. A P, letare superscr. C* || plena | graciata superscr. C* ||
tecum | id est letare graciata add. B Io enim om. ADGNPR || Deum I
Dominum FG, ecce concipies add. BFP II eius* suum ABDEFGN PR || eius* |
suis F, ipsum add. del. G 12 Unde | unum (?) l. o. D I2—13 diaporusis
id est om. C 13 admirante | admirantem l. o. C, comittente l. o. E,
admiratione AB || erit mihi hoc | hoc erit mihi BG, mihi erit hoc M ||
virum | videtur l. o. F 14 ad ipsam angelus | angelus ad ipsam F
14—15 superveniet super te | super te superveniet E

4—17 LUC. I 26—38. 5—6 Hebr. VII, 14, 13. 7 Cf. infra cap. 87.
II MATTH. I 2I.
 Capitula 45—46 I7I

veniet super te et virtus Altissimi superumbrabit tibi; ideo, et

quod nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei''. Haec autem ad
ipsum: “Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum''.
2. Post assensum igitur semper Virginis, Spiritus Sanctus
supervenit super ipsam secundum Domini sermonem, quem dixit
angelus, purgans ipsam et virtutem susceptivam deitatis Verbi 20
tribuens, simul autem et generativam. Et tunc superumbravit
super ipsam Dei altissimi enhypostatos (id est hypostasim habens)
sapientia et virtus, qui Filius Dei, qui Patri homousios (id est
consubstantialis) velut divinum sporos (id est semen); et confixit
sibi ipsi ex castis et purissimis sanguinibus carnem, animatam 25
anima rationali et intellectuali, primitias nostrae massae; non
spermaticos (id est seminaliter), sed conditive, per Spiritum Sanc
tum; non hiis quae secundum parum additamentis expleta forma,

15 super I in AFGN PR, superscr. C*M* || super te . . . tibi om. B II

superobumbrabit | obumbrabit FGMPR || ideo | ideoque ADGNPR
15—16 et quod | ex te F I6 nascetur | ex te add. BC*GPN || Filius
Dei I etc. B || Haec | hoc F || autem om. FM 17 fiat . . . tuum |
etc. B I8 assensum | assumptum l. o. N, concessione superscr. C* ||
igitur interl. C || semper om. P 19 supervenit | superveniet l. o. BC ||
ipsam | eam BG || sermonem | s (del.) verbum G || quem | quod G
2o deitatis Verbi | deitatis dei Verbi C, dei verbi ADGNPR, verbi dei
BEFM 2I tribuens om. E, scilicet add. P || autem | aut A || genera
tivam | generationem N, tribuens add. E || tunc om. ABCEFGMNPR,
superhunda sed del. B || superumbravit | superobumbravit ABDEGMNPR,
superobumbrabit F 22 Dei altissimi transp. G, spiritus sancti F || enhyposta
tos id est om. C 23 Dei | et add. ABP || Patri homousios transp. E ||
homusios id est om. C 24 consubstantialis | substantialis D || divinum |
divum AC, divinam M, dynam N || sporos id est om. C || semen | secum D ||
et om. A || confixit | confinxit ABDGNP, coagulavit superscr. C*, vel con
struxit add. ABDEFMN PR, superscr. C*, vel constrinxit add. G 25 sibi |
similiter B || et om. G || sanguinibus om. P || carnem | purum add. P 26 anima
rationali et intellectuali sic C, anime rationalis et intellectualis l. o. C, rationali
anima et intellectuali DEM PR, rationali anima et intellectum F, rationali
anima et intellectuali anima et intellectuali G, rationali et intellectuali A N ||
primitias | primitiam C 26—27 non spermaticos id est om. C 27 id est
om. BFMPR, interl. D || seminaliter | substantialiter G, (semina)tive superscr.
C* || conditive | creabiliter superscr. C* || per | ditive add. del. A 27—28 Sanc
tum | scilicet EG 28 hiis | habens DGMPR || quae | qui AER, quem G ||
parum | partum G, nature parum E, priorum P, pater add. sed l. o. patrem F,

18—21 Cf. GREGOR. NAZIANZ. Oratio 38 13 P. G. 36 325 B. 26 Cf.

Rom. XI 16. 26—36 Cf. PROCLI Epistul. 2 P. G. 65 86o D—861 A.
28—3o CYRILL. ALEX. Epistul. 17 P. G. 77 124 A.
15 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 I 72 Burgundionis Versio

sed sub unum perfecta, ipsum quod Dei Verbum existens carni
80 hypostasis. Non enim prohypostati (id est praeexistenti) secundum
seipsam carni unitus est Deus Verbum, sed inhabitans in utero
sanctae Virginis incircumscripte, in eius hypostasi ex castis semper
Virginis sanguinibus carnem animatam anima rationali et in
tellectuali substituit, primitias assumens humanae massae, ipsum
85 Verbum factum carni hypostasis. Quare, simul caro, simul Dei
988 Verbi caro, simul caro ani|mata, rationalis et intellectualis. Ideo
non hominem deificatum dicimus, sed Deum humanatum. Ens
enim natura perfectus Deus, factus est natura perfectus homo
idem ipse; non vertens naturam, neque fantasas (id est imaginans)
4o dispensationem; sed assumptae ex semper Virgine et rationabiliter
et intellectualiter animatae carni, et in ipso esse sortitae, unitus
secundum hypostasim inconfuse et inalterate et indivise, non
paulatim superscr. C* || additamentis | additamentum P, scil. apositionibus
superscr. C* || expleta forma | expulta forma F, consumata figura superscr. C*
29 sed | non add. A, nec add. BDEFGMNR, ut add. P || unum perfecta |
una perfecta GP, unum perfectam DN, una simul non unitum superscr. C* ||
quod Dei transp. ABEFMN PR, deique G, Dei D || Verbum | erat add.
ABEFGMNPR || carni om. P, carnem BE, corr. E*, carne AFGMNR, secun
dum add. ABFGMNPR, erat add. C* 3o prohypostati id est om. C II
id est om. F || praexistenti | preexistente CEFMNPR, praexistentie AG
31 seipsam | seipsum EMR || carni unitus est | est unitus carni G, est carni
iunctus B, carni iunctus est P || Deus | dei G 32 sanctae | dei genitricis
add. G || eius | suas eius P, sua superscr. C* 33 carnem | carinem A II
animatam | animata C 34 substituit | constituit superscr. C* || primitias |
primitiam C, minores mg C* || assumens humanae massae | sic C°, assumens
nostrae massae ACDEFNPR, assumens massae nostrae M, nostrae massae
assumens BG 35 factum | factam l. o. F || carni | carne AC, carnem FR II
simull | caro add. del. E 35—36 Dei Verbi transp. FGR, Dei D 36 caro* |
simul verbi dei caro mg add. D || animata | anima add. A || rationalis et in
tellectualis | rationali et intellectuali AF, sed et interl. F, et add. E 37 huma
natum | deus add. B 38 natura* | vera F || perfectus* | perfecta l. o. C,
est add. B || Deus om. ABEGMNPR || factus est om. BP est N || natura
perfectus homo om. NP || perfectus* | perfecta l. o. C 39 idem om. E, vero
idem P || ipse | et add. M || non | vero A || naturam | in natura add. E ||
fantasas id est om. C || id est om. B, id est fingens mg add. D* 39—4o imagi
nans dispensationem | fingans humanationem superscr. C* 4o assumptae
om. ABDEFGMNPR || ex om. P || ex semper transp. F || rationabiliter !
rationaliter E 41 et' om. B || ipso | ipsa D*G || esse | id est essentiam
superscr. C* || sortitae om. G 42 secundum | sanctam l. o. E || inalterate |
inalate l. o. D

35—36 Cf. CYRILL. ALEX. Epistul. r P. G. 77 17 C.

 Capitula 46—47 I73

transmutans deitatis eius naturam in carnis substantiam, neque

nimirum substantiam carnis eius in naturam eius deitatis, neque
ex divina eius natura et ea quam assumpsit humana natura unam 45

naturam perficiens compositam.

Migne Canc.
III, 3 CAPITULUM 47 III, 3
DE DUABUS NATURIS

I. Inconvertibiliter enim et inalterabiliter unitae sunt ad in

vicem duae naturae, neque divina natura excedente a propria
simplicitate, neque utique versa humana in deitatis naturam in 5

non existentiam incedente; neque utique ex duabus una facta

composita natura. Composita enim natura neutri earum, ex quibus
composita est naturis, homousios (id est consubstantialis) existere
potest, ex aliis perficiens aliud; puta “corpus, quod ex quatuor
elementis compositum est, neque igni dicitur homousion (id est 10

consubstantiale), neque ignis dicitur neque aer nominatur, neque

aqua neque terra'', neque autem alicui horum est homousion (id
est consubstantiale). Si igitur secundum haereticos unius composi
43 deitatis | divinitatis G || deitatis eius transp. M || eius naturam | sue
nature Ci, eius superscr. C* || carnis | eius puritatem et add. ABDEFGMPR,
puritatem et add. N 44 nimirum | mirum l. o. D, in miram l. o. E || carnis
eius | eius carni FM, sue superscr. C* || naturam | sue add. E, superscr. C* ||
deitatis | ditatis C, divinitatis BG 45 ea interl. C, eam BG || assumpsit |
assupsit C 46 naturam om. B, sed tamen unam personam mg add. D* ||
perficiens compositam transp. F
1 CAPITULUM 47|47 D*, 46 C, om. ABEFGMNPR || 3 | sic D*FMN,
c. 3 BGR, om. ACEP 2 DE DUABUS NATURIS oppp. EF 3 Incon
vertibiliter | con superscr. C* || enim om. B 3—4 invicem | hec superscr. C*
4 natura I natua l. o. D || excedente | excidente AEM°P, egrediente superscr.
C* || propria | extranee superscr. C* 5 deitatis | divinitatis AER 5—6 in
non | non ABDlEFMNR, in mg D*, aut et non G, aut in non P 6 incedente |
incedentem B, incidente AE*P 6—7 neque . . . natura om. G 6 utique
om. B II duabus | duobus A || una | ea add. del. M 7 composita | figura
add. del. D || neutri earum | ne ut earum C*, neque alterius superscr. C*,
venter earum M 8 naturis | nature ABCEFGMNR, nihil P || homousios
id est om. C 9 ex aliis om. P || corpus interl. G ro compositum est
transp. A, est positum est G Io homousion id est om. C I2 aqua neque
terra transp. E || neque autem | neque enim A, enim G, neque FP || horum
om. E, eorum A || est om. EF 12—13 homousion id est om. C || id est
substantiale om. A, neque ignis dicitur add. del. B 13 igitur | ergo G
9—12 EULOGIUS ALEX. Fragmenta P. G. 82, 2, 2956 C, Doctrina
Patrum 21 I.
15•
 I74 Burgundionis Versio

tae naturae Christus post unionem exstitit, ex simplici natura

15 versus est in compositam; et neque Patri, simplicis existenti
naturae, est homousios (id est consubstantialis), neque matri.
989 Non enim ex deitate | et humanitate ipsa composita est, neque
utique in deitate est et humanitate; neque Deus nominabitur
neque homo, sed Christus solum; et erit hoc nomen 'Christus' non
20 hypostaseos (id est personae) eius nomen, sed unius secundum
ipsos naturae.
2. Nos autem, neque unius compositae naturae Christum
nominamus neque ex aliis aliud, quemadmodum ex anima et
corpore hominem, vel ut ex quatuor elementis corpus, sed ex aliis
25 eadem. Nam ex deitate quidem et humanitate Deum perfectum
et hominem perfectum eundem esse et dici, et ex duabus et in
duabus naturis confitemur. Hoc autem nomen 'Christus' hypo
staseos (id est personae) dicimus, non monotropos (id est unimode)
dictum, sed duarum naturarum existens significativum. Ipse enim
80 seipsum unxit: ungens quidem ut Deus corpus deitate eius, unctus
autem ut homo; ipse enim est hoc et illud. Unctio autem deitas
14 exstitit | existit ABDEGR, consistit P 15 in compositam om. G ||
Patri | patris BMN*, pater F || simplicis existenti transp. G, simplicis existentis
EMN2 R I6 homousios id est om. C 17 deitate | divinitate G || et humani
tate om. M || ipsa composita est | ipse est composita F, est ipsa composita
MR, composita est A, est composita N, ipsa composita natura est l. o. P,
ipsa est composita natura P 18 utique om. D || est et humanitate | et
humanitate est F || Deus om. P 19 neque | non F || Christus solum transp. P,
Christus solus M 2o unius | unicum E 21 ipsos | eos E, ipso C*, ipsum C* II
naturae om. G 22 compositae naturae transp. FMN 22—23 Christum
nominamus transp. C, dogmatizamus superscr. C* 23—24 anima et cor
pore transp. AP 24 ut om. ABD sed | si P || aliis | alium tertius super
scr. C°, alterius id est de se invicem predicando ut homo deus et e converso
et unius nature de significatione add. P 25 ex deitate | distante G || et |
ex N, ex add. B || humanitate | humanitate A 26 eundem | eadem A ||
et° om. FM || duabus | naturis add. B 27 duabus naturis transp. N 28 mo
notropos om. C || id est* sic D*F, om. ABCDiEGMN PR 29 significativum I
Numquid igitur si Christum nominat deum nominat et hominem, una nomi
natione nominat et ratione ? Item si alia est nominis significatio nominationis
habeat personam ante incarnationem et post nominatur quod sunt unius
significationis ad personam et diversarum quoad naturas; sed si hoc, igitur
est equivocum et univocum; Respondetur: non sequitur add. P || Ipse !
deus add. B 3o unxit | iunxit A, et add. P || ungens | unctus G || deitate
eius transp. G, sua superscr. C* 31 autem om. F, aut A, est add. BC* MP II
et | vel N || illud | istud D

15—16 Cf. EULOG. ALEX. apud MAXIMUM P. G. 91 265 B.

 Capitulum 47 I75

humanitatis. Si enim, unius naturae compositae ens, Christus homo

usios (id est consubstantialis) est Patri, erit et Pater compositus
et carni homousios (id est consubstantialis); quod inconveniens
et omni blasphemia repletum. 35

3. Qualiter autem et una natura contrariarum substantialium

differentiarum susceptiva fiet? Qualiter enim possibile eandem
naturam secundum idem creabilem esse et increabilem, mortalem
et immortalem, circumscriptibilem et incircumscriptibilem ?
4. Si autem et unius dicentes Christum naturae, simplicem
hanc dicent, aut nudum Deum ipsum confitebuntur et fantasiam
992 inducunt, non humanationem, aut nuldum hominem secundum
Nestorium. Et ubi quod perfectum in deitate, et in humanitate
perfectum ? Quando autem et duarum susceptivum Christum
dicent naturarum, unius compositae naturae ipsum post unitionem
dicentes? Quoniam enim unius Christus naturae ante unitionem,
omni utique manifestum.
32 compositae | compositus AB, componitur P 32—33 homousios
id est om. C 33 est* om. F || Patri | patris DP || erit | igitur add.
ABDEFGMNPR || compositus | componitus Ci, corr. C* 34 homousios
om. C || id est om. CGM || quod | quidem l. o. D, est add. F || inconveniens |
est add. E 35 repletum | est add. F 36 Qualiter | sunt add. P || et
interl. A, ex B, in add. MN || contrariarum | contrarium ABDEGMN PR
36—37 substantialium differentiarum transp. G, consubstantialium differen
tiarum BEN PR 37 susceptiva | susceptam B, susceptura N || enim !
autem E, et add. P || possibile | possibilem l. o. B, posse E*, fieri add. F ||
eandem | unam A 38—39 secundum . . . et° om. B 38 creabilem |
creabile A || et increabilem mg N, et increabile A || mortalem | esse add. N
38—39 mortalem et immortalem om. F 39 incircumscriptibilem | et cir
cumscriptibilem mg add. B* 4o unius | ipsum add. G || dicentes | habentes P||
Christum om. G 41 dicent | dicerent F || Deum ipsum transp. P || ipsum om.
EFN || fantasiam | fantasias M, imaginatione superscr. C* 42 non mg E,
om. A BCDFGMN PR || humanationem | humanitatem l. o. N || aut | et
I. o. M 43 ubi | vel A, est add. BDFGPR || quod om. C || perfectum om. G ||
deitate, et in humanitate | humanitate et humanitate G, humanitate et in
deitate B || in* om. FNP, interl. A 44 perfectum | est add. BG || Quando |
quod A || duarum | duorum P, horum F 45 dicent naturarum transp. E,
dicunt naturarum B || naturarum om. P, naturaliter l. o. D || post om. G ||
unitionem | unionem CEG, unctionem B 46 Quoniam | quando BMN,
quod P II enim om. N II Christus | est add. E || ante | autem G || naturae
ante unitionem | ante unionem nature E || unitionem | unionem BFMN,
unione G 47 omni | omnibus F, omnium MN || utique | ubique BCFMN,
ubi P, est add. BC*DEGMPR || manifestum | est add. A
32—35 Cf. EULOG. ALEX. apud MAXIMUM P. G. 91 264—265.
4o—42 Ibid. 265 B.
 176 Burgundionis Versio

5. Sed hoc est quod facit haereticis errorem, “quod idem dicunt
naturam et hypostasim''. Quia autem unam hominum naturam
50 inquimus, sciendum quod non inspicientes in eam quae animae et
corporis rationem hoc dicimus. Impossibile enim unius naturae
dicere animam et corpus ad invicem comparata. Sed, quia plurimae
hypostases (id est personae) hominum sunt, omnes autem eandem
suscipiunt rationem naturae; — omnes enim ex anima sunt com
55 positi et corpore, et omnes naturam animae participant et sub
stantiam corporis possident; — communem speciem plurimarum
et diversarum hypostaseon (id est personarum) unam naturam
inquimus, unaquaque scilicet hypostaseos (id est persona) duas
naturas habente et in duabus perfecta naturis, animae dico et
60 corporis.
993 6. | In Domino autem nostro Iesu Christo non est communem
speciem suscipere. Neque enim generatus est, neque est, neque
unquam generabitur alius Christus ex deitate et humanitate, in
deitate et humanitate Deus perfectus idem et homo perfectus.
65 Hinc non est dicere unam naturam in Domino nostro Iesu Christo.

48 quod* | dicit add. del. M || facit haereticis transp. G || quod* om. M, qui N
49 Quia sic l. o. C, Qui ABCDFGMNPR, Quod E || hominum naturam transp.
BG 5o sciendum | scientes l. o. E || non om. A || in om. N, ad superscr. C*
5o—51 animae et corporis transp. BG 51 rationem | unionem B || dicimus !
aimus A || enim | est add. EFP 52 quia om. A || plurimae | plures E
53 eandem | eam B 54 rationem | unionem B || rationem naturae transp. P ||
enim | autem F || ex anima sunt | sunt ex anima P 55 naturam | natura
C1D, corr. D4 56 possident | habent superscr. C* || communem | parti
cipant P || plurimarum | plurimari M 57 diversarum | specierum add. E
58 inquimus | et add. G || unaquaque | unaqueque CN, unamquamque P ||
scilicet om. N 59 et1 om. F || perfecta | perfectis ABCDEFMN PR, (per
fe)ctas superscr. C* || perfecta naturis | naturis perfectis A 61 autem om. G ||
Christo | ita quod hoc nomen Christus univoce dicatur de pluribus secundum
eandem rationem; non enim sicut nature anime et corporis que in homine
sunt, ex quibus est, sequitur species communis quae in pluribus invenitur, sic
unionem (sic hic add. del.) in deitate et humanitate; sequitur autem vel alia
species communis, quia haberent alia quam haec species 'homo' et hic autem
contingenter si alium hominem verbum dei assumeretur add. P 62 generatus
factus superscr. C* || neque est om. BEFGN 63 generabitur | fiet superscr.
C* || in deitate et humanitate om. EGMN 64 idem et homo perfectus
mg D 65 Hinc | Hic P, vero add. BP || non | vero N

48—49 ANASTASIUS SINAITA Dux vitae 9 P. G. 89 14oD. 52—56 Cf.

LEONTIUM BYZANT. Contra Nestor. et Eutych. P. G. 86, 1 1287—1288.
 Capitulum 47 I77

Ideo utique ex duabus naturis perfectis, et divina et humana,

inquimus generatam esse unitionem, non secundum phyrmon
(id est commassationem) vel confusionem, vel anakrasin (id est
concretionem), ut theilatos (id est a Deo remotus) dixit Dioscorus
et Severus et horum contaminatus cetus; neque secundum pros
opikin (id est personalem) vel schetikin (id est habitudinalem),
vel kat'axian (id est secundum dignitatem) vel tautobulian (id
est eandem consiliationem), vel homotimian (id est coaequalitatem
honoris) vel homonymian (id est aequivocationem) vel eudokian
(id est acceptationem), ut Dei inimicus dixit Nestorius et Dio
dorus et ho Mopsuestias Theodorus, et horum daemoniaca conni
ventia; sed secundum compositionem, scilicet secundum hypostasim,
invertibiliter et inconfusibiliter et inalterabiliter et indivisibiliter
et inevulsibiliter, et in duabus naturis perfecte se habentibus,
unam hypostasim confitemur Filii Dei, et incarnatam, eandem
hypostasim dicentes deitatis et humanitatis eius; et has duas na
turas confitentes servari in ipso post unitionem; non segregatim
66 ex | et MN || naturis om. E || naturis perfectis transp. BG II
et1 | id est E 67 generatam | genitam FMN, factam superscr. C* ||
unitionem | unionem CEGMNPR 67—68 phyrmon id est om. AB
68 confusionem | fusionem P 68—69 anakrasin id est concretionem
68 id est1 om. B 69 concretionem | repletionem ABP, vel concre
tionem mg add. ABP, repletionem Di, id est concretionem mg add. D*,
copulationem E, complexionem FN, repletionem G, replexionem con
cretionem M || theilatos id est om. C 7o et1 | id est P || cetus om.
ABDGMNPR, exercitus EF 7o—71 prosopikin id est om. C 71 vel I
secundum add. B || vel... habitudinalem | habitudinem C 72 veli | secun
dum add. B || kat'axian id est om. C || secundum om. B 72—73 tauto
bulian id est om. C 73 consiliationem sic C, voluntatem consiliationem
FMNP, voluntatem ABDEGR || consiliationem vel homotimian | homot.
vel consiliationem l. o. N || homotimian id est om. C || coaequalitatem | aequali
tatem G 74 homonymian id est om. C || id est om. MN || vel* om. N, et
IN 74—75 eudokian id est om. C 75 acceptationem | beneplacitum
superscr. C* || ut I vel B || Dei inimicus dixit | dixit dei inimicus P 75—76 Dio
dorus | dyoscorus E 76 et1 om. P || ho Mopsuestias | id est mendax super
scr. C* || horum | eorum DM PR || daemoniaca | demonia M, demonica A
76—77 conniventia | coniventia C, coacervatio ABDEFGN PR, coacceptatio
l. o. N, est M, est add. N 77 scilicet secundum | et secundum EN, et scilicet
secundum M, scilicet GR 78 invertibiliter | inconvertibiliter G | 79 et
inevulsibiliter om. A, et inconfusibiliter E, indistanter superscr. C* || et*
om. A B, indiffusibiliter et incommunicabiliter et add. P 8o Filii Dei
transp. F || Dei om. EMN || et om. P 81 eius om. G || has | has adhuc
superscr. C* 82 servari | custodiri et manere superscr. C* || ipso | christo AG ||
unitionem | unionem BE || segregatim | segregatam BF, seorsum superscr. C*
 178 Burgundionis Versio

et secundum partem ponentes unamquamque, sed unitas invicem

in una composita hypostasi. Substantialem enim inquimus unitio
85 nem, scilicet veram, et non secundum phantasiam (id est imagi
nationem). Substantialem autem, non ut duabus naturis per
ficientibus unam compositam naturam, sed unitis invicem secundum
veritatem in unam hypostasim compositam Filii Dei, et
servari earum substantialem differentiam determinamus. Creabile
go mansit creabile, et increabile increabile; et mortale mansit mortale,
et immortale immortale; et circumscriptibile circumscriptibile,
et incircumscriptibile incircumscriptibile; visibile visibile, et
invisibile invisibile. “Et hoc quidem refulget miraculis, hoc autem
conviciis subiectum est''.
95 7. Propria sibi facit humana Verbum: ipsius enim sunt quae
sanctae eius carnis sunt; et tradit carni sua propria secundum
retributionis modum, propter eam quae ad invicem partium
996 circuminces|sionem, et eam quae secundum hypostasim unitionem.
83 et | id est E, id est et F || partem | partes FMN || ponentes unam
quamque transp. E || sed | unaquaque add. G || unitas | in add. C || unitas
invicem l.o. transp. G 84 composita om. MN || composita hypostasi transp. F
84—85 unitionem | unionem ADEGPR 85 scilicet interl. A, secundum
add. B || veram | naturam B || et | etiam sed l. o. est E 86 autem | aut G ||
ut | in G, in add. EN 87 compositam naturam transp. ABDEGMNPR,
natura add. del. D || unitis | unitas ABDNR; unniti, sed unnitas l. o. C
88 veritatem | veritatis (?) l. o. C, et add. D 89 servari earum | servari
eorum DE, servari eam P, manere eorum R, manere superscr. C* || deter
minamus | determinavimus P || Creabile | enim add. F 9o mansit* | et
add. P || et* | quod add. ABEGMNP || increabile* om. E, mg add. D || mansit*
om. FP || mansit mortale transp. AG 9I immortale* | mansit add. G II
et circumscriptibile circumscriptibile om. M, et c. et c. P 92 visibilem
om. C, et add. G, in add. del. M 92—93 et invisibile transp. G, om. A, in
visibile tantum CFMN P 93 quidem | quid G, hoc quod B || Et hoc ...
miraculis om. A 94 conviciis | cum viciis l. o. E, iustitiis (?) E, sub iniurias
cecidit superscr. C* || est | et G, venit (?) M, vel sub iniurias cecidit
add. B 95 Propria | familiaria superscr. C°, add. ABDEFGMNPR II
sibi om. E, interl. N || facit | fecit AB || humana | nobis mg add. D* || Verbum |
filius superscr. C* || quae | qui DEFGN PR 96 sanctae om. G || eius carnis
sunt | eius incarnationis sunt ACDFMN, incarnationis eius sunt BGP, eius
sunt incarnationis E || tradit | tradidit B || carni sua propria | carnem suam
propriam E || sua interl. C* 97 retributionis | redditionis superscr. C* || eam |
ea F || quae | sunt add. C* 98 circumincessionem | circumcisionem BF ||
unitionem | unionem ADGPR

93—94 LEO MAGNUS Epist. 28 4 P. L. 54 168 B; Doctrina Patrum 94,

cf. 83.
 Capitulum 47 I79

Et quoniam unus erat et idem, qui et divina et humana agebat in

alterutra forma cum alterutrius communione, ideo utique et 100
“Dominus gloriae'' crucifixus esse dicitur, et nimirum divina eius
non patiente natura, et Filius hominis ante passionem in caelo
esse in confessione ductus est, ut ipse Dominus dixit. Unus enim
erat et idem “Dominus gloriae'', qui natura et veritate Filius
hominis, scilicet homo genitus; et eius et miracula et passiones 105
cognoscimus, et si secundum aliud mirificabat, et secundum aliud
passiones ipse sustinebat. Scimus enim quemadmodum unam eius
hypostasim, ita et naturarum substantialem differentiam servari.
Qualiter autem servabitur differentia, non servatis hiis quae
differentiam habent ad invicem ? Differentia enim differentium 1 10

est differentia. Igitur ratione quidem qua differunt ab invicem

naturae Christi, id est ratione substantiae, inquimus copulari
ipsum extremis: secundum quidem deitatem et Patri et Spiritui,
secundum autem humanitatem et matri et nobis. Consubstantialis
est enim idem, secundum quidem deitatem Patri et Spiritui, se- 115
cundum humanitatem autem et matri et omnibus hominibus. Qua

99 unus | unius F || et* | ex EFMN || agebat | operabatur ABDEGNPR,

operabatur add. N, operatur l. o. B, operababatur l. o. F, vel communione
add. A 99—Ioo in alterutra | inalteratur N Ioo cum om. GN, qui
add. M || alterutrius | alterius CN || communione mg E IoI divina
om. E || eius om. N Io2 Filius | filium BFR || passionem | passione
Cn, corr. C4 Io3 esse om. A B || ductus | vel dictus add. F || dixit
om. P Io4 erat... gloriae | et idem erat D. gloriae A PR, et idem D.
gloriae erat BG || veritate | erat add. A, est add. BCCPR Io5 scilicet |
id est FMN || genitus | factus superscr. C* || et* om. ABEFGPR || passiones |
passioni l. o. M Io6 cognoscimus | agnoscamus F || si om. A || mirificabat !
mirificavit G, mirisiebat(?) l. o. D Io7 ipse om. FC, et ipse ADGMNPR ||
sustinebat I sustinuit ABG || enim interl. D Io8 ita interl. A || naturarum |
naturaru C*, corr. C* || substantialem om. P || servari sic Ci, salvari A BC*
DEFGMN PR Io9 servabitur sic Ci, salvabitur ABC*DEFGMN PR ||
servatis | servantes P, salvatis E I Io habent | habentibus l. o. E, habenti G ||
ad I de MP II invicem | insunt add. ABFR || differentium | differentiarum
DFM, id est de differentiis interl. add. M* 1 1 1 est om. M || quidem om. F,
et add. del. D || qua sic E*F, quam C, quia D, que ABEiGMNPR II invicem |
ipse add. EF I I2 inquimus | inquirimus F I 12—II3 copulari ipsum I
copulara ipsum C, ipsum copulari ABEFP I 13 deitatem | divinitatem F ||
Spiritui I sancto ABGP I 14 autem interl. B || humanitatem | humanitate
DEGMN PR I 14—116 et nobis... matri om. ABDEFGMNPR

Io1 I Cor. II 8. Io2—1o3 Cf. IOH. III 13.

 I8o Burgundionis Versio

autem ratione copulantur naturae eius, differre ipsum inquimus et a

Patre et Spiritu, et matre et reliquis hominibus: copulantur enim
naturae eius hypostasi (id est persona), unam hypostasim com
120 positam habentes, secundum quam differunt et a Patre et Spiritu,

et matre et nobis.

Migne
III, 4 CAPITULUM 48 III, 4
997 | DE MODO RETRIBUTIONIS

I. Igitur quoniam quidem aliud est substantia, aliud hypostasis

multoties diximus, et quoniam substantia quidem communem et
5
circumplectivam speciem homoidon (id est earum quae unum
sunt specie) hypostaseon (id est personarum) significat, utputa
Deus, homo; hypostasis autem atomon (id est individuum) demon
strat, scilicet Patrem, Filium, Spiritum Sanctum, Petrum, Paulum.
Sciendum igitur quod deitatis quidem et humanitatis nomen
10 substantiarum scilicet aut naturarum est repraesentativum: Deus

autem et homo et de natura ordinatur, quando dicimus 'Deus est

I 17 copulantur | copulatur AP || naturae | ipse superscr. C* || eius !
dicere add. del. N, differentie im add. del. E || differre | differentie ADGMPR,
mg E (?) || inquimus | inquirimus F || et om. DEFPR II a I ad l. o. C
I 18 et' | a add. B || Spiritu | sancto add. BGP || copulantur | copulam N II
enim | autem ABG, eius add. FMN I 19 eius | in add. E II persona I
persone l. o. C, personam l. o. E I2o et1 om. ABCPR 121 et* I a add.
DEG || et* a add. ADGPR
I CAPITULUM 48148 D*, 47 C, om. ABEFGMNPR || 4 | sic D*FMN,
c. 4 BGR, om. ACEP 2 DE MODO RETRIBUTIONIS om. EF || RETRI
BUTIONIS | redditionis et retributionis vel remunerationis G, resurrectionis
et retributionis vel remunerationis N, redditionis vel remunerationis add. A B,
et redibitionis et remunerationis add. D, et redibitionis vel remunerationis
add. M 3 Igitur om. C || quoniam quidem transp. E || quidem aliud transp.
BG || aliud est substantia | est substantia aliud l. o. N || est om. D || sub
stantia | et add. ABG, et aliud hypostasis et add. C 4 substantia | sub
stantiam l. o. F 5 circumplectivam | circumpletivam C*P, circumspec
tivam MN, circu pletivam Ci, circumplectivam C°, contentivam superscr. C* II
id est om. B || earum | eorum P 6 specie interl. C, speciem ADEFMNR,
speciem secundum B, species P, substantie G || significat om. M 7 autem |
aliud G || atomon id est om. ABDEFGMNPR || individuum | significat
add. del. F 7—8 demonstrat | significatG 8 Patrem | et add. ABDEGPRI!
Filium | et add. ABDEGPR || Petrum | patrem F, et add. BE, del. B 9 igitur !
autem G, quidem add. P Io scilicet om. A BC || aut | et D || naturarum |
naturalium G II homo | nomen add. M, superscr. C* || et* om. AF II de !
una add. MN, in superscr. C* || quando | quoniam BE || dicimus om. B ||
est om. B
 Capitula 47—48 I8I

incomprehensibilis substantia', vel quoniam unus est Deus; accipi

tur autem et de hypostasibus, ut particulariori suscipiente uni
versalioris nomen, ut quando inquit Scriptura: “Propterea unxit
te, Deus, Deus tuus'': ecce enim Patrem et Filium manifestavit;
et ut quando dicit: “Homo quidam erat in terra Ausitide'': Iob
enim solum manifestavit.
2. In Domino igitur nostro Iesu Christo, quia duas quidem
naturas cognoscimus, unam autem hypostasim ex utrisque com
positam, quando quidem naturas respicimus, divinitatem et
humanitatem vocamus; quando autem eam quae ex naturis com
positam hypostasim, quandoque quidem ex utroque Christum
nominamus, et Deum et hominem secundum idem, et Deum
incarnatum; quandoque autem ex una partium Deum solum et
Filium Dei, et hominem solum et Filium hominis; et quandoque :
quidem ex excelsis solum, quandoque autem ex humilibus solum.
Unus enim est qui et illud et hoc similiter existit, hoc quidem ens
semper anetios (id est incausaliter) ex Patre, hoc autem factus
postea propter philantropian (id est amorem hominum).
12 substantia | est add. M || unus | tantum add. B || est | eorum add.
del. P || Deus | dominus M I 3 autem | enim F || et interl. D || particu
lariori | particularior homine C, particulationi l. o. E 13—14 universalioris
mg Ma 14 Propterea om. EF 15 tuus | etc. add. P || enim | et add. AB ||
et Filium om. D || manifestavit | manifestum l. o. E, inuit superscr. C* I6 et

interl. E || et ut transp. N, quod add. F || dicit | dixit BEGR || quidam |

quidem NPR || Ausitide | vel Hus add. B, id est us add. P 17 enim om.
ABG II solum | solvit 1. o. E || solum manifestavit transp. P 18 igitur !
autem E || nostro om. B || Iesu Christo mg N* || quia om. G || quidem om.
BGMR 19 autem | quidem AB 2o quidem | igitur A || naturas om. B ||
respicimus | suspicimus F, recipicimus M, recipimus P, om. E II divinitatem !
deitatem N, divitatem F 21 vocamus | nominamus ABGP 21—23 quan
do. . . nominamus om. A 21—22 compositam | composita DGR, compositis M
22 hypostasim I ex utriusque compositam add. P || quandoque | quando
BFGP II quidem | autem B || utroque | utraque BE, ex eo quod utrum sunt
scil. par superscr. C* 23 hominem | simul si (sed si del.) add. F, simul add.
MP, et add. A R || idem | idem add. C 24 quandoque | quando AP ll Deum
solum transp. P 25 solum om. F 26 quidem | quod MN || ex* om.
BGN II solum | solis ABEGMN || quandoque ... solum om. F || autem om.
BP II solum* | solis AEGMN 27 Unus | Unum ABDEFGMNPR || est
om. A || qui | quod EF || et1 om. F || et* om. D || hoc | et add. E 27—28 ens
semper transp. E, filius superscr. C* 28 anetios | initialiter add. A || in
causaliter | initialiter G, causaliter N, sine causa superscr. C* || ex | a ABE |!
hoc | hic F 29 postea | portea l. o. C, hac causa superscr. C* || philantropian !
clementiam superscr. C°, q.xxv0pcor:tav mg add. C*
14—15 Ps 44 8. 16—17 Iob I I.
 I82 Burgundionis Versio

30 3. Igitur divinitatem quidem dicentes, non nominamus de ea

humanitatis idiomata. Non enim dicimus divinitatem passibilem
vel creabilem. Neque autem de carne, scilicet humanitate, praedi
camus deitatis idiomata. Non enim dicimus carnem, scilicet humani
tatem, increabilem. In hypostasi autem, etsi ex utroque, etsi ex
35 una partium hanc nominamus, utrarumque naturarum idiomata
ipsi imponimus. Etenim Christus, qui est quod utrumque, et Deus
et homo dicitur, et creabilis et increabilis, et passibilis etimpassibilis;
et quando ex una partium Deus nominatur et Filius Dei, suscipit
ea quae coexistentis naturae idiomata, scilicet carnis, Deus passi
1000 bilis nomina|tus et “Dominus gloriae '' crucifixus, non secundum
quod Deus, sed secundum quod homo idem ipse; et quando homo
et Filius hominis nominatur, suscipit ea quae divina substantiae
idiomata, et gloriationes, puer proenios (id est ante saecula) et
homo anarchos (id est sine principio), non secundum quod puer
45
et homo, sed secundum quod Deus existens proenios (id est ante

3o—31 quidem . . . humanitatis om. E, sed igitur mg add. E 3o no

minamus | dicimus superscr. C* || ea | que add. N 3I idiomata !
proprietates superscr. C* 31—33 Non... idiomata mg E 31 divini
tatem | divinitate C*, corr. C* || passibilem om. M 32 vel | nec F II
vel creabilem om. N || autem om. N, aut B || humanitate | increabilem
add. del. A 33 dicimus | dicit l. o. E 33—34 humanitatem | hu
manitate C*, corr. C* 34 increabilem | esse add. E || etsi ex utroque !
ideoque est uterque simul superscr. C* || ex' om. B || utroque | utrisque EF,
utraque ABGPR 34—35 etsi ex una. . . utrarumque mg D* 35 matura
rum om. ABDEFGMN PR 36 Christus | ipse G || qui est quod | quidem
est quod CDGN, qui est quidem E, qui vere est quod P, qui vere est quod
summum B || utrumque | utrique AN, uterque FG, simul superscr. C* || et
interl. C 37 et increabilis om. M || et* om. BDM || passibilis et impassibilis !
partibilis et impartibilis ABDEFGMNPR 38 quando | quandoque B II
Deus om. B II Deus nominatur transp. P || suscipit | suscepit F 39 quae !
quo M || coexistentis | ex coexistemtii Ci, ex coexistentis C°, existentis EN II
naturae | natura P || idiomata | sunt add. B || carnis | carni F || 4o nominatus !
nominatur CDFGMP || Dominus | Deus ABCD*EFGMNPR, om. Di || non |
ut 41 quod* | et add. C || idem | enim add. PR || ipse om. C, est ipse P,
homo sed del. N 42 hominis om. P || suscipit | suscipit add. N, suscipiet
AGP | ea | eam AG II ea quae interl. C || divina | sunt add. AFR II substantiae !
sunt add. C* 43 glorificationes | gloriones E*, corr. E*, sed glorificatica
tiones l. o. E 43—46 et . . . saecula om. P 43 et om. DN 44 est !
non add. DMNR 44—45 non . . . homo interl. C 45 et | sed D || sed
om. DN || existens | existenter F

4o I Corr. II 8.
 Capitula 48—49 I83

saecula), factus est in ultimis puer. Et hic est modus retributionis,

alterutra natura retribuente alteri quae propria, propter hyposta
seos (id est personae) identitatem et eam quae ad invicem cir
cumincessionem. Secundum hoc possumus dicere de Christo:
Hic “Deus noster, et super terram visus est'', et: Homo hic in- 50
creabilis est et impassibilis et incircumscriptibilis.

;;; CAPITULUM 49 É;
DE NUMERO NATURARUM

Quemadmodum autem in deitate unam naturam confitemur,

tres autem hypostases (id est personas) secundum veritatem entes
infimus, et omnia quidem naturalia et substantialia simplicia 5
infimus, differentiam autem hypostaseon (id est personarum) in
solis tribus proprietatibus, anetio (id est incausali) et paternali,
et etiati (id est causali) et filiali, et causali et processibili recognosci
mus; insecessibiles autem ipsas et indistabiles invicem, et unitas,
et in invicem inconfusibiliter circumincedentes percipimus, et unitas 10
46 factus | genitus superscr. C* || est! et F || retributionis | redditionis
superscr. C* 47 alterutra | alterutraque F, altera G, vero add. B, a
add. M || quae | quasi F, quod M || propria | scil. sua superscr. C* || propter
om. BFG R 48 eam om. E || invicem | eorum add. C 48—49 circumin
cessionem | circumcessionem DFMR 49 de Christo om. P, quia add. F
5o Hic | est add. EP || noster | est add. BG || et' om. C || super terram
A BCDGNPR, in terra CEF, in terram M || visus vacat F || Homo hic
transp. C, Homo et hic ABG
1 CAPITULUM 49149 D , 48 C, om. A BEFGMNPR || 5 | sic D*FN, c. 5
BGMR, om. ACEP 2 DE NUMERO NATURARUM om. F, de n. mac.
sic C? 3 deitate | deitatem B, divinitate DFGMN PR 4 est | tres add.G
5 infimus | inquimus BC*NR || et' om. M || quidem | quid F || naturalia | in
add. del. G || simplicia om. AGR, et simplicia P 6 infimus | inquimus
C*N || est | id est add. del. E 7 solis tribus transp. P || incausali | iniciali
BG II paternali | et essentiali add. A 8 et1 om. B || causalii | causaliter B,
causabili AMP, creabili DEFNR || causali* | causabili C, causi l. o. E, causa
ABFGN PR || et* om. FP 8—9 recognoscimus | cognoscimus A BP
9 insecessibiles | incessibiles G, l. o. DE, in ex cessibiles P || ipsas | scil. personas
add. P || ipsas et indestabiles | et indestabiles ipsas l. o. M || et om. D Io in
om. ABDEFGMNPR || invicem | et add. G || inconfusibiliter | confusibiliter P||
circumincedentes | euntes superscr. C* || percipimus | participimus A, docemus
superscr. C* || et* | quia B
5o BARUCH III 36.
3—4 et 17—22 LEONTIUS BYZANT. Adversus argumenta Severi P. G.
82 2, 192oD—1921 A.
 I84 Burgundionis Versio

quidem inconfusibiliter: tres enim sunt etsi unitae sunt; divisas

autem indistanter, — etsi enim unaquaeque secundum seipsam
subsistit, scilicet perfecta est hypostasis, et propriam proprietatem,
scilicet existentiae modum diversum possidet; sed unitae sunt et
15 substantia et naturalibus idiomatibus, et in non distando neque
in secedendo a paternali hypostasi, et unus Deus et sunt et dicun
tur; — eodem modo et in divina et ineffabili et omnem intellectum
et comprehensionem superexcedente dispensatione unius sanctae
trinitatis Dei Verbi et Domini nostri Iesu Christi, duas quidem
20 naturas confitemur, et divinam et humanam, convenientes in
vicem et secundum hypostasim unitas, unam autem hypostasim
ex duabus naturis perfectam compositam; servari autem dicimus
duas naturas, et post unionem in una composita hypostasi, scilicet
in uno Christo, et secundum veritatem ipsas esse, et ea quae harum
5 sunt naturalia idiomata (id est proprietates); unitas nimirum
inconfusibiliter et indivisibiliter, et differentes et numeratas. Et
quemadmodum tres hypostases sanctae trinitatis inconfusibiliter

11 quidem | et add. G II inconfusibiliter | non confusibiliter ABDGNPR

12 enim om. EN || unaquaeque | anuquaque ABDEFGMNPR 13 subsistit |
enistit D || scilicet om. D, et F, sed ABEGMNPR || et | secundum B ||
propriam | suam et familiare superscr. C* 14 modum diversum transp. F ||
diversum | diversam CiDiM, corr. C*D* || sed | etsi NP, si DER II sunt |
divisas autem indistantes etsi enim unaquaeque secundum seipsum
subsistit sed perfecta est hypostasis et propriam proprietatem scil.
existentie modum diversum possidet etsi unite sunt add. N || et I scil.
in superscr. C* I 5 in interl. A || non | non add. N I6 in secedendo a
vacat P, in descendendo a A, in se cecendo a G || a | autem M || Deus !
dicuntur D* || et* om. F. interl. N 16—17 et dicuntur transp. B 17 et*
om. E, in add. C || in divina | individua B || et* om. A II ineffabili |
ineffabilis P || et* om. F || omnem intellectum | omnium F 18 comprehen
sionem | prehensionem l. o. C || superexcedente | excedente P || sanctae !
idem B 18—19 sanctae trinitatis transp. G 19 Dei | et add. B || nostri
om. P || duas quidem transp. E 2o naturas om. A || convenientes | ad
add. E 22 perfectam | perfecte G, suam superscr. C*, et add. P || compositam !
composita G || servari | manere superscr. C* || dicimus | et add. A BNP 23 et
om. BGN P || unionem | et add. B || una om. A || scilicet | si solum P, solum
ABDEFGNR 24 Christo om. F || ea | omnia F || harum | earum BR
25 naturalia | sunt add. del. N || id est | et F || proprietates | proprietas l. o. E
26 differentes | indifferentes F || et° om. AEFGPR || numeratas | naturas
ABEFMNPR, et naturas FM || Et om. FM 27 trinitatis | et indistanter
add. M || inconfusibiliter | infusibiliter A

18 Cf. Philipp. IV 7.
 Capitulum 49 I85
1001 unitae sunt, et indistanter divilsae, et numerantur et numerus
divisionem vel distantiam, vel alienationem vel incisionem in
ipsis non operatur: unum enim Deum cognoscimus Patrem et 80
Filium et Spiritum Sanctum; eodem modo et Christi naturae,
etsi unitae sunt, sed inconfusibiliter unitae sunt; etsi in invicem
circumincedunt, sed eam quae ad invicem et versionem et trans
mutationem non suscipiunt. Custodit enim alterutra sui ipsius
naturalem proprietatem intransmutabilem. Ideoque et numerantur, 85
et numerus non introducit divisionem. Unus enim est Christus in
deitate et humanitate perfectus: numerus enim non divisionis
vel unitionis causa aptus natus est esse, sed quantitatis numera
torum significativus, sive unitorum sive divisorum: unitorum
quidem, quoniam quinquaginta lapides habet murus; divisorum 4o
autem, quoniam quinquaginta lapides iacent in campo hoc; et
unitorum quidem, quoniam duae naturae sunt in carbone, ignis
dico et ligni; divisorum autem, quoniam natura ignis alia est et
ligni alia, alio modo uniente et dividente ea, et non numero. Quem
admodum igitur impossibile tres hypostases deitatis, etsi unitae 45
sunt invicem, unam hypostasim dicere, propterea ut non con

28 et indistanter om. M 29 divisionem | dionem add. del. A ||

divisionem vel distantiam transp. G, div. et distantiam FM, div. dimen
sionem vel distantiam B || incisionem | incessionem E 31 Sanctum I
sed add. N || Christi naturae transp. E 32 etsii F || unitael | invicem
B II sunt* | etsi invicem circumincedunt add. del. D || in om. ABDE
FGMN PR 33 circumincedunt | circumincidunt F, circumcedunt DER [|
et versionem | eversionem BG 34 suscipiunt | adsumunt superscr. C* ||
alterutra | natura add. ACDEFGMN PR 35 et' om. FGP || numerantur |
numeratur ABDEMNPR, innumeratur F, umaera (sic) C, umaerabi l. o. C
36 enim est transp. G 37—38 divisionis vel unitionis transp. E, div.
et unionis ABDGNPR 38 aptus natus est | est aptus natus BG, natus
aptus est l. o. N || est | exstit superscr. C* || quantitatis | qualitatis M 38—
39 numeratorum | numerorum G 39 significativus | significans B || sive* I
seu E, si G 4o quidem | quod add. P || habet | esse interl. add. E || murus
mg E, mutus(?) E, murus in textu et in mg D 41 autem, quoniam | quidem
quando F II quinquaginta om. P || hoc; et | LXX D 42 duae naturae
transp. M II sunt | et add. NP || ignis | feci superscr. C* 43 dico om. G ||
autem om. P II natura ignis alia est | alia est natura ignis E || alia | aliud F
44 ligni alia transp. G || uniente et dividente transp. BG 45 igitur | est
add. E II impossibile | est add. CFG || deitatis | divinitatis F 46 sunt |
sint BG, ad add. ABGN P || invicem ... dicere | unam hypostasim dicere
ad invicem E 46—47 confusionem et destructionem | confusione et
destructione B
 I86 Burgundionis Versio

fusionem et destructionem hypostaseon differentiae operemur;

ita et duas naturas Christi, quae secundum hypostasim unitae
sunt, impossibile unam naturam dicere, ut non destructionem et
50 confusionem et inexistentiam earum differentiae operemur.

;;; CAPITULUM 5o í
QUONIAM OMNIS DIVINA NATURA IN UNA SUI HYPOSTASEON
(ID EST PERSONARUM) UNITA EST OMNI HUMANAE
NATURAE, ET NON PARS PARTI

5 I. Communia et universalia praedicantur de subiectis sibi ipsis

particularibus. Commune igitur substantia, [particulare vero
hypostasis (id est persona)]. Particulare autem, non quoniam par
tem naturae habet, sed particulare numero ut atomum (id est
individuum): numero enim et non natura differre dicuntur hypo
10 stases. Praedicatur autem substantia hypostaseos (id est de per
sona), quia unaquaque homoidon hypostaseon (id est earum quae
sub eadem specie personarum) perfecta substantia est. Ideo neque
47 hypostaseon | id est personarum add. B, personarum superscr. C* ||
differentiae | differentiarum BC*D*E*N || operemur | operamur D 49 sunt
om. N || impossibile | impossibilem l. o. B, est add. GN || naturam | esse add. E
49—5o destructionem et confusionem transp. E, destr. et inconfusionem P
5o earum differentiae operemur | eorum differentiae operemur CD, eorum
differe operemur FMR, eorum differentiae dicere operemur E*, earum dif
ferentia dicere operemur E, operemur eorum differentiarum ABG, operemur
earum differentiae N, operemur earum differentiarum P, l. o. N
1 CAPITULUM 5o|5o D*, 49 C* || 6 || sic D*FMN, c. 6 BR, c. 5 G. om.
ACEP 2—4 QUONIAM... PARTI om. AF, De hypostasibus C 2 QUO
NIAM | autem add. E || OMNIS | communis l. o. E || DIVINA NATURA
transp. D || SUI | simul suarum P, vel suarum add. B 3—4 ID ... PARTI
om. MNR || PERSONARUM... PARTI I ypersonarum punita (sic) est
cum humane nature et parti G, personarum unita est humana E 3 OMNI
om. DP 5 Communia | Cui autem A || subiectis sibi ipsis | subiectis ipsis
ABCM, sibi superscr. C*, ipsis subiectis G 6 igitur | est add. BC>DEMR
6—7 particulare ... persona | addidi secundum P. G., et Petrum Lombardum
edit. Ad Claras Aquas I I33 7—8 quoniam . . . particulare numero om. E
8 naturae | non B || habet | partem enim non habet add. del. D, addendo vacat
8—9 id est individuum | sic C*, et Petrus Lombardus loc. cit.; om. A BDEFG
MN PR Io Praedicatur | predicantur D || autem | enim BG || substantia !
de add. ABDEFGMN PR || id est | est G II unaquaque I unamquam
que B, unaqueque MNP || earum | in textu del., sed earum interl. E, id est
add. M || quae | scilicet E, sunt add. ABEGPR 12 eadem | sunt add. F |
specie | sunt add. C*ER || perfecta | persona add. B
12—15 Cf. BASIL. MAGN. Epistul. 38 6 M. G. 32 336C.
 Capitula 49—5o 187

differunt ab invicem hypostases secundum substantiam, sed

secundum accidentia, quae sunt characteristica (id est designativa)
idiomata: characteristica vero hypostaseos, et non naturae; etenim 15
hypostasim determinant: 'substantiam cum accidentibus'. Quare,
quod commune cum proprietatibus habet hypostasis (id est per
1004 sona). | Substantia autem secundum seipsam non subsistit, sed
in hypostasibus contemplatur. Patiente igitur una hypostasi,
omnis substantia passibilis existens secundum quam haec hypo- 20
stasis [passa est], passa esse dicitur in una suarum hypostaseon;
non tamen demum necesse et omnis homoides hypostases compati
patienti hypostasi.
2. Ita igitur confitemur deitatis naturam omnem perfecte esse
in unaquaque suarum hypostaseon (id est personarum), omnem 25
in Patre, omnem in Filio, omnem in Spiritu Sancto; ideoque per
fectus Deus Pater, perfectus Deus Filius, perfectus Deus Spiritus
Sanctus. Ita et in humanatione unius sanctae trinitatis Dei Verbi
aimus omnem et perfectam naturam deitatis, in una eius hyposta
seon (id est personarum), unitam esse humanae naturae, et non 80

13 sed om. P, et A I4 secundum om. C || quae sunt om. F ||

sunt characteristica | characteristica vocatur G || designativa | desig
nativi C 15 idiomata | id est proprietates superscr. C* || vero | sunt
add. G 16 hypostasim | personam superscr. C* || determinant | deter
minat B, diffiniunt superscr. C* || substantiam | est add. M || Quare |
id add. C* I7 commune | est add. FP, habet cum add. del. B, id est
substantia superscr. C* || cum proprietatibus habet | habet cum proprie
tatibus EG, cum proprietate habet C, lege proprietates facientes superscr. C*
18 Substantia | id est genitus superscr. C* || autem | enim P || seipsam | seipsa
Ci, corr. C* 19 in add. C* || contemplatur | consideratur superscr. C*
2o passibilis existens transp. NP || quam | quidem add. BFM, quidem est
add. A DEGNPR 2o—21 hypostasis | est add. C* 21 passa esse dicitur |
pati dicitur D, passa dicitur G, dicitur passa FM, passibilis pati superscr. C* ||
suarum | suorum F || hypostaseon | personarum superscr. C* 22 necesse |
est add. C*NP, del. N || homoides | eiusdem speciei superscr. C* || hypostases |
scilicet add. B 23 patienti om. F, compatienti NP 24 igitur | enim F,
demum add. del. G || deitatis | divinitatis F || naturam | naturarum l. o. D ||
perfecte | perfecti M, perfectam GR || perfecte esse transp. F, finaliter super
scr. C* 25 suarum | (su)os superscr. C* 26 Filio | omnem in Filio add. G ||
Spiritu Sancto transp. C || ideoque | et add. C 26—27 perfectus | dicitur G,
est add. P 27 Deus Pater transp. N || perfectus Deus! transp. l. o. G,
perfectus Dei A || Filius, perfectus Deus om. M || Deus* om. F 28 et om. G ||
humanatione | scilicet add. N || sanctae om. G || Dei Verbi transp. M
28—29 Dei ... deitatis om. N 29 aimus | animus P, dicimus mg add. C* ||
perfectam | Dei add. G || deitatis | et add. B 3o personarum | personam F
16 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 I88 Burgundionis Versio

partem parti. Ait denique divus Apostolus: “Quoniam in ipso

1005 habitat omnis plenitudo deitatis corpora|liter'', hoc est in carne
eius; et huius discipulus deiferens et in divinis magnus Dionysius,
quoniam “totaliter nobis in una sui ipsius communicavit hypo
35
staseon'' (id est personarum). Non tamen dicere cogemur omnes
hypostases sanctae deitatis, scilicet tres, omnibus humanitatis
hypostasibus secundum hypostasim unitas esse: secundum nullam
enim communicavit rationem Pater et Spiritus Sanctus incarna
tioni Dei Verbi, nisi secundum acceptationem et voluntatem. Omni
40 autem humanae naturae aimus unitam esse omnem deitatis sub
stantiam. In nullo enim eorum quae plantavit in nostra natura
Deus Verbum, primitus plasmans nos, defecit, sed omnia assumpsit:
corpus, animam intellectualem et rationalem, et horum idiomata.
Quod enim unius horum imparticeps, animal, non homo. Totum
enim totus assumpsit me, et totus toti unitus est, ut toti mihi
salutem gratificet. Quod enim inassumptum, incurabile.
31 divus | divinus BFGMPR || Apostolus | Col. II interl. add. N*
32 deitatis | divinitatis CEN || hoc est interl. P 33 huius om. G, eius
EFM || discipulus | discipulis F || deiferens | differens P, id est deum
ferens superscr. C* || in divinis | indivinus ADGMR || magnus Dionysius
transp. l. o. G, ait add. ABC*DEFGMNPR 34 nobis mg E, om. ABFGM
NPR || sui ipsius | ipsius F, vel communicat add. A || communicavit I
communicatum G 35 dicere cogemur transp. GP 36 sanctae | esse G ||
deitatis | divinitatis F || omnibus | hominibus B, l. o. A 36—37 humani
tatis hypostasibus transp. E 37 secundum hypostasim om. P II hy
postasim | hypostasibus C, quod ypostasim G || nullam | pater add. F
37—38 nullam enim transp. ABEGNP 38 enim communicavit | com
municavit ei F || communicavit rationem transp. ABGNP II Pater
om. F 38—39 incarnationi | incarnationem BF, 1. o. N 39 Dei om.
G || Dei Verbi transp. DEFM || acceptationem | vel beneplacitum add. B,
beneplacitum superscr. C* || et | secundum add. EN, secundum et F ||
voluntatem | voluntate Ci, corr. C* 4o autem | aut N, enim ABG II hu
manae naturae transp. A || esse om. G, et add. P 41 quae interl. P 42 pri
mitus | a principio ADEFGMNPR, a principio vel primitus B || plasmans !
plasmas l. o. C, plasmatis P || nos | non l. o. A || sed om. P, et add. del. M
43 corpus | et add. EG || intellectualem et rationalem transp. ABGNP, in
tellectualem rationalem EFM 44 unius | unus ABEFMPR, l. o. D || horum |
scil. corporis et anime rationalis add. P || imparticeps I enpers superscr. C*,
est add. C*G || homo | est add. BC* 44—45 Totum enim totus | totus
enim totum FR, totus enim P 45 toti* | totum F 46 salutem om. A II
enim est add. C*D || inassumptum | non superscr. C°, est add. BFGM
PR || incurabile | non curabile ADFMNP, nec curabile E, non curatum
superscr. C°, est add. BC*EFGMNR
31—32 Col. II 9. 33—35 De divinibus nominibus I 4 P. G. 3 592 A.
 Capitulum 5o I89

3. Unitum igitur est carni per medium intellectum Verbum

Dei, mediante Dei puritate et carnis grossitie: higemonikon enim
(id est dux principalis) quidem et animae et carnis intellectus;
intellectus autem quod animae purissimum, sed et intellectus Deus;
et quando quidem conceditur a meliori, propriam intellectus
Christi higemonian (id est principalitatem) demonstrat. Vincitur
autem a meliori et sequitur id, et haec agit quae divina vult voluntas.
4. Regio intellectus factus est deitatis, unitae ipsi secundum
hypostasim, sicut videlicet et caro, non cohabitator, ut haereti 55
corum scelerosa errat opinio, dicens: 'non enim utique medimneon
(id est modium) capiet dimedimnon (id est duo modia)', corpora
liter ayla (id est immaterialia) iudicans. Qualiter autem Deus
perfectus et homo perfectus, et homousios et Patri et nobis Christus
1008 dicetur, | si pars divinae naturae parti humanae in ipso unita est? 60

47 igitur est transp. FMN 47—48 Verbum Dei transp. N*P, verbum
tantum N1 48 mediante | mediantem A, l. o. B || Dei* | dicitur l. o. B ||
puritate | puritati ABDGNPR, puritatis l. o. N || grossitie | grossitiei D ||
higemonikon om. C || enim om. GP, nam C, enim interl. D*, est E
49 id est om. C || dux | vel add. BDEFGN PR, pre M || principalis sic
AC, l. o. N, principale BDEFMN PR, om. G || quidem et animae | anime
quidem A, quid anime F, quidem anime P, anime BG, quidem et a
se N II carnis | et add. D, quidem add. B || intellectus | est add. C*M
5o intellectus* om. C, eum l. o. D, anime add. del. M || quod | est add. B,
est quod P || purissimum | est add. PR || et om. BEP || intellectus* |
intelligentie superscr. C°, est add. C*PR, geniturae add. B 51 quidem |
quid GM || quidem conceditur transp. E, conditur quidem l. o. E || a | Deo
add. A, id est Deo add. D* || propriam | proprium ABEFR II intellectus |
(intelli)gentia superscr. C* 52 Christi | hymogeniam add. del. A || demon
strat | monstrat C 53 id | idem N || haec | hoc F || quae | quod FG 54 Re
gio | receptaculum add. A, superscr. C* || factus | generatus superscr. C* ||
est om. A || deitatis | deitates l. o. M || ipsi | christi N 55 sicut | secundum
M || et om. G || caro | et add. E || cohabitator | habitator F || ut | sicut C
55—56 haereticorum scelerosa transp. E, perniciosa superscr. C* 56 errat |
erat A BDEFGMNPR || utique medimneon l. o. transp. F 57 modium
om. A, modicam G, medium BFNPR || capiet om. A, et add. F || dimedimnon
id est om. A || modia | media ABCEFGMNPR, medea l. o. C 57—58 cor
poraliter om. DEG 58 ayla I ampla F, animalia M, alia N || id est | enim N ||
immaterialia | incorporalia add. NP, superscr. C*, et in contralia (sic) add. F ||
iudicans om. M 58—59 Deus perfectus transp. A 59 homousios |
consubstantialis add. F, id est consubstantialis superscr. C* || et* om. A B ||
et* | est A || nobis | et add. EPR 6o dicetur | et add. P || parti | parte A,
potestati M, om. F || ipso | christo DN PR, superscr. C°, est add. del. B II
unita | vita C
16*
 I9o Burgundionis Versio

5. Dicimus autem naturam nostram resurrexisse a mortuis et

ascendisse ad caelos et sedere a dextris Patris, non secundum quod
omnes hominum hypostases resurrexerint et sederint a dextris
Patris, sed omnis natura in Christi hypostasi. Ait denique divus
65 Apostolus: “Consurgere et consedere nos fecit in Christo”.
6. Et hoc autem aimus quoniam ex communibus substantiis
unitio generata est. Omnis enim substantia communis est omnium
quae ab ipsa continentur hypostaseon, et non est invenire parti
cularem et propriam naturam, scilicet substantiam, quia necesse
70 easdem hypostases et homousius (id est consubstantiales) et
heterousius (id est alterius substantiae) dicere, et sanctam trini
tatem et homousion et heterousion (id est consubstantialem et
alterius substantiae) secundum deitatem dicere. Eadem igitur
natura in unaquaque hypostaseon (id est personarum) consideratur.
75 Et quando dicimus “naturam Verbi incarnatam esse'', secundum
beatos et Athanasium et Cyrillum deitatem dicimus unitam

61 naturam nostram transp. EFG, nostram om. B || et om.N 62 a dex

tris | ad dextram DFNPR, Dei add. FR || Patris om. EM || secundum
quod transp. AD*EGMNPR, ideo superscr. C* 63 hominum om. M, om
nium AC || resurrexerint et sederint | resurrexerit sederit DER, resurexit et
sederit M || a dextris om. N, ad dexteram D 64 Patris om. ABDEFGMN
PR II Christi | Christo BDFGMNPR, ipso A || divus | divinus BFGR 65 Con
surgere | consurexisse ABDEFGMNPR || consedere | consedisse ABDEFG
MNPR || fecit | deo superscr. C* || Christo | ipso A, hypostasi add. del. N,
sed add. C 66 hoc | quoniam P || quoniam | quod E* || communibus !
omnibus BG 67 unitio om. F || unitio generata est | est unitio generata E,
facta superscr. C* || est interl. M, II omnium | causa F 68 ipsa I ipso
BDMNR || continentur | continetur G 68—69 particularem I particulare G
69 propriam | scil. singulariter et proprietate habente superscr. C* || scilicet !
solum ABDFGN PR || necesse | est add. AEFGP, esset superscr. C*
7o et* | est N 71 id est* | et M || substantiae | secundum divinitatem
add. F 72 et* om. DN || heterousion om. N || id est interl., et in textu C
73 secundum deitatem dicere | dicere sec. deitatem G || dicere | genere N il
Eadem | Una G, Est P 74 unaquaque | natura add. del. M II consideratur !
consideraretur A BEFMN PR 75 quando | quoniam AEFMN PR II dici
mus | deus GN || incarnatam | incarnationem N 75—76 secundum beatos
et | et per sanctos F 76 et1 om. P

64—65 Eph. II 6. 75—77 Haec formula non est S. Athanasii, sed

APOLLINARIS, Epistula ad Ioviam., edit. LIETZMANN in Apollinaris von
Laodicea und seine Schule I (Tübingen 19o4) 25o; nihilominus iam a S. Cyrillo
Alexandrino ut formula athanasiana citatur in Ad Regin. I 9 P. G. 76 1212 A.
Epistul. 44, P. G. 77 224 D et Epistul. 46, ibid. 245 A.
 Capitula 5o—5r I9I

esse carni. Ideo non possumus dicere: natura Verbi passa est;
non enim passa est deitas in ipso. Dicimus autem humanam na
turam passam esse in Christo, non tamen omnes hypostases (id
est personas) hominum ostendentes; et humana natura passum 80

esse confitemur Christum. Quare, naturam Verbi dicentes, ipsum

Verbum significamus. Verbum autem et quod commune sub
stantiae habet, et quod proprium hypostaseos (id est personae).
Migne Canc.
III, 7 CAPITULUM 51 III, 7
DE UNA DEI VERBI COMPOSITA HYPOSTASI

I. Praeesse quidem intemporaliter et aeternaliter aimus divinam

Verbi hypostasim, simplicem et incompositam, increabilem et
incorpoream, invisibilem, intactibilem, incircumscriptibilem, omnia
habentem quaecumque habet Pater ut ei homousion (id est con
substantialem); generationis modo et habitudine a paternali hypo
stasi differentem, perfecte habentem, numquam a paternali seceden
tem hypostasi; in ultimis autem diebus a paternalibus sinibus non
desistens Verbum, incircumscriptibiliter inhabitasse in utero 10

77 esse om. M || natura | naturam E || passa est | esse passam E

78 passa est transp. P || deitas | eius add. F || autem om. G || humanam
om. P 78—79 humanam naturam transp. F 79 esse in Christo om. M, in
Christo om. F || tamen om. F || omnes hypostases transp. N 8o hominum |
hominem N || et | id est P, in add. ABDEFGMN PR 8I confitemur
Christum transp. EFM || Quare | ipsi add. P 82 significamus | sancti
ficamus A || autem | unam add. M || et om. B || quod om. DER II
commune | ratione G 82—83 substantiae | scil. generis superscr. C*,
generationis possidet add. DPR, possidet add. ABEGMN, possidet autem
add. F, sed autem del. F 83 habet | verbum mg add. D* || et interl. D II
quod om. F, quid DE*G || proprium | proprius M, ens add. DGMR
1 CAPITULUM 51 I c. 51 D*, c. 5o C4, om. ABEFGMNPR || 7 | sic
D*FN, c. 7 BGMR, om. ACEP 2 DE . . . HYPOSTASI o///. F. 3 Prae
esse | ante fuisse superscr. C* 4 Verbi | Dei F || et1 om. F || increabilem |
increatam C || et* om. ACDEFMN PR 5 incorpoream | incorporalem N ||
invisibilem om. N, et add. BGP 5—6 omnia habentem transp. F 6 quae
cumque | quae EFM || habet Pater transp. BG II ei | eius ABDEFGMNPR
6—7 consubstantialem | consubstantiale A 7 generationis | nativitatis
DEGMR, vel mativitatis add. ABNP || generationis modo | secundum nativi
tatis modum F II et om. P || habitudine | habitudinem F, relacione superscr. C*
8 differentem | differe l. o. A, differente E 9—1o in ultimis ... desistens
mg D* 9 sinibus | finibus BCDF, sedibus vel finibus G Io desistens |
secedens superscr. C* Io—11 inhabitasse ... Virginis ] in utero sanctae
Virginis inhabitasse E
 I92 Burgundionis Versio

sanctae Virginis, asporos (id est inseminabiliter), et incomprehen

sibiliter, ut scivit ipse, et in ipsa proeonio (id est praeaeterna)
1009 | eius hypostasi substituisse sibi ipsi carnem ex sancta Virgine.

2. In omnibus igitur et super omnia erat, et in utero existens

15 sanctae Dei Genitricis; sed in ipsa, actu incarnationis. Incarnatus
est igitur, ex ipsa assumens primitias nostrae massae, carnem
animatam anima et rationali et intellectuali, ut ipsa existeret
carni hypostasis, quae Dei Verbi hypostasis, et composita generatur
quae prius simplex erat Verbi hypostasis; composita vero ex
duabus perfectis naturis, et deitate et humanitate, et ferat ipsa
divinae Dei Verbi filiationis characteristicum et determinativum
idioma, secundum quod divisa sunt a Patre et Spiritu ea quae
carnis characteristica et determinativa idiomata, secundum quae
differt et a matre et reliquis hominibus; ferat autem et divinae
25 naturae idiomata secundum quae unitus est Patri et Sancto
Spiritui, et humanae naturae cognitiones secundum quas unitus
est et matri et nobis. Adhuc autem differt et a Patre et Spiritu

II inseminabiliter | seminabiliter l. o. G, inseminaliter A II—I2 incom

prehensibiliter | comprehensibiliter M 12 ipse | ipsum C*, se superscr. C* ||
ipsa | ipso EFM 13 eius hypostasi transp. G || substituisse | substatuisse A ||
sibi om. E || ipsi om. A || carnem | vel sustinuisse add. G I4 erat |
fuit superscr. C* 15 sanctae om. M || ipsa | ipso BEM PR I6 est

igitur transp. CDFGMR || igitur om. NP || massae | conservasse P

16—17 carnem animatam transp. G, et add. P 17 et1 om. BCFGMNR II
ipsa | ipse P, l. o. D 18 carni | carne AEM, corr. E*M* || quae . . . hypo
stasis om. N || Verbi | erat add. BP, superscr. C* || composita | eius add. N
19 simplex erat transp. ABGN P || Verbi om. M || hypostasis | et add. B
2o ipsa | ipse G 21 divinae | divini F || Dei om. F || Dei Verbi transp. E ||
characteristicum | characteristicam G, defigurativum superscr. C* || deter
minativum | declarativum add. A 22 idioma | id est proprietate super
scr. C* || secundum | sicut superscr. C* || divisa | diversa BM, divisas P ||
sunt | est E, om. P || et | filio add. del. F || ea quae om. ABEGMNPR, et DF
23 et om. A || determinativa | et declarativa add. A || quae | quod AG
24 differt | differunt G || et1 om. ABEGP 24—27 ferat . . . nobis mg E, sed
ferat autem et divinae naturae idiomata secundum quae unitus est Patri et
nobis in textu E 25 unitus | unitas l. o. D 25—26 Sancto Spiritui
transp. EFGMP 26 cognitiones | sic CD*E, cognitio Di, cognitionis AFN,
cognitioni BGMPR || quas | quod F, quae ABDGMNPR 27 et matri
om. AE || et* om. E* || Adhuc autem differt | Amplius autem differt
DEFMN PR, differt autem amplius G, differt autem AB || et* om. DE II et
Spiritu om. P

I6 Cf. Rom. XI I6.

 Capitulum 5I I93

et matre et nobis, existendo et Deum simul et hominem eundem.

Hoc enim Christi hypostaseos (id est personae) maxime proprium
idioma cognocimus. -

3. Quapropter confitemur ipsum unum Filium Dei et post

inhumanationem, et Filium hominis eundem; unum Christum,
unum Dominum, solum unigenitum Filium et Verbum Dei, Iesum
Dominum nostrum. Duas enim generationes venerantes: unam
quae ex Patre proeonion (id est praeaeternam), super causam et
rationem et tempus et naturam; et unam quae in ultimis, propter
nos et secundum nos et super nos: propter nos, quoniam propter
nostram salutem; secundum nos, quoniam natus homo ex muliere
et tempore conceptionis; super nos, quoniam non ex semine, sed
ex Sancto Spiritu et sancta Virgine supra legem conceptionis.
1012 Non Deum solum ipsum | praedicantes, nudum ab ea quae secun
dum nos humanitate; neque utique hominem solum, denudantes
ipsum deitate; non alium et alium, sed unum et eundem, simul et
Deum et hominem, Deum perfectum et hominem perfectum;
totum Deum et totum hominem eundem: totum Deum et cum
carne eius, et totum hominem et cum superdivina eius deitate.
Per hoc autem quod dicimus perfectum Deum et hominem, pleni
28 existendo | existente N, scil hoc quod existit superscr. C*, se
cundum quod existit deus et homo add. B, id est secundum quod existit et
deus et homo add. F, id est secundum quod existit deus et homo add. ANP ||
Deum | deus superscr. C* || hominem eundem l. o. transp. N, idem superscr. C*
31 ipsum | ipsam P || Filium Dei transp. F || Dei om. E 32 inhumana
tionem | humanationem CEP || et om. G || Filium | filius l. o. D || unum | deum G
33 Dominum | deum ABDEFGMNPR, unum add. F || unigenitum | unigeni
genitum G || et om. F || Verbum | et add. del. A || Verbum Dei transp. G ||
Iesum | christum add. BN 34 Dominum | mg F, deus BD1EMR (corr. D*) ||
enim om. D*, eius AD*GM, eius interl. F || generationes | nativitates ABDEF
GMN PR 35 quae om. C, est M || Patre | patrem l. o. C || praeaeternam |
praeaeterna B || et | super add. ABG 36 unam | eam A || quae om. C
37 et* om. P || quoniam | quia EP 38 quoniam | quia ABEP || natus |
est add. G, generatus superscr. C* 39 conceptionis | exceptionis F, IX
mensium add. B, VIIII mensium superscr. C* 4o Sancto Spiritu transp. CEI!
et | ex C || supra | contra DR || conceptionis | sed add. E 41 ipsum | ipsum
add. P || nudum | que dum P 42 hominem | homine C, est ABG, eundem totum
deum add. del. P || denudantes | nudum ab ea que secundum nos humanitate
neque utique homo est add. del. A, addendo vacat 43 et alium om. E || et
eundem transp. E 44 Deum et hominem om. ABDEFGMNPR 45 hominem |
perfectum add. del. F || hominem eundem transp. G || eundem om. N || et* om.
ABDEFGMNPR 46 et' om. F 47 Per | propter ABG || Per hoc autem |
in dicendo autem superscr. C* || et | perfectum EF, perfectum add. ABDGNP
 I94 Burgundionis Versio

tudinem et indeficientiam manifestantes naturarum; per hoc

autem quod dicimus totum Deum et totum hominem, monadikon
50 (id est singularitatem) et insecabilitatem monstrantes hypostaseos
(id est personae).
4. Et unam naturam Dei Verbi incarnatam confitemur, per hoc
quod dicimus incarnatam, carnis substantiam significantes, se
cundum beatum Cyrillum. Et incarnatum igitur est Verbum et
55
a propria immaterialitate non excessit; et totum incarnatum est,
et totum est incircumscriptum. Minoratur corporaliter et contrahi
tur, et divine est incircumscriptum, non coextensa carne eius cum
incircumscripta eius divinitate.
5. Igitur totus quidem est Deus perfectus, non totum autem Deus;
60 non enim solum est Deus, sed et homo. Et totus homo perfectus, non
totum autem homo; non solum enim homo, sed et Deus. Nam “totum'
quidem naturae est representativum, 'totus' autem hypostaseos,
quemadmodum 'aliud' quidem naturae, 'alius' autem hypostaseos.
6. Sciendum autem quod, etsi circumincedere in invicem Do
65 mini naturas aimus, sed scimus quod ex divina natura circumin
48 et | id est B || manifestantes | (manifesta)mus superscr. C* ||
naturarum | naturam AEMNPR, naturum F 48—49 per hoc autem !
in dicendo autem C* 5o et insecabilitatem monstrantes | monstrantes
et insecabilitatem BG II insecabilitatem | secabilitatem A, insecabile C*,
incisibile superscr. C* 52 unam naturam transp. P || naturam Dei Verbi !
Dei Verbi naturam E || Dei Verbi transp. F || Dei Verbi incarnatam !
incarnatam Dei Verbi BG || per hoc om. B, in dicendo superscr. C* 53 carnis
om. G 54 Cyrillum vacat A || Et' om. C || igitur est transp. DFP || et*
om. G 55 a interl. C || immaterialitate | immortalitate ABEFMNPR,
incorporalitate superscr. C* || excessit | recessit BFG, cecessit A, destitit se
superscr. C* 56 est om. P || est incircumscriptum transp. B, quod add. MN
57 eius | et add. G 58 incircumscripta | incircumscriptum C || eius om. BE
59 Igitur ] Ideo EMN || quidem interl. N* || est om. BF II Deus* I christus
superscr. C* || totum | totus G 6o enim solum transp. AP II est Deus
transp. AP || et* om. ABG || Et | Etiam P || homo* | et totus homo add. MN
61 enim | est add. C || et om. ABFG 62 quidem naturae transp. A || na
turae est transp. P 63 aliud | alius B || alius | aliud E, illius P II autem
om. B 64 autem om. F || etsi | si BGNR, si et F || circumincedere | sic CD*,
circumincidere ABD1FGM*PR, circumcidere Mi, incircumincidere N || in
om. ABFGMP || invicem | deum nature alius autem hypostaseos. sciendum
autem quod si et circumincidere invicem add. N 65 naturas I nature
1. o. M 65—66 ex divina natura circumincessio | circummosio (sic) ex
divina natura F 65 natura | hec add. C^E 65—66 circumincessio !
circumcessio l. o. E, circumincisio l. o. M

52—54 Cf. supra caput praec., num. 6.

 Capitula 51—52 I95

cessio generata est. Nam ipsa quidem per omnia pertransit quemad
modum vult et circumincedit, per ipsam autem nihil. Et ipsa
quidem ex propriis gloriationibus carni tradit, manens ipsa im
passibilis et carnis passionum imparticeps. Si enim sol, nobis
proprias actiones tradens, manet nostrorum expers, quanto magis 70
solis et factor et Dominus.

Migne Canc.
III,8 CAPITULUM 52 III, 8

AD DICENTES: SUB CONTINUA QUANTITATE REDUCUNTUR

DOMINI NATURAE, VEL SUB DISCRETA?
1013 I. Si autem quis interrogans: Domini naturae | sub continua
quantitate reducuntur, vel sub discreta? dicimus quod Domini
naturae neque unum corpus sunt, neque una superficies, neque una
linea, non locus, non tempus, ut sub continua reducantur quantitate.
Haec enim sunt quae continue numerantur.
2. Sciendum autem quod numerus eorum quae differunt est,
et impossibile numerari ea quae secundum nihil differunt; secun 10

dum id autem quod differunt, secundum hoc et numerantur;

66 generata | facta superscr. C* || quidem om. P || pertransit | transit

ABFG 67 circumincedit | circumcedit FGR || ipsam | ipsum N || autem
om. F || Et | per add. D || ipsa | ipsi F 68 propriis gloriationibus !
(propri)as (glorificatio)nes superscr. C* || gloriationibus | glorificationes
AEFGMNP, generationibus gloriationis B 69 passionum | passione G ||
imparticeps | expers superscr. C* || sol | in add. A 69—7o nobis proprias
actiones I proprias actiones nobis G 7o proprias | proprians l. o. P ||
manet | manens EFM || expers | imparticeps D. superscr. C*, inparticeps
expers N, inparticeps et expers G, inparticeps vel expers P | magis | et
add. BR 71 solis | sol P || et* om. ABCG
1 CAPITULUM 52152 D*, 51 C*, om. ABEFGMNPR || 8 sic D^FNP,
c. 8 BGMR, om. ACE 2—3 AD... DISCRETA om. FN 2 AD DI
CENTES ] Addentes ABDEPR, Ad discentes M, Utrum G 2—3 SUB . . .
DISCRETA | etc. C 2 QUANTITATE REDUCUNTUR transp. E II
REDUCUNTUR ] reducentur B 3 NATURAE personae G II SUB om. BG
4 autem om. F || quis | est add. G || interrogans | utrum add. G, dicet super
scr. C* II Domini naturae transp. E 5 reducuntur | reducenter B || sub
om. ABFG || quod | quoniam AG 6 nequeº | enim add. F || unum | quod add.
del. N 6—7 superficies... linea | linea neque superficies BG 6 superficies !
superfacies l. o. E 7 reducantur | reducuntur AB || reducantur quantitate
transp. FM 8 continue | continuo F 9 eorum om. B 1o et om. D || impossi
bile | est add. BE*G || ea interl. C Io—11 secundum id autem quod diffe
runt om. N 11 id autem transp. AEFG || et om. BG, quidem F
 I96 Burgundionis Versio

utputa Petrus et Paulus, secundum id quidem quod uniti sunt,

non numerantur: ratione enim substantiae uniti, duae naturae
non possunt dici; secundum hypostasim autem differentes, duae
15 hypostases (id est personae) dicuntur. Quare, numerus eorum
quae differunt est, et quo modo differunt quae differunt, hoc modo
et numerantur.

3. Unitae sunt quidem Christi naturae inconfuse secundum

hypostasim, divisae autem indivisibiliter ratione et modo differen
20 tiae; unitae sunt autem secundum hypostasim. Et quo quidem
modo unitae sunt, non numerantur: non enim secundum hyposta
sim duas aimus naturas Christi; quo autem modo indivisibiliter
divisae sunt, numerantur. Duae enim sunt naturae Christi, ratione
et modo differentiae. Unitae autem secundum hypostasim, et
25 eam quae in invicem circumincessionem habentes, inconfuse unitae
sunt, propriam unaquaeque naturalem differentiam custodiens.
Modo igitur differentiae et solo numeratae sub discreta quantitate
reducentur.

4. Unus igitur est Christus, Deus perfectus et homo perfectus;

80 quem adoramus cum Patre et Spiritu, una adoratione, cum in

12 secundum | autem add. P || id | idem E || id quidem transp. B || quidem

om. P, mg A || uniti | unita ABCDEFGMNPR, unitas l. o. C I 3 enim |
autem E*G || uniti | unite EM, corr. E*, petrus et paulus et duo alii add. P II
naturae | substantie F 14 differentes | diffentes B 15 personae | domini F
16 est | sic CE*, om. ABDEFGMNPR 16—17 et quo... numerantur om. N
16 et quo modo differunt quae differunt om. M || quo modo | quando E ||
quae differunt om. B 18 sunt quidem transp. ABDGN, quid sunt P ||
inconfuse | (inconfu)sibiliter superscr. C* 19 divisae | sunt add. DM ||
autem | et add. E || indivisibiliter | sunt add. A B, sunt et add. G || 2o unitae !
venite l. o. B || sunt autem transp. BGN P 2o—21 quo quidem modo !
quadammodo P 2o quidem | quid G, quodam N 22 aimus naturas
transp. A BNP || naturas Christi transp. E || autem om. A || indivisibiliter !
divisibiliter GN, 1. o. A 23 sunt* om. N || sunt naturae transp. A || naturae
om. G 24 et' in add. N || hypostasim | sunt add. G || et* | ad N 25 eam |
ea B || quae | et add. D || in om. BDFGN, ad P || invicem | est add. C || cir
cumincessionem | circumincisionem F, circumcessionem B || inconfuse I (in
confu)sibiliter superscr. C* 26 propriam unaquaeque transp. F || unaquae
que | unamquamque BGN P || naturalem | naturaliter N || naturalem diffe
rentiam transp. G 27 Modo . . . solo | Igitur ex solo modo differentiae F ||
et | ex M || solo | (sol)um superscr. C* || numeratae | naminate (sic) Ci, no
minate C* 28 reducentur | reducuntur AM 29 igitur om. G || igitur est
transp. A || Deus perfectus transp. DER II et homo perfectus om. B 3o queml
quoniam Di, corr. D* || Spiritu | sancto add. del. M || cum* interl. M
 Capitula 52—53 I97

contaminata carne eius, non inadorabilem carnem dicentes: ado

ratur enim in una Verbi hypostasi, quae eius hypostasi generata
est; non creaturae venerationem praebentes: non enim ut nudam
carnem adoramus, sed unitam deitati, et ut in unam personam et
unam hypostasim Dei Verbi duabus ipsius reductis naturis. Timeo 8;
carbonem tangere propter ligno copulatum ignem. Adoro Christi
synamphoteron (id est simul utrumque), propter carni unitam
1016 deitatem. Non enim quartam | interpono personam in trinitate,

absit! sed unam personam confiteor Dei Verbi et carnis eius.

Trinitas enim mansit trinitas, et post Verbi incarnationem.
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. Ior6) capitulo huic adduntur, a Bur
gundiome cum omnibus fere codicibus graecis post cap. 8r (seu cap. 8 Libri IV)
pomumtur].
Migne Canc.
III, 9 CAPITULUM 53 III, 9

AD ID, SI NON EST NATURA ANHYPOSTATOS

(ID EST IN NON INDIVIDUO), OBVIATIO
Etsi enim non est natura anhypostatos (id est in non individuo),
1017 vel 1 substantia aprosopos (id est impersonalis), — in hypostasibus 5

enim et personis et substantia et natura consideratur, — sed non

31 inadorabilem | et adorabilem vel adinvertibilem noderabilem (sic) A ||
carnem dicentes | comedentes P 31—32 adoratur | adoramus DPR,
adorantes M 32 generata | facta superscr. C* 33 creaturae v. praebentes |
(creatu)ra colentes superscr. C* 34 sed | ut add. P || ut om. B 35 Verbi |
simul add. M || ipsius | eius superscr. C* 36 copulatum | copulantA Christi |
igitur G, mei add. EF, mei quod add. DN PR, nostri quod est add. M 37 syn
amphoteron vacat G || propter om. P || carni unitam transp. FMR, carni
unitatem l. o. A 38 quartam interl. C || personam in trinitate | in trinitate
personam ABGP || in | dei add. del. F || in trinitate om. N 39 unam imterl.
C* || carnis eius transp. F
1 CAPITULUM 53153 D*, ca. 52 C*, om. ABEFGMN PR || 9 | sic D*FMNP
c. 9 DGR, om. ACE 2—3 AD... OBVIATIO om. F 2 AD ID I Ad A,
An B, Ad illud DGP, In ad illum C 2—3 ANHYPOSTATOS... OBVIATIO
om. C 2 ANHYPOSTATOS | anhypostasis D, ante hypostasim E, hypo
statos P, aut hypostasis N, aiunt in non hypostasi M 3 ID EST | et G,
mg D II IN NON INDIVIDUO om. EMNR, non individuo A, non individuo
mg D, individuo P, individua G, scil. sine ypostasi add. B, si sine ypostasi
add. AG || OBVIATIO om. P, oviatio B, id est sine ypostasi add. D, id est
non individuo id est simile hypostasi add. E, id est individuo add. M, id est
individuo sive hypostasis add. N 4 Etsi | Et G || enim non est om. B,
homo A || anhypostatos | sine hypostasi add. B, id est sine hypostasi add. C*M ||
in om. N, id est B || individuo | dividuo F 5 impersonalis | personalis F,
l. o. G, impersonale M, sine persona superscr. C* || in om. C 6 et1 om. M,
ex N || consideratur | considerantur ABEFGN PR
 198 Burgundionis Versio

necesse eas, quae ad invicem unitae sunt, naturas secundum

hypostasim, unamquamque propriam possidere hypostasim: pos
sunt enim in unam concurrentes hypostasim, neque anhypostatoi
10 (id est in non individuo) esse, neque propriam unamquamque
habere hypostasim, sed unam et eandem utrasque. Eadem enim
Verbi hypostasis, utrarumque naturarum hypostasis existens,
neque anhypostaton (id est in non individuo) earum unam esse
concedit, neque utique heterohypostatus (id est alterius hyposta
5
seos) ab invicem esse permittit; neque quandoque quidem huius,
quandoque autem illius, sed semper utrarumque indivisibiliter et
inseparabiliter existit hypostasis: non secta et divisa, et partem
quidem sui ipsius huic, partem autem huic distribuens, sed omnis
huius et omnis illius impartibiliter et holoscheros (id est totaliter)
2O.
existens. Non enim idiosystatos (id est separabiliter) substitura
est Dei Verbi caro, neque altera hypostasis generata est, praeter
Dei Verbi hypostasim; sed in ipsa subsistens, enhypostatos (id est

7 necesse | est add. G || unitae | unire P, invite l. o. M 8 unam

quamque | unumquamque M || unamquamque p. p. hypostasim om. B ||
propriam possidere hypostasim | possidere hypostasim propriam E ||
possidere | habere add. N, superscr. C* || possidere hypostasim transp. P
8—9 possunt . . . hypostasim om. N 9 concurrentes hypostasim transp. G
Io in non transp. G, in om. NPR || in non individuo | id est non
dividue E* || propriam | propriam singularem vel M, singularem pro
priam vel l. o. M, singularem superscr. C* Io—II propriam . . . habere |
unamquamque habere propriam G I I sed | neque E || unam et
eandem | una et eadem B, unam eandem F 11—12 sed ... utrarumque
om. N 1 1 utrasque vacat A, utriusque D* 12 utrarumque | utrumque
ACE*G, utramque C*E*, utraque F || naturarum | naturarumque C || hypo
stasis | autem add. N 13 in om. M, del. E* || individuo | individua Es II
earum | eorum P || unam | naturam l. o. E 14 concedit | conceditur G
14—15 hypostaseos | id est persone add. F 15 ab I ad G || esse permittit
l. o. transp. M || quandoque quidem | quidem quoniam P || huius | quandoque
quidem add. del. M 16 autem | quidem M || utrarumque indivisibiliter
transp. G, utrumque ind. P, ind. utrumque B 16—17 indivisibiliter et
inseparabiliter transp. F, et inseparabiliter om. ABDEGNPR I7—I9 hypo
stasis... et* om. M 17 non | nec ABCNR || secta | sexta F, secreta B
18 quidem om. N || huicl | hinc G || autem om. GN || huic* | hinc BG, om. EN
18—19 omnis huius transp. F, totus superscr. C* 2o Non | si N II idio
systatos | per se existens add. P, id est per se existens add. BM, superscr. C* ||
substitura | substituta MN 21 Dei Verbi transp. G, Dei Verbi Dei A II
altera | alia FPR, superscr. C* || generata | facta superscr. C* || praeter | extra
superscr. C* 22 subsistens | existens E, est ex add. P II enhypostatos I
in hypostasiens superscr. C*
 Capitula 53—54 I99

in individuo) magis et non secundum seipsam idiosystatos (id est

separate consistens) hypostasis facta est. Ideo, neque anhypostatos
(id est in non individuo) est, neque alteram in trinitate infert 25
hypostasim.
Migne Canc.
III, io CAPITULUM 54 III, το

DE TRISAGIO (ID EST TER SANCTO)

1020 I. Hinc et eam quae in trisagio | ab insano Petro Cnapheo
facta est adiectionem, blasphemam determinamus, ut quartam
inducentem personam, et in parte ponentem Dei Filium, Patris 5
enhypostaton virtutem, et in parte eum qui crucifixus est ut alium
existentem praeter “fortem'', vel passibilem sanctam trinitatem
glorificantem et crucifigentem cum Filio Patrem et Spiritum
Sanctum. Auferamus hanc blasphema met interscriptam fabulam.
23 in individuo | indivisa AB, indivisas DEMNP in indivisa G,
secundum seipsam indivisas F || non om. N 24 consistens | subsistens
ABDEFGMNPR || facta | generata ABDEFGMNPR II Ideo | Ideoque P,
enim add. M 25 in non | in M, indivisas add. del. M, non E, om. FN ||
individuo | individuum F, individua E*N, magis individuo M || infert |
inducit R, superscr. C*, insunt F
1 CAPITULUM 54154 D*, om. ABCEFGMNPR || 1o | sic D*FMNP, c. Io
BGR, om. ACE 2 DE . . . SANCTO om. F, De modo retributionis et reddi
tionis vel remunerationis N (cf. c. 48, et in capitulis c. 54, ubi N idem ponit),
In hymno qui in inferius dicet sic dictus quia ter sanctus, ibi reiteratur sactis
(sic) id est de ter sancto C* || TRISAGIO | trisagion E || ID ... SANCTO
om. P II EST | de add. BDEGR II SANCTO | scil. hymno quem inferius dicet
sic dictum quia ter sanctus ibi iteravit add. D, scil. hymno quem (quod in
ferius add. M) dicet sic dicto quia et sanctus ibi reiteratur add. EM, id est
hymno quem (superius add. del.) dicet sic dictus quia ter sanctus ibi reiterat
add. G, scil. hymno quem dicet sic dictus est sanctus add. R 3 Hinc !
Huic M || eam interl. M, animal add. del. M || quae | qui B || trisagio | est
add. F 4 facta om. ABF, mg E || est om. F || blasphemam | blasphemiam
ABFN*, esse add. P || blasphemam determinamus | det. blasphemiam G ||
quartam | determinamus add. del. M 5 inducentem | inducente C, ducen
tem 1. o. N, perstas add. del. B || inducentem personam l. o. transp. M, induc.
personas B || parte CDN, l. o. E, partem ABE*FGN PR || ponentem mg D,
seorsum C*D* II Patris | anhypostaton virtutem et in partem ponentem dei
filium patris add. P 6 virtutem | virtute P, veritatem B, om. M || parte |
patrem BGN, vel seorsum add. M, seorsum superscr. C* || eum | enim P 7 for
tem | deum add. FGN PR, deum fortem BM, deum superscr. C* || sanctam !
dei add. M 8 cum | et P || Patrem | et filium add. B 9 Auferamus
om. F, abige(mus) superscr. C* || blasphemam | blasphemiam ABEFGMNPR ||
et interl. D || interscriptam | incircumscriptam Ei, inscriptam E*, eam celatam
superscr. C°, cancellatam add. NP || fabulam | fibula A, cancellatam add. F
 20O Burgundionis Versio

Nos enim “sanctus Deus'' de Patre assumimus, non ipsi soli deitatis
determinantes nomen, sed et Filium Deum scientes et Spiritum
Sanctum; et “sanctus fortis'' de Filio ponimus, non exspoliantes
virtute Patrem et Spiritum Sanctum; et “sanctus immortalis''
de Spiritu Sancto ordinamus, non extra immortalitatem ponentes
15
Patrem et Filium, sed in unaquaque hypostaseon (id est persona
rum) omnes has theonymias (id est Dei nominationes) simpliciter
et absolute excipientes, et divum Apostolum imitantes, aientem:
“Nobis autem unus Deus Pater ex quo omnia, et nos ex ipso; et
unus Dominus Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum";
sed et theologum Gregorium, ita alicubi dicentem: “Nobis
autem unus Deus Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Iesus
Christus, per quem omnia; et unus Spiritus Sanctus, in quo omnia;
hoc, id est 'ex quo' et 'per quem' et 'in quo' non naturas incidenti
bus, neque enim metepipton (id est transportarent) praepositiones
25 hae vel ordines nominum, sed characterizantibus unius et inconfu

Io enim interl. M || sanctus | sanctum l. o. G, sanctos l. o. M, scil. hic

superscr. C* || Deus | deum l. o. G || de | a F || assumimus | expicimus
superscr. C* || ipsi soli transp. F Io—I I deitatis determinantes transp. BG
1 1 determinantes | determinantis N, vel separates add. M, separantes super
scr. C* || eti om. ABFGN || Deum | dei BEIG, deum mg E* I 2 sanctus |
scil. hic superscr. C* || ponimus | exponimus G I 3 virtute | et add. B ||
sanctus | scil. hic superscr. C* 14 Spiritu Sancto transp. AFGR || ponentes
mg M 15 Patrem om. N || sed om. N 16 nominationes | nominationem A,
nominantes G 17 et' om. F || excipientes | percipientes N, accipientes GPR |
divum | divinum ABEFGMPR || imitantes | mitantes l. o. M I 8 unus

Deus transp. M || Pater | patris l. o. M || ex* | in F I9 Dominus | deus

ABFN, deus et hiis P || ipsum | christum N 2o et | etiam N || theologum
Gregorium | theologus Gregorius BER, nazanzenus mg D* || alicubi | alibi G,
alicui FM 2I autem | ait F || unus' | unus add. F 21—22 ex quo . . .
quem omnia | etc. A 21 omnia | et nos ex ipso add. B || Dominus I deus
BFP 22 omnia* | et nos per ipsum add. B || unus | eius l. o. C, deus add. C*
23 hoc | enim add. P || id est om. C, idem est M || et* om. A N || non | natura
l. o. G 23—24 incidentibus | incendimus A, velut una pro alia ponentur
add. M, hiis tribus add. AB, hiis tribus incidentibus G, hiis tribus superscr. C*
24 metepipton vacat A, velut una fonersona poneretur add. F, velut una per
alia poneretur add. N, velut una pro alia poneretur add. P || transportarent !
transportare ut F, transportarentur M, vel ut una pro alia poneretur add. B,
mutarent et ut una pro alia poneretur superscr. C* 24—25 praepositiones
hae transp. C 25 vel | enim G, autem M || sed om. N || characterizantibus !
id est signantibus add. B

17—19 I Cor. VIII 6. 2o—29 GREGOR. NAZIANZ. Orat. 39 12 P. G.

36 348 A B.
 Capitulum 54 20I

sae naturae proprietates. Et hoc manifestum est ex hoc quod in

unum coniunguntur rursus, si ab aliquo non perfunctorie illa
legantur apud Apostolum, hoc scilicet: ex ipso et per ipsum
omnia; ipsi gloria in saecula. Amen”.
2. Quoniam enim non ad Filium solum dictum est hoc trisagion, 30
sed ad sanctam trinitatem, testis divus et sacer Athanasius et
Basilius et Gregorius, et omnis sanctorum patrum chorus,
1021 quia per trinam sanctitatem tres supersubstantialis dei|tatis
hypostases sancta seraphim nobis demonstrant. Per unam vero
dominationem unam thearchicae trinitatis substantiam et im
perium notam faciunt. Ait enim theologus Gregorius: “Igitur
ita quidem sancta sanctorum, quae et seraphim convelantur et
glorificantur tribus sanctificationibus in unam coexistunt domi
nationem et deitatem. Quod et ab alio quodam eorum qui ante
nos philosophice dictum est, et optime et altissime''.
26 proprietates | proprietatis B 26—27 in unum coniunguntur |
coniunguntur in unum P, et in unum add. P 27 aliquo | alio F ||
perfunctorie | perfunctione BE1R, corr. E*, perfunctore D 27—28 illa
legantur | illa leguntur ABDEFGN PR, leguntur illa M 28 ex | se add. EF ||
ipsum | et in ipso add. BC 29 saecula | saeculorum add. BFM || Amen |
De ea que in specie et individuus et athomus consideratur natura et diffe
rentia unionis, id est incarnationis et qualiter suscipiendum unam dei naturam
incarnatum XI add. B*, XI add. FN 3o Quoniam | Quod F || enim |
autem BGR || Filium solum transp. NP || hoc om. P 3I sanctam om. G,
sancta l. o. C || testis | est add. BDEFGMNR || divus | divinus FG || Athanasius|
anastasius FGM 31—32 et Basilius om. F 32 et* interl. B || patrum chorus
transp. F, cetus superscr. C* 33 quia | et add. ABDEFMN PR, igitur per
perfectam trinitatem et add. G || tres | sunt add. G || supersubstantialis |
supersubstantiales N, substantialisG, super substantias vel supersubstantialis B
34 hypostases | id est personas superscr. C* || demonstrant | sub innuunt
superscr. C* 35 thearchicae | principalis add. C*FNP, id est principalis
add. B II et | per add. D 35—36 imperium notam | regum (nota)tivi super
scr. C? 36 enim | igitur ABCFGNP 37 ita | ista ABG, om. N || et' om.
ABDEFGMNPR || seraphim | duobus add. C* || convelantur | convolantur N
38 coexistunt | et conveniunt add. F, vel conveniunt add. N, coexistentiam
conveniunt D 39 Quod et transp. B, et om. F || alio | aliquo G || quodam |
modo add. del. B || qui | quod C | 4o philosophice | philosophie ADEMNP,
corr. E?

28—29 Rom. XI 36. 3o—32 ATHANAS. De synodis 38 P. G. 26 76o B;

BASIL. Adversus Eunom. III 3 P. G. 29 66IA, Epistula 226 3 P. G. 32 848 C;
GREGOR. NAZIANZ. Orat. 38 8 P. G. 36 32o B; Doctrina Patrum Io et
316 seq. 36—4o GREGOR. NAZIANZ. Orat. 38 8 P. G. 36 32o B; Doctrina
Patrum 316.
 202 Burgundionis Versio

3. Aiunt igitur qui ecclesiasticam historiam construxerunt,

quod litanias faciente eo qui in Constantinopoli populo, propter
quasdam theilatus (id est divinas) minas, sub Proclo archiepiscopo
factas, raptum esse puerum populi, et ita edoctum esse ab angelico
45 quodam magisterio trisagion hymnum: “Sanctus Deus, sanctus
fortis, sanctus immortalis, miserere nobis''; et rursus reverso puero et
doctum annuntiante, cantasse hymnum ita omnem multitudinem,
et ita confestim quievisse minas. Sed et in sancta et magna et
universali quarta synodo, eam quae in Chalcedonia aio, ita cantatus
50 esse trisagios hymnus traditus est. Sic enim in actis eiusdem
sanctae synodi refertur. Risus igitur vere et ludibrium est, per
angelos edoctam, et inductionis cessatione creditam, et tantorum
sanctorum patrum synodo firmatam et corroboratam, et prius a
seraphim cantatam trisagion oidin (id est ter sanctum canticum)
55 ut trishypostatae deitatis demonstrativam, Cnaphei velut con
culcari irrationabili opinione, et quasi emendari, ut seraphim
41 igitur | ipsi G, om. N, enim AB || qui interl. N || ecclesiasticam
historiam || ecclesiasticas historias ABFNP 42 quod | qui F 43 quas
dam | quandam G || id est om. F || divinas minas transp. G 44 raptum !
ruptum M || raptum esse transp. N || angelico | anglico A 45 trisagion |
id est ter sanctum superscr. C* 46 sanctus | et add. ABEFGNP || et* om.
DPR || puero | poro B 47 doctum | quod edoctum erat superscr. C* ||
cantasse | hunc add. C* || hymnum | dico add. del. B || ita interl. D 48 quie
visse | cessases (sic) superscr. C* || et* om. BEFMN || et* om. G. 49 uni
versali | universaliter G || quarta synodo transp. BE || eam | ea D || Chalcedonia !
Chalcedoniam GM || cantatus | cantandus AG 5o trisagios | ter sanctus
superscr. C* || enim | etiam NP || actis | gestis superscr. C* 51 sanctae
om. AG || Risus | Rursus BFP, 1. o. D || et om. B || est | et add. E 52 cessa
tione | cessationem AEFGMPR, id est in dei cessatione B || creditam I credi
tum G, traditum N 53 synodo | concilio superscr. C* || firmatam | confir
matam A BNP || corroboratam | roboratam BD, coloratam M, certificata
superscr. C* || et* om. G || a om. B 54 cantatam | cantatum G || trisagion . . .
sanctum | ter sanctum C, ter sanctum trisagion oidin id est ABEGMNPR,
sanctum trisagion oidin id est F, est sanctum trisagion oidin id est D 55 ut l
et F || trishypostatae | id est personas add. F, id est tres personas add. NP,
id est tres personas habentes add. B, id est tres personas habentis superscr. C* ||
deitatis | vel enuntiativa vel ostensiva vel add. P || demonstrativam | demon
strativum G, demonstrativa BDMNP, demonstratia AFR II Cnaphei om.
ABDEFGMNPR, ab eoque superscr. C*, pro ens add. C* || velut | vult M
55—56 conculcari | conculcanti P, (conculca)tum superscr. C* 56 irrationa
bili | irrationali BM, rationali P || opinione | contumacia superscr. C* || emen
dari | esse add. del. Ci, (emenda)tum esse superscr. C°, emundari M

48—5o Act. I edit. MANSI VI 936C; Doctrina Patrum 318.

 Capitula 54—55 203

superexcedentis. Sed, o de procacitate, ut non dicam de amentia!

Nos autem ita aimus, etsi daemones rescinduntur: “Sanctus Deus,
sanctus fortis, sanctus immortalis, miserere nobis''.

Canc.
Ę, CAPITULUM 55 III, 1 1

DE EA QUAE IN SPECIE ET IN ATOMO CONSIDERATUR

NATURA, ET DIFFERENTIA UNIONIS ET INCARNATIONIS,
ET QUALITER SUSCIPIENDUM:
“UNAM DEI VERBI NATURAM INCARNATAM''

024 I. Natura vel nuda contemplatione cogitatur: secundum |

seipsam enim non subsistit; vel communiter in omnibus homoidesi
(id est eiusdem speciei) hypostasibus, has copulans, et dicitur in
specie considerata natura; vel totaliter eadem in assumptione
accidentium in una hypostasi, et dicitur in atomo considerata
natura. Deus igitur Verbum incarnatus, neque eam quae nuda
contemplatione cogitatur naturam assumpsit: non enim incarnatio

57 super excedentis | superexcedentes E || Sed | heu add. BDGR || o de |

odo N, odio B, odio et G || procacitate | pro quantitate A, pro cantate B,
procacitas, l. o. procacitatis F || de amentia | dementia AFG, de om. A
58 aimus | agimus G, dicimus B || rescinduntur | rescindantur A, offen
duntur superscr. C*, mg add. D* 59 fortis | et add. del. G || sanctus* | et N,
et add. BEGP

1 CAPITULUM 55|55 D*, 54 C*, om. ABEFGMNPR II 1 1 | sic D*GMNP,

c. II R, 12 F, c. 12 B, om. ACE 2—5 DE . . . INCARNATAM om. F, De
contemplatione nature Christi C* 2 INi om. MN || IN SPECIE I spe in
individuo E || IN* | individuo MN, om. BP 3—5 NATURA... INCARNA
TAM om. P 3 DIFFERENTIA | et add. MN II UNIONIS | unitiones M,
uniones N II ET* | id est MN, om. A || INCARNATIONIS | incarnatione DG
4 ET om. AE 5 DEI VERBI transp. MN, om. G II NATURAM | deitatem G
6 Natura vel | scil. dicitur tribus modis superscr. C* || nuda | unda N || con
templatione cogitatur | cont. consideratur N , contemplatur cogitatione G
7 seipsam | se l. o. sei A || enim non | enim add. A, transp. N, enim om. F ||
communiter | communitur l. o. D || omnibus homoidesi | homoydeis homini
bus F 8 hypostasibus | id est personis superscr. C* || in specie | scil. hic
superscr. C* 8—9 in ... natura | natura in specie considerata BG 9 vel
om. N || totaliter | universaliter superscr. C* || eadem in transp. G Io ac

cidentium | eorum que accedunt superscr. C*, neque add. B || atomo | id est
individuo superscr. C* Io—II considerata natura | considerato F II in
carnatus I (incarna)tum superscr. C* || nuda mg D 12 cogitatur | considera
tur ABDEFGN PR, considerat M || non | non add. C, neque F || enim incar
natio transp. F, est add. BC*P
17 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 2o4 Burgundionis Versio

hoc, sed deceptio et fictio incarnationis; neque eam quae in specie

consideratur: non enim omnes hypostases assumpsit, sed eam
15 quae in atomo, quae eadem est in specie: primitias enim assumpsit
nostrae massae, non secundum seipsam iam subsistentem, et atomum
existentem prius, et ita ab ipso assumptam, sed in ipsa sui ipsius
hypostasi existentem. Ipsa enim quae hypostasis Dei Verbi generata
est carni hypostasis, et secundum hoc “Verbum caro generatum
2o est'', invertibiliter scilicet, et caro Verbum intransmutabiliter et
Deus homo. Deus enim Verbum et homo Deus, propter eam quae
secundum hypostasim unitionem. Idem igitur est dicere naturam
Verbi, et eam quae in atomo naturam. Neque enim atomum,
scilicet hypostasim, principaliter et solum demonstrat, neque quod
25 commune hypostaseon, sed communem naturam quae in una
hypostaseon (id est personarum) consideratur et investigatur.

13 et fictio I factio l. o. D || eam | ea N 14 omnes om. M II omnes

hypostases transp. F, personas superscr. C* 15 eadem om. BCD ||
eadem . . . specie | in specie eadem est G I6 massae | non secundum
seipsam subsistentem prius et ita ab ipso assumpta est, sed que in ipsa
sui ypostasi exstitit add. del. D addendo vacat; vel (vel | et FM) non se
cundum seipsam (secundum seipsam non transp. A, extitit add. del. F)
substiterat, et atomum exstiterat prius et ita ab (ab I sub M) ipso as
sumpta (est add. del. P) est (est om. A, prius add. G, assumpta est ab
ipso transp. E), sed quae in ipsa sui (sui | sua F, l. o. P) hypostasi extitit
add. AEFGMNPR, quae add. B || iam om. N || subsistentem | subsistente
l. o. C, substiterat B 17 ita om. M, et add. F || ipso | eo P II as
sumptam | assumpta BMR || sed | assumpsit eam que add. E 17—18 ipsius
hypostasi transp. D, ipsius om. ABG 18 quae interl. D || hypostasis !
est add. C* || Dei | est add. P || Dei Verbi transp. E || generata | facta
superscr. C* 18—19 Verbi . . . hypostasis om. B I9 est om. N carni
hypostasis transp. FM 2o et* om. N || caro | non secundum seipsam
iam subsistentem et athomum existentem prius et ita ab ipso assumptam,
sed in ipsa sui hypostasi existentem add. B 19—2o caro generatum est !
generatum est caro NP, factum superscr. C* || generatum est transp. BG,
est om. F, et add. E 2o scilicet om. GN, sed BP || intransmutabiliter I
immutabiliter F 21 enim | est add. C* II et | deus add. del. N 22 unitionem
unionem DEM, unitationem F 23 quae | est add. BP II naturam I natura
rum G, natura N 24 scilicet | id est N || demonstrat | scil. hic in natura
verbi superscr. C* 25 commune | communem speciem B, speciem commu
nem P, est add. AG, scil. speciem superscr. C* || hypostaseon | id est per
sonarum superscr. C* || una | unam B 26 id est personarum om. ABD
EFGMNPR

15—16 Cf. Rom. XI 16. 19—2o IOH. I I4. 2o—2I IOH. I I.

 Capitulum 55 2o5

2. Igitur aliud quidem est unitio, et aliud incarnatio. Nam

unitio quidem solum demonstrat copulationem; ad quid autem
facta est copulatio, non adhuc. Incarnatio autem, idem autem
dicere et inhumanatio, eam quae ad carnem, scilicet ad hominem 30
copulationem demonstrat, quemadmodum et ignitio eam quae
ad ignem unitionem. Igitur ipse quidem beatus Cyrillus in II
ad Sucensum epistula, interpretans: “Unam naturam DeiVerbi incar
1025 natam'', ita ait: “Si enim unam dicentes | Dei Verbi naturam
taceremus, non inferentes 'incarnatam', sed velut extra ponentes
dispensationem, esset eis fortassisibi non insuasibilis sermo, fingenti
bus interrogare: si una natura est totum, ubi perfectum in humani
tate? vel qualiter subsistit ea quae secundum nos substantia? Quia
vero et ea quae in humanitate perfectio, et eius quae secundum
nos substantiae manifestatio illata est, in dicendo 'incarnatam'
quiescant, calaminam virgam sibi ipsis substituentes''. Igitur hic
quidem naturam Verbi de natura ordinavit. Si enim pro hypostasi
naturam assumpsisset, non inconveniens et sine 'incarnatam' hoc

27 Igitur om. C || aliud quidem transp. FM || unitio | unio EFM || et

om. FGMP 28 unitio | unio EFM || solum dem. copulationem | demon
strat copulationem solum G || ad quid | aliquid N, ad quem P, ad quod BER
28—29 autem facta est | facta est autem B 29 adhuc I ad hunc B*C* ||
autem* est ABFGMR, est add. P, om. E 3o inhumanatio | humanatio
FGMNPR || eam om. B II scilicet ad | secundum N 32 unitionem | unio
nem EM II quidem | idem F, solitus add. del. M 33 Sucensum om. N,
Secundum ABCDEGMPR, sueneson F 34 ita ait transp. F || Dei Verbi
transp. GM 35 non om. N || incarnatam | incarnatum F, incarnatis M,
incarnationem mg M, id est incarnationem superscr. C°, ita ait add. del. N ||
extra | ex P, nixam (?) add. A 36 esset eis | scil hereticis superscr. C*,
hereticis mg add. D°M, eis om. G || fortassis ibi transp. GP || insuasibilis |
siccabilis F, insuadibilis A 36—37 fingentibus | fingentes P, fugientibus N
37 interrogare | interrogate l. o. D || una | creatura add. del. B || est interl. C ||
totum om. P || ubi | est add. DEFR 37—38 humanitate | humanitatem B
38 subsistit | subsistatM, substantiaG, substitit C* || ea | eam B || quae om. MII
substantia | est add. B 39 vero et ea | et ea veroG || ea interl. C* || humanitate |
est add. G || eius | ea G 4o nos om. F || illata | inducta superscr. C*, mg
add. M || dicendo | ducendo AN 41 quiescant | quiescat B, cessent superscr. C*,
mg add. M || calaminam | calami superscr. C°, calamiciam mg add. D* || ipsis |
ipsi P || substituentes | constituentes E || hic | loci superscr. C* 42 na
turam Verbi transp. B || de mg A || de natura | non de natura superscr. C* ||
ordinavit | vel posuit kyrillus add. B, posuit kyrillus superscr. C*, mg add. M
43 assumpsisset | intellexisset superscr. C* || inconveniens | conveniens l.o. N,
erat add. E* || sine del. M, si non EG, sive ABF
32—42 P. G. 77 244 A; Doctrina Patrum 16.
17•
 2o6 Burgundionis Versio

dicere; unam enim hypostasim Dei Verbi absolute dicentes non

45 fallimur. Similiter autem et Leontius Byzantius de natura hoc
verbum intellexit, non pro hypostasi. In ea vero quae ad Theodoriti
quaeremonias secundi anathematismi Apologia, ita ait beatus Cyril
lus: “Natura Verbi, scilicet hypostasis, quod est ipsum Verbum”.
Quare dicere “naturam Verbi'', neque hypostasim solam significat,
50 neque commune hypostaseon, sed communem naturam in Verbi
hypostasi totaliter consideratam.
3. Igitur, quoniam quidem natura Verbi incarnata est, scilicet
unita est carni, dictum est; naturam autem Verbi passam carne,
neque unquam et nunc audivimus, Christum autem passibilem
55 carne edocti sumus. Quare non hypostasim manifestat dicere
“naturam Verbi''. Relinquitur igitur dicere quoniam incarnatum
esse quidem, unitum esse est carni; carnem autem generatum
esse Verbum, ipsam Verbi hypostasim invertibiliter generatam
esse carnis hypostasim. Et quoniam quidem Deus homo generatus
60 est, et homo Deus dictum est. Deus enim Verbum generatus est
intransmutabiliter homo. Quoniam autem deitas homo generata
est, vel incarnata est vel humanata est, nequaquam audivimus.
Quoniam autem deitas unita est humanitati in una eius hypostaseon,
44 Verbi om. F || dicentes | ducentes A 45 autem om. F II Leontius
vacat G || natura | naturis G 46 verbum | id est natum superscr. C* ||
intellexit | et add. F 47 secundi om. BG || anathematismi | anathematis
superscr. C* || Apologia | responsione superscr. C*, mg add. M || ait I et
l. o. D 48 scilicet | si M, secundum B || quod | que D 49 solam |
solum A BN, solum autem solum P || significat | significant l. o. A 5o com
mune hypostaseon | ypostaseon communem F, communem hypostaseon
BN, individuorum superscr. C*, mg add. M || Verbi | id est add. N
51 totaliter consideratam transp. ABGN P 52 quidem om. ABDEFGMNPR II
Verbi | deum add. A 53 carni | ut add. D || dictum est vacat A ||
carne | edocti sumus add. del. D 54 et | neque mg D* || nunc I non B II
Christum | ipsum G || passibilem | (pas)sum superscr. C* 55 carne !
carni l. o. C || manifestat | manifestant GM 56 Relinquitur | DeliquiturC ||
igitur | ergo BDER 57 esse quidem transp. FR || est om. M, interl. P II
carnem autem generatum | hoc autem id est factum superscr. C* 58—59 ip
sam ... esse om. M || invertibiliter ... hypostasim om. N 58 generatam !
factam superscr. C* 59 esse | contra add. B || generatus | factus superscr. C*,
mg add. M 6o est* om.AG || Verbum | homo F || generatus | factus superscr. C*II
est* om. GP, et add. F 61 deitas | deus M || generata I facta superscr. C*
62 humanata | (huma)niter (?) superscr. C* 63 autem om. NP || unita | unitas
l. o. G || eius hypostaseon | suarum personarum superscr. C*
45—46 De sect. act. 8 n. 2 ac 4, P. G. 86 I 1252 BD, 1253 AD, 1256,
1257 AB. 46—48 P. G. 76 4oI A. 57—58 IOH. I 14.
 Capitula 55—56 2o7

didicimus; et quoniam Deus figuratur, scilicet substantiatur quod

1028 alienum, scilicet quod secundum nos dictum est. | In unaquaque 65
enim hypostaseon 'Deus' nomen ordinatur, de hypostasi autem
'deitatem' dicere non possumus. Deitatem enim Patrem solum,
vel Filium solum, vel solum Spiritum Sanctum non audivimus;
nam, deitas quidem naturam manifestat, Pater autem hypostasim,
70
quemadmodum et humanitas naturam, Petrus autem hypostasim.
'Deus' autem et commune naturae significat, et in unaquaque
hypostaseon (id est personarum) ordinatur denominative, quem
admodum et 'homo': Deus enim est qui habet divinam naturam,
et homo qui humanam.
4. In omnibus his sciendum, quod Pater et Spiritus Sanctus 75
secundum nullam rationem incarnationi Verbi communicant, nisi
secundum theosimias (id est divina signa), et secundum accepta
tionem et voluntatem.

;, CAPITULUM 56 jî,
QUONIAM THEOTOCOS (ID EST DEI GENITRIX)
QUAE SANCTA VIRGO
I. Theotocon autem (id est Dei genitricem) principaliter et vere
sanctam virginem Mariam praedicamus. Sicut enim Deus vere 6
qui ex ipsa natus est, ita vere theotocos (id est Dei genitrix) quae
64 et quoniam transp. G || figuratur | id est incorporatur vel efficitur
superscr. C* II scilicet | aut C, incorporatur vel efficitur add. E, id est aut
incorporatur vel efficitur M, id est incorporatur vel efficitur scilicet D,
id est incorporatur vel efficitur ABFGNP 65 dictum est transp. AG
66 enim | sic ACD*GM, om. BDEFNPR || ordinatur | ponitur superscr. C*
67 enim Patrem | autem Patrem esse F 69 quidem | quidam quidem, l. o.
quidam quidam M 71 commune | hec natura deus add. C* || et in | non N
72 ordinatur | ordinarum G || denominative | denominatione BEMPR 73 est
om. D II qui | quod D || divinam | deivanam (sic) M 74 qui | quod DE,
habet add. DGMR || humanam B, habet add. N, naturam add. F 75 Pater |
ipse N || Spiritus Sanctus transp. F 76 incarnationi | incarnatio N, in
carnationem EF || communicant | communicavit CEMNP. incommunicavit
l. o. C 77 id est | secundum add. G || signa | significat A 77—78 accepta
tionem | beneplacitum superscr. C*
1 CAPITULUM 56156 D*, 55 C*, om. ABEFGMNPR || 12 | sic D*GMNP,
c. 12 BR, I 3 F, om. ACE 2—3 QUONIAM... VIRGO om. F 2 GENI
TRIX om. G, genitricis DEMNR 3 QUAE om. G II QUAE SANCTA
VIRGO om. P, maria add. D, est add. M 4 autem om. BP || principaliter
et vere transp. B, simpliciter et vere et principaliter G 5 virginem Mariam
transp. ABGMNPR, virginem om. F II Deus vere transp. FN, Deus est vere
AM, est add. BC*DEFGN PR 6 est* om. B || genitrix | est add. C*EGMN
 2o8 Burgundionis Versio

verum Deum ex seipsa incarnatum genuit. Deum enim aimus ex

ipsa natum esse, non ut deitate Verbi principium accipiente exi
stendi ex ipsa; sed ut ipso Dei Verbo, quod “ante saecula'' intempo
10 raliter ex Patre genitum est, et anarchos (id est sine principio) et

aeterne existit cum Patre et Spiritu, “in ultimis diebus'' propter

nostram salutem in utero eius inhabitante, et ex ipsa intrans
mutabiliter incarnato et nato. Non enim hominem nudum genuit
sancta Virgo, sed Deum verum; non nudum, sed incarnatum; non
15 caelitus corpus subducentem et ut per solinan (id est carnalem)
per ipsam transeuntem, sed ex ipsa homousion (id est consub
stantialem) nobis carnem assumentem, et in seipso substituentem.
Si enim caelitus corpus deductum est, et non ex ipsa quae secundum
nos natura assumptum est, quae utilitas humanationis? Humanatio
20 enim Dei Verbi propter hoc facta est, ut ipsa quae peccavit et
1029 cecidit et corrupta est natura, vincat eum qui decepit tyran|num
et ita de corruptione liberetur, quemadmodum ait Apostolus:
“Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mor
tuorum''. Si primum verum, et secundum.

7 verum | vere GN, unum A || verum Deum transp. E || seipsa | ipsa N

7—8 aimus ex ipsa | ex ipsa aimus ABDEGMNPR, ex seipsa aimus F
8 natum | generatum F, incarnatum MN || non om. A || deitate | deitatem C*
9 ex | ab P || ipso Dei Verbo | ipso Verbo Dei E, Dei Verbo ipso FMN II
saecula | ex tempore add. P, ex patre add. A 9—1o intemporaliter ex Patre !
ex Patre intemporaliter BG 1 1 existit | exstitit F 12 salutem add. A* II in !
id est P || eius | in humanitate add. del. D || inhabitante mg D, habitante P
15 solinan | id est carnalem superscr. C* || id est | id est superscr. C*, in add. A II
carnalem | carnem F 16 homousion | consubstantialem superscr. C*
17 carnem assumentem | carnae assumente C || seipso | ipso G || substituentem !
cum add. C* 18 caelitus corpus transp. G 19 nos | est add. C* || quae
non N, quod superscr. C* || utilitas | opus superscr. C* || humanationis I est !
add. G || Humanatio | Humano l. o. E 2o est om. F || ipsa I ea ADR II
peccavit | in adam add. C* 21 cecidit | decidit M, in adam add. C* || et
om. ABN || corrupta est transp. N, est om. ABP, adam add. C* || vincat !
ipsam naturam in christo superscr. C* || qui | quid E || decepit | decipit E'M,
corr. E*, et add. DMR 22 liberetur | liberatur E, et add. B 23 hominem*
id est Adam superscr. C* || et | et add. P || et per hominem | per hominem et
CM, scil. christum superscr. C* 23—24 resurrectio mortuorum transp. B,
resurrectionem mort. 1. o. AM 24 verum om. A, est add. EGP, est verum
BR, est superscr. C* || et | quod add. ABDEFGMNPR || secundum | est
add. ABFGP

9 I Cor. II 7. 1 1 Hebr. I 2; cf. II PETRI III 3. 22—24 I Cor. XV 21.

 Capitulum 56 2o9

2. Si autem et dicit: “Primus homo ex terra, terrenus; secundus 25

Adam, Dominus, ex caelo''; non corpus ait “ex caelo'', sed mani
festum quod non nudus homo est: ecce enim et Adam ipsum
nominavit et Dominum, id quod est synamphoteron (id est utrum
que) significans. Adam enim interpretatur terrigena; terrigena
autem manifestum quod est hominis natura, ex terra plasmata; 30
Dominus autem divinae naturae est representativum.
3. Rursus autem ait Apostolus: “Misit Deus Filium eius
unigenitum, natum ex muliere''; non dixit 'per mulierem', sed
“ex muliere''. Significavit igitur divus Apostolus, quod ipse est
unigenitus Filius Dei et Deus, qui ex Virgine natus est homo, et ipse
est qui ex Virgine natus est qui Filius Dei et Deus: natus autem
corporaliter, secundum quod factus est homo, non praeplasmato
homini inhabitans ut in propheta, sed ipse substantialiter et vere
generatus homo, scilicet in hypostasi eius animatam carnem anima
rationali et intellectuali substituens, ipse factus est ipsa hypostasis. 40
Hoc enim significat “natus ex muliere''. Qualiter enim utique

25 Si autem et | fiet ABDEFGMNPR || dicit om. G || Primus | e

add. Ci, est C* || ex | de ABGN || terrenus | et add. EG || secundus | autem
add. P 26 Dominus . . . ait mg D, autem a deo A, autem homo B,
qui M, om. CEFGN PR || ex* | de NPR || caelo* | caelestis add. EFMNP
26—27 manifestum | est add. AC°DEPR || 27 quod | quoniam N || est om. N ||
enim | eva add. A 28 et Dominum om. P || Dominum om. M, deum ABD
EFGNR II idu | ideo F || est1 om. BCDFP, interl. C* || id est om. M 29 signi
ficans | significat B || enim | autem BFR II terrigena* | terra DEFMN PR,
sive add. F 3o autem | erigena N || autem manifestum | est add. ABC*
DEGMNPR, manifestum est autem F || est om. BNR, cum P 31 Dominus|
deus E || autem interl. D || est | et P 32 ait | divinus add. G || Deus | domi
nus F 32—33 Filium eius unigenitum | unigenitum eius filium P, unigeni
tum filium suum E 32 eius | interl. A, suum BDG, suum eius F, suum et
eius M 33—34 non . . . muliere mg D 33 dixit | dicit FM, natum
add. E 34 igitur | enim ABGN || divus | divinus FGPR 35 est om. B
35—36 qui . . . ipse est om. BGN 36 est1 | est add. P 35—36 homo . . .
natus est om. A 36 qui* om. ABDEFGMNPR || autem | enim NP
37 quod | ipse P || est homo transp. B, est om. C, et ipse est qui ex virgine
natus est filius dei et deus add. G || praeplasmato | plasmato CDF, corr. D*
38 sed | et add. BN || ipse | et add. AB || et om. ABG || vere | verus P 39 ge
neratus homo I homo generatus est P, generatus est homo DGN || in om. P ||
eius | sua superscr. C* 4o substituens | subsistens M || ipsa | ipsa add. P
41 muliere | enim add. N

25—26 I Cor. XV 47. 32—33 Gal. IV 4. 41 Ibid.

 2IO Burgundionis Versio

ipsum Dei Verbum “sub lege factum'' est, si non homo nobis
homousious factm est?
4. Unde iuste et vere theotocon (id est Dei genitricem) sanctam
45 Mariam nominamus. Hoc enim nomen universum mysterium
dispensationis constituit. Si enim theotocos (id est Dei genitrix)
quae genuit, omnino Deus qui ex ipsa natus, omnino autem et homo.
Qualiter enim utique ex muliere, qui ante saecula existit et habet
existentiam, si non homo generatus est? Filius enim hominis
50 manifestum quoniam homo. Siautem ipse qui natus est ex muliere est
Deus, manifestum quoniam unus est qui ex Deo Patre genitus est
secundum divinam et anarchon (id est sine principio) substantiam; et
in ultimis temporibus ex Virgine natus secundum inceptam et sub
tempore substantiam, scilicet humanam. Hoc enim unam hypo
1032 stasim et | duas naturas et duas generationes significat Domini
nostri Iesu Christi.

5. Christotocon autem (id est Christi genitricem) non dicimus

Virginem, quoniam in destructione “theotocos'' (id est Dei genitrix)
vocis, nequam et inquinatus et iudaeiphron Nestorius, qui vas

42 si non | sive N 43 homousios | id est consubstantialis add. F,

consubstantialis mg add. M, superscr. C* || est om. A 44 Dei genitricem
sanctam | sanctam dei genitricem BG 45 nomen om. M 46 constituit I
mg F, consistit GMNPR, constare facit superscr. C* || enim | et add. F ||
genitrix | est add. C* 47 quae | quem M || Deus | deum AG II ipsa !
ea FR || natus | est add. ABC>DEFGMNPR || homo | est add. ABC*DGNPR
48 enim | autem FM, qui add. G || utique om. G || muliere | est add. C* ||
qui | quod l. o. E, om.G || existit | consistit FR 49 si non | nisi superscr. C* ||
generatus | factus superscr. C* || est | homo add. B || Filius enim hominis om. C 11
enim om. NP || enim hominis om. A, est add. B 5o manifestum | mani
festissimum C, est sancti scil. quoniam esset superscr. C*, est enim add. P,
enim est add. DG, est add. FM, eniih add. BCENR || quoniam | quod G, filius
hominis add. C || homo | est add. A, unus est add. FG, unus est EMN PR.
unus (del.) est homo D, om. B 5o—51 Si . . . unus est om. N 5o ipse I
ille F || est* om. B 5o—51 est Deus | unus est add. EM, et add. G, Deus est F
51 manifestum | est add. ABC>DEFMNPR unus est om. M, est om. BC
53 ex Virgine natus | est add. CDFMR, natus est ex Virgine ABG, natus est
de Virgine NP || inceptam | inceptum E 54 scilicet | id est BG || enim I
autem superscr. C* || unam om. F 55 duas naturas transp. B || et* I id est
DN PR 57 Christotocon autem | Unam G || non om. AFGN || dicimus |
dicamus l. o. C 58 destructione | destructionem D || id est Dei genitrix
om. G || genitrix | genitricis DP 59 nequam | nequaquam P || iudaeiphron
vacat G, id est que iudeorum fingens B, add. NP, id est que iudeorum scen
tiens (sic) superscr. C* || qui vas | quas B
 Capitulum 56 2II

dehonorationis, in dehonoratione solius vere honoratae super 60

omnem creaturam theotocu (id est Dei genitricis), — et si ipse

rescindatur cum patre suo diabolo, — [hoc nominationis] invenit
ut laesae. Christus enim et David rex, et Aaron archiereus (id est
princeps sacerdotum); haec enim quae chriomena (id est ungeban
tur) regnum et sacerdotium; et omnis theophoros (id est Deum 65
ferens) homo christus dici potest; sed non Deus natura, ut et
Nestorius, Dei inimicus, eum qui ex Virgine natus est theophoron
(id est Deum ferentem) dicere impiissimus infremuit. Nos autem
theophoron ipsum dicere vel intelligere, absit! sed Deum incar
natum. Ipsum enim “Verbum caro factum est'', conceptum quidem
ex Virgine, proveniens autem Deus cum assumptione, iam et ipsa
ab ipso deificata simul cum inductione huius ad esse, ut simul facta
fuerint haec tria: assumptio, existentia, deificatio eius a Verbo; et ita
intelligi et dici theotocon (id est Dei genitricem) sanctam Virginem,
non solum propter naturam Verbi, sed et propter deificationem
6o dehonorationis | dehonorationes P, est add. NP || dehonoratione |
dehonorationem DEFGMNPR || solius | nature add. del. B || honoratae |
honorare B 61 Dei genitricis | genitricis dicitur E || si | sic G, uti (?) E,
moriatur add. A 62 rescindatur | moriatur mg add. M, superscr. C*,
irascatur mg add. D* || suo | eius ABDEFGMNPR II diabolo | dyabolus F ||
invenit | ivit G, invenitur F 63 ut laesae om. BDEFGMNPR, ut om. A ||
Christus | Christo F || et1 om. A, est et F || David | qui add. A, est
qui add. BC*GP || rex | rex add. M || Aaron | et qui add. B, est qui
add. G, qui add. M 63—64 archiereus . . . sacerdotum | archisacerdos A
63 archiereus | qui architenens F, factus superscr. C* 64 enim | erant add.
BDFG || quae om. B || chriomena id est om. C, que add. P 64—65 ungebantur!
vergebantur l. o. E, ungebatur F 65 regnum | regum N || et* | sic
CE*FGNP, om. ABDE1MR || sacerdotium | sacerdotum DM || omnis |
omnes F || theophoros | deifer superscr. C* || Deum | dominum A 66 potest |
potem Ci, corr. C* || non interl. D || ut et | unde et AG, unde N, ut
EFMPR 67 ex | de P || theophorom 1 deiferum superscr. C* 68 feren
tem | hominem add. ABEFGN P || infremuit | inferimus N 69 theophoron |
id est add. M, id est deum factum add. B, deiferum superscr. C* 7o—7I Ip
sum ... Virgine | vacat superscr. C* 7o est om. F || conceptum | Concepit
A II quidem | autem BG 71 proveniens | veniens BP, procedens G, super
scr. C* || assumptione | id est in carne superscr. C* || iam | nam EGM || ipsa |
caro mg add. D* 72 ipso | mox cum fuerat mg add. M || simuli | id est mox
superscr. C* || cum | est M || inductione huius ad esse | huius ad esse deduc
tione DE, ad esse deductione F, huius ad esse ABGMNP, cum fiebat, caro
enim facta est superscr. C* 73 fuerint | fuerant B || existentia om. M ||
deificatio | deificatum M || a om. C, in l. o. G || et ita transp. G, aimus ita B
74 id... genitricem om. C II Dei genitricem sanctam | sanctam Dei genitri
cem BG 75 sed | humane add. del. M || et om. FG
 2I2 Burgundionis Versio

humanae, quarum simul conceptio et existentia mirabiliter factae

sunt: conceptio quidem Verbi, existentia vero carnis in ipso Verbo,
per Dei genitricem, super naturam praebentem plasmari plas
matori, et humanari Deo et factori totius, deificanti quod assumpsit,
80
servante unitione unita talia qualia et unita sunt; non quod divi
num dico solum, sed et quod humanum Christi, quod super nos
et secundum nos. Neque enim generatus prius secundum nos,
postea factus est super nos; sed ex prima existentia ambo exstitit,
propterea quia ex summa conceptione in ipso Verbo existentiam
85 habuit. Igitur humanum quidem est secundum propriam naturam,

Dei autem et divinum super naturam. Amplius autem et animatae

carnis idiomata habuit: suscepit enim ea Verbum, dispensationis
ratione, naturalis ordinis motu, secundum veritatem naturaliter
facta.
Migne Canc.
III, 1 3 CAPITULUM 57 III, 1
1033 | DE IDIOMATIBUS NATURARUM
Perfectum autem Deum confitentes eundem Dominum nostrum
Iesum Christum, et perfectum hominem aimus eundem; omnia
76 humanae | massae add. ABCDEFGMNPR || quarum | quorum
ABDEFGMNPR || simul om. D || mirabiliter | (mir)ificare et (mi)rabiliter
superscr. C* || factae | facta FN 77 quidem | quid est G || vero interl. M.
enim N 78 per | ipsam add. F || naturam | sic add. C* 79 humanari I
humanatori G || et* om. N || deificanti | deificante F, deificatori G
8o servante | custodiente superscr. C* || servante unitione transp. D II
unitione | unione AFMN PR || unita* om. N || et om. AGN P ||
unita* | unitas C || quod | secundum N 8o—81 divinum I (divi)nitate
superscr. C* 81 solum om. M, (sol)am superscr. C* || et om. BEP II hu
manum | (huma)nitate superscr. C* || quod* | et N 82 generatus | est add.
AFGNP, factus superscr. C* 83 est om. P || super interl. D || existentia !
consistentia F || ambo | ambeo, l. o. abeo C || exstitit | existit BDEGNPR,
excidit M 84 quia | que M || ex summa I ex suma, l. o. exuma C, super
prima F, || in ipso transp. P 85 Igitur | quidem add. del. B || est om. D,
proprie superscr. C* || propriam naturam transp. F 86 autem* om. F ||
divinum | dominum F, est add. C* || naturam | (natura)liter superscr. C* ||
Amplius | adhuc superscr. C* || et animatae | inanimatae D 87 idiomata !
sunt add. del. P 88 ordinis motu | ordinis motum M, vel motionis ordine
superscr. C* || veritatem | virtutem BD || veritatem naturaliter transp. E
89 facta om. B, factam ADEFGN PR
1 CAPITULUM 57|57 D*, 56 C*, om. ABEFGMNPR || 13 || sic DsMNP,
c. 13 GBR, 14 F, om. ACE 2 DE ... NATURARUM om. F II NATURA
RUM om. C 3 autem om. A || eundem om. B 4 eundem | et add.
A BC*DEFGMN PR
 Capitula 56—58 2I3

habere quaecumque Pater, praeter ingenerationem, et omnia 5

habere quaecumque Adam primus, excepto solo peccato, quae
sunt corpus et anima rationalis et intellectualis; habere autem
eum similiter cum duabus naturis, duplicia ea quae sunt duarum
naturarum naturalia: duas voluntates naturales, et divinam et
humanam, et operationes duas naturales, divinam et humanam, 1o
et autexusia (id est libera arbitria) duo naturalia, divinum et
humanum; et sapientiam et cognitionem, divinam et humanam.
Homousios enim (id est consubstantialis) existens Deo et Patri,
autexusios (id est libere) vult et agit ut Deus. Consubstantialis
autem existens et nobis, libere vult et agit ut homo idem. Ipsius 15
enim miracula, ipsius et passiones.
Mi
iii, CAPITULUM 58 É,
DE VOLUNTATIBUS ET AUTEXUSION
(ID EST LIBERIS ARBITRIIS)
DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI

I. Igitur quia duas quidem naturas Christi, duas eius et naturales 5

voluntates et naturales actus aimus. Quoniam autem una duarum
naturarum eius hypostasis, unum et eundem aimus et volentem
5 quaecumque | habet add. EM 5—6 Pater . . . quaecumque
om. AF 5 Pater | habet add. P || omnia | omnino P 6 solo peccato
transp. G 7 habere I aimus add. C* || autem I enim N 8 eum similiter
transp. N, super eum P, igitur add. A, id est ad similitudinem superscr. C* ||
duabus naturis | duarum naturarum superscr. C* II ea om. AG, del. E ||
duplicia. . . sunt | quae sunt duplicia G, id est ad similitudinem B || quae
sunt transp. MNP, 1. o. transp. E 8—9 duarum naturarum transp. E
9 naturalia | scil. add. BD* || voluntates naturales transp. F || et* om. ADR II
et° interl. C2 1o et operationes... humanam om. ABCDEGMNPR 1 1 et!
om. B || et autexusia vacat A || autexusia id est om. C || arbitria | arbitrio B ||
libera. . . naturalia | duo naturalia libera arbitria G || naturalia | voluntates
superscr. C* 12 et sapientiam ... humanam om. ABCDEGMNPR, et add. F
13 enim om. BFG || et om. ABFG 14 autexusios om. G, enim add. F, libero
arbitrio mg add. M || id est om. C II libere | libero arbitrio superscr. C* || vult !
iuste P || ut | quod l. o. G 15 autem om. P || nobis | et add.GII libere | libero
arbitrio superscr. C* || agit | ait P || ut om. E 16 enim | vel iuncta add. A ||
ipsius | sunt add. C, sunt ipsius ABDEFGNPR || et om. M, interl. D*
1 CAPITULUM 58|58 D*, 57 C*, om. ABEFGMNPR || 14 | sic D°MNP,
c. 14 BGR, I5 F, om. ACE 2—4 DE... CHRISTI om. F 3—4 ID. . .
CHRISTI om. AP 5 duas quidem transp. ABEFGMNPR || duas eius et | et
eius duas G, et om. AC 5—6 naturales voluntates transp. E 6—7 du
arum naturarum transp. E 7 unum | viventium M || eundem | unum
ABEFGMNPR || volentem | nolentem G, voluntatem F
 2I4 Burgundionis Versio

et agentem naturaliter secundum ambas naturas, ex quibus et in

quibus et quae est Christus Deus noster. Velle autem et agere,
10 non divise, sed unite: vult enim et “agit alterutra forma cum alterius
communione''. Quorum enim substantia eadem, horum et voluntas
et actio eadem; quorum autem diversa substantia, horum diversa
et voluntas et actio; similiter et e converso: quorum voluntas et
actio eadem, horum et substantia eadem; quorum autem diversa
15 voluntas et actio, horum et diversa substantia.
2. Ideo utique in Patre quidem et Filio et Sancto Spiritu ex
identitate actionis et voluntatis, identitatem naturae cognoscimus.
In divina vero dispensatione, ex differentia actionum et volun
tatum, et naturarum differentiam cognoscimus, et naturarum
20 differentiam scientes confitemur et voluntatum et actionum
differentiam. Quemadmodum enim eiusdem et unius Christi
naturarum numerus, pie intellectus et dictus, non dividit unum

8 ambas naturas transp. E, duas (del.) ambas N || et* I christus

add. M 9 quae | qui G, duo superscr. C* || agere | et add. F Io non |
secundum l. o. N || divise ] (divis)ibiliter superscr. C* || unite | non
sub habitudine mg add. M, conveniente (?) superscr. C* || vult I uni
versaliter G || et agit om. N, et ait et P, ad add. A || alterius I
altera C II communione | commune l. o. D || substantia | forma N ||
horum | est add. F, est horum G 12 actio eadem transp. FNP, om. B.
actus idem superscr. C* 12—13 quorum . . . actio om. BDG 12 diversa*!
differens superscr. C* || horum | et add. E, est add. F || diversa* om. F, differens
mg add. M 12—13 diversa et transp. P I3 actio | actus superscr. C* ||
I3 et* om. B || e om. D || quorum | et add. ANP, et quorum G I4 actio |
actus C*DEFMNP || eadem1 | idem ABC*DEFGMNPR, et add. P || sub
stantia eadem transp. N, et add. G I4—15 quorum . . . substantia om. F
I4 autem om. AG || diversa | differens superscr. C* I 5 actio | et add. del.G.
actus superscr. C* || et diversa transp. E, et om. C, differens superscr. C* ||
substantia | substantia add. A 16 quidem om. ABGNP || Filio I in Filio
quidem P, quod in add. N || Sancto om. A || Sancto Spiritu transp. BDEF
GN PR I 7 identitate | indentitates, l. o. identitatem G || cognoscimus I
intelligimus N, intelligimus vel cognoscimus FP 18 vero | enim B, ex
add. N || dispensatione | id est incarnatione superscr. C* I9 naturarum* I
duarum naturarum B, duarum superscr. C* || et* om. N || naturarum* | na
turaliter BEMNR 2o confitemur | simul superscr. C* || voluntatum et
actionum transp. DP || actionum | factionum M 21 enim om. B || eiusdem !
eorum que sunt add. B, eundem M || eiusdem et unius | unius eiusdemque F,
unius eiusdem NP 22 et om. G || dictus | et add. AEFGMNPR || unum I
unde B

1o—II LEO MAGNUS Epist. 28 4 P. L. 54 768 B.

 Capitulum 58 2I5

1036 Chri|stum, sed servatam, et in unitione repraesentat naturarum

differentiam, ita et numerus earum quae substantialiter assunt
eius naturis voluntatum et actionum; secundum ambas enim
naturas voluntativus erat et activus nostrae salutis: non divisio
nem inducit, absit! sed earundem demonstrat et magis et in unione
custodiam et salutem. Naturales enim, et non hypostaticas (id
est personales), aimus voluntates et actiones. Dico autem ipsam
voluntativam et activam virtutem, secundum quam vult et agit 30

volentia et agentia. Si enim hypostaticas (id est personales) dabimus

eas, heterotheles (id est aliud volentes) et heteroenerges (id est aliud
operantes) tres hypostases sanctae trinitatis dicere cogemur.
3. Sciendum autem “quod non idem est velle et qualiter velle.
Nam velle quidem naturae, quemadmodum et videre'': omnibus
enim hominibus adest. “Qualiter autem velle'' non naturae, sed
23 servatam | servata C, custodita superscr. C* || et del. D, om.
ABFGN P || unitione | unione BEG, corr. E* 23—24 naturarum differen
tiam transp. F 24—74 earum . . . impetum | bis scripsit D; primum textum,
quem vocamus Da, corr. D* et D°; alter autem textus (Db), non correctus, ammo
tatur vacat 24 assunt om. M 25 eius om. Db || actionum | ut deus enim
dixit et mundatus est leprosus; ut homo effugere voluit mortem; ideo dixit:
Non ut volo ego, id est caro, sed ut tu, id est deus; operatur ut deus gradum
in humido ut (ut | et Db) in sicco, ex paucis panibus mille saturavit; ut homo
sitivit et esurivit et laboravit add. Dab || ambas enim transp. DabEF 26 na
turas | et add. F || voluntativus | voluntarius A, volens superscr. C* || erat
om. ABDabEFGMNPR || activus || et (del.) operativus mg add. M, opera
tivus superscr. C* || salutis | ut deus enim dixit mundare (mundare om. R) et
mundatus est leprosus, ut homo effugere voluit mortem; ideo (ideo | cum R)
dixit: non ut volo ego (ego om. C*) id est caro, sed ut tu, id est deus; operatur
ut deus, gradum fixit in (gradum fixit in | gratia dicitur C*) humido ut in
(in om. C*) sicco, ex paucis panibus mille saturavit ut deus (ut deus om. R),
ut homo sitivit et esurivit et laboravit add. R, mg add. C* 27 sed | sedy C
et* om. ABDabEFR || unione | unionem l. o. Dab 28 custodiam | custo
dia B II salutem I permanentiam, conservantiam mg add. M, superscr. C*
29 actiones | operationes superscr. C* || autem | et add. DabGNPR 3o vo
luntativam | voluntationem P || quam | quod F || agit | et add. F 31 vo
lentia | violentia AM, que add. C* || agentia I agit superscr. C* 32 eas | eis B ||
heterotheles ... volentes om. M || et om. P 33 hypostases | personas
superscr. C* 34 autem | est add. A || quod | quoniam G || non idem interl. MII
est om. CM || qualiter | causaliter mg add. M, id est taliter superscr. C* II
velle* I mentis vel intelligentie qdd. del. A 35 naturae | est add. P, est
naturae ABC*MR || et | velle add. del. P 36 enim | autem F || Qualiter !
id est taliter superscr. C* || autem | et add. F || non | est add. C* || naturae |
natura N

34—42 MAXIMUS CONFESSOR Disput. cum Pyrrho P. G. 91 292 C.

 2I6 Burgundionis Versio

nostrae gnomis (id est sententiae), “quemadmodum et qualiter

videre'', bene vel male: non enim omnes homines similiter volunt,
neque similiter vident. Hoc et in actionibus dabimus. Qualiter
4o enim velle, qualiter videre, “qualiter agere modus est usus volendi
et videndi et agendi, soli utenti adens, et ab aliis eum secundum
eam quae communiter dicitur differentiam dividens''.
4. Dicitur igitur simpliciter quidem velle thelisis (id est volun
tas), scilicet thelitica (id est voluntativa) virtus, rationalis existens
45 concupiscentia et voluntas naturalis; qualiter autem velle, scilicet
quod voluntati subiectum est, theliton (id est voluntabile) et
voluntas gnomica (id est sententialis); theliticon autem (id est
voluntativum) est quod potens est velle, ut puta thelitica (id est
voluntativa) est divina natura; similiter et humana. Volens autem
50 est quod utitur voluntate, scilicet hypostasis, ut puta Petrus.

37 nostrae | voces (del.) mentis vel intelligentie add. AB || gnomis

vacat A, ingenii add. ABC*DabEFMN PR, ingenii et add. G || sententiae |
mentis vel intelligentie add. NP, mentis intelligentis superscr. C* || et
om. F || qualiter | que taliter mg add. M, id est taliter superscr. C* 38 vel !
et EFMP || enim | velle add. del. P 38—39 similiter *-* I super A 39 et
om. P || Qualiter | id est taliter superscr. C* 4o enim om. G || usus
om. G, genitivus superscr. C°, qualiter add. ABCDabEFGMNPR, id est
taliter superscr. C* 4o—41 volendi ... agendi | volendi et videndi NP,
et agendi om. GM 41 utenti | uso Dab, usui ABEFGMNPR, utendi mg
add. M || adens | addens ABEFGMNPR || et* om. N || aliis | vel add. P ||
eum | cum N, utentem mg add. D* 42 dividens | separans (sic) super
scr. C^ 43 igitur | autem F || simpliciter | id est sine animalitate(?) super
scr. C* || quidem | quid N || quidem velle transp. Dab || thelisis id est om. C
44 scilicet om. AEGMP || voluntativa | voluntaria N, superscr. C* || virtus !
ut B, virtus mg add. M 45 concupiscentia | desiderium superscr. C* II
voluntas naturalis sic CD*, voluntas G, voluntas naturaliter ABDa*EFMR,
voluntas similiter Db, naturaliter voluntas N, similiter voluntas P; tunc hoc
autem id est add. ABDEFGMNPR || autem om. EGP || scilicet | id est M,
secundum FNP 46 subiectum est | subtritum M || theliton | dicitur
add. C* 46—47 id est . . . theliticon om. N 46 et | id est F, non
add. G 47 voluntas | delectiva add. A || gnomica | intellectiva C, add. FP,
mg add. M || id est* om. C || sententialis | sententiva C, sensivam F,
sententia ABDabEGMNPR, vel intelligentia mentis add. B, mentis
seminaliter mg add. M, mentis seminalis superscr. C* 48 voluntativum I
voluntarium l. o. Da, superscr. C* || est* | et add. EM || potens I mg Da,
om. Db, aptum natum C || est* | quod add. del. C || velle om. P 49 volun
tativa | voluntaria N, superscr. C* || est | id est add. B || natura | et add. N
5o quod | qui ABGNP II scilicet om. N, id est AEMR || ut puta |
scilicet AB, ut G
 Capitulum 58 217

5. Quia igitur unus quidem est Christus et una eius hypostasis,

unus et idem est qui vult et agit divine et humane. Quia vero duas
habet naturas theliticas (id est voluntativas) ut logicos (id est
rationalis), — omne enim rationale voluntativum et autexusion
(id est liberi arbitrii), — duas voluntates, scilicet thelimata, na
turales in ipso dicemus. Theliticos (id est voluntativus) enim idem
est ipse, secundum ambas eius naturas. Eam enim quae naturaliter
inest nobis theliticam (id est voluntativam) virtutem assumpsit.
Et quia unus est Christus et idem qui vult secundum alterutram
naturam, idem theliton (id est voluntabile) dicemus in ipso, non
ut sola volente quae naturaliter ut Deus volebat. Non enim dei
tatis velle manducare et bibere, et quae talia; sed et constitutiva
1037 huma|nae naturae, non in contrarietate sententiae, sed in pro
prietate naturarum; tunc enim haec naturaliter volebat, quando
divina eius voluntas volebat, et permittebat carni pati et
agere propria.
6. Quoniam autem naturaliter adest homini voluntas, hinc

51 unus quidem NP, quidem om. F || eius | et add. Dab || hypostasis |

et add. B 52 est om. BP II qui | quod C || et* | qui add. F || et*
interl. Db || humane | nature add. B 53 habet | habet add. P || naturas |
voluntates N || theliticas id est om. C || voluntativas I (volunta)rias
superscr. C* || logicos id est om. C, id est om. BE 54 rationalis | id est
add. P || rationale | theliticon id est add. ABDabEFGMNPR, theliticon
del. D* || voluntativum | voluntarium ABDabEGNR, superscr. C* || et |
autexu liberi add. del. B 54—55 autexusion id est om. C 55 scilicet
thelimata om. C, voluntates add. BGN PR, mg add. M 55—56 naturales !
naturale Db, naturalia M 56 in | de ADabEPR || Theliticos id est
om. C, id est om. P || voluntativus I (volunta)rius superscr. C* 56—57 enim
idem est ipse | est enim ipse P, enim est ipse idem E, enim est ipse
ABDabFGN 57 eius naturas transp. F, suas superscr. C* || quae | qua N
58inest | in add. Db II inest nobis transp. NP || voluntativam I (volunta)rium
superscr. C* || virtutem | naturam G 59 Et om. P || Christus | scilicet B ||
qui | quod E, est add. C* || alterutram | alterum tamen N 6o theliton id
est om. C || voluntabile | id est volitum superscr. C* || ipso | ipsa P 6I ut1
om. ACG II volente | voluntate FG 62 constitutiva | volebat add. NP -
63 humanae naturae transp. P, volebat add. B, superscr. C* || in* interl. C* ||
sententiae | mentis add. ADabEGMNPR, del. E, virtutis(?) add. F || in*
interl. C2 64 tunc enim haec | haec enim tunc P || naturaliter | naturarum A
64—65 quando... volebat om. Db 67 naturaliter adest homini | homini
adest naturaliter BGNP, homini adest naturarum A

51 seq. Cf. ibid. 289.

 2I8 Burgundionis Versio

manifestum est. “Sublata divina, tres species vitae sunt: plantativa,

sensibilis, intellectualis. Igitur plantativae est quidem proprium
to nutritivus, augmentativus et generativus motus; sensibilis autem
qui secundum impetum motus; rationalis autem et intellectualis,
autexusiotis (id est liberum arbitrium). Si igitur secundum naturam
adest plantativae nutritivus, et sensibili secundum impetum motus'',
secundum naturam igitur adest et rationali et intellectuali au
75 texusiotis (id est liberum arbitrium). Autexusiotis autem (id est
liberum arbitrium) nihil aliud est, nisi voluntas. Factum igitur
Verbum caro animata, intellectualis et autexusios (id est liberi
arbitrii), factum est et theliticos (id est voluntativum).
7. Amplius autem et “indisciplinabilia sunt quae naturalia'':
80 nullus enim cogitare vel vivere vel esurire vel sitire vel dormire
discit. Neque velle autem addiscimus: quare naturale velle.

68 Sublata | excepta FM || Sublata divina | scilicet est sub tanta

exerta (?) superscr. C* || species vitae transp. NP || vitae sunt transp. G,
om. A 69 sensibilis | et add. A DabENPR || intellectualis | vite add.
Dab, mg add. M || plantativae | plantatum l. o. A || est om. A PR ||
quidem om. ABDabEFGMNPR 7o nutritivus | est add. ABEG, est
nutritivus P || et om. N || et generativus om. F || motus | modus F ||
autem | aut N, aut add. G 7I qui interl. A, id est voluntarius
superscr. C* || secundum om. N || impetum motus | motus impetus P, tunc
motus add. del. P, motum Dab, vel impetum motus mg add. D*, impetum
om. AM || autem om. Dab, aut N || intellectualis | vite superscr. C*, est add. M,
est, est add. F 73 adest | et rationalis add. del. N || sensibili ! sensibilis BF,
que add. P || secundum om. G 74 naturam igitur transp. B, naturam
autem F || et' om. G || intellectuali | intellectualiter N 74—75 autexusiotis !
autem add. F || autexusiotis id est om. AB 75 autem om. ABFR 75—76
id* . . . arbitrium om. F, quod add. B 76 est om. B || Factum | est add. AG,
autem add. C* 77 animata | et add. B || et | autem E 77—78 liberi
arbitrii | liberum arbitrium DGMPR, liberum habens abens (habens B*)
arbitrium B, habens add. AEFGMR, (arbitri)um habens superscr. C* 78 vo
luntativum | voluntatem BNR, (volunta)rium superscr. C* 79 Amplius !
adhuc superscr. C* || autem | et indocibilia add. F || et | que add. P || indisci
plinabilia | disciplinabilia A, indisciplinalia EF || sunt om. M, et add. P ||
naturalia | naturalis sunt C*, (naturali)a superscr. C* 8o veli om. P ||
vivere vel esurire transp. F || vel sitire om. B || vel dormire om. G 81 autem
om. BFNP || quare | et add. G || naturale | naturalia M, est add. BC* || velle* I
voluntas superscr. C*

68—78 MAXIMUS CONFESSOR Disput. cum Pyrrho P. G. 91 3oi AC.

79—94 Ibid. 3o4BD.
 Capitulum 58 2I9

8. “Et rursus, si in irrationabilibus ducit quidem natura, ducitur

autem in homine, exusiasticos (id est libere) secundum voluntatem
ducto, ergo natura theliticos (id est voluntativus) homo”.
9. “Et rursus, si secundum imaginem beatae et supersubstantia
lis deitatis homo factus est, autexusios autem (id est libera arbitrio)
natura et thelitica (id est voluntativa) divina natura, ergo et homo
ut eius imago autexusios (id est liber arbitrio) natura et theliticos
(id est voluntativus). Autexusion enim (id est liberum arbitrium)
voluntatem determinaverunt patres''.
Io. 1 “Amplius autem, si omnibus hominibus inest velle, et non
hiis quidem inest, hiis autem non inest, — quod autem communiter
in omnibus inspicitur, naturam characterizat in hiis quae sub ipso
atomis, — ergo natura theliticos (id est voluntativus) homo''.
II. Et rursus, si magis et minus natura non suscipit, pariter
autem omnibus inest velle, et non hiis quidem plus, hiis autem
minus; ergo natura et homo thelicicos (id est voluntativus). Quare,
si natura theliticos (id est voluntativus) homo, et Dominus, non
solum secundum quod Deus, sed secundum quod homo factus
est, natura theliticos (id est voluntativus) est. Quemadmodum

82 in om. BM || ducit | dicit CM || natura | naturabus C || ducitur |

dicitur AF 83 exusiasticos . . . libere interl. C*, dominative potestative
superscr. C*, potestative mg add. M 84 ergo | igitur F || voluntativus |
(volunta)rius superscr. C* 85 Et om. P || rursus I adhuc superscr. C* ||
imaginem | et add. del. A || beatae | bestie l. o. D 86 deitatis | divi
nitatis F II autem om. ABFGM, mg P || id est om. N || libera | libero
ABG || arbitrio | arbitria P 87 voluntativa | est add. C* || divina natura
transp. AP 88 eius | est F || imago | est add. C*N || liber | libere ABEFGMN,
libera CDR II arbitrio | add. P 89 enim om. B || id est* om. P || enim...
arbitrium om. A || arbitrium | arbitria C, arbitrio EGPR, et add. P 9o vo
luntatem om. N || patres om. M 9I autem | et add. F || si del. A, in add. B ||
hominibus om. E, adhuc superscr. C* 92 hiis* | individuis add. N 92—93com
muniter in omnibus | in omnibus communiter DEFGNP, in omnibus om. AB
93 inspicitur | conspicitur l. o. N, inspicit B || characterizat | id est designat
add. F, designat superscr. C* || quae | qui D 94 atomis | individuis
superscr. C* || voluntativus | est superscr. C* || homo | est add. B 95 Et
om. P II si | secundum imaginem add. del. A II natura | naturam N, id est
naturalis superscr. C* 96 autem* | quidem B || omnibus inest | in omnibus
est P, inest omnibus F || non | in add. AG || plus | in add. G || autem* om. AG
97 natura I habet add. C* || et om. G 98 id est voluntativus om. A, est
add. B || homo om. G || Dominus | homo D*, et add. E 99 solum om. F ||
secundum quod Deus om. M || quod* om. ADFGMPR Ioo est1 | et P ||
est* om. AFMNPR, homo et dominus non solum quod deus, sed secundum
quod homo factus est natura theliticos id est voluntativus est add. B
18 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 22O Burgundionis Versio

enim nostram naturam assumpsit, ita et nostrum thelima (id est

voluntatem) natura assumpsit; et secundum hoc patres et nostram
in ipso dixerunt esse voluntatem.
I2. Si “naturalis non est voluntas, vel hypostatica (id est
105 personalis) erit, vel praeter naturam. Sed si quidem hypostatica
(id est personalis), heterobulos (id est alia volens) ita erit et Filius
a Patre. Solum enim hypostaseos (id est personae) characteristicum
quod est hypostaticum (id est personale). Si autem praeter naturam,
ekptosis” (id est excisio) naturae erit voluntas: “corruptativa enim
110 horum quae secundum naturam, quae praeter naturam”.
I3. “Universorum Deus et Pater, vel secundum quod Deus vult,
vel secundum quod Pater. Sed, si quidem secundum quod Pater,
alia eius erit praeter eam quae Filii voluntatem. Non enim Pater
qui Filius. Si autem secundum quod Deus, Deus autem et qui
115 Filius, Deus autem et Spiritus Sanctus. Ergo voluntas natura,
scilicet naturalis''.

Ior enim | autem G || ita om. M, et P || nostrum om. C, nostram

G II thelima id est | nostram C Io2 natura om. AG, nostram BDEFP II
hoc | est add. del. P || et* om. G, etiam F Io3 in ipso | in se ipso
superscr. C*, in eo P || dixerunt | determinant G || esse om. G, inesse l.
o. N || esse voluntatem transp. AB, tupifraisse (?) id est propria superscr. C*
Io4 Si | Sed N, Sed si G || id est | vel F Io4—Io5 id . . . erit |
erit id est personalis AB Io5 personalis | heterobulos id est alia
volens ita add. del. D, addendo vacat Io5—Io8 Sed . . . autem om. M
Io6 id est? | ita A, et N Io6—Io7 et . . . Patre | a Patre Filius F
Io7 personae om. G || characteristicum | est add. BC*E*GP, designativum
superscr. C* Io8 quod | id N || est' interl. C*, om. AFP || praeter I
extra divinam M Io9 ekptosis om. M || excisio | corruptio mg add.
DD*, casus superscr. C* || erit voluntas transp. AGP, voluptas erit B II
corruptativa | corruptiva FN Io9—IIo enim horum om. B, enim sunt
eorum C IIo quae* | sunt add. C* || quae secundum naturam | naturam
quae secundum l. o. G || quae* | sunt add. C* || quae praeter naturam mg E,
om. MN III Deus vult | vult vel secundum quod deus D, vult om. A
II2 Pateri | Deus G || Sed om. AB II3 eius erit transp. ABGR || quae !
qui N || Filii | est add. C* || Pater | praeter D, est add. BC*R, est Pater P
1 14 Deus* | est add. FMN, est Deus C*PR II autem* | est add. FMP || qui !
quod CDEPR 115 autem | est add. C* || et | qui add. ABFGMNP, quod
add. DER II Ergo | ut B || natura | secundum, per est superscr. C* II6 scili
cet | solus N

1o4—123 MAXIMUS CONFESSOR Disput. cum Pyrrho P. G. 91

3I3C—316A
 Capitulum 58 22I

I4. “Amplius, si secundum patres, quorum voluntas una,

horum et substantia una, una autem voluntas deitatis Christi et
humanitatis eius; ergo una et eadem horum erit et substantia''.
I5. "Et rursus, si secundum patres, naturae differentia una 120
voluntate non apparet, necesse vel unam voluntatem dicentes
naturalem in Christo non dicere differentiam, vel naturalem di
centes differentiam unam voluntatem non dicere''.
I6. Et rursus, si, quemadmodum ait divum evangelium, “cum
venisset Dominus ad partes Tyri et Sidonis et ingressus esset 125
domum, nullum voluit cognoscere, et non potuit latere''; si divina
eius voluntas omnipotens, volens autem latere, non potuit; ergo
secundum quod homo volens non potuit, “et theliticos (id est
voluntativus) ergo erat, secundum quod homo”.
I7. Et rursus, “cum venisset”, ait, “ad locum dixit: Sitio. Et 180
dederunt ei vinum cum felle mixtum, et cum gustasset noluit bi
041 bere''. [Si ergo | quidem secundum quod Deus sitivit, et cum
gustasset noluit bibere], empathis (id est passibilis) igitur id est
passionibus subiectus secundum quod Deus: passio enim et sitis
et gustus. Si autem non secundum quod Deus, omnino secundum 185
117 Amplius | autem add. E || patres | nostros add. BC^FMN PR II
voluntas | est add. BC*GP I 18 horum | eorum BDFMPR, est add. FP ||
substantia | est add. BC*G || autem | est add. C*FP || Christi om. AP
II9 humanitatis | quod non est superscr. C* || eius | christi AGP || una | quod
non est add. AC*EGMNPR, del. E, quod est add. del. D II et... et om. B II
et* om. ADEGMNPR || eadem om. AE || horum erit transp. F || et* om. A
12o Et om. P 121 necesse | nec esse N, est add. E*P || unam | humanam
MN 121—122 voluntatem d. naturalem | naturalem vol. dicentes P, vol.
naturalem dicentes G, dicentes om. A 122 Christo | ipso G || differentiam |
differentias D || naturalem | naturales N 123 dicere | habere A 124 di
vum I divinum BDFGN P || evangelium | exemplum F 125 esset om. D
126 voluit | se add. ABC*EFGPR || si | sed BP 127 eius voluntas transp.
EMN, est add. C* || volens | autem volens add. P, cum voluisset superscr. C*
128 volens | cum voluisset superscr. C* || non om. P|| id est om. FMN 129 ergo |
igitur BFR II erat om. B II homo I erat add. BC*, erat homo A, erat P 13o ait
om. BGNP, del. D || dixit | ait F I3I ei om. A || noluit | voluit N I33 id
est* om. MN, interl. C*, vel DFPR || passibilis interl. C*, est add. E || igitur |
ergo P, est add. C^FMN || id est* | et in B, in P, om. C 134 passionibus
subiectus om. C, est add. DE, non add. A* || Deus | est add. BC*P || enim om. N |
et | est superscr. C* 135 non om. N || quod | erat add. BC* || Deus | est
add. FMN 135—136 secundum quod l. o. transp. D

124—126 MARC. VII 24, cf. MATTH. XV 21. 124—129 MAXIMUS

CONFESSOR, op. cit. P. G. 91 321 CD. 13o—131 MATTH. XXVII 34,
IOH. XIX 28. 13o—137 Cf. MAXIM. CONFESS. op. cit. P. G. 91 321 AB.
13•
 222 Burgundionis Versio

quod homo et theliticos (id est voluntativus) erat, et secundum

quod homo sitivit.
I8. “Sed beatus Paulus apostolus: Factus, ait, obediens
tusque ad mortem, mortem autem crucis''. Obedienta eius quae
140 est, voluntatis est subiecto, et non eius quae non est; non enim
quod irrationale obediens dicemus vel inobediens; “obediens''
autem Patri factus Dominus, “non secundum quod Deus factus
est, sed secundum quod homo. Secundum enim quod Deus, neque
obediens neque inobediens: subiectorum enim hoc'', quemadmodum
145 ait “divinorum enarrator Gregorius. Theliticos ergo (id est
voluntativus) et secundum quod homo'' Christus.
I9. Sed naturalem quidem voluntatem dicentes, non coactam
hanc dicemus, sed autexusios (id est liberam arbitrio); si enim
rationalis, omnino autexusios (id est libera arbitrio). “Non solum
150 enim divina et increabilis natura nihil coactum habet, sed neque
intellectualis et creabilis; hoc autem manifestum. Natura enim
ens bonus Deus, et natura conditor et natura Deus, non necessitate
haec est. Quis enim est qui necessitatem inducit''?

136 quod | erat add. C* 137 quod | erat add. F 138 Sed | et add.
CDFNP || Paulus om. B || Factus, ait | est add. P, ait factus est B II
obediens I (obedien)ter superscr. C* I4o est1 om. GMPR || voluntatis !
voluntas B, l. o. D || est* | et A, om. F || non ... est | non existentis
superscr. C* || enim om. MN I4I irrationale | est add. MNR II dice
mus | dicimus ABFGPR 142 autem om. E || Patri factus transp. EG
I42—I43 secundum . . . sed om. P 142 factus om. FGR, fuit superscr.
C2 143 quod* om. D || Deus | homo F, erat superscr. C* I44 enim !
est add. EFN, est hec superscr. Ca 145 Gregorius | Nathiancenus superscr.
C* || ergo | igitur E || ergo id est | id est ergo P I46 voluntativus I
Ergo add. P || secundum | hoc add. EPR || homo | est add. FGR, est
homo B 147 naturalem quidem transp. C, colentem add. del. P ||
voluntatem dicentes transp. G || non | nec D 148 hanc | habeat N, quidem
add. B || liberam | libera D, libero GP, substantia A I48—149 si . . .
arbitrio om. A 149 libera | libero P || solum | non add. del. G I 5o in
creabilis | incurabilis 1. o. M, et natura deus add. del. P || natura I creatura
P || coactum | non add. A, non coactum F, coacte superscr. C* 151 intellec
tualis | hominum superscr. C* || et creabilis om. G, causa(bilis) superscr. C* II
autem | est add. C*GMP || manifestum | hoc add. del. M 152 ens om. M,
ens add. P || ens bonus Deus | bonus deus ens D, ens deus bonus E 153 est*
interl. C* || inducit | infert superscr. C*

138—139 Phil. II 8. 138—146 MAXIMUS CONFESSOR op. cit. P.G. 91

324AB. 143—145 GREG. NAZ. Orat. 3o 6 P.G.36 Io9C 147—153 MAXI
MUS CONFESSOR Disput. cum. Pyrrho P. G. 91 293C.
 Capitulum 58 223

2o. “Oportet autem scire quod autexusiotis (id est liberum

arbitrium) aequivoce dicitur: aliter quidem in Deo, aliter autem 155
in angelis, et aliter in hominibus. Nam in Deo quidem supersub
stantialiter; in angelis autem ut concurrente habitu enchiriseos
(id est inceptionem operationis), et interpositionem universaliter
temporis non assumente'': habens enim naturaliter autexusion
(id est liberum arbitrium) angelus, inhibite hoc utitur, neque eam 160
quae est ex corpore antipathiam (id est renitentiam) habens,
neque immittentem. “In homine autem ut temporaliter habitu
praeexcogitante enchiriseos'' (id est inceptionem operationis).
Nam autexusios quidem (id est liber arbitrio) est homo, et natura
liter habet autexusion (id est liberum arbitrium); habet autem et 165
ex diabolo immissionem, et corporis motum; per immissionem
igitur et gravedinem corporis, posterior est enchirisis (id est in
ceptio operationis) habitu.

154 Oportet autem | Sed oportet M || quod | quoniam P 155 arbitrium |

arbitrio B || quidem | enim E || in I de superscr. C* || Deo | et add. AGR ||
aliter* mg P || autem | quidem DF 156 angelis | hoc est quis enim
est add. del. M || et om. ABDG 156—157 supersubstantialiter | est
add. E 157 ut concurrente | inconcurrentem N || habitu | habitui
CDFMN R, libero arbitrio id est mox quam fuerunt liberi arbitrii
statim et operati sunt add. M, superscr. C* 158 id est interl. A, om. P ||
inceptionem | inceptione CM, inceptioni G, indemptione D || operationis |
operationem N || interpositionem | interpositione M 159 temporis | sine
impedimento add. del. D || enim | autem F 16o inhibite | inhabitu B,
sine hibite (sic) M, sine impedimento D, sine impedimento add. A, id est
sine impedimento add. F, id est sine et spatium liberum add. G, sine impedi
mento eo usus add. P, sine impedimento eo usus est superscr. C* || utitur |
sine impedimento add. B 161 est* om. CEFMP || corpore | est add. C* ||
renitentiam | retinentiam N 162 immittentem | reluctantem immitten
tem G, incurrentem id est insurgentem M, si gerentem add. P, sugerent eum,
impugnantem superscr. C* || homine | hominibus D || ut | ait M || temporaliter
habitu ] cum mora libero arbitrio superscr. C* 163 inceptionem | de(cep
tionem), temptationem superscr. C* 164 liber | libero ABDEFGMNPR
165 habet autexusion transp. F || liberum | libero B || arbitrium | arbitrio BE ||
autem | aliter F || et om. BP 166 immissionem* | pugnam et suggestionem
superscr. C* || immissionem* I pugnam superscr. C* 167 gravedinem | vel
motum add. DEFMN, motum ACGPR II gravedinem corporis | corporis
motum B || posterior est enchirisis | deficit terdat post habitum superscr. C*
167—168 inceptio | temptatio superscr. C* 168 operationis | liberi arbitrii
add. ABFP, libere arbitrio superscr. C*

154—163 Ibid. 324 D—325 A.

 224 Burgundionis Versio

2I. “Si igitur volens Adam obedivit, et cum voluisset comedit,

170 ergo protopathis (id est primitus patiens) in nobis voluntas. Si
autem protopathis voluntas, hanc autem cum natura incarnatum
Verbum non suscepit, non ergo extra peccatum facti sumus''.
22. Amplius autem, “si opus eius autexusios (id est libera)
1044 naturae | existit virtus, hanc autem non suscepit, vel odiens pro
175 priam creationem ut non bonam, vel invidens nobis eius quae
secundum ipsam curationis, nos quidem omnimoda privat curatione,
seipsum autem sub passione existentem demonstrat non velle vel non
posse salvare''.
23. Impossibile autem unum quid compositum ex duabus
180 voluntatibus dicere, quemadmodum ex duabus naturis compositam
hypostasim. Primum quidem “quod compositiones eorum quae in
hypostasi sunt, et non eorum quae in alia ratione et non propria

169 igitur | ergo BM || obedivit diabolo add. BFGMP, superscr. C* ||

voluisset | volens superscr. C* I7o primitus I in imterl. add. E || patiens !
qua agat superscr. C* || patiens in nobis | in nobis patiens ABG, in
nobis patiens in nobis P, quoniam agit add. M I7I protopathis | id
est add. D, est add. C*, id est primitus patiens voluntas mg add. E ||
voluntas hanc autem | hanc voluntatem D, hanc voluntas autem MNR,
hanc voluntatem autem E, hanc id est voluntas B, hanc id est voluntatem
autem F, hanc voluntas aut primitus patientem P || natura ! nostra
add. BC*, nostra natura G 172 suscepit | ut aiunt add. C* || sumus | a christo
add. C* 173 Amplius | adhuc superscr. C* || eius | est eius ABFG, est NPR
173—174 autexusios . . . existit | id est si liberum arbritrium fecit deus libera
arbitrium nostre superscr. C* 174 naturae | natura add. A || existit virtus
transp. E, vel potentia add. A, id est potentia add. B, potentia superscr. C* ||
suscepit | suscipit P || vel om. C || odiens | odisset B, quia odisset ADEFNMR,
quia adisset P I74—175 odiens propriam | quia propriam odisset G
175 invidens | quia invidisset ABDEFGMNPR || quae om. D, qui N, est
add. C* 176 ipsam om. M || curationis | creationis B, quo add. del. P ||
nos | non P || quidem om. FM, autem G || privat | privans E* || curatione !
creatione ABEGR | privat curatione transp. D 177 seipsum | seipsam G ||
existentem demonstrat transp. D, esse superscr. C* 177—178 non velle vel
non posse mg E*, nolle vel non posse C, vel non velle vel non posse D, sed del.
addendo vacat; non posse vel non velle F, vel nosse M, movere add. del. M,
om. ABGNIPR I78 salvare | impossibile estautem add. del. E I79 unum I
est add. del. M || quid | quidem ABDEFGMNPR || compositum ex duabus !
ex duabus compositum E, naturis add. del. G 181 quod | quia E* II quae !
qui N 182 et* interl. M || non in add. del. G || quae interl. E*, qui N ||
ratione | re A, aliena superscr. C* || non* I in add. G II propria | propriam N

169—172 Ibid. 325 A. 174—178 Ibid. 325 B. 181—192 MAXIMUS

CONF. loc. cit. 296 BC.
 Capitulum 58 225

considerantur sunt''; secundo autem quoniam “si voluntatum''

et actionum “composi*ionem dicemus, et aliorum naturalium
idiomatum et actionum compositionem dicere cogemur, increabilis 185
et creabilis'', invisibilis et visibilis, et talium. “Qualiter autem et
ea quae ex voluntatibus composita voluntas appellabitur? Im
possibile enim compositum componentium nominari appellatione;
quoniam et quod ex naturis compositum est, naturam appellabi
mus”, et non hypostasim. Amplius autem, etsi unam compositam 100
voluntatem in Christo dicemus, “a voluntate Patris ipsum se
parabimus''. Non enim composita Patris voluntas. Relinquitur
ergo dicere solam hypostasim Christi compositam et communem
naturarum et naturalium eius.
24. Gnomin autem (id est sententiam) et proaeresin (id est 195
electionem) in Domino dicere impossibile est, si proprie loqui
volumus. Gnomi (id est sententia) enim post eam quae de ignoto
est inquisitionem et voluntatem, vel consilium et iudicium, ad id,
quod iudicatum est, est dispositio. Post quam, proaeresis (id est
electio): electa, ante aliud eligens. Dominus autem non nudus 200

183 considerantur sunt | contemplantur ABDEFGMNPR || autem om. A ||

quoniam | quod AP 184 et actionum om. AE || compositionem | compo
situm F || dicemus | dicamus P 184—185 dicemus . . . compositionem om.
N || naturalium idiomatum transp. DEFM, proprietatum superscr. C* 185 et
actionum transp. M || cogemur | scilicet add. ABG || increabilis | id est neutra
superscr. C* 186 et1 om. DG || creabilis ... visibilis | genitiva superscr. C* ||
creabilis | scilicet add. B || et* om. G || et* | eorum que add. ABDEFGMNPR ||
Qualiter I Aliter C 187—188 Impossibile ... appellatione om. B 188enim
est E || nominari appellatione transp. ER, appellari nominatione G 189 quo
niam et transp. B, quoniam om. E, cumque add. D* II naturis | natura l. o. D ||
est interl. A I9o autem om. G I9I in Christo dicemus | dicemus in
Christo G 192 composita | est add. C* || Patris | est add. P || voluntas
om. B 193 ergo | igitur FMN || hypostasim | dicere add. del. B || com
munem | quoad add. E* 195 sententiam | vel mentem add. B, vel mentem
et cogitationem add. M, lege mentem vel cogitationem mg add. E, lege mente
superscr. C* || proaeresin | lege cogitatione, optione superscr. C* 195—196 id
est electionem om. ABDEFGMN PR 196 impossibile est transp. DGR,
est om. CFMN 197 Gnomi | enim add. ABG, autem add. DEFMN PR ||
sententia | mens superscr. C*, vel mens add. B || enim | est E, om. ABFGP
198 est om. ABR || et* | vel DGPR, post add. E I99 est1 om. A BEMNP ||
quam | est add. C*FGP || proaeresis | haeresis F 2oo electio | eligens add.
del. M || ante | autem DEFGMNR || aliud om. MN || Dominus autem om. P

195—212 MAXIMUS CONF. loc. cit. 3o8C—3o9 B.

 226 Burgundionis Versio

ens homc, sed et Deus, et omnia sciens, non indigens scrutatione

et inquisitione, et consilio extitit et iudicio, et naturaliter eam
quae ad bonum habuit familiaritatem, et eam quae ad malum
alienationem. Ita denique et Isaias ait, quoniam “antequam
205 sciat puer eligere mala, eliget bonum; quia antequam sciat puer
bonum vel malum, expellat mala et eliget bonum''. “Antequam''
enim significat quod secundum nos inquirens et consilians erat,
sed Deus ens et divine et quod secundum carnem substituens;
1045 | hoc est secundum hypostasim unitus carni, ex ipso esse et in
210 omnia sciendo quod ex natura habuit bonum; naturales enim sunt
virtutes et naturaliter et aequaliter omnibus insunt, etsi non
omnes aequaliter agimus ea quae naturae. Ex eo enim quod se
cundum naturam, ad id quod praeter naturam, per transgressionem
abacti sumus. Dominus autem ex ea quod praeter naturam ad id
215 quod secundum naturam nos reduxit: hoc est enim quod “secun

2oI eti om. BE || et* om. N 2o2 et1 om. F || et consilio extitit om. MN ||
iudicio | in deo A || naturaliter | et add. DEFMNR 2o3 bonum | habens
add. del. M || habuit | habet N || familiaritatem | proprietatem add. M,
superscr. C* || malum | habuit add. G, est add. C* 2o4 quoniam | quando N ||
antequam | ante quod quidem B 2o5 sciat* | quidem add. G, sciet quidem B ||
puer* om. P || eligere ... puer om. E 2o5—2o6 quia . . . malum mg C*
2o5 quia | et GP || sciat puer* transp. G, eligere add. F, iniquitates add. del. D
2o6 expellat... bonum om. ABCDEFGMNP, expellit mala ut eligat bonum
mg C* 2o6—2o7 “Antequam” enim | ante B, ante enim C, hoc autem G, hoc
est F, hoc est enim ante est Ei, hoc enim id est ante ADE°M, hoc enim id est
aut P, hoc enim id est ante enim N 2o7 quod | non add. ABD^EFGNP II
inquirens | iniquitates l. o. D || et interl. D* || erat | erant P, causat E, quoniam
antequam sciat puer eligere mala, eliget bonum add. E 2o8 sed | et add.
BGP || quod om. E, id est etiam superscr. C* || carnem | erat add. ABC>DEFG
MNPR || substituens | substituit G, et add. B 2o9 est | etiam G II secun
dum hypostasim | id est prima substantia superscr. C* || ex I in C, ex quo
incepit esse superscr. C* 21o sciendo | et add. G || quod | qui AB II quod
ex natura | vel quid ex natura mg add. D* || enim | que add. B || sunt | omnes
add. C* 211 aequaliter | pariter superscr. C* || omnibus insunt transp. BG ||
non mg E*, om. ABGMNPR 212 aequaliter | pariter add. M II agimus !
agamus P || quae | sunt add. C* || naturae I sunt add. ABDEFGMNPR
213 naturam* I est add. C* || praeter | propter ABDEFGMNPR || naturam* !
est add. C*, et add. P, om. G || per om. G 214 abacti sumus I abeginus mg
add. M, vel abegimus superscr. C* || quod | est add. E || naturam I ex id
add. del. M, est add. C* 215 nos | non F, est add. C* || est enim transp.
ABDEFGMNPR 215—216 secundum | quod secundum add. A

2o4—2o6 IS. VII 15—16. 215—216 Gen. I 26.

 Capitulum 58 227

dum imaginem et similitudinem''. Sed et askisis (id est exercitatio)

et huius labores non ad possidendam virtutem, exterius intro
ductibilem entem, excogitati sunt; sed ad superinductam et praeter
naturam malitiam expellendam; quemadmodum et ferri eruginem,
non naturalem existentem, sed ex negligentia supervenientem, 220
per laborem expellentes naturalem ferri claritatem manifestamus.
25. Sciendum autem quod gnomis (id est sententiae) nomen
multimodum et multorum significativum est. Nam quandoque
quidem manifestat paraenesin (id est admonitionem), ut ait divus
Apostolus: “De virginibus autem praeceptum Domini non 225
habeo; do autem gnomin (id est admonitionem)''; quandoque
autem consilium, ut quando ait propheta David: “Super populum
tuum machinati sunt gnomin (id est consilium)''; quandoque
autem calculum, ut Daniel: “A quo exivit gnomi (id est calculus)
inverecunda haec''; quandoque de fide vel opinione vel scientia; 280
et simpliciter dicendum, secundum multa significata accipitur
gnomis (id est sententiae) nomen.
216 et* om. ABDEFGMNPR || askisis id est interl. Ci, om. ABDEFGM
IN PR 217 huius | modi add. A DE II possidendam | animi C, animi add. DM,
vel acquirendam animi add. FP, vel acquirendam add. BC, autem add. AEN ]
virtutem | animi add. G 217—218 exterius introductibilem | acquirendam
foris superscr. C* 218 entem | euntem B || ad | et l. o. G || superinductam |
superductam DMN || praeter | propter A 219 expellendam | abiciendam
superscr. C* || ferri | facti MN, ferti l. o. D 22o ex | et AMN || super
venientem | innatum add. C* 221 expellentes | expellentem l. o. G, abi
cientes superscr. C* || naturalem om. A, mg D || manifestamus | apparere
facimus superscr. C* 222 autem | est add. ABGP || sententiae | mentis,
cognitionis superscr. C* || sententiae nomen transp. P 223 multimodum ]
vel multimodis G, multis modis B, multimode DE || et | id est D || multorum |
multarum N || significativum est transp. BG II Nam om. C, namque F
224 quidem om. E || admonitionem | vel suasionem add. E, suasionem add.
DMN PR 225 autem om. F || Domini om. FGMN 226 habeo; do |
habendo M || do autem om. N || admonitionem | vel suasionem add. ABEFGR,
suasionem add. DNM || quandoque | quando A 227 autem om. G || quando
om. P, quandoque B || David | Daniel N 228 tuum | meum EMN || machi
nati | malignati EF 229 calculum | id est sententia add. F, id est sententia
diffinitiva add. C*P, mg add. M || A | ait F || A quo om. D 23o inverecunda |
inverecundus C, in verecundia F, om. B || haec | hic ACDEFGP, om. B ||
haec quandoque | hic quandoque MN || vel* I sicut l. o. F || scientia | sensu
mg add. M, superscr. C* 23o—231 scientia et mg P 231 dicendum |
quod add. BG 232 sententiae nomen | mentis nature B

217—218 Ps 82 4. 222—232 MAXIMUS CONFESS. loc. cit. 312 A B.

224—226 I Cor. VII 25. 229—23o DAN. II 15.
 228 Burgundionis Versio

Ę. CAPITULUM 59 III, 1;

DE ACTIONIBUS QUAE SUNT IN DOMINO

NOSTRO IESU CHRISTO

I. Duas autem et actiones aimus in Domino nostro Iesu Christo.

1048 Habebat enim ut Deus quidem | et Patri homousios (id est
consubstantialis) divinam actionem; et ut homo factus et nobis
homousios, humanae naturae actionem.
2. Sciendum autem quod aliud est energia (id est actio), et aliud
energiticon (id est activum), et aliud energima (id est actus), et
10 aliud energon (id est agens). Igitur “energia quidem (id est actio)

est operativus'' et substantialis naturae “motus''; energiticon

autem (id est activum) natura, ex qua actio prodit; energima
autem (id est actio) est actionis apotelesma (id est operis perfectio);
energon autem (id est agens) qui utitur actione, scilicet hypostasis.
15 Dicitur autem et energia energima et energima energia, ut et bap

1 CAPITULUM 59]59 D*, 58 C*, om. ABEFGMNPR || 15 sic D*MNP,

c. I 5 GR, I6 F, om. ABCE 2—3 DE ... CHRISTO om. F, De duabus
actionibus in christo C* || SUNT . . . CHRISTO | in Domino sunt P
3 NOSTRO om. ABEG II CHRISTO om. ABG 4 Duas | Quas GM || et
om. FGMNPR || aimus | agimus G || Domino nostro Iesu om. ABG 5 Habe
bat | habet ABDEFGMNPR || enim | autem G || quidem om. G II Patri !
Pater N || homousios | consubstantialis superscr. C* 5—7 id est . . . homou
sios om. A 6 divinam actionem | divina actione C || ut om. M II et* om.
AGR 7 actionem | actione C 8 autem om. FN, est add. A P 9 id est
actus om. ADi, id est opus perfectio mg D* || et* om. P Io quidem om.
ABDEFGMNPR || est* | operatio vel add. ABFGP 1 1 operativus | efficax
add. FP, superscr. C* || et | vel BG || motus | vel add. B || 12 autem om. P ||
id om. F || natura om. G || prodit | procedit N, procedit vel prodit FP || energima
id est actus superscr. C* 13 autem | id est actus add. P || id* om. ABCDEFG
MNPR || est* | actus add. B || operis perfectio | opus C, operationis perfectio E
14 utitur | vocatur MN || actione | actionem N || scilicet | id est B 15 et!
om. ABDGNR || energia* | et add. MN, actio add. BC*P, mg add. M, actio et
add. F || energima* | actus add. BC*PF, mg add. M || et energima energia
om. N, energima G, energia ABEMR, energia actio P, actus actio superscr. C* ||
ut et om. P, vel G, ut ADFR 15—16 baptisma. . . ktisis | crisma vel
crismatio, baptisma baptizatio, et occisma occisio G, ocisma vel ocisio id
est creatio vel creatura et cresmatio P

8—1o Cf. BASIL. Adv. Eunom. 4 P. G. 29 689C, Doctrina Patrum 8o.

9—1o Doctrina Patrum c. 33 258; GREGOR. NYSS. apud MAXIMUM Diver
sae definitiones P. G. 91 281 A.
 Capitulum 59 229

tisma baptizatio et ktisma ktisis (id est creatura creatio): ita qui
dem dicimus “omnis creatio'', creaturas ostendentes.
3. Sciendum quod actio motus est, et agitur magis quam agit,
quemadmodum ait divus Gregorius in sermone De Sancto Spiritu:
“Si autem actio est, manifestum est quoniam agetur, et non aget,
et simul cum acta fuerit quiescit''.
4. Oportet autem nosse quoniam “ipsa vita actio est, et prima
animalis actio'', et omnis animalis dispensatio; et qui nutritivus
et qui augmentativus et plantativus et qui secundum promotionem
motus, vel sensibilis vel intellectualis et autexusios (id est libera
arbitrio) virtus. “Virtutis autem apotelesma (id est operis per
fectio) actio''. Si igitur haec omnia contemplamur in Christo, et
ergo humanam actionem in ipso dicemus.
5. “Actio autem dicitur prima in nobis consistens intelligentia;
et est simplex et aschetos (id est inhabitudinalis) actio, intellectu
I6 creatura sic D°, om. ABCDiEFGMNPR 16—17 quidem | quod A
17 creatio | omnes add. ABFGP 18 Sciendum | autem add. BDGPR ||
motus est transp. EG II agitur | agatur A 19 ait om. P || divus I
divinus CF || Sancto Spiritu transp. ABDEFGMNPR, ait add. P 2o actio
est transp. BG II quoniam | quod P 21 simul | similiter GP || acta |
actu B || fuerit | fiunt A || quiescit | quiescet BFNP, quies est G,
quiescit add. E 22 nosse | noscere G || vita | una B || vita actio transp. P ||
est om. G || et | e converso add. MN, aversio add. del. E 23 animalis* I
anima vel N, genitivus superscr. C* || actio | est add. P || et omnis a. dispen
satio om. MN || animalis* I genitivus superscr. C* II qui | que D, quod E, secun
dum add. ABFGPR || nutritivus | nutritivas ABDEFGMNPR, est add. F
24 qui *| que D, quod E, secundum add. FP || augmentativus | augmentativas
ABDEFGMNPR || et* om. B, vel EMN || plantativus om. B, plantativas
ADEFGMNPR, uniplantarius (?) add. C* II secundum | impetum vel add.
FG II promotionem | vel impetum add. P, impetum superscr. C* 25 motus |
voluntarius add. P || vel* | et MP 26 virtus om. FN, potentia huius
potentie mg add. M, motus, potentia superscr. C* || Virtutis sic CDi, virtus
ABD*EFGMNPR, aimus potentie superscr. C* || autem | id est ABFGP
26—27 perfectio | perfecta P, opus superscr. C* 27 actio | actionis B, est
add. ABC*D*EFGPR || igitur | enim DMPR || contemplamur | contemplan
tur E 28 ergo om. ABCEFGMNPR || humanem actionem transp. N II
ipso I christo DEGR 29 dicitur om. A || dicitur prima transp. P || con
sistens | existens F || intelligentia | intellectiva F 3o est* om. F || simplex !
simpliciter EN || inhabitudinalis | habitudinaria AB, inhabitudina D*, in
habitudinaria D*, inhabitudinaria vel inhabitudinalis FNP || actio | vel
habitudinalis add. B || intellectu | intellectus l. o. D, intellectum AEGPR
19—21 Orat. 3r 6 P. G. 36 14o A, Doctrina Patrum 8o. 22—26 GREGOR.
NYSS. De oratione domin., orat. 3 P. G. 44 I 16o A, Doctrina Patrum 258.
29—43 ANASTASIUS I ANTIOCH. in Doctrina Patrum, 79, 78, 79.
 23o Burgundionis Versio

secundum seipsum inapparabiliter proprias intelligentias emittente,

sine quibus neque intellectus utique vocabitur iuste. Dicitur autem
rursus actio et quae per prolationem sermonis manifestatio et
explanatio intellectorum. Ipsa autem non adhuc aschetos et
85 simplex, sed in habitudine consideratur'', ex intelligentia et ser
mone composita. “Sed et ipsa habitudo, quam habet qui facit ad
quod fit, actio est, et ipsum quod perficitur actio dicitur; et hoc
1049 quidem est animae I solius, hoc autem animae corpore utentis,
hoc autem corporis intellectualiter animati, hoc autem apotelesma
40 (id est operis perfectio)''. Intellectus enim, “praecontemplatus
quod futurum est'', ita per corpus operatur. Animae igitur est
higemonia (id est ducatus): utitur enim ut instrumento corpore,
ducens hoc et dirigens. “Alia vero est corporis actio'', ducti ab
anima et moti. Apotelesma vero (id est operis perfectio) corpo1is
45 quidem est tactus et detentio, et eius quod fit velut perienexis
(id est circumdetentio); animae autem eius quod fit velut formatio
et figuratio. Ita in Domino nostro Iesu Christo miraculorum
quidem virtus deitatis eius existebat actio, manuductio vero et

31 seipsum | seipsam B || inapparabiliter | inapellabiliter A, immanifeste

superscr. C* || emittente | emittentes F, proponente B, superscr. C*, vel
proponente vel profente (?) mg add. M 32 quibus | utique add. C II
neque | neque add. C || intellectus utique transp. B, utique om. G, ne
que add. B 33 sermonis | est add. C* 34 explanatio I explicatio AB
EFGMNPR || intellectorum | intellectuarum A 34 Ipsa I in add. del.
D || autem | enim ABGP || adhuc I ad hoc B, est add. E*, multum
superscr. C* || aschetos | inhabitudinalis est add. B, mg add. M, superscr.
C° || et | id est E* 35 simplex | simpliciter AE || in om. MN || ex |
et G 36 et interl. C* II ipsa I autem add. DEMNPR II quam | quan
doque F || ad | id add. BDMNP, hoc add. F, illud quod facit aut ad
add. G, quod facit aut add. P 37 est | ad add. del. G || quod* om.
P || dicitur om. C 38 quidem | quod P || est animae | vere est C II
autem om. F || utentis | hoc autem corporis intellectualiter animati add.
del. M 39 intellectualiter | intellectualis l. o. E 4o perfectio I opus
superscr. C* || praecontemplatus | contemplatus A, praecontemplans DE*, est
add. MN 41 per | quod F 42 ducatus | principatus mg add. M, superscr. C* ||
enim | autem F, aut P || ut i. corpore | corpore ut instrumento P
43 Alia | Anima A || ducti | ducta ABDEFGMNPR 44 et moti | et mori
FMiNP, in mori M°, et mota E, et ordinata ABD, et inordinata G || perfectio I
opus superscr. C* || corporis | corporis add. P 45 quidem om. G || est interl.
C* || detentio | detentia AFP, decentia B 46 circumdetentio | circumten
tatio GMN, incircumtentatio E, incircumtemptio P || autem | vero P, est
add. C^ 47 figuratio | plasmatio FP 48 manuductio | manducatio D*,
manuducatio D* tributio mg add. M, superscr. C*
 Capitulum 59 23r

velle et dicere “Volo, mundare'' humanitatis eius existit actio.

Apotelesma autem (id est operis perfectio) humanae quidem 50
1052 I panum fractio et audire leprosum “Volo"; divinae autem panum
multiplicatio et leprosi mundatio. Per utraque enim, et per animae
actionem et corporis, unam et eandem cognatam et aequalem
demonstrabat eius divinam actionem. Quemadmodum enim na
turas unitas cognoscimus, et eam quae in invicem habentes cir
cumincessionem, et harum differentiam, non negamus, sed et
numeramus et indivisibiles eas cognoscimus; ita et voluntatum et
actionum et copulationem cognoscimus, et differentiam noscimus
et numeramus, et divisionem non inducimus. Quo enim modo
caro et deificata est, et transmutationem propriae non passa est 60
naturae, eodem modo et vcluntas et actio et deificatae sunt et a
propriis non secesserunt terminis. Unus enim est qui hoc et illud
est, et hoc modo et illo modo, scilicet divine et humane, vult
et agit.
6. Duas igitur actiones in Christo dicere necessarium propter
duplex naturae. Quorum enim natura transmutata, horum di

49 mundare | tu superscr. C* || existit | existitit C, existebat C*DEFMN

5o autem | vero EG || perfectio | opus superscr. C* || humanae | naturae
add. BC*P 51 panum | panis ADR || divinae | dicere P || panum* |
panis DR 52 utraque | utrasque BCDEFGN, vitasque P || enim om. P ||
per* om. DR 52—53 animae actionem | actionem animae G, actiones
animae F, actionem om. E, animae mundationem N 53 cognatam |
cognitam FM || aequalem | parem superscr. C* 54 demonstrabat | demon
strat E, stabat mg add. M || eius | suam B, sue superscr. C* 54—55 na
turas unitas transp. DER, unita naturas l. o. E 55 in om. MN, ad ABP ||
invicem | est add. E 55—56 circumincessionem | circumcessionem BNR,
circumcisionem l. o. E, om. A 56 et* om. A || harum | earum B 57 et
indivisibiles | divisibiles P 58 actionum et copulationem transp. G II
copulationem | coperlationem NR 59 non om. P 6o caro et transp. D,
et om. BG II passa est transp. F 61 et* om. BG, interl. D* 62 secesserunt|
cesserunt A, recesserunt F, destuerunt mg add. M, superscr. C* 62—63 hoc
et illud est vacat P 62 illud | id B 63 est om. B || humane | et add.
AEGR 64 agit | aget M 65 Duas | Et duas F || in Christo dicere |
«dicere in Christo G || necessarium | est add. G 66 duplex I duplicitatem
ADEGPR, mg add. M, duplicitate superscr. C*, duplicitatem duplex F II
natura | est add. BG || transmutata | est add. F, alterata superscr. C* || horum !
*et add. ABCEPR, natura add. del. M 66—67 diversa actio I natura
«divera N, actio diversa DGR || horum ... et | et actio eorum divera B

49 MATTH. VIII 3. 51 IOH. VI 11. 51—52 Cf. MAXIM. CONFESS.

Disputatio cum Pyrrho P. G. 91 344C.
 232 Burgundionis Versio

versa actio, et quorum actio transmutata, horum natura diversa;

et e converso, quorum natura eadem, horum et actio eadem, et
quorum actio una, horum et substantia una, secundum divina
70 enarrantes patres. Necesse igitur duorum alterum: vel unam
actionem in Christo dicentes, unam dicere et substantiam; vel si
utique veritati adhaeremus, et duas substantias evangelice et
paternaliter confitemur, duas et actiones similiter illos sequentes
confiteri. Homousios enim (id est consubstantialis) existens Deo
75 et Patri secundum deitatem, aequaliter erit et secundum actionem.
Aequalis autem ens et nobis idem ipse secundum humanitatem,
aequalis erit et secundum actionem. Ait denique et beatus Gre
gorius Nyssenorum episcopus: “Quorum autem actio una, horum
omnino et virtus eadem''. Omnis enim actio virtutis est apotelesma
80 (id est operis perfectio). Impossibile autem creabilis et increabilis
naturae unam naturam, vel virtutem vel actionem esse. Si autem
unam Christi actionem dicemus, Verbi deitati adaptabimus intellec
tualis animae passiones, timorem aio et tristitiam et agoniam.
7. Si autem dicerent, ut de sancta trinitate disputantes sancti
85 patres dixerunt: “Quorum substantia una, horum et actio una,

67 quorum actio transp. G, om. BP || transmutata... diversa om. FMNR,

est add. C* 68 e interl. D* || converso | et add. P || horum et actio eadem
om. G 68—69 et quorum transp. P || una* om. EMN || horum om. ABD
EFMN PR 7o Necesse | est add. BG || vel | et NP, qui F 7I actionem !
acceptationem N 72 utique veritati transp. AG || et* | dicendum add.
del. M II duas substantias l. o. transp. M 73 paternaliter | ut sancti patres
superscr. C* || duas et transp. P, et om. BF II illos | et illam P, et illos et N
74 confiteri | confitemur A BEGN 75 et* inter. C || secundum* om. F ||
deitatem | divinitatem F || erit | erat E 76 Aequalis | equaliter B || nobis |
secundum add. C || ipse | esse B 77 erit om. F || et* om. E || et secundum
interl. D* || Ait om. F || et* om. P, secundum add. del. F 78 Nyssenorum
vacat G 79 omnino... eadem | et virtus eadem omnino G || et om. P II
enim om. P || virtutis | virtus B 8o perfectio | opus, effectus superscr. C* ||
autem | est add. G || creabilis et om. C || creabilis et increabilis | increabilis et
creabilis ADEFP, creabilis et incr. l. o. P 82 Christi actionem transp. P ||
dicemus | diceremus G || adaptabimus | aptabimus G, adoptabimus P 83 pas
siones | passionem P || timorem aio transp. G, timorem anime P 84 di
cerent | dicent ABCR, dicant D, diceret EFMN P 84—85 sancti p. dixe
runt | dixerunt sancti patres E 85 et om. D

77—79 De oratione dominica, orat. 3 P. G. 44 II6oA, Doctrina Patrum

76 et 258. 84—1o4 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho P. G.
9I 318C—319A.
 Capitulum 59 233

et quorum diversa substantia, horum diversa et actio'', et quod

non oportet “quae theologiae ad dispensationem transferre”;
dicemus: “Si de theologia dictum est solum a patribus, et non
1053 adhuc et post incarnationem'' eiusdem | actionis Filius cum Patre,
"neque eiusdem erit substantiae. Cui autem attribuemus hoc:
Pater meus usque modo operatur, et ego operor; et Quaecumque videt
Patrem facientem, haec et Filius similiter facit; et Si mihi non cre
ditis, operibus meis credite; et Opera quae ego facio, testantur de me;
et Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat, ita et Filius quos vult vivi
ficat ? Haec enim omnia non solum homousion (id est substan 95

tialem) et post incarnationem Patri monstrant ipsum, sed eiusdem

actionis''.
8. “Et rursus, si quae circa existentia providentia non solum
Patris et Sancti Spiritus, sed et Filii est et post incarnationem,
actio autem haec est; ergo et post incarnationem eiusdem est 100.

actionis cum Patre''.

9. “Si igitur ex miraculis eiusdem substantiae entem cum Patre
Christum cognoscimus, actio autem Dei existunt miracula'', ergo
et post incarnationem “eiusdem actionis est cum Patre''.
86 diversa substantia transp. DGP || horum | et add. B || diversa et actio |
et diversa actio FMN, et actio diversa DG || et* interl. C 87 quae
om. P, sunt add. C* || theologiae | theologice FG || dispensationem trans
ferre | disp. traducere E, incarnationem ducere mg add. M, superscr. C*
88 de om. B 89 adhuc | ad prius superscr. C* || eiusdem I verit
add. del. A 9o erit | erat AGR || hoc om. C 91 videt | vidit FP
92 facientem | operantem P || haec | hoc F || haec ... similiter | similiter
et haec filius B || Filius similiter transp. AGP 93 meis credite
transp. F || ego om. P 94 et* om. BG 95 omnia om. C || non | non
sed non est et spatium liberum F || solum | conversionem sed del. N
96 incarnationem | meam actionem N || monstrant | monstrat F || sed | et add. C
98 si quae om. B, si om. ADEGMNPR, si ex F || circa | cara N || existentia !
existentiam B || providentia om. A 99 Patris mg E, peius (?) l. o. E || et* |
sed ADER, sed et filii B || Sancti Spiritus transp. ABG Ioo actio autem
transp. BF || haec | hoc C || et om. G, quod B || incarnationem | quidem add. G,
quidem eius add. B Ioo—IoI est actionis transp. EG, est om. P Io2 igitur I
autem PR || ex | cum B || miraculis | autem add. del. P || eiusdem | eius MN
Io2—1o3 entem ... Christum | cum Patre Christum entem F Io3 cognos
cimus | cognovimus EF || Dei | Domini C || Dei existunt | existere Dei MN,
Dei existent F || ergo om. N Io4 eiusdem actionis est | est eiusdem actionis F,
eiusdem est actionis BDEG, eiusdem actionis AMNPR

91 IOH. V 17. 91—92 IOH. V 19. 92—93 IOH. X 38. 93 IOH. X 25.
94—95 IOH. V 21. 98—1o4 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho
P. G. 91 349 A B.
 234 Burgundionis Versio

105 Io. Si autem una actio deitatis eius, et carnis eius composita
erit; et erit vel alterius actionis extra Patrem, vel et Pater composi
tae actionis erit. Si autem compositae actionis, manifestum quo
niam et naturae.
II. Si autem dicent quoniam “cum actione persona inducitur'',
110 dicemus quoniam si actionem persona inducitur, secundum
rationabilem conversionem et persona actio inducetur; et erit
quemadmodum tres personae vel hypostases sanctae trinitatis,
ita et tres actiones; vel quemadmodum una actio, ita et una per
sona et una hypostasis. Sancti autem prtres consonanter dixerunt
115 ea quae eiusdem substantiae et eiusdem esse actionis.
I2. Amplius autem, “si cum actione persona inducitur'', qui
neque unam neque duas Christi actiones dicere censuerunt, neque
unam personam eius dicere neque duas iusserunt.
I3. Sed et “in ignito nimirum gladio'', quemadmodum naturae
120 “servantur et ignis et ferri'', ita et duae actiones et quod harum
apotelesmata (id est operis perfectiones). Habet enim ferrum
quidem incisivum, ignis autem combustivum; et incisio qui

Io5 una | est add. ABG || eius1 | est add. P || eius* om. ABDEFG
MNPR Io6 erit; et erit | erat et erat E, et om. MN || erit vel
transp. MN || extra | preter superscr. C* || et* om. AFN Io7 actionis
erit transp. N, act. erat E Io9 dicent | diceret EMN 1 ro dicemus ..".
inducitur om. BF II actionem | actione ADMNP, cum actione E
I 1 I rationabilem | rationalem MNP || et* | cum P, cum add. ABDEF
GMNR || actio inducetur | inducitur actio N, co(inducetur) superscr. C* ||
erit | erunt EN I 12 vel I tres add. N || hypostases I similiter
add. P I 13 ita et* transp. P, et om. F || et una om. G II4 autem
patres transp. P || consonanter | concorditer mg add. M, concordanter
superscr. C* 115 ea quae om. ABDEFGMNPR II eiusdem sunt add. C*ll
et | vel G || esse actionis transp. BDEGPR, esse om. MN, ea quae facta
ng add. M 116 Amplius | adhuc superscr. C* || autem | enim E || si
cum | sicut AF I 17 neque* | nec AB 118 personam eius transp. BP,
eius persone AG || neque | nec AB II9 Sed | si E || et in | etiam F, et
om. A, in om. EMNP || nimirum | nimium P 12o servantur | custodiun
tur M, cum custodierunt superscr. C* || ita | et conta (sic) N || et* om. AD ll
«duae om. ABDEFGMNPR || actiones et quod om. G || quod | que ABEP ll
harum | horum G, eorum B 121 operis | operationis E, operum BFR II
perfectiones | opera, effectus superscr. C* || Habet | Habent A || enim I eius N
122 quidem | quoddam P || autem om. D, et N, vel actio add. del. A
122—123 quidem ferri transp. F

Io9—II3 Ibid. 337 B. II6—II8 Ibid. II9—13o Ibid. 337—34o; De

<duabus unius Christi Dei nostri voluntatibus ibid. 189—192.
 Capitulum 59 235

dem ferri actionis est apotelesma (id est operis perfectio),

combustio autem ignis; et servatur horum differentia in combusta
incisione, et in incisa combustione, etsi “neque combustio sine 125
incisione fiet post unionem, neque incisio sine combustione; et
1056 neque propter duplicitatem naturalis actionis duos ig|nitos
gladios aimus; neque propter monadicon (id est singularitatem)
igniti gladii, confusionem substantialis eorum differentiae ope
ramur''. Ita et in Christo deitatis quidem eius divina et omnipotens 180
actio; humanitatis autem eius quae secundum nos. Apotelesma
vero (id est operis perfectio) humanae quidem tentam esse manum
puellae et tractam esse, divinae autem vivificatio. Aliud enim hoc
et aliud alterum, etsi ab invicem existunt inseparabiles in thean
drica (id est divina virili) actione; aut propterea quia una est 135
Domini hypostasis, una erit et actio, et propterea quia una est
hypostasis, una erit et substantia.
I4. Et rursus, si “unam actionem'' in Domino dicemus, “vel
divinam hanc dicemus, vel humanam, vel neutram. Sed, si quidem

123 actionis | actio l. o. E || actionis est transp. GP || apotelesma |

effectus mg add. M || operis | operationis E 124 horum | vel actio
add. A 125—126 et . . . incisione om. A 125 in om. DFMNR || etsi |
et E, et sic BFGP 126 fiet ... combustione | neque incisio sine combustione
post unionem fiet G || post unionem om. B, post unitionem EM || incisio | in
cisione C || combustione | fiet add. B || et om. F I27 duplicitatem | duplex
superscr. C* 128 gladios | ignitos add. G || aimus | agimus C, dicimus G ||
singularitatem | singulariter F 129—13o operamur | operemur M 13o Ita]
Itaque P || et* om. BFN || in | non N || deitatis | divinitatis G || quidem eius |
eius que G, eius AB, quid eius est P || omnipotens | est add. C* 131 autem
om. G, actio secundum add. del. P || quae om. ABDEFGMNPR || nos | actio
est add. E, actio superscr. C* || Apotelesma | opus superscr. C* 132 vero |
ratio N || operis | operationis E || humanae | humanam BP, actionis mg add. M,
superscr. C* || quidem | autem actionis est G || tentam | tantam M 133 trac
tam | tactum A, tinctam E 134 aliud | illud A*CDFNP || inseparabiles !
et add. G 134—135 theandrica | dei et hominis add. A P, id est dei et hominis
superscr. C* 135 est1 | in add. BCDEFGMNPR || virili | viri l. o. G, ma
teriali l. o. E, utili F || una est transp. B, eadem add. del. M 136 erit | erat
1. o. E || et propterea transp. ABDEPR, et om. MN || una* | est superscr. C* ||
una est transp. E 137 una . . . substantia | et substantia erit una C,
una erat et substantia E, et om. F 138 Domino | in domino add. A
I 38—139 vel . . . dicemus om. N

132—133 LUC. VIII 54. 138—143 MAXIMUS CONFESS. Disputatio

cum Pyrrho P. G. 91 34o C.
19 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 236 Burgundionis Versio

140 divinam, Deum ipsum solum nudum ea quae secundum nos humani
tate dicemus; si autem humanam, nudum ipsum hominem''
blasphemabimus; si autem neque divinam neque humanam, “ne
que Deum neque hominem'', neque Patri neque nobis consub
stantialem. Ex unione enim ea quae secundum hypostasim iden
145 titas generata est, non tamen et differentia naturarum destructa
est. Differentia autem servata naturarum, omnino et harum
actiones servabuntur. Non enim est natura anenergitos (id est
inoperabilis).
I5. Si una dominatoris Christi actio, vel “creabilis vel increa
150 bilis''; media enim harum non est actio, quemadmodum neque
natura. Si igitur “creabilis, creabilem solam manifestabit naturam;
si autem increabilis, increabilem solam characterizabit substantiam.
Oportet enim omnino alterna naturis esse naturalia'': impossibile
enim defectivae naturae subsistentiam esse. Si autem eorum,
155 quae secundum naturam, actio est, non eorum quae exterius
existunt, manifestum quoniam neque esse neque cognosci naturam
I4o solum om. C, et substantia. Et rursus summam actionem add.
del. P I4o—141 humanitate | humanitatem AN 141 autem I que P
142 autem | neutrum add. B, neutrum id est add. P, neque neutram
add. F || neque divinam neque humanam om. BG, neutram A 143 neque* !
nobis add. del. E 143—144 consubstantialem | consubstantiale P I44 uni
one | (uni)ti(one) superscr. C* I 44—145 identitas | identitatis AMN
145 non tamen et | sed tamen, non autem superscr. C* || naturarum I
naturaliter A 145—146 naturarum destructa est | est destructa na
turarum B, destructa est naturarum G 146 servata | in duarum add.
del. N, custodita superscr. C*, vel custodita mg add. M || omnino om.
ABDEFGMNP I46—147 harum actiones | hactiones B I47 serva
buntur | custodientur superscr. C* || enim | casum F || est* om. ABDEFGMNPR
148 inoperabilis | inopinabilis A, inactibilis superscr. C* 149 Si | Sed FM ||
dominatoris | dominabilis ABD*P || actio | dominatio vel dominationis P ||
vel* om. B || creabilis | creatio N 149—15o vel increabilis om. CMN
I 5o media... actio om. N || enim | enim add. P || est om. C 151 igitur I ergo
G II creabilis | creabiliter MN 152 increabilis | increabilem E || characteri
zabit | vel signabit add. M, id est signabit superscr. C* I53 omnino . . .
naturalia | alterna naturis esse opera omnino G || alterna | similia add. ABF,
superscr. C°, id est similia add. M || naturalia CDM*, natura ABEFM*NPR
153—154 impossibile ... esse om. G 154 enim | est add. F, est enim P II
defectivae | deficientis superscr. C* || subsistentiam | substantiam AB ||
eorum | horum P 155 naturam | sunt add. C* || actio est transp. BFGP,
est om. ACiEMN, interl. C* || exterius | deforis superscr. C* 156 neque
esse vacat F, defective nature sed del. P, om. ABDEGMNR || neque* | non B

I44—153 Ibid. 341 A.

 Capitulum 59 237

possibile sine ea quae secundum naturam actione. Per ea enim quae

agit singulum, propriam naturam credere facit, quod utique est
nOn VerSum.

I6. Si “una'' Christi actio, eadem “divinarum et humanarum 160

factiva; nihil autem entium in hiis quae secundum naturam manens,
contraria facere potest. Non enim ignis infrigidat et calefacit,
neque siccat et humectat aqua''. Qualiter igitur qui natura est
Deus et natura genitus homo, “et miracula et passiones una ac
tione perfecit?“ 165

I7. Si igitur assumpsit Christus intellectum humanum, scilicet

animam et intellectualem et rationalem, intelliget omnino et
semper intelliget. Actio autem intellectus intelligentia. Itaque,
et secundum quod est homo, agens Christus et semper agens.
1057 I8. Sanctus autem Iohannes Chrysolstomus, in inter- 170
pretatione Actuum secundo sermone, ita ait: “Nequaquam autem
quis peccabit, et passionem eius actum vocans. In patiendo enim

157 possibile | est add. C* || sine om. D, sine non eque M, si non eque N ||
actione | est actio P 158 agit | agunt N, ait F, facit BG || propriam | suam
superscr. C* || credere facit | credi protendit superscr. C* 158—161 cre
dere... naturam om. A 158 utique | vel non evertuntur add. M 159 non
versum | non verum P, invisum N, in usum M, id est non falsificatur add. B,
non convertitur, non falsificatur add. D*, non convertitur, id est non falsificatur
superscr. C* 16o Si | Sed BMN || divinarum | divinorum BDEGMNPR ||
humanarum | humanorum BDEFGMNPR I6I factiva | est add. C* ||
autem | enim BGPR || entium | eorum superscr. C* 162 enim ignis transp.
F || calefacit | calescit ADNR 163 humectat | humidat l. o. D || Qualiter |
Equaliter AG || qui om. A, quod E, quidem F I63—164 est. . . natura
om. B 164 genitus | factus est add. M, factus superscr. C* 165 perfecit |
perficit BE 166 igitur | ergo B || Christus | christum M || scilicet | secundum
EM, secundum scilicet F, id est G 167 et1 om. ABP || et rationalem |
inrationalem M || intelliget | intelligeret E, excogitabit superscr. C* || omnino
om. N 168 semper | super l. o. D || intelliget | intelligeret M, intelligit E,
excogitabat superscr. C* || Actio | Actus FP || autem | enim BG, vero F ||
intellectus | et add. A || Itaque | Utique G, ita F, Ita quia M I69 et secun
dum | etiam F || agens* | operativus est ABDEFGMNPR || agens* | activus
add. ABDEFGMNP, est add. C* I7o in om. BP, et A 171 secundo
sermone | secundi sermonis ABCEGMNR, sermonis secundi P, secundo
sermo F 172 quis | quid C || et om. E || eius om. ABDEFGMNPR || actum !
actuum B II patiendo | passione l. o. G

16o—165 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho P. G. 91 344 A.

17o—174 P. G. 6o 18; Doctrina Patrum 86.
19 •
 238 Burgundionis Versio

omnia, fecit magnum et admirabile illud opus, mortem dissolvens

et alia omnia operatus''.
175 * I9. “Si omnis actio naturae alicuius substantialis determinatur
motus, ut qui circa haec sapientes acceperun*, ubi naturam quis
vidit immobilem vel omnino inactibilem, vel actionem invenit
non naturalis virtutis existentem motum?“ Unam autem naturalem
actionem Dei et facturae nequaquam quis sapiens dabit, secundum
180 beatum Cyrillum: “Neque enim vivificat Lazarum humana natura,
neque lacrimatur divina potestas; nam lacrima quidem humani
tatis propria, vita autem enhypostatu (id est personalis) vitae''.
Sed tamen communiter utrorumque alterutra propter identitatem
hypostaseos. Nam unus quidem est Christus, et una eius persona
185 vel hypostasis; sed tamen habet duas naturas, deitatis et humani
tatis eius. Igitur ex deitate quidem gloria naturaliter proveniens,
alterutrius communis propter hypostaseos identitatem facta est,
ex carne autem humilia alterutrorum communia. Unus enim est et
idem qui hoc et illud est, scilicet Deus et homo, et eiusdem et quae
I 73 mortem om. G || dissolvens | vacare faciens mg add. M I74 alia
omnia transp. F || omnia operatus transp. G I75 determinatur | deter
minatus A BDEFGMNIPR 176 haec | hoc FGP || acceperunt | accepit
l. o. E || quis | quidem EMN I77 immobilem | immortalem G ||
veli | et E || vel omnino inactibilem om. B 178 non om. P || Unam !
Unde B || naturalem | naturale A, natalem B I79 actionem om. F II
et facturae | et creature superscr. A*, creature mg add. M, superscr. C* ||
sapiens | dedit add. del. A || dabit | dedit F I8o enim om. F || humana
natura transp. P I8I nam om. B 182 propria | est add. G || autem !
ante B, enim MN, est F || enhypostatu | id est eius qui hipostasium habet
superscr. C* || vitae | vites F 183 tamen | cum A, om. B || utrorumque
om. F, utrarumque C || alterutra | sunt add. C*, actus add. D* || propter | per C
184 quidem om. AB || quidem est Christus | est Christus quidem G || una
mg E, om. ABDFGMNPR || eius | ens G I85 sed | si ABDGMNPR ||
habet duas transp. AGP 186 gloria om. G || proveniens | perveniens BMNR
I87 alterutrius | alterutriusque F, alterius A, proveniens add. del. A || com
munis om. G, coniunctionis B || hypostaseos identitatem transp. BER, identi
tatem om. P || est om. A 188 autem | enim F || humilia | humana DP ||
alterutrorum | alterutrorumque EFMN, coniunctiva vel add. B || enim om. NH
est om. FP 188—189 est et idem | et idem est D 189 et illud est | est
et illud et G, est et illud est B, et illud et A || scilicet | et seculi et l. o. E, et
seculi BFP, seculi AD, et solus N, vacat G || et* om. BF || et* om. FGP
I89—19o et quae ... signa om. A

175—178 SOPHRONIUS HIEROLYM. in Doctrina Patrum S9.

179—182 Potius GREGORIUS NYSS. Contra Eunom. 1. 5 P. G. 45 7o5C;
Doctrina Patrum 97. 18o IOH. XI 1 seq.
 Capitulum 59 239

deitatis et quae humanitatis. Nam divina quidem signa deitatis wo

operabatur, sed non sine carne; humilia vero caro, sed non sine
deitate. Etenim patienti carni copulata erat deitas, impassibilis
permanens, et passiones perficiens salutares; et agenti Verbi
deitati copulatus erat sanctus intellectus, intelligens et sciens quae
perficiebantur. 195
20. Igitur proprias quidem glorificationes deitas corpori tradit,
60 ipsa autem carnis passionum | permanet expers. Non enim quem-
admodum per carnem deitas Verbi agebat, ita et per deitatem
caro eius passa est. Instrumentum enim caro deitatis extitit. Et
si igitur ex summa conceptione nihil divisum fuit alterutrius 200
formae, sed unius personae omnis temporis actus alterutrius
formae facti sunt, tarnen ipsa quae indivisibiliter facta sunt,
secundum nullum modum confundimus, sed quid cuius fuerit
formae ex operum qualitate sentimus.
21. Agit igitur dominator Christus secundum alterutram eius 205
naturarum, et agit alterutra natura in ipso cum alterius commu-
nione: Verbo quidem operante quae sunt Verbi, propter auctori-
tatem et postestatem deitatis, quaccumque sunt principalia et
regalia; corpore autem perficiente quaecumque sunt corporis ad
voluntatem uniti ipsi Verbi, cuius et factum est proprium. Non 210
190 deitatis1 | sunt add. С* || et | est superscr. Ег \\ quae от. N,
sunt add. С2 || divina mg P \\ deitatis2 | deitas D3 191 caro | carne G
192 erat deitas transp. BG, erit deitas, /. o. divinitatisP 193 agenti |
agentis A \\ Verbi | verbo D* 193—194 Verbi deitati transp. BP,
deitati от. G 194 copulatus | copulativus F, copulatis /. o. P 196 quidem
glorificationes transp. N || corpori | corporis AT 197 carnis | corporis G |]
permanet | manet AG \\ Non | Nam /. o. A 197—198 quemadmodum | quod
add. G 198 camera | carne С igS—199 deitatem caro | carnaem deitas С
199 caro eius transp. F \\ Instrumentum | organum superscr. C2, agendi, non
patiendi add. D* || enim | autem F \\ caro2 1 eius add. ABDEFGMNR \\ deitatis |
eius add. CDEFMNPR 199—200 Et si igitur от. A, et signiM.iV 200 ex |
et MN Ц summa | eius add. ABGP, eius marie add. F \\ conceptione | marie
superscr. C2 1 1 nihil | ñeque quod superscr. С2 1 1 divisum | divisura F 201 unius
personae omnis | persone omnis unius MN, totius superscr. C2 1 1 actus | actiones
superscr. C2 202 facti | facte DGPR \\ tarnen | cum N 203 quid | quidem
ADEFMNPR || cuius | eius В \\ fuerit | fuerunt ABPR 204 formae |
formo С 1 1 operum | opens superscr. C1 205 alterutram | alterutra EMN \ \
eius | suarum superscr. C2 205—206 eius naturarum transp. E, eius na-
turam FG 206 et от. P || ipso | christo DGR || alterius | alterutrius ABC*
DFGMNPR 207 Verbi, propter transp. В 207—ao8 auctoritatem |
auctum /. o. D, actum G 208—209 quaecumque . . . perficiente от. А
209 quaecumque | que EFMN 210 ipsi | ipsiusFP, ipsa,MN || cuius | eius В
 240 Burgundionis Versio

enim ex seipso ad naturales passiones promotionem faciebat,

neque rursus eam quae ex tristibus occasionem et refutationem,
vel ea quae exterius accidebant passus est; sed movebatur secun
dum consequentiam naturae, Verbo volente et permittente dis
215 pensative pati id, et operari quae propria, ut per opera naturae
credatur veritas.

22. Quemadmodum enim “super substantiam substantiatus

est'' de Virgine natus, ita “et super hominem quae hominum
agebat'', in instabili aqua terrenis pedibus ambulans, non terrestri
220 facta aqua, sed deitatis supernaturali virtute consistente ad indiffu
sibile, et gravedini materialium pedum non cedente. Non humane
enim agebat humana; non enim homo erat solum, sed et Deus. Unde
et huius passiones vivificativae et salutares. Neque divine agebat
divina: non enim Deus solum, sed et homo. Unde per tactum et
225 sermonem, et per talia, divina signa operabatur.

21 I seipso | (seips)a superscr. C* || promotionem | vel impetum add. FP,

impetum superscr. C* 212 neque rursus transp. P || rursus eam transp.
DER II tristibus | tribus P || refutationem I resuscitationem G 213 ea
om. CGN || quae interl. C* || accidebant | accendebant F || passus est | patie
batur mg add. M, superscr. C* 214 permittente | concedente superscr. C*
214—215 dispensative | dispensatio B, dispensationem PR 215 id I ei
superscr. C* || id et transp. P || quae | queque N, quecumque ABDEFGMPR ||
propria | erant add. C*, ut add. del. P || per om. N || naturae | natura ABPR
2I6 veritas om. FR 217 enim om. EFMN, est add. G || super substantiam
substantiatus | supersubstantiatus C, supersubstantialiter substantiatus
ADEMNR, substantialiter G, superbeatus supersubstantialiter BP, superbus
substantialiter F, ad esse devenit superscr. C* 218 est om. GMN || natus !
conceptus superscr. C* || et | semper add. del. P || quae | qui G, et quae E, sunt
add. C* || hominum | secundum hominem F 218—219 hominum agebat
transp. P 219 in om. N || terrenis pedibus transp. P || ambulans om.
G || non | ut N 22o consistente | consistante F, existente BR, et
add. A BP, non add. N 22o—221 indiffusibile | indivisibile G, in
fusibilem AB 221 gravedini | gravedinem A || materialium I naturalium
DFGP || cedente | cedende M 221—222 humane enim transp. BEG,
nature add. del. P 222 homo erat transp. ABGP || et om. AB || Deus !
Et add. del. A 223 vivificativae | vivificate MN, vivificantem B
224 Deus | erat add. C* || et1 om. E || Unde | et add. ABDFGPR ||
tactum | contactum ABFGP, agebat add. G || et* om. B 225 per om.
DN || divina om. AFG

217—219 DIONYSIUS AREOPAG. Epist. 4 P. G. 3 Io72 B. 219 Cf.

MATTH. XIV 25 seq.
 Capitulum 59 24I

23. Si autem dicet quis, “quod non in destructione humanae

actionis unam actionem in Christo dicimus, sed quia distincta a
1061 divina actione passio dicitur'' humana actio, secundum | hoc unam
actionem in Christo dicimus; dicemus: “secundum hanc rationem,
quod et qui unam naturam dicunt, non in destructione humanae 280
hanc dicunt, sed quia distincta humana natura ad divinam naturam
passiva dicitur. Nos autem absit ea, quae ad divinam actionem
distinctione, passionem humanum appellare motum. Nullius enim,
universaliter dicendum, existentia ex collatione vel comparatione
cognoscitur vel determinatur. Ita enim allilaetia (id est alternatim 285
causae) invenientur hae quae existunt res. Si enim propterea quia
actio est divinus motus, humanus passio est, omnino et propterea
quia bona est divina natura, mala erit humana; et secundum eam
quae in contrapositionem conversionem, propterea quia passio
dicitur humanus motus, divinus motus actio dicitur; et propterea 240

226 humanae | ludis add. del. M 227 actionem in Christo | in

Christo actionem B || dicimus | sed quia distincta a divina actione
passio dicitur humana actio secundum hoc in Christo dicimus add.
del. A 227—229 sed . . . dicimus om. P 228 actio | et add. C
228—229 unam . . . Christo | in Christo unam actionem AGR 23o et
om. F || destructione | destructionem DEFNPR, inductione G 231 hanc |
hoc G || humana natura transp. E, natura om. G 232 ea om. N II
ea... actionem | ad differentiam divine actionis superscr. C* II divinam |
naturam vel add. ABEFMP, tunc adiectionem add. del. F 233 distinc
tione | distinctionem EFGR, l. o. BD, distinctio est AD* 234 dicendum
om. N, est add. C* || dicendum existentia transp. P, esse superscr. C* ||
ex | vel l. o. N, vel ex M || collatione | copulatione l. o. A || vel 1
ex add. DEM PR II comparatione | operatione BDGNR, cooperatione A
235 alternatim | alternative FG, alternatum M, aliud quod ad invicem
sunt superscr. C* 236 causae om. P, esse add. C*GR || invenientur |
esse add. P || existunt | omnes add. C* 237 divinus | communis P,
res add. del. P || humanus | est add. del. N || omnino | animo F ||
propterea | propter hoc F 238 quia | que P || erit | erat E || eam |
ea D 239 contrapositionem D*FM, contrapositione ABCN, composi
tionem D*PR, compositione E, vel transpositionem mg add. M, contra et
vacat G || conversionem | conversio est C, et add. E 239—24o prop
terea... actio dicitur om. E 239 propterea quia transp. A 24o et
om. NPR

226—241 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho P. G. 91

349AD.
 242 Burgundionis Versio

quia mala est humana natura, bona erit divina''. Sed et omnes
creationes ita erunt malae, et mentietur qui dixit: “Et vidit Deus
quaecumque fecit, et ecce bona valde”.
24. Nos autem aimus: “Quoniam sancti patres multimode
245 humanum nominarunt motum ad subiectas materias. Appella
verunt enim ipsum et virtutem et actionem et differentiam, et
motionem et proprietatem et qualitatem et passionem; non se
cundum distinctionem divini, sed ut contentivum quidem et
inalterabilem virtutem; actionem autem ut characteristicum et
250 eam quae in omnibus homoidesin (id est quae eiusdem speciei)
inpermutationem demonstrante; differentiam autem ut deter
minativum, motionem autem ut demonstrativum, proprietatem
autem ut constitutivum et soli ipsi non alii praeexistentem, quali
tatem autem ut specificum, passionem autem ut motum. Omnia

241 erit | erat E 242 creationes | (crea)ture superscr. C*, et

add. P || ita om. EF || erunt | erant G || mentietur | mentitur D ||
qui dixit | quidam A, et add. ACDEFMP 243 quaecumque | cuncta
que BEFG, cuncta quecumque MN || fecit | fecerat BG II ecce !
erant G, erant add. F || bona valde transp. DEFGPR, bona erant valde
M, erat superscr. C* 244 Nos | Non N || aimus | dicimus FMN ||
Quoniam | et add. M 245 humanum nominarunt | humanum nomi
naverunt ABDEGR, nominaverunt humanum P, humane appellave
runt F, humanum appellaverunt MN || subiectas | subiecta B, secundum
superscr. C* || materias | vel intelligentias mg add. M, intelligentias
superscr. C* 246 et1 om. FP || virtutem | veritatem M || et (quater)
om. F 247 et*,* om. F 248 divini | motus add. C*FGMNPR ||
contentivum | contentum G, contentivam D° 249 inalterabilem | huma
num motum dicimus superscr. C°, quidem add. E || autem om. N || ut l
vocans superscr. C* || characteristicum | id est signativum mg add. M,
superscr. C* || et | ut ABDEFGMNPR 25o eam | ea C || homoidesin
om. F 251 inpermutationem | in per demonstrationem N, in pertrans
mutationem EM, in transmutationem F, in dissimilitudinem mg add. M II
demonstrante | demonstrantem CD, demonstrare E, in transmutatione, in
dissimilitudinem superscr. C* 251—252 determinativum I determina
tum G, vocat eum motum indicativum superscr. C* 252 demonstrativum I
indicativum mg add. M 253—254 constitutivum ... passionem autem ut
om. ABEGMNIPR 254 autem* I nominatur superscr. C* || motum I usque
movetur am (sic) superscr. C*

242—243 Gen. I 3I. 244—264 MAXIMUS CONFESS. loc. cit.

349 D—352B.
 Capitulum 59 243

enim quae ex Deo, et post Deum, patiuntur hoc, id est moveri, 255
ut non existentia per se motus vel per se virtus; secundum non
distinctionem igitur, ut dictum est, sed secundum rationem con
ditive eis impositam ab ea quae omnia instituit causa. Unde et
cum divino consonantes eum actionem appellaverunt. Qui enim
dixit: Agit enim alterutra forma cum alterius communione, quid 260
aliud fecit quam qui dixit: Etenim cum quadraginta diebus ieiunus
mansisset, postea esuriit; — dabat enim naturae quando voluit
quae propria agere; — vel quam qui divisam in ipso dixerunt
actionem, vel qui duplicem, vel qui aliam et aliam?” Haec enim
per pronomen duas actiones significant. Et per pronomen enim 265
multoties numerus demonstratur, et in dicendo divinum et hu
manum. “Differentia” enim “differentium est differentia''. Ab
hiis enim quae non sunt, qualiter differant?

255 id om. FGR || est moveri | emoveri B 256 ut . . . vel per

se | ut ea que non sunt entia mobilia vivere habentia superscr. C* ||
vel om. P 257 distinctionem igitur | distructione igitur F, igitur
distinctionem AGP, igitur dominationem vel distinctionem B, propter
operationem mg D*, divine actionis mg M || ut . . . rationem | divine
actionis devenit humana actio est superscr. C* 258 impositam | iam
add. N || omnia instituit FNR, l. o. M, omnia constituit ABCDGMP,
constituit omnia E || causa | causam AE, scilicet deo add. B, deo
superscr. C* 259 divino | divina A, motu add. C* || consonantes | (con)cord
(anter) superscr. C* || eum om. P, humana superscr. C* 26o Agit om. N ||
enim om. GN || quid | qui N 261 fecit | facit BFGPR || qui dixit | quod
dixit EF, quid dixit A, qui dicit BGR, dixit add. M || ieiunus mg P
261—262 ieiumus mansisset transp. G 262 esuriit | esurivit AEGM || enim
om. G, autem P 263 quae propria | quae sua propria M, proprie que G,
propria om. A, sua superscr. C* || agere | ageret AGP || qui | quod E || divi
sam | diversam G || ipso | eo ADR, christo G 264 quii | quod E || vel qui* I
scilicet quia superscr. C* || et aliam CD?EMN, om. ABD1FGPR 265 per*
om. F || pronomen | hic add. F, id est hoc pronomen hic mg add. D* || actiones |
acceptiones B || significant | significata F || Et om. F || enim om. F, eius M
266 multoties numerus transp. BG II demonstratur | demonstrantur N, demon
stritur l. o. D || et* om. A B, vel N 266—267 humanum | numerus numera
tur add. F, numerus demonstratur add. A P 267 differentium | indifferen
tium B || est om. ER 268 hiis | aliis A || quae | qui P || differant | differunt
AEGR, different M

259—26o LEO I Epistul. 28 4 P. L. 54 768 B. 261—262 MATTH. IV 2.

267 LEONTIUS Triginta capita contra Sever. 23 P. G. 86 2 19o9 A, Doctrina
Patrum 159.
 244 Burgundionis Versio

Ę. CAPITULUM 60 III,1

1064 I ADVERSUS DICENTES:

SI DUARUM NATURARUM ET ACTIONUM HOMO, NECESSE
IN CHRISTO TRES NATURAS ET TOTIDEM DICERE ACTIONES

I. Singularis quidem homo ex duabus compositus naturis,

anima et corpore, et has intransmutabiles habens in seipso, duarum
naturarum decenter dicetur: servat enim alterutrarum et post
unionem naturalem proprietatem. Neque enim corpus immortale,
sed corruptibile; neque anima mortalis, sed immortalis; neque
10 corpus invisibile, neque anima corporalibus oculis visibilis; sed

haec quidem rationalis et intellectualis et incorporea, hoc autem

grossum et visibile et irrationale. “Non autem unius naturae, quae
secundum substantiam divisa; non unius ergo substantiae anima
et corpus''.
2. Et rursus, “si animal rationale mortale homo, omnis autem
terminus subiectarum naturarum est demonstrativus, non idem
autem secundum naturae rationem rationale cum mortali. Non

1 CAPITULUM 6ol6o D*, 59 C, om. ABEFGMNPR || 16 I sic D*GMNP,

c. 16 BR, 17 F, om. ACE 2—4 ADVERSUS... ACTIONES om. F 3 ET
ACTIONUM om. G II HOMO | habet ABGMNPR II NECESSE | est add. E
4 IN | et l. o. M II TRES I duas N, in P, esse add. E || TRES NATURAS
transp. D || TOTIDEM | naturas add. del. E || ET... ACTIONES om. N ||
DICERE om. ABDEGMPR 5 Singularis | individuum particularis superscr.
C° || compositus naturis transp. NP 6 anima | scilicet add. E II et*
om. A || intransmutabiles | transmutabiles P, non confusas superscr. C* ||
habens in seipso | in seipso habens ABG, habens in ipso M 6—7 duarum
naturarum transp. P 7 dicetur | ducetur C, dicitur EFM || servat | vel
custodit mg add. M, custodit superscr. C* || enim | et add. EF 8 unionem |
unitionem ABC*GMNPR 9 sed corruptibile om. G, sed incorruptibile B
1o corpus invisibile transp. B, corpus visibile l. o. D, sed corruptibile add. E,
sed add. F || corporalibus | corporeis E || visibilis | est add. NP, et add. M
II rationalis | est add. G 12 autem | rem F 13 divisa | sunt add. BDEFM
NPR, sunt divisaG || substantiae | naturae ABG 15 rursus | rursum NPII si]
anima add. A, autem M, autem add. FNPR, tunc anima et corpus add. del. F ||
animal | animalis N || homo | eius add. M || autem | enim F 16 terminus I
deus B, omnes F, id est diffinitio superscr. C* || est om. M, et l. o. D 17 na
turae om. CN || naturae ... mortali | rationem naturae cum mortali rationali
DER

12—19 ANASTASIUS I ANTIOCH. Fragm. 2 P. G. 89, 1283 B, Doc

trina Patrum 2o4.
 Capitulum 6o 245

ergo unius naturae erit homo secundum propriae determinationis

regulam''.
3. “Si autem dicetur unquam unius naturae homo, pro specie 20
naturae assumitur homo, dicentibus nobis quod non differt homo
ab homine secundum aliquam naturae differentiam''. Sed eandem
consistentiam habentes omnes homines, et ex anima compositi et
corpore, et duas unusquisque naturas perficientes, sub una omnes
definitione reducuntur. Et non irrationabile hoc, cum et omnium 25
creabilium, ut generabilium, unam naturam sanctus Athanasius
dixit, “in sermone adversus blasphemantes Spiritum Sanctum ita
dicens: Quoniam autem supra creationem est Spiritus Sanctus, et
aliud quidem praeter gemerabilium naturam, proprium autem
deitatis potest rursus conspicere''. “Omne enim quod communiter
et in multis consideratur, non cuidam quidem plus, cuidam autem
minus existens, substantia nominatur''. Quia igitur omnis homo
I8 ergo | igitur BG || unius | uni C || unius naturae erit | erit unius
naturae ABGNP, unius naturae erat E || homo | proprie add. del. B || deter
minationis | diffinitionis superscr. C* 2o unquam | numquam GN, l. o. M
21 assumitur | sumitur ABG, assumetur EPR, accipitur F || quod non transp. B
22 naturae differentiam transp. N 23 consistentiam | constitutionem
superscr. C* || omnes om. ABDEFGMNPR || et* om. C 24 et om. A ||
unusquisque | uniuscuiusque ABDFN || perficientes | sed add. F || una |
unam DFGR 25 definitione | definitionem DFGR, deformes P || reducun
tur | reducitur C || irrationabile | irrationale EFMPR, homo inconveniens
add. A, vel inconveniens est add. B, inquiens est add. F, invonveniens add. M,
superscr. C°, conveniens est add. N, inconveniens est add. P || cum I id est
quando superscr. C* || et | etiam A || omnium | omni F, creaturarum add.
ABGP, creatura add. N 26 creabilium | (crea)ture superscr. C* || ut | et
BDEFMNPR, vel G || generabilium | generalium N, (genera)tarum superscr.
C* II naturam | (natura)rum superscr. C* || sanctus | sicut ACEM, sicut sacer
BNP, sicut sanctus F, sacer G || Athanasius | anastasius FM, anathasius BR
27 in | id est P || adversus | adversum B || blasphemantes | et add. F 28 au
tem | est add. AB || supra | super ABG || est | et N 29 quidem | quid C,
quod F || naturam | naturarum AC || proprium | propriam F || autem om. N
3o deitatis | divinitatis F || potest | post N, possibile est superscr. C* ||
rursus I liez superscr. C* || communiter om. A 31 et om. ABE || multis |
et de multis add. B, est et in multis add. E || quidem om. EG, autem ABN ||
autem | quidem B, autem add. P 32 existens om. P || nominatur | id est
est add. D* || igitur | ex corpore et anima add. P || homo | est F, est add.
ABGMN

2o—3o ANASTASIUS loc. cit., Doctrina Patrum 2o4—2o5. 26—3o Ad

Serapionem Epistul. r 26 P.G. 26 589C. 3o—32 EULOGIUS ALEX. Fragm.
P. G. 86 2 2953C, Doctrina Patrum 2o5.
 246 Burgundionis Versio

1065 ex anima est compositus et corpore, secundum | hoc una natura

hominum dicetur. In hypostasi autem Domini non possumus
35
dicere unam naturam. Etenim naturae servant et post unionem
singulae naturalem proprietatem, et speciem christorum non est
invenire. Non enim genitus est alius Christus ex deitate et humani
tate, Deus et homo idem.
4. Et rursus, non idem est quod secundum speciem hominis
40
unum, et quod secundum substantiae animae et corporis unum.
Quod quidem secundum speciem hominis unum, eam quae in
omnibus hominibus non permutationem demonstrat; quod autem
secundum substantiam animae et corporis unum, ipsum esse
eorum laedit, in non existentiam ipsam omnimodam ducens. Aut
5 enim unum in alterius transibit substantiam; aut ex aliis aliud
generabitur et utraque vertentur; aut in propriis terminis manentia,
duae naturae erunt. Non enim idem secundum substantiae
rationem corpus incorporeo. Non necesse igitur unam naturam in
homine dicentes, non propter iden*itatem substantialis qualitatis
50 animae et corporis, sed propter non permutationem eorum quae

33 ex anima om. P, et anima M || est om. ABFGMN || compositus

et corpore | et corpore compositus A BGN, et corpore om. P 34 autem !
aut B 34—35 non possumus dicere | dicere non possumus F, non dicere
possumus CDEM R 35 naturam interl. C°, anastasius add. M || naturae |
naturam F, nec P || servant | servantur Ci, custodiuntur C* || et om. B PR
36 singulae | singularem ABDEGMNPR, singularie F, unaqueque superscr.
C° || naturalem | naturale C || christorum F, christum C, christo christum D
christi vel christum ABEGMNPR || non | vel l. o. D || est om. ABGMNPR
39 est om. B || quod | quid GM, quae N, quidem quod FP, quidem ADR II
speciem hominis | hominum speciem B 4o unum* | que in omnibus homini
bus add. E || secundum om. F || animae et corporis transp. E 41 Quod !
quia P || speciem hominis transp. BG 42 hominibus om. B || permutationem!
in diversitatem mg add. M, superscr. C* 43 substantiam | subsistentiam FM,
vel substantiam mg add. M || animae et corporis transp. G || ipsum esse !
ipsam essentiam superscr. C°, corpus add. G 44 eorum | essentiam add.
AFMNP, quod add. E || ipsam | ipsa CMP || omnimodam | omnimoda C ||
Aut I ait N 45 unum om. G 46 utraque | in anima et corpus mg add.
del. M, id est anima et corpus superscr. C* II in om. APR 47 idem om.
AFG 48 corpus | ihesu superscr. C* || incorporeo | incorporeum ABEFGPR,
idem add. AFGMNP || unam | unanam (sic) M 49 propter | noster add.
del. G 49—5o substantialis ... corporis | substantialis anime et corporis
qualitatis D, anime et corporis substantialis qualitatis l. o. D 5o propter
non permutationem I in permutationem l. o. C, prorprium permutationis F,
propter non mutationem N, id est indiversitatem mg add. M, indiversi
tatem superscr. C* || quae | quo P
 Capitulum 6o 247

sub specie reducuntur atomorum, unam et in Christo naturam

dicere, ubi species contentiva multarum hypostaseon non est.
5. Amplius autem omnis compositio ex hiis quae proxime
1068 com|posuerunt composita esse dicitur: non enim dicimus domum
ex terra et aqua compositam esse, sed ex lateribus et lignis. Quia 55
necesse et hominem dicere ex quinque ad minus compositum esse
naturis, et ex quatuor elementis et anima; ita et in Domino nostro
Iesu Christo non partes partium intuemur, sed quae proxime
componunt, et deitatem et humanitatem.
6. Amplius autem si duarum naturarum hominem dicentes, 60

tres naturas in Christo dicere cogemur, et vos ex duabus naturis

hominem dicentes, ex tribus Christum dogmatizatis naturis;
similiter et de actionibus. Alternam enim necesse naturae actionem
esse; quoniam autem duarum naturarum homo dicitur et est,
testis theologus et magnus Gregorius: “Nam naturae quidem
duae, ait Deus et homo; quia et anima et corpus''. Sed et in ser
mone De Baptismate talia ait: “Duplicibus autem existentibus

51 specie | substantie N || et om. BR contentiva om. F 52 hyposta

seon | individuorum mg add. M, superscr. C* 53 Amplius | adhuc
superscr. C* || omnis | communis N 54 esse dicitur transp. ABDEF
GMNIPR 55 sed | et add. P || Quia | Quid C, et add. E 56 et |
est et FM, esset E || hominem | et hominem add. E || ex quinque ad
minus | ad minus ad quinque ABFGNP 55—56 esse naturis transp. G
58 partium intuemur transp. C 59 componunt | id est add. ABC>DEFG
MNPR || et1 om. PR 6o Amplius | adhuc add. P, superscr. C* || duarum
naturarum hominem dicentes | hominem scilicet duarum naturarum dicentes
BN, hominem dicentes D1, duas naturas add. D*, homines dicentes duarum
naturarum EM, hominem duarum naturarum F, homines duarum naturarum
G, hominem duarum scilicet naturarum dicentes P 61 vos | nos BDEFMN P
61—62 naturis hominem transp. D 62 Christum | ipsum NP || dogmatiza
tis | dogmatizans N, id est docetis superscr. C* 63 Alternam | vicariam
mg add. M, vicariam similem superscr. C* || necesse | est add. G || naturae |
nec B, vel cum natura mg add. M, cum natura superscr. C* || actionem | ac
tione C 63—64 necesse . . . esse | necessitate actionem esse natura N,
actionem necesse esse nature P 64 homo dicitur transp. BG || et | et esse
l. o. A 66 duae om. A, sunt interl. add. C || ait | ut N || et* om. ABG ||
corpus | due nature mg add. M, superscr. C* || et* om. ABEFGMNR

53—59 Cf. HERACLIAN. CLACEDONENS. Fragm. P. G. 94 Io65 not. 4o,

Doctrina Patrum 2o7—2o8. 65—66 Epistul. ror 4 P. G. 37 I8oA, Doc
trina Patrum I I. 66—69 Orat. 4o 8 P. G. 36 368 A, Doctrina Patrum 2o7.
 248 Burgundionis Versio

nobis ex anima et corpore, et hoc quidem visibili, hac autem

invisibili natura, duplex et purgatio per aquam et spiritum''.
;;;, CAPITULUM 6I ít;
DE EO QUOD DEIFICATA EST NATURA DOMINI CARNIS
ET VOLUNTAS

I. Oportet scire quod “non secundum determinationem naturae

1069 vel versionem vel alterationem, vel confusionem caro I Domini
deificata esse dicitur, et homotheos (id est condivalis) et Deus
generata est, ut ait theologus Gregorius: Quorum hoc quidem
deificavit, hoc autem deificatum est''; et “audeo dicere homotheon''
(id est condivalem); et hominem factum esse “quod unxit, et Deum
10 quod unctum est''. Haec enim non “secundum transmutationem
naturae, sed secundum dispensativam unionem, eam quae secun
dum hypostasim dico, secundum quam indivisibiliter Deo Verbo
unita est, et eam quae in invicem naturarum circumincessionem",
ut aimus et ferri ignitionem. “Quemadmodum enim humanationem
15 sine transmutatione et versione confitemur, ita et deificationem
68 anima et corpore transp. ABGNP || et* interl. C II hoc | hac ABCMP,
hec F || autem | quidem DGMR 69 et1 om. F
1 CAPITULUM 61161 D*, 6o C, om. alii || 17 sic D*GMP, c. 17 BR, 16 N,
I8 F, om. ACE 2—3 DE ... VOLUNTAS om. F 2 DE EO om. G II EST I
et P || NATURA DOMINI transp. FGR, natura carnis domini C 4 Oportet |
autem add. NP || quod | quoniam BGR || determinationem | transmutationem
C, terminationem EFGM, variationem mg add. E* 5 caro om. N 6 esse

om. DFGPR || homotheos | simul deus superscr. C* || id est | deo consubstan

tialis add. DEMR, deo consubstantialis vel add. AFNP, consubstantialis
deo vel add. G, tunc simul deus mg add. N || condivalis | vel condividualis
add. MNP, cum dividualis A 7 est sic ABGR, l. o. D, esse add. NP, esse
CDEFM 8 autem | quidem F || est | esse B || homotheon | simul esse domini
condivalem add. NP 9 condivalem | simul deum condivalem B, simul
deo condividualem deo consubstantialem A, deo consubstantialem DEFGMN
PR, simul deum condivalem mg M || et* om. G || quod | qui ABFGMNP,
quia DR || Deum | vel deo add. A, et add. G Io quod | et add. B II enim |
autem P || non om. A || transmutationem | facta sunt add. E, superscr. C*
II dispensativam | dispensationem FPR, dispensationis G || unionem | uni
tionem B || eam | omni M 13 unita | unitum F II in I ad F, om. ABDEG
MNPR || invicem | est add. ABFGN P || circumincessionem | circumcessionem
NB R 14 et om. B || ferri | et add. del. E || enim | et add. E I5 sine ...
versione | sive transmutationem et conversionem B || et* I in add. B
4—24 THEODOTUS ANCYR. in Doctrina Patrum 127 et 128. 7—8 GRE
GORIUS NAZ. Orat. 38 13 P. G. 36 325C. 8—1o Orat. 45 13 P. G. 36
641 A et Orat. 3o 21 P. G. 36 132 BC, Doctrina Patrum 127.
 Capitula 60—6r 249

factam esse carnis glorificamus. Neque enim quia Verbum caro

factum est, a terminis destitit propriae deitatis, neque ab entibus
ei Deo decibilibus gloriationibus; neque utique caro deificata ex
propria versa est natura, vel eius naturalibus idiomatibus. Per
manserunt enim, et post unionem, naturae incommassatae et proprie
tates illaesae: Domini autem caro divinis actionibus ditata est,
propter sincerissimam ad Verbum unionem, scilicet eam quae
secundum hypostasim, nequaquam eorum quae secundum naturam
propriarum hypostaseon casum''. Non enim secundum propriam
actionem, “sed propter unitum ei Verbum divina agebat'', Verbo 25
per eam propriam demonstrante actionem. Nam comburit quidem
ignitum ferrum, cum naturali ratione combustivam possidens
actionem, sed ex ea quae ad ignem unione hoc habens.
2. Eadem igitur et mortalis erat per seipsam, et vivificativa
per eam quae ad Verbum secundum hypostasim unionem. Similiter 30
autem et voluntatis deificationem, non ut transmutato naturali
motu dicimus, sed ut unita divinae eius et omnipotenti voluntati,
et facta Dei humanati voluntas. Unde, volens quidem latere, non

16 carnis om. A, esse add. B || glorificamus | glorificamur A, opinamur

ng add. M, superscr. C* 17 a terminis vacat F, de eo quod add. M || destitit
propriae transp. ABNP, proprie desistit G || deitatis | deifiactis G || neque I
non B || ab entibus | hoc entibus D, habentibus BR, liere superscr. E*, et haben
tibus mg add. E* 18 ei om.G II decibilibus | docebilibus A, dicibilibus DMPR,
de similibus F || gloriationibus om. B, glorificationibus AEFGNPR 19 versa
est transp. E, diversa est M || eius | suis superscr. C* || naturalibus om. F
2o et* om. F || naturae incommassatae transp. NP, naturae incommassae A,
naturae in commesatae F || et° om. B 2o—2I proprietates | proprietate N
21 illaesae | sine iunctura superscr. C* || Domini | sine iactura mg add. M ||
autem | enim BG || caro mg F || ditata | dicata FNP, deificata GR || est om.
BG 22 sincerissimam | illibatissimam mg add. M, superscr. C* scilicet |
secundum NP 23 eorum mg D*, earum FGMR || quae | autem F 24 pro
priarum vacat A, propriam DF 25 unitum ei Verbum | verbum ei unitum P
26 demonstrante actionem | demonstrantem actione C 27 naturali | autem
C*G II ratione | actione BDEFNR 28 unione | unionem ABDN || hoc |
hec 1. o. E 29 Eadem | caro superscr. C* || igitur | autem F || erat | causat E,
erit et P || vivificativa | et add. P, facta mg add. M, superscr. C* 3o secun
dum hypostasim unionem | unionem secundum ypostasim P 31 et om.
FM II voluntatis | voluntas B || transmutato | transmutatio Ei, transmutata E*
32 ut unita | unitus F, nita B || divinae eius transp. NP II eius et transp. G
33 humanitati | humanitati MP || Unde | quod add. E

25 Doctrina Patrum 127. 26—28 THEODOTUS in Doctrina Patrum

126—127. 33—34 Cf. MARG. VII 24.
 25o Burgundionis Versio

potuit per seipsum, cum acceptasset Deus Verbum monstrari in

1072 | seipso vere existere infirmitatem humanae voluntatis. Volens
autem, leprosi egit purgationem, propter eam quae ad divinam
voluntatem unionem.
3. Sciendum autem quod deificatio naturae et voluntatis
manifestativum et demonstrativum est duarum naturarum
40 et duarum voluntatum. Quemadmodum enim ignitio non trans
mutat igniti naturam in eam quae ignis, sed monstrat et ignitum
et quod ignivit, et non unius sed duorum est monstrativum; ita
et deificatio non unam naturam perficit compositam, sed duas et
eam quae secundum hypostasim unionem. Ait nempe theologus
45 Gregorius: “Quorum hoc quidem deificavit, hoc autem deifi
catum est''; quorum enim dicens et 'hoc quidem' et 'hoc autem'
du o monstravit.

Ę, CAPITULUM 62 Ê,
AMPLIUS DE VOLUNTATIBUS ET AUTEXUSION
(ID EST LIBERIS ARBITRIO),
INTELLECTIBUS ET COGNITIONIBUS ET SAPIENTIIS

5 I. Deum perfectum et hominem perfectum dicentes Christum,

omnino omnia dabimus: et quae Patris naturalia, et quae matris.
Factus est enim homo, ut quod victum est vincat. Non impossibilis
34 per seipsum | ut homo superscr. C* || acceptasset | acceptante
superscr. C* || Deus Verbum | deo verbo superscr. C°, deus om. P ||
mostrari | monstravit E 35 seipso | ipso D || infirmitatem I firmitatem P
36 autem | igitur ABFMNP || egit BM, eius N, egitio A, ut deus superscr. C*
39 manifestivum et demonstrativum I apparibilissimum manifestativissimum
demonstrativissimum superscr. C* || est om. FM || duarum | concluditur F
41 igniti naturam transp. P || et om. BEFGMN || ignitum om. G 42 quod
om. GMR || monstrativum | demonstrativum B 43 non | in N || unam
naturam transp. P || compositam | propositam B 45 hoc* | hec B, hic N
46 est om. G || et* om. GN || hoc* om. N || autem | aut EN, om. ABFR
I CAPITULUM 62|62 D*, 61 C, om. ABEFGMNPR || 18 | sic D*GMNP,
c. 18 R, c. 13, B, I9 F 2—4 AMPLIUS... SAPIENTIIS om. F, De no
minibus et autexusion P 2 AMPLIUS om. DE II ET AUTEXUSION om. G
3 EST | de add. DEGMNR || LIBERIS | libero G || ARBITRIO | arbitriis et N
4 INTELLECTIBUS | in effectibusG | COGNITIONIBUS | cogitationibus A ||
ET SAPIENTIIS om. N, sapientis B, et sapientibus G 5 Deum | autem
add. P, Quoniam autem Deum A 6 omnino omnia transp. N || quae* om. A
7 est! om. C || victum | vinctum F || est* | erat E || impossibilis | impossi
bilem E, impossibile ABP
35—36 Cf. MATTH. VIII 3. 44—46 GREGOR. NAZ. Orat. 38 13
P. G. 36 325C.
 Capitula 6r—62 25I

en*m erat qui omnia poterat, et omnipotenti eius potestate et

virtute eripere a tyrannidem inferente hominem; sed erat crimina
tionis tyrannidem inferenti hypothesis (id est materia), qui 10
hominem vincenti et a Deo violentiam patienti. Ipsum igitur qui
cecidit victorem monstrare volens, compatens Deus et philan
thropos (id est amator hominum), homo fit, simili simile revocans.
2. Quoniam autem rationale et intellectuale animal homo,
nullus contradicit. Qualiter igitur homo factus est, si carnem
inanimatam vel animam anun (id est sine intellectu) assumpsit?
Non hoc enim homo. Quid autem et ab humanatione utilitatis
haberemus, protopathisantos (id est principaliter passo) non salvato,
neque copulatione deitatis renovato et renervato? Quod enim inas
sumptibile, incurabile. Assumit igitur totum hominem, et quod huius 20
optimum, quod ab infirmitate ceciderat, ut toti salutem gratificet.
Intellectus autem insipiens, et privatus cognitione, non utique
erit unquam. Si enim inoperabilis et immobilis, et inexistibilis
omnino.

8 enim erat transp. A, eum add. P, enim quidem erat F || qui !

quia B || poterat om. G || et* om. M 9 tyrannidem | tyrannide A
BDEFGMNPR, et add. D || inferente om. ABDEFGMNPR || hominem |
hominum G 9—Io criminationis | accusans AF, accusatio sed del. M,
actionis N, accusationisBDEGPR Io tyrannidem | tyrannide F,
tyranno superscr. C* || inferenti | in BEMN, facienti DE°, om. AFGPR ||
est | causa add. FGMNPR, causam add. A, causa et add. E, causa
vel add. D, occasio add. B || materia | materialis G, materiam A, causa
superscr. C* || qui | que sed del. P II vincenti | vincerti C, deviceret ABDEF
GMNPR || et om. G || patienti | pateretur ABDEFGMNPR I2 cecidit |
decidit M, occidit ER II monstrare | demonstrare F, monstra P || et | item
1. o. D 13 amator hominum | clemens superscr. C*, amator hominem F ||
fit om. B || simili | simile C, similis EGNPR 16 inanimatam vel | animatam
et N || animam | animatam A || assumpsit | assumsisset DMR I7 hoc !
hic F || enim | est E || et interl. D*, om. G || humanatione | deitatis add. del. F,
christi add. C*GPR 18 haberemus | habemus E, vel proficeremus add. B ||
est | intelligi add. A || passo | passum est passo EGMNPR, intelligi est passo B,
id est intellectu superscr. C* || non | nam G || salvato | redempto superscr. C*
19 neque | vel contemplatione add. A || copulatione | copulationem BN ||
renovato | revocato GN II renervato | remunerato B, regenerato G || Quod |
que E* || enim om. ABDEFGMNPR 19—2o inassumptibile | (inassump)tum
superscr. C*, enim add. BDFGMNPR 2o incurabile I (incura)tum superscr. C*,
est add. E*R, est incurabile ABGP || Assumit | Assumpsit ABG || huius | est
add. G 21 optimum | id est intellectum superscr. C* || ceciderat | cecidat F,
ceciderit B || ut | et FR 22 non | vero F 23 erit | erat E || enim | vero l. o. D ||
immobilis | est add. BC^EGMPR || et* om. GP || inexistibilis | extinguibilis G,
id est non ens mg add. M, superscr. C* 24 omnino | est add. ABC*FGMP
20 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 252 Burgundionis Versio

25 3. Quod secundum imaginem renovare volens Deum Verbum,

1073 factum est homo. Quid autem quod secundum imaginem, I nisi
intellectus? Quod melius igitur derelinquens, quod deterius
assumpsit. Intellectus enim in medio est. Dei et carnis: huius
quidem ut cohabitator, Dei autem ut imago. Intellectus igitur
80 intellectui miscetur, et mediatur intellectus Dei puritati et carnis
grossitudini. Si enim animam amentem Dominus assumpsit,
irrationalis animalis animam assumpsit.
4. Si autem quoniam carnem factum esse Verbum Evangelista
dixit, sciendum quod in sancta Scriptura quandoque quidem anima
35 dicitur homo, ut illud: “In septuaginta quinque animabus ingressus
est Iacob in Aegyptum''; quandoque autem caro, ut illud: “Videbit
omnis caro salutare Dei''. Non caro igitur inanimata neque amens,
sed homo factus est Dominus. Ait nimirum ipse: “Quid me caedis,
hominem qui veritatem vobis locutus sum?” Assumpsit itaque
40 carnem animatam anima et rationali et intellectuali, rectiva qui
dem carnis, recta autem a Verbi deitate.

25 secundum | si E || renovare | revocare AD1, corr. D* || volens I

nolens D || Verbum | caro add. N 26 homo | imago dei est homo secun
dum intellectum add. P || quod om. A 27 igitur | est add. C* || derelin
quens | relinquens l. o. A || deterius | est add. P 28 in medio est | est in
medio FMN P || huius | mei add. B 29 quidem | quod F, autem P || ut* |
autem A || autem | aut B 3o intellectui | intellectum E, intellectuali N
31 grossitudini | (grossi)tie superscr. C* || Si | Non B || enim | autem MN ||
animam CD*E*, om. ABD1Ei FGMNPR || amentem Dominus | dominus
a mente P, mente docimus C, id est sine intellectu mg add. M, superscr. C* ||
assumpsit om. BP 32 animalis om. B | 33 autem | in hoc dicunt super
scr. C* || quoniam om. BDR || factum esse Verbum | factum verbum esse B,
Verbum factum esse DEFGM, factum verbum AP, verbum factum N ||
33—34 Evangelista dixit transp. ABDEFGMPR, dixit esse evangelista N
34 sancta | sacra BEFMN PR || quandoque quidem anima | anima quando
que quidem E, anima quidem quandoque BG, anima quandoque DR 35 sep
tuaginta quinque | XXXV F, LXXXV N 36 in om. A P 37 Dei | vestri
add. F || caro igitur transp. BG, igitur om. F || neque | vel G || amens | sine
intellectu mg add. M 38 Dominus | deus BEFGR, ut add. G II Ait | at F.
aut N || Quid me om. F || caedis | cedit FN 39 vobis locutus sum | nobis
dico et locutus sum F, locutus sum vobis ER II itaque | utique D, igitur
ABFMNP 4o et om. ABDFGMPR 41 a om. N

28—29 Cf. GREGOR. NAZ. Carm. I sect. 1 carm. Io vers. 57—58 P. G.

37 469 A. 33—34 IOH. I I4. 35—36Gen. XLVI 27, Act. Apostol. VII 14.
36—37 LUC. III 6, IS. XL 5. 38—39 IOH. XVIII 23, VIII 4o.
 Capitulum 62 253

5. Igitur habuit quidem naturaliter, et ut Deus et ut homo,

velle. Sequebatur autem et subiciebatur eius voluntati [humanum],
non motum gnomi (id est sententia) propria, sed haec volens quae
divina volebat eius voluntas. Permittente enim divina voluntate,
patiebatur quae propria naturaliter. Nam quando quidem renuebat
mortem, naturaliter divina eius volente voluntate et permittente
renuit mortem, et in agonia factus est et timuit; et quando voluit
divina eius voluntas eligere humanam eius voluntatem mortem,
voluntaria ipsi passio facta est. Non enim secundum quod
Deus solum voluntarie seipsum tradidit in mortem, sed et se
cundum quod homo. Unde et eam quae adversus mortem audaciam
et nobis gratificavit. Ita denique ante salutarem passionem ait:
“Pater, si possibile est, transeat a me calix hic''. Manifestum
1076 quoniam ut ho|mo calicem bibiturus erat: non enim ut Deus. 5

Ut homo igitur volens calicem transire, haec naturalia timoris

dixit verba: “Verum non mea fiat voluntas'', scilicet secundum
quod tui heterousios (id est alterius substantiae) sum, “sed tua'',
scilicet mea et tua, secundum quod tibi exstiti homousios (id est

42 habuit om. F || et' om. GM || et ut* om. F, ut om. ABCDEMNPR ||

homo I is M, hoc id est add. B 43 subiciebatur | subiciatur F 44 non
motum | remotum A, monin B, nomen F, quae non tamen G, mony E
non nomen M || sententia | sententialis AEFGMNPR, finalis B || propria |
propheta B || haec | hoc F 45 volebat eius voluntas | eius volebat
voluntas ABCGNP, eius voluntas volebat F || Permittente | concedente
mg add. M, superscr. C* 46 quando | quandoque ER II renuebat |
remaniebat A 47—48 mortem . . . renuit om. N 47 mortem om. O II
volente voluntate transp. BEFG, voluit voluntate A, cum permissione
concedente superscr. C* 48 renuit | renuebat F || voluit | noluit B
49 divina eius transp. F || eius voluntas transp. P || eligere | secundum A,
secundum add. FP 5o ipsi passio transp. P || facta est | fiebat BCG,
vel fiebat add. P, facta om. M || Non om. E || enim interl. D°, om. E
51 tradidit | tradit N || et om. B PR, cum A 52 mortem | vincentem M
53 et om. BG II ante | autem A, autem secundum P 54 Pater | patri D ||
est om. D || hic om. A, iste BDEFGMNPR || Manifestum | est add. P 55 ca
licem om. MN || erat om. N || enim om. C, ergo F, erit N 56 Ut* om. P ||
volens | valens G || transire | transferre N, transferri F || haec | huius F
57 Verum | verumtamen ABGMNPR || fiat voluntas transp. F, fiat om. P ||
scilicet | sed G, solum N 58 tui om. BP, tu AG 59 scilicet | et add. A ||
tibi om. F || exstiti | extitit l. o. A, extitit G, eptici N, innatus sum mg add. M,
superscr. C* || exstiti homousios | homousios extitit E

53—58 MATTH. XXVI 39, LUC. XXII 42.

2g*
 254 Burgundionis Versio

60
consubstantialis). Haec bonae audaciae verba: prius enim a naturali
infirmitate tentata, secundum sensum eam quae in separatione
corporis naturalem compassionem passa Domini anima, ut vere
hominis facti secundum beneplacitum eius, rursus divina nervata
voluntate adversus mortem audet. Quia enim idem totus erat
Deus cum humanitate eius, et totus homo cum eius deitate, ipse
ut homo in seipso et per ipsum supposuit quod humanum Deo et
Patri, typum (id est formam) nobis seipsum optimam et subscripti
bilem tribuens, et obediens Patri factus esc.
6. Autexusios autem (id est libere) volebat et divina et humana
70 voluntate. Omni enim rationali naturae omnino innata est autexu
sios (id est libera arbitrio) voluntas. Ad quid enim habebit rationale,
non autexusios (id est libere) ratione utens? Nam naturalem
quidem concupiscentiam et in irrationabilibus animalibus conditor
disseminavit, ad consistentiam propriae naturae coacte ipsa du
7 5 centem. Ratione enim carentia non possunt ducere, sed ducuntur

a naturali concupiscentia. Unde simul atque concupiscentia gene

ratur, confestim et qui ad operationem impetus: non enim ratione

6o Haec | hoc F || bonae audaciae | bene audacia N || enim I

autem D*, corr. D* || naturali | naturalis l. o. C, voluntati add. del. P
61 tentata | temptativa l. o. E, temptatas P || eam | ea GN, omni A
62 Domini | dominus G || vere | veri P, vim B, nature F 63 facti |
sancti AEFGMNPR || nervata | animata ADR, numerata BP, immolata F,
firmata GN, superscr. C*, mg add. M 64 voluntate | vel numerata
add. GN || adversus | voluntatem add. del. B || audet | est MN, audax
factus est superscr. C* || Quia | quid AF, qui BGMNPR 65 eius deitate
transp. FMN 66 quod | et M || humanum | id est humanitatem
superscr. C*, humanitatem mg add. M || et* om. EFMN 67—68 subscripti
bilem | susceptibilem N, (subscrip)tum superscr. C* 69 Autexusios | Et
autexusios G || autem om. BFG || est | libera arbitrio voluntas id est add. F
7o rationali | rationabili B || naturae | creature EFN || omnino om. A || innata
est | innatam F, nervata est N 71 libera | libero G 71—72 libera...
id est om. A 7I quid | quod E 71—72 rationale, non autexusios |
non autexusios sed rationale F, id est libero arbitrio add. B 72 ratione !
rationis P, rationale E, excogitatione superscr. C* 73 in om. BFM
NP || animalibus | animabus D || animalibus conditor transp. G 74 disse
minavit | seminavit A || consistentiam | constitutionem superscr. C* ||
coacte | violenter superscr. C* || coacte ipsa I ipsam coacte BG II ipsa I
ipsam ACE^FPR 74—75 ducentem | ducente DE 75 enim | ipsa
add. del. F || non possunt ducere | ducere non possunt A 76 atque interl. C*.
ad que E 77 impetus | vel commotio mg add. M, promotio superscr. C* II
enim om. AF, bone add. M
 Capitulum 62 255

vel consilio vel scrutatione vel iudicio utuntur. Unde neque ut

virtute agitantia laudantur et beatificantur, neque ut malitiam
agentia puniuntur. Rationalis autem natura habet quidem natura
lem concupiscentiam motivam, a ratione autem ductam et tenorem
suscipientem a custodientibus quod secundum naturam; rationis
enim primatus hic est autexusios (id est libera arbitrio) voluntas,
quam naturalem in rationali aimus motum. Ideoque, ut virtutem
tractans laudatur et beatificatur, et ut malitiam tractans punitur. 85
7. Quare volebat quidem autexusios (id est libere) mota Domini
anima; sed illa autexusios (id est libere) volebat, quae divina eius
voluntas volebat velle ipsam. “Non enim nutu Verbi caro move
batur''; — etenim Moyses et omnes sancti nutu divino moveban
tur; — sed idem unus ens et Deus et homo, secundum divinam 90

et humanam volebat voluntatem; ideo non gnomi (id est sententia),

naturali autem magis virtute duae Domini voluntates differebant
ab invicem. Nam divina quidem eius voluntas et anarchos (id est
sine principio) erat, et panurgos (id est omnia operans), sequentem
habens virtutem et impassibilis. Humana autem eius voluntas 95

78 vel* om. F || vel* om. MN || scrutatione om. N || Unde | vel add. F ||

neque ut transp. A P, ut om. F, ut interl. Da 79 virtute | virtutem N ||
agitantia | utentia ABDEGMNR, utentam F, tractantia P || et | ut C,
vel ABDEGMNPR || beatificantur | beantur C1, corr. C2, beatifientur N ||
malitiam | malitia NPR 8o Rationalis | socialis F 8I motivam |
motam ACN, vel moventem add. P, moventem superscr. C* || autem |
aiunt G II tenorem I tenore CP, tenerorem (sic) B, tenentem A 82 a custo
dientibus I ad custodientes A, ad custodiendum FP, vel ad custodiendum
add. B || quod | quidem E || rationis | rationalitatis superscr. C*
83 enim 1 autem BFP || primatus | privatus P || libera arbitrio !
libero arbitrio B, liberi arbitrii AFMNP, liberi arbitrio Di, corr. D*
84 in | homine add. ABC*DEFGMPR || rationali om. A || motum I
(mo)tionem superscr. C* || ut | et F 85 laudatur | laudare C || et* | vel
ADGNPR || et* om. C 86 volebat | nolebat EGNPR 87—88 quae . . .
volebat om. A 88 volebat om. F || enim | sine add. GPR || nutu | muta F,
intuitu N 89—9o etenim ... movebantur om. G 89 divino | et add. P,
etiam add. DMR 9o idem unus transp. BG, christus superscr. C* || et*
om. EN 9o—91 divinam et humanam transp. EFMN 91 voluntatem |
voluntate ADEFNPR || est | mente vel add. DEGMNR 92 virtute |
potentia mg add. M, superscr. C* 93 ab I ad FP || divina om. N || quidem
eius transp. BG II eius voluntas transp. F 94—95 sequentem ... impassi
bilis I habens virtutem sequentem et imperalis passibilis P 95 eius om. EMN

88—91 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho P. G. 91 297A.

 256 Burgundionis Versio

1077 I et a tempore incepit, et ipsa naturales et indetractibiles passiones

sustinuit, et naturaliter non omnipotens fuit; ut autem Dei Verbi
vere et secundum naturam facta et omnipotens.
Mi Cam
;;;';, CAPITULUM 63 Ê,
DE THEANDRICA (ID EST DEI VIRILI) ACTIONE
I. Beatus Dionysius, “novam quandam'' aiens “theandricam
(id est Dei virilem) actionem'' Christi secundum nos facti, non
5 destruens naturales actiones unam actionem ex humana et divina
factam esse ait; — ita enim utique et naturam unam dicemus
novam, ex divina et humana natura factam: “Quorum enim actio
una, horum et substantia una'', secundum sanctos patres;
sed volens “monstrare novum et ineffabilem modum naturalium
10 Christi actionum manifestationis, ineffabili modo eius quae in
invicem Christi naturarum circumincessionis conferenter, et eam
quae secundum hominem eius conversationem extraneam et
paradoxon (id est inopinabilem), et naturae entium incognoscibilem,

96 ipsa ... indetractibiles | indetractibiles ipsa et naturales G 97 susti

nuit | substituit P || non om. A || fuit | erat superscr. C* 98 vere om. G,
simile P || et* | est ER
1 CAPITULUM 63163 D*, 62 C, om. ABEFGMNPR I9 sic D*GN, c.
19 BR, 2o F, 18 M, om. ACEP 2 DE . . . ACTIONE om. F || DEI I de BG
3 novam | nonam F || novam quandam transp. P 4 Dei om. F II virilem
mg D*, naturalem Di || Christi | christi add. C*, vel christum transitu agentem
mg add. M, christum viriliter agentes superscr. C* 5 destruens om. GR ||
actiones | secundum nos add. G || actionem . . . divina | ex divina et humana
actionem G || et | ex add. CDR 6 ait | dicit E || enim om. G || unam dicemus
transp. F, unam dicamus B 7 novam | unam P, et novam F || factam | esse
add. EFMN 8 horum om. NP || sanctos om. P 9 sed | hoc dixit add.
AEP, dixit hoc add. FM, superscr. C* || monstrare | demonstrare F Io ac

tionum I actionem P || manifestationis | et add. G II ineffabili modo transp. P |

quae | qui FNP, est add. G II in om. ABDEFGPR II circumincessionis |
circumcessionis C, incircumincessionis N || conferenter | conferentur EFMN,
convenient add. E*, convenienter dicit add. M, conferetur DR, conferetur
convenienter dixit hoc monstrans B, conficentur G, convenienter et decenter P,
decenter A || eam | ea BG, dixit hoc monstrans add. M, superscr. C* 12 se
cundum | nos add. B || eius | civilitatem add. EMN, del. E, civilitatem eius P ||
extraneam om. B 13 inopinabilem | opinabilem BG II entium | id est
add. F || incognoscibilem | cognoscibilem GMNR

3—4 Epistul. 4 P. G. 3 1o72 C, Doctrina Patrum 97. 7—8 MAXIMUS

CONFESS. op. cit. ibid. 348C. 9—14 Ibid. 345 D—348A.
 Capitula 62—63 257

1080 et modum eius quae secundum ineffabilem | unionem retributionis''.

Non divisas enim aimus actiones, neque divise agentes naturas, 15
sed unite unamquamque cum alterius communione agentem hoc
quod proprium habuit. Neque enim humana egit secundum ho
minem solum: non enim nudus erat homo; neque divina secundum
Deum solum: non enim erat nudus Deus, sed Deus simul existens et
homo. Quemadmodum enim naturarum unionem et naturalem diffe- 20
rentiam cognoscimus, ita et naturalium voluntatum et actionum.
2. Sciendum itaque quod in Domino nostro Iesu Christo quando
que quidem ut de duabus naturis sermonem facimus, quandoque
autem ut de una persona; et hoc autem et illud ad unam refertur
intelligentiam. Duae enim naturae unus sunt Christus, et unus 25
Christus duae naturae est. Idem igitur est dicere: agit Christus
secundum alterutram eius duarum naturarum, et agit alterutra
natura in Christo cum alterius communione. Communicat igitur
divina quidem natura carni agenti, propterea quia beneplacito
divinae voluntatis permittebatur pati operari quae propria, et 80
propterea quia actio carnis omnino erat salutaris; quod non hu

I4 et | agnoscens add. A, monstrans add. BP || modum | monstrans

mg add. M, superscr. C* || eius | monstrans add. F, quidem add. F,
quidem add. E* || quae CD, quidem l. o. D, quem ABEFMR, qui P,
qui est G, quod N || ineffabilem | et nature entium incognoscibilem
add. P 15 divisas enim transp. F, indivisas enim P, divisas eius E ||
enim aimus transp. D 16 communione | unione D, cognotione A ||
agentem | agente B || hoc | hic P I7 quod om. P, secundum A || habuit
om. N || enim | una add. del. G || humana | opera superscr. C* || egit | agit A,
l. o. G 18 nudus | ardens l. o. A 18—19 nudus... enim om. F 18 di
vina om. P 19 Deum solum l. o. transp. P || erat nudus transp. B || sed
Deus om. N || simul existens transp. BEGR 2o enim om. F || unionem |
unione C 2o—21 naturalem differentiam transp. P 21 naturalium volun
tatum transp. F || voluntatum et actionum transp. BG 22 itaque | utique E,
autem P 23 de | in AFR 24 ut om. B || autem et | aut P, et F || refertur
om. F 25 intelligentiam | intellectivans F, materiam superscr. C* || enim |
autem P || unus* | unius DEFGNR, minus P || Christus et om. ABDFGMNR,
unius P 25—26 unus Christus mg D*, unus om. ABEFGMNPR 26 igitur
est transp. ADGR || dicere agit om. P 27 duarum naturarum transp. E ||
agit | et add. F 28 igitur | ergo MN 29 divina quidem transp. NPR,
qui divina A || quidem natura transp. B || carni | cum F || agenti | egenti
l. o. N || quia | in add. P 3o permittebatur | concebatur mg add. M,
superscr. C* 31 propterea quia | propter quod P || actio... salutaris | actio
transseat omnino salutaris A, actio carnis erat omnino salutaris BCGMNPR,
actio carnis omnino salutaris erat E, carnis erat actio omnino salutaris F
31—32 humanae | nature add. P, tunc actionis add. del. P, nostre superscr. C*
 258 Burgundionis Versio

manae actionis est, sed divinae. Caro autem deitati Verbi agenti,
et propterea quia, ut per organum, per corpus divinae perficiebantur
actiones, et propterea quia unus erat qui agebat divine simul et
85 humane.
3. Scire enim oportet quod sanctus eius intellectus et naturales
eius agebat actiones, intelligens et cognoscens, quoniam est Dei
intellectus, et quoniam ab omni adoratur creatione, et memoratus
earum quae in terra conversationum et passionum, communicat
40 autem agenti Verbi deitati, et dirigenti et gubernanti omnia,

intelligens et cognoscens et dirigens; non ut nudi hominis in

tellectus, sed ut Deo secundum hypostasim unitus, et Dei in
tellectus existens.
4. Hoc igitur demonstrat theandrica actio, quoniam “virificati
45 Dei'' scilicet humanati, et humana eius actio divina erat, scilicet
deificata, et non imparticeps divinae actionis, et divina eius actio
non imparticeps humanae eius actionis, sed alterutra cum altera
considerata. Dicitur autem tropus hic 'periphrasis', quando quis
1081 duo | quaedam per unam circumassumit dictionem. Quemadmodum
32 sed divinae Caro | caro sed divine C || divinae | communicat add. G II Caro
autem transp. G, sicut add. A, communicat add. BC*EF || deitati Verbi agenti |
verbi agentideitati F, Verbi om. A 33 et... organum om. P 34 quia om. N ||
unus erat | erat unus C, unum erat AP, erat unum BDEGMNR, erat uno (del.)
unum F || qui | quod ABEFP || agebat divine simul | divine agebat simul A,
agebat simul divine FGMN, divine nature agebat P || et* interl. D 35 humane!
simul add. P, nostre superscr. C* 36 enim | autem AFNP || quod om. A,
quia C II naturales | natura ABDEFGMNPR 37 eius om. ABDEFGMNPR ||
intelligens | modo intelligere l. o. D || est Dei | cum dicitur P 38 ab omni
adoratur | adoratur ab omni AG || creatione | commemoratione B II et*
interl. F || memoratus | memoratur CEFMN 39 earum | eorum ABCEPR II
terra | terram AFMR 4o autem om. C, enim E || agenti Verbi deitati | verbi
deitate agenti AP 41 intelligens | intellectus mg add. D* || et* om. CG II
cognoscens et dirigens transp. G, ignoscens et dirigens A, et om. E 41—42 in
tellectus | existens add. G 42 ut I a add. BDR 42—43 sed . . . intellectus
om. F 44 igitur | enim AEP || demonstrat | ministrat B II theandrica | id
est dei et hominis mg add. M, superscr. C* || quoniam | est add. C* || virificati |
vivificati C, mirifati A, virilitati B, mirificati F 45 Dei om. B | humanati I
humanitati ABG, l. o. E II divina erat transp. G, domina erat F II scilicet* |
id est B 46—47 divinae ... imparticeps om. P || et divina... actionis
om. G 47 humanae eius transp. N || actionis | ultra add. del. N 48 con
siderata I consideratur E, l. o. B II Dicitur | Dictum B || tropus hic transp. P,
topus hic C, tropus hoc B || hic periphrasis transp. A || quis | aliquis E, quidem P
49 circumassumit I circumassumpsit B, l. o. A
45 Pseudo-DIONYSIUS AREOP. Epistul. 4 P. G. 3 ro72 B.
 Capitula 63—64 259

enim unam incisam combustionem dicimus et combustam in- 50

cisionem igniti gladii, aliam autem actionem aimus incisionem et
aliam combustionem, et alterius et alterius naturae, ignis quidem
combustionem, ferri autem incisionem; ita unam Christi theandri
cam (id est Dei virilem) actionem dicentes, duas actiones intelligi
mus duarum naturarum eius, deitatis quidem eius divinam, et 55
humanitatis eius humanam actionem.

;:, CAPITULUM 64 É.
DE NATURALIBUS ET INDETRACTIBILIBUS PASSIONIBUS

I. Confitemur autem quoniam omnes naturales et indetractibiles

passiones hominis assumpsit. Totum enim hominem et omnia
quae hominis assumpsit, praeter peccatum. Hoc enim non naturale 5
est, neque a conditore in nobis disseminatum, sed ex diaboli super
seminatione cum nostra autexusio proaeresi (id est libera arbitrio
electione) voluntarie consistens, non vi nostri dominans. Naturales
autem et indetractibiles passiones sunt, quae non in nobis quae
cumque ex ea quae pertransgressionem condemnatione in humanam 10
devenere vitam, puta fames, sitis, labor, somnus, lacrimae, corrup
tio, mortis refutatio, timor, agonia ex qua sudores, guttae sanguinis,

5o incisam combustionem dicimus | dicimus incisam combustionem A,

om. N, incisam combustionem om. P 5o—51 et combustam incisionem
om. N, et combustam ignitionem F 51 aimus | agimus G || incisionem |
scisionem B 52—53 et alterius et... combustionem om. F 52 et alterius*
om. BN || quidem | quid P 53 combustionem om.G || autem | aut P || unam |
una P 54 id est Dei virilem mg M, om. ADEFGN PR || duas | esse
add. F 54—55 intelligimus d. m. eius | duarum naturarum eius intelligi
mus BG 55 naturarum eius transp. C, eius om. F 55—56 et humanitatis !
humanitatis autem BG 56 humanam | intelligimus add. BG
1 CAPITULUM 64164 D*, om. ABCEFGMNPR || 2o || sic D*GN, c. 2oBR,
19 M, 21 F 2 DE ... PASSIONIBUS om. F 3 et indetractibiles om. F
4 hominis assumpsit transp. G, l. o. transp. M 4—5 Totum . . . assumpsit
om. E || omnia quae | eque P, ea que F, quae om. C 5 non naturale I in
naturale DFMN 6 est | cum F || in om. G || disseminatum | deseminatum A,
desseminatum F, inseminatum G 6—7 superseminatione | supersemina
tionem AFGR, superexseminatione B || libera arbitrio | liberi arbitrii B,
libero arbitrio N 8 vi om. B, violenter ADEFGMNPR 9 autem et
om. A, enim et MN || indetractibiles | indeterminabiles P || non om. N Io per
transgressionem I in transgressione CM, transgressione ABE^N, in trans
gressore E* 1 1 devenere | devenire ADGNP || vitam | vita C, naturam
AE2M || labor | dolor add. ABDEFGMNPR 12 guttae I guteque F II
sanguinis I sanguis B
 26o Burgundionis Versio

et quod propter infirmitatem naturae ab angelis auxilium, et quae

talia, quae omnibus hominibus naturaliter insunt.
15 2. Omnis itaque assumpsit, ut omnia sanctificet. Tentatus
est et vicit, ut nobis victoriam negotietur et det naturae virtutem
vincendi adversarium, ut natura quondam victa, per quas immis
siones victa est, per has vincat eum qui olim vicit.
3. Igitur perniciosus quidem extrorsum immittebat, non per
2o intelligentias, quemadmodum et Adae; etenim illi non per in
telligentias, sed per serpentem; Dominus autem immissionem
repercussit et ut fumum dissolvit, ut immittentes ei passiones
1084 devictae | et nobis facile expugnabiles fiant, et ita novus Adam
veterem resalvet.
25 4. Quapropter naturales nostrae passiones secundum naturam, et
super naturam, fuerunt in Christo. Secundum naturam enim move
bantur apud ipsum, quando permittebat carni pati quae propria;
supernaturam autem, non praecedebant in Domino voluntatem natu
ralia: nihil enim coactum in ipso consideratur, sed omnia voluntaria.
30 Volens enim esurivit, volens sitivit, volens timuit, volens mortuus est.

13 ab angelis transp. l. o. B || ab angelis auxilium I auxilium ab

angelis P || quae om. G 14 talia | et add. MN || quae | in add BF ||
naturaliter om. F 16 et* | ut M || det mg D || naturae om. AF 17 vin
cendi | vincenda l. o. D || natura I virtute P || quondam I quandam C ||
quas | duas P 17—18 immissiones | luctationes mg add. M, superscr. C*
18 victa om. F || eum | illum BG II olim vicit transp. E 19 Igitur | Ergo P ||
perniciosus | diabolus mg add. M, superscr. C* || immittebat | luctabatur
mg add. M, baccabatur superscr. C* || non | ne N 2o intelligentias I
excogitationes superscr. C* 2o—21 quemadmodum . . . intelligentias om.
EMN, mg D 2o Adae | nec (?) superscr. C* 2o—21 intelligentias | in
telligentiam B, excogitationes superscr. C* 21 per om. B || immissionem |
immissione N, id est luctationem superscr. C* 22 repercussit | id est expulit
superscr. C* || et om. B || fumum | summum P, firmum F || ut | et MN, et ut
FP || immittentes | innotescentes A, se christo add. C* 23 facile | facilius Gl!
Adam mg D* 24 veterem | veterascet l. o. E || resalvet | resolvet BG 25 Qua
propter | Quare propter E || naturales | nature add. del. P || et interl. D*
26 fuerunt | fuit l. o. M || fuerunt in Christo | in Christo fuerunt P || Secundum !
autem add. del. F 26—27 movebantur | movebatur A, et add. F 27 permitte
bat | concedebat M, superscr. C* || pati om. BER II quae | quia M 28 non
om. A, enim add. BDEFGMNPR 28—29 voluntatem naturalia transp. F
29 enim om. A || coactum in ipso | in ipso coactum A, in christo coactum N
coactum in christo BDEFGMR 3o volens sitivit, volens timuit om. G

15—16 MATTH. IV 1 seq., MARC. I 12—13, LUC. IV 1 seq. I9 Cf.

MATTH. V 37, XIII 19 et 38, IOH. XVI 15, Eph. VI 16, I IOH. II 13—14.
III 12, V 18—19.
 Capitula 64—65 26I

ligne Canc.
II, 21 CAPITULUM 65 III, 2r

DE IGNORANTIA ET SERVITUTE

I. Oportet cognoscere quoniam ignorantem quidem et servilem

assumpsit naturam. Etenim serva est hominis natura eius qui
fecit ipsam Dei, et non habet futurorum cognitionem. “Si igitur 5
secundum theologum Gregorium separabis quod videtur, ab eo
quod intelligitur'', et serva dicetur et ignorans caro. Propter
hypostaseos autem (id est personae) identitatem, et indivisibilem
unionem ditata est Domini anima futurorum cognitione, ut et
reliquis divinis signis. Quemadmodum enim caro hominum se- 10
cundum propriam naturam non est vivificativa, Domini autem
1085 caro I unita secundum hypostasim ipsi Deo Verbo, ab ea quidem
quae secundum naturam mortalitate non destitit; vivificativa
autem facta est, propter eam quae ad Verbum secundum hypo
15
stasim unionem, et non possumus dicere quoniam non fuit, et est
semper vivificativa; ita humana quidem natura substantialiter
non possidet futurorum cognitionem. Domini autem anima, propter
eam quae ad Deum Verbum unionem, et hypostaticam (id est

1 CAPITULUM 65165 D*, 63 C, om. ABEFGMNPR || 21 || sic D*GNP,

c. 2I BR, 2o M, om. ACEF 2 DE ... SERVITUTE om. F, De servitute
et ignorantia P 3 Oportet | autem add. E || ignorantem | ignorantiam P
4 Etenim | nam FMN || natura | et add. ABDEFGMN PR 5 futurorum
cognitionem | futuram cognitivam G, cognitationem superscr. C* || igitur |
enim A P 6 Gregorium | nathiansenum mg add. M, nanancenum superscr.
C* || separabis | separabilis AN, separabit P 7 quod | non add. P || dicetur |
didicetur l. o. F 8 est | persona add. A 9 est om. BF || Domini anima
transp. N, anima dei FM || ut om. N Io enim om. FMN || hominum |
hominis F II—I 2 propriam . . . secundum om. F || vivificativa . . . unita |
vivificata P, vivificatata (sic) MN, domini autem caro unita mg add. M*,
Domini om. C 12 unita secundum hypostasim | secundum hypostasum
unita G || ipsi | ipso NP, l. o. DM || quidem om. FMN 13 quae secundum
transp. B II destitit | non secessit mg add. M || vivificativa | vivificata MP
14 autem interl. D* || facta est | factam F || eam | ea CF 15 fuit | servit P
16 vivificativa | vivificata P, et add. N || ita | et add. ABDEFMN PR ||
natura om. N 17 anima om. P I8 eam | ea N || Deum | Domini
BEF || Verbum om. G 18—19 id est personalem om. A, et per
sonalem MN

3—2o Cf. Doctrina Patrum Io4—Io5. 5—7 Doctrina Patrum Io5;

GREGOR. NAZ. Orat. 3o 15 P. G. 36 124 B.
 262 Burgundionis Versio

personalem) identitatem ditata est, ut dixi, cum reliquis divinis

20 signis et futurorum cognitione.
2. Sciendum autem quod neque servam ipsam dicere possumus.
Servitutis enim et dominationis nomen non naturae sunt cogi
tationes, sed eorum quae ad aliquid, quemadmodum paternitatis
et filiationis. Haec enim non substantiae, sed scheseos (id est
25 habitudinis) sunt significativa. Quemadmodum igitur de ignorantia

diximus, quoniam si tenuibus intelligentiis, scilicet intellectus subti

bilibusfantasiis (id est imaginationibus), divides quod creabile ab in
creabili, serva est caro si non unita esset Deo Verbo; semel autem
unita secundum hypostasim, qualiter erit ancilla ? Unus enim
30
ens Christus, non potest servus esse sui ipsius et Dominus. Haec
enim non eorum quae simpliciter dicuntur sunt, sed eorum quae
ad aliud. Cuius igitur erit servus? Patris? Non igitur quaecumque
habet Pater, et Filii sunt, si nimirum Patris est servus, sui ipsius
autem minime. Qualiter autem de nobis dicit Apostolus: “Quare
non adhuc es servus, sed filius'', per ipsum adoptatus, si nimirum
ipse servus est? Appellative igitur dicitur servus, non ipse ens hoc,
propter nos autem “servi formam accipiens'' et servus nobiscum
vocatus. Impassibilis enim existens, propter nos servivit passioni

19 est om. ABFMNR 19—2o divinis signis transp. FMN, quemadmodum

enim caro hominum secundum propriam naturam hominum non est vivifi
cativa add. del. G, addendo vacat 2o cognitione | cognitionem P 21 autem !
tamen N 22 enim | autem E || dominationis | dominationes l. o. C II non
om. N 22—23 cogitationes | cognitiones ADEFGMNPR, cognitionis B
23 eorum | horum B || aliquid | aliud BE 24 Haec | hoc l. o. F || non interl. E
25 sunt | super B || sunt significativa transp. G 26 diximus | dicimus B ||
intelligentiis | excogitationibus superscr. C* || scilicet | secundum M, solum N
27 id est | et N || divides | dividens AP, dividet F 28 serva | ancilla mg
add. M || esset Deo | deo esset deo B, esset dei CE || semel I simul AFP
29 unita | esset dei verbo add. del. C || enim | erat add. A 3o non potest
om. N II servus esse transp. ABEGP, esse servum C || sui om. B II et Dominus I
dominus ens C 31 eorum | earum B || dicuntur | aliquid add. B 33 et
om. FMN || Filii I eius add. E || si | sed BG II nimirum | quid add. P II Patris !
patri N 34 autem* om. G II Quare | Qualiter B 35 non om. ADEFG
MNPR, autem B || es | ens C, est AEFP, non add. E || ipsum | christum
mg add. D* || adoptatus | adoptans ABDEFMN PR || si I sed B || nimirum !
mirum l. o. D 36 igitur mg D, om. ABEFGMNPR 37 autem om. B II
servi formam transp. EFMN R II accipiens I vel dum accepisset mg add. M

25—27 Cf. CYRILL. ALEX. Epistul. 46 P. G. 77 245 A. 34—35 Gal.

IV 7. 37 Philipp. II 7.
 Capitula 65—66 263

bus, et minister nostrae salutis factus est. Qui autem dicunt ipsum
servum, distare faciunt unum Christum in duo, quemadmodum 40

Nestorius. Nos autem dominatorem ipsum aimus et Dominum

omnis creationis, unum Christum, eundem et Deum simul et
hominem, et omnia scientem: “In ipso enim sunt omnes thesauri
sapientiae et cognitionis absconditi''.

[i Canc.
;, CAPITULUM 66 III, 22

PERI PROKOPIS (ID EST DE PROFECTIONE)

088 Proficere autem dicitur “sapientia et aetate et gra|tia”: aetate
quidem augens; per augmentationem autem aetatis eam quae
inerat ei sapientiam in manifestationem ducens; amplius eam quae 5

hominum in sapientia et gratia proficientiam et perfectionem eius

quae Patris acceptationis, scilicet hominum theognosian (id est Dei
cognitionem) et salutem, propriam proficientiam faciens, et oikiu
menos (id est proprium faciens) ubique quod nostrum. Qui autem
proficere ipsum dicunt sapientia et gratia, ut additamentum

4o servum I vel add. del. M || unum | secundum personam mg add. D* ||

duo | domino A 41 dominatorem ipsum transp. A P 42 omnis creationis
transp. P || Christum | dominum add. FP || et* om. ABP 43 et omnia I
communia C, et om. F || ipso | christo DFP 44 absconditi | absconditi
add. E

1 CAPITULUM 66|66 D*, 64 C, om. ABEFGMNPR || 22 | sic D*GNP,

c. 22 BR, 2I M, om. ACEF 2 PERI... PROFECTIONE om. F || PERI |
De secundum M, De praemittunt ABEGNPR II ID EST om. B II PROFEC
TIONE I perfectione N 3 dicitur sapientia | dei sapientia B, sapientia
dei N || sapientia et aetate transp. P 4 augens | agens FM, se add. C* ||
aetatis | quantitatis FP 5 amplius | adhuc superscr. C*, vel adhuc mg
add. M || eam quae | ea quae interl. C 6 hominum in sapientia | in sapientia
hominum G, hominum om. N, in om. BF || proficientiam | perficientiam FN ||
perfectionem | profectionem ADFGMNR, consumationem superscr. C*
7 acceptationis | acceptionis l. o. DE, beneplaciti mg add. M, superscr. C* ||
scilicet interl. E, id est F || theognosian id est Dei | dei theognosian id est B,
theognosian id est om. C 8 proficientiam | proficientia A, perficientiam F,
facientia add. P || et* om. GNP, neque B 8—9 oikiumenos om. C 9 id
est om. GN, nos M, familiare add. ABDEFGMNPR || faciens | neque add. B ||
quod om. A || nostrum | nostram l. o. P 1o proficere ipsum transp. ABEPII
ipsum dicunt | eundem aiunt N || sapientia | etate B

43—44 Col. II 3.
3 LUC. II 52.
 264 Burgundionis Versio

suscipientem ipsum, non ex summa existentia carnis factam fuisse

unionem dicunt, neque eam quae secundum hypostasim unionem
venerantur, a Nestorio autem inania sapiente suasi, scheticam
(id est habitudinalem) unionem et nudam inhabitationem praesa
5
gantur, “non cognoscentes neque quae dicunt, neque de
quibus certificant''. Si enim vere unita est Deo Verbo caro, ex
summa existentia, magis autem in ipso exstitit, et hypostaticam
(id est personalem) ad ipsum habuit identitatem, qualiter non
perfecte ditata est omni sapientia et gratia? Non ipsa gratia
communicans neque secundum gratiam hiis quae Verbi participans,
sed magis propter eam quae secundum hypostasim unionem
humanorum et divinorum, unius Christi factorum, quia idem erat
et Deus simul et homo, gratiam et sapientiam ef omnium bonorum
plenitudinem mundo irrigans.

I 1 non ex I ex quo extitit B II summa | mera ABR, mera add.

DEFMNP, tunc substantia add. del. P, substantia add. N II summa
existentia | operans (?) quo extat id est esse superscr. C* || factam I
quia add. P 12 unionem* | id est ab unione sue existentie mg add. D* ||
dicunt | id est add. C* 13 a om. G II inania | quia M II sapiente |
sapientie B, sapientie sapientes vas A, sapientem F, l. o. M, obediens mg
add. M || suasi | suasis B, obedientia superscr. C* 14 est | in add. BP II
habitudinalem | habitudinem A, add. del. M II unionem om. G II inhabita
tionem | habitationem EMN I4—15 praesagantur I id est confitentur
add. G, vel confitentur et add. B, confitentur add. P, superscr. C* 15 neque*
om. FP || quae | quod EP, qui MN || neque* | ne M I6 certificant | certi
ficavit A, confitentur certificant F II enim om. A II Deo Verbo transp. P,
Verbo Dei A 17 summa | mera ABFGR, mera add. DEMNP; tunc
eius add. ADG, esse add. MN, id est esse add. F, id est essentia add.
BER, del. E || existentia | esse superscr. C* || magis autem transp. N
18 qualiter | ergo add. ABGP, autem ergo add. F 19 perfecte | fimaliter
superscr. C* || ditata om. G, dotata B || omni | omnium ADFGNPR II
Non ipsa gratia om. N || gratia* I gratiam F, gratiam superscr. C*
2o communicans | particulatim ut nos add. ABDEFGMNPR, assumens
particulatim ut nos superscr. C* || gratiam | ut nos superscr. C* || partici
pans | sed hec mg add. E* 21 sed om. G || magis | participas add. BDR,
habet hoc add. P || propter | post A, homo hic superscr. C* 22 humano
rum et divinorum transp. G II factorum | sanctorum N, fientium superscr. C* 11
quia | quod AF 22—23 erat et om. F, et om. A P 23 Deus simul
transp. A P II homo | et add. N 23—24 omnium bonorum plenitudinem I
plenitudinem omnium bonorum E, omnium plenitudinem bonorum BDGR
24 irrigans | irrigas P

15—16 I Tim. I 7.
 Capitula 66—67 265

;t, CAPITULUM 67 É,
DE TIMORE

I. Timoris nomen duplicem habet intelligentiam. Est enim

timor naturalis, nolente anima dividi a corpore, propter eam quae
ex principio a conditore imposita est ei naturalem compassionem 5
et familiaritatem, propter quam naturaliter timet et agoniam
patitur et renuit mortem. Cuius terminus: “Secundum naturam
timor est virtus secundum systolin (id est contractionem) essentiae
desiderativa''. Si enim ex non ente ad esse deducta sunt a conditore
omnia, existendi et non non-existendi desiderium habent natura- 10
liter. Horum autem secundum naturam proprium, quae ad systatica
(id est ad constitutiva) promotio. Et Deus Verbum igitur, homo
factum, habuit hoc desiderium, in systaticis quidem (id est in
constitutivis) naturae promotionem monstrans, escam et potum
1089 et somnum | desiderans, et naturaliter in experientia horum factus; 15
in corruptivis autem admonitionem, ut tempore passionis volun
tarie eam quae ad mortem systolin (id est contractionem) fecerit.
Etsi enim lege naturae fiebant quae fiebant, sed non secundum

1 CAPITULUM 67167 D*, 65 C, om. ABEFGMNPR || 23 ] sic D*GP,

13 N, c. 23 BR, 22 M, om. ACEF 2 DE TIMORE om. F, christi add. B,
naturali add. E 3 Timoris | autem add. D || duplicem habet transp. A
4 nolente | volente F 5 imposita | sica add. P || 5—9 imposita... con
ditore om. G 5 compassionem om. F 7 renuit vacat F, refutat superscr.
C* || terminus | diffinitio superscr. C* || naturam | naturas l. o. E, est add.
DE2 PR 8 est* om. R || virtus om. M, potentia mg M, vel potentia add. BP,
potentia add. F || essentiae | existentie superscr. C* 9 desiderativa | accu
bitiva (?) superscr. C* || ex | a MN 9—Io a conditore omnia | omnia a con
ditore P, a om. D, desiderium add. G Io non interl. D^E, om. ABDFGMN
PR || et non non-existendi om. BN 1 I autem om. N || proprium | propriam P
12 constitutiva | comstitiva l. o. D, constituta F, (constitutiva)s superscr. C*,
fit add. BR, facit add. FP || promotio I vel impetus add. BFP, mg add. M,
superscr. C* || Deus om. A || Verbum igitur transp. ABDR, igitur verbum
deus P, igitur om. G || homo om. G 13 factum om. P || desiderium | id est
add. G || quidem om. P 13—14 in constitutivis | constitutionis AD, bone
constitutionis BEGMPR, bene constitutionis FN 14 promotionem |
impetum superscr. C* 15 experientia | experientiam F 16 corruptivis |
vel captivis add. A 16—17 voluntarie | volenter mg add. M, superscr. C*
17 fecerit | fecit F 18 lege | legem C || quae fiebant | que facta sunt mg E*,
om. ABDEFGMNPR || secundum interl. C •

7—9 MAXIMUS CONFESS. Disputatio cum Pyrrho P. G. 91 297 D.

 266 Burgundionis Versio

nos coacte. Voluntarie enim naturalia volens suscipere dignatus

20 est. Quare ipse timor et pavor et agonia naturalium est, et inde
tractibilium passionum, et non subiectarum peccato.
2. Est rursus timor qui ex perditione cogitationum consistit et
incredulitate, et in ignorando mortis horam, ut quando nocte
timemus sonitu aliquo fiente; qui praeter naturam est; quem et
25 determinantes dicimus: “Praeter naturam timor est irrationalis
systole (id est contractio)". Hunc “Dominus non assumpsit''.
Ideo neque timuit unquam, nisi in passionis tempore, etsi dispensa
tive seipsum contraxit multoties: non enim ignorabat tempus.
3. Quoniam autem vere timuit, ait sacer Athanasius in
sermone Adversus Apollinarium: “Propter hoc Dominus dixit: Nunc
anima mea turbata est. 'Nunc' autem, hoc est quando voluit, tamen
nimirum solum quod erat demonstrat: non enim quod non erat
ut praesens nominabat, ut opinione fientibus quae dicebantur;
natura enim et veritate omnia fiebant''. Et post alia: “Nequaquam
35 autem deitas passionem assumit citra patiens corpus, neque turba

tionem et tristitiam demonstrat citra animam contristatam et

19 nos coacte | ut nobis necessario mg add. M, superscr. C* ||

naturalia | eiusdem G || suscipere | naturalia add. del. A 2o est!
om. F || Quare | quia A || est* om. CE 21 passionum | est add. C* ||
subiectarum | subiectorum F 22 Est I Et AFGMNP || perditione I
proditione ABDEGMNP, vel add. AEFGMNP, vel peccato ex deceptione
add. B, id est deceptione mg add. M, tua id est deceptione superscr. C*,
et ignorando mortis horam ut quando nocte timens add. del. D, addendo
vacat || cogitationum | cognitionum l. o. D, vel add. D*, intelligentiarum add.
EDMN, intellectualiter add. GPR || et om. ABEFGMNPR 23 increduli
tate | credulitate ABDEFGMNPR, crudelitate l. o. A, ex superscr. C* || in
om. ABDEFGMPR || mortis | montis l. o. E || ut | unde FP 23—24 nocte
timemus transp. F 24 fiente | faciente ABDEGR || et | etiam P 25 ir
rationalis | irrationabilis AG 26 contractio interl. C || non om. N 27 Ideo !
Ideoque E 29 Athanasius | anastasius BG, anastius MN 3o Adversus I
apud A 31 anima | scil. homo superscr. C* || est* om. MN || tamen | cum F
32 demonstrat | demonstraret P, l. o. E || non* I nunc B 33 opinione !
appositione B 34 natura | nata B || omnia | omnino F || post alia | vel
add. F, postea ait ABDGR, alia om. P, ait superscr. C* 35 citra I circa
ABDEFGMNR, nisi superscr. C* || neque | nec FP 36 citra I circa ADE
GMNR, contra F || animam | et add. P 36—37 contristatam et
conturbatam | turbatam et contristam EG, contristatam et turbatam
ABDN, contristata et conturbata P

25—26 Ibid. 29—34 Pseudo-ATHANASIUS Contra Apollin. I 16 P. G. 26

1124A, Doctrina Patrum 98. 3o—31 IOH. XII 27. 34—4o Pseudo
ATHANASIUS op. cit. II 13 P. G. 26 1153 B, Doctrina Patrum 98.
 Capitula 67—68 267

conturbatam; neque maestus est et orat citra intelligentiam

maestam et orantem. Sed enim et sine victione naturae continge
bant quae dicuntur; sed in monstratione existentiae agebantur
quae fiebant''. Sed 'victione naturae non contingere quae fiebant' 40
non involuntarie haec sustinere ostendit.

figne Canc.
[I, 24 CAPITULUM 68 III, 24

DE DOMINI ORATIONE

I. Oratio est ascensus intellectus ad Deum, vel petitio decentium

a Deo. Qualiter igitur Dominus in Lazaro et tempore passionis
orabat? Neque enim ascensione quae ad Deum indigebat sanctus 5
eius intellectus, semel secundum hypostasim Deo Verbo unitus;
neque ea quae a Deo petitione: unus enim est Christus; sed nostram
propriam faciens personam, et formans in seipso quod nostrum,
et subscriptio nobis fiens et docens nos a Deo Patre petere, et ad
1092 ipsum extendi, et per sanctum eius intellectum dirigens | nobis eam 10
quae ad Deum ascensionem. Quemadmodum enim passiones susti
37 maestus sic. l. o. M, nunc mestum M || orat om. N, erat DEGPR ||
citra | circa ADEFGNR 38 Sed | si E || enim | neque G || et* om. FP ||
sine victione | si non unctione MN || victione naturae | vel eo quod
videbatur natura add. B, vel eo quod vincebatur natura superscr. C*
38—39 contingebant | contingebat C, comittebant mg add. M, comittebat
superscr. C* 39 dicuntur | fiebant mg add. M, fiebat superscr. C* || in
monstratione | in ostensione superscr. C*, ostensione mg add. M || existen
tiae | id est parva erat ut dicitur(?) superscr. C* 4o victione I unctione M,
scil. ea qua vincebatur natura superscr. C* || fiebant | et (del.) ea add. D*,
igitur add. D* 41 haec interl. A || ostendit | contendit F
1 CAPITULUM 68,68 D*, 66 C, om. ABEFGMNPR || 24 | sic D°NP,
c. 24 BGR, 23 M, c. 25 F°, om. ACE 2 DE DOMINI ORATIONE | Quid
est oratio F°, De oratione E, De oratione domini AG 3 ascensus vacat A,
ascensio superscr. C* || intellectus | mentis superscr. C* || ad | in F 4 Domi
nus in Lazaro | in Lazaro Dominus E 5 enim om. B, que add. P || ascen
sione | assentione A, ostensione E || Deum | dominum P 5—6 sanctus eius
intellectus | intellectus sanctus F, eius om. P 7 Deo | est add. C* || peti
tione | indigebat scilicet add. P || est Christus transp. FMN || sed | naturam
add. del. N 8 propriam | vel familiarem add. B, familiarem add. MN,
superscr. C* || propriam faciens transp. G || personam | orabat superscr. C*
8—9 in ... nos mg D, a se ipso in textu, sed del. D 9 et1 om. MNR ||
subscriptio | sublimiter (?) superscr. C* || nobis | nobiscum BC°EGMNPR,
nobis add. D || Patre om. G Io extendi | extendere l. o. F, vel respicere
add. AMNPR || per sanctum | perfectum M || dirigens | viam faciens
mg add. M, superscr. C* || nobis eam transp. AB, nobis illam F, nobis om. P,
eam om. E 1 1 Deum | dominum A, domini M
21 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 268 Burgundionis Versio

nuit, nobis eam quae adversus ipsas victoriam bravium tribuens; ita
et orat nobis viam faciens, ut dixi, ad eam quae ad Deum ascen
sionem, et pro nobis “omnem iustitiam implens'', ut dixit ad
15 Iohannem, et reconcilians nobis sui ipsius Patrem, et ut principium
et causam sui ipsius hunc honorans, et monstrans quod non est
antitheos (id est Deo contrarius). Nam quando quidem dixit in
Lazaro: “Pater, gratias tibi ago quia audisti me. Ego autem sciveram
quia semper me audis, sed propter adstantem turbam dixi, ut cog
20 noscant quoniam tu me misisti'', non omnibus manifestissimum ex
stitit quoniam ut principium sui ipsius et causam honorans sui ipsius
Patrem, et monstrans quod non antitheos (id est Deo contrarius).
2. Quando autem dixit: “Pater, si possibile est, transeat a me
calix hic. Verumtamen non ut ego volo, sed ut tu'', non omni
25 ubique manifestum est quod docens nos in tentationibus a solo
Deo petere auxilium, et divinam nostrae praeponere voluntati,
et monstrans quod vere quae nostrae propria fecit naturae. Quoniam
autem secundum veritatem duas voluntates, naturales quidem et
similes naturarum eius, sed non subcontrarias, possedit, “Pater"
80 ait, ut homousios (id est consubstantialis), “si possibile'', non
12 tribuens | triumphans E, triumphans add. ABDFGMNPR I3 et orat
nobis | nobis et orans F, et erat nobis E || faciens | et dirigens add. G, dirigens
add. DEFMN PR 14 omnem iustitiam transp. E || implens | adimplens D
15 Iohannem | baptistam add. D || nobis... Patrem | sui ipsius patrem nobis E
15—16 principium et causam transp. F, principium et ut causam P 16 quod
om. B 17 antitheos | alius manus orandi mg D* 18 tibi ago transp. BDE II
quia | quoniam C, quod BGP 19 quia | quod ABGP, quoniam DMNR II
adstantem | stantem A P || turbam | turba C 2o me | fecisti add. del. B II
misisti | misistis l. o. P || non | autem add. G || omnibus | omni E, enim A l!
manifestissimum | manifestatissimum AG, est add. del. P, manifestissime F
21 quoniam | qui P, tu me misisti non omni add. del. E, addendo vocat II ipsius*
interl. C*, patrem add. E II sui ipsius* om. G 22 Patrem et transp. P || quod !
quoniam B II Deo contrarius transp. E 23 Quando | Quoniam CNP
24 hic | iste ABCEFGMNPR || Verumtamen vacat A || uti ] sicut BFPR || ut*!
sicut FR || omni om.A, omnibus BEFGPR, et add.BP 25 ubique manifestum
est | est manifestum ubique F 25—26 solo Deo transp. E 26 praeponere
om. N, preiudicare mg add. M, superscr. C*, nostrae praeponere transp. ABCD
FGMPR, nostrae interl. A 27 quae | quoniam F || nostrae om. B, nostra FG,
a add. MN || nostrae propria | propria nostra P, vel familiaria add. B, famili
aria superscr. C* || fecit | facit D 28 voluntates naturales transp. FP 29 sub
contrarias | subiectivas N, contrarias CGR II possedit | possidet ABGMR,
habet superscr. C* 3o ait ut | aut B || est | eius add. B, ei add. C* II consub
stantialis | nature add. B, patri add. FGP || possibile | est add. P, et add.D
14 MATTH. III 15. 17—2o IOH. XI 41—42. 23—24 MATTH. XXVI 39.
 Capitula 68—69 269

ignorans: quid enim Deo impossibile? sed erudiens nos et divinam

nostrae praeponere voluntati. Hoc enim solum impossibile, quod
Deus non vult neque permittit. “Verumtamen non ut ego volo,
sed ut tu'', ut quidem Deus tautotelis (id est eadem volens) ens
Patri; ut autem homo existens, eam quae humanitatis naturaliter 35
demonstrat voluntatem. Haec enim naturaliter renuit mortem.
3. Hoc autem, id est: “Deus meus, Deus meus, ut quid me
dereliquisti?” nostram propriam faciens dixit personam. Neque
enim Deus eius qui Pater, nisi demum diviso subtilibus intellectus
imaginationibus eo quod videtur ab eo quod intelligitur, nobiscum 40
1093 ordinetur; neque de|relictus est unquam a propria deitate, sed nos

sumus qui derelicti et despecti; quare nostram oikiumenos (id est

propriam faciens) personam haec oravit.
Migne Canc.
III, 25 CAPITULUM 69 III, 25
PERI OIKIOSEOS (ID EST DE FAMILIARITATE)
Oportet scire quod duae oikioses sunt (id est proprialitates):
una naturalis et substantialis, et altera personalis et habitudinalis.
31 sed | est A 32 praeponere | preiudicare superscr. C* 33 neque | non B,
nec FP II permittit | concedit mg add. M, superscr. C* || Verumtamen vacat A,
dicit scilicet add. interl. D* || ut | sicut PR || volo om. P 34 sed | si D || ut* |
sicut BP 34—35ens Patri | ens Pater EMN, enim Patri BD, cum Patre C*PR
35 autem homo l. o. transp. P 36 Haec | Hoc B || naturaliter om. N || renuit |
retinuit l. o. E, refutat superscr. C* 37 Hoc | Hic P || Deus meus* om. AEPR ||
ut quid | quid E, quare G 37—38 me dereliquisti transp. BG 38 propriam |
omni familiarem add. B, familiarem mg add. M, superscr. C* || dixit personam
transp. CD, dixit om. E 39 enim | dixit add. del. B || qui | quod E || nisi | ut
add. D* II diviso | diviseG, divisio AFMNP 4o imaginationibus | imaginibus
C II intelligitur | non add. del. D || nobiscum | id est ponatur mg add. M, ponitur
superscr. C* 41 unquam | numquam F, om. E 42 et | qui ABP, qui add. F ||
oikiumenos id est om. C 43 haec | hoc F, om. MN || oravit | adoravit P
1 CAPITULUM 69169 D*, 67 C, om. ABEFGMNPR || 25 | sic D*GN, c. 25
R, 24 M, 2o B, om. ACEFP 2 PERI... FAMILIARITATE om. F ||
om. F II PERI | Persona BP, De peri AEGP II OIKIOSEOS ] id est de pro
prialitate vel de doctione qua fimus peri hykiseos add. C II FAMILIARITATE |
familiari actione (actionibus l. c.) de proprialitate A, familiari actione vel de
proprialitate B, famili animatione C, et proprietate add. E, actione add. GP,
et proprialitate add. MN, mg add. D 3 duae om. A, dyre P || oikioses
om. C II sunt i. e. proprialitates | id est proprialitates sunt G, id est om.C ||
proprialitates | proprietates FPR, familiaritates add. DP, familiaritate add. E,
familiaritatem add. M, actione mg add. M 4 naturalis et substantialis
transp. B, naturalis (mg) et consubstantialis P, sed add. E
37—38 MATTH. XXVII 46.
21•
 27o Burgundionis Versio

5 Naturalis igitur quidem et substantialis, secundum quam propter

philantropian (id est amorem hominum) Dominus et naturam
nostram et naturalia omnia assumpsit, natura et veritate factus
homo, et naturalium in experientia factus. Personalis autem,
quando quis alterius subinduit personam, propter habitudinem,
10 misericordiam aio vel amorem, et pro ipso eos qui pro ipso fecit
sermones nihil ei pertinentes; secundum quam et maledictionem
et derelictionem nostram, et quae talia non entia naturalia, oikio
sato (id est propria fecit), non ipse hoc ens vel factus, sed nostram
assumens personam et nobiscum ordinatus. Tale autem est et
15 “factus pro nobis maledictio''.

Ę. CAPITULUM 7o ;;;
DE PASSIONE CORPORIS DOMINI,
ET IMPASSIBILITATE EIUS DEITATIS

I. Ipsum igitur Dei Verbum omnia sustinuit carne, divina et

5 sola eius natura impassibili permanente. Uno enim Christo, qui
ex deitate et humanitate compositus est, et in deitate et humanitate
5 Naturalis igitur transp. ABCFMN || quam | quidem add. G 6 philan
thropian... hominum | clementiam C, clementia add. ABDEFGMNR, clemen
tiam add. P, mg add. M || Dominus | Deus D, dicimus B, dicimus tres G, om. P
7 nostram I dicimus P, om. ABDEFGMNR || assumpsit | et add. del. B II factus I
est add. B 8 in om. A || Personalis | Personali l. o. D 9 quis | quid B, quidem
MNR || alterius | quidem add. E || subinduit | subinducit FP || habitudinem !
propiationum add. A, propitiationum add. BNPR, propitiationem add.
C*D*EM, propinationem add. Di, propitiationem id est add. F Io miseri
cordiam | caritatem mg add. M || aio | alio P || amorem I cura anime super
scr. C*, id est invicem prius et ex parte ipsius mg add. M || et | vel P || proi...
fecit | id est invicem ipsius et ex persona ipsius id est proprie ipsum superscr.
C* || qui | quos G || pro* om. ABDEFGMNPR || ipso* I eos (del.) ipsos P
II pertinentes | pertingens sed del. A, congruentes superscr. C* II quam !
scil. familiaritatem add. C* 12 non om. A || naturalia | natalia G 13 pro
pria | familiare mg add. M, superscr. C* || fecit | facit DF || hoc | hec BC ||
hoc ens | habens F 14 ordinatus | positus superscr. C* || Tale | Talis BR ||
est om. AE || et* om. ABDEFGMN PR 15 factus pro nobis | pro nobis
factus E, factus om. P
1 CAPITULUM 7o|7o D*, 68C, om. ABEFGMNPR || 26 ] sic D*NP,
c. 26 BR, 25 GM, om. ACEF 2—3 DE ... DEITATIS om. F, De passibili
tate christi C 2 CORPORIS DOMINI | corporis christi G, nostri add. E,
domini nostri DMN 3 EIUS DEITATIS transp. E, eiusdem N 4 et
om. B 5 Uno | Una G || qui | que M 6 et* om. A BFN P || in om. M

15 Gal. III 13.

 Capitula 69—7o 27I

existit vere, patiente quod passibile quidem ut aptum natum pati

passum est; non compassum autem est quod impassibile. Nam
anima quidem passibilis existens, corpore inciso, ipsa non incisa,
condolet et compatitur corpori; deitas autem, impassibilis ens,
non compassa est corpori.
2. Sciendum autem quod Deum quidem carne passum aimus,
1096 deitatem autem carne passam vel Deum per carnem pas|sum
nequaquam. Quemadmodum enim sole in ligno superlucente, si
securis quaedam incidit lignum, incisibilis et impassibilis permanet
sol; multo magis impassibilis Verbi deitas secundum hypostasim
unita carni, carne patiente, permanet impassibilis. Et quemadmodum
si quis ignito ferro superinfunderet aquam, quod quidem aptum
natum est pati ab aqua, ignis dico extinguitur, innocuum autem
permanet ferrum: non aptum natum enim est ab aqua corrumpi;
multo plus, carne passa, sola impassibilis deitas passionem non
suscepit, et inseparabilis ab ipsa permanens. Non necesse autem
7 existit | consistit G, existentialiter (?) superscr. C* || patiente | patientie
l. o. A || passibile | quod possibile add. F || ut | id est P, etiam add. G, in add.
DEMN 8 compassum autem est | passum est autem F, compassum est
autem M, est om. P, quidem add. G || impassibile | incompassibilis N 9 passi
bilis | impassibilis E || existens, corpore inciso | de corpore inciso existens G
Io deitas | deitatis M || autem | et add. BGN Io—II deitas . . . corpori
om. EF Io ens | et add. P I 1 mon . . . corpori | compassa corpori non
est C, non compassa corpori est DPR 12 autem | quidem ANP || quod !
dicunt add. del. A || Deum | domini A || quidem carne passum | passum carne
quidem P || aimus | deitas autem impassibilis ens non compassa est corpori
add. E 13 autem | quidem sed. del. P || vel | scilicet P, secundum N ||
vel ... passum om. B || carnem | est add. D 14 enim om. DNP, autem M ||
sole | solo PII in ligno | super lignum superscr. C* || superlucente | licente l. o. C ||
si I sic F, l. o. M, sed P 15 securis | ascia superscr. C* || quaedam | que
dum A, quidem FNPR II incidit | incidat G || impassibilis | passibilis l. o. F
17 carni | id est add. ABFNP 18 superinfunderet | superinfundet C,
superinfundat A BNP || quod interl. D || quidem | avidem F I9 est | enim
add. ADR, enim est M || ignis | ignem ABCDEGMNPR || dico | quidem G ||
ignis dico | dico ignem NP || extinguitur | extinguit AB, extingui DGNR
2o aptum natum enim est | aptum natum est enim ABEFM, aptum enim
natum est DN, enim aptum natum est GP || ab aqua corrumpi | corrumpi
ab aqua GR 21 plus | magis GR || sola | que add. C 22 suscepit | suscipit
P, l. o. A || et | id est etiam superscr. C* || ab vacat N || ipsa om. M, anima
FGN P || necesse om. P || autem | est ABNPR
12 Cf. I PETRI IV I. 14—16 EULOGIUS ALEX. Fragmenta libri
De Trinitate et Incarnatione VII II edit. O. BARDENHEWER in Tübinger
Theol. Quartalschrift 78 (1896) 377, 393.
 272 Burgundionis Versio

omnifariam et indeficienter assimilari exempla. Necesse autem in

exemplis et simile considerari et dissimile, quia non exemplum:
25 quod enim in omnibus simile, idem utique erit, et non exemplum,
et maxime in divinis. Impossibile enim in omnibus simile invenire
exemplum, et in theologia et in dispensatione.
Migne Cant
III, 27 CAPITULUM 7r III, :

DE EO QUOD INSEPARABILIS PERMANSIT VERBI DIVINITAS

AB ANIMA ET CORPORE, ET IN MORTE DOMINI, ET QUOD
UNA PERMANSIT HYPOSTASIS

5 I. Impeccabilis ens Dominus noster Iesus Christus, — “peccatum

enim non fecit” “qui tollit peccatum mundi“, “neque inventus
est dolus in ore eius'', — non subiciebatur morti, sed nimirum
propter peccatum in mundum introivit mors. Moritur itaque eam
quae pro nobis mortem assumens et seipsum Patri offert hostiam
10 pro nobis: ei enim deliquimus, et ipsum oportebat pro nobis redemp
23 omnifariam | penitus mg add. M, superscr. C* || et om. G || indefi
cienter | indefective ABDEFGMNPR || exempla | extra G, exemple
FNR || Necesse | est add. ABGP || autem om. A P 24 considerari !
permutari M || dissimile | permutatus superscr. C* || exemplum | esset
add. C* 25 quod enim transp. A, enim om. DNP || simile | omnino
simili B || exemplum | erit add. C* 26 divinis | Si add. E || in om
nibus | omnino superscr. C* || invenire | inveniri et P 27 et1 om. A ||
in* om. P || dispensatione | disputatione BMNPR
1 CAPITULUM 71171 D*, 69 C, om. ABEFGMNPR || 27 | sic D*GNP,
c. 27 BR, 26 M, om. ACEF 2—4 DE ... HYPOSTASIS om. F, De inno
centia christi C 2 INSEPARABILIS | impassibilis N || PERMANSIT
VERBI | permanet P || DIVINITAS | deitas BDENP 3—4 AB...
HYPOSTASIS om. G, ab anima om. MN, et in ... hypostasis om. P, et
quod . . . hypostasis om. N 3 AB | et A || ET* om. MNR, etiam add. BD
IN om. B || ET° om. E 5 Impeccabilis | Impeccabile F, id est sine peccato
superscr. C* || ens | enim FNP, enim ens AB || noster om. G 6 peccatum !
peccata ABFN PR 7 morti | amori M 8 introivit | intravit G, in mun
dum superscr. C* || mors | in mundum add. BM, in mundo add. G 9 et | ut
add. G, ut MPR, ut et FN || Patri offert hostiam | hostiam offerret, patri NP,
patri offerret hostiam AGR, patri offerens hostiam EF, patrem patri offerret
hostiam M Io ei | et AEM, si BDEFNPR || oportebat | oportet M, ea
que add. C* || oportebat pro nobis | pro nobis oportebat F Io—II pro...
suscipere | redemptionem suscipere pro nobis N, redemptionem pro nobis
suscipere P || redemptionem | pretium mg add. M, superscr. C*

5—7 IS. LIII 9, IOH. I 29, I IOH. III 5, I PETRI II 22. 7—8 Cf.
Rom. V 12. 9—1o Cf. Ps. 5o 6 Io—1 1 Cf. MATTH. XX 28, MARC. X 45.
 Capitula 7o—7r 273

tionem suscipere, et ita nos solvi a condemnatione. Absit enim

tyranno dominatoris oblatum esse sanguinem. Advenit itaque
mors, et transglutiens corporis muscipulam delear (id est escam)
)97 deitatis hamo transfigitur, et impec|cabile et vivificabile gustans
corpus corrumpitur, et omnes reducit quos quondam transglutivit. 15
Quemadmodum enim tenebrae luminis introductione destruuntur,
ita corruptio vitae immissione expellitur, et fit omnibus vita;
corruptio autem ei qui corrupit.
2. Etsi mortuus est itaque ut homo, et sancta eius anima ab
incontaminato divisa est corpore, sed deitas inseparabilis utrisque 20
permansit, ab anima et corpore aio; et neque ita una hypostasis
in duas hypostases divisa est: et corpus enim et anima secundum
idem ex principio in Verbi hypostasi habuerunt existentiam; et
in morte a se invicem divisa, singulum eorum mansit unam hypo
stasim Verbi habens. Quare una Verbi hypostasis, Verbi et animae 25
et corporis exstitit hypostasis. Numquam enim neque anima neque
corpus propriam habuerunt hypostasim, praeter Verbi hypostasim;
una autem semper Verbi hypostasis, et numquam duae. Quare
II nos solvi transp. FM || a | et N || condemnatione | Si enim debitores era
mus mortis eterne nullius creature mors temporalis sufficiebat nos a patre morte
eterna liberare. Sed creatoris mors temporalis postquam (tunc spatium liberum)
compensatio nostre eterne etiam regis minor timenda sufficeret quod civis
add. G || enim om. A 12 dominatoris | domini ANP || sanguinem | itaque
add. del. M || Advenit | adveniens F || itaque | et add. E 13 delear | deleari
E, om. ABCF II id est escam om. ABCF 14 deitatis hamo transfigitur !
transfigitur hamo deitatis F, deitatis homo figitur A, deitatis figitur homo
l. o. A, d. homo transfigitur NP, d. hamo transfigi E, d. hamo circumfigitur C||
et vivificabile om. C, et invisitabile P 15 et | sed N, si P || reducit | vomit
superscr. C* 16 enim om. F || luminis introductione | lucis introductionem
B II destruuntur | disparent superscr. C* 17 ita | vel M || corruptio vitae |
corruptionum N, et add. M || immissione | in remissione G, vite add. F ||
expellitur | abicitur superscr. C*, abigitur mg add. M, compellitur F 18 qui|
quod E || corrupit | corripit l. o. B, corrumpit AFGN I9 Etsi | Et fit C ||
est itaque transp. FM || sancta | escam add. del. P 2o est | eius P || corpore |
or F || inseparabilis utrisque transp. F || utrisque | utique Ci, ab utrisque C*,
ab utroque sed N, est utriusque P 21 neque ita transp. N 22 est

om. ABDFGMNPR || et1 om. CF || et* | est B 23 idem | etiam add. F

24 a se | ad se P, anime M || divisa | divisam F || singulum | singularem ADN
PR II mansit | manserunt ABEFGMNPR, manserit superscr. C* 25 habens |
(ha)bentia superscr. C* || hypostasis | et add. C 25—26 Verbi*... hypo
stasis om. E, Verbi om. ABG || animae et corporis transp. G 26 exstitit om. A,
existitit C*, (existe)bat superscr. C* 26—27 anima neque corpus transp. B
27 praeter om. F, eam que add. P, extra superscr. C* || Verbi hypostasim om.F
28 autem | enim ABDEFGMNPR || numquam duae transp. G
 274 Burgundionis Versio

una semper Christi hypostasis. Etsi enim localiter anima a corpore

30 separata est, sed hypostaticos (id est personaliter) per Verbum
unita fuit.
Canc
Ę, CAPITULUM 72 III, a
PERI DIAPHTHORAS ET PHTHORAS
(ID EST DE DESTRUCTIONE ET CORRUPTIONE)
I. Phthoras (id est corruptionis) nomen duo significat. Signifi
1100 cat | enim “humanas has passiones: famem, sitim, laborem",
clavorum perforationem, mortem, scilicet separationem animae
a corpore, et quae talia. Secundum hoc significatum phtharton
(id est corruptibile) Domini corpus aimus. Omnia enim haec
voluntarie assumpsit. Significat autem “phthora (id est corruptio)
10
et perfectam corporis in ea ex quibus compositum est elementa
dissolutionem” et destructionem; quae magis a multis diaphthora
et dicitur et nominatur. Huius experimentum corpus Domini non
habuit, ut ait propheta David: “Quoniam non derelinques animam
meam in infernum, nec dabis sanctum tuum videre diaphthoran
15
(id est destructionem)”.
29 una semper Christi | christi una P, semper om. N || localiter anima
a corpore | anima a corpore localiter ABNP 3o est* I eratG, superscr. C* ||
personaliter | personarum A
1 CAPITULUM 72172 D*, 7o C, om. ABEFGMNPR || 28 || sic D*GNP,
c. 28 BR, 27 M, om. ACEF 2—3 PERI... CORRUPTIONE om. FN,
De incorruptibilitate corporis christi C 2 PERI I DE M 2—3 ET...
EST om. M 3 DE om. ABEGNPR || DESTRUCTIONE | detractione B ||
CORRUPTIONE | corpore P 4 est | destructiones add. P 4—5 Sig
nificat | Signat B 5 has om. ABNP 6 separationem | perationem
l. o. D 7 Secundum | sunt G || hoc | tale add. GR 8 corruptibile |
separabile G || Domini corpus transp. BENP, corpus christi A 9 volun
tarie | dominus add. G || Significat I signat B, significans P || autem om. N,
enim F || est | perfectio add. del. G Io in ea | finale superscr. C* || composi
tum | composita GNP || elementa om. B II et destructionem om. B ||
magis | disparitionem superscr. C 12 Huius | hoc N || experimentum I
experientiam C, curiam mg add. M || corpus Domini transp. ABCDNP
13 non om. A || derelinques | derelinquens P I3—14 animam ... infernum !
etc A BNP, in infernum animam meam D, animam m. in inferno EFGMR
I4 videre | corruptionem add. EG, del. E I4—15 diaphthoram id est om.AB
15 destructionem | destructione C*, vel nihil (?) dissolutionem mg add. C*,
corruptionem AB, id est add. D*, corruptionem add. DN PR

4—II LEONTIUS (?) De sectis Act. X 2 P. G. 86 I 1261 CD, Doctrina

Patrum II4. 13—15 Ps. 15 Io.
 Capitula 71—72 275

2. Igitur incorruptibile quidem, secundum insipientem Iulianum

et Gaianum, corpus Domini dicere secundum primum corruptionis
significatum, ante resurrectionem, impium. Si enim incorruptibile,
non homousion (id est consubstantiale) nobis, sed et opinione et
non veritate facta sunt, quae facta esse ait evangelium: famem,
sitim, clavos, costae punctionem, mortem. Si autem opinione facta
sunt, deceptio et scaeva dispensationis mysterium, et opinione et
non veritate factus est homo, et opinione et non veritate salvati
sumus. Sed absit! Et qui haec dicunt, salutis expertes fiant. Nos
autem vera salute sortiti sumus et potiemur. Secundum autem
secundum significatum, incorruptibile confitemur Domini corpus,
quemadmodum nobis theophori (id est Deum ferentes) patres
tradiderunt. Post nimirum a mortuis resurrectionem Salvatoris,
et secundum primum significatum incorruptibile Domini corpus
aimus. Etenim nostro corpori et resurrectionem et eam quae post
haec incorruptionem, Dominus per proprium donavit corpus,

16 Igitur | ergo B || incorruptibile | incorporale N || quidem | dicit add. MR,

dicunt add. N || secundum om. N 17 Domini | christi B || dicere | secundum
add. del. C || primum om. C, modum add. ABF 18 significatum | signifi
cato l. o. D, significant B, esse add. F || ante | autem AB || resurrectionem |
domini add. F II impium | est add. G || Si | Sed l. o. E I9 id est consub
stantiale om. AB || sed et | si et G, sed etiam FNP || opinione | nobis add. del. E,
visione putatione mg add. M, superscr. C* 21 clavos, costae punctionem |
punctiones claves coste punctionem P, clavos punctiones coste G, vel lateris
apertionem add. ABDEFGMNPR || opinione | putatione mg add. M, visione
putatione superscr. C* || facta om. F 22 scaeva | scena sed del. E, cooperi
mentum add. D*E* || dispensationis | incarnationis mg add. M, superscr. C* ||
opinione | putatione superscr. C* || et* om. BCG 23 non* om. B || et* om.G
23—24 non*... sumus | salvati sumus non veritate G 23 veritate* | factus
add. del. C 24—25 Sed . . . sumus om. N 24 qui | quod l. o. E || ex
pertes | expertos C, inparticipes mg add. M, superscr. C* || fiant | fiunt E*
25 vera salute | veram salutem GP, natura salvate A || sortiti | potiti C || et
potiemur om. ABDEFGMNPR || autem | a natura(?) 26 secundum
om. AB II incorruptibile | corruptionis mg add. M, superscr. C*, scil. a domini
aptharion id est indestructibile interl. add. C* || Domini corpus transp. EP
27 Deum interl. C*, domini ABN || ferentes | prias add. del. F 28 a mortuis
resurrectionem | resurrectionem a mortuis P, domini add. G 29 signifi
catum | et add. N || Domini corpus transp. ABNP 3o Etenim | et add.
FNP || et* om. BF || et* I vel A || quae | nostro add. del. F 31 Dominus
om. N

16 seq. Cf. LEONTIUS loc. cit., Doctrina Patrum 113—114.

 276 Burgundionis Versio

ipse primitiae et resurrectionis, et incorruptionis, et impassibilitatis

nobis factus. “Oportet enim corruptibile hoc indutum esse in
corruptionem'', ait divus Apostolus.

Mi Canc.
;t, CAPITULUM 73 î,
1101 | DE DESCENSIONE IN INFERNUM

Descendit in infernum anima deificata, ut quemadmodum hiis

qui in terra iustitiae ortus est sol, ita et hiis qui sub terra “in tene
5 bris et umbra mortis sedent'' superlucescat lumen; ut quemad
modum hiis qui in terra evangelizavit pacem, captivis remis
sionem, caecis visum, et hiis qui crediderunt factus est causa
salutis aeternae; hiis autem qui non crediderunt redargutio
incredulitatis, ita et hiis qui in inferno; “ut ei omne genu
10 flectatur, caelestium et terrestrium et infernorum'', et ita eos
qui a saeculo solvens compeditos rursus ex mortuis rediit, diri
gens nobis resurrectionem.

32 ipse | item M || incorruptionis | corruptionis N 33 nobis | nos N ||

corruptibile | incorruptibile BG || hoc | est add. B 33—34 incorrup
tionem | compositione A, incorruptione FMN 34 ait divus | ut ait divinus
BFP, ut dicit divinus G
1 CAPITULUM 73173 D*, 71 C, om. ABEFGMNPR || 29 | sic D*GNP,
c. 29 BR, 28 M, om. ACEF 2 DE . . . INFERNUM om. F, perydia
schoras et schoras id est destructione et corruptione sed del. B, videsis
cap. praeced., corr. mg B II IN om. C II INFERNUM | inferno ABDMNR
3 Descendit | autem add. E || anima | animata l. o. F 4 terra* !
unum (?) l. o. E || ortus | iustus l. o. A || et om. G, interl. D* II hiis |
eis G || terra* | terram AMN 5 et | in add. GNP || sedent om. F ||
superlucescat | eluscescat E, superluceat ABNP II lumen om. P 6 qui
mg F || evangelizavit | evangelizant N 7 visum | in resurrectionem
mg add. M, superscr. C* || causa mg P, deus N 8 autem qui
transp. B, autem quod l. o. E 9 incredulitatis | credulitatis P || genu |
genus P Io et* om. ABDFGMNPR || eos interl. C, ens N II saeculo |
sunt add. PR || ex | autem F || rediit | redit P 12 nobis | resur
rectionem add. del. F || resurrectionem | vel viam faciens surrectioni
add. B, et viam faciens resurrectioni add. GP, vel viam faciens resur
rectionis superscr. C*

32 Cf. I Cor. XV 2o. 33—34 Ibid. 53.

4 MALACH. IV 2. 4—5 LUC. I 79. 5 Cf. IS. IX 2. 6 LUC.
IV 19, IS. LXI I. 8—9 Cf. I PETRI III 19—2o. 9—1o Philipp. II Io.
 Capitula 72—74 277

Migne Canc.
IV, 1 CAPITULUM 74 III, 3o

DE HIIS QUAE POST RESURRECTIONEM

Post eam vero quae ex mortuis resurrectionem, omnes quidem
passiones deposuit, corruptionem dico et famem et sitim, somnum
et fatigationem, et quae talia. Etsi enim gustavit cibum post 5

I104 resurrectionem, sed non | lege naturae. Non enim esurivit: dispen
sationis autem modo veritatem credere faciens resurrectionis, quod
haec eadem est caro, quae passa est et resurrexit. Nullam enim
partium naturae deposuit, non corpus, non animam, sed et corpus
et animam, et rationalem et intellectualem, et voluntativam et 10
activam possidet, et ita ad caelos rediit, et ita in dextera Patris
sedet, volens et divine et humane nostram salutem; et agens divine
quidem universorum providentiam et conservationem et guber
nationem, humane autem rememorans earum quae in terra con
versationum, et videns et cognoscens quod ab omni adoratur 15
rationali creatura. Cognoscit enim sancta eius anima quia secundum
hypostasim unita est Deo Verbo, et coadoratur ut Dei anima, et

1 CAPITULUM 74174 D*, 72 C II 3o | sic D°N, c. 3o BGR, 29 M, om ACEFP

2 DE... RESURRECTIONEM om. F, De resurrectionem (sic) Christi C,
De resurrectione christi N, Quod passiones deposuit post resurrectionem R II
QUAE | qui E II RESURRECTIONEM | fecit add. B 3 Post | Equidem PII
vero om. ABCEFGMNPR || mortuis | vero add. CEM R || resurrectionem |
post add. P 3—4 omnes ... corruptionem om. B, quidem passiones om. P
4 et1 om. NP || et* om. ANP || sitim | et add. ABCEFGMR 5 et1 om. M ||
fatigationem | et laborem add. FGM, laborem add. ABDEN PR || quae |
queque FM || enim | unam B 7 credere faciens | suadens superscr. C* ||
quod | quia FM 8 haec om. E || est1 om. EM || est* om. A BEM II et |
resurrectionis add. del. M 9 partium | partem G, (par)te superscr. C* ||
naturae deposuit l. o. transp. D II et om. BER Io et* om. G || rationalem
et intellectualem | rationem et intellectuale N || voluntativam | voluntariam NP
Io—II et activam om. N 1 1 possidet | possedit FG, possidens N || et*
interl. P || ita* om. FM || dextera | dextra G, dei add. F 12 sedet | sedit G ||
et* om. ABNP || et* om. D 13 quidem | per add. B || et* | sed P || conserva
tionem | conversationem AEFGN PR I4 rememorans | reminiscens
ABC>DEFGMNPR || earum | eorum BEF 14—15 conversationum !
conversionum l. o. A 16 rationali creatura transp. D II Cognoscit | cog
novit A || sancta eius anima I eius sancta anima NP, sancta anima eius G
17 est om. B || Deo | dei F || coadoratur | adoratur FNP

5—6 LUC. XXIV 43. 11—12 Cf. MARC. XVI 19, MATTH. XXVI 64,
Rom. VIII 34, Eph. I 2o, Col. III 1, Hebr. XII 2, I PETRI III 22.
 278 Burgundionis Versio

non ut simpliciter anima. Sed et hoc, id est ascendere ex terra ad

caelos et descendere rursus, actiones sunt circumscripti corporis:
20 “Ita enim veniet”, ait, “ad vos, quomodo vidistis eum euntem in
caelum''.

Mi
;;; CAPITULUM 75 III, 3;

DE EA QUAE IN DEXTERA PATRIS SEDE

A dexteris autem Dei et Patris sedisse aimus Christum corpora
liter. Non localem autem dexteram Patris dicimus. Qualiter enim qui
5 incircumscriptibilis localem adipisceretur dexteram? Dextera enim
et sinistra eorum quae circumscribuntur sunt. Dexteram autem Pa
tris dicimus gloriam et honorem deitatis, in qua Dei Filius, ante sae
cula existens ut Deus et Patri homousios (id est consubstantialis), in
ultimis incarnatus, et corporaliter sedet, conglorificata ei carne eius.
10 Adoratur enim una adoratione cum carne eius, ab omni creatura.

18 non ut transp. BD1EGNPR, corr. D* || anima om. G II Sed et I secun

dum E, sed ad F || id est om. ABDFGMNPR, et E || ascendere | autem
add. EGMPR 18—19 ad caelos | in celum superscr. C* I9 descendere
rursus transp. GNP II circumscripti | sui add. C*G 2o Ita | Hic superscr. C* II
veniet ait transp. GNP, ait veniens F || vos | nos BCDEFNPR || quomodo !
quemadmodum DGNPR || eum euntem transp. A, euntem illum B
1 CAPITULUM 75175 D*, 73 C, om. ABEFGMNPR || 31 | sic BD*GNP,
c. 31 R, 3o M, om. ACEF 2 DE ... SEDE om. F, De sessione christi a
dextris Patris C II EA QUAE | eo quod ABGP II DEXTERA | dextram G,
dextra P II PATRIS | dei ABNP, dei patris GMR II SEDE I sedet ABGP
3 A | Ad D || dexteris | dextris BCDG || autem om. AB, enim F || et om. ABD
EFGN PR || sedisse | et sedere ABDEFGMNPR 4 localem | localiter P ||
dexteram | dextram B, dei add. P || enim om. A, est E || qui om. C, quod E
5 incircumscriptibilis | est add. C* || adipisceretur | adipiscetur EGM, adypis
citur P, adiscetur F, haberetur superscr. C* || dexteram. Dextera | dextram.
Dextra B 6 Dexteram | dextram B || autem | enim F 6—7 Patris
dicimus transp. NP, et add. P, id est add. F 7 ante saecula existens !
existens ante saecula ABDEFGMNPR 8 consubstantialis | et add. ABDEF
GMNPR 8—9 in ultimis | ultimis temporibus F, in novissimis superscr. C*
9 incarnatus | incurvatus N || et om. F || conglorificata | cum glorificata
BEGN II carne eius transp. GP, est carne F, enim carne N Io Adoratur !
Adoratus enim EFMN PR, Adoraturus G, in add. B || una | cum una
hypostasi N, hypostasi vel add. M, hypostasi add. F || adoratione | ora
tione l. o. A, una add. F || cum | una add. N || eius | et add. G II creatura !
ypostasi add. N

2o—21 Act. Apost. I 11.

 Capitula 74—76 279

Migne Canc.
IV, 3 CAPITULUM 76 III, 32
1105 I ADVERSUS DICENTES:
SI DUARUM NATURARUM CHRISTUS, VEL CREATURAE
CULTUM FACITIS, NATURAM CREABILEM ADORANTES, VEL
UNAM NATURAM ADORABILEM DICITIS ET ALIAM 5

INADORABILEM

Filium Dei cum Patre et Sancto Spiritu adoramus, incorporeum

quidem ante inhumanationem, nunc autem eundem incarnatum et
factum hominem, cum existendo Deum. Caro itaque eius, secun
dum eius quidem naturam, si dividas subtilibus intelligentiis quod
videtur ab eo quod intelligitur, inadorabilis est ut creatura; unita
autem Deo Verbo, propter ipsum et in ipso, adoratur. Quo enim
modo rex et nudus adoratur et indutus, et purpura ut nuda quidem
purpura et conculcatur et proicitur, regale autem facta indumen
tum honoratur et glorificatur, et si quis hanc perforaverit, morte
plerumque condemnatur; sicut autem et lignum nudum non est
tactui inaccessibile, igni autem connexum et carbo factum, non
1 CAPITULUM 76176 D*, 74 C, om. ABEFGMNPR || 32 | sic D*GP,
c. 32 BR, 31 M, om. ACEFN 2_6 ADVERSUS . . . INADORABILEM
om. F, De adoratione christi secundum utramque naturam C, Si dua
rum naturarum christus etc (sic) P 2 ADVERSUS DICENTES om. A
3 NATURARUM | est add. D II CHRISTUS I christi A II VEL om. MNR
3—4 CREATURAE CULTUM | creatorem ad creaturam AE, creationum cultu
ram B, creationi culturam G, creatorem creaturam R, procreationi there cultu
ram M, procreationi si culturae creaturam N 4 CREABILEM | creabile A
5 DICITIS ET transp. A II ET | vel l. o. M || ALIAM | alteram BGM 7 Sancto
Spiritu transp. ABDEFGMNPR 8 inhumanationem | inhumanatione N,
humanationem ABDEGMR || eundem incarnatum transp. F 9 cum
existendo | coexistendo F, tamen existendo G, entem deum superscr. C* ||
Deum | domini F || itaque | autem B, utique P 9—Io secundum | hominem
add. del. N Io eius quidem naturam | quidem eius naturam FNP, naturam
quidem eius DGR II dividas | dividis NP || intelligentiis | excogitationibus
superscr. C* II est ut creatura | ut creatura est G, est ait creatura BM,
ut creamur F 12 et | quod DP, corr. D* || in om. F 13 rex et transp. P,
lex et 1. o. A, et indutus add. del. M || adoratur om. F || et purpura | purpurea G,
et in purpura M, purpura AF, et purpura FPR || ut om. EM I3—I4 ut...
purpura om. FG 14 conculcatur | concalcatur A || proicitur | producitur
l. o. D 15 honoratur | adoratur F || perforaverit | perforavit AN 15—16
morte plerumque transp. G, morte quam multotiens DEM, sed quam del. E,
plerumque om. F 16 et om. GN R || nudum | nundum l. o. E, purum
superscr. C* || non interl. D*, del. A* 16—17 non est tactui | tactui non
est 1. o. M 17 tactui | tactu AGP || inaccessibile | ut accessibile A* ||
connexum | copulatum mg add. M, superscr. C*
 28o Burgundionis Versio

propter seipsum, sed propter copulatum ignem inaccessibile fit, et

non ligni natura existit inaccessibilis, sed carbo, scilicet ignitum
20 lignum; ita caro secundum sui ipsius quidem naturam non est
adorabilis, adoratur autem in incarnato Deo Verbo, non propter
seipsam, sed propter unitum ei secundum hypostasim Deum Ver
bum; et non aimus quoniam carnem adoramus nudam, sed carnem
Dei, scilicet incarnatum Deum.
Migne Canc
IV, 4 CAPITULUM 77 III, 3

PROPTER QUID FILIUS INHUMANATUS EST, ET NON PATER

NEQUE SPIRITUS; ET QUID INHUMANATUS DIREXERIT
1 108 I. Pater qui Pater, et non Filius; Filius qui Filius, | et non
5 Pater; Spiritus Sanctus qui Spiritus, et non Pater neque Filius.
Proprietas enim immobilis. Vel qualiter utique proprietas, si
movetur et transcidit ? Ideo Filius Dei Filius hominis fit, ut maneat
proprietas immobilis. Filius enim ens Dei, et Filius hominis fit ut
incarnatus ex sancta Virgine, et non secessit a propria proprietate.

18 propter* I se add. del G || copulatum ignem transp. G I9 existit

inaccessibilis | inaccessibile existit C, inaccessibilis fit E, sed fit del. E ||
scilicet | vel G, sicut (del.) secundum F, secundum ABDEMNPR 2o caro

om. ABDEFGMNPR || sui ipsius quidem | quidem sui ipsius G, sui om. B,
quidem om. F || quidem naturam transp. D 21 in | et A, om. BG II Deo
Verbo transp. M, dei verbo B, in add. P 22 seipsam | ipsam P, seipsum
AEGNR || secundum hypostasim om. D || Deum | dei DEF 23 et om.
ABDEFGMNPR || non | ut (?) M || carnem adoramus transp. ABNP II
nudam | puram vel nudam F, puram EM, superscr. C*, nudam mg add. M
24 scilicet om. P II Deum | domini A, vel domini deum add. N
1 CAPITULUM 77|77 D*, om. ABCEFGMNPR || 33 | sic D*, om. ABCE
FGMNPR 2—3 PROPTER... DIREXERIT in textu ABD1FGMNPR,
rubrica D*E, De humanatione filii rubrica C 2 QUID I quod EFN ||
FILIUS | dei add. P || INHUMANATUS I in humatus A, humanatus BEFG
3 SPIRITUS I sanctus add. EGR II ET om. N II QUID INHUMANATUS I
in quid humanatus non E, quidem humanatus BFP, quid in (in del.) huma
natus N || DIREXERIT | direxit AM, dixerit BDEFNPR 5 Spiritus* |
vel direxit add. P I Spititus* | sanctus add. BEF 6 qualiter utique transp. P,
quantum utique G, qualiter utraque B, qualiter om. F II proprietas I maneret
mg add. E* 6—7 si movetur | non monetur D, qualiter add. F 7 trans
cidit | transciditur l. o. D, transcedit l. o. F, transcendit FP || Ideo | iram P ||
Dei | et add. F || hominis | filius add. G 8 proprietas | filii superscr. C* ||
enim... et | dei est ens E*, dei enim ens E* || ut | maneat add. B 9 non |
et add. del. A || secessit | destitit CFGP, recessit A, deficit NR, om. M ll
propria | voluntate add. del. N || proprietate | voluntate F, filiali add. C*
 Capitula 76—77 28I

2. Inhumanatus est enim Filius Dei, ut in quo fecit hominem 10

rursus ipsi id gratificet: fecit enim ipsum secundum imaginem eius,
intellectualem et liberum arbitrio, et secundum similitudinem
scilicet in virtutibus perfectum, ut possibile hominis naturae. Hae
enim velut characteres divinae existunt naturae: sine sollicitudine
esse, et indivulsio et simplicitas, et perfectio, bonitas, sapientia,
iustitia, omni malitia liberum. Igitur, in communione quidem sui
ipsius constituens hominem, — “in incorruptione enim hunc
fecit'', — per suam vero communionem reduxit ipsum ad incorrup
tionem; quia vero per transgressionem mandati divinae imaginis
characteres obfuscavimus et confudimus et in malitia facti, divina
communione denudati sumus. “Quae enim participatio lumini ad
tenebras?” Et extra vitam facti, sub mortis corruptione cecidimus.
Quia vero tradidit quod melius et non custodivimus, assumit quod
deterius, nostram dico naturam, ut per seipsum et in seipso renovet
quidem quod secundum imaginem et secundum similitudinem,

Io Inhumanatus | Humanatus ABEFGMN || est enim transp. DEFG, ens

enim A || Filius Dei transp. B || fecit hominem rursus | hominem rursus fecit
rursus G 11 rursus om. F, rursum DEM II ipsi id | idem ipse P, ei id B,
ipsi hoc E, ipsi aliquid G, ipsi illud M ||gratificet | glorificet A, gratificetur B ||
eius ] suam P 12 liberum | libero BDGPR 13 scilicet | suam scilicet B,
nec solitudine scilicet sed A || in om. D || possibile | est add. F || Hae | hoc F
14 enim om. E || divinae existunt transp. G || sine | substantia F, om. AP ||
sollicitudine om. A P, et add. F 15 esse om. AP || et1 om. BDEFGMNR,
add. E* || indivulsio et simplicitas | indivisio et simplicitas AP, sine cura et
simplicitas E*, om. DEFGMNR II perfectio | et add. ABGP || sapientia | et
add. BP, et sapientia G 16 iustitia om. C, sine solicitudine see add. A P ||
in interl. A 17 constituens | constituit ABDEFGMNPR || in om. AFG
MNP II incorruptione | incorruptionem A*F || enim | vero P || hunc om. F
18 fecit | cecidit F || vero | enim F || reduxit ipsum transp. FMN || ad | in EMN
2o obfuscavimus I obfuscamus AEFMN R || confudimus | confundimus
BEFGMNPR || et* om. C || malitia | malia l. o. A, malitiam G || facti | factaCi,
cadentes superscr. C* || divina | domini F 21 sumus | simus N || enim CE*,
om. ABDEFGMNPR || participatio | participa N || lumini | luminis ABDE
FGN PR 22 corruptione | corruptionem ACDEGMR || cecidimus | credi
mus B, succedimus E, subiecti sumus superscr. C* 23 custodivimus I
custodimus M, quia vero tradidit add. del. B || assumit | assumpsit BDFGP,
deus add. F 24 dico | nostram add. del. M || naturam | et add. N || seipsum |
seipsam MN || renovet | removet l. o. A 25 quidem om. BG II secundum*
om. ABFGNIP

1o—II Cf. Hebr. II Io. 17—18 Sap. II 23. 21—22 II Cor. VI 14.
 282 Burgundionis Versio

doceat autem et nos virtuosam civilitatem, et hanc per seipsum

faciat nobis facile pertransibilem; et vitae communionem liberet
a corruptione, primitiae factus nostrae resurrectionis, et inutile
factum et contritum vas renovet, ut a tyrannide diaboli redimat,
80 ad Dei cognitionem nos vocans; et renervet, et erudiat per obedien
tiam et humilitatem luctari adversus tyrannum.
3. Quievit denique daemoniorum caerimonia creatio divino
sanctificatur corpore, delubra et templa idolorum destruuntur, Dei
cognitio plantatur, trinitas quae homousios (id est consubstantialis)
85 et increabilis deitas veneratur, unus Deus verus, conditor univer
sorum et Dominus; virtutes constituuntur, resurrexionis spes per
Christi resurrexionem donata est; horrent quondam subiectos homi
nes daemones; et quod demum mirabile, quoniam haec omnia per
1109 crucem et passiones et | mortem directa sunt, in universam terram
40 evangelium Dei recognitionis praedicatum est, non bellis et armis
et exercitibus adversarios devincens, sed pauci, nudi, pauperes

26 et1 om. ABCEFGMNPR II virtuosam civilitatem | virtutem ur

banitate est versicione superscr. C*, virtuosam civitatem l. o. C || hanc |
conversationem add. B, hoc G || hanc per | per hanc et A II seipsum |
ipsum ED, seipsam M, conversationem mg add. M 27 facile | facilem B,
ut add. F || pertransibilem | transibilem B 28 inutile | vel viciatum mg
add. M, superscr. C* 29 renovet | removet AGP, renociet C || ut a tyran
nide | tyranidem F 3o Dei cognitionem transp. G || vocans | revocans G ||
renervet | renovet AB, reservet G, numeret E*F 3o—31 obedientiam !
patientiam superscr. C* 3I adversus | adversum GR 32 Quievit !
Quieverit A, Qui eunt l. o. A, cessavit mg add. M, superscr. C* || daemoniorum
caerimonia transp. D, demonum cerimonia G || creatio | (crea)tura superscr.C*
33 sanctificatur | alium (?) superscr. C* || destruuntur | et add. G 34 cog
nitio | cognito M || plantatur | omnibus et add. G, et add. FNP, omnibus
superscr. C* || quae om. CP 35 et | vel B || increabilis | creabili D',
corr. D* || Deus verus transp. NP, verus om. G II conditor | et add. B
36 et | e C, om. B || virtutes | virtutes add. P || constituuntur | construunt M,
diriguntur superscr. C* || resurrexionis | iure surrectione superscr. C* || spes !
spem l. o. A, species P 38 quod | quid DFNR || demum | deum Et, deinde
E^BR, dein P || mirabile | est add. F 39 passiones | passionem DP ||
passiones et mortem transp. G, et mg M, per l. o. M || in | et l. o. D || terram !
in add. B 4o recognitionis | cogitationis CD, cognitionis ABFMN, con
dempnationis P || est mg P, om. B || bellis | bellum A 41 et om. BEFG ||
exercitibus D, superscr. C°, exercitus ABCEFGMNPR || adversarios C*D*,
adversariorum ABCDEFGMNPR || devincens | devicens E, divices C*,
vertens superscr. C* || pauperes | perpauperes BD

28 I Cor. XV 2o.
 Capitulum 77 283

et illiterafi, persecutionem passi, verberati, mortificati, crucifixum

carne et mortuum Deum entem praedicantes, sapientibus et po
tentibus praevaluerunt: sequebatur enim eos crucifixi omnipotens
virtus. Mors, quae quondam terribilissima, vincitur et antequam
vita horribilis quondam et odibilis eligitur. Hae Christi praesentiae
directiones, hae eius virtutis cognitiones. Non enim ut per Moysen
unum populum ex Egypto et Pharaonis servitute, mare dividens,
salvavit; omnem autem magis humanitatem ex corruptione mortis
r'
et amaro tyranno peccato eruit, non violentia ducens ad virtutem, 50
non terrae suffodiens et igni comburens, et lapidari iubens pec
cantes, sed mansuetudine et longanimitate hominibus suadens
eligere virtutem, et laboribus qui pro ea exercitari et delectari.
Nam olim quidem peccantes verberabantur, et adhuc peccato
adhaerebant et Deus ipsis peccatum putabatur; nunc autem pro 55
pietate et virtute verbera eligunt et torsiones et mortem.
4. Euge, o Christe Dei Verbum, et sapientia et virtus et Deus
omnipotens, quid tibi pro hiis omnibus aporoi (id est inopes) nos
retribuemus? Tua enim universa, et petis a nobis nihil quam sal
vari, ipse et hoc tribuens et accipientibus gratiam sciens, propter
42 illiterati | illi creati l. o. E || persecutionem passi | persecuti ABD
EFGMNPR || crucifixum | crucifixam, in add. FMN 43 carne et mor
tuum | carnem et mortuam G, et add. BDEFMNR 44 omnipotens |
omnipotentis G 45 quae om. ABDEFGMNPR || terribilissima | subti
lissima B 46 horribilis | mors add. ABFGP, scilicet mors add. M,
eligitur add. N || odibilis | et terribilis add. P || eligitur | et igitur C,
om. N II Hae | Hec P, homine D || Christi | igitur G || praesentiae |
primitie G, adventus superscr. C* 47 directiones | directionis G, sunt add.
ABDEFGMNPR || hae | iste C 48 et om. P 49 autem | enim FMN ||
magis humanitatem l. o. transp. D 5o amaro | quoniam (?) add. F || tyranno |
scilicet add. FP || peccato om. D, peccati E* || eruit | eripuit. superscr. C* ||
violentia | in violentiam B 51 non | nec D, non add. del. D || suffodiens |
effodiens l. o. D, fadiens F || et* om. D || igni | igne ABP || comburens !
inflammans mg add. M, superscr. C* 52—53 suadens eligere transp. E
53 virtutem | virtutes G || qui pro ea | que pro ea EMN, que propter eam
ABDGPR, qui propter eam D*E*, qui propter F, sunt add. GR 54 olim
quidem transp. FMN 55 Deus om. F || ipsis peccatum | pater ipsis E ||
et Deus... putabatur mg Di, id est summe diligebant add. D* || putabatur |
imputabatur F 56 et1 | e C || eligunt | eliguntur BR || torsiones | correc
tiones MN || mortem | mortes N 58 aporoi . . . inopes | minus idonei C,
minus idonei mg add. M, id est om. A || nos | nobis P 59 nihil | nobis P,
nisi add. A 6o ipse et transp. E || gratiam | est add. P

47—49 Exod. XIV. 16. 51 Cf. Num. XVI 31 seq., Deut. XI 6, Ps. Io5
17—18. 51—52 IOSUE VII 25.
22 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 284 Burgundionis Versio

ineffabilem bonitatem; tibi gratias, qui esse dedisti et bene esse

gratificasti, et eos qui ex hoc ceciderant rursus reducens ad id,
propter ineffabilem condescensionem.

¥g; CAPITULUM 78 Ę.
AD INTERROGANTES:
HYPOSTASIS CHRISTI CREATA EST, AN INCREATA?

Hypostasis Dei Verbi ante incarnationem simplex erat, et

5 incomposita et incorporea et increata; incarnata autem ipsa, facta
est et carni hypostasis, et facta est composita ex deitate quam
semper habuit et ex ea quam assumpsit carne, et fert duarum
naturarum idiomata, in duabus cognita naturis. Quare, ipsa una
hypostasis et increata est deitate, et creata humanitate, visibilis
1112 et invisibilis; quia cogemur vel dividere unum I Christum duas
hypostases dicentes, vel naturarum negare differentiam et ver
sionem inducere et confusionem.

¥g; CAPITULUM 79 íit,

DE EO, QUANDO VOCATUS EST CHRISTUS
I. Non ut quidam mentiuntur, ante eam quae ex Virgine in
carnationem intellectus unitus est Deo Verbo, et ex tunc vocatus
61 gratias | gratia ABCDEFGMNPR || qui | quid A, quod BP 62 et

om. P || ceciderant | ceciderunt NPR

1 CAPITULUM 78178 D*, om. ABCEFGMNPR || 34 | sic D°, c. 33 BR,
33 G, 32 MN, 23 P, om. ACEF 2—3 AD ... INCREATA om. F. Ad
interrogantes tantum P, De ypostasi verbi ante incarnationem C 2 INTER
ROGANTES I interrogationes GMNR, aut add. N 3 CHRISTI om. N ||
CREATA | creabilis EMN || EST om. GN II AN I vel E, aut MN II IN
CREATA | increabilis E 4 Dei Verbi transp. FMN 5 incomposita et
incorporea transp. E || increata | (increa)bilis superscr. C* || incarnata | tamen
add. del. F 6 carni | carne ABCEFGMNPR, et add. A 7 semper I
super add. del. P || ex om. P || fert | sunt F 8 duabus cognita | cum in
duabus cognoscantur superscr. C°, et (del.) vel cum duabus cognoscatur
add. M || ipsa una | una AB, eadem una C, una et eadem G 9 increata |
(increa)bilis superscr. C* || deitate | una add. F, una deitate P || creata | (crea-)
bilis superscr. C* Io quia | quod F || vel om. F II dicentes | dominan
tes F || negare differentiam transp. G I2 et | conversionem add. del. M
1 CAPITULUM 79179 D*, om. ABCEFGMNPR || 35 I sic D°, c. 34 BR,
34 c. G, 34 P, 33 N, 23 M, om. ACEF 2 DE ... CHRISTUS om. F, De
incarnatione verbi C || EO add. C*, deo A*, om. N || QUANDO | homo N
3 quidam | quidem AFP 3—4 incarnationem | est add. F 4 unitus
est transp. ABFMNP || Deo | dei G || ex om. A
 Capitula 77—79 285

est Christus: hoc autem Origenis delirationum est inconveniens, 5

praeexistentiam animarum dogmatizantis. Nos autem Christum
et genitum esse et vocatum esse aimus Filium et Verbum Dei ex
quo in ventre sanctae Virginis habitavit, et caro invertibiliter
factum est, et uncta est caro deitate: “Unctio enim haec humani
tatis'', ut ait theologus Gregorius. Sed et sacratissimus Alexandri- 10
norum Cyrillus ad imperatorem Theodosium scribens, haec ait:
“Oportet enim, ego demum aio, neque quod ex Deo Verbum sine
humanitate, neque utique quod ex muliere natum est templum,
non unitum Verbo, Christum Iesum nominari. Humanitati enim
secundum unitionem dispensativam ineffabiliter counitum, quod 15
ex Deo Verbum, intelligitur Christus''. Et ad reginas ita: “Quidam
aiunt quoniam hoc nomen 'Christus' convenit soli et proprie se
cundum seipsum intellecto et existenti, ei quod ex Deo Patre
genitum est, Verbo. Nos autem non ita edocti sumus sapere vel
dicere. Quando enim factum est caro quod Verbum, tunc eum et 20

5 hoc | hec F || delirationum | declarationum l. o. M, deliberatio

post corr. A, declaratio non delirationi F || inconveniens | vel delira
tionem add. P 6 praeexistentiam | praeexistentium F || animarum |
vel durationum add. M || dogmatizantis | dogmatizatis l. o. D, dog
matizans MP 7 genitum | facatum (sic) natum superscr. C* 8 sanc
tae | semper add. C* || habitavit | tabernaculo mansit superscr. C* 9 uncta
CD^M, iuncta AD1FGNR, unita BEP || est caro transp. BDR || deitate |
deitati BDE^FPR || Unctio | Unitio BFGP || enim | autem BG, om. F || haec
om. ABMN, huius G 9—Io humanitatis om. MN, est add. F Io Sed
om. F || et om. P I 1 haec ait transp. P, l. o. transp. D, haec om. FG
12 ego | ergo A* || demum | deinde ADEN PR || Verbum | verbo AB I3 ne
que | ubique add. del. F 14 unitum | deo add. AFP || Humanitati | hu
manati l. o. D || enim om. N I 5 unitionem | unionem AEGM, l. o. C ||
dispensativam | dispensationum G || ineffabiliter om. F, in universaliter
l. o. P || counitum om. M, comittum A*, congitum (sic) A*, connitur E,
coniunctum F, cogitatur G, cognitum N 16 Verbum | verbo AG || Quidam |
quidem F, autem add. E 17 et om. MN 17—18 proprie sec. seipsum |
ei qui familiarium secundum seipsum superscr. C* I8 seipsum | ipsum B ||
intellecto | intellectui F, intellectio Ci, intelligitur C* || et om. ABEFGMNPRII
existenti | et existit superscr. C* || ei quod inter. C || Deo om. P I9 est
om. C II non ita transp. P || sapere | sentire add. FM, superscr. C* 2o Quando]
quo D, quoniam AB || et | id est FP, et add. del. A

9—1o GREGOR. NAZ. Orat. 3o 21 P. G. 36 132 B. Io—I6 De recta

fide ad Theodos. 28 P. G. 76 I 173 C, Doctrina Patrum 26. 16—25 De recta
fide ad Reginas 13 P. G. 76 122oC, Doctrina Patrum 26.
22*
 286 Burgundionis Versio

Christum Iesum nominatum esse dicimus. Quia enim kechriste

(id est unctus est) oleo exultationis, scilicet Sancto Spiritu a Deo
et Patre, ideo et Christus nominatur. Quoniam autem circa humani
tatem chrisis (id est unctio), nequaquam dubitabit quis eorum,
25 qui recta sentire assueti sunt''. Sed Athanasius venerabilis in
sermone de salutari epiphania ita dicit: “Praeexistens Deus ante
eam quae in carne epidimian (id est adventationem) non erat
1113 homo, sed Deus erat apud Deum, invisibilis et impassibilis | ens;
neque igitur Christus nomen citra carnem inducitur, quia sequitur
80 nomen passio et mors''.
2. Divina autem Scriptura ait: “Propter hoc echrisen (id est
unxit) te Deus tuus''. Sciendum quod multotiens utitur divina
Scriptura praeterito tempore pro futuro, ut: “Post haec in terra
visus est et cum hominibus conversatus est''. Nondum enim visus
85 est, neque conversatus est Deus cum hominibus, quando haec
dicebatur. Et: “Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus”.
Nondum autem haec facta erant.

21 Iesum | deum P || esse om. AE 22 scilicet | id est G, a add. P ||

Sancto Spiritu transp. ABDEFGR 23 et1 om. AFGMN || ideo et
transp. EMN, et om. BFP, ex tunc superscr. C* || nominatur | vo
catur P, nominatus est DGR || autem | et add. B 23—24 humani
tatem | humilitatem B 24 dubitabit | dubitavit BDEFGMNPR 25 qui
om. N || sentire | sentiri G || assueti sunt | assueverunt P, assueti
sumus A || Sed om. A, et add. C || Athanasius | anathasius BEP,
anastasius GM 26 dicit om. G, dixit E, ait P, Ita add. G || Praeexistens |
qui preextiterat mg add. M, superscr. C* || ante | quando P 27 eam !
ipsam F || adventationem | adventionem F, necessitatem l. o. E 28 Deum

om. F || et impassibilis om. N 29 neque | nec que F || igitur | enim EF ||

Christus ... carnem | circa carnem christo nomen G, christus nisi cum carne
ei F || inducitur | reducitur P || sequitur | hoc add. DE*, hoc scilicet christus
add. F, scilicet hoc add. C* 29—3o sequitur nomen | sermonum l. o. A,
et add. P 31 autem | aut A 32 Deus | deus add. ABCE II tuus | et
add. G 32—33 utitur divina Scriptura | divina scriptura utitur CDEFGMNR
33 praeterito tempore transp. P, pr. tempori D || haec om. N || terra | terram P,
terris C 34 Nondum | non P || enim | est E, deus add. ABP 35 est*
om. E || neque | cum hominibus add. G || est Deus om. A, est om. P, deus
om. BCi, add. C* || cum hominibus om. G || quando om. E 36 illic . . .
flevimus | etc A BP, etc add. N 37 autem om. A B, enim EP || haec om. B,
hic l. o. F

22—23 Ps. 448, Hebr. I 9. 25—3o Contra Apollinar. 2 I P. G. 26 1 133 B,

Doctrina Patrum 25—26. 31—32 Ps. 44 8. 33—34 BARUCH III 38.
36 Ps. 136 I.
 Capitula 79—8o 287
Migne Canc.
IV, 7 CAPITULUM 8o III, 36
AD INTERROGANTES: AN DUAS NATURAS GENUIT SANCTA
DEI GENITRIX, ET AN DUAE NATURAE
IN CRUCE PENDEBANT

I. Naturae quidem est ageniton et geniton, per unum n scriptum 5

(id est ingenitum et genitum), quod significat increatum et creatum;

agenniton et genniton, quod per duo n profertur, scilicet quod
natum est et nonnatum, non naturae, sed hypostaseos. Est igitur
quidem divina natura agenitos (id est ingenita), scilicet increata;
omnia autem quae post divinam naturam genita, id est creata.
Consideratur igitur in divina quidem et increabili natura, agenniton
quidem (id est ingenitum) in Patre: non enim genitus est; genniton
autem (id est genitum) in Filio: ex Patre enim sempiterne genitus
est; processibile autem in Sancto Spiritu. Uniuscuiusque autem spe
ciei animalium quae prima quidem agennita (id est nonnata), sed
non agenita (id est ingenita): generata sunt enim a conditore, non
nata sunt autem ex similibus. Genesis quidem enim (id est nativitas)

1 CAPITULUM 8o|8o D*, om. ABCEFGMNPR || 36 | sic D8, c. 35 BR,

35 GP, 34 M, 24 N, om. ACEF 2—4 AD . . . PENDEBANT om. F,
Ad interrogantes tantum P 2 INTERROGANTES I interrogationes
DFGNR II AN om. N, vel ABCD*GP || NATURAS om. C II SANCTA I virgo
add. M 3 ET AN I vel ABDGMN, et CR II NATURAE om. N 4 IN
CRUCE PENDEBANT | pendebant in cruce AMNR, in cruce penderent E
5 est om. F || per | que per superscr. C* || n | enim Di, corr. D*, enim B, enim
n E, enim add. FNR || scriptum | scribitur superscr. C* 6 id est I n F ||
ingenitum et genitum transp. G || quod | quid P || creatum om. B 7 quodi
om. CDR || n | enim B, l. o. D || scilicet | significat F 8 natum est et

nonnatum | ingenitum est et natum D, genitum est et nonnatum AEFMN,

genitum est et natum BGPR 9 quidem divina natura | divina quidem
natura CDEGPR, divina natura quidem B, scilicet add. G II id est II scilicet PII
ingenita I genita F || scilicet | id est P Io autem om. P, enim B II igitur!
enim F || quidem om. G || increabili | creabili l. o. D 12 quidem id est in
genitum | id est ingenitum quidem AB, id est quod ingenitum F 13—14 sem
piterne genitus est | genitus est sempiterne E, sempiterne est genitus A
14 processibile | proincessibile N || autem* om. N II Sancto Spiritu transp.
EGMNPR, Sancto om. F 15 prima | ypostasis add. F || agennita | est
add. AP, est agennita BEFMNR, est et agennita DG 16 agenita | est
add. F II id est ingenita | id est increata add. D*F || generata | id est facta
superscr. C* || sunt enim transp. ABCGMNPR, autem sunt F || conditore |
Creatore F 17 sunt autem transp. ACDEM PR, enim sunt FN, sunt om.G II
similibus | consimilibus E, nam add. C || Genesis | id est generatio mg add. D* II
quidem | quoddam E, autem FP, est add. E
 288 Burgundionis Versio

creabilis est; gennesis autem in Deo quidem ex solo Patre homousiu

(id est consubstantialis) Filii progressio, in creaturis autem, ex copu
20 latione masculi et foeminae, homousiu hypostaseos (id est consub
stantialis personae) progressio. Unde cognoscimus quod non est natu
rae nasci, sed hypostaseos. Si enim naturae esset, non utique in
eadem natura genniton consideratur et agenniton. Hypostasim igitur
genuit sancta Dei genitrix, in duabus cognitam naturis, deitate
25 quidem ex Patre genitam intemporaliter, in ultimis autem in tem
pore ex seipsa incarnatam et carne partam.
1116 2. I Si autem interrogantes aenigmatice dicent quoniam qui
genitus est ex sancta Dei genitrice duae naturae est, aimus: duae
naturae est. Deus enim est idem et ipse, et homo. Similiter et de
80 crucifixione et resurrectione et assumptione: non naturae haec sunt,
sed hypostaseos. Passus igitur est Christus, in duabus naturis ens;
passibili natura et crucifixus est. Carne enim in cruce pendebat,
et non deitate. Quia dicent, nobis interrogantibus: duae naturae
mortuae sunt? nequaquam, dicent. Non igitur neque duae naturae
35
crucifixae sunt; sed genitus est Christus, scilicet Deus Verbum

18 creabilis | (crea)ta superscr. C* || gennesis | id est generatio

superscr. C* || Patre om. B I9 concubstantialis | consubstantiali ABC
DEiR, corr. E* || progressio | processio G || creaturis | creaturam M,
creatione ABP || autem om. M, enim F 2o hypostaseos om. GP
21 Unde | et add. G || cognoscimus | cognoscamus M || quod I quo
niam F || est om. F 22 esset | essent ADGNR 23 natura | nature F ||
genniton consideratur | g. consideretur F, consideraretur geniton ABP,
consideraretur et agenniton DN, consideretur gennitio G || igitur om. M,
enim B 24 cognitam | cognitis P, naturam add. del. P || deitate | deita
tem G 25—26 in tempore ex seipsa | in t. ex ipsa C*, scil. Maria add. C*, ex
seipsam in tempore G, temporibus ex seipsam F, in tempore ex seipsam MN,
in tempore om. B 26 carne | carnem C, l. o. B, carnene l. o. C || partam |
parta Ci, genita superscr. C*, paratam F, peritam genitam P, scil. genitam
add. B, id est genitam add. AR 27 interrogantes | interrogationes F ||
dicent | dicant F 28 aimus om. P, quia add. BDENR, quoniam add. G,
que add. M 28—29 duae naturae est om. AFP 29 est* om. E || et*
om. C || et* | est ABP || et* om. ABCGP 3o et resurrectione om. ABDE
FGMNPR || sunt | nomina add. P, suas add. C* 31 igitur est transp. G
32 passibili | passibilis EP, l. o. G 33 Quia CE*, Quare ABDEFMN,
qua GR, quasi P || dicent om. F, diceret E*, dicunt E*, fideles add. D* II inter
rogantibus | hereticis add. D* 34 mortuae sunt transp. B II nequaquam !
nequam l. o. E || dicent | diceret E, dicerent GMNR, fideles add. D* || neque
om. ABDEFGMNIPR 35 sed om. F, si DEMNR || genitus | id est natus
superscr. C* || est Christus | cum christo F II scilicet Deus I Deus id est P.
 Capitula 8o—8r 289

humanatus genitus est carne, crucifixus est carne, mortuus est

carne, impassibili manente eius deitate.

;; CAPITULUM 8I É,
QUALITER PRIMOGENITUS DICITUR UNIGENITUS
FILIUS DEI

I. Primogenitus est qui primus genitus est, sive unigenitus,

sive et ante alios fratres. Igitur si quidem diceretur Filius Dei 5
primogenitus, unigenitus autem non diceretur, suspicaremur utique
creaturarum ipsum esse primogenitum, ut creatura existentem.
Quoniam autem primogenitus et unigenitus dicitur, oportet autem
et utraque observare in ipso. “Primogenitum'' quidem ipsum dici
mus “omnis creaturae'', quoniam et ipse ex Deo; sed ipse quidem 10
ex substantia Dei et Patris solus intemporaliter genitus, decenter
Filius unigenitus primogenitus, sed non protoktistos (id est primo
creabilis) diceretur. Creatio enim non ex substantia Patris, sed
voluntate eius ex non ente ad esse deducta est. “Primognitus

36 humanatus | (humana)tum superscr. C* || genitus | natus superscr. C*

36—37 mortuus est carne om. B 37 impassibili... deitate | compassibilis
manserit eius deitas superscr. C* || manente eius | manente eiusdem A, eius
manente DEGR

1 CAPITULUM 81|81 D*, om. ABCEFGMNPR || 37 | sic D°, c. 36 BR,

36 GP, 35 MN, om. ACEF 2—3 QUALITER... DEI om. F 2 DICI
TUR | et add. M, est et N 3 FILIUS DEI om. EMNP, DEI om. A
4 sive | seu E, sum F || unigenitus | est add. F 5 sive | seu E, sum F II et
om. GN II fratres | factus DEPR, factus add. F, om. MN || Filius Dei transp. F
6 unigenitus om. F || suspicaremur | suspicaremus E, suspicaretur BDG ||
utique | itaque PR 7 creaturarum | spiritum esse add. del. F || esse om. N
8 Quoniam | quando FP || autem om. F 9 utraque | utrumque ABDG ||
observare | servare DF || Primogenitum I primogenitus G || quidem | et add.
BGP 9—1o dicimus | et ipsum add. del. P, esse dicimus N Io et

om. AEGP, secundum creatio (sic) add. F || Deo | qui primogenitus add. del. DII
quidem om. AB 11 Dei et Patris | patris et dei l. o. D, dei et om. G,
et om. ABP 12 Filius unigenitus transp. ABFGP, Filius mg D || sed non
om. P, et non BEGMN 13 diceretur | dicetur FG || Creatio | (crea)tum
superscr. C* || sed | ex add. P 14 ex om. P || deducta | deductiva AB,
reducta F

1 Cf. GREGOR. NYSSENUS Contra Eunom. 4 P. G. 45 633 B—637A.

9—1o Col. I 15. 14—15 Rom. VIII 29.
 29o Burgundionis Versio

15 autem in multis fratribus'', unigenitus enim ens et ex matre; quia

participavit sanguine et carne similiter nobis et homo factus est,
1117 facti autem sumus et nos | filii Dei per ipsum, adoptati per bap
tisma. Ipse igitur natura Filius Dei, primogenitus in nobis, qui adop
tione et gratia filii Dei facti sumus, et fratres eius existimus factus est.
20 Unde dixit: “Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum
meum et Deum vestrum''. Non dixit 'Patrem nostrum', sed “Pa
trem meum'' natura, manifestum est quoniam et gratia Patrem
nostrum; et “Deum meum et Deum vestrum'', et non dixit 'Deum
. nostrum'', sed “Deum meum''; si dividas subtilibus intelligentiis
25 quod videtur ab eo quod intelligitur, et 'Deum nostrum' ut condi
torem et Dominum.

[Quae hic sequuntur, in P. G. in fine L. III c. 8 apponuntur; videsis col. IoI6.]

Mi$n$ 2. Ad dicentes: Vel sub continua quantitate reducuntur vel sub

'` discreta hae duae naturae. — Domini naturae neque unum corpus

15 enim ens | autem ens AP, autem eius E, ens enim l. o. D ||

matre | muliere F 16 sanguine . . . similiter I similiter carne et
sanguine ABP, carne et sanguine similiter CDFGR 17 autem om. G II
sumus et nos | et nos sumus G || et | filii add. del. N || filii Dei per
ipsum | per ipsum filii Dei P, Dei om. F 18 in nobis om. N
18—19 adoptione | adaptione A, adoptionem l. o. F I9 filii Dei
transp. E, Dei om. F || et* | per G 2o dixit | dicit E || Ascendo !
ascendendo F || ad interl. C || vestrum | et add. CM 2o—2I Deum
meum et Deum vestrum | etc. interl. B, deum meum etc A 2 I Patrem |
nostrum add. del. F || nostrum | vestrum B 21—22 Patrem om. ABP
22 est interl. C, autem add. F || et | a add. FP 23 nostrum |
vestrum C || vestrum | nostrum MPR 23—24 et non . . . nostrum
om. N, non om. A 24 nostrum | vestrum B || Deum om. ABP || si |
sed BN, ut F || dividas | diiudicans B || intelligentiis | excogitationibus
superscr. C* 25 intelligitur | intelligit D || nostrum | vestrum DF ||
ut om. FMN 26 et | ut B || Dominum | deum G 27—28 Ad . . .
duae naturae om. F; rubrica haec ut titulus capituli novi tractatur sic:
c. 37 BR, 37 G, 36 MNP 27 Ad dicentes | addentes B, ad dicientes A,
de dicentes C || Veli om. EP II quantitate reducuntur om. ABG,
reducuntur om. E, quantitate ducuntur P || vel* om. N || sub om. P,
sine N 28 hae duae | quantitate reduceretur domini AB, reducuntur
domini E, quantitate reducuntur domini G, om. P || naturaei om. P,
natura AB || Domini | autem add. ABFP 28—29 corpus sunt
transp. F

17 Rom. VIII 14, Gal. III 26, MATTH. V 9, 45. 17—18 Cf. Gal. IV 5.
2o—21 IOH. XX 17.
 Capitulum 8r 29 I

sunt, neque superficies, neque linea, non locus, non tempus, ut sub
continua quantitate reducantur. Haec enim sunt quae continue 30

numerantur, Unitae sunt autem Domini naturae inconfusibiliter

secundum hypostasim, et divisae sunt indivisibiliter, ratione et
modo differentiae. Et quo quidem modo unitae sunt, non numeran
tur. Non enim dicimus duas hypostases esse naturas Christi, vel
duas secundum hypostasim; quo autem modo indivisibiliter dividun 35
tur, numerantur. Duae enim sunt naturae ratione et modo differen
tiae.Unitae enim secundum hypostasim et in invicem circuminceden
tes, inconfusibiliter unitae sunt, eam quae in invicem transmutatio
nem non suscipientes, propriam unaquaeque naturalem differentiam
et post unionem conservans. Quod creabile enim permansit creabile,
et quod increatum increatum. Modo igitur differentiae et solo nume
ratae, sub discreta quantitate reducuntur. Impossibile enim quae se
cundum nihil differunt numerari; secundum quod autem differunt,
secundum hoc et numerantur; puta Petrus et Paulus, secundum
quod quidem uniti sunt, non numerantur: ratione enim substantiae
uniti, duae naturae neque sunt neque dicuntur; secundum hypo
stasim autem differentes, duae hypostases dicuntur. Quare differen
tia causa numeri.

29 nequei-* | nec P || non* | neque ABDEFGR, nec P || non* | neque

ADEFG, nec P 3o continue | ut continua superscr. C* 31 numerantur |
nominantur F || sunt autem transp. FGMNPR 32 secundum | in P ||
divisae | divine A || et* | et add. C 33 Et | ex E || quo | quomodo B
34 dicimus om. E || esse om. D 35 modo indivisibiliter transp. F
36 enim | autem P || sunt naturae transp. DEG || modo | dicere add.
del. M 37 enim | autem E, sunt add. ABG || in om. ABDEFGMNPR
37—38 circumincedentes | circumdentes A, circumincidentur F, et add. DG
38 in om. ABEFGMNP || invicem | transmutes inconfusibiliter unite sunt
add. del. D, addendo vacat 39 suscipientes | sed add. F || unaquaeque |
unaquaque FG, unamque BMN, unamquamque ADPR || naturalem |
naturale C 4o unionem conservans | unitionem conservantes B || Quod |
Quia DF || permansit | mansit AB 41 increatum increatum | increabile
increabili superscr. C* || igitur | autem FP || solo | sola actione F
42 enim | igitur ABFP 43 differunt numerari transp. N || quod autem
transp. BDEFGMNPR 44 secundum . . . numerantur I secundum hoc
numerantur mg D 44—45 puta . . . numerantur om. P 45 quidem
om. G || uniti | unite ABCDGMNPR, unica F || enim | autem A
46 uniti | unite NP, vivit F || neque* | numerantur add. del. G || se
cundum mg D 47 autem . . . hypostases om. G || Quare | quarum E
47—48 differentia | differentie E 48 causa numeri | est add. N,
causa est verum F, numerari causa est P, Explicit liber tertius add. E
 292 Burgundionis Versio
Migne Canc.
IV, 9 CAPITULUM 82 IV, 1
DE FIDE ET BAPTISMATE

I. Confitemur autem “unum baptisma in remissionem pecca

torum, et in vitam aeternam''. Baptisma enim Domini mortem
5 monstrat. Consepelimur igitur Domino per baptisma, ut ait divus

Apostolus. Quemadmodum igitur semel perfecta est Domini

mors, ita et semel oportet baptizari; baptizari autem secundum
Domini sermonem: “In nomine Patris et Filii et Sancti Spiritus'',
edoctos eam quae in Patrem et Filium et Spiritum Sanctum con
1 120 fessionem. Quicumque igitur in Patrem et Filium | et Sanctum

Spiritum baptizati, et unam naturam in tribus deitatis hypostasi

bus edocti rursus rebaptizantur, hii recrucifigunt Christum, ut ait
divus Apostolus: “Impossibile enim semel illuminatos'', et quae
deinceps, “rursus renovare in poenitentiam, recrucifigentes sibi
15 ipsis Filium Dei et exemplificantes''. Quicumque autem non in

sanctam trinitatem baptizati sunt, hos oportet rebaptizari. Etsi

enim ait Apostolus quoniam “in Christum et in mortem eius
1 CAPITULUM 82|82 D*, om. ABCEFGMNPR II IV, I | om. C, quartus
liber A*, liber quartus A*, liber quartus c. I BR, liber IV I D°, Incipit liber
IV E, Incipit IV liber F°N (seriem capitulorum et praemittit N), Incipit liber
quartus c. I G, Incipit liber IV MP 2 DE FIDE ET BAPTISMATE om.F,
FIDE ET om. CE 3 autem om. FN || unum | domini add. N 4 in
om. N, interl. C 4—5 mortem monstrat transp. A 5 igitur Domino
transp. EFGMN || divus | divinus BFGP 6 igitur | enim F 7 ita et
transp. A, ita om. MN || baptizarii om. MN || autem om. FN 8 sermonem |
sermone C || Sancti Spiritus transp. ABDEFGMNPR, amen add. DFPR
9 eam | autem E, autem eam MN || in ... Sanctum | nomine patris et filii et
spiritus sancti B 1o Quicumque | Quicqui Fi, quicumque mg F* II Patrem
et Filium | patre et filio F Io—II Sanctum Spiritum transp. ABDEGM
NPR, spiritu sancto F II—I2 deitatis hypostasibus l. o. transp. N,
deitatis hypostasis M I2 edocti | sunt add. DGPR, sunt edocti B || re
baptizantur | baptizantur FP || recrucifigunt | crucifixerunt F I2—13 ait
divus transp. N, ait divinus FG, divus om. BP 13 divus Apostolus transp.E,
He V mg add. D* || enim | est add. B, est enim P 14 in om. P || recruci
figentes | crucifigentes BFN || sibi | sub B 15 et | ostentui habentes et
add. F || exemplificantes | cricificantes A, exemplantes superscr. C* || Quicum
que | quecumque AEGNR, quicqui F*, corr. F* 16 hos | omnes add. FP,
omnes DEGMNR || oportet rebaptizari transp. G, oportet baptizari D, oportet
se baptizari M 17 ait om. MN, divinus add. G || mortem eius transp. G
3—4 Symbolum; MATTH. XXVI 28, MARC. I 4, LUC. III 3, Act.
Apostol. II 38. 4—5 Rom. VI 4. 5 Col. II 12. 8 MATTH. XXVIII 19.
12—15 Hebr. VI 4—6. 17—18 Rom. VI 3.
 Capitulum 82 293

baptizati sumus'', non ita oportet fieri ait invocationem baptis

matis, sed quoniam typus mortis Christi est baptisma. Per tres
enim immersiones tres dies Domini sepulturae significat baptisma.
In Christum igitur baptizari significat: credentes in ipsum bapti
zari. Impossibile autem in Christum credere, non edoctos eam quae
in Patrem et Filium et Sanctum Spiritum confessionem. Christus
enim est Filius Dei viventis, quem unxit Pater Sancto Spiritu, ut
ait divus David: “Propter hoc unxit te, Deus, Deus tuus oleo 25
exultationis prae participibus tuis''. Et Isaias ex persona Domini:
“Spiritus Domini super me, cuius gratia unxit me''. Invocationem
nimirum proprios discipulos Dominus docens dixit: “Baptizantes
eos in nomine Patris et Filii et Sancti Spiritus''. Quoniam enim
in incorruptionem fecit nos Deus, transgredientes autem salutare
eius mandatum corruptione mortis condemnavit, ut non immortale
esset malum; condescendens servis ut misericors et secundum nos
factus, a corruptione per propriam passionem redemit, et irrigavit
nobis ex sancta et incoinquinata eius costa fontem remissionis:
1121 | aquam quidem in regenerationem et ablutionem peccati et 35

18 ita oportet | itaque B || ait | ut BN, ad GPR 18—19 invocationem

baptismatis | invitationem baptizatis B 19 sed quoniam transp. G
2o immersiones | immensiones N || tres dies transp. P || Domini om. EMN ||
significat I signat B 21 baptizari | baptizati B || significat | signat N ||
ipsum | christum ABP 22 Impossibile | est add. B || credere | dicere
B || edoctos | edocto DMN 23 Patrem et Filium | nomine patris et
filii B, patre et filio F || Sanctum Spiritum transp. ADEGMNPR, spiritus
sancti B, spiritu sancto F 24 Pater | et add. M || Sancto Spiritu transp.
BDEFGMNPR 25 divus om. ABP, divinus FG || hoc | ea F, om. B ||
Deus1 om. BP 25—26 Deus tuus . . . tuis | etc A, deus tuus etc BP, deus
tuus oleo etc R, deus tuus oleo letitie etc G 26 Isaias | spiritus add. C
27 Spiritus om. C || Domini | sanctus ABCDEFMN PR 28 discipulos
Dominus transp. B, Dominus om. AG || Dominus docens transp. F || dixit
om. AB 29 eos om. B || et Filii et Sancti Spiritus | etc AG, et filii etc B,
et filii et spiritus sancti DEFMN PR, amen add. F || enim om. G 3o in
incorruptionem | in corruptionem AN, in corruptione BPR || autem om. G,
enim ABP 31 mortis | corporis F || ut om. M 32 condescendens |
descendens l. o. N 33 a I id est A, una add. del. A || per om. AF 34 no
bis | nos ABP || ex | earum G || incoinquinata ABDEGMNR 35 quidem |
quam (?) E*, corr. E* || regenerationem et ablutionem | regeneratione et
ablutione B, regenerationem et ablutione C

24 MATTH. XVI 16. 25—26 Ps. 44 8. 26—27 IS. LXI I.

27—29 MATTH. XXVIII 19. 3o—31 Sap. II 23. 34—35 Cf. IOH.
XIX 34.
 294 Burgundionis Versio

corruptionis; sanguinem autem potum vitae aeternae datorem.

Et mandatum dedit nobis per aquam regenerari et Spiritum, per
orationem et innovationem aquae, superveniente Spiritu. Quoniam
enim duplex homo ex anima et corpore, duplicem nobis dedit et
4o purgationem, per aquam et Spiritum: Spiritu quidem quod secun
dum imaginem et similitudinem renovante; aqua autem per Spiri
tus gratiam corpus a peccato purgante, et a corruptione liberante;
et mortis quidem imaginem explente aqua, vitae autem arra
tribuente Spiritu.
45 2. A principio enim “Spiritus Dei superferebatur aquis'', et
antiquitus Scriptura testatur aquae, quod est purgativa. In Noe
autem per aquam Deus mundi peccatum abolevit. Per aquam
omnis immundus secundum legem purgatur; et ipsis indumentis
lotis aqua, monstravit Elias gratiam Spiritus commixtam aquis,
50 aqua comburens holocaustomata. Et fere omnia secundum legem
aqua purgantur: visibilia enim symbola (id est notae) eorum quae
intelliguntur sunt; regeneratio denique secundum animam fit:

36 sanguinem | sanguine B || autem | vero ABP || potum | ut parem F,

patum P || vitae aeternae transp. F, aeternae om. N || datorem | causam
superscr. C* 38 orationem | ordinationem l. o. B, orationes G || inno
vationem | invocationem BFGM || aquae | aquis CFMN || superveniente |
supervenient C 39 ex . . . corpore om. G, ex corpore et anima B ||
dedit om. B 39—4o et purgationem | expurgationem B, et om. F, et
add. MN 4o per aquam | aquam scilicet G || et I per add. P II Spiritum I
sanctum add. GN || Spiritu | spiritum GM, om. N || quod | animam
add. B 41 imaginem | id est animam superscr. C* || renovante !
revocante AGMIR 42 corpus | autem Add. BP || et om. F 43 ex
plente | expellente AEFMNR, expletet (sic) C || aqua | autem B ||
arra | arrabona superscr. C* 45 Spiritus... aquis | superferebatur spiritus
dei aquis P, Spiritus Domini ferebatur super aquas FGMN, Spiritus Dei
ferebatur super aquas DER 45—46 et antiquitus | vel desuper G, et
desuper EMN, desuper add. F, et desuper add. P, per add. D 46 aquae l
que P || purgativa | purgatio ABC>DEFGMNPR 47 autem | enim DGR ||
per aquam Deus | deus per aquam ABP, deus add. C II peccatum | peccata F
48 et | in add. E 49 monstravit om. P || Elias om. F || aquis | aque C*,
coyy. C* 5o aqua | inflammans vel add. F || comburens | comburente BG,
inflamans superscr. C* 5I notae | nocte AC, vote M, voce P || eorum |
illorum F 52 fit | aqua superscr. D*

37 IOH. III 5. 38—4o GREGOR. NAZ. Orat. 4o 8 P. G. 36 368 AB.

45 Gem. I 2. 46—47 Gen. VI 17, VII Io seq. 47—48 Lev. XV 1o seq.
48—5o III Reg. XVIII 32 seq.
 Capitulum 82 295

fides enim filios facere novit, etsi sint creaturae, per Spiritum, et
in pristinam reducere beatitudinem.
3. Igitur peccatorum quidem remissio omnibus similiter per 55
baptisma datur; gratia autem Spiritus “secundum proportionem
fidei'' et praepurgationis. Igitur nunc quidem per baptisma “primi
tias Sancti Spiritus'' accipimus, et principium alterius vitae fit
nobis regeneratio et sigillum et custodia et illuminatio.
4. Oportet autem omni virtute infallaciter observare nosipsos 60
puros a sordidis operationibus, ut non rursus, velut canis, ad pro
prium vomitum reversi, servos rursus nosipsos peccati faciamus.
“Fides enim sine operibus mortua est'', et opera sine fide. Vera
enim fides per opera probatur.
5. Baptizamur autem in sanctam trinitatem, quoniam ea quae 65
baptizantur indigent sancta trinitate, in eorum consistentiam et
1124 permanentiam, et impossibile non | coadesse ad invicem tres
hypostases: inseparabilis enim sancta trinitas.
6. Primum baptisma, quod diluvii, ad incisionem peccati.
Secundum autem, quod per mare et nubem: symbolum enim (id 70

53 fides vacat G || enim | autem P || filios | adoptare superscr. C*,

adoptionis mg add. D* || facere novit transp. B || creaturae | creare F
54 in pristinam reducere | reducere in pristinam F, in pristinam reducit
DGPR, in om. A, (redu)cit superscr. C* 55 remissio omnibus | remissionibus
N, remissionem omnibus l. o. M 55—56 per baptisma datur | datur
per baptisma B 56 Spiritus om. N || proportionem | mensuram mg
add. M, id est mensuram superscr. C* 57 praepurgationis | purgationis
AE || per | de G || baptisma | baptismi B 58 Sancti om. AB || accipimus !
accepimus C 59 regeneratio | regnatio P || sigillum | signaculum superscr. C* ||
custodia | custodiam l. o. B 6o autem | enim F || virtute | veri
tate FN 61 puros | patres E || sordidis operationibus CR, sordibus opera
tionum ABDEFGMNP || ut | et MN || canis | carnis l. o. N, canes ABDEGPR
61—62 proprium om. F || reversi | sunt add. N, reversus F 62 rursus

nosipsos | rursum nosipsos E, nos rursus ipsos F, nos P, rursus AB || peccati

om. F 63 et | et add. P || opera | autem add. D 63—64 Vera enim
fides | fides enim vera G 65 sanctam | in sanctam add. A || quoniam ea |
et ea A, quia B, quia ea P 66 indigent | indigeant F 66—67 consisten
tiam et permanentiam transp. G, consistentia et permanentia AF 67 et om. A |!
impossibile | est add. P || coadesse | quoad esse F || tres | in B 68 enim
sancta trinitas | autem trinitas sancta F 7o Secundum | Secundo MN,
corr. N* || et | per add. FP 7o—71 id est | in F

56—57 Rom. XII 6. 57—58 Rom. VIII 23. 6o—61 Act. Apostol.
XVI 23. 61—62 II PETRI II 22. 63 IAC. II 26. 69 Gem. VII 17 seq.
7o I Cor. X 2.
 296 Burgundionis Versio

est nota) nebula quidem est Spiritus, mare autem aquae. Tertium,
quod legale: omne enim immundum abluebatur aqua, lavabat
vestimenta, et ita ingrediebatur castra. Quartum, quod Iohannis,
introductivum existens et in poenitentiam ducens baptizatos, ut
75 in Christum credebant. “Ego enim vos, ait, baptizo in aqua; qui
autem post me venit, ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto et igne”.
Praepurgat igitur Iohannes ad Spiritum per aquam. Quintum, quod
Domini baptisma, quo ipse baptizatus est; baptizatus autem, non ut
ipse indigens purgatione, sed nostram propriam faciens purgationem,
80 ut conterat capita draconum in aqua, ut diluat peccatum, et
omnem veterem Adam sepeliat aqua, ut sanctificet Baptistam,
ut impleat legem, ut trinitatis revelet mysterium, ut typos et
subscriptio nobis ad baptizandum fiat. Baptizamur autem nos
perfecto Domini baptismate, quod per aquam et Spiritum. Igne
85 autem baptizare dicitur Christus, quoniam in specie ignearum
linguarum super sanctos apostolos Spiritus gratiam effudit, ut
71 nota I signum superscr. C* || quidem | quod F || est* om. C ||
Tertium | autem add. ER 72 quod | quidem l. o. D II legale I lege
superscr. C* || abluebatur | absolvebatur F || lavabat | lavavit P, laudabit A
73 vestimenta | sua add. FP || ingrediebatur | ingrediebantur B || Quartum |
est add. FP 74 introductivum I intus ductivum A 75 Christum |
christo BR || credebant | credant C, crederent ABDEFGP || enim om. F,
autem P || vos ait transp. B, vos om. G || ait baptizo transp. A 76 autem !
cum P || baptizabit om. B, baptizabat l. o. C, baptizabit add. del. P ||
in om. B || igne | igni FG 77 Praepurgat | prepurgabat GP, purgabit A,
purgebat FR II aquam | aquas F 78 Domini | differentia F || baptisma !
in add. B || non ut | ut non l. o. D, ut om. N, ut non AMR 79 ipse
om. ABP || purgatione | prepurgatione GN || nostram | in eam MN,
meam CE || faciens | sibi add. ABC*GPR 8o conterat | conteret A,
contereret P || ut* om. N, et F, non add. del. F || diluat | deluat C, deleat
GR || peccatum | peccata G || et | ut ABGP 81 omnem | hominem B ||
Adam om. N, hominem EM II sepeliat aqua transp. E, sepeliebat aqua N,
in add. B || Baptistam | baptisma ABDEFMN PR, baptismum GR
82 revelet | revellet A, revele l. o. D || revelet mysterium transp. E II typos !
typus E, ipsius l. o. P | 83 ad baptizandum fiat | fiat ad baptizandum AB,
fieret ad baptizandum P 84 Domini | christi ABFP || baptismate | christi
add. N || quod | quia G || Igne | Igni CB, Igitur AEFGMNPR 85 autem
om. G, per spiritum add. F || baptizare | quidem add. G II Christus | christi B
85—86 ignearum linguarum transp. F, igne aurum linguarum C 86 sanctos
apostolos transp. E, sanctus om. ABGP || Spiritus | semper N, om. B

71—73 Lev. XV 5 seq. 73—75 LUC. III 3. 75—76 MATTH. III 11,
MARC. I 7 seq. 8o Ps. 73 I 3. 81—82 Cf. MATTH. V 17, Rom. XIII 8,
Gal. V 14.
 Capitulum 82 297

ait ipse Dominus quoniam “Iohannes quidem baptizavit aqua, vos

autem baptizabimini in Spiritu Sancto et igne, non post
multos hos dies''; vel propter futuri ignis punitivum baptisma.
Sextum, quod “per poenitentiam et lacrimas'', veraciter laborio
sum. Septimum, “quod per sanguinem et martyrium, quo et ipse
Christus'' pro nobis “baptizatus est”, ut valde reverendo et beato
“inquantum secundis non inquinatur sordibus''. Octavum, quod
1125 ultimum et non salubre, sed malitiae destruc|tivum: non amplius
enim malitia et peccatum dominatur, puniens autem infinite. 95

7. Corporali specie, “velut columba'', descendit Spiritus Sanctus

super Dominum, primitias nostri submonstrans baptismatis “et
honorans corpus, quia et hoc'', scilicet corpus, “deificatione Deus,
et simul quando quae superius assuetum est columbam solutione
diluvii evangelizare''. Super sanctos autem apostolos ignis specie
descendit: Deus enim est. “Deus autem ignis consumens est”.
8. Oleum autem in baptismate assumitur, chrisin (id est unc
tionem) annuntians et christos nos operans, et Dei nobis annuntians
87 quidem om. B || aqua | aquam M 87—89 vos... dies | etc. ABMNP
88 in om. CDEGR || igne | et add. G 89 punitivum | punitionem superscr. C*
89—9o baptisma Sextum | sextum baptisma G, baptismum sextum DPR,
baptisma om. ABC, est add. DFR, per add. B 9o quod | quidem P 9I quod |
quidem P || sanguinem et martyrium transp. N || et* om. B 92 baptizatus
est transp. PR || ut | et FNR 93 secundis | federis N, ultra add. FP, ultimis
superscr. C* 94—95 non amplius enim I amplius enim non P 95 enim |
est l. o. E, autem BF || malitia | malitie C || malitia et peccatum transp. B ||
dominatur | penitens vel add. B, regnat superscr. C* || puniens | conversationem
habet superscr. C* 96 columba | que add. MN 97 submonstrans | sub
ministrans C || primitias... baptismatis | nostri primitias baptismatis sub
monstrans P 98 et' om. F || scilicet corpus om. E, secundum corpus G ||
Deus mg D 99 simul | id est qualiter mg add. D*, caliter superscr. C* (lege
causaliter? qualiter?) || quae om. N || superius | id est antiquitus mg add. D,
antiquitus superscr. C* || columbam | columbari P || solutione | salvationem F,
salomonem A Ioo diluvii evangelizare transp. ABP || sanctos om. ABP ||
autem om. F || apostolos | uniformiter add. B || specie | species A, esse B
Ior enim est Deus om. G || Deus autem om. AFP || consumens | formiter
superscr. C* || est* om. F Io2 baptismate assumitur | baptizantes accipi
tur G || chrisin om. A, crisma G Io2—Io3 unctionem | significans et add. F
Io3 annuntians* | per spiritum sanctum misericordiam add. del. D || et chri
stos ... annuntians om. A || christos | christo G || nos | nobis D

87—89 Act. Apostol. I 5. 91—93 GREGOR. NAZ. Orat. 39 17 P. G. 3 6

356A. 96—97 LUC. III 22, MATTH. III 16, MARC. I Io, IOH. I 32.
97—1oo GREGOR. NAZ. Orat. 39 16 P. G. 36 353 B. 99—1oo Cf. Gen.
VIII II. Ioo—IoI Act. Apostol. II 3. Ior Deut. IV 24, Hebr. XII 29.
 298 Burgundionis Versio

per Sanctum Spiritum misericordiam, quia et festucam olivae hiis

105 qui ex diluvio salvati sunt columba attulit.
9. Baptizatus est et Iohannes, manum superponens super
divinam dominatoris verticem, et proprio sanguine.
Io. Non oportet tardare baptisma, quando fides eorum qui
adveniunt per opera testimonium accipiat. Qui in dolo advenit
110
baptismati, condemnabitur magis quam emolumentum accipiet.
Migne Canc.
IV, 1o CAPITULUM 83 IV, :
DE FIDE

I. Fides nimirum duplex est. “Est enim fides ex auditu''. Audien

1128 tes enim divinas Scripturas cre|dimus doctrinae Spiritus. Ipsa autem
5
perficitur omnibus hiis quae legislatione statuta sunt a Christo,
opere credens, pie agens, et mandata efficiens eius qui renovavit
nos. Qui enim non “secundum traditionem'' catholicae ecclesiae
credit, aut communicat per inconvenientia opera diabolo, infi
delis est.
10 2. “Est'' autem rursus “fides eorum quae sperantur hypostasis
(id est subsistentia), rerum redargutio quae non videntur”, in

Io4 Sanctum Spiritum transp. ABDEFGMNPR || et om. N Io5 salvati]

sumus add. del. B || sunt | ut add. A Io6 et om. ABP || superponens !
supponens AFM, cum superposuit add. C* Io7 divinam | divam M ||
dominatoris | dominationis ABD II verticem | virtutem B II et proprio I
a propria F Io8 Non | enim add. G || tardare | tradere FGR, non add.
del. M || quando | quoniam l. o. D || qui | que B, l. o. M Io9 accipiat !
accipit AF, acceperit P, accipiat l. o. E, nunc accipit E II in om. MN
1 Io baptismati | baptizati M, baptizari BDFPR || accipiet | rubricae
capituli sequentis add. P, accipiat EFG, perficiet superscr. C*
1 CAPITULUM 83183 D*, om. ABCEFGMNPR || 2 || sic D*GNP, c. 2
BMR, om. ACEF 2 DE FIDE om. F 3 Est | Dicitur D || auditu Audien
tes | adventu audiens A 4 doctrinae | doctrinas l. o. A II Ipsa | Iam N
5 legislatione | legislatio Ci, legislationem C°, legislationis P || statuta I con
stituta G, promulgata superscr. C* 6 credens | tradens F || efficiens | perfi
ciens FM || renovavit | revocavit P 7 catholicae ecclesiae transp. F
8—9 diabolo infidelis est | infidelis est diabolo N Io rursus fides transp. E ||
quae sperantur | speratorum superscr. C* que separantur G, II subsistentia !
substantia AFMR || non videntur | non visarum superscr. C* I 1—12 indis
tabilis om. B, inesitabilis superscr. C*

Io4—Io5 Cf. Gen. VIII I I. Io6—1o7 MATTH. XIV Io, MARC. VI 27.
3 Rom. X 17. 7 MARC. VII 5. Io—I I Hebr. XI I.
 Capitula 82—84 299

distabilis et indiiudicabilis spes eorum quae a Deo nobis annuntiata

sunt, et petitionum nostrarum functionis. Igitur prima quidem
nostrae mentis est, secunda autem charismatum Spiritus.
3. Sciendum est quod per baptisma circumcidimus omne quod 15

a generatione velamen, scilicet peccatum, et Israelitae spirituales

et Dei populus existimus.
Migne Canc.
V, 1 1 CAPITULUM 84 IV, 3

DE CRUCE, IN QUO ADHUC ET DE FIDE

I. “Sermo crucis perditis quidem stultitia est, salvatis autem,
nobis, virtus Dei est''. Nam “spiritualis quidem omnia diiudicat,
animalis autem homo non suscipit quae Spiritus''. Stultitia enim 5
est hiis qui non de fide suscipiunt, et bonitatem et omnipotentiam
Dei reputant, sed humanis et naturalibus excogitationibus scru
tantur divina. Omnia enim Dei super naturam sunt, et rationem
et intelligentiam. Si enim quis reputabit qualiter ex non ente ad
esse, et cuius gratia Deus deduxit omnia, et naturalibus excogi- 10
tationibus invenire voluerit, non accipit. Animalis enim est cognitio
12 indiiudicabilis | iniudicabilis AG, que non diiudicant superscr. C* ||
spes mg D, species BFGN PR || Deo | a add. D I3 functionis | finitionis B,
functioni F, igni add. FMNP, largitionis exibitionis superscr. C* || prima |
prime F, persona P 14 nostrae mentis | nostre menti E, menti nostre M,
mentis nostre F, sententie consilii superscr. C* || secunda autem | secun
dum F 15 est om. ACGMNP, autem DE, igitur F || circumcidimus |
circumdimus AF, circumcidimur E, circumciditur B I6 velamen | ve
latum G || et | in A
1 CAPITULUM 84|84 D*, om. ABCEFGMNPR || 3 ] sic D*GNP, c. 3
BMR, om. ACEF 2 DE ... FIDE om. F, De fide in qua adhuc G || IN
QUO ADHUC om. ABMP II ET om. E || DE* om. ABP 3 Sermo | oratio
superscr. C* || crucis interl. D* || est om. N || salvatis | salutis A P || autem |
id est add. B 3—4 autem nobis transp. P 4 Nam | spiritualis vel add. B ||
quidem om. NP 5 animalis | ab anima superscr. C*, add. P || Spiritus |
sunt add. EFMN P || enim om. G, autem ABNP 6 est om. N || de fide |
fidem ABDEFGMNPR 7 Dei | non mg add. M* || reputant | refutant F ||
excogitationibus | cogitationibus P 9 non interl. A || ente | esse BEMR
Io deduxit | despexit A Io—II excogitationibus invenire | cogitationibus
adinvenire ABGNP, excogitationibus adinvenire E I 1 accipit CGM*,
accepit DEMiR, accipiet E*, invenerit A, inveniet B, adinvenit vel accipit F,
adinvenit vel accepit NP I 1—12 est cognitio haec | hec est cognitio AN,
hec est cogitatio BP, est huius cogitatio G, est cogitatio hec BEFM
15—16 Cf. Col. II I I. 16 Hebr. IV 9, XI 25, I PETRI II Io.
3—4 I Cor. I 18. 4—5 I Cor. II 15, 14.
23 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 3oo Burgundionis Versio

haec et daemoniaca. Si autem quis fide mansuetus, bonum et

omnipotens et verum et sapiens et iustum quod divinum reputabit,
inveniet omnia levia et plana et viam rectam. Sine fide enim
15 impossibile salvari. Fide enim omnia humana et spiritualia con
sistunt: neque enim agricola sine fide incidit tellurem; non nego
tiator parvo ligno sui ipsius animam furenti maris pelago tradit;
non matrimonium consistit, non aliud quid eorum quae in vita.
Fide intelligimus ex non ente ad esse omnia deducta esse Dei vir
20 tute. Omnia et divina et humana fide dirigimus. Fides enim est
inperscrutatus consensus.
2. Igitur omnis quidem actio et vivificatio Christi maxima et
divina et mirabilis est; sed omnibus est mirabilior praeciosa eius
1129 crux. Per nullum enim aliud mors evacuata est, | propatoros (id
25 est primi parentis) peccatum solutum est, infernus depraedatus
est, resurrectio donata est; virtus nobis ad contemnendum prae
sentia et ipsam mortem tributa est, ad pristinam beatitudinem
reversio directa est, portae paradisi apertae sunt, natura nostra
in dexteris Dei sedet, filii Dei et haeredes facti sumus, nisi per
30 crucem Domini nostri Iesu Christi: per ipsam enim omnia haec

12 quis fide mansuetus | fide quis manuductus C, quis mansuetus fide B

13 et' om. N || quod | et DP || reputabit | et add. G 14 plana | plena C II fide
mg F* 15 impossibile | est add. EFG || impossibile ... enim om. B II omnia
humana transp. P, omnia om. N, spiritualia add. P 16 enim om. F || sine...
tellurem | incidit tellurem sine fide B || non | neque AFGN 17 furenti |
furca FGP, furta ABMNR, furioso DE°, falcam (?) Ei II pelago | pelagi B ||
tradit om. P 18 quid | quod F, quidem superscr. E* II in vita | pre arta F,
invite MN 19 omnia deducta esse | deducta esse omnia G, esse om. F
2o et1 om. ABDEFGMNIPR 21 inperscrutatus | vel non inquisitus add. G,
inquisitus non add. M, non inquisitus ADER, inquisitus B, inquisitus vel
inperscrutatus F, non inquisitus vel inperscrutatus NP 22 omnis quidem
transp. A || vivificatio | mirificatio BCDG 23 et om. ABN || est mirabilior
praeciosa | mirabilior est speciosa G 24 crux | caro l. o. P 25 primi
mg F*, principium Fi || parentis peccatum | peccati parentis A || depraedatus !
deprecatus G, dempdatus BDEFNR 26 virtus nobis transp. E, enim add. B
26—27 praesentia | presenti G 27 ipsam mortem transp. B est | id
est donata add. MNP 28 natura nostra transp. E, l. o. transp. P 29 dex
teris | dextera ACDEFGN PR, dextra B || Dei* mg F* || sedet | sedit ACD II
et om. E || facti | non add. B, mg add. P || sumus | ubi add. del. D || nisi om. F,
nonnisi G 3o ipsam I crucem P || haec | et D, om. GR

14—15 Cf. Hebr. XI 6. 16 Cf. I Cor. IX Io. 29 Rom. VIII 16—17,

Gal. IV 7.
 Capitulum 84 3oI

directa sunt. “Quicumque enim in Christum baptizati sumus'',

ait Apostolus, “in morte ipsius baptizati sumus''. “Quicumque
in Christum baptizati sumus, Christum induti sumus''. “Christus
autem est Dei virtus et Dei sapientia''. Ecce mors Christi, scilicet
crux, enhypostaton (id est personam habentem) Dei sapientiam
et virtutem nos circuminduit. Dei autem virtus est sermo qui
crucis, vel quoniam potentia Dei, scilicet adversus mortem victoria
per ipsam nobis manifestata est, vel quoniam quemadmodum
quatuor extremitates crucis per medium centrum tenentur et
circumstringuntur, ita per Dei virtutem, et altitudo et profundum,
et longitudo et latitudo, scilicet omnis visibilis et invisibilis crea
tura continetur.
3. Haec nobis signum data est super frontem, quo modo Israeli
circumcisio; per ipsam enim fideles ab infidelibus distamus et
cognoscimur. Haec galea et scutum et trophaeum adversus dia
bolum. Haec sigillum, ut non approximet nobis omnium vastator,
ut ait Scriptura. Haec dormientium resurrectio, stantium firmatio,

31 Quicumque | Quicqui l. o. F || in Christum om. M, in christo G

31—32 baptizati . . . Apostolus | baptizati sumus ut ait apostolus B,
apostolus ait baptizati sumus M, ait apostolus baptizati sumus CDEFGR
32 in interl. D || morte ipsius transp. NP II Quicumque | autem add. C
33 in om. F || Christumi | christo BDEFGR || in C. baptizati sumus |
baptizati sumus in christo D || Christus | Quod F 34 est Dei virtus |
virtus Dei est E, est virtus Dei ADFGMN || Dei sapientia transp. G
35 crux | christi dico add. F || id . . . habentem | ipsam habentis F. ||
Dei sapientiam | consubstantialem dei sapientiam F, id est consubstantialem
sapientiam dei E, id est consubstantialem sapientiam dei ABDMNP,
id est dei personalem sapientiam R, id est personalem dei sapientiam G
36 virtus | deus M || est | et add. P || sermo | ratio superscr. C* ||
qui om. BG 37 quoniam | quando M || potentia Dei transp. ABNP,
virtuosum superscr. C* 38 ipsam | ipsum F || quoniam om. B || quemad
modum | amandum quoniam N 4o circumstringuntur | constringuntur BFM
confinguntur A, confringuntur NP, et add. del. D || et* om. B 41 longitudo
et latitudo transp. E 42 continetur | contenetur A 43 Haec | Hoc
ABFGMNPR || frontem | fontem AP, in fronte superscr. C* || quo modo |
quemadmodum D, quando F, quoniam BPR, quem G 44 fideles | habiti
add. ABP 45 cognoscimur | cognoscimus F || galea | est add. EFM ||
et1 om. CP 46 Haec | Hoc BEFMN PR || sigillum | signum FN, signacu
lum superscr. C* || nobis om. B || vastator | destructor superscr. C* 47 stan
tium firmatio om. ABDEFGMNPR, accubatio superscr. C*

31—32 Rom. VI 3. 32—33 Gal. III 27. 33—34 I Cor. I 24.

46—47 Cf. Hebr. XI 28. 47 Apoc. II 28, XII 5.
23•
 302 Burgundionis Versio

infirmorum baculus, pastorum virga, convertentium auxilium,

proficientium perfectio, animae salus et corporis; omnium malorum
50 aversio, omnium bonorum datrix, peccati destructio, arbor
resurrectio, lignum vitae aeternae.
4. Igitur ipsum quidem pretiosum lignum ut vere et venerabile,
in quo seipsum in hostiam pro nobis Christus attulit, ut sanctifica
1132 tum tactu | sancti corporis et sanguinis decenter adorandum, clavos,
55 lanceam, indumenta, et sacra eius tabernacula, quae sunt praesepe,
spelunca, Golgothas, salutare et vivificativum sepulchrum, Sion
ecclesiarum acropolis (id est arx), et quae similia, ut ait theopator
(id est divus pater) David: “Ingrediamur in tabernacula eius,
adoremus in loco ubi steterunt pedes eius''. Quoniam autem crucem
dicit, manifestat quod sequitur: “Exurge, Domine, in requiem
tuam''. Sequitur enim crucem resurrectio. Si enim amatorum
diligibile domus et lectulus et ortus, quanto magis quae Dei et
Salvatoris, per quae et salvati sumus?
5. Adoremus autem et typum pretiosae crucis, etsi ex alia
65
materia facta est, non materiam honorantes; absit! sed typum,

48 pastorum | pastor NP || auxilium | vel manudictio add. BFM.

manuductio superscr. C* 5o aversio | lignum vite eterne igitur ipsum
quidem add. del. D, addendo vacat II datrix | causa add. M, superscr. C*
52 Igitur ipsum transp. G, Si igitur ipsum E, ipsum om. AFMN ||
ipsum quidem pretiosum | pretiosum ipsum quidem B, ipsum quidem
pretiosum A, om. E || lignum . . . venerabile | ut vere evenerabile
lignum C, lignum ut vere venerabile ABDEGPR, lignum et vere vene
rabile FMN 53 seipsum | pro nobis mg add. D || in* . . . nobis | pro
nobis in hostiam B, pro nobis om. D || pro . . . attulit | christus obtulit
pro nobis P || Christus attulit | obtulit Christus G, christo attulit B, christus
obtulit FMNR 54 tactu | tactui A II sancti om. G, sui ABFP || corporis
et sanguinis transp. B 54—55 clavos lanceam | clavi lancea G 55 quae !
qui F 56 vivificativum | vivicativum l. o. C, vivificatum B, eius add. ABFP
57 arx | ars B, vacat G || quae | quecumque F, queque EMN 58 divus |
divinus BDFGP || David | dicendum A 59 adoremus ... eius | etc. B, adora
bimus etc. A P || adoremus | adorabimus ANPR || loco | locum C 6o mani
festat | manifestum A P || sequitur | dicitur FP 61 tuam | tua C || amato
rum | amator P, a nobis superscr. C* 62 diligibile | diligibilis ABEFP.
est add. C* || et' om. G || lectulus | lectulum MN || magis | autem F 63 et
om. EFP 64 autem om. FP || pretiosae | sancte D 65 materia | natura
l. o. A || facta | factum P || materiam | naturam A BFN PR || honorantes !
venerantes P

57—59 Ps. 13 I 7. 6o—61 Ps. 131 8.

 Capitulum 84 303

ut Christi symbolum (id est notam). Dixit enim sui ipsius discipulis
dispensationes: “Tunc apparebit signum Filii hominis in caelo''.
Ideoque mulieribus dixit resurrectionis angelus: “Iesum quaeritis
Nazarenum crucifixum''. Et Apostolus: “Nos autem praedica
mus Christum crucifixum''. Multi quidem christi et Iesus, sed 70
unus qui crucifixus. Non dixit lanceatum, sed 'crucifixum'. Ado
randum igitur signum Christi. Ubi enim utique fuerit signum,
illic et ipse erit. Materia autem, ex qua typus crucis consistit, etsi
aurum vel lapides pretiosi fuerint, post [eam quae] typi, si con
tingerit dissolutionem, non adorandum. Omnia igitur quae Deo 75
adiacent adoramus, ipsi reverentiam afferentes.
6. Hanc pretiosam crucem praefiguravit vitae lignum, quod
in paradiso a Deo plantatum est. Quia enim per lignum mors,
oportebat per lignum donari vitam et resurrectionem. Iacob
adorans extremum virgae, et transmutatis manibus filios Ioseph 80
1133 benedicens, signum crucis describit manifeste. Virga mo|sayca
crucis typo mare percutiens, et salvans quidem Israelem, pharao
nem autem submergens; manus crucis specie figurae et extensae,
66 ut | id est F || symbolum | vel signum add. F || notam | nota DMN,
signum superscr. C* || enim | sunt MN, enim interl. M || sui ipsius |
suis testibus F 67 dispensationes om. AF, disponens CDMN, disponens
id est testans B, testans superscr. C* || Tunc | et add. B || caelo | celis AP
68—69 Iesum ... crucifixum mg F* 69 Et | ait add. N 7o Multi |
Multis C || Iesus | iesi C, l. o. E, iherusalem ihesi B 7I qui |est G, quidem
D || crucifixus | est add. E 72 signum Christi transp. E utique om. FP ||
fuerit | fuit D, erit A 73 illic | ille AF, illuc PR || Materia | maria E',
materiam CE* || qua | aqua B || typus crucis l. o. transp. P || crucis | christi
F, christi add. BDR 74 vel | et ABP || lapides pretiosi transp. P || fuerint |
fuerit BM 75 adorandum | adoranda BFP || igitur | enim P 76 adia
cent | adiacenter M, om. N, adiecta sunt superscr. C* || ipsi | christi N ||
77 quod | et MN 78 plantatum | prolatum NR || est om. G || Quia | et
add. A 79 oportebat | oportuit F || donari | dominari A, dari EFMN ||
et | miserationem vel add. B || Iacob | Iacobo Ci, et prefiguravit add. C*
81 benedicens | et add. CDFGMNPR || signum crucis om. AB || describit |
descripsit B, describens ACDEFMN, describens describit G || Virga | virgo C
82 crucis typo transp. G, cruciformiter superscr. C* || mare | citare A || et
om. D || quidem om. P, quippe F, qui A 83 autem | quidem F || submergens |
et add. ABDEFGMNPR || crucis specie transp. G, cruciformiter superscr. C* ||
figurae | figurate BCEFNP, prefigurate AG || extensae | extensis MN
66—67 MATTH. XXIV. 3o. 67—69 MARC. XVI 6. 69—7o I Cor. I 23.
71 Cf. IOH. XIX 34. 77—78 Cf. Gen. II 9. 78 Ibid. III I seq. 79 Ibid.
XLVII 31. 8o—81 Ibid. XLVIII 14. 81—83 Exod. XIV 16 seq.
83—84 Ibid. XVII I I.
 304 Burgundionis Versio

et Amalech vertentes; ligno amara aqua dulcorata, et petra scissa

85 et praeeffundens aquas; virga Aaron hierarchias (id est pontifi
catus) dignitas existens; serpens super lignum triumphatus, ut
mortuus est, ligno mortuum videntes inimicum salvante credentes,
ut Christus “in carne peccati'' peccatum non cognoscens affixit.
Moyses magnus “Videbitis'' clamans “vitam vestram pendentem
90 coram oculis vestris''; Isaias: “Tota die expandi manus meas ad

populum inobedientem et contradicentem''. Qui hanc adoramus,

partem fruamur Christi crucifixi, amen.
Migne Canc.
IV, 12 CAPITULUM 85 IV, 4
DE ADORANDO SECUNDUM ORIENTEM

I. Non simpliciter et non ut contingit secundum orientem

adoramus. Sed quia utique ex visibili et invisibili, scilicet intellec
5
tuali et sensibili compositi sumus natura, duplicem et adorationem
conditori afferimus, quemadmodum et intellectu psallimus et
84 et1 om. FP || dulcorata | est add. GMNP, est dulcorata B || scissa | est
add. P 85 praeeffundens | preefundentes B, prefundens l. o. D || Aaron | et
add. G || hierarchias | sa(ce)rdocii superscr. C* 86 dignitas | dignitus A ||
existens om. G, vel semper add. A || triumphatus | dignitas existens add. del. A ||
ut | quod add. BR 87 est | et add. P || ligno | lignum F 88 ut om. ABDEFG
MNPR || Christus | christi B, christo AFMR || carne | cruce EFP, in cruce
add. B || peccati | peccata BEFGMNPR, l. o. C || cognoscens | agnoscens P |!
affixit | affixus superscr. C* 89 Moyses | moysen MN || magnus | magis B.
manus G || Videbitis clamans | videbitis boans ACDEMNP, clamans superscr.
C°, boans videbitis G, indebitis boans F || vestram | nostram BDEFG
MN PR go vestris | nostris EFGMN 9o—91 ad populum | non creden
tem N, non credentem add. DEGM, non credentem et add. P 9I adora
mus | adorant A 92 partem | parte (vel per te ?) ABDEFGMNPR |
fruamur om. N, fruantur A, perfruamur G || Christi | christo l. o. E || crucifixi ,
crucifixi add. E || amen om. EN
1 CAPITULUM 85|85 D*, om. ABCEFGMNPR || 4 | sic D*GMNP,
c. 4 BR, om. ACEF 2 DE... ORIENTEM om. F, De sanctis et incoin
quinatis domini misteriis E, videsis cap. seq. II SECUNDUM | in P 3 non
ut transp. N || secundum | ad add. del. B 4 utique ... invisibili | ex in
visibili utique ABP, utique ex invisibili DEFGN PR, utique ex visibili M,
l. o. F || scilicet | id est AGN PR 5 sensibili | et add. P || compositi | cor
porea ADER, corpora MN, corporei BP, corpore FG || et* om. FGR 6 afferi
mus vacat P || et* om. B

84 Ibid. XV 25. 84—85 Ibid. XVII 6. 85—86 Num. XVII 8.

86—87 Ibid. XXI 9. 88 Rom. VIII 3. 89—9o Cf. Deut. XXVIII 66.
9o—91 IS. LXV 2.
 Capitula 84—85 3o5

labiis corporalibus, et baptizamur et aqua et Spiritu, et dupliciter

Domino unimur et mysteriis participantes et Spiritus gratia.
2. Quia igitur Deus “lumen'' est intelligibile, et “sol iustitiae''
et “oriens'' in scripturis nominatur Christus, reponendum ei oriens
in adorationem. Omne enim melius Deo reponendum, ex quo omne
bonum fit. Ait enim et divus David: “Regna terrae cantate Deo,
psallite Domino, qui ascendit caelum caeli ad orientem''. Insuper
1136 autem ait I Scriptura: “Plantavit Deus paradisum in Edem secun
dum orientem, ubi hominem quem plasmavit posuit''; quem 15
transgressum a paradiso voluptatis exulem fecit, “et ante paradi
sum habitare fecit”, ex occidente scilicet. Antiquam igitur patriam
exquirentes et ad ipsam aspicientes, Deum adoremus. Sed et
tabernaculum mosaycum secundum orientem habebat velum et
propriatorium. Et tribus Iudae, ut honorabilior, ex oriente immitte
batur. Sed et in circumnominato Salomonis templo, Domini porta
secundum orientem iacebat. Sed et Dominus crucifixus ad occiden
tem respiciebat, et ita adoramus ad ipsum respicientes. Et as
7 et* om. FG, in D 8 Domino unimur | uno utimur G || et Spiritus
transp. F, et add. P || Spiritus gratia transp. M Io scripturis | scrip
tura P || reponendum | reponendus G, respondebit F || oriens | et add. BD,
orientem superscr. C* II adorationem | adoratione AFMN || melius |
bonum superscr. C* || omne om. N I2 enim | dominus F, autem
CEGMN || et om. ABP || divus om. ABP, divinus FG || Deo | domino FGMN
13 Domino | dominus est G || caelum caeli |super celos celorum FGMNPR ||
ad | secundum superscr. C* || Insuper | Adhuc superscr. C* 14 autem om. N
14—15 secundum | scilicet add. F, ad superscr. C* 15 hominem . . . posuit |
posuit hominem quem plasmavit F, hominem om. AB || quem* | quam M
16 ante | coram superscr. C* 17 fecit | facit l. o. A || scilicet I secundum B,
oriente (?) superscr. C* || Antiquam | antequam AEFGMNPR, primam
superscr. C* || igitur | quidem EGR || patriam | partium A 18 exquirentes |
in(quirentes) superscr. C* || et ... aspicientes om. B || ipsam | ipsum AGNR ||
aspicientes | respicientes G || et* | etiam P 19 et | velut add. N, et velut
AM 2o Et | ut add. B || ut... oriente | ex oriente ut honorabilior G || ex |
et ex P 2o—21 immittebatur | immitebat C, immittebantur BMNR
21 et om. FMN, etiam P || in om. EG || circumnominato | cum nominato A,
cognominato B, famoso id est nominato F, circumfamoso nominato M, nomi
nato id est famosa P || Domini porta transp. E 21—22 porta sec.
orientem | secundum orientem porta circumvoluta F 22 et om. F ||
Dominus om. E 22—23 occidentem | orientem ABGR 23 respicientes |
scil. versus orientem add. F* || Et om. A

9 I IOH. I 5; MALACH. IV 2. 1o LUC. I 78, ZACH. VI 12.

12—13 Ps. 67 33—34. I4—15 Gen. II 8. I5—17 Ibid. III 23—24.
18—2o Cf. Lev. XVI 14. 2o—21 Num. II 3. 23—25 Cf. Act. Apostol. I 1 1.
 3o6 Burgundionis Versio

sumptus ad orientem sursum ferebatur, et ita ipsum apostoli

25 adoraverunt; et ita veniet quomodo viderunt ipsum euntem in
caelum; ut ipse Dominus dixit: “Quemadmodum coruscatio
egreditur ab oriente et occupat usque occidentem, ita erit prae
sentia Filii hominis''. Ipsum igitur exspectantes, ad orientem
adoramus. — Non scripta autem est traditio haec apostolorum:
80 multa enim non scripta nobis tradiderunt.
Migne Canc.
IV, 13 CAPITULUM 86 IV, 5

DE SANCTIS ET INCOINQUINATIS DOMINI MYSTERIIS

I. Bonus et omnibonus et superbonus Deus, totus ens bonitas,
propter superabundantes eius divitias bonitatis, non sustinuit
5 solum esse quod bonum, scilicet sui ipsius naturam a nullo partici
patam. Huius gratia fecit primum quidem intellectuales et caelestes
virtutes, deinde visibilem et sensibilem mundum; deinde ex in
tellectuali et sensibili hominem. Igitur omnia quidem, quae ab
ipso facta sunt, communicant eius bonitatem secundum esse.

24 ipsum apostoli transp. DF, christum apostoli l.o. P, ipsum apostolum M,

ipsum om. N 25 veniet | venient A || quomodo | quoniam P || viderunt
ipsum transp. G, viderunt eum E, ipsum om. P || ipsum euntem transp. A
25—26 ipsum . . . caelum I in celum euntem illum B 26 Dominus |
deus B 27 usque I ad add. BDEFGMPR 27—28 praesentia I ad
ventus superscr. C°, adventus presentia F 28 exspectantes | spectantes P
29 adoramus | expectamus ABDEFGMNPR || traditio haec transp. ABEFG
MNP, traditio ecclesiastica mg add. F* 3o non scripta nobis | nobis non
scripta G, nobis om. A || nobis tradiderunt transp. P
1 CAPITULUM 86,86 D*, om. ABCEFGMNPR || 5 || sic D*GMNP, c. 5
BR, om. ACEF 2 DE ... MYSTERIIS om. F, De adorando secundum
orientem E, videsis cap. praec. II DOMINI MYSTERIIS | dei mysteriis MN,
om. P, et corpore et altaris add. A, et corpore in altari add. B 3 et omni
bonus et | est omnibus F || et superbonus om. M 4 propter om. AER II
superabundantes | habundantes F || eius divitias transp. ABCFMN P 5 nullo]
esse add. GP 5—6 participatam I participatum CGMNR 6 quidem
om. B || intellectuales | id est angelicas add. B, angelicas superscr. C* || et !
super add. BP 7 virtutes | vel add. P, hic fere 3° capituli genesis mg
add. F* || deinde* I quod add. DR, quia add. G 8 sensibili | sensuali B, vel
sensuali add. G || hominem | hominem scilicet interl. D, scilicet add. G, om.
ABMNR, omni sed del. P II Igitur om. C || quae | qui l. o. D, om. P 9 sunt |
servant et add. PR II bonitatem | bonitate D || secundum | quod sunt add. F,
superscr. C* || esse | id est secundum quod sunt add. B

26—28 MATTH. XXIV 27.

 Capitula 85—86 3o7

Ipse enim est omnibus quidem esse, quia “in ipso sunt quae sunt''; 10
non solum quoniam ipse ex non ente ad esse ipsa deduxit, sed
quoniam eius actio quae ab ipso facta sunt conservat et continet;
ex superabundanti autem animalia: etenim, et secundum esse et
1137 secundum vita participando, communicant bono. | Rationalia
autem et secundum praedicta quidem, sed insuper et secundum 15
rationale, et hoc magis: magis propria enim qualiter sunt ad
ipsum, etsi omnibus superiacet incomparabiliter.
2. Homo denique, rationalis et proprii arbitrii factus, potestatem
assumpsit indesinenter per propriam electionem uniri Deo, si
tamen et permaneret in bono, id est in creantis obedienta. Quia 20
igitur in transgressione mandati eius qui fecit ipsum factus est, et
morti et corruptioni succubuit, factor et conditor generis nostri
“per viscera misericordiae eius'' assimilatus est nobis, secundum
omnia factus homo, sine peccato, et unitus est nostrae naturae.
Quia enim tradidit nobis propriam imaginem et proprium spiritum, 25

Io est omnibus quidem | omnibus quidem est ABDP, est om. F ||

omnibus quidem esse | quidem esse omnibus E II quoniam | quia
FMN II ipsa | omnia F I2 quoniam | quantum G, ipsa add. P ||
sunt | fuit N, fuerint P || conservat | et servat C I3 ex | quod N ||
superabundanti | habundanti F, id est amplius superscr. C*, super
abundantiam M || autem | et M, et interl. N, et add. F || et1 om. B P ||
et° om. B, secundum add. del. G 14 vita | vitam ABEGP || bono |
bona N 15 autem | bona add. G || sed | et BMN, et add. FG || secundum* |
super P 16 hoc | hec CF, huius P || magis1 | et add. ER || magis* om. FP ||
propria | sicut add. F, familiaria mg add. M, familiariora superscr. C*, similiora
add. D* || propria enim transp. G || enim | autem l. o. E, secundum add. C ||
qualiter sunt transp. A P, sunt om. F I 7 ipsum | nam add. B || etsi | in
add. ABGMN, in interl. P || etsi ... incomparabiliter | sic puncta : et si in
omni superiacet homo mg add. D* || superiacet | subiacet F, et add. BG, deus
superscr. D* || incomparabiliter | incorporabiliter EFGMNPR, incompersona
liter B 18 denique | et add. E || rationalis | rationali F || potestatem |
potestate C I9 assumpsit | et add. GR || indesinenter | indeficienter AFP,
semper BC, semper add. DENR, indeficienter semper GM 2o tamen |
demum superscr. C* || et om. F || permaneret | permanet CEFM, permaneri B ||
in* | deo add. FMN || in* om. N 21 igitur om. MN || ipsum om. N || est
om. B 22 nostri | mei P 23 misericordiae | misericordia A || est | ens
DGNPR 24 factus | est add. ADEFGMNPR, est nobis add. B || sine
peccato om. P || et om. C || est om. C 25 et om. D || proprium spiritum
transp. BP

1o Rom. XI 36. 22—23 LUC. I 78. 23 Hebr. II 17. 23—24 I PE

TRI II 2I.
 3o8 Burgundionis Versio

et non custodivimus, assumit ipse pauperem et imbecillem nostram

naturam, ut et nos purget et incorruptibiles faciat, et participes
rursus constituat eius deitatis.
3. Oportebat autem non solum primitias nostrae naturae in
80 participatione fieri melioris, sed et omnem volentem hominem
secunda generatione generari, et nutriri cibo extraneo et nativitati
conveniente, et ita occupare mensuram perfectionis. Igitur per eius
quidem nativitatem, scilicet incarnationem, et baptisma et passionem
et resurrectionem, liberavit naturam a peccato primi parentis et
85 morte et corruptione; et resurrectionis primitiae factus est, et
viam et typum seipsum et subscriptionem posuit, ut et nos, eius
sequentes semitas, fiamus adoptione quod ipse est natura: filii et
heredes Dei, et eius coheredes. Dedit igitur nobis, ut dixi, nativi
tatem secundam, ut quemadmodum nati ex Adam assimilati
40 fuimus ipsi, hereditantes maledictionem et corruptionem, ita et
ex ipso nati assimilemur ei et hereditemur incorruptionem et
benedictionem et gloriam eius.

26 assumit | assumpsit ADEFGN PR || ipse | enim F || et* om. F

26—27 nostram naturam transp. EFG 27 ut et transp. D, et om. F || in
corruptibiles | nos add. F || participes | participet B, et add. N, nos add. F
28 rursus constituat transp. F, rursus constituit A || eius | sui A, sue BP
29 autem | enim GP 3o participatione | vel assumptione add. B, id est
assumptione superscr. C* || melioris | meliores AEFGMR || sed om. N II
volentem hominem transp. ABFP 31 secunda | a A || generatione generari !
nativitate nasci superscr. C* || cibo extraneo transp. C || nativitati | generationi
superscr. C* 32 conveniente | convenienti G, congruo superscr. C* || oc
cupare | percipere superscr. C* || mensuram | rationis add. del. M II Igitur !
Quid G 32—33 per eius quidem | quidem per eius P 33 nativitatem |
generationem mg add. M, superscr. C* 34 liberavit | liberant A, et libera
vit G 35 resurrectionis primitiae transp. G || est om. B 36 viam 1 via
AEMN || typum | in add. N || subscriptionem | exemplum mg add. M, superscr.
C* || posuit om. G || ut et transp. P, et om. DFN 36—37 eius sequentes !
sequentis eius F 37 semitas | vestigia G, sanctas add. A || adoptione | eius
add. G || est om. BN 38 et om. AB || eius coheredes transp. G, coheredes
christi ABEFP || igitur | ergo B || nobis om. P 38—39 nativitatem !
sanctam add. del. M, generationem mg add. M, superscr. C* 39 ut | et
BP, esset A 4o ipsi | christi B || hereditantes | hereditates CDFGMNPR ||
maledictionem et corruptionem transp. G || et* om. BGN, ut D 41 ex
om. A || ei om. N || hereditemur | heredimur l. o. F, hereditemus B, coheredite
mus ei P 42 et om. F

36 Rom. VIII 17.

 Capitulum 86 3o9

4. Quia enim spiritualis est Adam, oportebat et spiritualem

generationem esse; similiter et escam. Sed quoniam duplices quidem
sumus et compositi, oportebat et nativitatem duplicem esse;
similiter et escam compositam. Igitur quidem nativitas nobis per
aquam et Spiritum data est: aio utique per sanctum baptisma;
esca autem ipse “panis vitae'', Dominus noster Iesus Christus, qui
1140 de caelo descendit. Debens enim voluntariam pro nobis sus|cipere
mortem, in nocte in qua seipsum tradebat, testamentum novum
disposuit sanctis eius discipulis et apostolis, et per ipsos omnibus
qui in eum credunt. In cenaculo igitur sanctae et gloriosae Sion,
vetus pascha cum discipulis eius comedens et complens vetus
testamentum, lavat discipulorum pedes, symbolum (id est notam)
sancti baptismatis tribuens. Deinde frangens panem, dabat eis 5

dicens: “Accipite, comedite, hoc meum est corpus quod pro vobis

43 enim om. G, autem C 43—44 spiritualem generationem transp. A B

CFN, generationem et generationem spiritualem E, nativitatem superscr. C*
44 esse | id est nativitatem add. P || similiter om. F || escam | cibum
mg add. M, superscr. C* || duplices quidem transp. F 44—45 quidem
sumus transp. AB 45 sumus et compositi | et compositi sumus E ||
et* o»t. A BEFMN P 45—46 duplicem esse similiter | similiter duplicem
esse ABP 46 escam | cibum superscr. C* || quidem nativitas transp.
ABCEFGMN PR 46—47 nobis . . . Spiritum | per aquam et spiritum
nobis GR, per aquam nobis et spiritum ABCEMNP, sanctum add. B,
propter aquam nobis et spiritum F 47 utique | itaque BMP || per | spiri
tum add. F 48 ipse om. G, ipsa id est P || vitae | et add. E, scilicet add. G,
id est add. C*DFMN, id est ipse add. ABP || Dominus | deus B 49 volun
tariam pro nobis | pro nobis voluntariam FM, pro nobis om. BN 5o in
qua seipsum | mortem qualem ipsum M, morte qualem ipsum N, morte in
aqua seipsum P, in om. EF || tradebat | tradit A, cenaculo add. ABDEFG
MN PR 5o—51 novum disposuit transp. E 51 disposuit | deposuit G,
dispositum A BP, disponit CFNR II sanctis | sanctumque B || eius | disposuit
add. del. F || apostolis | apostolos MN || omnibus | omnes F 52 qui | termi
nans add. A || eum | ipsum EP || credunt | credidunt M, crediderunt NP ||
cenaculo | tabernaculo A, in superiorum oraculo superscr. C* || igitur om. F ||
et om. F 53 vetus* | ventus l. o. P || eius | suis ABGP || et complens om. A,
transp. MN, complens etiam P, et implens C, et terminans B 53—54 com
plens vetus testamentum | testamentum vetus complens F || vetus testamen
tum I veteris testamenti (complens add. del.) pascha G 54 lavat | lavit FMN ||
discipulorum | discipulos A 55 sancti om. G 56 dicens | Dominus add A ||
Accipite | et add. DFGPR || meum est corpus | est corpus meum ABFGPR

46—47 IOH. III 5. 48 Ibid. VI 48. 48—49 Ibid. VI 5o. 52—54 Ibid.
XIII 2 seq. 55—62 MATTH. XXVI 26 seq., MARC. XIV 22 seq., LUC.
XXII 19—2o, I Cor. XI 23 seq.
 3Io Burgundionis Versio

frangitur in remissionem peccatorum''. Similiter autem accipiens

calicem ex vino et aqua tradidit eis dicens: “Bibite ex eo omnes;
hic meus est sanguis novi testamenti, qui pro vobis effunditur in
60 remissionem peccatorum. Hoc facite in meam commemorationem.
Quotiens enim utique comeditis panem hunc, mortem Filii hominis
annuntiatis'' et resurrectionem eius confitemini “donec veniat''.
5. Si igitur “Verbum Dei vivens est et activum'', et “omnia
quaecumque voluit Dominus fecit''; si dixit “Fiat lumen'', et
65 factum est, “Fiat firmamentum'' et factum est; si “Verbo Domini
caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis virtus eorum''; si caelum
et terra et aqua et ignis et aer, et omnis decor eorum, verbo Domini
consummata sunt, et hoc utique famosum animal, homo; si volens
ipsum Deus Verbum factum est homo, et sanctae Virginis puros
70 et immaculatos sanguines sibi ipsi inseminaliter carnem substituit,
non potest panem sui ipsius corpus facere, et vinum et aquam
sanguinem? Dixit in principio: “Educat terra herbam feni'', et
usque nunc pluvia fiente educit propria germina, divino coacta et

57 peccatorum | etc. add. B 57—62 Similiter . . . veniat | etc. A

57 autem om. FP 57—58 accipiens calicem transp. P 58 eo | hoc
FPR || omnes | hic meus add. C 59 meus est sanguis | est sanguis
meus FGP, est meus sanguis BDR || novi testamenti om. B || qui | quod EG ||
vobis | multis FP || effunditur | effundetur BDEFGPR 61 Quotiens |
quotienscumque DG II enim utique om. BD, utique om. FG || comeditis |
commederitis F || mortem | morte C || hominis om. P 62 annuntiatis |
annuntiabitis FGMN || eius om. CP || donec | faciat add. del. P 63 activum I
activus AEFM, actionum B 64 voluit Dominus transp. M, voluit deus
DNR, dominus om. ABP || si | sicut G || lumen et | lux et lumen F 65 fac
tum est! transp. F, lumen add. GP, et add. F || Fiat... est om. N, est om. D,
firmamentum add. GP || si | ideo mg F* || Domini | enim F 66 sunt om. P ||
eius . . . eorum | etc. AR, eius etc. BP 67 et1 om. A || et* om. P 68 con
summata | confirmati G || sunt | fuit F || utique famosum transp. G, utique
famosissimum F || animal homo | omni homini A BEIGMNPR, animalis
homo sed del. E*, omni horum F*, omnium horum F* || volens | utique add.
ABGMP, utique cum voluit add. F, cum voluit superscr. C* 69 ipsum
Deus | ipsum deum N, dominus ipsum F || homo | caro P, om. ABCDEFGMNR
7o sibi | sub B II inseminaliter | sine semine superscr. C* || carnem | in carne
sine semine F || substituit | sustinuit GNR, assumpsit F 71 panem mg F II
sui ipsius corpus | corpus sui ipsius ABGP || corpus facere transp. F || aquam I
aqua E 72 principio | dixit add. del. M || Educat | Producat R, l. o. C II
herbam | berbam l. o. C 73 educit | eduxit AE, educivit P || coacta | acta C

63 Hebr. IV 12. 63—64 Ps. 134 6. 64 Gen. I 3. 65 Ibid. I 6.

65—66 Ps. 32 6. 72 Gen. I I I.
 Capitulum 86 3 II

fortificata praecepto. Dixit Deus: “Hoc meum est corpus'' et

“Hic meus est sanguis'' et “hoc facite''; et omnipotenti eius prae
cepto donec veniat fit: ita enim dixit: “donec veniat''. Et fit
1141 pluvia | novae huic agriculturae per invocationem Sancti Spiritus
superobumbrans virtus. Quemadmodum enim omnia quaecumque
fecit Deus, Sancti Spiritus actione fecit, ita et nunc Spiritus actio
quae super naturam operatur; quae non potest capere nisi sola
fides. “Qualiter erit hoc mihi'', ait sancta Virgo, “quoniam virum
non cognosco? Respondit Gabriel: Spiritus Sanctus superveniet
in te, et virtus Altissimi superobumbrabit tibi''. Et nunc interrogas
qualiter panis fit corpus Christi, et vinum et aqua sanguis Christi;
dico tibi et ego: Spiritus Sanctus supervenit et haec facit, quae
super rationem et intelligentiam.
6. Panis autem et vinum assumitur; novit enim Deus humanam
infirmitatem: ad multa enim quae non secundum consuetudinem

74 fortificata | roborata mg add. M, superscr. C* || praecepto | preceptis N ||

Dixit Deus transp. N || meum est corpus | est corpus meum FP, est meum
corpus B || et om. GR 75 Hic meus est | meus est hic l. o. C, hic est meus
BFP, est om. N || hoc facite transp. B || et* om. G || eius om. AB 76 fit*
om. N 77 novae huic transp. FP, novae hic A, hic om. B || invocationem |
invocationes AER 77—78 Sancti... virtus | spiritus sancti superobum
brans virtus P, virtus sancti spiritus superobumbrans AC, virtus spiritus
sancti superobumbrans B, virtus spiritus sancti obumbrans EMN, spiritus
spiritus sancti superobumbrans F, sancti spiritus virtus superobumbrans G
78 omnia om. B 79 Deus om. DF || Sancti Spiritus transp. FMNP, sancti
sancti spiritus C || fecit | et add. AN II Spiritus actio | ea add. C, fit actio ABD
MNPR, actio fit EG, fit ventio Fi, fit rationalis actio F? 8o super | supra
P II naturam | (natura)s superscr. C* || potest | post l. o. C 8o—81 sola fides
transp. B 81 erit | erat l. o. E, enim A B, enim erit MNP || hoc mihi transp.
ACEFGNP, mihi hec B || Virgo | maria AB, maria add. FP 82 Respondit |
respondet BN, angelus add. DE || Gabriel | angelus add. G, archangelus add.
CMN || Spiritus Sanctus transp. DEPR 83 in ... tibi | etc. A P, in te B ||
superobumbrabit | obumbrabit EG || nunc | non A 84 panis fit corpus
Christi | panis corpus christi fit AEP, corpus christi fit B, panis corpus fit
christi DMNR, corpus christi panis fit G || et om. CD || Christi* | fit add. B,
fit christi DGR 85 et1 om. F || ego | quod add. G, cum eo add. F || supervenit |
superveniet FG, l. o. ACE || facit | faciet M 86 super | supra G || rationem |
sunt add. C* || et om. A || intelligentiam | sunt add. C* 87 autem | enim
ABP || assumitur | assumetur MN || humanam | humana C 88 infirmitatem |
et add. P || multa | multum ACEFMN, multa superscr. E*, sepe superscr. C* ||
enim om. P, et ad sepe MP, et ad sepe add. F || non om. P, sunt add. DFR

76 I Cor XI 26. 81—83 LUC. I 34—35.

*-
 3I2 Burgundionis Versio

frequentata sunt, avertit anxiata. Assueta igitur condescensione

90 utens, per assueta naturae facit quae super naturam. Et quemad
modum in baptismate, quia consuetudo hominibus aqua lavari
et oleo ungi, coniugavit oleo et aquae gratiam Spiritus et fecit id
“lavracrum regenerationis''; ita quia consuetudo hominibus panem
1144 | comedere et aquam et vinum bibere, coniugavit eis eius deitatem,
95 et fecit ea corpus et sanguinem eius, ut per assueta et secundum
naturam in hiis quae super naturam fiamus.
7. Corpus est vere unitum deitati, quod ex sancta Virgine cor
pus; non quoniam ipsum corpus quod assumptum ex caelis des
1145 cendit, sed quoniam ipse panis I et vinum transit in corpus et
100 sanguinem Dei. Si autem modum inquiris, qualiter fit; sufficit tibi
audire quoniam per Spiritum Sanctum, quemadmodum et ex
sancta Dei genitrice, per Spiritum Sanctum, sibi ipsi et in seipso
Dominus carnem substituit; et plus nihil cognoscimus, sed quo
niam Verbum Dei verum et activum est et omnipotens, modus

89 frequentata I non add. P || anxiata | anxiatur G, anxiata l. o. G,

anxiatura ADE°NP, anxiatum Et, antixicatur F, anxiaturam vel gra
vata B, gravata superscr. C* || Assueta | indigata superscr. C* || condes
censione | condescensionem C, descensione EGNR 9o assueta natu
rae | assuetantem ABD*E*GMNPR, assuetatem Ei, assuetane Di, assuetam
F || Et om. F 91 in om. P || consuetudo | est add. P, in add. B ||
hominibus | est add. E* 92 oleoi | olei G, ob P || oleo* om. ABDE
FGMNPR || aquae | aqua B, aquam AEFGMNPR II gratiam Spiritus |
et gratiam spiritus M, spiritus sancti gratiam D, et gratiam spiritus
sancti FNP, et spiritus sancti gratiam BGR || id | idem A 93 consue
tudo | est add. B 94 aquam et vinum transp. EF, et om. N II eius
om. C 95 fecit om. A || ea | eam C 96 naturam* I sunt add. ABEFM
MP 97 Corpus | vero add. E, enim add. GP || est | enim F, eius est G II
vere unitum | unitum vere eius F 98 quoniam | ante add. B, autem add.
ADEGMNR, del. E, tunc ipsum add. del. B || assumptum | est add. ABCD
EFGPR || ex | de DPR || caelis | celo BP 99 quoniam | et add. E II
transit | tradit, generatur superscr. C* 99—Ioo corpus et sanguinem
transp. FG Ioo Dei | christi ABEFP || fit | sit P Io1 Spiritum
Sanctum | ipsum semen MN IoI—Io2 quemadmodum... Sanctum om. F
IoI et om. DGNPR Io2 Dei om. ABP Io3 Dominus carnem transp. P II
substituit | sustinuit BG, sibi substituit P || cognoscimus | cognovimus
EFMN Io3—Io4 quoniam | quando F Io4 Verbum Dei transp. E II
verum et om. G, verum om. E || activum | actum G || est om. EF ||
et* | ut N

93 Tit. III 5. 1o4 Hebr. IV 12.

 Capitulum 86 3I3

autem inperscrutabilis. Non malum autem et hoc dicere, quoniam 105

quemadmodum naturaliter per comestionem panis, et vinum et aqua
per potum, in corpus et sanguinem comedentis et bibentis trans
mutatur, et non fit aliud corpus praeter prius eius corpus; ita et
propositionis panis et vinum et aqua per invocationem et super
adventum Sancti Spiritus supernaturaliter transit in corpus 110
Christi et sanguinem; et non sunt duo, sed unum et idem.
1148 8. | Fit igitur hiis qui fide digne assumunt “in remissionem
peccatorum'' et in vitam aeternam, et in custodiam animae et
corporis; hiis autem qui in infidelitate indigne participant, in
poenam et in supplicium; quemadmodum et Christi mors credenti
bus quidem facta est vita et incorruptio et in assumptionem
aeternae beatitudinis, non credentibus autem et Domini occisoribus
in poenam et supplicium aeternum.
9. Non est typus panis et vinum corporis et sanguinis Christi;
absit! sed ipsum corpus Domini deificatum ipsius Domini dicentes:
1149 “Hoc meum est'', non typus | corporis, sed “corpus'', et non typus

sanguinis, sed “sanguis''; et ante hoc Iudaeis, quoniam “Nisi

comederitis carnem Filii hominis, non habetis vitam'' aeternam.

1 o5 autem om. B || inperscrutabilis | inscrutabilis EMN, perinscruta F,

inperscrutabilister (sic) G || Non malum autem | et ideo malum G ||
quoniam om. F Io6 naturaliter | et add. P || comestionem | et add. G ||
et* interl. A || aqua | aquam AENR Io7 per potum | et potus G
Io7—1o8 transmutatur | transmutantur F Io8 et* om. B || eius corpus
transp. ABPR Io9 propositionis | vel propositionis vel promotionis F ||
per | potum add. del. D I Io Sancti Spiritus transp. DEFGPR I II Christi
om. G, domini ABDEFMN PR, domini add. C || non om. D I 12 hiis
mg E*, quidem add. P || fide om. FP || digne assumunt l. o. transp. E
113 in* om. FMN, interl. G 114 in om. ABENP || infidelitate | et
add. B 115 in om. AEGP || et* om. ABG 116 quidem om. E || et*
om. ABDPR || et* om. C, enim et B || assumptionem | assumptione E
1 17 aeternae beatitudinis transp. F || Domini | dei DGPR II 8 aeternum
om. ABDEFGMNIPR 119 est | enim B, enim add. AFP || typus |
et add. MN, sanctificatio superscr. F* || vinum | et vinum add. P, vim G II
corporis et transp. B I2o sed | se AN, l. o. M || Dominii om. B II
Domini* | testimonio add. F 121 meum est | corpus add. F, est meum
corpus B || non* | est add. C 122 et | autem add. A || Iudaeis | dixit F
123 comederitis | comeditis C, manducaveritis EFMN || carnem | carnes C ||
hominis | et biberitis eius sanguinem add. AEFP || habetis | habebitis ABDEFG
NPR || aeternam om. N, in vobis add. GR

1o5—11 1 Cf. GREGOR. NYSS. Orat. catech. 37 P. G. 45 93 seq., speciatim

96D ac 97 A 112—113 MATTH. XXVI 28. 121—124 IOH. VI 53, 55.
 3I4 Burgundionis Versio

“Caro enim mea verus est cibus, et sanguis meus verus est potus'';
5 et rursus: “ Qui comedit me, vivet”.
Io. Igitur cum omni timore et conscientia pura et inhaesitabili
fide adveniamus; et omnino erit nobis quemadmodum credimus,
non haesitantes. Honoremus autem ipsum omni puritate animae
et corporis: duplex enim est. Adveniamus ei desiderio divino et
130
ardenti, et crucis specie palmas formantes, crucifixi corpus suscipia
mus; et superponentes oculos et labia et frontes, divinum carbonem
assumamus, ut ignis eius quod in nobis desiderii, assumens eam quae
ex carbone ignitionem, comburat nostra peccata, et illuminet nostra
corda et participatione divini ignis igniamur et deificemur. Car
135
bonem vidit Isaias, carbo autem lignum simplex non est, sed
unitum igni; ita et panis communionis non panis simplex est, sed
unitus deitati; corpus autem unitum deitati non una natura est,
sed una quidem corporis, unitae autem ei deitatis altera; quare
quod utrumque, non una natura, sed duae.
124 verus* | vere DGR || esti om. F || verus est* om. A B. verus
om. D, vere est GMR 125 vivet | vivet add. E 126 Igitur | Ideo
ABCEMN, Et ideo P, Imo F || inhaesitabili | indistabili mg add. M,
superscr. C* 127 omnino | ideo ABEFGMNPR I 28 haesitantes |
disidentes mg add. M, superscr. C* || ipsum | eum G I29 enim est
transp. F || ei om. P, enim ei FMN I 3o et | cruciformiter id est F ||
crucis specie | cruce species N, cruciformiter mg add. M, superscr. C*, vel
cruciformiter add. B || palmas formantes | formans palmas N || crucifixi I
crucifigi A I3o—I3I corpus suscipiamus transp. F, corpus suscipientes A
I3I et* | non l. o. D || superponentes | supponentes FP || oculos... frontes !
oculis et labiis et fronti Ci, corr. C*, et1 om. F I32 assumamus | assumimus
FP, accipiamus G || ut om. G, et N || eius om. F || quod | qui ABFP || nobis |
vobis N || desiderii | desiderium A, amoris mg add. M, superscr. C* ||
quae om. N I33 ignitionem | agnitionem l. o. P, igni communem N || com
burat | inflammet DiEMN, comburat mg D*, inflammet et comburat F ||
nostra peccata transp. FGMN, nostra comburat A || illuminet | illuminat C
I33—134 nostra corda transp. BEGMNP I 34 igniamur | igniemur l. o. E
I35 vidit | ut dicit add. B || carbo | carbonem l. o. G || autem | vidit add. del. G ||
lignum simplex transp. P, lignum om. A || non om. E I 36 unitum . . . sed
om. A || non panis simplex est | simplex panis non est P, panis om. G, est
om. C || sed [sancto add. C I37 unitum deitati transp. G, natura add. del. A II
non una natura est | est non una natura GP, non una naturarum A 138 una !
et alia est natura mg add. M, alia est natura superscr. C* || ei deitatis transp. M.
ei om. FGM || altera | ei add. F 139 utrumque | uterque G, est add. DF ||
non | et P || natura om. G || duae | nature add. G

125 Cf. ibid. VI 57. 129—131 Cf. CYRILL. HIEROSOL. Cath. 23

Mystag. 5 21—22 P. G. 33 I 124 C—I 125. 134—135 IS. VI 6—7.
 Capitulum 86 3I5

II. Pane et vino suscepit Melchisedech Abraham ex allophylorum 140

caede redeuntem, “sacerdos Dei Altissimi''. Illa mensa hanc
mysticam praeimaginata est mensam, quo modo ille sacerdos
veri principis sacerdotum typus erat et imago. “Tu” enim, ait,
“sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech''. Hunc
panem panes imaginabantur propositionis. Ipsa est pura hostia 145
l52 scilicet, et sine sangui|ne, quam ab ortu solis usque ad occasum
ipsi offerri per prophetam Dominus dixit.
I2. Corpus est et sanguis Christi in constitutionem nostrae
animae et corporis, transiens non consumptum, non corruptum,
non ad anum incedens, absit! sed ad nostram substantiam et 150
conservantiam, laesionis omnimodae ultio, sordis omnis purgatio,
— si quidem aurum assumat sordidum, per iudicativam ignitionem
purgat, — ut non in futuro cum mundo damnemur. Purgat enim
aegritudines et omnimodas illationes, quemadmodum ait Apo

14o Abraham | aliam P | allophylorum | apollophilorum l. o. A,

filiorum P 141 caede I sede A, cere sedem l. o. A || redeuntem |
revertentem ABDEFGMNPR, qui add. C || Dei | fidei EFR I42 prae
imaginata | ymaginata F 143 veri | vere G, materia l. o. E, pontificis
scil. christi F || principis | vel pontificis id est christi mg add. M,
pontificis superscr. C* || sacerdotum | sacerdos E, sacerdotem N || erat
om. E || enim | autem AP || ait om. A, at l. o. D, es add. GP I44 sacerdos
om. AB II in aeternum om. F || Melchisedech I etc. ABP, scilicet add. M
I45 imaginabantur | imaginabuntur l. o. D || est om. E, enim F, autem B ||
pura | est add. B 146 scilicet om. DGPR || et om. P || sine sanguine | in
cruenta superscr. C* || occasum | solis add. del. P I47 prophetam | prophe
tas PR II Dominus | deo G || dixit | dicit P 148 est et | est A, et BEN,
scilicet et DFGPR, sed M || sanguis | sanguinis F || constitutionem | transiens
add. G, consistentiam superscr. C* I49 corporis | est add. P || transiens
om. G, mg M, procedens DEFMN || consumptum, non corruptum transp. E
15o anum | ante G, assensum A, subcessum B*, secessum B^F, id est secessum
add. MNP, secessum superscr. C* I5I conservantiam | servantiam A ||
laesionis omnimodae transp. P || ultio | lesio N 152 aurum | auru C, ut
aurum G, avium P, autem ABDEMNR || assumat | assumit GNR, panis
add. C* II iudicativam | mundificativam F 153 enim | per add. BDEFGMPR,
per per add. M 154 aegritudines | egritudinis l. o. C || et | per B || omni
modas | ideo modas l. o. E || illationes | illuminationes A

14o—141 Gen. XIV 17—18, Hebr.VII I. 143—144 Ps. Io94, Hebr.VII 17.
145 Cf. Exod. XXV 23—3o, XXXVII Io—15., Levit. XXIV 5—9, I Chron.
XXVIII 16. 146—147 MALACH. I II. 149—15o Cf. CYRILL.
HIEROSOL. Catech. 23 Mystag. 5 15 P. G. 33 1 12o B; MATTH. XV 17,
MARC. VII 19. 154—157 I Cor. XI 31—32.
24 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 3I6 Burgundionis Versio

155 stolus: “Si enim nosipsos iudicaremus, non utique iudicaremur.

Cum autem iudicamur, a Domino erudimur, ut non cum mundo
damnemur''. Et hoc est quod dicit: “Quare qui participat corpore
et sanguine Domini indigne, iudicium sibi ipsi comedit et bibit”.
Per ipsum purgati, unimur corpori Domini et spiritu eius, et
160 efficimur corpus Christi.
I3. Hic panis est primitiae futuri panis, qui est supersubstantia
lis. Supersubstantiale enim significat vel futurum, id est eum qui
futuri saeculi; vel eum qui ad conservantiam substantiae nostrae
assumitur. Sive igitur ita, sive ita, Domini corpus apte dicetur.
165 “Spiritus enim vivificans est caro Domini, quia ex vivificativo
Spiritu concepta est: quod enim generatum est ex Spiritu, spiritus
est''. Hoc autem dico, non destruens corporis naturam, sed vivi
ficativum et divinum eius manifestare volens.
I4. Etsi autem quidam antitypa (id est refigurativa) corporis
1153 et I sanguinis Domini panem et vinum vocaverunt, ut divus dixit
Basilius, non postquam sanctificata sunt dixit, sed antequam
sanctificata essent, ipsam oblationem ita vocantes.

155 enim om. AEMNP II nosipsos | nosmetipsos FPR || iudicaremur !

diiudicaremur F 156 a Domino erudimur | erudimur a Domino ABE
FGMNPR, a domino corrupimur D, et corrupimur add. P, corripimur
add. ABEGNPR, corumpimur add. M, erudimur mg add. M || cum | hoc
add. ABDEFGMNPR 158 indigne | digne A || ipsi om. BEG II comedit !
manducat PR || bibit | et add. P 159 ipsum | enim add. F || et*
om. E 161 est primitiae | principium ABP, est principium DEFMN R.
principium est G || qui | quod l. o. E 162 Supersubstantiale | super
substantialem P || enim | autem Di, enim D* || vel om. GR, et P II
qui | quod l. o. E 163 eum om. E || qui | quod l. o. E || substantiae
nostrae transp. B, nostrum sub F 164 sive ita om. N, sive sed del. P ||
Domini corpus transp. P 165 enim om. P || vivificativo | vivificat P
166 Spiritu* om. A || generatum | generata l. o. P || est* om. A 167 Hoc !
Hec F || naturam | salutem A, substantiam BFP || sed | spiritus add. del. G
167—168 vivificativum et divinum | vivificationem et deitatem et divini
tatem G, vivificatione deitate superscr. C*, huius add. del. D I68 eius
om. M 169 Etsi | Si P || autem | est E || quidam om. P I7o et sanguinis
om. F || divus dixit transp. M, divinus dixit BFGP 17o—171 dixit Basilius
transp. P 171 sunt | est A, superscr. C* 172 essent | esset ABEFGMR,
est N, dixit add. del. E || oblationem | oblivionem P || vocantes | vocans D

I 57—158 I Cor. XI 29. 161—162 MATTH. VI 1 1, LUC. XI 3.

165—167 ATHANASIUS De incarnatione P. G. 26 Io1 1; cf. GREGOR.
NYSS. De oratione Domin. orat. 4 P. G. 44 I 169. 165 IOH. VI 63, I Cor.
XV 45, II Cor. III 6. 166—167 IOH. III 6. 169—171 In liturgia sua.
 Capitulum 86 3I7

I5. Metalipsis (id est assumptio) dicitur: per ipsam enim Filii
deitatem assumimus; communio autem dicitur et est vere, prop
terea quia communicamus nos per ipsam Christo, et quia partici- 175
pamus eius carne et deitate, et quia communicamus et unimur ad
invicem per ipsam: quia enim ex uno pane assumimus omnes
unum corpus Christi et unum sanguinem, et ad invicem membra
generamur, concorporati Christi existentes.
I6. Omni igitur virtute custodiamus, ne sumamus metalipsin 180
(id est assumptionem) haereticorum, neque tradamus. “Non date''
enim “sancta canibus", ait Dominus, “neque eicite margaritas
vestras ante porcos'', ut non participes cacodoxiae (id est malae
opinionis), et eorum condemnationis efficiamur. Si enim omnino
unio est ad Christum, et ad invicem omnino et omnibus coassumen- 185
tibus nobiscum secundum electionem unimur. Ex electione enim
unio haec fit, non sine nostra sententia. “Omnes enim unum
corpus sumus, quoniam ex uno pane assumimus'', quemadmodum
ait divus Apostolus.

I73 est | hostia add. M, scil. hostia superscr. C* 173—174 Filii deitatem
transp. M I74 communio | domunio (sic) E, quomodo F || autem | vero
add. P || est om. G 175 ipsam | eam AB || quia om. M 176 eius om. M,
ei A || et1 om. B || unimur | unimus l. o. E, et add. AC 176—177 ad invicem |
ab ipsum N 177 omnes om. NP 178 corpus om. C || et* om. FN 179 ge
neramur | gratiarum G, efficimur superscr. C* || concorporati | corpora A,
corporati B, incorporati M, concorporei superscr. C* || Christi | Christo EFMP
18o Omni | Omnium BEFGPR || sumamus | sumemus M, sumere superscr. C*
181 neque | ne BM || tradamus | tradimus P, tradere superscr. C* || Non |
Neque N 182 sancta canibus | sanctum canimus B || neque | ne B
183 vestras | nostras A, om. FGMPR || ante | ad B || ut | et F I83—184 ma
lae opinionis transp. P 184 eorum om. P || omnino | omnis F 185 est
om. A B, cum F || ad* | ipsum add. N || et* om. M || ad invicem omnino |
omnino ad invicem E, ad invicem unio omnino PR, omnino om. M I86 se

cundum | scilicet M || Ex om. N || electione | elatione l. o. M 187 unio

haec | uni haec A, haec unio M, tunc fit non simile nostra sententia nec con
silio antitypa id est refigurativa omnes enim add. del. M, addendo vacat; tunc
Hec add. M || sententia | nec (nostro D, nec sine G) consilio antitypa (anty
tupam P) autem id est (id est om. A) refigurativa add. ABDEFGMNPR
188 quoniam | quia ABG 189 ait divus | divimus ait P, ait divinus F,
divus om. ABG

176—178 I Cor. X 17, Rom. XII 5. 178—179 Rom. XII 5, cf. I

Cor. XII 12, 27, Eph. V 3o; Eph. III 6. 181—183 MATTH. VII 6.
187—189 I Cor. X 17.
24*
 318 Burgundionis Versio

190 I7. Antitypa autem (id est refigurativa) futurorum dicuntur,

non ut non entia vere corpus et sanguis Christi; sed quoniam nunc
quidem per ipsa participamus Christi deitate, tunc autem in
tellectualiter per solam considerationem.

Migne
IV, 1 4 CAPITULUM 87 IV, 6

DE GENEALOGIA DOMINI
ET OMNIFARIAM SANCTAE DEI GENITRICIS

1156 I. De sancta et superlaudabili semper Virginis | et Dei genitrice

5
Maria in superioribus mensurate assumentes, et quod firmissimum
repraesentantes, quod principaliter et vere Dei genitrix et est et
nominatur; nunc quae reliqua complebimus. Ipsa enim praeaeterno
praevisivo consilio Dei praedeterminata, et diversis imaginibus et
sermonibus prophetarum per Spiritum Sanctum significata et
10 praepraedicata, in praedeterminato tempore ex davidica radice

germinata est, propter eas quae ad ipsum factae sunt repromissio

19o futurorum dicuntur transp. E I9I non' om. P || et sanguis

Christi I christi et sanguis E, et sanguinis christi F I9I—I 92 nunc
quidem | non nunc quidem ABF, non quidem MN, nec quidem G, quidem
nec E 192 ipsa | ipsam ABDEFGNPR, ipsam l. o. C || Christi | naturalitate
add. del. F || deitate | deitatem B, divinitate F || autem | enim B I93 con
siderationem | inspectionem superscr. C*
1 CAPITULUM 87|87 D*, om. ABCEFGMNPR || 6 | sic D*MN, c. 6
BGPR, om. ACEF 2—3 DE . . . GENITRICIS om. F, De genealogia do
mini P 2 DE I sancta add. D 2—3 DOMINI ET OMNIFARIAM om. G ||
3 DEI GENITRICIS transp. G 4 et* om. C, in add. F || semper II
sancta F || semper Virginis et om. G, virgine semper et E 5 in superioribus I
Hoc monstravit c. 56 mg add. D || mensurate | moderate R, mg add. M.
superscr. C* || assumentes | accipientes F || et quod transp. P || firmissimum !
est add. G 6 quod | id est superscr. C* || vere om. E || et* om. AGP 7 nunc I
tunc P || quae | autem BGPR || praeaeterno | et add. BC 7—8 praeaeterno
praevisivo transp. P 8 praevisivo om. G, parvissimo B, vel ordivativo add. F.
ordinativo add. MN || consilio Dei transp. BG || et* in add. F 9—1o sig
nificata et praepraedicata | significata et predicata AG, presignificata et
prepredicata C, preymaginata et prepredicata D, imaginativa et prepredi
cata E, et figurata preimaginata et patre ditata F, significata et prey
maginata et prepredicata M, preimagina et figurata et prepredicata N.
significata preimaginata et figurata et predicata P, signata et predicata R
Io in | et P || praedeterminato | predeterminata A, predestinato B ||
ex | davidica add. del. P II est om. B II—I2 repromissiones | pro
missiones BMN
 Capitula 86—87 3I9

nes: “Iuravit'' enim “Dominus David veritatem, et non frustrabitur

eum, de fructu ventris tui ponam super thronum tuum''. Et
rursus: “Semel iuravi in sancto meo, si David mentiar: semen
eius in aeternum manet, et thronus eius sicut sol coram me, 15

et sicut luna perfecta in aeternum et testis in caelo fidelis''. Et

Isaias: “Egredietur virga de radice Iesse, et flos de radice eius
ascendet''.
2. Igitur quoniam quidem Ioseph ex davidica tribu descendit,
Matthaeus et Lucas sacratissimi evangelistae manifeste sub
demonstraverunt; sed Matthaeus quidem ex David per Salomo
nem deducit Ioseph, Lucas autem per Nathan. Sanctae autem
Virginis generationem et utrique siluerunt.
3. Oportet igitur scire quod non fuit consuetudo Hebraeis,
neque divinae Scripturae, genealogizare mulieres. Lex autem erat 25
non desponsare tribum ex alia tribu. Ioseph autem ex davidica
descendens tribu, et iustus existens, — hoc enim ipsi testatur
divinum evangelium, — non utique inique sanctam virginem ad
desponsationem duxisset, nisi ex eius sceptro descenderet. Mon
strans igitur Ioseph descensionem contentus est. 30

12 David veritatem transp. E I2—13 et non . . . tuum | etc.

PR, etc. super tronum tuum AB 12 non om. G I3 super I sedem
tuam id est super add. DG 13—14 Et rursus | Et rursum D, rursum G
14 iuravi | david add. B 14—15 meo . . . manet om. A, etc. B
14 meo om. E 15 eius | et add. F || manet | manebit E || et om. G, in M ||
coram me | in conspectu meo EG I6 et sicut . . . fidelis om. P,
etc. AB || aeternum om. E 17—18 et . . . ascendet om. B, etc. AGP
17 flos | fructus F 19 quidem Ioseph transp. E || descendit | et add. G
2o—21 subdemonstraverunt | subdemonstrarunt M, demonstraverunt B,
demonstrant AGP 21 per om. F 22 deducit | deduxit E || autem om. N
23 Virginis | per add. A || et om. EFGMN || utrique | utique ADE, uterque
CFGN PR 24 igitur | ergo E || quod | quoniam B 26 non | nec l. o. E,
divinum evangelium non utique unquam sanctam add. del. P, addendo vacat ||
desponsare | disponsatione l. o. E, id est sponsam accipere mg add. M, sponsam
accipere superscr. C* || tribum | mulierem G 27 et om. C || hoc | ipsum
add. FNP || ipsi om. G 27—28 testatur divinum transp. B 28 evange
lium | contra legem non legaliter add. B || utique om. F II inique | unquam
ABGP, inquit FMN, om. DER II sanctam virginem om. B 29 despon
sationem | disponsationem P, unquam add. D II sceptro | vel stirpe add. B,
stripe (sic) superscr. C* 3o Ioseph I viri add. D, superscr. C*, viri ioseph
ABEFGMNPR || est om. G

12—13 Ps. 131 II, II Reg. VII 12, cf. Act. Apostol. II 3o. 13—16 Ps. 88
36—38. 17—18 IS. XI I. 21—22 MATTH. I 6 seq. 22 LUC. III 31.
25—26 Num. XXXVI 6 seq. 27—28 MATTH. I 19.
 320 Burgundionis Versio

4. Oportet autem et hoc scire quod lex erat, sine semine viro
deficiente, huius fratrem defuncti uxorem in matrimonium ducere,
et suscitare semen fratri. Quod pariebatur igitur secundum na
turam quidem secundi, scilicet generantis erat; secundum legem
85 autem defuncti.
5. Ex catena igitur Nathan filii David, Levi genuit Melchi et
1157 Panthera; Panther genuit Barpanthera ita denominatum. Hic
igitur Barpanther genuit Ioachim. Ioachim autem genuit sanctam
Dei genitricem. Ex catena autem Salomonis filii David, Mathan
40 habuit uxorem ex qua genuit Iacob. Defuncto
autem Mathan, Melchi
ex tribu Nathae, qui filius quidem Levi, frater autem Pantheris,
nupsit uxorem Mathan, matrem autem Iacob, et genuit ex ea Heli.
Facti sunt autem fratres uterini Iacob et Heli: Iacob quidem ex
tribu Salomonis, Heli autem ex tribu Nathan. Defunctus est
45
autem Heli, ex tribu Nathan, sine liberis; et accepit Iacob frater
eius, qui ex tribu Salomonis, uxorem eius et suscitavit semen fratri
eius et genuit Ioseph. Ioseph igitur natura quidem est filius Iacob
ex descensione Salomonis, secundum legem autem Heli, qui ex
Nathan.
6. Ioachim igitur honestam et laude dignam Annam in matri
monium duxit. Sed quemadmodum vetus Anna sterilis existens
32 huius om. C, eius B 33 et om. P || fratri | fieri A || pariebatur !
pariebat N, periebat AF, parietur C || igitur om. ABDEFGMN PR
33—34 secundum naturam quidem | quidem secundum naturam G.
quidem om. ABFP, generabatur superscr. C* 35 autem om. ABFGP
36 catena | id est stripe (sic) superscr. C* || igitur | ergo B 37 genuit !
autem F || ita denominatum transp. E, ita denominatur F 38 sanc
tam | sanctam add. del. B 39 Dei om. P || catena | id est ex stirpe mg
add. M, stripe (sic) superscr. C* 4o genuit | iob add. del. D 42 nupsit
duxit superscr. C* || uxorem ... matrem | uxori Mathan matri A BEFGP,
uxori Mathan matrem D, uxori Mathan mariam M 43 Facti ... Heli om.G ||
sunt autem transp. B || Iacob et Heli om. B || quidem | autem EG 44—45 De
functus... Nathan om. FGN, mg E 44 Defunctus est | Defuncto ABM P
45 et om. A BCFP 46 qui om. N || eius* om. P || fratri | fratris D 47 et
om. DEGR || Ioseph* om. NP || natura quidem transp. DER, secundum
naturam quidem G || est om. P 48 Salomonis | secundum naturam add.
MNP || legem autem transp. P || qui om. P 5o igitur om. A || Annam
om. C 5o—51 in matrimonium duxit | duxit in matrimonium B

31—33 Gen. XXXVIII 8—9, Deut, XXV 5, MATTH. XXII 24, MARC.
XII 19, LUC. XX 28. 36 LUC. III 31, 24. 5o—54 Cf. GREGOR. NYSS.
Orat. in diem natalem Christi P. G. 46 I 137 D—1 14o A. 51—52 I Reg. I
IO-II, 2o.
 Capitulum 87 32I

per votum et repromissionem Samuelem peperit, ita et haec per

preces et repromissiones a Deo Dei genitricem affert, ut et in hoc
a nullo illustrium vincatur. Parturit igitur Gratia, — hoc enim
Anna interpretatur, — Dominam: hoc enim Mariae significat 55

nomen. Domina enim vere facta est omnium creaturarum, condi

160 toris existens mater. Paritur autem in probaticae I Ioachim domo,
et in sacrario adducitur. Deinde in domo Domini plantata et
impinguata Spiritu, ut oliva fructifera omnis virtutis habitaculum
facta est, ab omni vitae huius et carnali desiderio mente desistens, 60
et ita virginem animam observans cum corpore, ut decebat, Deum
in sinu suscipere futuram: Sanctus enim ens, in sanctis requiescit.
Ita igitur sanctitatem assumit et templum sanctum et admirabile
altissimi Dei dignum demonstratur.
7. Quia vero observabat virginis nostrae salutis inimicus, 65
propter Isaiae praedicationem: “Ecce virgo in utero habebit'',
dicentis, “et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emanuel, quod
est interpretatum nobiscum Deus''; ut decipiat eum, qui in sa

52 votum | vel orationem mg add. M, superscr. C* || et haec om. F, haec

om. A P 53 Dei genitricem transp. MN || affert | afferet AC, auffert l. o. F ||
ut | unde BEPR || et* om. FMN 54 a nullo | annulo F || vincatur | posterior
fiat superscr. C* || igitur | enim E || Gratia | hec add. ABC*DEFGMNPR ||
enim om. P, autem MN, nomen add. G 55 Dominam | domina FGMNP ||
hoc | hec B 56 vere facta est | facta est vere E, nature facta est A 57 Pari
tur | parturitur DGMR, partus parta A, parta BN, partus F, per ea P || in
om. E || probaticae | probatione B, propter batice E, id est oculis superscr. C* ||
domo I isaac add. N 58 et1 om. FMN || in* interl. C* || sacrario | sacro A,
scil. templo add. B, id est templo add. C*D* 59 impinguata | impraegnata
NR || Spiritu | sancto add. D || ut | et add. F || fructifera | fructifere EGNR ||
habitaculum | habitaculum add. P, descensus superscr. C* 6o vitae huius
transp. G || mente | intellectu superscr. C* 61 ut | quod ABP || Deum !
domini AP 62 suscipere | recipere ABDEFGMNPR, susceptum superscr. C* ||
Sanctus | Secundus G || enim om. F || requiescit | requiscat P 63 assumit |
assumens F, pertransit superscr. C* || templum sanctum transp. E 64 al
tissimi | altissimum MPR 65 vero | ergo A, igitur BP 66 praedicatio
nem | predictionem DEN 67 vocabunt | vocabitur BEFGM 68 est
interpretatum | interpretatur BF || decipiat | muscipulo superscr. C* || in
om. MN

58 Cf. Ps. 9I 14. 58—59 Ps. 51 Io. 62 IS. LVII 15, I

CLEMENTIS ad. Cor. 59 3. 64 Gen. XIV 18, Ps. 56 3, MARC. V 7,
LUC. VIII 28, Act. Apostol. XVI 17, Hebr. VII I. 66—68 IS. VII 14,
MATTH. I 23.
 322 Burgundionis Versio

pientia semper extollitur, is “qui apprehendit sapientes in astutia

70 eorum'', in desponsationem puella Ioseph a sacerdotibus traditur,
novus tomus litteras scienti. Desponsatio autem et custodia vir
ginitatis exstitit, et virgines observantis deceptio. “Quando autem
venit plenitudo temporis'', missus est angelus Domini ad ipsam,
Domini evangelizans conceptionem; et ita concepit Filium Dei,
75 Patris enhypostaton (id est personalem) virtutem; “non ex volun

tate carnis, neque ex voluntate viri'', scilicet copulatione et semina

tione, sed ex Patris beneplacito et cooperatione Sancti Spiritus;
et tribuit creatori creari et plasmatori plasmari, et Filio Dei et
Deo incarnari et humanari ex castis et incoinquinatis eius carnibus
et sanguinibus, primae matris explens debitum. Quemadmodum
enim illa sine copulatione ex Adam plasmata est, ita et haec novum
Adam concepit, lege conceptionis partum et super naturam nativi
tatis. Paritur enim apator (id est sine patre) ex muliere, qui ex
Patre amitor (id est sine matre). Et quoniam quidem ex muliere
85
lege conceptionis, quoniam autem sine patre super naturam nativi
tatis; et quoniam quidem in assueto tempore, — novem enim
menses complens et decimo superascendens nascitur, — lege
conceptionis; quoniam autem sine dolore super legem nativitatis:
69 semper om. EN || extollitur | extollit A || is qui | isi que (sic) C,
hiis qui P || in | ad A, et ad B 7o desponsationem | dispensationem F ||
a sacerdotibus traditur | traditur a sacerdotibus C 7I tomus | tronus FN ||
custodia om. M 72 exstitit | excitat G, ut add. P || virgines observantis
transp. ABP, virginis observantis N || Quando autem | quoniam ut ABDE
FGMNPR 73 Domini om. MN, dei ABFP 74 concepit | decepit F ||
Dei om. F 75 id est om. A || personalem | consulem l. o. D, consubstan
tialem ADFGMN PR 76 viri | sed add. del. M 76—77 seminatione !
et add. del. G 77 Patris | ipsis P, om. F || et om. BEM R II Sancti Spiritus
transp. BDEFGR 78 creatori | creator B, creationi A || plasmatori l
plasmator B 79 Deo | filio N || incarnari et humanari transp. B II incoin
quinatis | coinquinatis ABGNP, l. o. F 8o et | ex B || primae | pie F ||
matris | excellens et add. N || explens | expellens D 81 illa | Eva FMNP ||
illa sine transp. E || haec | hoc F 82 concepit CE*, cepit ABDEFGMNPRIl
lege | legis l. o. P, absque lege E* || partum | paritura NPR, genita superscr. C* ||
et | id est EiFM, corr. E* || et super om. D || naturam | natura C 83 enim
om. E 84 quidem AB 85 conceptionis | et add. D || super mg F II na
turam | legem F 86 quidem | ex add. del. D 87 et | in add. A || decimo !
christo l. o. E II superascendens nascitur transp. G, (super)veniens superscr. C*
88 super | supra BEFGMNP

69—7o IOB V 13, I Cor. III 19. 71 Cf. IS XXIX 11. 72—73 Gal. IV4.
73—74 LUC. I 26 seq. 75—76 IOH. I 13.
 Capitulum 87 323

quam enim voluptas non praecessit, neque dolores insecuti sunt,

secundum Prophetam dicentem: “Antequam dolorem passa
esset, peperit''; et rursus: “Antequam veniet tempus pressurae,
dolor effugit et peperit masculum''.
8. Natus igitur est ex ipsa Filius Dei et Deus incarnatus, non
1161 theophoros (id est Deum ferens) homo, sed Deus I incarnatus; non
ut propheta actu unctus, praesentia autem totius ungentis; ut homo 95

quidem fiat quod ungens, et Deus quod unctum, non transmutatione

naturae, sed unione quae secundum hypostasim. Idem enim erat
et qui ungebatur et qui ungebat: ungens ut Deus seipsum ut
hominem. Qualiter igitur non Dei genitrix, quae Deum incarnatum
ex ipsa generavit? Essentialiter principaliter et vere Dei genitrix, 100

et domina omnium creaturarum dominans, ancilla et mater con

ditoris existens. Quemadmodum enim conceptus Virginem con
cipientem conservavit, ita et partus eius virginitatem custodivit
inviolatam, solus pertransiens per eam et clausam servans eam:
per auditum quidem conceptio, nativitas autem per consuetum 105
eorum qui pariuntur exitum, etsi quidam fabulantur per costam

89 quam | quoniam EP II voluptas | voluntas AF, delectatio superscr. C*

91 esset | est EMNPR || et mg E* || rursus | imitus (?) l. o. E ||
veniet | veniat A, veniet l. o. A, veniret FP 92 dolor om. CF, dolor
add. P || effugit | dolore add. M, dolorem superscr. C* 93 igitur est
transp. A, igitur om. E || est ex ipsa | ex ipsa est P 94 Deum | deus
DENR, domini AM || Deus | dicit P || incarnatus | est add. E, incarnatur M
95 actu | actione superscr. C* || unctus | vel actione add. G || praesentia I
adventus superscr. C* || autem | enim G || ungentis | unigeniti F || homo om. N
96 quodi | ut l. o. D, qui ABFMNP, quid E* || et | ut D || quod* | qui M ||
unctum | unitum A || transmutatione | transmutationem ENR 97 quae !
est add. ABP || Idem | Illud G || erat | fuit superscr. C* 98 et1 om. ABGP ||
qui* | quod F || ungebatur... ungebat | ungebat et qui ungebatur C || ungens |
autem G || ut* om. P 99 non | ut l. o. E Ioo ipsa | seipsa BDP 1o1 et*
om. F || domina omnium | dominum omni M, dominus omnium N || dominans
om. F, et add. BDFGN PR || et* om. G Io2 enim om. B || Virginem | vir
gine N Io3 ita om. P || partus | genitus superscr. C* || custodivit | conservavit
l. o. D Io4 inviolatam | invioletam l. o. B || solus | solum ABDGPR, scili
cet FMN || pertransiens | transiens E || eam* | ipsam E || et om. G || servans |
conservat G Io5 quidem | quippe G II nativitas | nativitatis DEFGMNPR
1o6 eorum | earum ABP || qui | que ABFGP || pariuntur | parturiunt ABEFGP
parturiuntur DM, vacat N, parturum superscr. C* || quidam | quid agi B,
quidem FP || costam | latus superscr. C*

9o—92 IS. LXVI 7. Io4 Cf. EZECH. XLIV 2.

 324 Burgundionis Versio

partum esse Dei genitricis. Non enim impossibile erat et per portam
clausam pertransisse, et eius non laedere signacula.
9. Manet igitur et post partum Virgo quae semper Virgo,
110 nullatenus viro usque mortem copulata. Etsi enim scriptum est:
“Et non cognovit eam donec peperit Filium eius primogenitum”,
sciendum quod primogenitus est qui primus natus est, etsi unigeni
tus fuerit. Nam [primogenitus] primum quidem natum esse ostendit,
non omnino autem et aliorum coostendit nativitatem. “Donec''
115 autem determinati quidem temporis dilationem significat; non
enuntiat autem quod postea. Ait enim Dominus: “Ecce ego vobis
cum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi'',
non ut post consummationem saeculi separandus. Ait denique
divus Apostolus: “Et ita semper cum Domino erimus'', post
120 communem resurrectionem dicens.
Io. Qualiter enim utique quae Deum genuit, et ex consequen
tium experentia miraculum cognovit, viri copulationem assumpsit?
absit! Non sobriae cogitationis haec intelligere, nedum agere.

Io7 partum esse transp. BGR, genitum superscr. C* || impossibile

erat transp. E Io7—1o8 per . . . pertransisse | per portam clausam
pertransire FP, per clausam portam pertransisse MN, pertransisse per
portam clausam DGR Io9 et om. G || Virgo* | et add. N || quae
semper Virgo om. F 1 Io viro | virgo MN || usque | ad add. FMNP ||
Etsi enim | Et P, Etsi in textu, enim interl. D || est om. ADGR 1 1 I donec |
usque ABG, usquequo C^DEFMN PR || eius | suum BE I 12 est* om. N ||
primus | primo GN R, natus est add. del. P || est* om. P 1 13 fuerit | fuit
AB P || ostendit | ostenditur EMNP 114 autem om. ABDEFGMNPR ||
coostendit | quo ostendit B || nativitatem | usque vel add. B I 15 deter
minati | determinata BR, om. FMNP || quidem del. M, om. BN, quondam F,
quandam P || quidem temporis transp. E || dilationem | hic add. B || non
om. P I 16 enuntiat | enuncians EMN || autem om. FR II Dominus | et
add. ABDGR || ego om. DEFGN PR 1 17 sum om. B II consummationem |
consummatione C I 18 non . . . saeculi mg E || separandus I separandum G ||
Ait | enim add. E || denique | enim P, etiam AB I 19 divus om. ABP,
divinus FG || semper cum Domino | cum domino semper B I2o communem I
omnium A, vero add. N I21—122 ex consequentium | eorum qui secun
tur B, vel eorum que consecuta sunt mg add. M, eorum que consecuta sunt
superscr. C* 123 Non | Nam B || cogitationis | cognitionis l. o. D, est add.
C* || haec | et add. del. P || intelligere nedum agere | agere neque intelligereFII
nedum | ne AB, neque EFMN, nec et DR, vere G, ne et P, maria mg add. M

IIo—1 1 1 MATTH. I 25. I 16—117 Ibid. XXVIII 2o. I 18—119 I Thess.

IV 17.
 Capitula 87—88 325

II. Sed ipsa beata, et earum quae super naturam donationum

digna effecta, dolores quos effugit pariens hos in passionis tempore 125
sustinuit, a maternali compassione viscerum lacerationem tollerans;
et quem Deum cognovit per nativitatem, hunc ut maleficium
interfectum videns, ceu gladio cogitationibus lacerabatur. Et hoc
est: “Et tui vero ipsius animam pertransibit gladius''. Sed trans
mutat tristitiam gaudium resurrectionis, Deum carne mortuum 130
praedicans.
Migne Canc.
[V, 15 CAPITULUM 88 IV, 7
1164 I DE SANCTORUM ET RELIQUIARUM EORUM HONORE
I. Honorandum sanctos ut amicos Christi, ut filios et haeredes
Dei, ut ait theologus Iohannes et evangelista: “Quotquot autem
receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri”. “Quare .»

non adhuc sunt servi, sed filii; si autem filii, et haeredes: haeredes
quidem Dei, cohaeredes autem Christi”, ait Apostolus. Sed
Dominus in sacris evangeliis apostolis ait: “Vos amici mei estis.
Non adhuc voco vos servos; servus enim non novit quid facit
124 Sed | et add. BEMN || earum | ipsarum G || super | supra G 125 ef
fecta | effectum l. o. E || pariens | cum peperit superscr. C* || hos in | homo
sine P, christi add. ABC°DEFGMNPR || passionis tempore transp. MN,
passione EGR I26 a maternali vacat A 1, add. A*, a maternali D', corr. D*,
a om. F || lacerationem | laceratione ABD, compationem F, dilaniationem
C2G I27 quem | que G I 27—128 et quem . . . videns om. A I 28 ceu !
cum AG, seu BDN PR, ceditur F || lacerabatur | laceratur ABFMNP, dilcera
batur DGR, id est dilaniabatur mg add. M, superscr. C* 129 Et* | ut l. o.
D || tui | tuam B || vero om. A BFMN P I3o tristitiam | in add. B || gau
dium | gladium F || Deum | domini AFGPR || carne om. G I3I praedi
cans | predicatum F
1 CAPITULUM 88|88 D*, om. ABCEFGMNPR || 7 | sic D*GMNP, c. 7
BR, om. ACEF 2 DE ... HONORE om. F || EORUM om. ABDEMNP ||
HONORE | honoratione E 3 Honorandum | Honorandos BPR || ut* |
et B 4 theologus Iohannes transp. P, theologus ihesus l. o. C || et om. F ||
autem om. E 5 filios | filii M, filios add. F 6 non adhuc transp. DEF
MN || sunt om. AB || autem filii transp. E || et om. P 6—7 haeredes qui
dem om. A B, heredes autem FMN 7 cohaeredes | heredes P || autem
Christi | christi sunt F || ait Apostolus om. ABDEFGMNPR || Sed | et add. BC
8 sacris | scripturis add. P || apostolis om. A, suis add. G 9 Non adhuc
transp. F || voco vos transp. ABCDGMNPR || enim | autem FP || quid | que EFN

129 LUC. II 35.

4—5 IOH. I 12. 5—7 Gal. IV 7, Rom. VIII 17. 7—1o IOH. XV
I4—15.
 326 Burgundionis Versio

10 Dominus eius''. Si autem et “rex regnantium et Dominus domi

nantium'' et “Deus deorum'', qui conditor omnium et Dominus
dicitur, omnino et sancti et dii et domini et reges. Horum enim
Deus, Deus et Dominus et rex et est et dicitur. “Ego enim sum”,
ait Moysi, “Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Iacob”. Et deum
15 pharaoni Moysen Deus fecit. Deos autem dico et reges et dominos,
non natura, sed sicut passionum dominantes et de hiis regnantes,
et divinae imaginis similitudinem, secundum quam et facti sunt,
intransmutatam custodientes: rex enim dicitur et quae regis
imago; et unitos Deo secundum electionem, et hunc suscipientes
20 inhabitatorem et huius participatione effectos gratia, quod ipse
est natura. Qualiter igitur non honorandi sunt, qui ministri et
amici et filii Dei existunt? “Honor enim qui ad devotos conservorum
demonstrationem habet bonae voluntatis, quae est ad communem
dominatorem''.
25 2. Hii enim promptuaria Dei et pura cenacula facti sunt:
“Inhabitabo enim in eis'', ait Deus, “et inambulabo et ero illorum
Deus''. Igitur quoniam quidem “iustorum animae in manu Dei
Io et* om. FP || rex | et add. A || regnantium | regum superscr. C* II qui
interl. C* || omnium et Dominus | est et dominus omnium ABDEMNP, est
et deus FGR 12 omnino et | omnino C, ergo omnino et DR, ergo omnes
ABEFGMNP || et* om. ABFM 13 Deus* om. NP, et deus P, deus et E ||
Deus et Dominus transp. B || et est et om. G || enim I ait add. del. B || enim
sum transp. MN 14 Moysi | moyses F || Deus* | deus add. B || et* om. AB
DFGP || et* om. BDP || deum | domini AP 15 pharaoni | pharaonis
ABEFG || Deus fecit transp. AB, Deus om. FMNP || Deos | dominos l. o. E ||
et1 om. ABMN || et dominos om. FN I7 imaginis | ymaginationis P ||
et* owt. P 18 intransmutatam | impertransmutatam C*E || et quae |
quoniam II regis | regit M I9 unitos | unctos M || Deo | deos B 2o in
habitatorem | in habitationem F || participatione | participationem B, parti
cipationis G || quod | quidem M || ipse om. P 21 est om. A II igitur om. AF
22 et filii Dei existunt | dei sunt et filii F, Dei om. A || qui | est add. GP || ad
devotos | advocatorum B, ad devotorum A 23 demonstrationem | domina
tionem F || habet bonae transp. NP 24 dominatorem | dominationem F
25 promptuaria | promptuarii ABFGMNPR II Dei om. F, de MN II et om.
ABEFGMNPR || facti om. E, facte G 26 enim om. E || ait | dicit D ||
Deus | dominus DFGM 27 quoniam om. F || quidem om. EF II iustorum !
deus add. del. A

1o—II Apoc. XIX 16. 12 Deut. X 17, Ps. 49 I, 83 8, 135 2, DAN. II

47, XI 36. 13—14 Exod. III 6, MATTH. XXII 32, MARC. XII 26;
cf. LUC. XX 37. 14—15 Exod. VII I. 22—24 BASILIUS Hom. r9
in s. quadrag. Martyr. P. G. 31 5o8B. 26—27 II Cor. VI 16, Lev. XXVI
II-I2. 27—28 Sap. III 1, cf. Deut. XXXIII 3.
 Capitulum 88 327

sunt, et nequaquam tanget eos mors'' ait divina Scriptura;

mors enim sanctorum somnus magis est quam mors. “Laborave
runt enim in praesenti saeculo, et vivent in finem'' et “Pretiosa 80
in conspectu Domini mors sanctorum eius''. Quid igitur pretiosius
quam in manu Dei esse? Vita enim est Deus et lux, et qui in manu
Dei sunt, in vita et luce existunt.
3. Quoniam autem per intellectum in corporibus eorum habi
tavit Deus, ait Apostolus: “Nescitis quoniam corpora vestra 35
templum inhabitantis in vobis Sancti Spiritus sunt?” “Dominus
autem spiritus est''. Et “Si quis templum Dei corrumpit, corrumpet
1165 hunc Deus''. Qualiter igitur non hono|randum est animata templa
Dei, et animata Dei tabernacula? Isti viventes fiducialiter Deo
assistunt. 40

4. Fontes nobis salutares dominator Christus sanctorum suorum

praebuit reliquias, multiformiter beneficia irrigantes, unguentum
boni odoris ex se manans tribuentes. Et nullus hoc discredat. Si

28 nequaquam | non F || tanget | tangit G, tangeret E || eos | illos F ||

mors | tormentum ABCDEGMNR, tormentum malitie FP 29 somnus
magis est | sonus magis est C, magis (sanctorum add. del.) somnum est P,
somnus est magis ABENR, est om. M 3o enim om. FP || in1 om. B ||
et* | ut D || vivent | in futuro add. del. G || Pretiosa | est add. AGP 31 Do
mini... eius | est etc. B, etc ANP || igitur | enim DGR || pretiosius | est add.
del. B 32 est om. NP || qui | quia NP, quod l. o. E 33 Dei sunt | sunt
eius E || existunt ] sunt A BNP, om. F 34—35 Quoniam . . . Apostolus
om. F 34 Quoniam I Qui M || in interl. C, ex l. o. E 34—35 habitavit |
inhabitavit AC, inhabitat M 35 Deus | ut add. AB || quoniam | quia E
36 templum | sunt add. G || vobis | nobis NP || Sancti Spiritus transp. ABC
DEGMNPR || sunt om. G || Dominus | domini M, deus AER 37 corrumpit!
corrumpet A 37—38 corrumpet hunc Deus | hunc deus corrumpet G
38 igitur | enim P || honorandum est | honorando est C, honorandus est ADG,
honoranda EF, est add. E* 39 fiducialiter | in veritate cum libera presentia
fiducialiter B, in veritate cum libera presentia AC1FMN PR, id est fiducialiter
superscr. C°, in libera veritate cum libera presentia E, in presentia G, in veri
tate cum presentia libera D 41 dominator | autem add. D || Christus | qui
add. ABFGMNPR, quod add. del. E 42 multiformiter | multiformia
ABCEFGNR, multiforme MP || beneficia | dei add. E || irrigantes | irrogantes
F II unguentum | unguent A, ungent l. o. A 43 tribuentes | dominator
christus qui electorum add. del. P, addendo vacat || discredat | discedat AEF
NPR, decedat G, in hoc incredulus add. M, in hoc incredulus esisterit
superscr. C*

29—3o Ps. 48 8—Io. 3o—31 Ps. I 15 6. 35—36 I Cor. VI 19, cf. III 16.
36—37 II Cor. III 17. 37—38 I Cor. III 17. 43—44 Exod. XVII 6.
 328 Burgundionis Versio

enim ex rupe et firma petra aqua in eremo emanavit, volente Deo,

5 et ex maxilla asini Samson sitienti, ex martyrum reliquiis unguen
tum bene olens emanare incredibile? Nequaquam! scientibus
demum Dei virtutem, et sanctorum qui ab ipso honorem.
5. In lege omnis qui mortuum tangebat immundus existebat.
Sed hii non mortui sunt. Ex quo enim qui ipsa vita, qui vitae
50
causa, in mortuis reputatus est, eos qui in spe resurrectionis et fide
quae est in ipsum dormierunt, non mortuos nuncupamus. Mortuum
enim corpus qualiter miracula operari potest? Qualiter igitur per
eos daemones abiguntur, infirmi curantur, caeci respiciunt, leprosi
mundantur, tentationes et tristitiae solvuntur, “omne donum
55 bonum ex Patre luminum'', per eos hiis qui indistanti fide petunt,
descendit ? Quantum utique laborares, ut ducem invenires qui
mortali te regi adduceret, et pro te ad ipsum sermones faceret ?
Duces igitur generis totius, qui ad Deum pro nobis interpellationes
faciunt, non honorandum? Utique quidem honorandum, templa
60
erigentes Deo in horum nomine, fructus afferentes, horum memori
am venerantes, et in ipsis laetantes spiritualiter, ut propria con
vocantium laetitia fiat, ut non mitigare tentantes, e converso eos
44 emanavit | manavit N 45 et om. B || asini om. F || Samson sitienti |
samsoni scienti P || ex | et F, et ex P 45—46 unguentum bene 1 un
guenti eum bone N 46 incredibile nequaquam transp. BGR, est add.
ABC°DEGMPR, autem add. FN || scientibus | sitientibus F 47 demum !
donum N, dico F II Dei om. EF || virtutem et | veritatem F 48 omnis !
enim add. G, enim omnis BP 49 hii om. F || quo | putatus est add. del. F ||
qui' om. ABDEFGMNPR, per se superscr. C* || vita | et add. Ci, christus
superscr. C* || qui* | que BFGNR 5o qui om. B || fide | fides P 52 ope
rari | facere F || igitur | enim E 53 eos | eas G || caeci | cum M || respiciunt |
vident F || 54 omne donum | donum enim omne N 55 hiis om. E II
indistanti | instanti NP, inesitabili superscr. C* 56 descendit | descedit C ||
qui | quod l. o. E 57 mortali . . . adduceret | mortali regi adduceret E,
mortali regi te adduceret D, ad immortalitatis regem duceret ABFMN, ad
immortalititatis regem ducent l. o. F, ad immortalitatis regem te duceret P
58 generis totius transp. CGP || interpellationes | interpellationem DG, inter
cessiones superscr. C* 59 honorandum* | honorandi DPR, est add. FM ||
Utique quidem honorandum mg E, Utique quid honorandum D, quidem
om. ABGN 6o in om. F || nomine | hominis N || fructus mg D II afferentes !
offerentes A 6o—6I memoriam | memorias C 61 ipsis om. D || laetantes
om. P 61—62 convocantium laetitia fiat | convocantium fiat letitia G,
sanctorum convocantium fiat letitia FM, letitia sanctorum invocantium fiat
NP, sanctorum eorum superscr. C* 62 ut non transp. ABDEFR, non
eos G, non ut eos P || mitigare | eos add. B, superscr. C* || eos | nos F
45 Iud. XV I9. 48 NUM. XIX I I. 54—55 IAC. I 17.
 Capitulum 88 329

irasci faciamus. Nam hiis quidem quibus Deus mitigatur, et huius

ministri laetantur; hiis autem quos odio habet Deus, et huius
1168 ministri inimicantur. “In psalmis | et hymnis et canticis spirituali- 65
bus'', et compunctione et indigentium misericordia, sanctos nos
fideles mitigemus; quibus maxime et Deus mitigatur. Titulos eis
erigamus et visibiles imagines, et ipsi animati tituli et imagines
eorum virtutum imitatione efficiamur. Dei genitricem, ut principa
liter et vere Dei matrem honoremus. Prophetam Iohannem, ut 70
praecursorem et baptistam et apostolum et martyrem: neque
enim “in natis mulierum maior Iohanne erectus est'', sicut
ipse Dominus dixit, et regni ipse primus praeco factus est.
Apostolus, ut fratres Domini et inspectores et ministros passio
num eius, “et omnes quos praevidens praedeterminavit conformes 75

imagines Filii sui'' Deus et Pater: “primum apostolos, secundo

prophetas, tertio pastores et doctores'', et martyres Domini ex
omni ordine electos “sicut milites Christi'', et qui eundem biberunt
calicem, et vivificae eius mortis baptizarunt baptismate, sicut

63 quidem om. C || et om. FP 64 quos | que C 65 inimicantur | imi

tantur M, immutantur F || hymnis | humanis M, humanis hymnis F || et?
om. FMN || canticis | cantibus M 65—66 spiritualibus | cantantes add. ABD
EFGMNPR, cantati add. C, cantantibus l. o. C 66 compunctione | compunc
tio F, compunctionem N || indigentium | et add. P || sanctos | tuos add. A
67 maxime . . . mitigatur | deus maxime mitigatur F, maxime mitigatur deus P,
maxime et mitigatur deus N || eis | eius ABDEFGMPR 68 erigamus |
erigimus C, tangamus E || et ipsi . . . imagines mg D || tituli | vituli M || et*
om. F 69 virtutum | virtutis F || efficiamur | efficiamus A || ut | et B
69—7o principaliter et vere transp. B, vere om. F 7o—71 Prophetam . . .
martyrem om. F 72 enim om. A BNP || Iohanne om. A B, surrexit add. F,
superscr. C* 73 ipse1 om. A BNP || Dominus dixit | dicit dominus A B,
dicit deus N, dixit deus P || regni | regi EFMPR, regis ABGN || ipse
primus... est | preco ipse factus est primus E, primus ipse preco factus est
ABGN, preco primus ipse factus est D, primus preco ipse factus est P
74 inspectores | spectores l. o. E 74—75 passionum . . . omnes om. F
75 eius | ipsius D, om. ABEGMN PR || omnes om. A N || praevidens | deus
add. E || praedeterminavit | predestinavit ABNP, et add. E 76 imagines |
imaginis EF, imaginem ABNP || Filii sui transp. G, Filii sunt N || et om. G
77 ex | et rex MN, et ex ABFGR 78 et om. F 79 et om. M || vivificae |
mirifice G || baptizarunt | baptizantur NPR, baptizate A, baptizari BM,
baptizati FG, baptizati sunt E, baptizaverunt mg add. D* || baptismate |
baptisma D

65—66 Eph. V 19. 72 MATTH. XI I I. 75—76 Rom. VIII 29.

76—77 I Cor. XII 28. 78 II Tim. II 3.
 33o Burgundionis Versio

80 communicatores passionum eius et gloriae; quorum agminis prin

ceps protodiaconus Christi et apostolus et protomartyr Stephanus;
et sanctos patres nostros deiferos askitas (id est confessores), qui
prolixius et laboriosius martyrium conscientiae ut athletae certa
verunt, et “circumierunt in melotis, in caprinis pellibus; deficientes,
85 tribulati, afflicti, in solitudinibus errantes et montibus et spe
luncis et cavernis terrae; quibus dignus non erat mundus''. Pro
phetas, qui ante gratiam; patriarchas iustos qui praenuntiaverunt
Domini praesentiam. Horum omnium respicientes conversationem,
zelemur fidem, caritatem, spem, zelum, vitam, patientiam passio
90 num, constantiam usque ad sanguinem, ut et eisdem gloriae coronis
cum ipsis communicemus.

;3;; CAPITULUM 89 ;;;

DE SANCTIS IMAGINIBUS

I. Quoniam autem quidam adversum nos conquaeruntur, ado

1169 |rantes et honorantes Salvatoris nostri et reginae nostrae et Dei
8o communicatores | communicantes FM, comilitones ABGP || passionum
eius transp. AGNP || agminis | agimus A 8o—81 princeps | est add.
ABDFMN PR, est princeps EG 81 apostolus | protoapostolus christi P ||
et* | vel G 82 sanctos | sancti F || nostros | misticos F 83 martyrium
conscientiae | martyrum constantie BF, martyrium constantie AEGR,
martyrum consciente l. o. D, corr. D*, conscientie martyrium N || ut athletae
mg A, et athletae F, ut ethice l. o. D 83—84 certaverunt et om. F 84 et
circumierunt om. G || in* om. A, et DEFGNR, et in B || caprinis pellibus
transp. G, et add. A, egentes add. B, quae deinceps add. DEFGMNPR II
deficientes | gentes add. P, egentes add. N, egentibus superscr. C* 84—85 de
ficientes... afflicti | afflicti deficientes tribulati G 85 solitudinibus !
eremis superscr. C* || et1 | in BE 86 dignus non erat | non erat dignus ER
88 Domini | Dei BDR || praesentiam | presentia B, adventum superscr. C* ||
conversationem | textus urbanitatem superscr. C* 89 zelemur | celemur
1. o. E || fidem | et add. F || caritatem | id est amorem mg add. M, superscr. C* ||
caritatem, spem transp. AEG, spem et caritatem BNP || zelum | celum E II
vitam, patientiam transp. F 89—9o patientiam passionum transp. A 9o con
stantiam | perseverantiam superscr. C* 9o ut... gloriae mg P, et eorum que
in textu sed. del. P, ut glorie A, ut om. DMN, et om. CEF 91 cum ipsis om. F
1 CAPITULUM 89189 D*, om. ABCEFGMNPR || 8 || sic D*GMN, c. 8
BR, om. ACEFP 2 DE SANCTIS IMAGINIBUS om. F 3 Quoniam !
Quando P || autem quidam | quidam AC, quidem autem B, quidem DEFG
MN PR || adversum | adversus GNP || conquaeruntur | conquerunt A
4 et honorantes om. A, et venerantes NR || et* | id est G

84—86 Hebr. XI 37—38. 88—89 Hebr. XIII 7.

 Capitula 88—89 33I

genitricis imaginem, amplius autem et reliquorum sanctorum et 5

ministrorum Christi, audiant quod a principio Deus hominem
secundum propriam imaginem fecit. Cuius igitur gratia nos ad
invicem adoramus, nisi quod secundum imaginem Dei facti sumus?
Ut enim ait deiferus et magnus in divinis Basilius: “Imaginis
honor ad protypum provenit (id est exemplar)''. Prototypum 10
autem est quod imaginatur, ex quo quod derivatur fit. Cuius
igitur gratia mosaicus populus tabernaculum in circuitu adorabat,
imaginem et typum ferens supercaelestium, magis autem universae
creationis? Ait denique Deus Moysi: “Vide facias omnia secundum
typum, monstratum tibi in monte''. Sed et cherubim obumbrantia 15
propitiatorium, nonne opera manuum hominum ? Quid autem
quod in Hierosolymis famosum templum ? nonne manufactum
et hominum arte constructum ?
2. Divina autem scriptura accusat adorantes sculptilia, sed et
immolantes daemonibus. Immolabant quidem Graeci, immolabant 20
autem et Iudaei; sed Graeci quidem daemonibus, Iudaei autem

5 imaginem | cuius igitur gratia nos add. P || amplius | adhuc superscr. C*

8 quod secundum | secundum quod E, ad quod F || facti sumus transp. G
9 in divinis | et divinus N Io provenit | pervenit DF || provenit . . .
exemplar | id est exemplar provenit C II autem est om. A, est om. E ||
imaginatur | imaginamur C*, figuratur superscr. C* || ex quo | scil.
primitivo superscr. C* || derivatur om. F, divinatur AMN 12 igitur om. E ||
tabernaculum I in tabernaculo superscr. C* || circuitu | cantu B, circum
stanter, rundis superscr. C* || adorabat | adorabatur CN, adorabant l. o. C
13 et om. P || ferens | ferente superscr. C* || magis autem transp. N
14 denique Deus transp. E II Vide | Unde G, ut add. B || facias !
faciaes C, facies DE 15 typum om. G 16 manuum | sunt add. F
17 quod om. EG || nonne | nunc F, quod manuum hominum, quid autem
quod in ierusalem famosum templum, nonne add. N 18 hominum arte
transp. F || constructum | confructum l. o. D 19 autem om. B, enim F ||
accusat adorantes transp. F || et om. BF 2o immolantes | quidem
add. PR II quidem I et add. CDEFGNR || Graeci | et gentiles add. MP, id
est gentiles add. ABC°EGN, gentiles greci F 21 autem* | aut N || et
om. ABNP II quidem om. ABN

6 Gen. I 26. 9—1o De Spiritu S. 18 P. G. 32 149C. 12 Exod. XXXIII Io.

14—15 Exod. XXV 4o, Hebr. VIII 5. 15—16 Exod. XXV. 18 seq., Hebr.
IX 5. 16 IV Reg. XIX 18, II Chron. XXXII 19, Ps. 1 13 12, 134, 15, IS.
XXXVII 19, BARACH VI 5o. 17—18 III Reg. VI 1 seq., II Chron. III
1 seq., cf. MARC. XIV 58. I9 Ps. 967, 1o5 19, Exod. XX, 4, Lev. XXVI I,
Deut. IV 16 seq. V 8. 2o—21 Deut. XXXII 17,. BARACH IV 7.
25 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 332 Burgundionis Versio

Deo. Et abiectibilis quidem quae Graecorum immolatio erat, et

condemnabilis; quae Iudaeorum autem Deo acceptabilis. “Immo
lavit'' enim “Noe et odoratus est Dominus odorem boni odoris
25 bonae electionis'', et bonae ad eum voluntatis bonum odorem
acceptans. Ita Graecorum quidem sculptilia, quae daemonum
erant imaginationes, abiectibilia et detestabilia existunt.
3. Cum hiis autem invisibilis et incorporei et incircumscriptibilis
et infigurabilis Dei, quis potest facere imaginem ? Insipientiae
1 172 igitur summae | et impietatis est figurare quod divinum.
Hinc, in veteri testamento non erat assuetus imaginum usus.
Quia vero Deus “propter viscera misericordiae suae'' secundum
veritatem factus est homo, propter nostram salutem, non ut
Abrahae visus est in specie hominis, non ut prophetis, sed secundum
35
substantiam factus est vere homo, et perambulavit terram “et
cum hominibus conversatus est'', miracula fecit, passus est, cruci
fixus est, surrexit, assumptus est; et haec omnia secundum veri
tatem facta sunt et visa sunt ab hominibus, scripta quidem sunt
ad memoriam et doctrinam nostram tunc non praesentium, ut

22—23 Et . . . Deo om. A 22 Et om. BCFNP || abiectibilis !

detestabilis BDEFGMNPR || quidem | autem dei M, deo add. BNP ||
immolatio | deo add. F || erat et om. N 23 condemnabilis | dempnabilis P ||
autem om. F || Deo interl. P || acceptabilis | accepit P 24 enim interl. P,
autem B || odoratus | adoratus l. o. F || odoris | et add. P 25 ad
eum | ad eam P, a deo F || bonum odorem | bonu odore C 26 quidem
om. NP || quae om. E, quia C 27 imaginationes | vel add. FM || abiectibilia |
adiectibilia B, erant add. G || existunt | Adhuc add. B 28 Cum hiis I ad
hec superscr. C* || autem om. FMNP || invisibilis om. A || et incorporei om. N,
et incorruptibilis F 29 et infigurabilis om. B || quis | qui MN || Insipientiae |
Incipientes A 3o summae | summo E, est add. F || est om. E || figurare !
figurari P || quod divinum | divinitatem C, est add. FMNP 31 Hinc, in
veteri om. FMN, Hinc in vete et C 33 non ut transp. AMR, non om.G 34 vi
sus | iustus G 35 factus est vere homo | vere factus est homo ABCFMN PR,
vere homo factus est E, factus est homo propter nostram salutem verus
homo G || terram | super superscr. C* 36 cum ... est | conversatus est
cum hominibus conversatus est C, est om. A 37 surrexit | resurrexit BCEFN
est* om. A P || haec om. ABDEFGMNPR 38 sunt' om. B || sunt* om. A,
et visa add. F || quidem om. C, autem G || sunt* om. P 39 memoriam et
doctrinam transp. G || doctrinam nostram.| nostram doctrinam sunt P, no
stram om. FMN || tunc | sunt FM || ut mg D 39—4o ut non | et ut F

23—25 Gen. VIII 21. 32 LUC. I 78. 34 Gem. XVIII 1 seq.

35—36 BARUCH III 38.
 Capitulum 89 333

non videntes, audientes et credentes potiamur beatitudine Domini. 40

Quia vero non omnes noscunt litteras, neque lectioni vacant,
patres excogitaverunt velut quosdam triumphos in imaginibus
haec scribere, ad velocem memoriam. Quapropter multoties non
secundum mentem habentes Domini passionem, imaginem Christi
crucifixionis videntes et salutaris passionis in rememorationem
venientes, procidentes adoramus; non materiam, sed imaginatum,
quemadmodum neque evangelii materiam neque crucis materiam
adoramus, sed typoma (id est figurationem). Quid enim differt
crux, non habens Domini typoma (id est figurationem) ab habente!
Similiter et Dei genitricis imaginis non materiam, sed figuram
adoramus. Honor enim qui est ad ipsam, ad eum qui ex ipsa in
carnatus est reducitur. Similiter autem et sanctorum certamina,
erigentia nos ad fortitudinem et imitationem et zelum virtutis
eorum, et gloriam Dei. Sicut enim diximus: “Honor qui est ad
devotos conservorum demonstrationem habet benevolentiae, quae
est ad communem dominatorem''; et “Imaginis honor ad proto

4o videntes... credentes | ut cum non vidimus audierimus autem et credi

derimus superscr. C* || audientes | autem add. C || et interl. F || potiamur | po
tiamus C, patiamur B || beatitudine | habitudine B || Domini | dei BP, om. A
41 Quia | qui N || vero | autem FMN || non omnes transp. P || omnes...
litteras | noscunt litteras omnes F 43 haec | hiis G || scribere | describere
ABP || velocem memoriam | in compendiosa monumenta superscr. C* || Qua
propter | Quia propter C, quia F 44 mentem | mentes FGNR, incentem P ||
Domini passionem transp. G || imaginem | imaginis BDR 45 crucifixionis |
crucifixi FG, crucifixionem ABDR || rememorationem | memorationem FMN
46 procidentes | procedentes A, om. F 46—48 non . . . adoramus om. P.
46 materiam | naturam B || imaginatum | figuratum superscr. C* 47 evan
gelii | evangelium A 48 typoma | domini add. G || figurationem | habentem
add. E II Quid enim | quod l. o. E, Quid eius F, om. G 48—49 differt. . .
figurationem om. G, crux om. P 49 Domini typoma transp. F, ab habente
add. del. D || id est om. E, et FMN || ab | non N 5o et interl. P || imaginis |
imaginem BP, imagineis l. o. D || materiam | naturam ABFP || sed mg D ||
figuram | figura C 51 eum | deum P || qui* | est add. AN II ipsa | ea MR
52 est reducitur | reducetur E || autem om. G 52—53 certamina erigentia !
certamina exigentia NP, victorias mg add. M, victorias erigentes superscr. C*
53 fortitudinem | fortitudines BDFGR, et imaginationem add. del. A 54 et |
ad add. ABP || enim om. FMN || qui est om. F, est om. G 55 habet om. FP,
mg D || benevolentiae | devotionis superscr. C* 56 honor | honos ADMN

4o Cf. IOH. 29. 54—56 BASILIUS MAGNUS Homil. 19 in s. quadrag.

Martyr. P. G. 31 5o8 B. 56—57 BASILIUS De Spiritu S. 18 P. G. 32
149C.
25•
 334 Burgundionis Versio

typum (id est exemplar) pervenit''. — Est autem non scripta !

1173 haec traditio, velut et secundum orientem adorare et crucem
adorare, et alia plurima hiis similia.
eo 4. Fertur autem et quaedam historia, quod Dominus Augaro
Edessinorum regi, qui pictorem miserat imaginem Domini similiter
figurare, nequeunte pictore propter coruscantem a facie eius clari
tatem, ipse vestimentum propriae faciei divinae et vivificae
superimponens, in vestimento illo sui ipsius imaginem abstersisse
65 et ita cupienti Augaro misisse.
5. Quoniam autem et plurima sancti apostoli ex non scripto
tradiderunt, scribit Paulus gentium apostolus: “Ergo, fratres,
state et tenete traditiones nostras, quas edocti estis sive per ser
1 170 monem, sive per epistulam nostram''; et ad Co|rinthios: “Laudo
το autem vos, fratres, quoniam omnium meorum meministis, et sicut
tradidi vobis traditiones, retinetis''.
[Quae hic in capitulo nostro sequuntur, a veteri editore ut inauthentica trac
tantur et in notula tantummodo adhibentur; videsis P. G. col. II75—rr76, not. z.]
6. Accepimus Lucam apostolum et evangelistam pinxisse
Dominum et matrem eius; quorum imagines habere et Romanorum
famosam civitatem. In Hierosolymis autem cum diligentia con
75 sistunt, quia et Iosephus Iudaeus, ut quidam aiunt, secundum
illam speciem quam et Hierosolymis habent, quam et Romanam

57 pervenit ] provenit P 58 et* om. F || secundum | ad superscr. C*

58—59 et crucem adorare om. F, mg P 6o et quaedam | in quadam G, et in
quadam A* 61 regi | regis FMN || qui | quod per l. o. E II miserat | misit E II
Domini | dei F 61—62 similiter figurare transp. B, similiter figare C,
similiter picturare et figurare P 62 nequeunte | nequeuntes B || coruscan
tem | coruscantes ABFN 62—63 claritatem | claritates ABFMN 63 ipse !
ipsum ABP || faciei | facies A 64 abstersisse | abstraxisse D*, abstrinxisse (?
D*, abscripsisse E 66 et om. ABGPR || ex | et G || scripto | scripta G
67 scribit | scripsit ABDEFGMNPR || Ergo | Igitur P 68 quas | quos M,
quibus E 68—69 sive per sermonem om. E 69 sive | seu E || ad | ocu
lorum add. del. P || Corinthios | eorum B, l. o. D 7o autem om. CG ||
omnium meorum | omniorum P 71 vobis | tradidi vobis add. del. N ||
retinetis om. M, tenetis ABFG 72 Accepimus | Accipimus F || Lucam |
et add. B || pinxisse | promixisse N 74 famosam civitatem transp. FMN
74—75 consistunt | existunt AF II quia et transp. P, et om. F 76 quam
om. E II habent om. P

67—69 II Thess. II. 15. 69—71 I Cor. XI 2. 72—81 Fere ut AN

DREAS CRETENSIS De sanctarum imaginum veneratione P. G. 97 13o4 BC.
 Capitula 89—9o 335

vocant, eodem modo historia tradit visum fuisse Dominum syno

phryn (id est consuperciliatum), euophthalmon (id est bene ocu
latum), macropsin (id est longum vultum habentem), epikyphe
(id est acclivem), euilica (id est bonae aetatis), cum scilicet appa 80

rens homo, "cum hominibus conversabatur''.

Migne Canc.
IV, 17 CAPITULUM go IV, 9
DE SCRIPTURA

I. Unus est Deus, et a veteri et novo testamento praedicatur;

qui in trinitate hymnis laudatur et glorificatur, Domino dicente:
“Non veni solvere legem, sed implere''. Ipse enim nostram salutem
operatus est, pro qua omnis Scriptura et omne mysterium est. Et
rursus: “Scrutamini scripturas: ipsae enim testantur de me'';
et Apostolo dicente: “Multifarie et multimode olim Deus
locutus prioribus nostris in prophetis, in ultimis diebus hiis locutus
est nobis in Filio''. Per Spiritum igitur Sanctum, et “lex et pro

77 tradit | tradidit F, secundum P || Dominum | habentem add. BEMR,

habentem Dominum mg D* 77—78 synophryn | id est iuncta superestia
habentem add. B, id est coniuncta super alia habentem superscr. C*
78 consuperciliatum | supercillatum A, iuncta supercilia habentem cum
superciliatu F, superciliatum G, iuncta supercilia habentem MN, vetus
terra supercilia habentem cum superciliatu P 78—79 oculatum | id est
add. del. B 8o acclivem | adivem l. o. E, aceline A, acredinem G, ace
lientum F, vel acrelinem add. B || euilica . . . aetatis om. ADEFGMNPR,
cum scilicet vel euilica id est etatis B || cum om. BEFG II scilicet | id est F,
cum add. G 81 conversabatur | conversatus est FMN
1 CAPITULUM 9o|9o D*, om. ABCEFGMNPR || 9 | sic D*MN, c. 9
BGPR, om. ACEF 2 DE SCRIPTURA om. F, De sacra scriptura G
3 a om. F || et novo testamento | testamento et novo PR, et a novo testa
mento ABCEGMN 5 implere | adimplere EFGN || nostram om. N
6—7 Et rursus | Rursum G, Rursum te l. o. G, rursus mg P 7 scripturas !
scripturis A 7—8 de me et om. P 8 Apostolo | scriptura P || et multi
mode | multisque modis G || olim om. F 8—1o olim ... Filio | etc. A BP
9 locutus* | est add. D || prioribus | patribus C || nostris om. FG 9—Io in
ultimis. . . Filio | etc. G 9 in* | et D || diebus hiis transp. EF, hiis om. D
Io nobis | vobis F || Per Spiritum igitur | Igitur per spiritum G, igitur om.
ABMNP II et1 om. DF Io—11 prophetae | et add. ABFGNP

81 BARUCH III 38.

3 CYRILLUS HIEROSYL. Catech. 433 P. G. 33 496A. 4—5 MATTH.
V 17. 6—7 IOH. V 39. 8—Io Hebr. I 1—2. Io—II MATTH. VII
12, XI 13, LUC. XVI 16, Act. Apostol. XXIV 14, XXVIII 23, Rom. III 21.
 336 Burgundionis Versio

phetae”, evangelistae et apostoli et pastores et doctores locuti

sunt.

2. “Omnis'' igitur “scriptura a Deo inspirata omnino utilis

est''. Quare optimum et utilissimum est investigare divinas scrip
15 turas. “Sicut'' enim “lignum secus decursus aquarum plantatum'',
ita et anima, divina irrigata scriptura, inpinguatur et “fructum
temporaneum tribuit'', fidem orthodoxam; et semper virentibus
foliis, Deo acceptabilibus inquio decoratur actionibus. Ad actionem
enim virtuosam et contemplationem immaculatam, ex sanctis
20 scripturis dirigimur. Omnis enim virtutis invocationem et malitiae
universae aversionem in hiis invenimus. Si igitur erimus affectuose
discentes, erimus et multa discentes: diligentia enim et labore et
dantis gratia diriguntur universa. “Qui'' enim “petit accipit, et
qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur''. Pulsemus igitur in
25 optimum paradisum scripturarum, qui odoriferus, qui dulcissimus,
qui speciosissimus, qui omnimodis intellectualium deiferarum
volucrum cantilenis circumsonat nostras aures; qui tangit cor
nostrum et contristatum quidem consolatur, iratum autem sub
sternit, laetitia aeterna implet; qui mentem nostram ascendere
1177 facit I ad praeclara, et in modum auri fulgida dorsa divinae colum
bae, et splendidis eius alis ad unigenitum Filium et haeredem

1 1 et* om. F || et doctores om. ABDEFGMNPR 13 igitur I enim BP II

Deo | domino F 14 est* om. AC 15 lignum | lignu C, lingum D || aquarum |
aquas D || plantatum | plantatur P, transplantatum G 16 et1 om. P ||
divina irrigata transp. E, vegetata superscr. C* 17 tribuit | id est add.
C*EFGN II fidem orthodoxam transp. G, fidem catholicam B || semper I super
FM 19 et om. P || sanctis | sacris FM 2o dirigimur | dirigimus A II
enim | eius F || invocationem | impetrationem superscr. C* 21 aversionem |
declinationem superscr. C* || invenimus | inveniemus F II Si | sic F || erimus |
egerimus B 22 discentes erimus transp. B, discentes om. AFP || et multa
discentes om. F, et multa om. A, dicentes A || diligentia | studio superscr. C*
24 pulsanti | invenietur add. M || aperietur | aperire A || Pulsemus | Pulsemur
A. 25 odoriferus | qui fructiferus add. F 26 qui omnimodis | et omni
modis G, omnes modos l. o. E, qui omnimodo F, qui omnimodus MNPR ||
deiferarum | differentiarum AE 27 circumsonat | circumsonantes N,
circumsonant l. o. D, circumsonantur l. o. M II nostras aures transp. DER,
nostras add. E || qui | quod DENR II tangit | tanget ABC 28 autem |
enim N 28—29 substernit | sustinuerit l. o. E 31 splendidis I spendidis
1. o. C, splendidum D*P || et* om. E

13—14 II Tim. III 16. 15—17 Ps. I 3. 23—24 LUC. XI Io.

3o—31 Cf. Ps. 67 14. 31—32 Cf. MATTH. XXI 38.
 Capitulum 9o 337

fructiferae intelligibilis vineae reducit, et per ipsam Patri luminum

adducit. Sed ne perfunctorie pulsemus, avide autem magis et
perseveranter, ne malignemur pulsantes. Ita enim nobis aperietur.
Si legerimus semel et bis, et non dignoscerimus quae legimus, ne
malignemur, sed perseveremus, exercitemus, interrogemus: “Inter
roga'' enim, ait, “patrem tuum et annuntiabit tibi, et seniores tuos
et dicent tibi”. Non enim omnium est cognitio. Hauriamus ex
paradisi fonte perennes et purissimas aquas, salientes in vitam
aeternam. Lasciviamus, insatiabiliter voluptuemur. Gratiam enim 40

inconsumptibilem possidet. Si autem et ab hiis “qui foris sunt''

fructificare aliquid utile poterimus, non abiectibile est: fiamus
probati mensularii, naturale et purum aurum coacervantes, con
taminatum autem refutantes. Assumamus sermones optimos;
deos autem derisibiles et fabulas alienas canibus proiciamus: 45

plurimam enim ex ipsis adversus ipsos fortitudinem habere po

terimus.

32 fructiferae | fructiferum C, extrafigere A, et add. B || vineae |

vite G 32—33 et . . . adducit | et per ipsam patrem luminum adducit
mg add. C* 32 luminum | filium l. o. D 33 perfunctorie | supervacue
superscr. C* || avide | videre A || autem om. G || et om. ABDFGMNPR
34 perseveranter | perseverantur BDEG, perseveratur AN R || malig
nemur | mala putemus superscr. C* || pulsantes | vacue add. B || nobis
oppp. A B DEFGMNIPR 35 et' | vel FGMN || dignoscerimus | cognos
cerimus D, dignoverimus EF, cognoverimus EF, cognoverimus MNR ||
quae | quid BR, quod EG II legimus | legerimus AFGMR 36 malignemur |
id est ne mala putemus add. B || perseveremus | permanemus superscr. C* ||
exercitemus | exercitemur BCDEGP || interrogemus | fabulemur superscr. C*
37 et annuntiabit tibi et | etc. P || et* om. G || seniores | sermones E 38 et
om. ADER II dicent tibi | dicent et devenerent tibi A, etc. In cognitionem P,
in cognitione add. FMN || ex | huius add. ABC>DEFGMNPR 39 aquas
mg E 4o voluptuemur | voluptemur F, l. o. P 41 inconsumptibilem |
inconsupertibilem AFR II et om. ABFPR || qui | que BDMR 42 aliquid
utile poterimus | utile quid poterimus A, quid poterimus utile B, utile ali
quid poterimus DGMNR, aliquid poterimus F || abiectibile | abiectabile M,
adiectibile G, intradictibile superscr. C* || est om. F 42—43 fiamus probati
transp. F 43 mensularii | mensiolarii ABDEGMNPR, mensuralii F ||
naturale | mensurale F || aurum coacervantes | coeternitantes aurum G
43—44 contaminatum | contaminant l. o. D 44 autem om. B II optimos |
oportunos F 46 plurimam 1 pluriaque G || enim | et add. F || ipsos | eos G ||
fortitudinem | virtutem add. FMN, et veritatem add. Di, et virtutem add. D*G

32—33 IAC. I I7. 36—38 Deut. XXXII 7, Iob VIII 8. 38 I Cor.

VIII 7. 39—4o IOH. IV 14. 41 I Tim. III 7. 44 CLEMENS ALEX.
Strom. I 28 177. 45 Cf. MATTH. XIII 2o, MARC. IV 16.
 338 Burgundionis Versio

3. Sciendum autem quod viginti duo libri sunt veteris testa

menti, secundum elementa hebraicae vocis. Viginti duo enim
5o elementa habent; ex quibus quinque duplantur, ut fiant ipsa vi
1180 ginti septem: duplex enim est caph et mem et nun et 1 phe et sade.
Ideoque libri, secundum hunc modum, viginti duo quidem nume
rantur, viginti septem autem inveniuntur, quia quinque ex ipsis
duplantur. Copulatur enim Ruth Iudicibus et numeratur apud
ss Hebraeos unus liber; primus et secundus Regnorum unus liber;
tertius et quartus Regnorum unus liber; primus Paralipomenon
et secundus unus liber; primus et secundus Esdrae unus liber. Ita
igitur componuntur libri in pentateucis quaternitatibus, et manent
alii duo, ut sint endiatheti (id est dispositi) libri ita: Primos quinque
eo legales, Genesin, Exodum, Leviticum, Numeros, Deuteronomium;
haec prima pentateucos, quae et legislatio. Deinde alia penta
teucos, quae vocantur graphia (id est scriptura), a quibusdam
autem hagiographa (id est sacra scriptura), quae sunt ista:
Iesus qui Nave, Iudices cum Ruth; Regnorum primus cum secun
es do liber unus; tertius cum quarto liber unus, et duo Paralipo
menon liber unus; haec secunda pentateucos. Tertia pentateucos

48 viginti duo I XXV duo (sic) P || sunt om. G 49 elementa | id est

litteras superscr. C* || hebraicae | lingue add. M || duo om. B 49—5o enim
elementa transp. F 5o quinque duplantur transp. D, quinque duplicantur
NP, quinque duplatur A || fiant ipsa transp. F, XXII add. del. F
51 est om. ABP 52 libri om. N || quidem | qui A 53 autem
om. ABP || inveniuntur | inveniantur N || quinque ex ipsis I ex ipsis
quinque G 54 duplantur | duplicantur EP II Copulatur | copulant A,
copulantur BE || enim om. G II Ruth | nil F II numeratur I numeran
tur B || apud om. M 55 Hebraeos | eos P unus liber transp. FMN II
primus | quidem add. B II Regnorum | Regum B || unus liber transp.
B PR 56 quartus | ultimus M, liber add. P II Regnorum I regum
BF II primus | liber add. B II Paralipomenon | id est derelictorum
superscr. C* 57 liberi | et add. AER II Esdrae unus vacat A 58 libri
om. EF || et manent vacat A 59 alii duo transp. P, duo om. AB II
ut om. N, enim A, enim ut B || id est dispositi om. DG, id est dis
poni A, id est om. F || libri | liber F 6o Leviticum, Numeros transp.
EFMN 61 prima | est add. ABCEFNP 61—62 quae ... pentateucos
om. A 61 et | est DFGMNPR II legislatio | legis E 62 vocantur | vocatur
ABFG II quibusdam I quibus F 63 autem 1 ista add. MNP II sacra
om. N, sancta AC || ista | ita ABCP 64 qui | vocatur add. C*, filius
add. C* || Ruth | nihil l. o. F 65 unusi | et add. CPR II tertius cum
quarto liber unus om. MN 66 liber unus om. M || haec | est add.
ABC2GMNP 66—68 Tertia... pentateucos om. MN
 * Capitulum 9o 339

versificales libri: Iob, Psalterium, Proverbia Salomonis, Ecclesiastes

eiusdem, Cantica canticorum eiusdem. Quarta pentateucos est,
propheticus: qui duodecim prophetarum liber unus; Isaias, Iere
mias, Ezechiel, Daniel; deinde Esdrae duo in unum copulati librum 70
et Esther. Panaretos autem, hoc est Sapientia Salomonis, et
Sapientia Iesu — quam pater quidem Sirach composuit hebraice,
graece autem interpretatus est huius quidem nepos Iesus, Sirach
autem filius, — virtuosi quidem et boni, sed non numerantur,
neque iacebant in arca.
4. Novi autem testamenti: evangelia quatuor, quod secundum
Matthaeum, quod secundum Marcum, quod secundum Lucam,
quod secundum Iohannem; Actus sanctorum apostolorum per
Lucam evangelistam; catholicae epistulae septem: Iacobi una,
Petri duae, Iohannis tres, Iudae una; Pauli apostoli quatuordecim; 80

Apocalypsis Iohannis evangelistae, et Canones sanctorum aposto

lorum per Clementem.

67 versificales | versificalis D*, verificales l. o. E, versificabilis F ||

libri | liber ADEFGR || Iob om. A 67—68 Ecclesiastes eiusdem | eius
dem est (eccantans add. del.) ecclesiastes et F 68 Cantica. . . eiusdem
mg P, eiusdem om. F 69 propheticus | prophetica E 7o Ezechiel |
Eszre G, et add. ACDEGMNR || Daniel | et add. F || duo in unum |
in unum duo FM || librum om. G, libri FM 71 Esther | id est omnium
virtutum add. B || Panaretos | id est omnium virtutum liber superscr.
C* II autem | id est omnium virtutum add. MNP 72 Sapientia
Iesu I ecclesiasticus mg add. D* || quam | qui E, quod FMN || quam . . .
composuit | quem id est avus sui iesu (?) et improprie sire dictus est
superscr. C* || composuit hebraice transp. B, et posuit hebraice F
73 huius I quibus E, quoniam huius GR, qui huius ADMNP II nepos |
quidem add. del. M II Sirach | syre B, superscr. C* 74 autem interl.
P II quidem | quod E || boni | id est hii libri add. C* || numerantur |
numeratur FN 75 iacebant | iacebat F, latebant DMN PR II arca |
novi add. del. F, testamenti mg add. M, scil testamenti superscr. C*
76 testamenti I sunt add. C* II evangelia quatuor transp. B || quod
om. F 77 quodi-* om. F 77—78 Lucam . ... Iohannem | iohannem
et secundum Lucam FN, iohannem, quod secundum lucam M 78 sanc
torum om. ABGP || per I secundum FR 79 catholicae epistulae |
epistule canonice G, catholice universales epistule B, id est universales
superscr. C* || Iacobi om. G || una | et add. ABR 8o duae I III A,
secunda. l. o. D. || tres | tertia l. o. D || una I II l. o. G || apostoli |
epistule add. C 81 Apocalypsis om. P || Iohannis | apostoli et add. F ||
evangelistae om. ABG II Canones | ubi est ille ? mg add. D* 81—82 sancto
rum apostolorum transp. F
 34o Burgundionis Versio

;{;; CAPITULUM gr Ę.
1181 | DE HIIS QUAE DE CHRISTO DICUNTUR
I. Eorum quae de Christo dicuntur, modi sunt generales qua
tuor. Haec enim et ante incarnationem conveniunt ei, alia autem
5 in unitione, alia autem post unionem, alia autem post resurrectio
nem. Et eorum quidem quae ante humanationem, modi sunt sex.
Nam haec quidem eorum copulationem naturae et homousion
quod est ad Patrem ostendunt, ut hoc: “Ego et Pater unum sumus''
et “Qui videt me, videt et Patrem”, et hoc “Qui in forma Dei
1o existit''; et quae talia. Alia autem perfectionem hypostaseos eius,
ut hoc: “Filius Dei” et “character hypostaseos eius'', et hoc “Magni
consilii angelus, mirabilis, consiliarius''; et similia.
2. Alia autem circumincessionem quae est in invicem hypo
staseon significant, ut hoc: “Ego in Patre et Pater in me''; et
15
indecessibilem stabilitatem, ut Verbum, sapientia, virtus et splen

1 CAPITULUM 91|91 D*, om. ABCEFGMNPR II Io I sic D*MNP,

c. Io BGR, om. ACEF 2 DE ... DICUNTUR om. F II QUAE om. C ||
CHRISTO | deo P || DICUNTUR | ante incarnationem add. E 3 Eorum |
Horum BD II Christo | deo P II sunt generales transp. F 4 conveniunt !
convenit DMR 5 in unitione I in unitionem ADEFMR, in unione GP,
ante unionem N || autem om. F II unionem | unitionem AD, et add. P ||
autem* om. B 6 quidem quae transp. D, quae om. N || ante | post N ||
sunt sex transp. B 7 haec om. E II copulationem I copulationi AG, copula
tione F || naturae om. MNP II homousion | id est consubstantialem mg add. M,
id est consubstantialitatem superscr. C* 8 ostendunt | hoc add. F || hoc
om. P || unum sumus transp. F, unus sumus l. o. G 9 et* | ut AB, ut add.
DEFMN || videti | vidit D || et* | etiam P Io existit | exstitit E || autem
mg P || perfectionem | perfectum superscr. C* || hypostaseos | id est persona
superscr. C* || eius | et hoc magni consilii angelus add. del. D 1 I ut hoc . . .
et hoc om. AM, ut hoc NP || hoc1 | hic F II Filius Dei transp. E || et* interl. D
12 consilii I eius add. E || angelus I et add. P || mirabilis, consiliarius transp.
FMN 13 circumincessionem | circumcessionem B II in om. BFGNP
13—14 hypostaseon | personarum superscr. C* 14 significant ! significat
GP || hoc om. A || et* interl. C* || et* | alia A, alia autem B, alia add. DEFGMN
PR 15 indecessibilem I in re cessibilem superscr. C*, indecessibilitatem
1. o. G || stabilitatem | significat add. DFGMNPR II et om. AN PR

1 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3o 1—16 P. G. 36 Io4C—125 A. 8 IOH. X 3o.

9 IOH. XIV q. 9—1o Philipp. II 6. 1 1 MATTH. IV 3, 6, VIII 29,
etc.; et Hebr. 1 3. I 1—12 IS. IX 6. 14 IOH. XIV Io. 15—16 IOH. I
I, Io; I Cor. I 24; Hebr. I 3.
 Capitulum 9r 34I

dor. Verbum enim in intellectu est, Verbum autem inquio sub

stantiale; et sapientia similiter, et in potente est virtus et in lumine
splendor: inrecessibiliter enim stabiliuntur ex ipsis irrigata.
3. Alia autem velut ex causa, Patre, ut hoc: “Pater meus
maior me est''. Ex ipso enim habet et esse et omnia quaecumque
habet, esse quidem generative et non conditive, ut hoc: “Ego a
Patre exivi'', et hoc “Ego vivo propter Patrem''; omnia quaecum
que habet non traditive, neque doctive, sed sicut ex causa, ut hoc:
“Non potest Filius a seipso facere quidquam, nisi quod viderit
Patrem facientem''. Si enim non est Pater, neque Filius. Ex Patre 25
enim Filius, et in Patre et simul cum Patre, et non post Patrem.
Similiter et quae facit, ex ipso et cum ipso. Una enim et eadem,
non similis, sed eadem Patris et Filii et Sancti Spiritus est voluntas
et actio et virtus.

4. Alia autem ut paterni beneplaciti, per eius actionem com

pleti, non ut per organon (id est instrumentum) vel servum; sed

16 enim om. B || in interl. M, om. ABDFNPR || intellectu | intellectum

ABDEFGPR 16—17 substantiale | (substan)tivum superscr. C* 17 simi
liter | scil. est in intellectu add. DFGMN, est scil. in intellectu add. ER,
est in intellectu add. A, est intellectu add. B, est intellectum add. P, scil.
intellectu superscr. C* || potente | potentia ADEFGMNPR || lumine | est
add. E 18 splendor | et add. ABD*GMNPR || enim om. P, cum G ||
stabiliuntur | (stabi)littans superscr. C* || irrigata | manentia superscr. C*,
et non conditive ut hoc: ego veni ut add. del. P, addendo vacat I9 meus
om. A BENIP 2o et1 om. ABEGMPR 2o—2I et omnia . . . esse om. E,
esse om. G 21 esse quidem | scilicet habet ab eo superscr. C* || hoc om. F,
interl. A, et hoc G || Ego | veni a patre et hoc add. BMNP, veni a patre
et hoc veni add. A 21—22 a Patre exivi | exivi a patre ABMNP
22 vivo om. N || Patrem | facientem add. P || omnia om. M 23 neque |
non F || sicut | causa add. del. F || hoc om. F 24 Non potest Filius |
Filius non potest F || quidquam | quidcumque B 25 Si | Sed M ||
non om. F || est om. E 26 et^ om. G 27 et* om. ABP || quae |
qui A || et* | post add. G || Una | scil. facit superscr. C* || enim om. G ||
et° om. C 28 non . . . eadem | et E || similis | simul AFP || eadem |
et add. P || Filii | et filii add. P || Sancti Spiritus transp. ABDEFGMNPR,
et add. del. A || est | et P 3o ut | et F || eius | id est christi superscr. C* ||
actionem | acceptationem A 31 id est instrumentum om. ABDEFG
MNPR || vel | per add. CEP -

17—18 CYRILL. ALEX. Thesaurus assert. 12 P. G. 75 184 A B.

19—2o IOH. XIV 28, GREGOR. NAZ. Orat. 3o 7 P. G. 36 I I2 C—113 A.
21—22 IOH. XVI 28. 22 IOH. VI 57 (58). 24—25 IOH. V 19.
 342 Burgundionis Versio

ut per substantiale et enhypostaton eius Verbum et sapientiam et

virtutem, propterea quia unus in Patre et Filio consideratur motus,
ut hoc: “Omnia per ipsum facta sunt'', et hoc “Misit Verbum
35
suum et sanavit eos'', et hoc “Ut cognoscant quoniam tu me
misisti''.
1 184 5. ] Alia autem prophetice et horum haec quidem ut futura, ut
puta “Aperte veniet'', et quod Zachariae: “Ecce rex tuus venit
tibi'', et quod a Michea dictum est: “Ecce Dominus procedit de
40 loco suo, et descendet et superambulabit super excelsa terrae'';
haec autem futura ut praeterita, ut hoc: “Hic Deus noster, post
ea in terra visus est et cum hominibus conversatus est'', et hoc
“Dominus creavit me principium viarum suarum ad opera eius'',
et hoc: “Propter hoc unxit te, Deus, Deus tuus oleo exultationis
45
prae participibus tuis''; et quae talia.
6. Igitur quae quidem ante unionem, et post unionem in ipso
dicentur; quae autem post unionem, ante unionem nequaquam
nisi forte prophetice, ut diximus. Eorum autem quae in unitione,
32 ut om. P, interl. D || substantiale et | substantialem BE, (sub
stan)tivum superscr. C* || enhypostaton | id est ypostasim habens add. B,
id est subsistens id est hypostasim habens superscr. C* 33 propterea
quia | quia AB, propter quod DR, propter quam G || consideratur |
consideratus l. o. E 34 Misit | deus add. P 35 suum | sanctum
add. B II eos om. N || quoniam | quia DEG, quod MR 37 et horum !
ut hoc G || haec quidem transp. E 38 Aperte | apparitive superscr. C* ||
veniet | venus F, et add. G II quod om. P II venit | veniet ABGP 39 a
Michea | michee ABMN, amaleth F || dictum est om. ABP II Dominus pro
cedit transp. E || procedit | procedet ABGP 4o loco I sancto add. C II
descendet | descendit F || super om. P 41 Hic om. ABEP II Deus I dominus
ABP 42 ea | hoc NPR || terra | terris ABEGPR || et ... est | etc. ABMNP ||
conversatus est et | cum est hec l. o. D || et hoc om. B 43 creavit. . . sua
rum | principio viarum suarum creavit me F, me om. G II viarum suarum |
viam suam ABCDEMNPR, eius superscr. C* 44 Propter hoc | propterea
BDG || Deus* om. P 44—45 oleo . . . tuis I etc. A BP 44 exultationis l
letitie DEFGMNR 45 participibus | consortibus DGR 46 quidem !
quemadmodum E || unionem* | uniotionem C*P, scil. deitas add. C* || et |
quia P || unionem* | uniotionem C*P 46—47 in . . . ante unionem mg D
46 ipso | dominentur add. A 47 dicentur | iudicentur A, dicuntur EMP II
quae | quod MN || unionem' | unione C, unitionem MP, in ipso add. G II
ante unionem om. B, ante unitionem P 48 unitione | unione AEFGNR.
l. o. C, unionem D

34 IOH. I 3.34—35 Ps. Io6 2o. 35—36 IOH. XI 42. 37—38 Ps. 493.
38—39 ZACH. IX 9. 39—4o MICH. I 3. 41—42 BARUCH III 36, 38.
43 Prov. VIII 22. 44—45 Ps. 44 8.
 Capitulum 9r 343

modi sunt tres. Nam quando quidem ex meliori sermonem facimus,

deificationem carnis et logosin (id est verbalitatem), et super
excelsitudinem dicamus, et quae talia, eas quae adveniunt carni
divitias ex unione et copulatione, quae est ad altissimum Domini
Verbum, ostendentes. Quando autem a minori, incarnationem Dei
Verbi, humanationem, exinanitionem, pauperiem, humilitatem
aimus. Haec enim et quae talia sunt ex crasi (id est complexione) 55

quae ad humanitatem dicuntur de Verbo et Deo. Quando autem

ex ambobus simul sermonem facimus, unionem, communicationem,
unctionem, coniunctionem, configurationem, et quae talia inqui
mus. Propter hunc igitur tertium modum, praedicti duo modi
dicuntur. Per unitionem enim ostenditur quod habet alterutrum 60

ex subsistente ei harmonia et circumincessione. Propter unitionem

enim quae est secundum hypostasim caro deificata dicitur, et
Deus fieri et homotheos Verbo (id est simul Deus cum Verbo);
et Deus Verbum incarnatus esse et homo fieri et creatura dici et

49 sunt om. D || Nam | primus add. B || quando | quandoque

FGR, spatium liberum et quoniam A || ex | a superscr. C* 5o carnis |
verbificationem add. G || et logosin | rationem E, id est verbificatione
superscr. C* || id est om. E, verbificationem vel sermonalitatem et logosyn
id est add. B || verbalitatem | verbationem MP, vel verbationem add. N,
id est sermocinalitate superscr. C* 5o—51 superexcelsitudinem | super
exaltationem superscr. C* || dicamus | dicimus DEMNP || quae* om. F ||
adveniunt | advenerit B, advenierunt A, verbalitatem MN 52 ex unione |
coniunctionem A, ex unitione BDMP || copulatione | copulationem A, con
cretione superscr. C* || Domini om. E 53 ostendentes | secundus add. B ||
autem om. N || incarnationem | incarnationi B 53—54 Dei Verbi transp. F,
Dei interl. C 54 exinanitionem | exinatione l. o. D 55 Haec enim
om. F, habet enim ABDEGMNPR II et om. E || complexione | ex complexi
one G, completione A, copulatione FMR 56 humanitatem | humana
tionem l. o. D || dicuntur | ducuntur F || et | de GMR, ex P || Quando | Cum F,
Tertius quando B 57 simul | persona add. P || sermonem facimus transp. PII
unionem | unitionem P, et add. E || communicationem | communionem BFNR
58 coniunctionem, configurationem transp. P, coniunctionem om. G, con
cretionem superscr. C* 59 igitur om. E 6o unitionem | unionem
ABEFGNR, l. o. C II enim om. FMNP, dicuntur add. del. D || quod | quid BD,
qui FGMNP, que A 61 ex subsistente ei om. N, coherente ei superscr. C* ||
ei | vel coherente B, et EMPR || circumincessione | circumincessionem FM,
circumcessione NP II unitionem | unionem BEFGMNR, 1. o. C 62 deificata |
est add. del. B. 63 et homotheos | facta esse homotheos ADEGPR, vel factus
esse homotheos B, facta homotheos esse F, facta homotheos est MN 64 Ver
bum | et add. D || incarnatus | incarnatum ABMNPR || fieri | factus esse
superscr. C* || et* om. F
 344 Burgundionis Versio

65 “ultimus'' vocari; non ut duabus naturis transmutatis in unam

naturam compositam: impossibile enim in una natura simul con
traria naturalia fieri; sed ut duabus naturis secundum hypostasim
unitis, et circumincessionem quae est ad invicem inconfusibilem
et intransmutabilem habentibus. Circumincessio autem non ex
70 carne, sed ex deitate facta est. Impossibile enim carnem circumin
cedere per deitatem; sed divina natura, cum semel circumin
cessisset per carnem, dedit et carni ineffabilem circumincessionem
quae est ad ipsam, quam utique unionem dicimus.
7. Sciendum autem quod in primo et secundo modo eorum
1185 quae in unione sunt, conversio consideratur. Quando enim I de
carne sermonem facimus, deificationem et logosin (id est verbali
tatem), et superexcelsitudinem et unctionem aimus. A deitate
enim sunt haec, circa carnem autem considerantur. Quando autem
de Verbo exinanitionem, incarnationem, humanationem, humilia
80 tionem et quae talia, quae, ut diximus, ex carne dicuntur de Verbo
et Deo. Ipse enim hoc sustinuit volens.
8. Eorum autem quae post unionem modi sunt tres. Primus,

66 enim | est add. A || natura | naturam l. o. B 66—67 contraria

naturalia transp. F 67 fieri | vel facta esse add. B, facta esse superscr. C* II
ut | in A BENR II secundum hypostasim I ypostasi F 68 circum
incessionem | secundum incessionem N || inconfusibilem | incircumfusi
bilem AP 69 intransmutabilem | intransmutabile C, intransmutabili
tatem F || habentibus | habitibus A 7o Impossibile | Impossibilem B II
enim | est add. G, est E, est enim BPR 7o—71 circumincedere | circumin
cidere BE P 71 divina natura transp. NP || cum semel | est simul cum F
73 quam | propter superscr. C* 74 in | et A || et secundo modo | modo et
secundo ABP 75 conversio | quod conversio superscr. C* || consideratur I
consideretur MN II Quando | quoniam FM 76 logosin | verbificatione
superscr. C* 76—77 verbalitatem | sermocinalitatem superscr. C* 77 super
excelsitudinem | superexaltationem superscr. C* II unctionem | unitionem
BDM, unionem AEGNPR 78 enim | autem P || haec | et add. AB ||
carnem | hec add. del. B || carnem autem transp. N II considerantur | con
sideramur F || Quando | quoniam FGP 79 exinanitionem | et add. ABD ||
incarnationem om. BM, et add. F || humanationem | animationem D, om. M
79—8o humiliationem | humiliatione C 8o talia | et add. P || ex | a superscr.
C* || dicuntur | domini G 8o—81 Verbo et Deo transp. D 81 Ipse !
Iesus F || hoc sustinuit | substituit hoc G, hec sustinuit BCE 82 quae
om. P || unionem | mortem A || modi sunt | sunt add. P, sunt- modi sunt
ABCEGMN || tres | et add. D

65 Apoc. I 17, XXII 13, cf. IS. XLI 4, XLIV 6, XLVIII 12.
 Capitulum 9r 345

qui divinae naturae est ostensivus ut hoc: “Ego in Patre et

Pater in me”, et “Ego et Pater unum sumus'', et omnia quaecum
que ante humanationem de eo dicuntur haec et post humanationem 85
de eo dicentur, praeter hoc quod non assumpserit carnem et eius
naturalia.

9. Secundus qui humanae naturae est demonstrativus, ut hoc:

“Quid me quaeris interficere, hominem qui veritatem vobis locutus
sum?” et hoc “Ita oportet exaltari Filium hominis''; et quae talia.
Io. Horum autem quae humaniter de Salvatore Christo scripta
dicuntur, sive in verbis sive in rebus, modi sunt sex. Haec enim
eorum secundum naturam dispensative et gesta sunt et dicuntur,
puta ex Virgine fetus, secundum aetatem augmentatio et profectus,
fames, sitis, labor, lacrimae, somnus, clavorum perforatio, mors, 95
et quae talia, quaecumque naturales et indetestabiles passiones
existunt. Nam in hiis quidem unitis mixtio quidem divinitatis ad
humanitatem; verumtamen corporis vere esse creduntur, nihil

83 qui | quidem est P || est om. P || ostensivus | manifestativus

superscr. C* 84 me | est add. EP 85 ante | autem || humanationem* |
inhumanationem AFM || ante . . . dicuntur | de deo ante humanationem
dicuntur F || de eo dicuntur | de deo dicuntur C, dicuntur de deo ABP
85—86 haec ... dicentur om. F 85 haec et transp. DEGR || humanationem*]
et haec post humanationem add. G 86 eo | deo AMNPR | de eo dicentur |
dicentur de eo B || dicentur | dicuntur AGMNR || praeter | eo add. del. B ||
quod non assumpserit | quod non assumpsit ABEFGNPR, ut non dicat
superscr. C* 88 qui om. G, quidem AEFR, quod B, et P || demonstrativus |
demonstrans B || ut hoc om. P 89 quaeris | queritis BM || vobis om. A P
go oportet exaltari transp. CF II Filium | filius l. o. D 91 autem om. A ||
humaniter | homini decenter superscr. C* || humaniter de Salvatore | humana
tur de salutari nostro F || Christo om. G 91—92 scripta dicuntur transp.
AB PR 93 eorum | horum P, que add. E 94 fetus | factus BE, partus
superscr. C* || augmentatio I annuntiatio A || et om. F || profectus | (pro
fec)tio superscr. C* 95 labor | labore l. o. D, om. N || somnus om. P ||
clavorum perforatio transp. N 96 quaecumque | quocumque D || inde
testabiles | indetractibiles D, superscr. C* || quidem unitis | universis
quod F || mixtio | est add. D || mixtio quidem divinitatis | divinitatis
mixtio P, quidem om. BFGPR, est divini add. C* 98 humanitatem |
humanum superscr. C* || corporis vere | nature corporis F, corporis
quidem G, corporis nature ABDMNPR || creduntur | dicuntur B, cre
dentur D* || nihil | vel G

83—84 IOH. XIV 29. 84 Ibid. X 3o. 89—9o Ibid. VII 19, VIII 4o.
9o Ibid. III 14. 94 Cf. LUC. II 52.
 346 Burgundionis Versio

horum divinitate patiente, per ea autem nostram dispensante

100 salutem.
II. Alia autem secundum simulationem, ut interrogare: “Ubi
posuistis'' Lazarum, et rursus qui ad ficum et subexuere scilicet
secedere, oratio, et “Finxit se longius ire''; hiis enim et similibus,
neque ut homo neque ut Deus indigebat, verumtamen humaniter
105 figurabantur ad id, quod necessitas et utilitas expetebat, puta
orationem quidem, propter hoc ut ostenderet quod non est anti
theos (id est Deo contrarius), ut et causam sui ipsius honorans
Patrem; hoc, id est interrogare, non ignorans, sed ut ostendat
quod secundum veritatem est homo, cum essendo Deum; hoc
110 autem, id est secedere, ut doceat non temerarios esse, neque nos
metipsos prodere.
I2. Haec alia autem dicuntur secundum familiaritatem et
anaphoran (id est relationem), ut hoc: “Deus meus, Deus meus,
1188 ut quid me dereliquisti?” et hoc I “Nescientem peccatum, pro nobis
99 horum divinitate | harum divino superscr. C* || ea | eam P II
nostram I nostra MN || dispensante | dispensate B Io1 Alia autem I
Igitur alia autem A, Hec alia autem CMN, Hec autem alia E, Hec
autem F || secundum | fictionem add. DPR, fictionem et add. G,
rationem add. N || Ubi | ut N Io2 rursus | cursus EP II ad ficum I
ficu AEFMNPR, fini B, fieri G || et* om. N Io2—1o3 subexuere scil.
secedere | sub et vacat G, debet add. B Io3 oratio om. E, omnino FG II
Finxit se | finxisse F || ire | et in add. P Io4 homo . . . Deus I deus neque
ut homo BG || humaniter | homini decenter superscr. C* Io5 figurabantur I
figurantur E, vel fingebantur add. B, figebantur superscr. C* || et utilitas | et
humilitas D, vel humilitas R, vel utilitas AFGMN, vel humanitas l. o. N ||
puta | propter F Io6 orationem | rationem C || ostenderet | ostendit et
F || est om. P Io7 id . . . contrarius om. ACDFMN PR || ut et transp.
ACDEFMN P, et BR || honorans | honorat N Io8 hoc i. e. interrogare !
interrogat ABDEGMNPR, interrogat autem F || ostendat | ostendatur C
Io9 quod | quid E || cum essendo | coessendo ABP, tamen essendo GR
Io9—1 Io hoc . . . secedere | hoc id est secedere autem DEMNR, id est secedere
autem F, secedere autem C 1 Io doceat non temerarios | temerarios non
doceat E II temerarios esse | demum adesse F 1 1 1 prodere | prodesse ENR,
prodest B, tradere superscr. C* I 12 Haec om. C || alia autem transp.
DEFGMN PR I 12—1 13 familiaritatem et anaphoram I proprietatem
anaforice superscr. C* I 13 ut hoc | ad hoc F, ut hec B || meus' om. B, et
add. E 1 14 quid | qui A || me dereliquisti transp. FG

Io1—1o2 IOH. XI 34. Io2 MATTH. XXI 19, MARC. XI 13;

MATTH. XII 15, XIV 13, MARC. I 35, IOH. VI 15. 1o3 IOH. XI 41;
LUC. XXIV 28. I 12—123 Cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3o 5 P. G. 36
Io8C—1o9 B. 1 13—114 MATTH. XXVII 46. I 14—1 15 II Cor. V 21,
 Capitulum 9r 347

peccatum nominari''; et hoc “Factus pro nobis maledictio”, et 115

hoc “Ipse Filius subicietur ei qui subiecit sibi universa''. Neque
enim ut Deus, neque ut homo derelictus est umquam a Patre;
neque peccatum neque maledictio factus est, neque subici indiget
Patri. Nam secundum id quidem quod Deus est, aequalis est Patri,
et neque contrarius neque subiectus; secundum id autem quod
homo, numquam inobediens factus est genitori, ut subiectione
opus sit. Nostram itaque propriam faciens personam, et nobiscum
statuens seipsum haec dixit. Nos enim sumus peccati et male
dictionis rei, ut impersuabiles et inobedientes, et propter hoc
derelicti. 125

I3. Alia autem per divisionem quae est secundum excogitatio

nem. Si enim excogitatione separares in veritate inseparabilia,
scilicet carnem a Verbo, dicitur et servus et ignorans; etenim
servae et ignorantis naturae erat; et nisi unita esset Deo Verbo
caro, serva esset et ignorans; sed propter unionem quae est ad 180
Deum Verbum secundum hypostasim, neque serva erat neque
ignorabat. Ita et Deum suum Patrem vocabat.
I4. Haec autem alia propter eam quae ad nos est manifestatio
nem et credulitatem, ut hoc: “Pater, clarifica me gloria quam
115 Factus | est add. ABEFMR || pro nobis mg P 116 subicietur |
subiecerit AM || qui | quia N II. subiecit sibi transp. P, subicietur
sibi MN, subicietur sibi add. M || Neque | Non FMN I 17 est
om. B || umquam om. A 1 18 neque peccatum om. F II est om. B
118—119 neque* . . . est mg D 119 Nam om. C, quod add. B ||
quidem om. D II Deus I deo F || aequalis | par superscr. C* || est Patri
transp. DE, est om. G I2o et om. E || id autem transp. BDEGR
121 factus est genitori | est patri P 122 itaque | utique ABMP II propriam
faciens transp. N, similiare superscr. C* 122—123 nobiscum statuens |
nobis constituens P 123 haec dixit | hoc dixit AEGMNPR, dixit hoc F
124 ut | per add. P || et* om. F 126 Alia autem | Hec alia autem DEFMNR,
Hec autem alia ABGP || divisionem | divisiones A 126—127 excogita
tionem | cognitionem AP 127 excogitatione | cogitatione C I28 scilicet
om. NP II carnem I in carne N || dicitur | dei F || et* om. ABP || etenim | et A,
et add. DEFM 129 servae | servo F || naturae erat transp. DFNP 13o
serva esset transp. B || ignorans | nature add. B || quae om. B I32 suum
Patrem transp. ENP, Patrem om. F 133 autem alia transp. ABFM,
autem om. N || ad nos est | est ad nos G 133—134 manifestationem |
apparitionem ABDEFMP, et apparitionem add. G 134 hoc | hec G || Pater
om. F II clarifica I glorifica ABFM || quam | ego add. F
115 Gal. III 13. II6 I Cor. XV 28. 128 Cf. IS. XLIX 6, GREGOR.
NAZ. Orat. 3o 3 P. G. 36 Io5C (servus); MARC. XIII 32, GREGOR. NAZ.
Orat. 3o 15 P. G. 36 124AB (ignorans). 134—135 IOH. XVII 5.
26 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 348 Burgundionis Versio

habui antequam mundus esset, apud te"; nam ipse quidem glori
135,

ficatus erat et est, sed nobis non erat manifestata et credita gloria
eius; et quod ab Apostolo dictum est: “Determinati Filii Dei in
virtute, secundum Spiritum sanctificationis, ex resurrectione
mortuorum”. Per miracula enim et resurrectionem et per super
1189 adventum Sancti I Spiritus manifestatum et creditum est mundo,
quoniam Filius est Dei; et illud “proficiebat sapientia et gratia”.
15. Alia autem secundum familiaritatem personae Iudaeorum,
cum Iudaeis numerans seipsum, ut ad Samaritanam ait: “Vos
adoratis quod nescitis; nos adoramus quod scimus, quoniam salus
145, ex Iudaeis est''.
I6. Tertius modus est qui unius hypostaseos est manifestativus,
et eius qui ex utroque est repraesentativus, puta istud: “Ego vivo
propter Patrem et qui manducat meam carnem, et ille vivet prop
ter me”, et istud “Vadam ad Patrem et non adhuc videbitis me”.
130 et illud “Non utique Dominum gloriae crucifixissent''; et “Nullus
ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, Filius hominis qui
est in caelo''; et quae talia.
135 habui | habens G II esset apud te | fieret a patre G || nam I
et add. ADGMNPR 136 erat et est transp. ER, erat mg A II nobis
non transp. G II erat I est B II manifestata | manifesta BM II credita !
tradita F 137 ab . . . est | dictum est ab apostoloB 138 Spiritum 1
speciem P II sanctificationis | (sancti)tatis superscr. C* I4o Sancti
Spiritus transp. ABDEGNP II manifestatum I manifestum A, est add.
BFM II est om. B 141 quoniam I christus add. PR II illud ! id B II
proficiebat | etate et add. B II gratia | hec scilicet dicenter de christo add. B
142 Alia autem I Hec alia autem ADEFMNP, Hec alia G II familiaritatem |
scil. dicuntur secundum rationem (?) proprietatem superscr. C* I43 nu
merans | nominans E || ut I ubi M II ad interl. C 144 quod* I quid P
146 modus I scil. eorum que dicuntur de christo add. B II est qui transp. B
quod F, est om. AFN || est... hypostaseos I scil. eorum que de christo dicuntur
superscr. C* II manifestativus I manifestatio F 147 qui | quod BDEFGNR II
utroque I utraque E, utrique A, ipsi eo utriusque superscr. C* II est I sibi G.
est add. BCD, et add. M II puta istud Ego I puta illud ego D, et eius qui l. o. D.
puta om. E II istud Ego vivo | id vivo ego B 148 Patrem I patre C II meam
carnem transp. FM || et* om. FG 149 et* I etc P || istud om. P, illud BE.
hoc G, cum M II Vadam I Vado G II Patrem I meum add. F II non adhuc
transp. G 15o Non utique | nequaquam superscr. C* II crucifixissent !
crucifixent A 151 ascendit I salvat superscr. C* II in I ad NR II de caelo
descendit | descendit de celo FNR 152 caelo | celis BENPR
137—139 Rom. I 4. 141 LUC. II 52. 143—145 IOH. IV 22.
147—149 IOH. VI 57 (58). 149 Ibid. XVI 1o, 16. 15o I Cor. II 8.
15o—152 IOH. III 13.
 Capitulum 91 349

I7. Et eorum quae post resurrectionem, haec quidem sunt Deo

digna, ut illud: “Baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Sancti
Spiritus'', et id “Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque 1 55

ad consummationem saeculi''. Ut Deus enim est nobiscum. Alia

autem homini digna, ut id: “Tenuerunt pedes eius”, et id “Et
illic me videbunt''; et quae talia.
I8. Eorum autem quae post resurrectionem homini dignorum
modi sunt diversi. Nam hoc quidem vere, sed non secundum 160
naturam sed secundum dispensationem ad credi faciendum, quo
niam ipsum quod passum est corpus resurrexit; ut cicatrices,
cibatio et potatio quae post resurrectionem. Alia autem vere et
secundum naturam, ut transire de loco ad locum infatigabiliter,
et per ianuas clausas intrare. Alia autem secundum fictionem, ut 165
illud: “Finxit se longius ire''. Alia autem sunt eius quod ex utroque,
ut id: “Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, et Deum
meum et Deum vestrum''; et id “Intrabit rex gloriae”, et “Sedebit

153—154 Et... digna om. F, Et om. A 153 resurrectionem | scil. que de

christo dicuntur add. B, de deo dicuntur add. P, scil. de christo dicuntur
superscr. C* 153—154 sunt Deo digna | sunt de deo digna D, deo sunt
digna EG, sunt duo digna l. o. A 154 ut | et F || illud | istud A PR, id B ||
eos om. G 154—155 et Filii ... Spiritus | etc AB, et Filii etc P, et Filii
et Sancti Spiritus DEFGNR 155 id | illud EFNP, istud GR II Ecce
om. E || ego om. F || sum om. B I 56 est interl. C 157 autem om. G,
enim F || homini | horum F || id1 | illud ENP || id* | illud EP || Et om. EGP
158 quae mg P 159 autem om. ABNPR, et add. DG || homini E*, deo
ABCDEFGMNPR || dignorum | scil. dictorum de christo superscr. C*
16o modi sunt transp. F || hoc quidem transp. A P, hec quidem BCD I6o—
161 secundum naturam sed om. B 161 dispensationem | scil. de eo dicuntur
superscr. C* || ad | certificandum vel add. ADEFGM, testificandum vel add.
NPR, vel deo dicuntur vel B 162 quod | que C || corpus om. F 163 et1 |
vel F || vere | nature AGPR 164 loco | celo FM 165 et om. A || ianuas
clausas transp. E 166 illud | id B, fingit add. del. F || se | homo add. F,
homo se MN || longius | se add. del. G || sunt | secundum add. G || quod | que
E || sunt... utroque | contra quia id est carne et deitate superscr. C* 167 id |
illud EMP || Ascendo ... meum | ad patrem meum ascendo F 167—168 et
Patrem... vestrum | etc B, om. G, et Patrem vestrum AC, et* om. DEFNPR;
etc add. P 168 id | illud EFMN || Intrabit | Introibit AMNPR II Sedebit |
sedit C

154—155 MATTH. XXVIII 19. 155—156 Ibid. 2o. 157—158 Ibid.

9—Io. 162—163 Cf. IOH. XX 27; LUC. XXIV 43, cf. IOH. XXI 5.
165 IOH. XX 19. 166 LUC. XXIV 28. 167—168 IOH. XX 17. 168 Ps. 23
7, 9. 168—169 Hebr. I 3.
26•
 35o Burgundionis Versio

in gloria magnitudinis in excelsis''. Alia autem ut nobiscum seipsum

170 ordinantis, modo divisionis quae est secundum nudam excogita
tionem, ut “Deum meum'' et “Deum vestrum''.
I9. Oportet igitur excelsa quidem attribuere divinae naturae
1192 et superiori passionibus et corpore; humilia autem I humanae,
communia vero composito, scilicet uni Christo, qui est Deus et
175 homo, et scire utraque unius et eiusdem Domini nostri Iesu Christi.
Uniuscuiusque enim proprium cognoscentes, et utraque ab uno
gesta videntes, recte credemus et non errabimus. Ex quibus uni
versis, unitarum quidem naturarum differentia cognoscitur; et
quoniam non idem, ut ait divinissimus Cyrillus, in qualitate
180 naturali divinitas et humanitas: “Unus nimirum Filius et Christus
et Dominus''; et ut uno existente, una eius et persona est, secun
dum nullum modum propter cognitionem naturalis differentiae
divisa ea quae secundum hypostasim est unione.

169 gloria | glorie P || magnitudinis | maiestatis PR II in | et

1. o. D II Alia autem | scil. sunt christi superscr. C* II ut om.
AB II nobiscum seipsum transp. BG 17o ordinantis | ordinans E,
statuentis superscr. C* || divisionis | admissionis P, ad visionis FMNR
171 meum | suum F II et om. E II vestrum | etc. add. B 172 ex
celsa quidem transp. DER, excelsa quidam quidem N || naturae
om. G 173 superiori | et add. FMN, id est insuperabili superscr.
C* || corpore | id est inseparabilis add. B || humilia autem | humi
liant A, humilia vero BDEFGMNPR 174 communia | composita P,
composita vel communia R || vero | scilicet add. AB II composito !
compositio A, composita GN 175 et* | oportet add. ABEFGPR,
scil. oportet add. C* || utraque | oportet add. M, oportet utraque N,
et add. G || et* om. A II Iesu Christi om. DMN, Iesu om. P, scil. esse
et singuli utrumque superscr. C* 176 enim om. N || uno | iusta add. A
177 videntes | et non errabimus add. del. F || credemus | credimus P ||
errabimus | citabimus P 177—178 universis | omnibus G 178 uni
tarum | earum que unite sunt superscr. C* II quidem | qui P II natu
rarum | quidem add. F 179 non idem | nondum F, non sunt idem E
18o divinitas | deitatis F, deitas E, superscr. C* || humanitas | huma
nitatis F || nimirum | dominus add. C* || Filius et om. E 18I eti
om. E II et ut | et ex l. o. E, ut F, et MNR II eius et transp. AP,
et om. F || est | et add. D 183 ea | est BF II est om. NP II unione !
unionem l. o. E

171 IOH. XX 17, cf. GREGOR. NAZ. Orat. 3o 8 P. G. 36 113AB.

179—181 Cf. CYRILL. ALEX. Epist. 4 P. G. 77 45 C, Epist. 45 ibid. 233 A.
Epist. 5o ibid. 257 B; Doctrina Patrum 34, 17o, 212.
 Capitula 9r—92 35I

Canc.
IV, 19 CAPITULUM 92 IV, 1 1

QUONIAM NON EST MALORUM DEUS CAUSA

I. Oportet scire quoniam consuetudo est divinae Scripturae,
permissionem Dei, actionem eius vocare, ut quando dicit Apo
stolus in epistula Ad Romanos: “Aut non habet potestatem 5
figuli uti ex eadem massa facere, hoc quidem in honorem vas,
illud autem in dehonorationem ?” Nam quoniam quidem ipse facit
et haec et illa, — solus enim ipse est universorum conditor, — sed
non ipse honorabilia construit vel dehonorabilia, sed propria
uniuscuiusque voluntas. Et hoc manifestum ex hiis, quae ipse 10
Apostolus in II Epistula Ad Timotheum ait: “In magna domo
non sunt solum vasa aurea et argentea, sed et lignea et testea; et
haec quidem in honorem, illa autem in dehonorationem. Si quis
igitur expurgaverit seipsum ab hiis, erit vas in honorem, sanctifi
catum et utile dominatori, in omne opus bonum paratum''. Mani 15
festum autem quod voluntarie purgatio fit. “Si quis enim'', ait
“expurgaverit seipsum''. Consequens autem conversio consonat:

1 CAPITULUM 92|g2 D*, om. ABCEFGMNPR || 1 I | sic D*GMNP,

c. II BR, om. ACEF 2 QUONIAM... CAUSA om. ABDP II MALORUM
DEUS transp. E 3 Oportet | autem add. N || divinae Scripturae transp. E
4 permissionem | concessionem C, om. B II actionem eius transp. PR, actionem
quis G, eius om. AF II vocare | eius add. FG || quando om. B II dicit | cum dicit
superscr. C* 5 in... Romanos om. D, in epistula om. ABP || Aut I An BF,
om. G 6 hoc quidem transp. B || honorem | honore C 7 illud | id B ||
dehonorationem | dehonora et spatium liberum G || Nam I Non F* || quoniam |
quandoque A || quidem | et add. G II facit | fecerit A, fecit FPR 8 et1
om. ABCNPR II universorum | conditorum add. G || sed | quoniam add. E
9 non interl. D II construit | constituit D || construit vel dehonorabilia | vel
dehonorabilia construit E Io uniuscuiusque | vacat et cuiusque P || volun
tas | electio superscr. C* || hiis quae | hiis quibus B, hiis om. ADEFGMNPR
11 Epistula om. AP 12 non sunt solum | solum non sunt F, non solum
sunt BG, sunt om. N || aurea | et area add. A || sed om. P || lignea et testea !
fictilia et lignea AB, lignea et fictilia DEFGMN, lutea et fictilia PR 13 haec !
hoc B || illa | hoc B, ista G || dehonorationem [dehonoratione B 13—14 quis
igitur transp. E 14 seipsum | se AEMNP II hiis | et add. B II vas
om. AGMNR 14—15 in honorem sanctificatum | sanctificatum in ho
norem F 15 dominatori | eius add. G || omne | esse F 16 quod | quoniam
ABP || voluntarie purgatio transp. P || fit | est F II Si | sed P || enim | autem
BP 16—17 ait... seipsum | seipsum ait expurgaverit ab hiis erit in
honorem sanctificatum P 17 conversio 1 visio M || consonat | consonet P

4—7 Rom. IX 21. Io—17 II Tim. II 2o—21.

 352 Burgundionis Versio

si autem non expurgaverit, erit vas in dehonorationem, inutile

dominatori, contritione dignum. Proposita igitur series, et hoc:
20 “Conclusit Deus omnes in insuasibilitatem''; et hoc: “Dedit eis
Deus spiritum conpunctionis, oculos ad non videndum et aures
ad non audiendum''. Haec omnia, non ut Deo agente suscipiendum,
sed ut Deo concedente, propterea quia liberi arbitrii est et inviolen
tum quod bonum.
1193 2. | Concessionem igitur eius, ut actionem et operationem eius,
dicere assuetum est divinae Scripturae. Sed et tamen cum ait:
“Deum creare mala'', et “Non esse in civitate malitiam quam
Dominus non fecit'', non malorum causam Deum monstrat, sed
quia aequivocum est malitiae nomen, duo significans: quandoque
80 enim quod natura malum est ostendit, quod contrarium est virtuti
et Dei voluntati; quandoque autem quod ad nostrum sentum est

18 si | quis add. F || expurgaverit | seipsum add. G || erit | autem add. E ||

dehonorationem | et add. MN, domino et add. F 19 contritione | confrac
tione F, contritioni l. o. C || et om. GR || hoc | hec ABCDEFGMNPR, series
add. C* 2o insuasibilitatem I inpersuasibilitatem ABEGMNR, in in
persuasibilitatem DF, vel inpossibilitatem add. B, in incredulitate superscr. C* ||
hoc | hec BCD, series add. C* 21 Deus spiritum transp. N, Deus om. F ||
spiritum conpunctionis transp. P II ad non transp. BDEGR II videndum | ut
videant add. B, ut non videant superscr. C* || et om. P 22 ad non transp.
BEGR || audiendum | ut audiant add. B, ut non audiant superscr. C* || omnia |
autem N || suscipiendum I (suscipien)da superscr. C* 23 concedente I
permittente ADEFGMNPR || quia | quod P || liberi arbitrii I sue potestates
superscr. C* || et om. F 23—24 inviolentum | inviolenter DENR, immo
lumentum F, esset mg add. E 25 Concessionem igitur I Permissionem igitur
ADEFGMNR, Igitur permissionem B, Permissiones igitur P || eius* om. P,
interl. A II actionem et operationem transp. F, actiones et operationes P
26 est | et add. B || et om. BC 27 mala om. N 28 Dominus non fecit |
non dominus non facit B, deus non fecit D, deus non facit G II Deum mon
strat | deum de monstrat P, domini demonstrat AF 29 quia | bipartitum
duplex add. BMNP, et bipartitum duplex A, quia (vel mg add.) bipartitum
duplex D, quia (vel add. del.) bipartitum duplex E, quia vel bipartitum (est
add. del.) duplex F, quoniam vel bipartitum vel duplex G || aequivocum I
bipartitum duplex superscr. C* || duo | duorum AB || significans I signi
ficativum BGP || quandoque I significat add. NP, mg add. M 3o enim
om. N II quod* I quia l. o. D II natura | est add. A || malum est transp. P,
et add. MNP, significat quod add. F || contrarium est transp. ABP 31 Dei
voluntati transp. C 31—32 est malum transp. DEFGR

2o Rom. XI 32. 2o—22 Rom. XI 8, IS. VI Io, XXIX Io. 26—27 IS.
XLV 7. 27—28 AMOS VIII 6.
 Capitulum 92 353

malum et laboriosum, scilicet tribulationes et inductiones: hae enim

existimatione quidem malae sunt, calamitosae existentes, veritate
autem bonae; conversionis enim et salutis fiunt intelligibilibus
datrices. Has autem per Deum fieri ait divina Scriptura. 35

3. Sciendum autem quod et horum nos sumus causa. Volun

tariorum enim malorum involuntaria sunt genimina.
4. Sed et hoc sciendum, quoniam consuetudo est Scripturae
quaedam, ekbaticos (id est casualiter) debentia dici, aetiologicos
(id est causative) dicere, ut hoc: “Tibi soli peccavi et perniciosum 40
coram te feci, ut iustificeres in sermonibus tuis et vincas cum
iudicaris''. Non enim qui peccavit, ut vincat Deus, peccavit;
neque vero Deus indigebat nostro peccato, ut ex hoc victor appare
ret. Fert enim incomparabiliter adversus omnes, et non peccantes,
victorias, conditor existens et incomprehensibilis et increabilis,
et naturalem habens gloriam, et non supervenientem; sed quoniam
nobis peccantibus, non iniustus est inferens iram; et poenitentibus
concedens, victor nostrae malitiae demonstratur. Non in hoc
autem nos peccavimus, sed quoniam ita evenit res; quemadmodum,

32 scilicet interl. A || enim | que add. G 33 existimatione quidem

transp. AB, quidam estimatione P, existimationes quidem N, quidem
om. FM || malae | facte add. N || calamitosae | dolentes superscr. C*
34 autem | aut P || bonae | bene FNR II conversionis | conversationis F ||
enim om. A, autem FMN, aut P 34—35 fiunt . . . datrices | intelli
gibilibus datrices fiunt P, causa superscr. C* 35 Has | hac P || Deum |
Dei A || ait divina Scriptura | divina scriptura ait P, ait scriptura divina C
36 et om. ABEP II horum | eorum E, malorum superscr. D* || nos sumus
causa | nescimus causam et B 37 enim | autem F || genimina | vel pro ger
mine P, proles superscr. C* 38 et om. CN || hoc om. CP || quoniam | quod A II
est Scripturae transp. N, est om. FM 39 quaedam om. NP II casualiter |
causaliter BDFMNPR, eventu superscr. C* || debentia dici | debere aliquid
l. o. E 4o dicere | dic N, differentie l. o. E || hoc | hic MNR || peccavi
om. F 41—42 ut... iudicaris | etc. R, ut iustificeris etc. ABP 42 ut
interl. D, ait C || vincat | vindicet B 43 indigebat | indigeint A || nostro
peccato transp. G, nec peccato BEMNPR, nostro om. AF || ex om. EP
44 Fert I Habet B, fecit DE, factus AFPR II incomparabiliter | incorporaliter
AFGNPR, inoperabiliter l. o. A || adversus omnes | apparitio omnes ad
versus l. o. N, adversum omnes G, adversus eos P 45 et* om. DN II in
comprehensibilis | incomprehensibiles C, incomprehensibiliter F 46 et!
om. G II supervenientem | acquisitivam superscr. C* 47 nobis | nobis add. E
48 concedens | veniam add. F, remissionem superscr. C* || in hoc | nobis ob
hoc superscr. C* 49 peccavimus | peccamus C || evenit | venit F

4o—42 Ps. 5o 6.
 354 Burgundionis Versio

50 si sedeat aliquis operans, amicus autem aliquis superveniat, ait:

quoniam ut non hodie operarer, advenit amicus. Igitur amicus
quidem non ut non operetur advenit; ita vero evenit: occupatus
vero circa amici susceptionem, non operatur. Dicuntur autem
haec ekbatica (id est casualia), quoniam ita eveniunt. Non vult
55 autem Deus solus esse iustus, sed omnes assimilari sibi secundum
virtutem.
Migne
IV, 2o CAPITULUM 93 IV, 1.
QUONIAM NON DUO PRINCIPIA
I. Quoniam non duo principia sunt, unum bonum et alterum
perniciosum, hinc sciemus. Contraria enim ad invicem sunt bonum
5 et perniciosum, et sui invicem corruptiva, et in se invicem et cum

se invicem non subsistentia. In parte igitur horum singulum erit

totius. Et primum quidem circumscribentur, non a toto solum,
sed et a parte totius singulum horum.
1196 2. I Deinde, quis est qui regionem singulo distribuit? Non enim
1o ad invicem conferri et convenire dicent, quia non malum quod
5o sedeat aliquis | erit aliquis A, eat aliquis BP, erat aut N || autem !
aut N || aliquis om. FM || superveniat | superveniet P II ait om. G 5r ut
non transp. A BER, ut om. P, non om. G || hodie operarer | hodie operet
ADGR, operer hodie B, hodie operer EP, ad add. del. M II advenit I adveniat
ABGMNPR, l. o. E, venit F 51—52 amicus quidem transp. D, quidem
om. P 52 non ut non | non ut ABE, ut non CNP, non R || operetur |
operatur AN R II advenit | amicus add. del. F II ita vero evenit om. N, mg D,
ita evenit F, ita non evenit (advenit l. o.) P, contingit superscr. C* 53 Di
cuntur | Dicimus DEMNR II autem om. B 54 haec om. P || casualia !
causalia DFGM, eventus superscr. C* || quoniam | quando EP 55 iustus !
de iustis G || assimilari | assimilati D 55—56 secundum virtutem I in
virtute B, servitutem F, nostram add. C*, quoniam non duo add. del. M
1 CAPITULUM 93I93 D*, om. ABCEFGMNPR || 12 | sic D°N, c. 12
BGMR, om. ACEFP 2 QUONIAM... PRINCIPIA om. F 3 prin
cipia sunt transp. G || et om. DP 4 hinc | quidem add. F 4—5 hinc ...
perniciosum mg D 4 enim om. N || ad invicem om. ABFP 5 et* om. G ||
corruptiva | coruptam A, corruptivam B II et in se invicem om. N, corruptiva
et in se invicem add. E 6 se om. P || non om. P || igitur | enim AP, autem B ||
erit | erat l. o. E 7 circumscribentur | circumscribitur P 8 et a | et C.
a ABEFGPR 9 Deinde | Denique FM || quis est om. P, opus est BR ||
qui | que P || regionem | locum superscr. C* || singulo I singulum horum deinde
quis est qui regionem singulum N || distribuit | donavit superscr. C* Io Con

ferri | confert N || et om. B || convenire | pacisci superscr. C* || dicent | dicen

tur ABEG, diceret FM || quia | quoniam B || malum | est add. ABDEFGMNPR
Io—1 1 quod malum om. N
 Capitula 92—93 355

malum pacificans et concordans ad bonum, neque bonum quod

bonum ad malum amicabiliter dispositum. Si autem alius est, qui
horum unicuique propriam determinavit conversationem, ille magis
erit Deus.
3. Necesse autem et duorum alterum esse: vel tangere et cor
rumpere se invicem; vel esse quid medium, in quo neque bonum
neque malum erit, velut quaedam maceries separans ab invicem
utraque. Et non tantum duo, sed tria erunt principia.
4. Necesse autem et horum alterum vel pacificare, quod id
quod malum est non potest: quod pacificat enim non est malum;
vel praeliari, quod id quod bonum est non potest: quod enim
praeliatur, non finaliter est bonum: vel quod malum quidem est
praeliari, quod autem bonum non ex adverso praeliari, sed a malo
corrumpi; vel semper contristari et malum pati, quod non est
boni. Unum igitur est principium, ab omni malitia liberatum.
5. Sed si hoc est, ait, unde est malum ? impossibile enim ex
bono malum habere generationem. Dicimus igitur quoniam malum

II pacificans | pacem agens superscr. C*, est add. E II et concordans

om. AN, concordiam faciens superscr. C* II—I2 quod bonum om. C
12 autem om. F || qui | quod l. o. E 13 determinavit | determinaverit M,
consequentiam add. A || conversationem | locum superscr. C* 14 erit |
erat B I 5 autem et | est autem B, est autem et P II duorum |
scil. duorum superscr. C* || alterum esse transp. DEGR, esse del. E || et*
om. N, vel ABDEFPR 15—16 corrumpere | corrupere BNPR I6 esse

quid | esse quidem DEGMPR, quidem esse N, esse om. F 16—17 bonum
neque malum transp. E, bonum om. F 17 maceries | materies ABDEFGMN
PR 18 Et | secundum hoc add. E || tantum | ultra ABCDEFGMN, ultra
tantum P || erunt principia transp. G, principalia erunt l. o. G I9 autem |
est DMR, est autem P || quod | quidem B 19—2o pacificare ... quod*
om. C 2o—21 quod* . . . potest om. A 2o pacificat enim transp. G, enim
om. E 21 praeliari | pugnare superscr. C* || quod* om. G || id quod om. N ||
non potest mg F 21—22 enim praeliatur transp. ABDEFGMNPR 22 fina
liter | perfecte superscr. C* || est1 om. P || vel om. BG || quod | scil. distincte
superscr. C* || quidem est transp. F, quod est l. o. E, est om. B 23 autem
bonum transp. C, bonum est autem ABDEMNPR, autem bonum est G,
bonum est F || ex adverso | repugnare superscr. C* || sed | vel N 24 malum I
non add. B, ledi vel fieri superscr. C* 25 Unum | Unde l. o. E II prin
cipium om. ABEFGMNPR, quod D || ab I ab superscr. C* || liberatum !
erutum vel liberatum ABNP, liberum C, liberat D, erutum C*G 26 est1 |
ut add. NP || ait | hereticus add. BC^EGNP || unde | unum EP || est* om. G,
quod add. ABDEFGMNPR || enim | est add. N, est enim B 27 Dicimus
igitur transp. F, Dicimus enim B || quoniam | quod BFMN
 356 Burgundionis Versio

nihil est aliud nisi boni privatio, et ex eo quod secundum naturam

in id quod praeter naturam eversio: nullum enim malum est
secundum naturam. Omnia enim quaecumque fecit Deus bona
sunt valde, secundum hoc quod facta sunt. Ita igitur, manentia
quemadmodum creata sunt, bona valde sunt. Voluntarie autem
secedentia ab eo quod est secundum naturam, et ad id quod praeter
naturam venientia, in eo quod malum est fiunt.
35 6. Igitur secundum naturam quidem omnia servientia et
obedientia sunt conditori. Quoniam igitur voluntarie aliqua
creaturarum effrenata efficietur, et inobediens facienti eam fit,
in seipsa constituit malitiam. Malitia enim non substantia aliqua
est, neque substantiae idioma, sed accidens, scilicet ex eo quod
40 secundum naturam in id quod praeter naturam voluntaria eversio,

quod est peccatum.

7. Unde igitur peccatum ? Suae potestatis mentis diaboli
inventio. Malus igitur diabolus? Secundum hoc quidem quod
factus est non malus, sed bonus. Angelus enim clarissimus et
28 est aliud transp. BDEFG || nisi | quam G || boni privatio transp. N,
bona privatio l. o. M || et om. C || eo | quidem add. EF || quod !
quidem M 29 eversio | vel excessus add. B, superscr. C* || enim !
quod add. B 3o naturam | in id quod preter naturam eversio. Nullum
enim malum est secundum naturam add. N 3o—31 fecit . . . valde |
deus facit sunt valde bona F, sunt interl. C 31 hoc om. EF,
interl. C || Ita ] Ista FM || igitur | enim ABP || manentia | permanentia P
32 quemadmodum | secundum quod G || valde sunt transp. BG, sunt om.
FM || Voluntarie | Voluntate F || autem | igitur FM 33 est om. EFGN II
et om. GNP II quod* | est add. G || naturam | est add. ABDFMN 34 in eo |
in nullo superscr. C* || est om. N 35 Igitur om. G || quidem om. B P ||
servientia | et obeditoria add. BDMNPR, servatoria superscr. C* 36 Quo
niam | Quando ACGP || igitur | autem F 36—37 voluntarie aliqua creatura
rum | aliqua creaturarum voluntarie E, vol. aliqua creature P 37 effrenata !
effrenaverit se superscr. C* || efficietur | efficitur BEFGM II facienti | faciente
ADGNPR, ei quam fecit superscr. C* || eam om. F 37—38 fit in seipsa 1
in seipsa B, fit in seipsam E, ut seipsa sic F, fit in se G, sic in seipsa N, fit
et in ipsa seipsa P 38 constituit malitiam transp. G || enim om. FM.
autem DEN 38—39 aliqua est transp. P 39 sed | scilicet E* || scilicet
interl. E || quod om. M 4o naturam* | natura est N || voluntaria | volunta
riam l. o. F 41 peccatum | peccati C 42 Unde | Non E, Aut F, l. o. M II
Suae | sui ABP, sive N, post add. del. D || potestatis | liberum add. DEFGM
NR, liberum vel liber add. D* || mentis | sententie superscr. C* 43 diabolus
om. B || hoc quidem transp. P 44 factus | perfectus N || malus | est add.
BCDEN, est malus AFMPR

3o—31 Gem. I 31.

 Capitula 93—94 357

lucidus a conditore creatus est, liberi arbitrii existens ut rationalis; 45

et voluntarie a virtute quae est secundum naturam secessit, et

in obscuritatem malitiae devenit, a Deo elongatus, solo bono et
1197 lucis factore: ex ipso enim omne | bonum fit, et in quantum ab eo

elongatus mente, — non enim loco, — in malum deveniens.

Migne Canc.
IV, 2r CAPITULUM 94 IV, 13

CUIUS GRATIA PRAEVIDENS DEUS EOS, QUI PECCARE

ET NON POENITENTIAM AGERE FUTURI ERANT, CREAVIT

Deus propter bonitatem ex non esse ad esse deducit ea quae

fiunt, et eorum quae futura sunt praecognitor est. Igitur, si quidem
non futura essent, non utique praeviderentur. Eorum enim quae
sunt cognitiones sunt, et eorum quae omnino futura sunt prae
cognitiones sunt. Si igitur non futuri essent, neque mali essent.
Primum enim esse, et tunc bonum vel malum esse. Si autem
futuros esse propter Dei bonitatem, futurum malos ex propria 10

voluntate esse, prohiberet eos generari, malum utique vinceret

45 conditore | creatore F || liberi arbitrii | sue potestatis superscr. C* ||
ut rationalis om. E 46 a om. M || quae | non M || et* om. A
47 obscuritatem | calliginem superscr. C* || devenit | factus est superscr. C* ||
a Deo om. A, ab eo BN, non ab eo P, ideo adam G || elongatus |
longatus A 48 enim om. F || omne bonum transp. B, bonum om. ABEN II
fit | est C*G || quantum | quam (sic) C 49 mente | id est presentia add. B,
sententia superscr. C* || enim om. G || deveniens | factus superscr. C*
1 CAPITULUM 94|94 D*, om. ABCEFGMNPR || 13 | sic D*MNP, c. 13
BGR, om. ACEF 2—3 CUIUS... CREAVIT om. AF 2 CUIUS | rei
add. E || DEUS EOS transp. P, eos om. CN II QUI om. C, a MN 2—3 PEC
CARE ET NON | peccatores et non C, peccare et D, peccantes non E, pec
cante non M, peccare non N 3 POENITENTIAM | non add. D || AGERE
FUTURI | acturos C 4 deducit | deduxit M 5 fiunt | sunt ER || futura |
fiunt B || est om. FM || si om. M 6 non utique | et add. D, nequaquam
superscr. C* || praeviderentur | previdentur AB, previderetur l. o. F 7 eorum
quae omnino | omnino eorum quae AB, omnino om. G 7—8 et ... prae
cognitiones sunt om. P 7 sunt* om. F 8 igitur | enim ABP 9 enim
ipsum add. del. B || essel | id est ipsum add. ABP, scil. ipsum add. C*DEFMN,
secundum ipsum add. GR || tunc | vel add. P Io futuros | futuros add. del. F ||
Dei bonitatem transp. F, id est add. ABFMNPR, et add. G || futurum |
futuros G Io—12 futurum... bonitatem mg D Io propria om. F
1 1 voluntate | electione superscr. C* || prohiberet | prohibertur ADFGMNPR,
esse prohibetur add. A || generari | fieri superscr. C* || vinceret | vincetur AN,
vincet BDFGMR

47 Cf. MATTH. XIX 17, MARC. X 18, LUC. XVIII 19.

 358 Burgundionis Versio

Dei bonitatem. Facit itaque Deus bona universa quae facit.

Unusquisque autem ex propria voluntate et bonus et malus effici
tur. Etsi ergo dixit Dominus: “Conferebat homini illi, si natus
15
non esset'', non propriam creationem exprobrans dixit, sed super
venientem creaturae ex propria voluntate et desidia eius malitiam.
Propriae enim mentis desidia inutile ei conditoris beneficium fecit,
quemadmodum si quis, cui divitiae et principatus a rege commissa
fuerant, tyrannidem adversus benefactorem perpetraverit; quem
20 digne capiens puniet, si usque in finem tyrannidi perspexerit hunc

immorantem.
Migne Canc.
IV, 22 CAPITULUM 95 IV, 14
DE LEGE DEI ET LEGE PECCATI

I. Bona est divinitas et superbona; et eius voluntas. Hoc enim

bonum, quod Deus vult. Lex autem est mandatum, quod hoc
5
docet ut in ea manentes in lumine simus; cuius mandati praevari
1200 catio peccatum est. Hoc autem per diaboli I immissionem, et per

nostram inviolentam et voluntariam susceptionem consistit. Dicitur

autem et haec lex.

12 bonitatem | bonitate AN II itaque Deus | utique deus ABEP,

deus utique G, deus om. F || bona universa | universa íbona hec N I3 pro
pria | et add. F || voluntate | electione superscr. C* 14 Etsi I Sed si
FM, si NP || dixit | dicitur (del.) dicit F || Dominus | deus EPR II homini
illi transp. FM, homo illi G, bonum illi N 14—15 natus non transp. DR
15 esset | essent l. o. C, fuisset P || creationem | creationem add. A I6 vo

luntate | electione superscr. C* II et om. C II desidia | desideria AM 17 enim

mentis transp. G, sententie superscr. C* II desidia | desideria M || ei om. G ||
fecit | facit l. o. D 18 si quis | si quidem M, quidem F || cui om. F || prin
cipatus | cui add. F 19 fuerant | fuerat C || perpetraverit | perpetravit MN ||
quem | quam P 2o puniet | punient E || tyrannidi perspexerit transp. B,
tyrannidi prospexerit F
1 CAPITULUM 95195 D*, om. ABCEFGMNPR || 14 | sic D°MNP, c. 14
BGR, om. ACEF 2 DE . . . PECCATI om. F, De deo N, Adversus iudeos
de sabbato M (cf. capit. subseq.) 3 est | id est add. DNP, ut una id est id
est (sic) add. del. M || divinitas | quod divum add. DP, quod add. N, quod
divisum add. del. M || et1 om. P II superbona | similiter add. ABDEFGMN,
similis add. PR || enim I est add. ABEFGMN, est enim P 5 simus | sumus
AN || cuius mandati transp. G 6 autem om. N II peri | deum add. del. M II
per* | propter G 7 nostram | etiam add. E II inviolentam I inviolentiam
DEFGMNPR, violentiam l. o. E, non superscr. C* || et voluntariam | volun
tariam mg E, nostram add. N 8 haec om. N

14—15 MARC. XIV 21.

5 Cf. I IOH. I 7. 7—8 Rom. VII 23.
 Capitula 94—95 359

2. Superveniens igitur “Dei lex” intellectui nostro, attrahit

ad seipsam et pungit nostram conscientiam. Dicitur autem et 1o

nostra conscientia lex intellectus nostri. Sed et immissio “perni

ciosi'', hoc est “lex peccati'', superveniens membris carnis nostrae,
per eam nobis se immittit. Semel enim praevaricantes mandatum
et legem Dei voluntarie, et immissionem “perniciosi'' accipientes,
dedimus ei ingressum venditi a nobis ipsis peccato. Unde parate 1

ducitur corpus nostrum ad eam. Dicitur ergo et qui iniacet corpori

nostro odoratus et sensus peccati, scilicet concupiscentia et voluptas
corporis, lex in membris carnis nostrae.
3. Igitur “lex” quidem “intellectus nostri”, scilicet conscientia,
congratulatur legi Dei, scilicet mandato, et hoc vult. “Lex” autem 2
“peccati'', scilicet immissio per legem quae est in membris, scilicet
per corporis concupiscentiam et subreptionem et motum et irratio
nalem partem animae, repugnat legi intellectus nostri, hoc est
conscientiae, et captivum facit me et volentem Dei legem et dili

9 igitur | ergo B, autem G || Dei . . . nostro | intellectum nostro

del lex B || intellectui | intellectu AGN P, intellectum l. o. A M, in
intellectu FR II attrahit om. P, et add. N Io seipsam | seipsa C ||
autem et transp. G II conscientia | et add. P || et om. DGN 12 hoc |
hec B || est om. AB || superveniens | supervenientis F || nostrae om.
ABDEFGMN PR 15 venditi | et add. P || nobis | nobiscum AN,
nobismet BP II ipsis | ipsis add. del. F || parate | parare G, parere F,
facile superscr. C°, id est facile add. del. A 16 ducitur interl. A, dicitur CF ||
eam | ipsam F, id superscr. C* || et qui | et quo Di, et quod D^F, quod ER II
iniacet | iacet AN, adiacet insitur B, inherens insitus superscr. C* || corpori |
vel cordi interl. add. M* 17 voluptas | voluntas GN, l. o. C, delectatio
superscr. C* 18 in om. FPR II carnis nostrae transp. FM 19 Igitur
lex transp. M || nostri I mei AC || scilicet | concupiscentia add. del. G, con
concupiscentia et voluptas corporis add. P || conscientia | voluntas corporis
conscientia add. N 2o congratulatur | gratulatur F, congratulatus M
21 scilicet* I id est P || immissio | diaboli add. B, superscr. C* || est om. F
22 subreptionem | subrectionem B, resurrectionem l. o. D, subretionem l. o. EII
motum | metum l. o. D, impetum superscr. C* || et* | per add. ABDEFMNP
22—23 irrationalem | rationalem F 23 nostri | mei ACDEN II hoc | id P
24 captivum I captivat superscr. C* || facit me transp. FM || Dei legem
transp. B, om. FM

9 ' Rom. VlI 25. Io—I I Cf. ibid. 23. I 1—12 MATTH. V 37,
XIII 19, 38, IOH. XVII 15, I IOH. II 13—14, III 12, V 18—19. Eph. VI 16.
12 Rom. VII 23. 15 Ibid. 14. 17—18 Ibid. VI 12. 18 Ibid. VII 23.
I9 Ibid. I9—2o Ibid. 22. 24—25 Ibid. 23.
 36o Burgundionis Versio

25 gentem, et nolentem peccatum, secundum anacrasin (id est con

tractionem); per levitatem voluptatis et corporis concupiscentiam
et irrationalem partem animae, ut dixi, errare facit et suadet
servire peccato; sed “Deus impossibile legis, in quo infirmabatur
lex per carnem, mittens Filium suum in similitudinem carnis'',
sine peccato, — carnem enim assumpsit, peccatum autem nequa
quam; — “condemnavit peccatum in carne, ut iustitia legis im
pleatur in hiis qui non secundum carnem ambulant, sed secundum
Spiritum''. “Spiritus” enim “simul readiuvat infirmitatem no
stram”, et tribuit virtutem legi intellectus nostri, adversus legem
35
quae est in membris nostris. “Quid” enim “oremus secundum
quod oportet, nescimus; sed ipse Spiritus interpellat pro nobis
gemitibus inenarrabilibus'', hoc est, docet nos quid oremus. Quare
1201 impossibile est, ni|si per patientiam et orationem, mandata Dei

perficere.

25 nolentem | volentem G || nolentem peccatum transp. E II ana

crasin | connuptionem superscr. C* || id est | scil. A, mixtionem scilicet
add. G, commixtionem vel add. B 25—26 contractionem I refusionem
add. DFMNR, refusionem vel contactum anime add. P 26 per levitatem |
motionem A, bibere eum leve delectationis superscr. C* 27 errare
facit transp. F, seducit me superscr. C* || suadet | persuadet C 28 Deus |
dicitur A || legis | quod non poterat lex legis ABDEFGMP, tunc
lex add. P, quod lex legum non poterat N, quod non poterat lex
legum superscr. C* || in quo | scil. in eo id est eum superscr. C* ||
infirmabatur | firmabatur B, infirmabitur F, erat superscr. C* 29 mit
tens | immittens BR || similitudinem | similitudine M 3o sine |
non l. o. D || carnem om. N || enim | autem ABF || autem om. F
31 condemnavit | autem add. FMP || iustitia legis transp. F 31—32 im
pleatur | adimpleatur BEPR 32 hiis | autem add. del. B || qui |
que N 33 Spiritus . . . readiuvat | spiritus enim suscipit ACEG,
suscipit B, spiritus enim simul te adiuvat D, spiritus enim ut redimat
suscipit F, vivant, spiritus enim simul a re adiuvat suscipit N, vivunt,
spiritus enim simul adiuvat suscipit P 34 et | e C, om. D II nostri
om. DR 35 Quid | quidem N 36 oportet . . . pro | opro (sic) C ||
nescimus | nescimur G, vestimus F || sed | et add. AB || interpellat !
interpellabat N 37 gemitibus mg A || est | enim A || quid | quod DNR
38 est om. AM, docet add. (del. ?) C || nisi | non M || patientiam | vel
perseverantiam add. BNP, per perseverantiam superscr. C* || mandata
Dei transp. FM 39 perficere | perfecte operari F, id est operari add. B,
operari superscr. C*

28—33 Ibid. VIII 3—4. 33—34 Ibid. 26. 35—37 Ibid.

 Capitula 95—96 36I
Migne Canc.
V, 23 CAPITULUM 96 IV, 1 5

ADVERSUS IUDAEOS, DE SABBATO

I. Sabbatum quidem septima diesvocatur; significat autem requi

em. In ipsa enim “requievit Deus ab omnibus operibus suis'', ut di
vina ait Scriptura. Ideoque usque ad septimum dierum numerus per
veniens, rursus circulatim revolvitur, et a prima incipit. Hic numerus
honorabilis est apud Iudaeos, Deo iubente honorari ipsum, non ut
contingebat, sed et gravissimarum in praevaricationem intermina
tionum adiectione. Non simpliciter autem hoc iussit, sed propter
quasdam mystice a spiritualibus et spectabilibus intellectas causas.
2. Sicut nimirum indoctus ego estimo, — ut ab inferioribus et
grossioribus incipiam, — sciens Deus grossitiem et carnis dilectio
nem et ad materialia reptationem Israelitici populi, simul autem
et indiscretionem: primum quidem “ut qui servus et subiugale'',
I CAPITULUM 96|96 D*, om. ABCEFGMNPR || 15 | sic D*GMN, c. 15
BPR, om. ACEF 2 ADVERSUS... SABBATO om. F, et de circumcisione
add. B, De die sabbato C II ADVERSUS IUDAEOS om. N, et add. A 3 qui
dem | autem B, siquidem N || autem | enim FMN 4 ipsa | ipso ADR II
enim I die add. P || omnibus om. G || suis om. N 5 Ideoque | Ideo B, pro
veniens mg add. D || ad om. N, numerum add. G || septimum | septem BCGN ||
dierum | dies N, l. o. E 5—6 perveniens om. ABDEFGN PR 6 rursus | rur
sum G, si add. BFN || revolvitur | revolvit DR, evolvitur F, evolverit MP,
revolverit N || et om. AF || incipit | et add. E 7 est om. F || iubente | cum
deus iusserit superscr. C* || honorari | honorare BF || ipsum | nodum add. P ||
non ut transp. BN, utrumque add. B 8 contingebat | non ut eumque super
scr. C* II et om. BR || praevaricationem | prevaricatione ABDEFMN PR,
increpationis vel add. B 8—9 interminationum | et terminationum l. o. E,
mee (?) pationum superscr. C* 9 adiectione | adiectionem l. o. E || autem
om. ENP Io mystice om. P || et spectabilibus | viris B, viris add. NP || cau
sas I mystice add. P 1 1 Sicut | nec add. N || ab om. N 12 grossioribus | ego
add. F II incipiam sciens | incipiant sciant P || carnis | carnalium superscr. C*
12—13 dilectationem | vel delectationem add. G | 13 reptationem | recep
tationem ABEGMP, receptionem F, temptationem N || simul autem vacat G,
super autem M, similiter autem NP 14 et om. A || indiscretionem | indiiudi
cationem ADFMN PR, scil. iussit sabbatum add. B, et indiscretionem
add. P || primum | ipsum P, ut add. N || quidem . . . servus | scil. iussit
custodiri sabbatum superscr. C* || servus | custoditur sabato add. A,
custodiret sabbatum add. BDG, custodiat sabbatum add. E, custodit
sabbatum add. FM, custodiebat sabbatum NPR, custodiri sabbatum
superscr. C*

4 Gen. II 2, Hebr. IV 4. 6—9 Exod. XIII 6, Num. XV 35. 9—Io I Cor. II

13, 15, III I, XIV 37, Gal. VI I. 14—15 Exod. XX Io, Deut. V I4.
 362 Burgundionis Versio

15 ut scriptum est, “requiescat”, quia “vir iustus miseretur animarum

iumentorum suorum''; simul autem ut et vacationem agentes ab
amplexu qui est circa materialia, ad Deum congregentur, “in
psalmis et hymnis et canticis spiritualibus”, et meditationibus
divinarum scripturarum universum septimum diem consummantes,
2o et in Deo requiescentes. Quando enim non erat lex, non Scriptura
a Deo spirata, neque sabbatum Deo consecratum erat. Quando
autem a Deo spirata Scriptura per Moysen data est, consecratum
est Deo sabbatum, ut utique circa huius meditationem in ipso
exercitentur, qui non omnem vitam Deo consecrabant, et qui non
25 amore dominatori ut Patri serviebant, sed ut servi indevoti, saltim
parvam et minimam particulam suae vitae Deo tribuant; et hoc
timore noxarum et interminationum, quae erant in praevaricatione:
“Iusto enim lex non posita est, sed iniustis''. Quia primus Moyses
quadraginta diebus, et rursus alteris quadraginta ieiunio assistens
1204 1 Deo, omnino et sabbatis per ieiunium affligebat seipsum, lege

15 vir | ubi P II miseretur | propitiatur animabus superscr. C* I6 iu

mentorum I iumentarum l. o. A II suorum | servorum F II simul autem

ut I similiter F || ut et transp. G II vacationem I vocationem l. o. F
18 et° om. G II meditationibus | et add. M 19 consummantes | assu
mentes F, conversantes G, servantes P 2o in Deo I ideo ABDEFG
MNPR II Quando | Quoniam N 21 non Scriptura | scripta ABDE
FGMNPR 21 spirata | inspirata ABDEFGMNPR, (spira)bilis superscr. C*
21—22 neque ... spirata om. E 21 Deo* om. ABFM, a deo DEGNPR II
consecratum erat transp. G, quoniam add. N 22 spirata I inspirata
FGMNPR 23 est om. E, a add. ABDEGMNPR II Deo I utique F II
utique om. G II circa om. P, contra F II huius | scripture add. N, mg add. A.
scripture huius B II meditationem | scripture add. P II ipso I christo EP
24 exercitentur | exerciuntur D II non* om. M II qui* I quod l. o. E 25 amore
dominatori transp. F || servi mg F || indevoti | ingrati add. DFMN PR
26 minimam | et pusillam add. DFMNR, pusillam add. P II particulam
suae vitae | sue vite particulam G, particulam seu vitae N II Deo I eis add. C* II
tribuant | distribuant l. o. D 27 noxarum | noxiarum FMP, verarum N II
interminationum I increpationum superscr. C* II praevaricatione I prevarica
tione NP 28 lex... est | non est lex posita F, lex non est posita AM, lex
non erat posita l. o. A, lex non imposita est G || iniustis | non mia (?) esset
superscr. C* || Quia | enim add. B 29 et rursus I rursum G || alteris quadra
ginta | quadraginta alterorum F, alterorum quadraginta ABMN, alterorum
superscr. C* || assistens om. G

15—16 Prov. XII Io. 17—18 Eph. V 19, Col. III 16. 21—22 II Tim.
III 16. 28 I Tim. I 9. 28—3o Exod. XXIV 18, XXXIV 28, Deut. IX 18.
3o—31 Iudith VIII 6.
 Capitulum 96 363

non affligere seipsos, in sabbati die, iubente. Si autem dixerint

quoniam ante legem hoc, quid dicent de Thesbite Elia, quadraginta
dierum viam explente in cibatione una? Hic enim non solum per
ieiunium, sed et per itinerationem in sabbatis quadraginta dierum
seipsum affligens, solvit sabbatum; et non iratus ei qui legem dedit, 85
sed et velut virtutis praemium in Horeb seipsum manifestavit.
Quid autem de Daniele dicent? Nonne tres septimanas complevit
sine cibo? Quid autem omnis Israel? Nonne circumcidit puerum
sabbato, si contigit octo dierum esse? Nonne autem et magno
ieiunio, quod legislatione iussi sunt, si in sabbato occurrerit, ieiu
nant? Nonne autem et sacerdotes et levitae in tabernaculi operibus
contaminant sabbatum, et inculpabiles sunt? Sed et iumentum,
si in gurgitem ceciderit in sabbato, qui evulsit quidem inculpatus,
qui autem despexit condemnatus. Quid autem omnis Israel? Nonne

31 non | autem M, non interl. G, autem non F || sabbati die

transp. FMP, non add. G || iubente | iubentes P || dixerint | dixerunt F
32 quoniam I quod A BNP II ante legem hoc | hoc fuit ante legem G,
ante legem fuit hoc NP, scil. fuerit add. C* || quid | quidem BFN ||
dicent | docent N, diceret E 33 viam | via M || in interl. G, ex N II enim
om. ABNP, autem F 34 sed | ante legem fuit hoc add. del. P || et om. FN ||
itinerationem | intineratione DER, vel iter add. B, medium iter G, nix iter
A II quadraginta dierum mg D 35 solvit | salvit l. o. E || sabbatum | cum
afflueret superscr. C* || non | est add. ABGR || ei | scil. helie superscr. C* ||
legem dedit transp. B, legem om. G, scil. deus add. C* 36 et om. EF,
etiam P || praemium om. P, primum BN || in | et N, orbem add. del. D ||
Horeb | ore A || seipsum | se F, ipse apparuit ostendit ei superscr. C* || mani
festavit | ei dedit add. A, ei add. DEGMR 37 autem om. ABDEFGMNPRII
dicent | dicunt ANP, dicerent EFR II septimanas I septimas F 38 sine
cibo | ieiunus sine cibo C, ieiunus ABDEGMNPR, ieiuniis F || Nonne | Non
CG, (non)ne superscr. C* 39 si om. G, non P || contigit | contingit ABDEFG
MNPR || Nonne | Non A 4o quod | et G || iussi | intuentu (?) superscr. C* ||
sunt | scil. facere add. C* || in om. CE || occurrerit | occurrit FN 4o—41 ieiu
nant I ieiunantur DG, ieiunatum N 41 et* om. NP II sacerdotes | sacerdos FII
tabernaculi I tabernaculis A 42 contaminant | certaminant l. o. D ||
et* om. AN II inculpabiles | incausati sunt superscr. C* || sunt om. G 43 in*
om. F || qui om. N || evulsit | vel extraxit add. B, id est extraxit add. N,
evulserit F, extraxit mg add. M, superscr. C*, id est add. P || quidem | extra
xit add. P || inculpatus | vel incausatus add. M, incausatus inculpabilis superscr.
C°, est add. DEGR 44 autem despexit | contempsit F || condemnatus |
(condemna)bilis superscr. C* || Quid | Qui D, Quis EN PR II Nonne om. F

32—33 III Reg. XIX 8. 35—36 Ibid. 9 seq. 37—38 DAN. X 2—3.
38—39 Gem. XVII 12, Lev. XII 3. 39—41 Lev. XXIII 27 seq.
41—42 MATTH. XII 5. , 42—44 Ibid. I I.
27 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 364 Burgundionis Versio

45 septem diebus Dei arcam circumferentes, Ierichuntinos muros

circumierunt, in quibus fuit omnino et sabbatum?
3. Ut igitur dixi vacationis gratia, quae est ad Deum, ut vel
parvissimam ei particulam attribuant, et requiescant et servus
et subiugale, sabbati observatio excogitata est, “parvulis
50 et sub elementis mundi servis effectis”, “carnalibus'', et nihil
super litteram et corpus excogitare potentibus. “Quando autem
venit plenitudo” legis, “misit Deus Filium suum” unigenitum,
“factum ex muliere'' hominem, “factum sub lege, ut eos qui sub
lege erant eximeret, ut adoptionem assumamus''. Quotquot autem
55 accepimus eum, dedit nobis “potestatem filios Dei fieri”, credenti
bus in eum. Quare non adhuc sumus servi, sed filii; “non adhuc
sub lege, sed sub gratia''; non adhuc particulariter Domino ser
vientes in timore, sed omne tempus vitae ei offerre debentes, et
semper servam, iram dico et concupiscentiam, a peccato quiescere
eo facientes et Deo vacare iniungentes; concupiscentiam quidem
universam semper ad Deum extendentes, iram autem adversus

45 Dei arcam transp. F, Dei om. A BEN PR 46 circumierunt I in circuitu

subverterunt DEFMNP, circumierunt mg add. M, subverterunt A II quibus |
diebus add. C* || fuit omnino transp. ABDEFGMPR || et om. ABDEFGMN
PR || sabbatum | sabbatus ADM 47 vacationis | vocationis AC II Deum !
eum G, ipsum deum E || vel I ut ibi add. N, ibi add. P 48 parvissimam !
passivam G || parvissimam ei transp. AB, ei om. N || ei particulam transp. FM,
particulant ei l. o. M || attribuant | tribuant ABNP || et* om. AE 49 ex
cogitata | adinventa mg add. M, adanuntiativa superscr. C* 5o et* I ut A
51 excogitare | excogitate B || Quando | cum A, quoniam ER 52 pleni
tudo | temporis et add. G, temporis mg add. M 53 factum' om. B II ex !
patre add. del. P || eos | eo A 54 eximeret | redimeret E*FGN II Quotquot
quot FM, quicumque superscr. C* || autem om. B, ante F, enim superscr. C*
55 nobis | eum P || potestatem | potentiam D || Dei om. P 55—56 cre
dentibus | credentes EPR 56 non adhuc transp. FNP 57 sed interl. D ||
particulariter vacat A, scil. in sabbato superscr. C* 57—58 Domino ser
vientes transp. N, deo servientes F, servientes in domino P 58 tempus
vitae transp. ACDEFGMPR 59 semper servam, iram I servam iram sem
per G || servam | super servam N, (servam)us M*, eam que sua est superscr. C* ||
quiescere | cessare superscr. C* 6o Deo | ideo P || vacare | vocare AN II
iniungentes | iunungentes vel coniungentes A, vel convectes add. B, vel
convertis add. N, vel convertentes add. P, convertentes mg add. M,
superscr. C*

45—46 Iosue VI. 49—5o Gal. IV 3. 5o I Cor. III 3. 51—54 Gal. IV

4—5. 55 IOH. I 12. 56 Cf. Gal. IV7. 56—57 Rom. VI 14—15.
 Capitulum 96 365

Dei inimicos armantes; et subiugale, scilicet corpus, similiter a

servitute quidem peccati quiescere facientes, divinis autem man
datis ministrare iniungentes.
1205 4. Haec spiritualis nobis mandat Domini | lex; et qui hanc 65
custodiunt, superiores mosayca lege effecti sunt. “Cum venit enim
quod perfectum est, quod ex parte est evacuatum est'', et velamine
legis, scilicet velo per Salvatoris scisso crucifixione, et Spiritu
igneis linguis fulgente, littera evacuata est, corporalia quieverunt
et servitutis lex completa est, et “lex libertatis'' nobis donata est. 70
Et festum celebramus, perfectam humanae naturae requiem; aio
utique resurrectionis diem, in qua nos Dominus Iesus, “vitae
princeps et Salvator”, in promissam hiis qui spiritualiter Deum ,
colunt haereditatem introduxit, in quam ipse praecursor noster
intravit, cum resurgens a mortuis et apertis ei caelestibus portis, in 75
dextera Patris corporaliter sedit, ubi et qui spiritualem observant
legem introibunt.
5. Nobis itaque qui spiritui adhaeremus, et non litterae, omnis

62 et | vel N || similiter | quidem (l. o. quoddam) add. E || a | et N

63 quidem peccati transp. ABFNP, quidem om. E || quiescere mg E, cessare
superscr. C* 63—64 mandatis ministrare transp. G 64 iniungentes | con
vertentes superscr. C* 65 Haec | omnia add. ACADEFGMNPR, autem omnia
add. B || nobis... lex | nobis mandavit lex F, mandat nobis lex domini G, nobis
domini mandat lex M 66 Cum venit | propterea veniente superscr. C* ||
enim | esse E 67 perfectum | perfecto superscr. C* || quod* . . . evacuatum
est | evacuatum est quod ex parte est F || est* om. P 68 scilicet | per add. PII
scisso om. G || crucifixione | crucifixionem DEFGP || et | sed NP 69 quie
verunt | cessa(verunt) superscr. C* 7o completa | ex(pleta) superscr. C* ||
lex libertatis transp. ABNP 71 naturae om. G || requiem | re M, requiem
mg add. M 72 resurrectionis diem transp. G 73 Deum | domini A
74 haereditatem introduxit transp. B, habitationem mg add. M, hereditatis
habitationen superscr. C* || quam | qua ABDEFGMNPR 75 resurgens |
resurrexit CFM, resurgens superscr. C* || ei | eis AGPR 76 sedit | sedet
EFMP II ubi | quo superscr. C* 76—77 qui ... introibunt | introibunt
qui spiritualem legem observant F || observant legem transp. M, servant
(oservant sic l. o.) legem C 78 itaque | utique NP, autem F || qui interl. E ||
spiritui adhaeremus | spiritui elemtamur superscr. C* || omnis | omnium
C2E2 PR

65 Cf. Rom. VII 14, Gal. VI 2. 66—67 I Cor. XIII Io. 67—68 Cf.
MATTH. XXVII 51, MARC. XV 38, LUC. XXIII 45. 68—69 Cf. Act.
Apostol. II 3. 7o IAC. I 25, II 12. 72—73 Act. Apostol. III 15, cf. V 31.
74—75 Cf. Hebr. VI 2o. 75—76 MARC. XVI 19, Col. III 1, Hebr. X 12.
78 Gal. V 25, Rom. II 29.
27•
 366 Burgundionis Versio

carnalium est positio et spiritualis cultura et ad Deum copulatio.

80 Nam circumcisio quidem est corporalis voluptatis et superfluorum
et non necessariorum depositio. Praeputium autem nihil aliud est,
nisi cutis voluptuosae particulae superflua. Omnis autem voluptas,
quae non ex Deo et in Deo fit, superfluitas est; cuius typus est
praeputium. Sabbatum autem est quae a peccato requies. Quare
85
utraque unum existunt, et ita utraque simul a spiritualibus im
pleta, neque contingentem iniquitatem operantur.
6. Amplius autem sciendum quod septem numerus omne
praesens tempus significat, ut dicit sapientissimus Salomon,
“dare partes septem, necnon et octo''. Et divina enarrans David,
de octava psallens, de futura post resurrectionem a mortuis requie
psallebat. Septima igitur die, vacationem quidem agere a cor
poralibus, in spiritualibus autem occupari iubens lex, mystice
omni tempore vero Israeli et intellectum videntem Deum habenti,
subostendebat, Deo seipsum adducere et superiorem corporalium
5 fieri.
9.5

79 est | inest C*G || est positio transp. B, est depositio CD* || et*
om. C || cultura | scultura A 8o quidem est | quid P || corporalis !
corporis BDR || voluptatis | voluptas M 81 et om. BG II autem om. B
82 particulae | partule C, particula DEFGM, et add. G, om. N || superflua |
superfluitas superscr. C* || Omnis | omne l. o. E 83 quae | quidem N II
et in Deo om. F, et om. B 83—84 est praeputium transp. BG 84 requies !
cessatio superscr. C* || Quare | circumcisio et sabbatum add. ABNP,
scil. circumcisio et sabbatum add. G, id est circumcisio et sabbatum
superscr. C* 85 unum existunt transp. F, unum sunt G, unum (sunt
add. del.) existunt D II simul a | similia P, simuli a (sic) A 86 neque |
non F || contingentem | quamlibet ABDEFGNPR, qualibet M 87 septem !
septimus F, septenarius ABEGNPR 88 tempus significat transp. P,
tempus om. FM || ut om. C || dicit | dicat ACG II sapientissimus om.
A BNP 89 dare | date ADEFGMNR, da BE°P II partes | partem C,
his septem et demum his que octo add. C* || et' om. N || enarrans |
narrans F 9o—91 a . . . psallebat om. G 9o requie | requiem
AFMN 91 Septima igitur transp. E, Septima autem ABP II die
om. F || vacationem | vocationem FN || quidem om. G 92 in
interl. C II mystice | iusticie G 93 vero Israeli | usui P ||
habenti | habeti C, habentem (del.) habenti D 94 subostendebat I
ostendebat l. o. D || corporalium | corporalibus C^DEGNPR 95 fieri |
ferri F

87—91 GREGOR. NAZ. Orat. 44 5 P. G. 36 612 D—613 A. 88—89 Eccle.

XI 2. 89—9o Ps. 6 ac 1 1 (Tituli). -
 Capitula 96—97 367
Migne Canc.
IV, 24 CAPITULUM 97 IV, 16
DE VIRGINITATE

I. Blasphemant carnales virginitatem, et in testimonium

praemittunt qui diligunt voluptatem hoc: “Maledictus omnis qui
non erigit semen in Israel''. Nos autem inquimus, in Deo Verbo 5
qui ex Virgine incarnatus est praesumentes, quo virginitas anti
1208 quitus et a principio in hominum natura plantata est. De | virgine

enim terra, homo plasmatus est. Ex solo Adam Eva creata est.
In paradiso virginitas conversabatur. Ait denique divina Scriptura
quoniam nudi erant, et Adam et Eva, et non verecundabantur. 10
Cum autem praevaricati sunt, cognoverunt quod nudi erant, et
verecundati sarsierunt sibi ipsis folia fici, et fecerunt perizomata.
Et post praevaricationem, quando “terra es et in terram abibis'',
quando per praevaricationem mors in mundum introivit, tunc
“cognovit Adam Evam uxorem suam, et concepit et genuit”.
Quare, propterea ut non contereretur et consumeretur hoc genus
a morte, nuptiae excogitatae sunt, ut utique per filiorum procrea
tionem genus hominum servaretur.
1 CAPITULUM 97|97 D*, om. ABCEFGMNPR || 16 | sic D*MN, c. 16
BGR, om. ACEFP 2 DE VIRGINITATE om. F 3 Blasphemant |
PlaspemantG, autem add. N, malum dicunt superscr. C* || carnales | carnalem
B || et om. P || testimonium | testimonio P 4 praemittunt | preponunt
superscr. C* || hoc | homo AN 5 Verbo interl. C 6 qui | quidem l. o. E ||
Virgine | virginitate A || incarnatus est transp. FM, natus est C || praesumentes
quidem add. del. B 7 et a | est N, est a l. o. E || in hominum natura |
nature hominum C, in hominem natura l. o. E || plantata | innata C, plas
mata F 8 homo | terra add. del. P || est1 om. B, et add. EN || Ex | et
ABDFMPR || Adam Eva | ad amena l. o. M || est* om. A 9 conversaba
tur | conservabatur F, civiliter agebatur superscr. C* || Ait denique transp. E,
Ait enim ABNP, Ait igitur DFGMR Io quoniam | quod G || et' om. ABFP ||
Adam et Eva transp. M I I quod | quoniam C 12 verecundati | sunt et
add. G || sarsierunt | sarciverunt CDGP, lasciverunt FM, consuerunt superscr.
C* II ipsis om. A || fici | fisci F || perizomata I circumcinctiones superscr.
Ca 13 Et om. N || quando om. P, autem B, quoniam FG, qui M ||
abibis | ibis C, habibis D 14 per om. MN, mg D || praevaricationem |
prevaricationes DFMR || mors | in mundum add. del. B || in mundum om. N ||
introivit | intravit G 15 Evam om. BC1FMN, add. C* || et* I e C || genuit |
peperit GN 16 propterea | postea B || contereretur | conteretur B, con
verteretur l. o. E || et | non add. G 17 ut | et F 17—18 procreationem |
creationem NPR 18 hominum | humanum BM || servaretur | conservaretur P

3 I Cor. III 3. 4—5 Cf. Deut. XXV 9. 9—Io Gem. II 25.

11—12 Ibid. III 7. 13 Ibid. III 19. 14 Cf. Rom. V 12. 15 Gen. IV 1.
 368 Burgundionis Versio

2. Sed dicent tibi quidam fortassis: quid igitur 'masculus et femi

20 na' vult, et “crescite et multiplicamini''? Ad quos dicemus quoniam
crescere quidem et multiplicari non omnino multiplicationem quae
per nuptialem fit copulationem significat. Poterat enim Deus et
alio modo genus hoc multiplicare, si mandatum usque in finem
observassent intransmutatum. Sed sciens Deus praecognitione
25 sua, qui omnia scivit ante generationem eorum, quod futuri erant
in praevaricatione fieri et morte condemnari, praeassumens fecit
masculum et feminam, et augeri et multiplicari iussit. Via itaque
incedamus et videamus virginitatis gloriationes; idem autem est
dicere et castitatis.
80 3. Noe in arcam introire iussus, et mundi seminis custodia ei
commissa, talem accepit iussionem: “Intra'', inquit, “tu et filii
tui, et uxor tua et uxores filiorum tuorum''. Divisit eos ab uxoribus,
ut cum castitate pelagus et totius mundi naufragium illud effu
gerent. Post diluvii nempe requiem: “Exi”, inquit, “tu et uxor
ss et filii tui et uxores filiorum tuorum''. Ecce rursus propter multi
plicationem nuptiae concessae sunt. Deinde Elias, qui igneo curru

19 dicent tibi | diceret tibi N || quidam fortassis transp. D, quidem

fortassis AFP || igitur om. A, tibi N, 1. o. D 2o et* om. GP || multiplicamini]
et replete terram add. del. F || quos | quod CMP II quoniam | quomodo NR,
l. o. D, quod EP 21 quidem om. G II multiplicari | multiplicamini 1. o. M
22 per om. N || nuptialem | ministerialem NR || fit om. BR || copulationem |
copula communem N || Deus om. B || et om. ABGP 23 alio . . hoc | hoc
genus alio modo A BP, alio modo hoc genus G || si | sed P || finem | seculi
add. P 24 intransmutatum | intransmutationem ABFGMNR, l. o. E ||
sciens Deus transp. E 25 qui | quoniam B, qua F II scivit | et add. DEGPR |
quod | qui ABEPR 25—26 futuri... fieri | prevaricaturi errorum superscr.
Cs 25 erant | prevaricaturi add. F 26 praevaricatione I prevarica
tionem ABDEFGN PR II condemnari | condemnandi superscr. C* II praeassu
mens | previens mg add. M, superscr. C*, ac add. del. G 27 et* 1 fecit
l. o. N II et* om. P || multiplicari | multiplicati C || Via | quare M* II itaque !
utique ABEPR 28 incedamus | incidamus DFPR, incedemus M II vir
ginitatis gloriationes transp. D, gloriationis virginitatis l. o. D, virginitatis
om. N 29 castitatis | castigatis l. o. C 3o in om. G II arcam I arca
ABFR II introire | ire P II iussus om. G || custodia ei transp. AP, eius custodiaB
32 et' om. E 33 ut | et P || illud | id B 34 diluvii | diluvium M, l. o. D ||
nempe | quidem P II requiem I ait add. G II inquit | et add. N 35 et* om.
BFPR II propter | post P 36 concessae sunt om. F, concesserunt NP ||
curru | cursu A, cursuru l. o. D

19—2o Ibid. I 27. 2o Ibid. 28. 25 DAN. XIII 42. 31—32 Cf. Gem.
VII 1, 7. 34—35 Ibid. VIII 16. 36—38 IV Reg. II 1 1.
 Capitulum 97 369

ad caelos subvectus, nonne sine nuptiis esse amplexus est, et in

sublimatione quae super homines testimonium accepit? Quis
caelos clausit? Quis mortuos suscitavit? Quis Iordanem intercidit?
1209 Nonne virgo Elias? Elisaeus autem, huius minister, nonne | aequa- 40
lem virtutem demonstrans, in duplo gratiam Sancti Spiritus
petens, haereditavit? Quid autem tres pueri? Nonne virginitatem
discentes igne potiores effecti sunt, per virginitatem corporibus
eorum inconsumptis igne effectis? Nonne Danielis corpori, virgini
tatem diligentis, ferarum dentes infigi nequiverunt? Nonne Israe- 45
litis videndus Deus castitatem servare corpore praecepit? Nonne
sacerdotes seipsos castos servantes, ita inaccessibilia introibant
et hostias offerebant? Nonne lex magnam orationem castitatem
nuncupavit?
4. Oportet itaque in id quod spirituale est accipere hoc legale 50
praeceptum. Est enim semen spirituale, per amorem et timorem
Dei conceptum, in animali ventre parturiente et pariente spiritum

37 ad caelos om. G || subvectus | subiectus B, subtractus add. F, est

add. CMPR || sine nuptiis | innuptus superscr. C* || esse om. NP II
amplexus | elegit superscr. C* 38 homines | omnes F, omnes homines
A B, est add. P 39 caelos clausit transp. B || Iordanem | Iordamnam
l. o. F, introduxit add. del. A 4o virgo Elias transp. P, ubi ego elias B ||
huius | eius ABDEFGMN PR 41 demonstrans | denuntians F || duplo
gratiam | duples P || Sancti Spiritus transp. BEP 42 petens om. AB, cum
petisset DEGMNPR, cum petivisset F || haereditavit I habere ditavit A,
hunc ditavit BDEN PR 43 discentes | dicentes FN, discerentes G || igne !
ignorantie A || potiores | superiores superscr. C* 44 igne | ignorantie A ||
effectis | affectis M, effectus A 44—45 corpori virginitatem transp. G
45 diligentis | diligenti DGN, 1. o. C || dentes | dantes F || nequiverunt |
nequieverunt l. o. E || Nonne | idendis add. del. P 45—46 Israelitis !
israeliticis F 46 videndus | videndi G, videndis l. o. E || castitatem | casti
tate M || servare corpore transp. G, servare corpores C 47 castos om. G,
caste F || ita om. ABGNR || inaccessibilia | accessibilia D 48 magnam !
operationem add. del. B 49 nuncupavit | nuncupantur A 5o Oportet !
Debet N || itaque in id | itaque id ADEFGMN, ita id BR, utique id P, su
periore superscr. C* || hoc legale | quod legale hoc P, scil. maledictus qui non
erigit semen superscr. C* 51 Est enim transp. EP || semen | sanctum B
52 Dei om. A || animali | animabili ABDGMPR, id est anime spirituali
superscr. C* || ventre | portari add. del. G || parturiente 1 parturientem E || et
pariente om. DEGR, et patiente F

38—39 III Reg. XVII 1, Eccli XLVIII 3, IAC. V 17. 39 III Reg.
XVII 22, Eccli XLVIII 5, et IV Reg. II 8. 4o—42 Ibid. 9—1o. 42—44 DAN.
III 24. 44—45 DAN. VI 22. 45—46 Gem. XIX 15.
 37o Burgundionis Versio

salutis. Ita vero suscipiendum est illud: “Beatus qui habet semen
in Sion, et proprios in Ierusalem''. Quid enim? etsi adulter, etsi
55 ebriosus, etsi idololatra fuerit, beatus est si solum habet semen in
Sion et proprios in Ierusalem ? Nullus eorum qui recte sapiunt,
hoc dicet!
5. Virginitas angelorum est conversatio, omnis incorporeae natu
rae idioma. Haec autem dicimus, non nuptias blasphemantes, absit!
6o Novimus enim Dominum in praesentia sua nuptias benedicentem,
et eum qui dixit: “Honorabiles nuptiae, et thorus incontaminatus”;
sed bono meliorem virginitatem cognoscentes. In virtutibus enim
et sunt intentiones et remissiones; similiter et in malitiis. Cognos
cimus autem quoniam nuptiarum filii sunt omnes homines, praeter
65 generis principes: illi autem virginitatis sunt, et non nuptiarum
plasmatio. Sed a nuptiis abstinentia angelorum est, ut diximus,
imitatio. Quanto itaque angelus est homine superior, tanto virgini
tas nuptiis honorabilior. Quid autem dico 'angelus'? Ipse Christus,

53 vero | non ABFGN PR, l. o. E II est illud transp. DFMN, et

illud C, semen add. ABEFGMNPR, del. E || Beatus | est add. AEPR,
etiam add. D || habet semen transp. A 53—54 semen in Sion 1 in
Sion semen DFMN 54 proprios I vel populos add. A, similis res
superscr. C* II Quid | quod N || enim om. F II etsii I est si FG || etsi* om. F
55 ebriosus | inebriosus A || est om. ABDEFGMNPR II solum | olim P ||
habet semen transp. E 55—56 solum ... Sion | semen habet in sion
solum F 56 eorum om. M 57 dicet | decet B, dicent CP 58 an
gelorum est transp. FP || conversatio | conversio l. o. D, urbanitas superscr. C* ||
incorporeae | in corpore BP 58—59 naturae | est add. CDEFGMNR 59 blas
phemantes | malas estimantes superscr. C* 6o Novimus | vidimus ABDEF
GMNPR || praesentia | adventu superscr. C* || sua | suas N, id est add. F
61 eum | in eo P || qui | novimus add. C* || Honorabiles | sunt add. ADEF
GMNPR, sint add. B || thorus | immaculatus add. E 62—63 In ... sunt !
Sunt enim et virtutibus C || enim et | etenim ABDFGMNR, enim EP
63 sunt | et add. BG II intentiones | intercessiones MN, sunt add. del. P
64 autem om. G || quoniam ... homines | qui omnes homines sunt filii nup
tiarum II nuptiarum filii transp. ABNP, progenies superscr. C* || omnes homines
transp. N, homines om. G || praeter | post C 65 virginitatis sunt transp. P
66 plasmatio | blasphematio 66—67 Sed . . . imitatio om. B 66 est

om. C, mg M || ut diximus om. N 67 Quanto | Quando B II angelus est

transp. AB, angelus est l. o. B II homine superior transp. F, homine
superiori N 68 nuptiis I est add. EG, est nuptiis ABFMN PR || angelus I
angeli ABDEFGMNPR II Ipse | autem add. B

53—54 Cf. Deut. XXV 9. 54—55 I Cor. V I I. 6o IOH. II 1—1o.

61 Hebr. XIII 4.
 Capitulum 97 37r

virginitatis gloria, non solum ex Patre anarchos (id est sine prin
cipio) et influxibiliter et sine concubitu genitus, sed et homo
secundum nos factus, super nos ex Virgine sine copula incarnatus,
et ipse virginitatem veram et omnino perfectam demonstrans in
semetipso. Unde et hanc nobis non in legislationem quidem de
duxit: “Non enim omnes capiunt verbum istud”, ut ipse dixit.
Opere autem nos erudivit, et ad hanc nos fortes effecit. Cui enim
non est manifestum, quoniam virginitas in hominibus nunc con
versatur?
6. I Bona quidem est filiorum procreatio, quam nuptiae consti
tuunt; et bonae sunt nuptiae, per copulam a fornicatione abscin
dentes, et rabiem concupiscentiae per legalem commixtionem non
permittentes ad iniquos furere actus. Bonae sunt nuptiae, quibus
adest continentia; melior autem est virginitas, animae filiorum
procreationem adaugens, et Deo fructum temporaneum orationem
offerens. “Honorabiles sunt nuptiae, et thorus incontaminatus.
Fornicatores autem et adulteros iudicabit Deus''.

69 gloria | gratia FMN || non . . . Patre in spatium liberum D* ||

ex | a FMN 69—7o sine principio | ininitialiter C*, sine principio
superscr. C* 7o influxibiliter | implexibiliter C, instruxibiliter DNR ||
genitus | est add. G, est genitus ABDEFMNP || et homo transp. G
71 factus | natus superscr. C*, et add. del. P || nos* | vos D 72 virgini
tatem | meam add. del. B || perfectam | perfectio N, omnimodam superscr. C*
72—73 demonstrans in semetipso | in se ipso demonstrans AB, demon
stratis in semetipso F, in se ipso P 73 legislationem | legislatione AB
DPR || quidem om. ABGP 74 enim om. B || omnes | omnis l. o. C ||
istud 1. illud FNPR 75 et om. B II ad hanc | adhuc D, hanc l. o. A ||
fortes | etiam add. F || effecit | efficit EGNR, fecit F 76 est om. FN II
virginitas . . . nunc | virginitas in hominibus non C, nunc in homini
bus virginitas DEGR, virginitas non in omnibus nunc FM, virginitas
non in hominibus nunc N, nunc virginitas in hominibus P 76—77 con
versatur | conversatus C, conversatur FMN 78 quidem | enim B ||
est... procreatio | procreatio est F, est procreatio ABDEMNPR, est
filiorum om. G || quam | qua A || nuptiae | quidem add. AB, quidem
nuptiae P 79—8o abscindentes | abscidentes BE 8o commixtionem |
mixtionem DEG 8r furere actus | teatus (sic) A, creatus B, actus
insanire C, actus furere P || quibus om. F, viris (vel iuris) superscr. C*
82 est om. A BFN || animae om. B, anime germinationem superscr. C*
83 fructum temporaneum transp. F, id est add. G, scilicet add. C*
85 autem | enim G

74 MATTH. XIX 1 1. 79—8o I Cor. VII 2. 84—85 Hebr. XIII 4.

 372 Burgundionis Versio
Migne Canc.
IV, 25 CAPITULUM 98 IV, 17
DE CIRCUMCISIONE

1213 I. Circumcisio ante legem data est Abrahae | post benedictionis

repromissionem, signum distinguens ipsum et eos qui ex ipso, et
5
eos qui in domo eius generabantur, a gentibus cum quibus con
versabantur. Et manifestum: quando enim in eremo quadraginta
annis Israel solus secundum seipsum conversatus est, non commix
tus aliae genti, quotquot in eremo nati sunt, non circumcisi sunt.
Cum autem Iesus pertransire fecit eos Iordanem, circumcisi sunt et
10 secunda lex circumcisionis facta est. In Abraham enim data est
lex circumcisionis; deinde quievit in eremo quadraginta annis;
et rursus secundo dedit Deus Iesu legem circumcisionis post transi
tum Iordanis, sicut in libro Iesu Nave scriptum est: “Sub hoc
autem tempore dixit Dominus Iesu: Fac tibi ipsi cultros petrinos
15
de petra rupis, et sedens circumcide filios Israel secundo''. Et post
pauca: “In quadraginta enim et duobus annis conversatus est
Israel in eremo Battaritide, et propter hoc incircumcisi eorum
erant plures praeliatorum, exeuntium de terra Egypti, qui non

1 CAPITULUM 98|98 D*, om. ABCEFGMNPR || 17 | sic D^MP. c. 17

BGMR, 18 N, om. ACEF 2 DE CIRCUMCISIONE om. F, De circum
cionem C 3 Circumcisio | Circumsio 1. o. A, scil. preputii fidem superscr.
C° || ante | autem 1. o. A II data est Abrahae | abrahe data fuit B II bene
dictionis om. N 4 distinguens | inter add. AB 5 eius | ipsius N || genera
bantur | nascebantur superscr. C* 6 manifestum | est add. AFP, hoc est
his superscr. C* || quando | quoniam GMNP || enim om. FGNP 6—7 qua
draginta . . . solus I israel solus 4o annis E 7 est om. N 8 aliae I alii
ACDEFGMNPR || quotquot | autem add. F || non | nisi B || sunt* om. N
9 autem | igitur F || pertransire | transire ABP || eos | ipsos F Io facta
est transp. FMN || enim | autem F 1 1 deinde quievit I denique eum l.o.E,
id est cessavit superscr. C* 12 secundo dedit Deus | deus secundo dedit GII
Deus Iesu legem | legem dominus iesus P 12—13 post transitum om. N,
postquam transierunt Iordanem superscr. C* 13 Iesu I filii add. C* II
Nave | mane A 14 Dominus om. ADEFGMNPR II Iesu om. B, Iesus P ||
ipsi om. EN, duos add. FMN 15 de petra rupis I de petra fumo totius
incidente superscr. C* || sedens | tibi add. G 16 In I cum F || enim om. FMNII
conversatus est | conversatur P, est om. ABDEFMNR 17 eorum | eorum
add. D 17—18 eorum erant plures | erant plures eorum G, plurimi superscr.
-C2 18 erant | pueri add. DE II erant. . . praeliatorum om. M II exeun
tium . . . Egypti | de terra Egypti exeuntium G, qui exierunt superscr. C* ||
non | nondum P

4—5 Gem. XVII 4 seq. 12—23 Iosue V 2, 5—7.

 Capitulum 98 373

crediderant mandatis Dei; quibus et determinavit non videre eos

terram bonam, quam iuravit Dominus patribus eorum dare eis, ter
ram fluentem lacte et melle. Pro hiis autem constituit filios eorum,
quos Iesus circumcidit, propterea quia geniti incircumcisi fuerant
secundum viam''. Quare signum erat circumcisio, determinans
Israel a gentibus cum quibus conversabantur.
2. Typus autem erat baptismatis. Sicut enim circumcisio non
necessarium membrum abscindebat corporis, sed superfluitatem
inutilem, ita per sanctum baptisma peccatum circumcidimus;
peccatum autem manifestum quod superfluitas concupiscentiae
est, et non utilis concupiscentia. Impossibile enim est aliquem
nequaquam concupiscere, vel finaliter sine gustu voluptatis esse;
sed quod inutile est voluptatis, scilicet inutilis concupiscentia et
voluptas, hoc est peccatum quod circumcidit sanctum baptisma,
tribuens nobis signum honorabilem crucem in fronte, non a genti
bus determinans nos: omnes enim gentes baptismate potitae sunt,
et signo crucis sigillatae sunt; sed in unaquaque gente fidelem ab 35

infideli distinguens. Veritate itaque apparente, inutilis typus et

19 crediderant | crederant A, in deserto add. B || mandatis | mam

datum A || Dei | mortui sunt in deserto add. GPR || non videre eos |
eos non videre ABDEFGMN PR 2o terram bonam transp. E || quam |
qua C || eis om. FP 21 lacte et melle | lac et mel ABDEFGMNPR, et
add. B || eorum | israel ABDEFGMN PR 22 Iesus circumcidit transp. G ||
geniti incircumcisi | gentes incircumcise F || incircumcisi fuerant transp. D,
incircumcisi erant GR 23 secundum | vel per A, propter E || Quare |
Quarta P II signum | signis N || determinans | determinas C, determinantis G
25 baptismatis | baptismi F 26 necessarium om. ABDEFGMNPR || ab
scindebat | abscidebat CGMN, abcidebat DF, abscidit B 27 inutilem | inu
tile B, non necessaria superscr. C* || sanctum | secundum N 28 manifestum |
est add. ABDEFMNPR || quod | quoniam FMN || superfluitas | superfluum G
29 est* om. F, manifestum est M || et non utilis | et necessaria superscr. C* ||
concupiscentia | Quid hic ? Responsio, non tamen originalis concupiscentia,
sed actualis; hic autem concupiscentia dicitur superflua add. P || Im
possibile | que non P || enim om. G 29—3o aliquem nequaquam transp. B,
aliquam nequaquam M, non universaliter superscr. C* 3o finaliter sine
gustu | perfecit ingustabile superscr. C* 31 sed om. B || inutile | non
necessarium superscr. C* || scilicet | id est FMN, similiter P || inutilis | non
necessaria superscr. C* 32 voluptas | voluptatis l. o. D, zeloetatio superscr.
C° || hoc est l. o. transp. P || sanctum baptisma transp. F 33 signum |
scilicet add. P || honorabilem | honorabile F || in fronte om. G 34 deter
minans | determinas C || nos | vos MN || baptismate | baptizate DE II potitae
sunt l. o. transp. P, posite sunt E, potiti sunt F 35 signo I signatum l.o. FII
sigillatae | signate EMN, signati F
 374 Burgundionis Versio

umbra. Quare superfluum est nunc circumcidi, et contrarium

sancto baptismati. “Qui enim circumciditur, debet totam legem
observare''. Dominus autem ut compleret legem circumcisus est.
40 sed et omnem legem et sabbatum observavit, ut impleat et sistat
1216 legem. Ex | quo autem baptizatus est, et Spiritus Sanctus homini
bus apparuit, in specie columbae descendens super ipsum in Ior
dane, ex tunc spiritualis cultura et urbanitas et caelorum regnum
praedicata sunt.

Ę. CAPITULUM 99 ;;;
DE ANTICHRISTO

I. Decet scire quoniam oportet Antichristum venire. Ergo

omnis quidem “qui non confitetur FiJium Dei, et Deum venisse
5 in carnem'' et esse Deum perfectum, et factum esse hominem per
fectum et manere Deum, Antichristus est. Verum proprie et
praecipue Antichristus dicitur, qui “in consummatione saeculi”
venit. Oportet igitur primum praedicatum esse evangelium in
omnibus gentibus, sicut dixit Dominus, et tunc veniet in redar
10 gutionem adversariorum Dei Iudaeorum. Dixit enim eis Dominus:

37 superfluum | quidem add. G II nunc | nos BDEFGMNPR 37—38 cir

cumcidi... enim om. C 38 sancto om. F || enim | igitur B 39 observare |
concecrare B, servare E, l. o. B II compleret | totam add. F 4o sed et
omnem | seto (sic) enim F, et om. DMNR || ut | et add. G II sistat |
sicat F, firmat superscr. C* 41 autem | et add. P || et om. ABEGPR
41—42 hominibus apparuit transp. CFMNP, hominibus om. G 42 in* om. C
43 ex tunc om. F, et tunc E || cultura | quidem scriptura G II caelorum
regnum transp. ABGP
1 CAPITULUM 99|99 D*, om. ABCEFGMNPR || 18 | sic D*GMN, c. 18
BR, om. ACEFP 2 DE ANTICHRISTO om. F 3 Decet I Hecet (sic) D,
debet N, tedet P || oportet om. B 3—4 Ergo omnis quidem | Igitur B 5 in |
crucem add. del. D || carnem | carne C 5—6 perfectum ... Deum om. E
5 et factum esse | esse et F || hominem | hominem add. B 6 manere I cum
manendo superscr. C* || Verum | Unde BFN || et* om. F 7 qui I quia
l. o. E || consummatione | consummationem A 8 igitur | quidem add. B ||
primum om. F || esse | et predicatum esse add. del. F || esse evangelium
transp. P 9 dixit | dicit M το eis Dominus transp. P, dominus ei F,
et tunc veniet in redargutionem add. del. B

38—39 Gal. V 3. 39 LUC. II 21; cf. MATTH. V 17. 4o Cf. MATTH.

V 17 41—42 MATTH. III 16, MARC. I ro, LUC. III 22, IOH. I 32.
4—5 IOH. IV 2, II IOH. 7. 7 MATTH. XIII 4o, 49, cf. XIII 39,
XXIV 3, XXVIII 2o. 8—9 MATTH. XXIV 14. Io—12 IOH. V 43.
 Capitula 98—99 375

“Ego enim veni in nomine Patris mei, et non suscipitis me; veniet
alius in proprio nomine, et illum suscipietis''. Et Apostolus:
Pro eo quod amorem veritatis non susceperunt, ad hoc ut salventur
ipsi, propterea mittet eis Deus actum erroris, ad credendum eos
mendacio, ut iudicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed 15
acceptaverunt iniustitiam''. Iudaei igitur Filium Dei existentem,
Dominum Iesum Christum et Deum, non susceperunt; erroneum
autem, deum seipsum dicentem, suscipient. Quoniam enim deum
seipsum vocabit, angelus qui Danielem edocuit ita ait: “Super
deos enim patrum suorum non intelliget''. Et Apostolus: “Nullus
vos seducat secundum aliquem modum, quoniam nisi venerit
discidium primum et revelatus fuerit homo iniquitatis, filius
perditionis, qui adversatur et superextollitur super omne quod
dicitur deus vel veneratio, ut ipse in templo Dei sedeat'' ut deus,
“demonstrans seipsum quoniam est deus''. In templo autem Dei, 25
non nostro dicit, sed veteri iudaico: non enim nobis, sed Iudaeis

1 1 enim om. ENP, del. B || suscipitis | suscipistis ABEFGMNPR

12 alius | aliquis A, l. o. B || proprio nomine transp. FP I3 amorem
veritatis transp. FMN, amoremem (sic) veritatis C || susceperunt |
amorem add. del. M || ut | misi D || salventur | salvarentur A, ad sal
vandum eos superscr. C* 14 ipsi | ipsis A || eis Deus transp. C, eis
dominus G || actum | actionem A BENP, exactionem D, accusatorem
FGMR 15 mendacio I cendacio l. o. A || sed | et ABDEFGMNPR
16 iniustitiam | iniustitia C, iustitiam P || existentem | existente C 17 Domi
num | nostrum add. BF, unum add. P || et Deum om. P, et dominum E ||
erroneum | seductorem add. B, mg add. M, superscr. C*, seductorem erroneum
P, seducentem erroneum N, seductionem aut erroneum dominum F I8 di
centem | dicente C || suscipient | suscient C, suscipere l. o. E || enim | autem
EFP 18—19 deum seipsum transp. E, deum om. B 19 Danielem
edocuit transp. ABP, danielem docuit DFGMNR || ait | et add. del. A ||
Super I in, ad superscr. C* 2o deos enim transp. FM, deos om. N, enim
om. ABGP || patrum om. N || non om. A || intelligit | intelligent A BEMNP ||
Et om. F 21 seducat | educat A, errare faciat superscr. C* || secundum |
per A || aliquem | alium G 22 discidium | disidium A, vel desistentia add. B,
desistentia superscr. C* || et | revelata fuerit iniquitas vel add. B || homo
iniquitatis transp. F, iniquitas AP 24 dicitur deus transp. MN, deus
dicitur l. o. M || vel | et FP, quod N || veneratio | veneratur veneratio A,
veneratur BEFGMNPR II Dei | domini F || ut deus om. B, deus om. A
26 nostro | unum M, verum N || enim | deus add. del. E

12—16 II Thess. II Io seq. 17—18 Cf. II IOH. 7. 19—2o DAN. XI 37.

2o—25 II Thess. II 3—4, cf. DAN. XI 31—32, 36. 25—26 IRENAEUS
Adv. haer. V 25 2.
 376 Burgundionis Versio

1217 veniet; non pro Christo, I sed adversus Christum et eos qui Christi.
Ideoque Antichristus dicitur.
2. Oportet igitur primum praedicatum esse evangelium in
30 omnibus gentibus, et “tunc revelabitur iniquus; cuius est prae

sentia secundum actum satanae, in omni virtute et signis et prodigiis

mendacii, et omni deceptione iniquitatis hiis qui pereunt; quem
Dominus interficiet verbo oris sui, et maledicet praesentia superap
paritionis suae''. Non ipse igitur diabolus fit homo secundum
35 Domini humanationem; absit! sed homo ex fornicatione generatur,
et suscipit omnem actum satanae. Praesciens enim Deus iniqui
tatem eius futurae voluntatis, concedit habitare in eo diabolum.
3. Generatur ergo ex fornicatione, ut diximus, et educatur
occulte; et repente insurgit et elevat se et regnat. Et in primordiis
40
quidem regni sui, magis autem tyrannidis, dissimulat iustitiam.
Cum autem dominator factus fuerit, persequitur ecclesiam Dei et
manifestat omnem inquitatem suam. Veniet autem “in signis et
prodigiis mendacii'', fictis et non veris, et eos qui imbecillem et

27 adversus | circa FM, contra N 28 Ideoque | Ideo C 29 praedicatum

esse evangelium | evangelium predicatum esse ABP II in om. G 3o—31 est
praesentia | presentia et P, adventus superscr. C* 31 actum | sacrum add. N II
in omni virtute om. N, in omnibus virtutibus G 32 mendacii om. G II et |
in add. CEF || deceptione | seductione ABDEFGMNPR || hiis om. G
33 maledicet | evacuabit superscr. C* || praesentia | presentiam FMP, ad
ventu superscr. C* 34 ipse . . . diabolus | igitur diabolus ipse P, igitur
ipse diabolus A BEMR 35 Domini om. G, dei F, deum N II Domini humana
tionem transp. B, christi add. C 36 suscipit l suscipiet F 36—37 iniqui
tatem I inconvenituentia (sic) superscr. C* 37 voluntatis | voluptatis MN,
optionis superscr. C* || concedit | concedet F || habitare in eo | in eo habitare
ABCDEGR, eo habitare P, in eo om. F 38 ergo | igitur G, enim P ||
educatur | educatus C 39 et elevat se et regnat | et elevat se et imperat
ABDEFGMNPR, et imperat et elevat se l. o. G II in om. MP 4o magis I
magni sui magnis C || dissimulat | dissimulatus D, dissimulans ABFMNP ||
iustitiam | bonitate superscr. C* 41 dominator | solus add. G || dominator
factus fuerit | fuerit dominator factus MN, factus fuerit dominator F || perse
quitur | persequetur BD, persequatur P 41—43 et . . . fictis om. P
42 manifestat | manifestabit EFMN || omnem om. F 43 prodigiis. . .
fictis | fictis mendaciis prodigiis F, prodigiis mendaciis fictis BFN, mendacii
om. B || et* om. G

29—3o MATTH. XXIV 14. 3o—34 II Thess. II 8—Io. 41 I Cor.

XV 9, Gal. I 13, I Cor. X 32, XI 16, 22, II Cor. I 1, I Tim. III 5. 42—43 II
Thess. II 9.
 Capitula 99-Ioo 377

non stantem basem mentis habent seducet, et apostatare faciet

a Deo vivente, “ut scandalizentur si possibile est et electi''. 45

4. Mittetur autem Enoch et Elias Thesbites, “et convertent

corda patrum in filios'', hoc est synagogam ad Dominum nostrum
Iesum Christum et apostolorum praedicationem, et ab ipso inter
ficientur. Et veniet Dominus de caelo, quemadmodum sancti
apostoli viderunt eum euntem in caelum: Deus perfectus et homo 50
perfectus, “cum gloria et virtute''; et interficiet hominem iniqui
tatis, filium perditionis, spiritu oris sui. Nullus igitur de terra
exspectet Dominum, sed de caelo, sicut ipse nos certioravit.
Migne Canc.
IV, 27 CAPITULUM Ioo IV, 19
1220 | DE RESURRECTIONE
I. Credimus autem et in resurrectionem mortuorum. Erit
enim vere, erit resurrectio mortuorum. Resurrectionem autem
dicentes, corporum aimus resurrectionem. Resurrectio enim est 5

secunda eius quod cecidit surrectio. Animae enim immortales

44 non stantem | inconstantem CG, stantem ADFN, instabile

superscr. C* || basem | firmitatem superscr. C* || seducet | seducent l. o. P,
seducit MN, decipiet superscr. C* || apostatare | apostare CFP, desistere
superscr. C* 45 est om. MN || et | etiam EP || electi | electioni
A, elici l. o. F, dei add. del. P 46 Mittetur | Mittentur BDEFMN ||
et* | quod M 47 patrum | partum l. o. C 48 apostolorum praedica
tionem transp. FMN 49 Dominus | deus add. P || sancti om. AER
49—5o sancti . . . eum | viderunt ipsum sancti apostoli F, eum om. M, con
siderant superscr. C* 5o euntem in celum | in celum euntem P 51 cum |
est P 51—52 iniquitatis | et add. D 52 spiritu | verbo D 52—53 de ...
Dominum | expectet dominum de terra E, expectet de terra dominum F
53 ipse nos transp. G, ipse om. P || nos certioravit transp. B, nos certificavit E
1 CAPITULUM Ioo|1oo D*, om. ABCEFGMNPR || 19 | sic D*GMNP,
c. 19 BR, om. ACEF 2 DE RESURRECTIONE om. F, mortuorum add.
A BCDGMNPR 3 autem interl. C* || et om. D || in om. AEF || resurrec
tionem | resurrectione GMN 3—4 Erit . . . erit | enim add. D, Erit enim
vere ABEFMR, Etenim vere erit G, Erit vere P, Erit enim N 4 autem |
que N 5—6 est secunda transp. F, hominum add. A, esse add. P 6 ceci
dit | cedit B

44—45 MATTH. XVI 16, etc. 45 MATTH. XXIV 24. 46 Eccl.

XLIV 16, XLVIII Io, MAL. IV 5, MATTH. XVII 1 I, MARC. IX, I I.
46—47 MAL. IV 6. 49—5o Act. Apostol. I I I. 51 LUC. XXI 27.
51—52 II Thess. II 3, 8. 53 MATTH. XXV 31, LUC. XXI 27.
 378 Burgundionis Versio

existentes, qualiter resurgent? Si enim mortem determinant:

separationem animae a corpore, resurrectio omnino est copulatio
rursus et animae et corporis, et secunda eius quod dissolutum est
10
et cecidit animalis resurrectio. Ipsum igitur corpus quod corrumpi
tur et dissolvitur, ipsum resurget incorruptibile. Non enim im
possibile est ei, qui in principio ex pulvere terrae ipsum constituit,
rursus dissolutum et reversum in terram ex qua sumptum est
secundum conditoris enuntiationem, rursus resuscitare ipsum.
2. Si enim non est resurrectio, “comedamus et bibamus'',
voluptuosam et lascivam vitam pertranseamus. Si enim non est
resurrectio, in quo ab irrationabilibus distamus? Si enim est non
resurrectio, beatificemus feras agri sine tristitia habentes vitam.
Si igitur non est resurrectio, neque Deus est, neque providentia:
sponte autem omnia et aguntur et feruntur. Ecce enim videmus
plurimos iustos quidem esurientes et iniuriam patentes, et nulla
in praesenti vita potientes assumptione; peccatores autem et
iniustos in divitiis et in omni voluptate exuberantes. Et quis
7 determinant | determinent B, dicunt G 8 a I a add. P 8—9 co
pulatio rursus transp. F 9 et1 om. BCDFG || secunda | est add. G Io et

cecidit om. G || Ipsum igitur transp. P, Igitur ergo E, Igitur enim F

1o—II corrumpitur | corrupitur BM 11—12 impossibile est ei om. BF,
nequit ADEGMNPR 12 qui | quod DFMN R II in | ex FMN II constituit !
teipsum add. N, et add. A 13 reversum | reversus l. o. C, rursum B ||
ex | de FMN 14 conditoris | conditionis M || rursus om. F II resuscitare !
suscitare A 15—17 Si... pertranseamus Si... distamus l. o. phrases
transp. C 15—16 Si ... pertransamus om. ABDFGMNPR, Si enim non
est resurrectio comedamus et bibamus, voluptuosam et lucrativam vitam
transferimus supra col. add. E* 16 voluptuosam | delectabilem superscr. C*
16—17 Si . . . distamus om. E 16 enim om. C 17 quo | qua P || irra
tionabilibus | irrationalibus M, irrationali F || Si enim | Sed A II est om. P
18 resurrectio I in quo add. del. M II feras agri | agrifera ABDEFGMNPR ||
habentes | habentia ABCDEFGMNPR, eligentia superscr. C* 19 igitur |
enim E || resurrectio I in quo ab irrationabilibus distamus, si igitur non est
resurrectio add. E || est* om. FG || providentia | est add. FGN P 2o sponte ...
et* | casu autem omnia ABDEFGMNR, omnia autem casu P || aguntur et
feruntur transp. ABDGP 21 iustos quidem transp. A, quidem om. P ||
esurientes | inopes superscr. C* 22 vita om. N || potientes | patientes vel
potentes A, patientes FMR || assumptione | assumptionem FGN PR, auxilio
superscr. C* 23 in* om. C, interl. F || omni | animi P || voluptate | volun
tate AP, lascivia superscr. C* || exuberantes | abundantes ABDEFGMNPR II
Et | Sed P

1o—1 1 I Cor. XV 42. 12 Gem. II 7. 13—14 Gen. III 19, Eccli.

XII 7. 15 I Cor. XV 32, IS. XXII 13.
 Capitulum roo 379

umquam hoc iusti iudicii vel sapientis providentiae opus bene

sciens suspicabitur? Erit igitur, erit resurrectio. Iustus enim est 25
Deus, et hiis qui sustinent ipsum mercedis retributor fit. Igitur,
si quidem anima sola virtutis certaminibus athletice pugnavit, ipsa
sola et coronabitur. Et si sola voluptatibus involuta esset, sola
iuste utique punietur. Sed quia neque existentiam separatam
habuerunt, neque virtutem, neque malitiam, anima pertransit so
sine corpore, recte ambo simul et retributionibus fruentur.
1221 , 3. I Testatur autem et divina Scriptura quoniam erit corporum
resurrectio. Ait nimirum Deus ad Noe post diluvium: “Ut olera
feni dedi vobis omnia. Verumtamen carnem in sanguine animae
ne comedatis; etenim vestrum sanguinem animarum vestrarum s5
exquiram; de manu omnium ferarum exquiram illum, et de manu
omnis hominis fratris eius requiram animam eius. Qui effundit
sanguinem hominis, pro sanguine eius effundetur, quoniam in
24 umquam om. C, numquam MN || vel | et C II sapientis I sapientes
l. o. D || providentiae opus transp. A 24—25 bene sciens | bene sentiens
FMN, bone sentientes C 25 suspicabitur | supplicabitur P, estimabitur
superscr. C* || erit* del. E, om. ABFGN PR 25—26 est Deus transp.
ABDEFGMNPR 26 hiis qui | hici l. o. C || ipsum | eum ABDEGMNPR II
retributor | tributor B, est add. E || fit | si ABEFGNP, sit DMR, l. o. E
27 quidem anima transp. ABP 28 sola et transp. B, et om. P || sola* | in
add. ADEFGMNPR, est in add. B || voluptatibus | virtutibus B || involuta |
involupta C II esset | est ABDEFGMNPR 29 iuste utique transp. ABP,
iusta utique FM, utique om. E || punietur | puniretur ACDE, punetur M ||
quia om. B 3o habuerunt | habent G || anima pertransit | transit anima F
31 sine | si in N || recte interl. A || simul et | fruitionibus vel add. A B, fruitioni
bus simul et E, fruitionibus et add. FMN || retributionibus | fruitionibus P
32 et om. FP || corporum | corporeum A, corporis F || 33 nimirum Deus
transp. P, Deus om. B || ad... diluvium | post diluvium ad noe ABFP
34 dedi | dedit l. o. FPR || Verumtamen | omnia add. del. B || in om. FMN ||
sanguine I sanguinem F 35 comedatis | comeditis A, comederis F, come
deritis F, comederitis MNP || vestrum om. FGMN || vestrarum | ipsarum C*
36 exquiram* | requiram FMN, illum add. AEGMNP II de ... exquiram
om. BD || dei | ex C || omnium | omni l. o. P || ferarum | bestiarum AEFGM
MPR 36—37 exquiram*. . . animam eius om. AM 36 exquiram illum
om. FGNP, anima E 36—37 et ... hominis om. N 37 fratris eius I
et fratris eius FNP, eius B, et (factus add. del.) eius fratris G || eius* | et add.
ABFGMNP, eis add. del. E || effundit | effudit ADEP, effuderit FMN,
effundent B, effunderit G 38 effundetur | sanguis illius add. ABEFMNP,
sanguis eius add. G || quoniam | quia G || in om. FiMN, ad F*

24 Rom. II 5, cf. II Thess. I 5. 26 Cf. Hebr. XI 6. 32—39 Gen.

IX 3—6.
28 Buytaert, Damascene, De fide Orthodoxa
 38o Burgundionis Versio

imagine Dei feci hominem''. Qualiter igitur exquiret sanguinem

40 hominis de manu omnium ferarum, nisi quia suscitabit corpora
omnium hominum morientium ? Non enim pro homine morientur
ferae.
4. Et rursus Moysi: “Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac
et Deus Iacob”; “non est Deus mortuorum Deus'', morientium,
45 et non ultra futurorum, “sed viventium''; quorum animae quidem
in manu eius vivunt, corpora vero vivent rursus per resurrectionem.
Et divus pater David ait ad Deum: “Interficies spiritum eorum
et deficient, et in pulverem eorum convertent''. Ecce de corporibus
est sermo. Deinde inducit: “Emittes spiritum tuum et creabuntur,
so et renovabis faciem terrae''.
5. Sed et Isaias: “Resurgent mortui, et erigentur qui in monu
mentis''. Manifestum est autem quod non animae in monumentis
ponuntur, sed corpora.
6. Sed et beatus Ezechiel: “Et factum est”, ait, “cum pro
55 phetarem ego, et ecce terraemotus et adduxit ossa, os ad os, singu
lum ad compaginem suam. Et vidi, et ecce supervenere eis nervi,
et carnes superinnatae sunt et ascenderunt super ea et circumex
39 imagine | magine l. o. C, imaginem DEFGPR || exquiret | requiret G
4o hominis I hominum FMN || omnium ferarum | omiferarum F || quia I
quam superscr. C* || suscitabit | suscitavit F 41 omnium hominum
transp. AN 43 rursus | rursum G || Ego | enim add. E II et* om.
DFMN P 44 et om. FMN P II Deus* om. F II Deus, morientium om. G,
qui mortui sunt superscr. C* 45 et non | nec E || sed viventium | sed
vivorum autem A, erant eorum qui vivent superscr. C* II animae om. P
46 eius vivunt | eius sunt E, dei sunt et vivunt BF II vero om. F ||
vivent rursus transp. P, viventium rursus l. o. F || per | post P 47 divus !
divinus BEF || pater David transp. E, pater om. P II David ait transp. B.
ait om. N || Interficies | interficiet BN, interficieris F 48 pulverem !
pulvere BEMR || eorum | eos ABP, suum se superscr. C* II convertent | con
vertet A, convertentur BDEFMN PR, convertes G || corporibus | eorum add. E
49 Deinde | Dein C || Emittes | Et mittes C, Emitte ABFMNP 51 Sed
om. ABGP || et' om. N || qui | que M 51—52 monumentis I sunt add. F
52 Manifestum ... monumentis om. M || est om. FGN || autem | enim APR
52—53 in . . . ponuntur | ponuntur in monumentis G 54 Sed om. A || et*
om. BGP || ait om. F, autem ABDEGMNPR 55 et* om. F || adduxit !
astruxit F 56 vidi | vidit MP, iudei B || eis | ei PR 57 superinnatae !
supernate E, firmate NP || ea | eam C 57—58 circumextensae | circum
existentes G

43—44 Exod. III 6, MATTH. XXII 32, MARC. XII 26; cf. LUC. XX 37.
44—45 MATTH. XXII 32, MARC. XII 27, LUC. XX38. 45—46 Sap. III 1.
47—5o Ps. 1o329—3o. 51—52 IS.XXVI 19. 54—58 EZECH. XXXVII 7—8.
 Capitulum roo 38I

tensae sunt in eis cutes desuper''. Deinde docet qualiter iussi

supervenerunt spiritus.
7. Sed et divus Daniel ait: “Et in tempore illo exsurget Michael eo
princeps magnus, qui stat super filios populi sui; et erit tempus
tribulationis, qualis non est facta ex quo genita est gens in terra,
usque ad tempus illud. Et in tempore illo salvabitur populus tuus,
omnis qui inventus est scriptus in libro. Et multi dormientium in
terrae pulvere exsurgent: hii in vitam aeternam, et alii in oppro- 65
brium et verecundiam aeternam. Et qui intelligunt, effulgebunt
sicut fulgur firmamenti, et a iustis multis sicut astra in saecula et
adhuc effulgebunt''. “Multi dormientium ex terrae pulvere'',
dicens, “exsurgent'', . manifestum quod resurrectionem ostendit
corporum. Non enim utique alicubi quis dicet animas in terrae 70
pulvere dormire.
1224 8. I Sed nempe et Dominus in sacris evangeliis corporum mani
feste resurrectionem tradidit: “Audient enim”, ait, “qui in monu
mentis, vocem Filii hominis; et qui audierint vivent, et exibunt
qui bona fecere in resurrectionem vitae; qui vero mala egerunt 75
in resurrectionem iudicii''. In monumentis autem animas quando
eorum qui bene sapiunt non utique dixerit aliquis.

58 sunt om. P || in om. G, per eas superscr. C* || in . . . desuper | cutes

desuper in eis E || cutes | scutes A, cuntes l. o. C, euntes M || Deinde |
Demum M || iussi om. P 6o divus | divinus BEF || ait om. F 61 stat |
fert M 61—62 et . . . tribulationis om. M 62 est facta transp. ABDE
FGMNPR II quo | qua P, et sic finit P || genita | facta E || genita est gens |
gens genita est FMN 63 Et om. M 64 libro | vite add. FMN 65 ter
rae pulvere transp. ABDEGMNR II exsurgent | resurgent E || hii om. DEFMN
II aeternam | hii F, hii add. DEMN 66 verecundiam aeternam transp. F ||
Et* om. M || intelligunt | intelligant A, intelligent E || effulgebunt | clarebunt
superscr. C* 67 fulgur | claritas superscr. C* || saecula | gloria F 68 ef
fulgebunt | fulgebunt E || terrae pulvere transp. ABDEFGMNR 69 dicens |
et B || manifestum | est add. BEG || quod | quoniam FMN || ostendit | ostendunt
MN 7o enim om. AFGMN || alicubi om. ABDEFGMNPR || quis | quid A
7o—71 terrae pulvere transp. FGMNR 72 nempe et transp. AFGN, et
om. BM 72—73 manifeste resurrectionem transp. ABDG 73 Audient
om. F, Audiant M || enim ait transp. F 73—74 monumentis | sunt add. FG
74 hominis | audient add. F || audierint | audierunt B, audient EGM || et*
interl. A 75 fecere | fecerunt CEF || resurrectionem | iudicationis superscr.
C*, iudicii in add. del. C || vitae | eterne add. GM || mala | male DENR 76 iu
dicii | (iudi)cationis superscr. C* 77 aliquis | utique add. C

58—59 Ibid. 9—1o. 6o—69 DAN. XII 1—3. 73—76 IOH. V 28—29.
28•
 382 Burgundionis Versio

9. Non sermone vero solum, sed et opere corporum resurrec

tionem Dominus manifestavit; primum quidem quadriduanum et
so iam corruptum et fetentem resuscitans Lazarum. Non enim animam
privatam corpore, sed et corpus cum anima; et non aliud, sed
ipsum quod corruptum erat suscitavit. Qualiter enim utique
cognosceretur, vel crederetur mortui resurrectio, non designativis
substantiae proprietatibus hanc constituentibus? Sed et Lazarum
85 quidem ad ostensionem propriae deitatis, et credulitatem suae et
nostrae resurrectionis suscitavit, rursus reversurum ad mortem.
Ipse vero Dominus primitiae perfectae, et non ultra morti subia
centis resurrectionis factus est. Ideoque et divus apostolus dicebat
Paulus: “Si mortui non resurgent, neque Christus resurrexit. [Si
oo autem Christus non resurrexit], igitur vana est fides nostra, adhuc
sumus in peccatis nostris''; et “Quoniam Christus resurrexit, primi
tiae eorum qui dormierunt''; et “Primogenitus ex mortuis''. Et
rursus: “Si enim credimus quod Iesus mortuus est et resurrexit,
sic et Deus eos qui dormierunt per Iesum aget cum ipso''. “Sic”,
95 dixit, sicut Dominus resurrexit.

78 Non I Nonne B || sermone | vel verbo superscr. C* II solum om. D || et om.

ABFGN II corporum | corporis F 79 primum ... quadriduanum I quadri
duanum quidem primum E 8o iam om. G || et om. G || Lazarum om. G ||
enim om. ABDEFGMNR 81 et1 om. BR II sed | et add. BDER 82 ipsum |
illud FMN || erat | non add. M II suscitavit | resuscitavit FM II Qualiter enim !
Nam qualiter utique C 83 designativis | designatis MN, designantibus
superscr. C* 84 hanc constituentibus | huic consistentibus superscr. C*
85 ostensionem | ostendendum G || propriae deitatis | divinitatis sue proprieF
85—86 suae et nostrae transp. G 86 rursus | rursum ABDEFGMNR,
sursum l. o. D, et add. del. N II reversurum om. M 87 perfectae | facte A
87—88 morti subiacentis transp. F, mortis subiacentis ABG, recadentis
superscr. C* 88 est om. FMN || et divus apostolus om. ABG II divus | divi
nus DEF || apostolus dicebat transp. N 89 resurgent | resurgunt EMN ||
Christus resurrexit transp. G 9o igitur | Non M, Nom (sic) igitur A, Nunc
igitur CD, Nonne igitur EG, Non igitur FN R II vana | bona M II fides nostra
transp. FMN, num add. AC, non add. BDER, nam E*, cum add. G 91 su
mus | enim estis FMN || nostris | vestris MN 92—93 Et rursus I est resur
rexit E 93 quod | quoniam ACFMN, et add. C II Iesus I christus F II
mortuus est transp. A 94 sic | ita superscr. C* II aget | sicut auget E*,
adducet E*F || Sic I Sicut ADEFMNR 95 sicut I si F || Dominus
om. B

79—8o IOH. XI 38—44. 88—91 I Cor. XV 16—17. 91—92 Ibid. 2o.

92 Col. I 18. 92—94 I Thess. IV 14.
 Capitulum roo 383

Io. Quoniam autem Domini resurrectio corporis, facti incorrupti,

et animae unio fuit, — haec enim sunt quae divisa fuerunt, —
manifestum est. Dixit enim: “Solvite templum hoc, et in tribus
diebus erigam illud''. Testis autem dignus fide est sacrum evangeli
um, quod de proprio dicebat corpore. “Palpate me et videte'', 100
propriis discipulis ait Dominus spiritum aestimantibus videre,
“quoniam ego sum'', et non alteratus sum, “quoniam spiritus
carnem et ossa non habet, sicut me consideratis habentem''. ''Et
hoc cum dixisset, ostendit eis manus et latus suum'', et Thomae
protendit ad palpationem. Nonne sufficientia haec sunt ad cor- 105
porum crede faciendam resurrectionem? -

1225 II. I Rursus ait divus Apostolus: “Oportet enim corruptibile

hoc indui incorruptionem, et mortale indui immortalitatem''. Et
rursus: “Seminatur in corruptione, surget in incorruptione; semi
natur in infirmitate, surget in virtute; seminatur in dehonoratione, 110
surget in gloria; seminatur corpus animale'', scilicet grossum et
passibile, “surgit corpus spirituale'', invertibile, impassibile, sub
96 Domini ... corporis | resurrectio corporis dominiG II facti | et add. N
96—97 facti... fuit | et anime factiuniofui(t)incorruptiC 96incorrupti | etiam
corrupti D 97 divisa | diversa DGMNR 99 dignus fide transp. G II fide | fi
delissimus DMN, l.o. EF 99—1oo sacrum evangelium transp. FMN 1oo cor
pore | et add. F II Palpate | rimate superscr. C* || me et videte | et videte me AB
FGN, me om. M 1o1 propriis... Dominus | ait Dominus propriis discipulis C
Io4 hoc cum transp. DEFNR, cum hoc cum M, cum om. B || dixisset | dixis
sisset B Io4—1o5 eis. . . protendit om. F Io4 eis | ei AMN || manus
et latus transp. AB || suum om. AG Io5 protendit | extendit G ||
palpationem | palpandum E, rimationem superscr. C* Io5—Io6 cor
porum crede faciendam | corporum persuadendum ABDEFMNR, persuaden
dum corporum G ro7 Rursus | Et rursus E || divus | divinus BEFGM
ro8 induit | induere G || incorruptionem | corruptionem M, l. o. N, incorrup
tione A BER II et mortale indui om. G || immortalitatem | immortalitate B,
om. G Io9 in c. surget om. N || surget | surgit ADGR, surgunt M || in*
om. B || incorruptione | incorruptionem G 1 1o surget | surgit DGMNR II
dehonoratione | contumelia ABDEFGMNR 1 1 1 surget | surgit ACDG
MNR II animale | corpus add. G II scilicet | sed AB 1 12 passibile | passi
bilem A, mortale superscr. C* || surgit | surget BEFN || corpus om. E || spiri
tuale om. C, vel add. MN, incorruptibile vel add. AG r 12—1 13 inverti
bile ... spirituale om. F 1 12 invertibile | inconvertibile ADGR, incorrupti
bile E, incorruptibile vel incoruptibile (sic) B, inconvertibile incorruptibile
MN || impassibile | et add. G

98—99 IOH. II 19. Ioo—1o2 LUC. XXIV 37. Io2—1o3 LUC. XXIV 39.
1o3—1o4 LUC. XXIV 4o. io4—1o5 IOH. XX 27. Io7—1o8 I Cor. XV 53.
Io8—112 I Cor. XV 42—44.
 384 Burgundionis Versio

tile; hoc enim significat “spirituale'', quale Domini corpus post

resurrectionem clausis ianuis pertransiens, infatigabile; esca,
11s somno et potu non indigens. “Erunt enim'', inquit Dominus,
“sicut angeli Dei'': non nuptiae sunt illic, nec filiorum procreatio.
Ait nempe divus Apostolus: “Nostra enim conversatio in caelis
existit, ex quo et Salvatorem exspectamus Dominum Iesum, qui
transformabit corpus humilitatis nostrae, ad existendum ipsum
120 conforme corpori gloriae eius''; non eam quae in aliam formam est
transpositionem dicens, absit! sed eam quae ex corruptione magis
in incorruptionem alterationem.
12. “Sed dicet aliquis: Qualiter resurgunt mortui?” Papae,
incredulitatis! papae, insipientiae! Qui pulverem in corpus, volun
125 tate solum, transmutavit, qui parvam materiae guttam, semen,
in matrice augere praecepit, et multiforme hoc et multimodum
perficere corporis instrumentum; nonne magis factum et effluxum
resuscitabit, solum rursum volens? “Quali vero corpore veniunt?

I 13 enim om. ABDEGMNR II 4 clausis ianuis transp. GMR

II 4—115 esca, somno transp. ABGR II5 inquit | enim add. del. C
116 Dei om. ABDEFGMNR || nec | non A B II7 Ait | enim add,
FMN || divus om. ABG, divinus F || enim om. AFGN 118 qui | et
add. ABCDER II9 transformabit | reformabit FM || existendum |
existentem F, ut fiat superscr. C* I2o gloriae eius transp. MN, gloriae
eius l. o. N || in I ad superscr. C* || formam | eius add. B I2I trans

positionem | transmutationem superscr. C? || dicens | ducens G, ducens

mg A, transitum superscr. C* || eam quae interl. C, eam om. AB, est add. F ||
corruptione | et add. M 122 in incorruptionem | incorruptionum B ||
alterationem | alteraterationem (sic) D 124 incredulitatis I de (in
credulita)te superscr. C* || insipientiae | de (insipientia) superscr. C* || corpus |
corporea FMN 125 qui om. ABDEFGMNR II parvam I per unam N ||
guttam | scil. add. G, id est add. ABDEFMNR || semen | semine MN
126 augere | augeri D || et multiforme hoc | multiforme ABDEFGMNR II
multimodum | multimode EiFMN, multimodis E*, multis modis G, valde
specie (?) superscr. C* 127 perficere | perfecit ABDEFGMNR II instru
mentum | vel add. F || effluxum | effluxit B 128 resuscitabit | suscitabit A ||
rursum om. M, rursus AEFG || Quali . . . veniunt om. ABFG, cui
vero corpori veniunt D, sed del. addendo vacat; quali vero corpore venient C,
quali (cui l. o.) vero corpore veniunt E, cui vero corpori veniunt
MNR

I 13—114 IOH. XX 26. 1 1 5—1 16 MARC. XII 25. I 17—12o Phil. III
2o-2I. 123 I Cor. XV 35. I 28—129 Ibid. 35—36.
 Capitulum roo 385

Insipiens”, si Domini sermonibus credere caecitas non permittit,

saltim operibus crede. “Tu enim quod seminas non vivificatur, 130
nisi moriatur; et quod seminas, non corpus quod generabitur, se
minas, sed nudum granum si contingat frumenti, aut alicuius
reliquorum seminum. Deus autem ei dat corpus sicut voluit, et
unicuique seminum proprium corpus''. Considera igitur sicut in
sepulcris sulcis semina suffossa. Quis est qui hiis radices imponit, 185
stipulam et folia, spicas et subtilissimas aristas? Nonne qui uni
versorum est conditor, qui omnia haec construxit praecepto? Ita
igitur crede et mortuorum resurrectionem futuram esse divina
virtute et voluntate et nutu: concurrentem enim habet cum
voluntate virtutem. 140

1229 I3. I Resurgemus itaque, animabus rursus unitis corporibus

incorruptis effectis, et exutis corruptionem, et repraesentabimur
terribili Christi tribunali. Et tradetur diabolus, et daemones eius
et homo eius, scilicet antichristus, et impii et peccatores in ignem
aeternum; non materialem, qualis est qui apud nos est, sed qualem 145
utique novit Deus. Qui autem bona egerunt, “fulgebunt sicut sol''

129 Insipiens | Incipiens A || si | in add. B || Domini sermonibus

transp. ABDEFGMNR, domini sermonem l. o. E II credere caecitas
transp. G, facilitas superscr. C* || permittit | concedit superscr. C*
13o saltim om. D, ut saltem M || crede | credite B, credere ADNR II
seminas | seminans F || vivificatur | vivificabitur FM 131 seminas |
seminatur l. o. M || quod* I qui l. o. E II generabitur | germinabitur E
132 nudum granum transp. G || contingat | contingit AFMR || aut |
aliquorum add. del. G 133 reliquorum | aliquorum E || Deus | dominus
FGM || ei dat transp. ABEFG || corpus | simile add. del. B || voluit |
vult ABFGR, voluerit E 134 Considera | consideratur A, considerat F
135 sepulcris | sepultis F, id est in add. ABN, id est add. C*FM,
ita add. DE, ita et in add. G || radices | radicis l. o. F, radicem C,
l. o. D 136 stipulam | stipula EFNR II spicas om. ABDEFGMNR II sub
tilissimas | stultissimas l. o. D 137 construxit | constrixit G || praecepto |
et add. F 138 igitur om. FMN || crede et transp. AB, crede om. F, et
om. CG || mortuorum resurrectionem transp. BR || esse om. G I 42 in
corruptis | et corruptis l. o. E II exutis | exutus l. o. D || et* om. B II repraesenta
bimur | praesentabimur ABEFGR 143 Christi tribunali transp. ABG ||
tradetur | et add. N 144 et homo eius om. N II scilicet antichristus transp.
DER, scilicet om. C || et* om. E || impii et peccatores | impostores A, nuptii
et peccantes D 145 qualem | quale A 146 sol om. A

129 Cf. IOH. V 47, X 38. I3o—134 I Cor. XV 36—38. 142—143 Cf.
Rom. XIV Io, II Cor. V Io. 144—145 MATTH. XXV 41. 146 IOH. V 29,
MATTH. XIII 43.
386 Burgundionis Versio

cum angelis in vitam aeternam, cum Domino nostro Iesu Christo,

videntes ipsum semper et visi, et indeficiens id quod ab ipso est
gaudium fructificantes.
147 nostro om. F || Christo om. F 148 ipsum | eum B || semper om. ABDE
FGMNR II et1 om. B || visi | nisi FGN, del. F, unum ABMR, quo visa B, visi
bilem D || et* om. BEFMN || indeficiens | videntes l. o. D 148—149 id...
fructificantes | gaudium id quod ab ipso est fructificantes E 149 gaudium I
leticiam superscr. C* || fructificantes | amen add. ADG, amen explicit liber
damasceni add. B, explicit liber damasceni add. C, Explicit damascenus
damascenus (sic) add. E, Explicit liber Iohannis damasceni add. F, Explicit
damascenus add. M, explicit explicit (sic) liber Iohannis damasceni presbi
teri etc. (sic) add. N, Deo gratias. amen. Explicit Iohannes damascenus
scriptus per manus Iudoci Carpentarii, Lovanii mense septembris die vice
simaquinta 1443 add. R; tunc seriem capitulorum add. AG
VERSION OF CERBANUS
 ABBREVIATIONS USED
A: Admont, Benedictine abbey, ms. 767.
F: Arno of Reichersberg, Apologeticus contra Folmarum edit. C. Weichert.
Leipzig 1888.
G : Gerhoh of Reichersberg ; our list of the fragments used and printed in the
Introduction, pp. XLIX—LI, will tell the reader which of Gerhoh's four
works is referred to. For the text of Chapter 52 or III, 8 we have to be
more explicit: G De gloria refers to his Liber de gloria el honore Filii
hominis; G De novitatibus to his Liber de novitatibus huius temporis.
R: Reun, Cistercian abbey, ms. 35.
The numerals i and 2 following AR stand for the copyist (i) and the
corrector (2).

Doctrina Patrum: Doctrina Patrum de incarnatione Verbi edit. F. Diekamp,

Münster 1907.
Migne : printed to the left of the title of each chapter, introduces the chapter's
Renaissance numbering adopted by the Migne edition.
P. G.: J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca; if the number
of the volume is not indicated, we refer to vol. 94.
P.L.: J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series latina.
Szigeti: R. L. Szigeti, O. Praem. Translatio Latina loannis Damasceni (De
orthodoxa fide L. III. c. i—8) saeculo XII. in Hungaria confecta, Buda
pest 1940.

388
Migne
III, 1 [CAPITULUM 45]
981 | DE DISPENSATIONE DEI ET BENEFICIO NOSTRAE
SALUTIS

Suggestione igitur principis daemoniorum inlaqueatum homi

nem et creatoris praeceptum non custodientem, et denudatum gratia 5
et praesentia privatum, et coopertum malignae vitae asperitate, —
hoc est enim folia fici, — et investitum necrosin (id est mortalitatem)
et pinguedinem carnis, — hoc est enim mortuorum pellium indumen
tum, — et paradiso secundum “iustum Dei iudicium” exulem
factum, et morte proscriptum et corruptioni subiectum non de
spexit ille impassibilis, quoniam essse dans bene esse largitur. Sed
multis prius corripiens et ad conversionem vocans suspirio et
tremore, aqua cataclysmo (id est diluvio), et omnis generis fere per
ditione, confusione et divisione linguarum, et angelorum immissione,
civitatum incendio, figuratis Dei visionibus, bellis, victoriis, subiec 15
tionibus, signis et prodigiis, et diversis potestatibus, lege et prophe
tis, per quae curata fuit peccati divisio multipliciter diffusi et
mancipantis hominem, et omnem speciem malitiae ingerentis vitae,
et quod esset etiam ad bonum hominis regressus, quoniam “per
peccatum mors in mundum intravit'' sicut bestia silvestris, et indo
mitam humanam corrumpens naturam; adhuc autem liberari futu
rum sine peccato, et non morti per peccatum subici; amplius autem
innervari et renovari natura et opere instrui, et doceri veritatis
2—3 DE . . . SALUTIS | Ioannis Damasceni de incarnatione Verbi A,
Incipit tractatus Ioannis Damasceni de incarnatione Verbi R, sed verba de
incarnatione Verbi ab A R erronee e titulo capitis sequentis deprompta sunt ac
ut titulus totius versionis adhibita; Iohannis Damasceni F; fragmenta a G sub
momine sive Damasceni sive Basilii adhibentur, sub titulo vero sive De dispen
satione (De novitatibus 216), sive De dispensatione Dei (Epist. ad Eberhardum,
P. L. 194 Io67C, Lib. contra duas haereses, ibid. I 167 A ac I 171 B, sive De
dispensatione et beneficio nostrae salutis (De movitatibus I97), sed haec verba
a G semper ut titulus totius versionis considerantur
5—6 Cf. I IOH. III 21, V 1 1. 7—9 Cf. Gen. III 7. 9 Rom. II 5.
13 Gen. VI 13. 14 Gem. XI 7. 14—15 Gen. XVIII 1 seq.; Gen. XIX
I seq. 16 Ex. gr. MARC. XIII 22, Hebr. II 4. 19—2o Sap. II 24; cf.
Rom. V I2.
389
 39o Cerbani Versio

viam a corruptione quidem removentem, ad vitam autem saecularem

25 reducentem et finem, magnam circa ipsum demonstrant philanthro
piae (id est hominis amore) pelagus. Ipse enim creator, qui et Filius,
pro plasmate proprio percepit agonem, et opere magister fit.
984 Quoniam divinitatis spe hostis deceperat ho|minem, carnis apposi
tione decipitur. Et hoc esse demonstrantur simul bonum et sa
80 piens, iustumque et possibile Deo. Bonum quidem, quoniam non
contempsit proprii plasmatis infirmitatem, sed occurrens ei ca
denti manum porrexit; iustum autem, quod homine victo non
alterum facit vincere tyrannum, neque violentia rapit hominem
morti, sed quem olim peccatum mancipat mors, hunc bonus et
85 iustus victorem iterum fecit et simili similem salvavit, quoniam in in
vio erat; sapiens autem, quoniam huius invii invenit solutionem
convenientissimam Dei. Et Patris homousios, qui est eiusdem
substantiae Patri, unigenitus Filius et Verbum Dei et Deus, qui
cum esset in sinu Dei et Patris et homousios Patri et Spiritui
40 Sancto, ante saecula, sine principio, qui, cum in principio et ad
Deum et ad Patrem esset “in forma Dei existens'', declinans caelos
advenit, non deprimens humillimam suam altitudinem, sed de
spective humiliatus condescendit ad sui ipsius servos, descensu
inenarrabili et incomprehensibili, — hoc enim ostendit descensus,
45 — et cum sit Deus perfectus, homo perfectus fit et omnium novorum
novissimum perficitur, solum “novum sub sole''; per quod in
finita Dei indicatur potentia. Magnum enim est fieri Deum ho
minem. Et Verbum caro inconvertibiliter factum est, ex Spiritu
Sancto et Maria sancta semper virgine et Dei genitrice. Et “me
50 diator Dei et hominum'' constituitur, solus philanthropos (id est
amator hominis), non ex voluntate aut delectatione aut applica
tione viri aut generatione delectationis in matre purissima virgine
assumptus, sed ex Spiritu Sancto et ex prima generatione Adae;
et fit subditus Patri secundum nos et ex accepto a nobis, nostram
55 inobedientiam sanat, exemplum nobis obedienta factus, sine qua
non est salutem contingere.
25—26 philanthropiae om. AR 35 similem | simile A R 36 erat sic
A°R, om. A1 43 humiliatus | humiliatis AR 5o philanthropos id est I id
tantum AR

29—37 Cf. GREGOR. NYSSEN. Catech. oratio 22 P. G. 45 6o CD, 65 BC.

38—39 IOH. I 18. 4o—41 Philipp. II 6; cf. IOH. I 1 seq. 42—43 Cf.
Ps 17 Io, 143 5. 46 Cf. Eccle. I Io. 48 IOH. I 14. 49—5o I Tim. II 5.
51—52 IOH. I 13.
 Capitula 45—46 39I

;;; [CAPITULUM 46]

DE INCARNATIONE VERBI

I. Missus est angelus ad Mariam Virginem ex davidica tribu pro

ductam. “Sed ex Iuda natum fuisse Dominum nostrum Iesum
Christum manifestum est, ex qua tribu utique nullus altari incensum 6
posuit'' quemadmodum dicit Apostolus; de quo certius posterius
985 docebimur. Cui etiam Virgini evangeli|zans “dixit: Ave gratia plena,
Dominus tecum. Hac autem in sermone turbata, dixit ad ipsam
angelus: Ne timeas Maria; invenisti gratiam apud Dominum, et
paries filium et vocabis nomen eius Iesum: ipse enim salvabit 10
populum suum a peccatis eorum''. Unde Iesus 'Salvator' interpre
tatur. Dubitante autem: “Quomodo mihi erit hoc, quoniam virum
non cognosco?” iterum “dixit ad illam angelus: Spiritus Sanctus
superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi; unde, quod
nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei''. Haec autem respondit 15
ad ipsum: “Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum
tuum''.
2. Per optationem autem sanctae Virginis, Spiritus Sanctus
praevenit in ipsam secundum verbum Domini, quod dixit angelus,
purgans ipsam et potentia deitatis Verbi, receptivam simul autem et 20
generativam praeparans. Et tunc obumbravit ipsam Dei altissimi
per se sapientia et virtus, id est Filius Dei, Patri homousios (id
est consubstantialis), sicut divinum semen; et copulavit sibi ipsi
ex sanctissimis et purissimis ipsius sanguinibus carnem, animatam
anima rationali et intellectiva, quae fuit a principio nostrae con :25
spersionis, non seminans, sed per Spiritum Sanctum creans; nec
paulatim appositionibus completa figura, sed subito perfecta; et
Dei Verbum, id est persona, realiter facta est carni persona. Non
2 DE . . . VERBI | ut titulus totius versionis ab A R adhibetur; cf. supra
p. 389 4 nostrum om. A Io salvabit | salvum faciet R 18 optationem |
operationem F 19—2o secundum . . . ipsam om. F 2o autem om. F
22 per se sic AFR*, om. Ri 22—23 id est | et AR, id est F 26 non . . .
creans om. AR 27 appositionibus sic F, oppositionis AR || figura |
figurata F || subito sic F, sub uno AR || perfecta | imperfecta A*

3 seq. LUC. I 26—38. 4—6 Hebr. VII 14 et 13. 6—7 Cap. 87 huius
operis Damasceni. I I— I2 MATTH. I 2I. 18—19 Cf. GREGOR.
NAZIANZ. Oratio 38 13 P. G. 36 325 B. 25—26 Cf. Rom. XI 16. 25—33
Cf. Epist. PROCLI 2 P. G. 65 86oD—861 A. 26—28 Cf. Epist. 17 CYRILLI
ALEX. P. G. 77 124A.
 392 Cerbani Versio

enim prius erant secundum seipsa et sic unitum est Dei Verbum,
80 sed inhabitans in ventre Virginis Matris incircumscripte, in sui
ipsius persona ex immaculatis semper Virginis sanguinibus carnem
animatam anima rationali et intellectiva substituit; et principium
carnis nostrae conspersionis accipiens, ipsum Dei Verbum carni
persona factum est, quoniam simul caro, simul Dei Verbi caro,
988 simul caro ani|mata rationali et intellectivo. Unde, non hominem
deificatum dicimus, sed Deum et Dei Verbum hominem factum;
qui, cum natura perfectus esset Deus, factus est natura perfectus
homo; id est, non vertens naturam, neque in phantasticam dis
pensationem; sed in carne ex Maria Virgine accepta, rationa
40 biliter et intelligibiliter animata et in ipsa esse contingenti, se
cundum personam unitus est inconfuse et incommutabiliter et
indivisibiliter, non deponens suae deitatis naturam in carnis sub
stantiam, neque suae carnis substantiam in naturam suae deitatis,
neque ex divina ipsius natura neque opera accipiens ex humana
45
natura unam perfecit naturam compositam.
Migne
III, 3 [CAPITULUM 47]
I. Inconverse enim et incommutabiliter unitae sunt ad invicem
Christi naturae, neque divina a propria simplicitate distante,
neque humana conversa est aut in deitatis naturam, neque in [in]-
5
existentiam divisa est; neque ex duabus una composita natura facta
est. Composita enim natura neutris ex quibus componitur natu
ris homousia (id est eiusdem substantiae) esse potest, ex alter
utris perficiens alterum; ut “corpus ex quatuor elementis compo
situm, neque igni dicitur homousion, neque ignis nominatur,
10 neque aer, neque aqua, neque terra'', neque horum alicui homou

sion esse dicitur. Si igitur secundum haereticos Christus est

34—35 simul Dei... intellectivo | simul Dei caro, simul caro animata anima
rationali et intellectiva, simul Dei Verbi caro, animata rationali et intellectivo
A R; haec lectio redundans iam fere sic in versione Cerbani inveniebatur tempore
Petri Lombardi, probabiliter ex versione seu lectione alterna ortum habens
43 naturam | natura A R 44 opera accipiens | quam acceperat Szigeti uno
cum textu graeco in P. G.
6—7 componitur naturis | composita est l. o. R

34—35 Cf. Epist. I CYRILLI ALEX. P. G. 77 17 C.

8—1o EULOGIUS ALEX. Fragmenta P. G. 82, 2, 2956C; Doctrina Pa
trum 2 II.
 Capitula 46—47 393

unius compositae naturae, post unionem autem realiter ex sim

plici natura conversus est in compositam, neque Patri simplicis
naturae existenti homousios esse dicitur, neque matri. Neque enim
989 ex deitate | et humanitate ipsa componitur, neque est ex deitate 15
et humanitate; neque autem Deus neque homo denominabitur, sed
Christus solus; et est hoc, videlicet 'Christus', non personae ipsius
nomen, sed unius secundum ipsos naturae.
2. Nos autem Christum non unius compositae naturae dogma
tizamus neque ex alteris alterum, sicut ex anima et corpore homo 20
noster, aut sicut ex quatuor elementis corpus, sed ex alteris eadem
esse. Ex deitate enim et humanitate Deum perfectum et hominem
perfectum, eundem et esse et dici ex duabus et in duabus naturis
esse confitemur. Id autem, videlicet quod est Christus, nomen
personae dicimus, non uno modo dici, sed duarum naturarum esse 25
significativum. Ipse enim seipsum unxit: ungens quidem ut Deus,
unctus autem ut homo; hic ipse est enim hoc et illud. Unctio autem
humanitatis deitas est. Si enim, cum unius naturae compositae
sit, Christus homousios Patri, erit ergo et Pater compositus et
carni homousios; quod est inconveniens et omni blasphemia 80
plenum.
3. Qualiter autem et una natura contrariorum substantialium
differentium susceptiva fiet? Aut qualiter enim possibile est
eandem naturam, secundum ipsos, creatam et increatam, mor
talem et immortalem, circumscriptam et incircumscriptam esse? 35
4. Si vero Christum unius dicunt esse naturae et ipsam simpli
cem esse fatentur, manifesto ipsum purum Deum esse confitentur,
992 et phantasiam inducunt; et sic, nec hominem factum, aut pu|rum

hominem; et hoc secundum Nestorium. Et ubi est igitur quod

in deitate perfectum est, et in humanitate perfectum ? Aliquando 40
autem et Christum duarum naturarum esse ostendunt, sed ipsum
unius compositae naturae post unionem esse dicunt. Quod enim
Christus unius fuit naturae ante unionem, ubique manifestum est.
19 autem om. G || Christum sic A*GR, om. A1 || non om. G 2o—21 homo
noster | hominem AR 22 humanitate | Ipse seipsum unxit, ungens quidem ut
Deus, unctus autem ut homo hic add. G 24 Christus | Christi G 26—27
Ipse . . . homo hic om. G 27 hic om. A R II est enim | enim est A R 28deitas |
deitatis AR || cum AR*, om. R1

13—14 Cf. EULOG. ALEX. apud MAXIMUM P. G. 91 265 B. 27—3o

Ibid. 264—265. 37 Ibid. 265 B.
 394 Cerbani Versio

5. Sed idem haereticorum error facere voluit, “quod est idem

45 dicere esse naturam et personam''. Quoniam autem unam homi
num naturam esse dicimus, sciendum est quod non consideranter
ad animae et corporis rationem hoc dicimus. Impossibile enim est
unius naturae dicere corpusque Domini et animam ad invicem
comparata. Quoniam autem plures personae hominum sunt et omnes
50 eandem recipiunt rationem substantiae, — omnes ex anima et cor

pore compositae sunt et omnes naturam animae amplectuntur et

substantiam corporis possident, — communem speciem plurimarum
differentium personarum unam naturam dicimus esse, uniuscuius
que videlicet personae duas naturas habentis, et quae duabus
55 perficitur naturis, animae dico et corporis.
993 6. ] Sed in Domino nostro Iesu Christo non est communem
speciem accipere. Neque enim fuit, neque est, neque aliquando
erit alius Christus ex deitate et humanitate, et in deitate et humani
tate, Deus perfectus idem et homo perfectus. Ex quo non est
dicere unam naturam esse in Domino nostro Iesu Christo. [...]
Quare ex duabus utique naturis, divinaque videlicet et humana,
dicimus factam esse unionem, neque secundum phyrmon aut
confusionem aut commixtionem, sicut Deo perditus dicit Dios
corus et Severus et horum proxima insipientia; neque personati
6.5
vam, neque relativam, aut secundum dignitatem, aut eandem volun
tatem, aut eiusdem honoris, aut aequivocam, aut beneplacitum,
sicut Deo odibilis firmavit Nestorius et Diodorus et Mopsueste
nus Theodorus, et horum daemoniosa collectio; sed secundum
compositionem, videlicet secundum personam, inconvertibiliter et in
70
confuse et inalterabiliterque et indivisibiliter et inseparabiliter, et in
duabus perfectis naturis unam personam habentibus confitemur Filii
Dei et incarnati, eandem personam dicentes deitatis et humani
tatis ipsius; et duas naturas confitemur integras in Christo post
unitionem, non separatim vel secundum partem ponentes unam
44 idem* | post unionem add. A R || voluit interl. A 48 dicere AR*,
om. R* || Domini | Deum AR 49 comparata | comparatam AR 52 pos
sident | possidet AR 55 perficitur A*R, om.A 1 6o naturam AR*, om. R*
62 phyrmon | firmum AR 67—68 Mopsuestenus I mompsi nequissimus AR,
loci nomen superscr. A*, nomen loci superscr. R* 69 videlicet om. F II
personam | confitemur add. F 73—74 Christo . . . vel sic F, ipso post unio
nem non separantes sed AR, et loco sed A* scripsit nec

44—45 ANASTASIUS SINAITA Dux vitae 9 P. G. 89 14oD. 49—52

Cf. LEONT. BYZANT. Contra Nestor. et Eutych. P. G. 86 1, 1287—1288.
 Capitulum 47 395

quamque, sed unitas ad invicem in una composita persona. Sub 75

stantialem enim dicimus unionem, id est veram, et non secundum

phantasiam. Substantialem autem, non sicut duabus unam com
positam perficientibus naturam, sed unitas ad invicem secundum
veritatem in unam personam compositam Filii Dei, et salvam
ipsarum substantialem differentiam determinamus. Creatum enim 80
permansit creatum, et increatum increatum; et mortale, mortale,
et immortale immortale remansit, et circumscriptum circum
scriptum, et incircumscriptum incircumscriptum; et visibile visi
bile, et invisibile invisibile. “Hoc quidem est illustrare miraculis,
illud vero iniuriis subici''.

7. Inhabitavit enim humanis Verbum. Sunt enim ipsius quae

sanctissimae sunt ipsius carnis; et assignavit carni propria se
cundum redditionis modum, propter eam quae est ad invicem
996 partium segregati|onem et secundum personam unionem. Et quia
unus et idem erat divina et humana operans, in utraque forma cum 90
utraque participatione, quare et “Dominusgloriae'' crucifixus dicitur,
et tamen divina ipsius nihil passa est natura; et Filius hominis ante
passionem in caelo esse dicitur, sicut et ipse Dominus dixit. Unus
enim et idem erat “Dominus gloriae”, natura et veritate Filius homi
nis et homo factus; et ipsius miracula et passiones cognoscimus, 95
quamvis secundum aliud miracula operatus est, et secundum
aliud passiones idem subiit. Scimus enim sicut unam ipsius per
sonam sic et naturarum ipsius differentiam salvari. Qualiter enim
salvabitur differentia, nisi salvatis differentiam habentibus ad
invicem ? Differentia enim differentium est differentia. Ratione qui 100

dem, qua naturae Christi ab invicem differunt, id est ratione substan

tiae, dicimus ipsum se ultimis tangere: secundum deitatem quidem
Patri et Spiritui Sancto, secundum vero humanitatem Matrique et
nobis. Homousios enim est idem, secundem deitatem quidem Patri et
Spiritui Sancto, secundum humanitatem vero Matrique et homini
bus. Qua autem ratione se contingant naturae ipsius, differre

77 duabus | naturis add. AR 78 unitas sic F, unitis AR 8o enim om. F

81 et increatum increatum sic F, om. AR 87 assignavit | assignantur A
97—98 unam . . . sic et sic F, una ipsius persona, sic etiam A R 98 differen
tiam sic F, differentia A R roo Ratione | ergo add. A*, et forsan bene

84—85 S. LEO MAGNUS Epist. 28 4 P. L. 54 768 B; Doctrina Patrum 94;

cf. 83. 91 I Cor. II 8. 92—93 Cf. IOH. III 13.
29 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodoxa
 396 Cerbani Versio

ipsum dicimus a Patre et a Spiritu Sancto, Matreque et reliquis

hominibus: copulantur enim naturae ipsius in persona, unam
personam compositam habentes, secundum quam differt a Patre
110 et Spiritu, Matreque et nobis.

;;; [CAPITULUM 48]

997 I. I Quod quidem igitur alterum sit substantia, et alterum
persona, multoties diximus, et quia substantia quidem communem
speciem et similem personarum comprehensitivam significet, ut
5 Deus et homo; persona autem individuum ostendit, ut Patrem
et Filium et Spiritum Sanctum, et Petrum et Paulum. Sciendum
tamen est quod deitatis et humanitatis nomen substantiarum, id
est naturarum, est praesentativum; id autem quod est Deus et
homo et in natura ponitur, sicut cum dicimus 'Deus incompre
1o hensibilis substantia', et quod unus Deus est; accipitur autem hoc
nomen 'Deus' et in personis, sicut particulari omni accepto quod
est universali omnis nomen, sicut quando dicit Scriptura: “Propter
hoc unxit te, Deus, Deus tuus'': ecce enim Patrem et Filium
ostendit; et sicut cum dicit: “Homo quidam erat in regione longin
15 qua'': Iob enim solum ostendit.
2. In Domino igitur nostro Iesu Christo, quoniam quidem duas
naturas cognoscimus, divinamque et humanam vocamus; et ex natu
ris compositam personam, aliquando quidem ex utrisque Christum
denominamus, et Deum et hominem secundum ipsum, et Dominum
20 incarnatum; aliquando vero ex una partium Deum tantum, et
Filium Dei, et hominem solum et Filium hominis; aliquando qui
dem ex puris tantum, aliquando vero ex humilibus tantum. Unus
enim est, qui illud et hoc similiter est: hoc quidem est, semper
que sine causa est ex Patre; illud vero factus est posterius propter
25 philanthropiam (id est amorem hominis).
3. Deitatem igitur dicentes, non denominamus ipsius humani
tatis proprietates. Non enim dicimus deitatem passibilem aut
creatam. Neque de carne, id est humanitate, praedicamus deitatis
proprietates. Non enim dicimus carnem, id est humanitatem,
80 increatam. Sed in persona, etsi ex utrisque, etsi ex una partium

3o ex (prima vice) om. R

12—13 Ps 44 8. 14—15 Iob I I.

 Capitula 47—49 397

hanc denominamus, utrarumque naturarum proprietates ipsi

apponimus. Et Christus enim, qui est vere ex utrisque, et Deus et
homo dicitur, et creatus et increatus, et passibilis et impassibilis;
et cum ex una partium Filium Dei et Deus nominatur, recipit
subsistentis naturae proprietates, videlicet carnis, Deus passibilis 85
1000 voca|tus est et “Dominus gloriae'' crucifixus, non secundum quod
Deus est, sed secundum quod homo et idem est; sed cum homo et
Filius hominis nominetur, recipit divinae substantiae proprietates,
ut puer ante saecula et homo sine principio, non secundum quod
puer et homo est, sed secundum quod Deus quidem ante saecula, 40
factus autem in ultimis puer. Et hic est modus aeque relationis,
utraque natura aeque reddenti alteri proprietates propter personae
identitatem, et propter ad invicem ipsorum duorum unionem.
Et secundum hoc possumus de Christo dicere: Hic “Dominus
noster in terra visus est”, et hic homo increatus est, et impassibilis 45
et incircumscriptus.

;;; [CAPITULUM 49]

Sicut autem in deitate unam naturam confitemur, tres autem
personas secundum veritatem esse dicimus; et omnia quidem
physica et substantialia simplicia esse certificamus, differentiam
autem personarum in solis tribus proprietatibus, — in paterna 5

sine causa, et cum causa in filiali, et cum causa in processiva, —

cognoscimus; non autem in ipsa insertas et distantes ab invicem et
unitas, et invicem inconfuse ingressas credimus et tamen inconfuse
unitas, —tres enim sunt, et unitae, — divisas autem et sine spatio: si
enim et unaquaeque secundum ipsam subsistit, id est persona per 10

fecta est, et propriam proprietatem, videlicet existentiae differentem

modum, possidet, sed tamen unitae sunt in substantia et in physi
cis proprietatibus, et in eo quod non est differre neque eradicari
a paterna persona, et unus Deus sunt et dicuntur; eodem modo

32 utrisque | est add. A R 38—39 proprietates, ut puer | proprietates.

Ut puer A; proprietates. Puer R et Szigeti 43 duorum | duum AR
4 differentiam | differentia A R 13 neque | et l. o. A

36 Cf. I Cor. II 8. 44—45 BARUCH III 36.

3—4 et 14—2o LEONTIUS BYZANT. Adversus argumenta Severi P. G. 86
2, 192oD—1921 A.
29*
 398 Cerbani Versio

15 et in divina et inenarrabili et omnem intellectum et conceptionem

excellenti dispensatione, unius sanctae Trinitatis Dei Verbi Domini
nostri Iesu Christi duas quidem naturas confitemur, divinamque
et humanam simul accedentes ad invicem, et secundum personas
unitas, unam autem personam ex duabus naturis perfectam com
20 positam; integras autem duas naturas dicimus, et post unionem,

in una composita natura, in Christo, et secundum veritatem ipsas

esse et istarum physicas proprietates, unitas tamen inconfuse et
indivisibiliter, et differentes et enumeratas. Et sicut tres personae
sanctae Trinitatis inconfuseque unitae sunt, et indivise divisae
1001 | sunt et numerantur, et numerus divisionem et distantiam et
variationem in ipsis non operatur: unum enim Deum cognoscimus,
Patrem et Filium et Spiritum Sanctum; eodem modo et Christi
naturae, quamvis unitae sint, sed inconfuse unitae et ad invicem
sufficientes, sed in alterutrum conversionem et mutationem non
30
patiuntur. Servat enim utraque in seipsis physicam proprietatem
immutabilem. Unde et numerantur, et numerus non inducit divi
sionem. Unus enim est Christus, in deitate et humanitate per
fectus. Numerus enim non divisionis aut unionis aptus natus est
causa esse, sed quantitatis numeratorum significativus est, sive
35
eorum quae uniuntur, sive quae dividuntur. Quae uniuntur quidem
quod quinquaginta lapides habet hic murus; quae autem dividun
tur, quod quinquaginta lapides positi sunt in humo ista. Et quae
uniuntur quidem, ut quoniam duae naturae sunt, in pruna ignis
dico et ligni; quae dividuntur autem, quod natura ignis altera est,
40
ligni altera, alio modo uniente aut dividente ipsa. Sicut igitur
impossibile est tres personae deitatis, quamvis unitae ad invicem
sint, unam personam dicere propter id quod non sit confusionem et
immanifesta personarum differentiae operari; sic et duas Christi
naturas, quae secundum personam unitae sunt, impossibile est
45 unam naturam dicere, ut non immanifesta et confusionem et non
existentiam ipsarum differentiae opinemur.

38 ut A*R, om. Ai 4o uniente | veniente A R II ipsa | ipsam AR 43 dif

ferentiae | differentia A R 45 immanifesta et confusionem | immanifestam
et confusam A, immanifesta et confusa R 46 differentiae | differre A R II
opinemur | Quod omnis divina natura in una ipsius persona unita sit
omni humanae naturae et non pars parti add. A R; etiam Szigeti, du
bitanter tamem; sed vocabula haec titulus sunt capitis sequentis. Videsis infra.

15 Cf. Philipp. IV 7.
 Capitula 49—5o 399

Migne
III, 6 [CAPITULUM 5o]
QUOD OMNIS DIVINA NATURA IN UNA IPSIUS PERSONA
UNITA SIT OMNI HUMANAE NATURAE ET NON PARS
PARTI

I. Communia et universalia praedicantur de sibi subiectis

particularibus. Communia quidem igitur sunt ut substantia, ut
species, particularia vero ut persona. Particulare autem est, non
quod partem naturae habeat, partem autem non habeat, sed
particulare est numero, ut est atomus: numero enim, et non natura,
differre personae dicuntur. Praedicatur autem substantia de
persona, quoniam unaquaeque similium personarum perfecta
substantia est. Ex quo differunt ad invicem personae, non secun
dum substantiam, sed secundum accidentia, quae sunt figurativa
propria: figurativa autem personae sunt, et non naturae; etenim
personam definiunt substantiam esse cum accidentibus. Quare,
1004 commune cum proprio habet persona. | Substantia autem non
subsistit, sed in personis consideratur. Patiente enim una sub
stantia, omnis substantia cum passibilis sit, secundum quam per
sona passa est, pati dicitur in una ipsius personarum; non tamen
necesse est et omnes similes personas patienti compati personae. 20
2. Sicut igitur confitemur deitatis naturam omnem perfecte esse
in unaquaque ipsius personarum, — omnem quidem in Patre, omnem
in Filio, omnem in Spiritu Sancto, unde et perfectus Deus Pater,
perfectus Deus et Filius, perfectus Deus et Spiritus Sanctus, —
-

sic etiam et in humanatione unius sanctae Trinitatis Dei Verbi, :2

dicimus omnem et perfectam naturam deitatis in una ipsius per
sona unitam esse omni humanae naturae, et non partem parti.
Dicit autem divinus Apostolus: “ Quoniam in ipso habitat omnis

2—4 QUOD ... PARTI | haec verba ab A R ut ultima phrasis capitis

praecedentis rescripta sunt, et sic a Szigeti, haesitanter quidem, publici iuris
facta sunt; revera huius capitis tituli versio est, ut videre est P. G. 94 Iooi C
5 Communia | ergo add. A* 9 particulare est numero | particulare est
non est R, est non est A*, particulare est quod numero plura non est A*
1o Praedicatur | praedicantur AR 21 Sicut igitur | Sicut G, Sic igitur A R
23 et om. A R 25 etiam et in humanatione | etiam et inhumanationem G,
et in humanitate A R

14—15 BASILIUS MAGNUS Epist. 38 5 P. G. 32 336C. 28—29 Col.

II 9.
 400 Cerbani Versio

1005 plenitudo deitatis in cor|pore'' (Domini), id est in carne ipsius;

80 et huius discipulus multum divina indutus Dionysius, quod “om
nino nobis in una ipsius sui communicavit personarum''. Non autem
dicere cogimur omnes deitatis personas, videlicet [tres, omnibus
humanis personis] secundum personam uniri: secundum nullam
enim communicavit rationem Pater et Spiritus Sanctus incar
85 nationi Verbi Dei, nisi secundum beneplacitum et voluntatem.
Omni enim humanae naturae dicimus unitam esse omnem deitatis
substantiam. Nihil enim eorum, quae in nostra a principio plantavit
natura nos componens, reliquit; sed omnia accepit: corpus, animam
intellectivam et rationalem, et horum propria. Animal enim sine
40 unius horum parte non homo est. Totus enim totum assumpsit,
et totus toti unitus est, ut toti salutem largiatur; non autem
assumptum incurabile est.
3. Unitum autem est carni per medium intellectum Verbi Dei,
mediantem Dei puritati et carnis pinguedini; praes[id]ens quidem
45 enim animae et carni intellectus est, cum sit animae purissimum;
sed etiam ipsius intellectus Deus est. Quando aliquid remanet
quidem a digniori, intellectus proprium Christi principatum de
monstrat. Vincitur autem et comitatur quod dignius est; et haec
operatur, quae divina vult voluntas.
50 4. Spatium intellectus factus est deitatis secundum personam
sibi unitae, sicut videlicet et caro non cohabitans est, quemadmo
dum haereticorum oberrat opinio, 'neque enim utique mensuram,
dicens, separat', corporaliter immaterialia iudicans. Qualiter autem
Deus perfectus et homo perfectus, homousios Patri et nobis dice
1008 tur, I si pars divinae naturae parti humanae naturae in seipsa
unita est?
5. Dicimus autem naturam nostram surrexisse ex mortuis et
ascendisse, et a dextris Patris sedere, non secundum quod omnes
hominum personae surrexerint et a dextris Patris sederint, sed
60 omnis natura in Christi persona. Dicit enim divinus Apostolus:
“Suscitavit et consedere nos fecit in Christo”.

29 in corpore | corporaliter A* 3o indutus | intuitus G, vel indutus mg G* II

quod | quibus G 31 sui om. G 34—35 incarnationi | incarnatione AGR
44 pinguedini | pinguedinem AR 45 et carni AR*, om. Ri 47 proprium I
proprius AR 48 comitatur | commutatur AR 49 vult AR*, est Ri 57 ex !
a l. o. R 58 ascendisse A R*, om. R1 61 consedere | considere Szigeti

3o—31 Pseudo-DIONYSIUS AEROPAGITA De divinis nominibus c. I 4

P. G. 3 592 A. 6o—61 Eph. II 6.
 Capitula 5o—5r 4oI

6. Hoc autem dicimus quoniam ex communibus substantiis

unio facta est. Omnis autem substantia communis omnibus per
sonis, quae sub ipsa continentur, et non est invenire particularem
et propriatam naturam, id est substantiam, quoniam necesse est 65
easdem personas et homousias et alterusias dicere, et sanctam
Trinitatem et homousiam et alterusiam secundum deitatem dicere.
Eadem igitur natura et unaquaeque personarum consideratur.
Et cum dicamus “naturam Verbi incarnatam esse'', secundum
beatos Athanasiumque et Cyrillum deitatem dicimus unitam 70
esse carni. Unde non possumus dicere quod natura Verbi passa
sit; non enim passa est deitas in ipso. Dicimus autem humanam
naturam passam esse in Christo. Quare, naturam Verbi dicentes,
ipsum Verbum significamus. Verbum autem et communitatem
substantiae et proprietatem personae possidet. 75

Migne
III, 7 [CAPITULUM 51]
I. Anteesse quidem igitur sine tempore et aeternaliter dicimus
divinam Verbi personam, simplicem et incompositam, increatam,
incorpoream, invisibilem, sine tactu, incircumscriptam, omnia
habentem quaecumque habet Pater, sicut et ipsi homousion, sed 5
generationis modo et paternae personae relatione differentem,
seque perfecte habentem, nequaquam ex paterna plantatam
personam; in ultimis autem diebus nec a paternis distantem sini
bus incircumscripte exinanitam in utero sanctae Virginis, non
seminative nec susceptive, sicut novit et ipse, et in ea ipsius per- 10
1009 sona quae est ante saeculum | subicere sibi carnem ex sanctissima
Virgine.
2. In omnibus quidem igitur et super omnia erat, et in utero
sanctae Genitricis Dei existebat, sed in ipso actu incarnationis.
64 particularem] particulare A R 68 igitur natura et | naturaG 7o Atha
nasiumque et Cyrillum | Athanasius (sic) et Cirillum G, Athanasium Cyril
lumque R1, Athanasium et Cyrillumque R* 71—73 Unde . . . Christo om. G
75 proprietatem sic G, proprium AR
2 igitur sic AR2, om. R1
69—7o Haec formula non est S. Athanasii, sed APOLLINARIS Epist.
ad. Iovian. edit. LIETZMANN in Apollinaris vom Laodicea und seine Schule I
(Tübingen 19o4) 25o; nihilominus iam a S. CYRILLO ALEX. ut formula
athanasiana citatur in Ad. Regin. I 9 P. G. 76 1212 A, Epist. 44 P. G. 77 224 D
et Epist. 46 ibid. 245A.
8—9 Cf. Philipp. II 7.
 402 Cerbani Versio

15 Incarnatus igitur ex ipsa est, assumens dominatum nostrae con

spersionis, carnem animatam anima rationali et intellectiva,
quare est ipsam personam realiter in carne esse, compositam autem
ex duabus perfectis naturis, deitatisque et humanitatis, et ferre
ipsam divinae Verbi Dei filiationis significativam et determina
20 tivam proprietatem, secundum quod differt et a Patre et [Spiritu;
carnis quoque significativas et determinativas proprietates, se
cundum quod differt a Matre et] a reliquis hominibus. Ferre autem
divinae naturae proprietates, secundum quas unitur Patri et
Spiritui Sancto, et quae sunt humanae naturae nota, secundum
25 quae unitur Matrique et nobis. Amplius autem differt a Patre
et a Spiritu Sancto, et Matre et nobis, secundum quod est Deumque
esse et hominem simul eundem. Hoc enim Christi maxime proprium
et speciale cognoscimus.
3. Quidnam igitur confitemur ipsum unum Filium Dei, et post
80 humanitatem unum, et Filium hominis eundem, unum Christum,
unum Dominum unigenitum Filium et Verbum Dei, ut Domini
nostri Iesu Christi. Duas ipsius generationes veneremur, unam
quidem ex Patre ante saecula, ultra causam et rationem et tempus
et naturam; et unam autem in ultimis propter nos, et secundum
85 nos et ultra nos: [propter nos], quoniam propter nostram salutem;
secundum nos, [quoniam] factus est homo ex muliere et in tempore;
ultra nos, quoniam non ex semine, sed ex Spiritu et sanctissima Theo
1012 tocon, ultra legem [conceptionis]. Quoniam non solum Deum ipsum I
praedicamus nudum nostra humanitate, neque hominem dicentes
40 ipsum nudum deitate, nec alium et alium, sed unum et eundem
simul Deumque et hominem, Deum perfectum et hominem [per
fectum], totum Deum et totum hominem, eundem totum Deum
et cum carne ipsius, et totum hominem et cum deitatis ipsius
divinitatis; per id quod est dicere 'perfectum Deum et perfectum
45 hominem', complementum et non defectum ostendimus naturarum;
per id vero quod est dicere 'totum Deum et totum hominem',
singularitatem et non divisionem monstramus personae.
31—32 ut . . . Duas ipsius | ut Domini nostri Iesu Christi duas G 34 et
(prima vice) om. R 35—37 quoniam.... ultra nos om. G 35—36 quo
niam . . . nos sic AR*, om. R' 37 quoniam | quam G || sed ex AGR*, et Ri II
Spiritu | sancto add. A R 37—38 Theotocon sic G, theotoco A, theotocho R
43 ipsius (altera vice) | eius G 44 perfectum Deum | perfectum et Deum G

15—16 Cf. Rom. XI 16.

 Capitula 51—52 403

4. Et unam naturam Verbi Dei incarnatam confitemur; sed per

id quod est [dicere] 'naturam incarnatam', carnis substantiam
significamus, et hoc secundum sanctum Cyrillum. Et incarnatus
est Logos (id est Verbum), et a propria altitudine non destitit; et
omnino [incarnatus est et omnino] incircumscriptus. Minoratur
corporaliter et corripitur, et deifice est incircumscriptus, non
superextensa carne ipsius incircumscriptae ipsius deitati.
5. Omnino quidem igitur Deus est perfectus, non autem totum
est Deus; non enim solus Deus, sed et homo. Et totus homo per
fectus, non autem totum homo est; non solum enim est homo,
sed et Deus. 'Totum' quidem enim naturae est praesentativum,
“totus' autem personae, sicut 'aliud' naturae, 'alius' vero personae.
6. Sciendum autem est quod, quamvis ingredi in invicem Domini
naturas dicamus, sed tamen scimus quod ex divina ingressus
factus est. Haec enim omnia penetrat sicut vult et circumscribit,
per ipsam autem nihil. Et haec autem propria carni assignat,
permanens ipsa impassibilis, et carnis passionibus non participat.
Si enim sol nobis proprios actus tradit et nostris non participat, 65

multo magis solis creatorque et Dominus.

Migne
III, 8 [CAPITULUM 52]
1013 I. Si autem aliquis interrogat de Domini naturis, | si sub con
tinuam quantitatem reducantur aut discretam, dicemus quod
Domini naturae neque unum corpus sint, neque una superficies,
neque una linea, nec tempus, nec locus, ut sub continuam quanti 5

tatem reducantur. Haec enim sunt quae continue dinumerantur.

2. Sciendum autem est quod numerus differentium sit, et
numerari impossibile est secundum nihil differentia; sed secundum
quod differunt, secundum hoc et numerantur; ut Petrus et Paulus
secundum autem quod uniuntur, non numerantur: ratione enim 10

substantiae unitae, duae naturae non possunt dici; secundum

autem personam differentes, duae personae convenienter dicuntur.
Quare, numerus differentium est, et quo modo differunt differentia,
hoc etiam modo et numerantur.
3. Uniuntur quidem igitur Christi naturae inconfuse et secun
dum personam; indivisae sunt [...]. Non enim secundum personam
5o hoc | hic A R 56 enim | autem l. o. A 58 enim A*R, om. At
6o est om. G 61 tamen | enim G 64 impassibilis | passibilis G

49—5o Cf. supra c. 5o, lin. 69—7o notula.

 404 Cerbani Versio

duas dicimus esse naturas Christi, [...] ratione et modo differentiae.

Unitae enim sunt secundum personam, et in alterutris divisionem
habent, et inconfuse unitae sunt et propriam unaquaeque physicam
2o differentiam custodit. Modo quidem igitur differentiae et solo
numerantur, et sub discretam quantitatem reducentur.
4. Unus igitur est Christus, Deus perfectus et homo perfectus;
quem adoramus cum Patre et Spiritu una adoratione, cum xypxvrov
(id est immaculata) carne ipsius, non carnem non adorandam
25 esse dicentes. Adoratur enim in una Verbi persona, quae ipsi
persona facta fuit, non creationem colentes; non enim sicut nudam
carnem adoramus, sed sicut deitati unitam, et sicut unum prosopon
et unam personam Verbi duabus ipsius reductis naturis. Sic itaque
devitamus prunam tangere, propter ignem ligno coniunctum.
80 Adoramus Christi utrumque, propter divinitatem carni unitam.
1016 Neque quartam | apponimus personam in Trinitate, neque utique
fiat; sed unam personam Verbi Dei confitemur et carne ipsius.
Trinitas enim permansit Trinitas, etiam post Verbi incarnationem.
[NOTA BENE: Quae in P. G. (col. ror6) capitulo huic adduntur, a Cer
bano, una cum Burgundione et omnibus fere codicibus graecis hic omittuntur.]

17 differentiae | differre AR 22 igitur om. G in utroque suo textu II

est om. G De gloria II Deus | Dominus G De novitatibus 23 adoratione !
oratione AR 23—24 cum* ... id est sic G De novitatibus (et F, qui haec
verba fragmento suo, revera ex Petro Lombardo desumpta, addidit), cum
idem AR || cum*. . . ipsius om. G De gloria 25—26 quae . . . fuit om.
G De gloria 26 facta fuit | fuit vel facta fuit A R et G De movitatibus ||
colentes | edentes l. o. R 27 deitati sic G im utroque suo textu, deitatem
AR et Szigeti || unum | unam G 29 devitamus | dedimus AR 33 incar
nationem | Amen add. A R

31—32 Cf. Epist. 2 PROCLI P. G. 65 861 D, EULOG. ALEX. apud

MAXIMUM P. G. 91 265 A.
 I. INDEX CODICUM MANUSCRIPTORUM

This list refers to the Introduction only

The colon preceeds the references
Admont, Benedictines, ms. 593: XLIX
ms. 614: XX
ms. 767: XLIX, LII, LIV
Alengon, ms. 143: XX
Arras, ms. 96: XX
ms. 526: XX
Assisi, Comunale, ms. 98 (G): XVIII, XXI, XXII, XXIV, XXXIII,
XXXVII, XLII, XLIII
ms. 393: XXI
Bamberg, Patrol. 128: IX
Basle, C. II 24: XXI
Bratislava, Urbica, R. 459: XL
Breslau, University, I. F. 22o: XV
Brugghe, Public Library, ms. 515: XXI
Brussels, Royal Library, ms. 1368 (893—98) (R): XXI—XXII, XXIV,
XXXIII, XLII, XLIII
ms. 1387 (12oI4—41): XX, XXII—XXIII
Budapest, National Museum, Széchényi ms. 345: XXIII
Cambridge, Corpus Christi College, ms. 34: XXIII
ms. 2o9: XXIII
Gonville and Caius, ms. Ioo/52: XL
Sidney Sussex 73 (A. 4. I 1): XLI
University, Ee. IV. 4: XL
Charleville, B. de la Ville, ms. 6I: XXIII
Copenhagen, Royal Library, Ny Kgl. S. 2895: XL
Cracow, Univ. Jagiellon. 12o6. AA. XI. 15: XL
I4o4. AA. II. 3: XL
14o5. AA. II. 2: XL
14o6. II. II. 1 : XL
Cremona, Biblioteca Governativa, ms. 159: XXIII
Erfurt, Amploniana, ms. F. 179 (A): XXIV—XXV, XXIX, XXXIII,
XXXVII, XLII, XLIII, XLVIII
Domarchiv, ms. Th 48: XXV
Erlangen, University, ms. 189: XL.,
ms. 19o: XL
Escorial, a. . II. 7: XXV
Q. III. 8: XXV
Eton, Eton College, ms. 12o: xLI
Ferrara, ms. 432: VII
4o5
4o6 Index

Florence, Laurenziana, Plut. X. II, dextr. III: XXV

Plut. XII, cod. XXXI: XXV
Plut XI II, dextr. VI: XXV
Plut. XI II, dextr. VIII: XXV, XLIII
Plut. XI II, dextr. IX: XXV
Plut. XXIII, dextr. IV: XXVI
cod. LII: XL
Nazionale, II. II. 183: XL
Laon, ms. 123: XXVI
Leipzig, University, ms. 188: XL
London, British Museum, Barney 324: XL
Royal 5 C. IV: XXVI
Royal 5 D. X: XXVI
Royal 6 B. XII: XXVI
Royal 7 B. IX: XXVI—XXVII
Goldschmidt: XXXIX—XL
Lambeth Palace, ms. 128: XXVII
Monteprandone, ms . 6: XXVII
Munich, Clm 368: XXVII
397: XV, XXVII
3718: XXVII
8723: XXVII, XL
18165: XXVII
I9453: XXVII
Oxford, Bodleian Library, Canonici script. eccl., ms. 97: XXVII
e Museo, ms. 134: XXVII
Laud, misc., ms. 168: XXVII
ms. 268: XLI
Corpus Christi College, ms. 142: XXVII
Exeter College, ms. 2o: XXVII—XXVIII
ms. 442: XXVIII
Merton College, ms. 45 : XXVIII
. 67: XXVIII
ms. I4o: XXVIII
ms. 145: XXVIII
Padua, Antoniana, ms. 89: XXVIII
University, ms. 1388: XXVIII
Paris, National Library, lat. 631 : XXVIII
lat. 2I55: XXVIII
lat. 2375: XXIX
lat. 2376: XXIX
lat. 2377: xxIx .
lat. 2378: XXIX
lat. 2379: XXIX
lat. 257o (P): XXIV, XXIX—XXX, XXXIV,
XLII, XLIII
lat. 2925 : XXX
lat. 771o : XXX
 Index 407

Paris, National Library, lat. 14557: XXX, XLIII

lat. 15682: XIX, XX, XXX—XXXI, XLIII
lat. 15686: XX, XXXI, XLIII
lat. 15687: XXXI, XLIII
lat. 15695: XXXI
lat. 15696: XLI
lat. 15699: XXXI
lat. 15724: XXXI—XXXII
lat. 15829: XLI
lat. 16359: XX, XXXII
lat. 1636o: XX, XXXII, XLIII
lat. 16364: XX, XXXII
lat. 1781 1 : XVIII—XIX, XXXI
lat. 181o5: XXXII
Mazarine, ms. 71 1 (B): XXI, XXII, XXIV, XXIX, XXXIII,
XLI I, XLIII
ms. 728 (M): XXIX, XXXIII, XXXIV, XXXVI,
XXXVII, XLII, XLIII
ms. 755 (N): XXIX, XXXIII—XXXIV, XXXVII,
XLII, XLIII
Prague, University, VIII. F. 23: XLI
Ravenna, Biblioteca Classence, ms. 133: XXXIV
Reum, Cistercians, ms. 35: XLIX, LII, LIV
Rome, Vatican Library, Urbin. lat. 62: XXXVII
Urbin. lat. 1o7: XXXVII—XXXVIII
Urbin. lat. 591: XXXVIII
Vatic. lat. 175: XXXIV
Vatic. lat. 31o (D): XXIX, XXXIV—XXXV,
XXXVI, XLII, XLIII
Vatic. lat. 31 1 : XXXV
Vatic. lat. 312: XXXV
Vatic. lat. 313 (C): XXV, XXIX, XXXIII,
XXXV—XXXVI, XXXVII,
XLII, XLIII, XLIV, XLVII,
XLVIII
Vatic. lat. 383: XIII
Vatic. lat. 384: XIII
Vatic. lat. 657 (E): XXIX, XXXIII, XXXVI—
XXXVII, XLII, XLIII,
XLVIII
Vatic. lat. 1o611 (F): XXIX, XXXIV, XXXVI,
XXXVII, XLII, XLIII
Vatic. Palat. 3o9: XLI
Vatic. Palat. 314: XLI
Turim, ms. DCCCVII. e. III. 2: XXXVIII
Troyes, B. de la Ville, ms. 652: XXXVIII
ms. 9oo: XII
4o8 Index

Valencia, Cathedral, ms. 136 (4o): XXXVIII

ms. 194 (57): XXXVIII
University, ms. 1224: XXXVIII
Venice, San Marco, Classis IV, cod. 6: XXXVIII—XXXIX
Classis IV, cod. 7: XXXIX
Vienna, National Library, ms. 744 (Theol. 167): XV, XXXIX
ms. 893 Theol. 825): XXXIX
ms. 3178 Rec. 2oo7 a): XXXIX
Theol. lat. 214: XXXIX
Theol. lat. 238: XXXIX
Worcester, Cathedral, ms. F. 57: XXXIX
ms. Q. 76: XXXIX

II. INDEX NOMINUM

A. Authors mentioned in our Introduction

Adelmann, F. XVI Buytaert, E. M. VII, XV, XVI

Alexander of Hales V, XVI, XVIII XVIII, XLIX, LI, LIII
XXV
Altaner, B. VI
Carusi, H. XXXVII
Anciaux, P. XIV, XVI Cerbanus V, VII, XII, XIII, XVI
Andrew of Crete XLVII
XLIV, XLVII, XLVIII—LIV
Anselm of Havelberg XI, XIV
passim
Anthony of Simeon Monastery VII Chabot, J. B. VII
Antolfn, G. XXV
Colligan, O. A. VI
Aristotle X, XI
Coxe, H. O. XXVII, XXVIII
Arno of Reichersberg XVI, XLIX
L, LI, LIII, LIV
VII de Ghellinck, J. VII, XII, XIII
Arseni of Iqaltho
XXXIX XIV, XV, XVI, XVII, XX, XXI
Atkins, I.
XXVII, XXVIII, XXX, XXXIX
Augustine (S.) XIX, XXXVIII
XLIX, LI, LIII
Bacha, C. VI Denis Areopagita (pseudo-) XVIII
De Poorter, A. XXI
Bardenhewer, O. VI
De Rossi, G. B. XLI
Bartoniek, E. XXIII
Dulong. M. XVI
Basil the Great (S.) VIII, XII, XIII
Duns Scotus V, XV
XIV, XLIX, L, LI
Baumstark, A. VII Durand, U. VIII, XIII
Bethmann, L. C. X.
Billius, J. VII Eberhard of Bamberg XLIX, LI
Bonaventure (S.) XXXI Echard, J. XIX
Ehrle, F. XVII
Burgundio V, VI, VII—XX passim,
XXIII—XXX passim, XXXII Ephrem Mcire VII
XXXIII, XXXV, XXXVI
XXXVIII—XLIX passim, LI Fabre d'Etaples, J. VII
LIII, LIV Floyer, J. K. XXXIX
 Index 409

Franchi de'Cavalieri, P. XIII Mabillon, J. XIII

XXXIV, XXXV, XXXVI Martène, E. VIII, XIII
Fournier, P. XI, XII, XIV Maximus the Confessor LII, LIII
Mazzatinti, G. XXI, XXXIV
Gallus, D. A. XXXIX Michael of Simeon Monastery VI
Garvin, J. N. XVI Migne, J. P. V, VII, XXVI, XXIX
Gerald of Abbeville XXXI, XLIII XXX, XLII, XLIV, XLV, XLVI
Gerard of Reims XXXII, XLIII XLVII, LIV
Gerhoh of Reichersberg XI, XLIX Minciotti, L. M. XXVIII
L, LI, LIII, LIV Minges, P. XV
Gilson, J. P. XXVI Moham, G. XXVII, XL
Godfrey of Fontaines XXX, XLIII Molinier, A. XXXIII
Gottlieb, T. XVII Mols, R. VII, VIII, IX, XI
Grabmann, M. XV Moore, P. S. XVI
Graf, G. VII Muratori, L. A. VIII
Grave, H. VII
Gregory of Nyssa (S.) VIII Nemesius of Emesa VIII
Grubbs, H. A. XXXVIII

Olmos y Canalda, E XXXVIII

Hamilton, S. G. XXXIX
Haskins, C. H. XIII
Pasinus, J. XXXVIII
Hugh of St. Cher XVIII
Pagnani, G. XXVII
Panetius, J. B. VII
Isidore (S.) XXXVI
Peter Lombard V, IX, X, XI, XII
XIII, XIV, XVI, XVIII, XX
James, M. R. XXIII
XXI, XXXVI, LI, LIII, LIV
James of Venice X.
Peter of Poitiers XVI
John of Bulgaria VI—VII
Philip the Chancelor XVI, XVIII
John Chrysostome (S.) VIII, X, XII XXI, XLII, XLIV, XLV
XIII, XIV Popov, A. VII
John Damascene (S.) V, VI, VIII—
XXIV passim, XXVII—XXXII
Quétif, J. XIX
passim, XXXIV, XXXVI—LIV
passim
Judocus Carpentarius XXII Robert Grosseteste V, VI, VII, IX
Jugie, M. VI, VII XV, XVII, XIX, XXVI, XXVII
XXVIII, XXXIV, XXXVI, XLI
Karst, J. VII XLII, XLIV, XLVII, XLVIII
Ker, N. R. XXXIX XLIX
Kotter, B. XLII Robert of Torigny X, XI, XII, XIV
Roger Bacon XV
Roland of Cremona XVI
Landgraf, A. M. IX, XII, XV, XVI
Lauer, P. XXVIII, XXIX
Lequien, M. V, VII, XXX, XLII Sackur, E. LIII
XLVI, XLVII, XLVIII Salimbene XV
Lippens, H. XX Sbaralea, J. H. XIX
Lottin, O. XIV, XV, XVI, XXX Schum, W. XXIV
XLIII, LIV Sorbelli, A. XXIII
410 Index
Stegmüller, F. VII, XV, XX, XXIII Thomson, S. H. VII, XV, XX
XXV, XXVI, XXVII, XXVIII XXII, XXVI, XXVII, XXIX, XLI
XXX, XXXVIII
Stephen Langton XVI. XVIII Van den Eynde, D. XIV. XV. LIV
Stevenson, H. XLI Van den Gheyn, J. XXI, XXII
Stiefenhofer, D. VI Vattasso, M. XIII, XXXIV, XXXV
Stornajolo, C. XXXVII, XXXVIII XXXVI, XXXVII
Szigeti, R. L. XII. XLIX, LI, LII Wadding, L. XIX
LUI Warner, G. F. XXVI
Weichert, C. XLIX
Terebessy, A. B. LII William of Auxerre XVI
Thatcher, O. J. XLIX William of Lincoln XIX
Thomas Aquinas (S.) V, XXII
XXXI Young, P. XXXIX

B. Persons mentioned by John Damascene

Aaron 211, 304 Enoch 377
Abraham 315, 326, 332, 372, 380 Esdras 388. 339
Adam 35, 107, 108, no, 154, 169 Esther 339
209, 213, 224, 260, 296, 308, 309 Eva 35, 108, 367
322, 367, 390 Ezechiel 339, 380
Amalech 304
Anna (mater B.M.V.) 320, 321 Gabriel 311
Anna (mater Samuelis) 320 Gaianus 275
Apollinaris Laodicenus 266 Gregorius Nazianzenus 74, 112
Arius 45 200, 201, 222, 229, 247, 248, 250
Athanasius Alexandrinus 190, 201 261. 285
245, 266, 286, 401 Gregorius Nyssenus 232
Augarus (Abgar) Edessenorum rex 334
Heli 320
Barpanther 320
Basilius Magnus 79, 102, 201, 316 lacob 252, 303, 320, 326, 380
331 lacobus 339
leremias 339
Clemens Komanus 339 lesse 319
Cvrillus Alexandrinus 190, 194, 205 lesus (Christus) 12, 30, 67, 140
206, 238, 285, 350, 401, 403 170, 176, l8l, 193, 2OO, 2IO, 212
228, 230, 247, 257, 272, 285, 286
Daniel 227, 339, 363, 369, .381 300, 303, 309, 350, 375, 377, 382
David 16, 27, 66, 69, 81, 86, 102 384, 386, 391, 394, 396, 398. 402
103, 108, no, 211, 227, 274, 293 lesus Nave 338, 372, 373
302, 305, 310, 320, 380 lesus, Sirach filius 339
Diodorus 177, 394 loachim 320, 321
Dioscorus 177, 394 lob 27, 76, 157, 160,181, 339, 396
lohannes Baptista 268, 296, 297
Elias 294, 363, 368, 369, 377 298. 329
Elisaeus 369 lohannes Chrysostomus 237
 Index
Johannes (Evangelista) 325- 339 Nestorius 175, 177, 210, 211, 263
Joseph (vir Mariae) 319, 320, 322 264, 393. 394
Joseph (V. T.) 303 Noe 294. 332, 368. 379
losephus ludaeus 334
Isaac 326, 380 Orígenes "3. 285
Isaías 22, Si, 226, 293, 3<>4. 314
319, 321, 339. 380 Panther 320
ludas (S.) 339 Paulus (Ар.) 78, 157, 222, 334
ludas (traditor) 159 Paulus (nomen imaginarium) 42
ludas (V. T.) i?». 305 180, 291, 396, 403
lulianus 275 Petrus (Ap.) 339
Petrus Cnapheus 199, 202
Lazarus 157, 238, 267, 268, 346, 382 Petrus (nomen imaginarium) 42
Leontius Byzantinus 206 180, 207, 216, 291, 396, 403
Levi 320 Proclus Constantinopolitanus 202
Lucas 319. 334, 339
Ruth 338

Marcus 339 Sabellius 45

María (mater Christi) 14, 169, 170 Salomon 305, 319, 320, 339
207, 210, 3 8, 321, 390, 391, 392 Samson 328
María (sóror I art 1 KW) 108 Samuel 321
Martha 108 Seth 35
Mathan 320 Severas Antiochenus 177, 394
Matthaeus 319. 339 Sirach 339
Melchi 320 Sucensus 205
Melchisedech 315
Michael 38l Theodoretus 206
Micheas 343 Theodoras Mopsuestenus 177, 394
8, 255, 283, 304, 326 Theodosius imperator 285
331, 362, 380 Thomas (Ap.) 383

Nathan 319, 320 Zacharias (propheta) 342

III. INDEX FONTIUM

A. Biblical Sources
Genesis I 10 99
I 1 02 I ii ЗЮ
2 97, 98, loi, 103, 294 I 14 87, 90
3 84, ЗЮ I 16 85 . 94
5 84—85 I 20 101
6 99. ЗЮ I 22 105
6—7 79 I 26 106, 113, 226—227, 331
I 7 98—99 I 27 368
I 8 78—79 I 28 105, 368
I 9 99 I 31 75—76, 242, 356
30 Buytaert, Damascene, De Fide Orthodox«
4I2 Index

II 2 361 XIV 16 seq. 3o3

II 7 I 13, 378 XV 25 3o4
II 8 3o5 XVII 6 3o4, 327-328
II 9 Io7, 3o3 XVII I I 3o3-3o4
II Io Ioo XX 2—3 22
II Io—14 Ioo XX 4 33I
II I6 Io9, III XX Io 361—362
II 17 I 1 I, 163 XXIV 18 362
II 18 162 XXV 18 seq. 33I
II 19—2o 162 XXV 23—3o 3I5
II 21—25 162 XXV 4o 331
II 25 1o8, 367 XXXIII Io 331
III 1 seq. 3o3 XXXIV 28 362
III 5 I68 XXXVII 1o—15 3I5
III 7 1o7, 166, 367, 389
III 18 Io5 Leviticus
III 19 367, 378 XII 3 363
III 23—24 3o5 XV 5 seq. 296
IV I 367 XV 1o seq. 294
VI 13 166—167, 389 XVI 14 3o5
VI 17 294 XXIII 27 seq. 363
VII I 368 XXIV 5—9 315
VII 7 368 XXVI I 33I

VII io seq. 294 XXVI I 1—12 326

VII 17 seq. 295
VIII 1 I 297, 298 Numbers
VIII I6 368 II 3 3o5
VIII 21 332 XV 35 361
IX 3—6 379—38o XVI 31 seq. 283
XI 7 167, 389 XVII 8 3o4
XIV 17—18 3I5 XIX I I 328
XIV I8 312 XXI 9 3o4
XVII 4 seq. 372 XXXVI 6 seq. 319
XVII 12 363
XVIII 1 seq. 167, 332, 389 Deuteronomy
XIX 1 seq. 167, 389 IV 16 seq. 33I
XIX 15 369 IV 24 49, 297
XXXVIII 8—9 32o IV 34 167
XLVI 27 252 V 8 331

XLVII 31 3o3 V 14 361—362

XLVIII 14 3o3 VI 4 22

VII 19 167
Exodus IX 3 49
III 6 326, 38o IX 18 362
III 14 49 X 14 78
VII 1 326 X 17 326
XIII 6 361 XI 6 283
XIV 16 283 XIII 1 167
 Index 413
XXV 5 320 Judith
XXV 9 367, 370 VIII 6 362
XXVI 8 167
XXVIII 66 304 Job
XXXII 7 337 II 181, 396
XXXII i? 331 I 12 76
XXXIII з 326—327 I 12 seq. 157, 160
XXXIV il 167 Vi3 322
Josué VIII 8 337
V 2 372 XXVI 7 103
J1
V 5-7 372 XXXIII 4 27
VI 364
J^^
VII 25 283 Psalms
XXIV 5 167 i 3 336
6 title 366
Judges 8 4 86
XV 19 328 ii title 366
/ Kings 13 i 16
I 10 II 320 15 lo 274
I 20 320 17 ID 169, 390
18 2 83
// Kings 23 2 ЮЗ
VII 12 319 23 7 349
23 9 349
/// Kings 32 6 27, 310
VI i seq. 331 44 8 181. 286, 293, 342, 396
VIII 27 78 48 8—ID 327
XVII i 369 48 13 105, 164
XVII 22
49 i 326
XVIII 32 seq. 294
49 3 342
XIX 8 303 50 6 272, 353
XIX 9 seq.
7 ""l"
50 12 39
IV Kings 50 Ч 39
II 8 369 51 lo 321
II 9-ю 369 54 23 108
Птт11 - Q
36«
-
369 56 2 Э-7Т
j*X

XIX 18 331 67 14 336

67 33—34 305
/ Paralipomena
67 34 78
XXVIII 16 315
73 13 296
II Paralipomena 74 4 103
II 6 78
82 4 227
III i seq. 83 8 326
33 !
VI 18 78 88 36—38 319
XXXII 19 331 89 2 66
91 Ч 321
// Esdras 95 u 83
IX ic 167 96 7 331
4I4 Index

IoI 27 82—83 Ecclesiasticus

Io3 81
XII 7 378
Io3 XVI 18 78
Io3 29-3o 38o XXIV I2 3o
Io3 3o 27 XLIV 16 377
Io5 17—18 283 XLVIII 3 369
Io5 33I
XLVIII 5 369
Io6 27, 342 XLVIII Io 377
Io9 3I5
II3
Isaias
I 13 83
I 13 33I VI 2 73
II 3 VI 6—7 3I4
1 15 327 VI Io 352
II8 27 VII 14 321
131 3o2 VII 15—16 226
131 3o2 IX 2 276
I3I 3I9 IX 6 34o
134 6 28, 156, 3Io XI I 3I9
134 33I XX 3 167
135 326 XXII 13 378
Io2
I35 XXVI 19 38o
I35 85 XXIX Io 352
136 286 XXIX I I 322
IIo XXIX I6
138 I 12—1 13
I43 169, 39o XXXVII 19 331
145 77 XL 5 252
148 78, 82 XL 22 8I
8I
148 XLI 4 344
XLIII Io—I I 22
Proverbs XLIV 6 344
VIII 22 342 XLV 7 352
XII Io 362 XLV 9 I 12—1 13
XXII 28 I3 XLVIII I2 344
XLIX 6 347
Ecclesiastes LI 6 79
169 LIII 9 272
39o LVII 15 32 I
LXI I 276, 293
LXV 2 3o4
Wisdom LXVI 1 57
I 13 I54 LXVI 7 323
II 23 281, 293
II 24 165, 167, 389
III
Jeremias
1 326—327, 38o
VII 26 3o XVIII 6 I 12-1 I 3
X 16 167 XXIII 24 19
XV 7 1 12-II3 XXXII 2o—21 167
 Index 4I5

Baruch II 2 92
III 36 I83, 342, 397 III I I 296
III 38 38, 57, 286, 332, 342 III 15 268
Iv 7 331 III I6 297, 374
VI 5o 331 IV 1 seq. 26o
IV 2 243
Ezechiel
IV 3 34o
I I8 73 IV 6 34o
X 12 73 Io6
V 4
XXXVII 7—1o 38o-381 V 9 29o
XLIV 2 323
v 17 296, 335, 374
V 37 26o, 359
Daniel
V 45 29o
II 15 227 VI I I 316
II 47 326
VI 25 Io8
III 24 369
VI 33 Io8
III 8o 82
VII 6 317
VI 22 369
VII I2 335—336
X 2—3 363
VIII 3 231, 25o
XI 31—32 375
VIII 28—34 I6o
XI 36 326, 375
VIII 29 34o
XI 37 375 XI II 329
XII 1—3 381
XI 13 335—336
XIII 42 49, 65, Io4, 368
XI 27 I2

Amos XII 5 363

XII II 363
VIII 6 352
XII 15 346
Michaeas XII 32 I I4
I 3 342 XIII 19 26o, 359
XIII 2o 337
Zacharias XIII 38 26o, 359
VI 12 3o5 XIII 39 374
IX 9 342 XIII 4o 374
XIII 43 385
Malachias
XIII 49 374
I 11 315 XIV Io 298
IV 2 68, 276, 3o5
XIV 13 346
IV 5 377 XIV 25 seq. I5, 24o
IV 6 377
XV 17 I II, 315
XV 2 I 22 i
I Machabees
XVI 16 293, 377
I 24 3o
XVII I I 377
Matthew XIX I I 371
I 6 seq. 3I9 XIX 17 357
I 19 3I9 XIX 28 6o
I 21 17o, 391 XX 28 272—273
I 23 321 XXI 19 346
I 25 324 XXI 38 336—337
4i6 Index
XXII 24 320 XVI 6 303
XXII 32 326, 380 XVI 19 277. Зб5
XXIV з 374
XXIV 14 374- 376 Luke
XXIV 24 377 I 26 seq. 322
XXIV 27 306 I 26—38 170—171, 391
XXIV 30 303 I 34—35 3"
XXV 31 60. 377 I 78 4- 305. 307. 332
XXV 41 77- 385 I 79 276
XXVI 26 seq. 309—310 II 21 374
XXVI 28 292, 3!3 И 35 325
XXVI 39 253, 268 II 52 263, 345. 348
XXVI 64 277 "I 3 292, 296
XXVII 34 221 III 6 252
XXVII 46 269, 346 III 22 297. 374
XXVII 51 365 III 24 320
XXVIII 9-ю 349 HI 31 319. 320
XXVIII 19 29, 292, 293- 349 IV i seq. 260
XXVIII 20 324, 349, 374 IV 18 61
IV 19 276
Mark V 10 16
I 4 292 VIII 26—37 160
I 7 seq. 296 VIII 28 321
I 10 297. 374 VIII 54 235
I 12—13 260 X 41 107
I 35 346 X 41—42 108
IV 16 337 XI 3 3i6
V 1—17 160 XI io 336
V7 321 XVI 16 335—336
Vi3 76 XVI 19—31 157—158
VI 27 298 XVIII 19 357
VII 5 298 XX 28 320
VII 19 in- 315 XX 37 326, 380
VII 24 221, 249—250 XX 38 380
IX II 377 XXI 27 377
X 18 357 XXII 19—20 309—3i°
X45 272—273 XXII 42 253
XI 13 346 XXIII 45 365
XII 19 320 XXIV 28 346, 349
XII 25 384 XXIV 37 383
XII 26 326, 380 XXIV 39 383
XII 27 380 XXIV 40 383
XIII 22 167, 389 XXIV 43 277. 349
XIII 32 347
XIV 21 358 John
XIV 22 seq. 309—310 I i 204. 340—341
XIV 58 331 I 1—2 169
XV 38 365 I i seq. 390
 Index 4I7

342 XI 41—42 268

34o-341 XI 42 342
325, 364 XII 27 266
I. 3 169, 322, 39o XIII 2 seq. 3o9
169, 2o4, 2o6, 252, 39o XIV 9 34o
II, 168, 39o XIV Io 34o
272 XIV I I 44
297, 374 XIV 17 6I
II 1—1o 37o XIV 28 37, 34I
II 19 383 XIV 29 345
III 5 IoI, 294, 3o9 XV 14—15 325
III 6 316 XV 26 6I

III 13 179, 348, 395 XVI Io. 348

III 14 345 XVI 13 6I
IV 2 374 XVI 15 26o
IV I4 337 XVI 16 348
IV 22 348 XVI 28 34I
v 17 233 XVII 3 22

V 18—19 26o XVII 5 347

V 19 38, 233, 341 XVII 1 5 359
V 21 233 XVIII 23 252
V 22 59 XIX 28 22 I

V 28—29 381 XIX 34 293, 3o3

V 29 385 XX 17 29o, 349, 35o
V 3o 6I XX 19 349
V 39 335 XX 22 47
V 43 374-375 XX 26 384
V 47 385 XX 27 349, 383
VI II 231 XX 29 333
VI I5 346 XXI 5 349
VI 46 6o
VI 48 3o9
Acts
VI 5o 3o9
VI 53 313—314 297
VI 55 313-314 I II 278, 3o5—3o6, 377
VI 57 314, 34 I, 348 II 3 297, 365
VI 316 II 3o 319
VII 19 345 II 38 292

VIII 4o 252, 345 III 15 365

VIII 44 166 6I
IX 3 158 V 31 365
X 25 233 VII 14 252
X 3o 34o, 345 VII 49 57
X 38 233 XIV 3 I6

XI 1 seq. 238 XVI 17 32 I

XI 34 346 XVI 23 295
XI 38—44 382 XVII 31
XI 41 346 XX 32 I6
4i8 Itidex
XXIV I4 335—336 I 24 30, 301, 340—341
XXVIII 23 335—336 II 7 208
II 8 179. 182. 348, 395, 397
Romans II ii 12, 6l
II 13 J 3ÔÏ
I 4 348 II 14
** **T 299
I 20 61, no II 15 299, 36l
1 25 93 II 16 6l
II 5 166, 379, 389 III i
II 29 365 HI 3 J
III 21 335—336 III 16 61, 327
V 12 154. 167, 272, 367, 389 III 17 327
VI 3 292—293, 301 III 19 322
VI 4 292 V ii 37°
VI 12 359 V 12—13
VI 14—15 364 VI 19 327
VII 14 359, 365 VII 2 371
VII 22 359 VII 25 ** J 227
VII 23 358, 359—360 VII 40 6l
VII 25 359 VIII 6 200
VIII 3 304 VIII 7
VIII 3-4 360 / 337
X 2 295
VIII 9 47. 61 X 17 317
VIII 14 290 376
VIII 15 61 XI 2 334
VIII 17 308, 325 XI 16 3/6
VIII 17—19 300 XI 22 376
VIII 23 295 XI 23 seq. 309—310
VIII 26 360 XI 26 3"
VIII 27 120
VIII 29
XI 29 316
VIII 34
289 29O, 329
XI 31-32 315—316
IX 19
277
XII 12 317
IX 20—21
156
XII 27 317
IX 21
II2—II3
XII 28 329
X 17
351
XIII io 365
XI 8
298
XIV 37 361
XI 16
352
XV q
j ». т -у 376
XI 32
171, 192, 204, 391, 402
352
XV i6—17 382
XI 36 201, 307
XV 20 276, 282, 382
XII 5
XV 21 208
317
XV 28 347
XII 6 295
XV 32 378
XIII 8 296
XV 35 384
XIV io 385
XV 35—36 384—385
XV 36—38 385
1 Corinthians XV 42 378
299 XV 42-44 383
61, 30j XV 45 316
 Index 419

XV 47 209 II 8 222
XV 53 276, 363 II 10 276
III 20 21 384
// Corinthians IV 7 184, 398
I i 376
III 6 316 Colossians
III 17 61, 327 I 15 30, 61, 289
IV 4 61 I 18 382
V IQ 385 II 3 263
V 21 346—347 II 9 188, 399—400
VI 14 281 II II 299
VI 16 326 II 12 292
VII 9-ю 1 20 III I 277. 365
XII г 78, 82 III 16 362
XII 7 157 IV 5
Galatians j Thessalonians
I 13 376 II 13
III 13 39
270. 347 IV 12 78
III 26 290 IV 14 382
III 27 301 IV 17 324
IV 3 364
IV 4 209, 322
IV 4—5 364
nr Thessalonians
IV 5 290 I 5 379
IV 7 262, 300, 325, 364 И 3 377
V 3 II 3—4 375
374 II 8
V 14 296 377
V25 365 II 8-ю 376
VI i II 9 376
VI г II lo seq. 375
365
И 15 334
Ephesians
I 17 61 / Timothy
I 20 277 I 7 264
I 21 114 I 9 362
II 2 67 II 4 100

II 6 190, 400 И 5 169. 390

III 6 317 HI 5 376
III 14—15 37 III 6 164
IV 30 61 III 7 337
V 19 329. 3°2 VI 19 ill
V 30 317
VI 16 260, 359 // Timothy
И 3 329
Philippians II 20—21 351
II 6 340. 390 III 10 336
II 7 15, 262. 401 III 16 362
42o Index

Titus II 12
III 5 312 II 26 295
v 17 369
Hebrews
I 1—2 335 I Peter
I 2 37, 46, 66, 2o8 I 2 39
I 3 3o, 34, 35, 34o, 34o-341, 349 II Io 299
I 7 69 II 19—2o 276
I I 1—12 82—83 II 2 I 3o7
II 4 167, 389 II 22 272
II 1o 281 III 22 277
II 17 3o7 IV 1 271
IV 4 361 V m. I 58
IV 9 299
IV I2 3Io, 312 II Peter
V 12—14 Io7 II 22 295
VI 4—6 292
III 3 2o8
VI 5 I44
III 13 83
VI 2o 365
VII I 315, 321
I John
VII 13 17o, 391
3o5
VII 14
VII 17
17o, 391
315
;; 358
VIII 5 33I
II 13—14 359
III 5 272
IX 5 33I
III I2 359
X I 158
III 21 389
X I2 365
V II 389
XI I 298
XI 6 3oo, 379 V 18—19 359

XI 25 299
XI 28 3oI II John
XI 37—38 33o 374, 375
XII 2 277
XII 29 49, 297 Apocalypse
XIII 4 37o, 371 I 17 344
XIII 7 33o II 28 3or
XII 5 3oi
James XIX 16 326
I 17 328, 337 XXI I 83
I 25 365 XXII 13 344

B. Non-Biblical Sources

Andrew of Crete Fragmenta 244-245

in Doctrina Patrum 229—23o
De sanctarum imaginum veneratione
334—335
Anastasius Sinaita
Anastasius I of Antioch

Capita philosophica 62 Dux vitae 176, 394

 Index 421
Apollinaris of Laodicea Cyrillus of Jerusalem
Epist. ad lovianum 190— 191, 194 Catéchèses 34. 315, 335
401, 403
Dionysius the Areopagite (pseudo-)
Athanasius of Alexandria
De cael. hierarchia 73—74
Ad Serapionem Epistula I 245 De divinis nominibus 49, 55, 188, 400
De Incarnatione 316 Epistula 4 240, 256, 258
De synodis 201
Ephrem (S.)
Athanasius of Alexandria (pseudo-)
Opera 94—95
Contra Apollinarem I 266
Contra Apollinarem II 266—267, 286 Eulogius of Alexandria
Basil the Great Fragmenta 173, 245, 392
Adversus Eunomium 201, 228
apud Maximum 174, 175, 393, 404
Contra Sabellium Fragmenta libri De Trinitate
De Spiritu Sánelo 331. 333—334 et Incarnatione 271
Epistula 38 186—187, 399 Eusebius of Caesarea
Epistula 210 27
Epistula 226 201 Praeparalio evangélica 49
Homilía ig in ss. quadraginla
martyribus 326, 333 Gregory of Nazianzus
In Hexaemeron homilía i 79 Carmen I 252
In Hexaemeron homilía 2 loi —102 Epistula 40 247—248
In Hexaemeron homilía 6 90 Epistula TOI 247
Liturgy 316 in Doctrina Patrum 47—48
Oratio 6 70
Clement of Alexandria
Oratio д 68, 69, 70
Stromata 106, 337 Oratio 20 45—46
Clement I of Rome Oratio 25 27
Oratio 28 12, 18, 19.—20, 66, 67
/ Corinthians 16, 18, 321 Oratio 29 30—31, 37—38
Cyrillus of Alexandria Oratio 30 35, 37—38, 49, 222, 248
261, 285, 340, 341, 346—347, 350
Ad Reginas 190—191, 194, 285—286 Oratio 31 33, 35, 44, 45, 229
401, 403 Oratio 34 29
Ad Theodosium 285 Oratio 38 48, 72, 74, 107, no, 112
Apologia 206 113 114, 171, 2OI, 248, 250, 391
Epistula i 172, 392 Oratio зд 45, 200—201, 297
Epistula 4 350 Oratio 40 37—38, 294
Epistula 17 171—172, 391 Oratio 42 45
Epistula 44 190—191, 194, 401, 403 Oratio 44 366
Epistula 45 350 Oratio 45 66, 67, 68, 69, 70, 72, 74
Epistula 46 190—191, 194, 262, 401 248
403
Epistula 50 350 Gregory of Nyssa
Thesaurus 34, 61, 341 apud Maximum Definitiones
Thesaurus, Scolion 13 variae 144, 228
 422 Index

Contra Eunomium 34, 238, 289—291 Nemesius of Emesa

De oratione domimica oratio 3 229, 232
De natura hominis 77, 9o—91, 95
De oratione dominica oratio 4 316
96, 97—98, I 16—134, 144—158
Oratio catechetica 24—25, 25—27, 168
3I3, 39o Philo of Alexandria
Oratio in diem matalem Christi 32o—321 De cherubim Io6
Legum allegoriae Io8
Heraclius of Chalcedon
Plato
Fragmenta 247
In Cratylo 49
Irenaeus

Adversus Haereses 375 Proclus of Constantinople

Epistula 2 I7I, 391—392, 4o4
John Chrysostome
Severianus of Gabala
In Actus Apostolorum homilia r
237—238 Oratio 2 in mundi creationem 99
In Genesim homilia 6 9o
Oratio 3 in mundi creationem 9o
91, 94—95, 99, 1oI
John Damascene Oratio 5 Io6
De imaginibus 6I Oratio 6 Io6, Io8

Leo I the Great Sophronius of Jerusalem

Epistula 28 178, 214, 243, 395 in Doctrina Patrum 238

Leontius of Byzantium Theodoret of Cyrus

Adversus argumenta Severi 183—184 Haereticarum fabularum Com
397—398 pendium 28
Contra Nestorium et Eutychem
176, 394 Theophilus of Antioch
De sectis 2o6, 274, 275—276 Ad Autolycum Io6

Triginta cap. contra Severum 243

Theodotus of Ancyra
Maximus Confessor
in Doctrina Patrum 248—249
Capita de substantia 174, 175, 393
4o4
Anonyms
De anima I 15 Catema regia in Lucam 63
De duabus unius Christi Dei Council of Chalcedon 2o2

nostri voluntatibus 234—235 Doctrina Patrum I3, 42—48, 62

Dialogus de Trinitate I 35—36 69, 7 I, 96, 97. I 15, 125, I43, 144
• Disputatio cum Pyrrho 139, 215—216 173, I78, 2oI, 2o2, 2o4, 228
217, 218, 22o—227, 231, 232—237 229—23o, 232, 238, 243. 244—245
241-243, 255, 256—257, 265, 266 247—249, 256, 261—262, 266—267
Opusculum I ad Marinum 135—137 274—276, 285—286, 35o, 392, 395
Opusculum II ad Marinum I39 Symbolum (Niceno-Constantino
Variae definitiones I44, 228 politanum) 3o, 38—39, 292
 IV. CONTENTS

PREFACE V
INTRODUCTION VI
Art. I. The Version of Burgundio VII
1. Life and Literary Activity of Burgundio VII
2. Date of the Version (1153—1154) IX
3. Diffusion and Influence of the Version XV
4. Manuscripts still in Existence XX
5. Our Edition of Burgundio's Version XLII
Art. II. The Version of Cerbanus XLVIII
1. Basis of our Edition XLIX
2. Date of the Cerbanus Version LI
3. Our Edition LIV
VERSION OF BURGUNDIO I
VERSION OF CERBANUS 387

I. Index Codicum Manuscriptorum 405

II. Index Nominum
A. Authors mentioned in our Introduction 408
B. Persons mentioned by John Damascene 410
III. Index Fontium
A. Biblical Sources 411
B. Non-Biblical Sources 420
IV. Contents 423

4*3
 THEOLOGY SERIES
1. The Eucharistie Teaching of William Ockham. By Gabriel Buescher
0. F. M., S. T. D. 1950.
2. De Corredemptione Beatae Virginis Mariae. By Juniper Carol, 0. F. M.,
S. T. D. 1950.
3. The First-Gospel. Genesis 3: 15. By Dominic J. Unger 0. P.M. Cap.
S.T.L., S.S. L. 1954.
4. Transiency and Permanence. The Nature of Theology According
to St. Bonaventure, by G. H. Tavard, A. A.

TEXT SERIES
1. Walter Burleigh. De Puritate Artis Logicae. Edited by Philotheus
Boehner, 0. F. M., Ph. D. 1951 (exhausted)
2. William Ockham. Summa Logicae (Pars Prima and Pars Secunda et
Tertiae Prima). Edited by Philotheus Boehner, 0. F. M, Ph. D. 1951
and 1954.
3. Peter Aureoli. Scriptum super primum sententiarum. Vol. I: Prologue-
Dist. I. Edited by Eligius M. Buytaert, 0. F. M., S. T. D., D. Litt, et
Hist. Orient. 1953.
4. Guidonis de Orcheüis Tractatus de Sacramentis ex eius Summa de
Sacramentis et Offtciis Ecclesiae editus studio et cura PP. Damiani et
Odulphi Van den Eynde, 0. F. M. 1953.
5. Henry of Ghent. Summae Quaesfionum Ordinariarum.
(Reprint of the 1520 Edition). Vol. ! and II. 1953.
6. St. John Damascene. Dialéctica, Version of Robert Grossetesie. Edited
by Owen A. Colligan, 0. F. M., M. A. 1953.
7. Gregorii Ariminensis, O. E. S. A. Super Primum et Secundiim Senten
tiarum. (Reprint of the 1522 Edition). 1955.
8. St. John Damascene. De Fide orthodoxa, Versions of Burgundio and
Cerbanus. Edited by Eligius M. Buytaert, 0. F. M., S. T. D., D. Litt, et
Hist. Orient. 1955.
9. Walter Burleigh. De Puritate Artis Logicae Tractatus Longior. With a
Revised Edition of the Tractatus Brevior. Edited by Philotheus Boehner,
0. F. M., Ph. D. 1955.
10. Henrici de Werla 0. F. M. Opera omnia. Vol. I: Tractatus de imma-
culata conceptione Beatae Mariae Virginis. Edited by Sophronius Ciasen,
0. P.M., S.T. D., Ph.D. 1955.

o vr nravv-o SCHCT^-GH AT ?
Il
'~"1
i, (o) … … t • ■■ … […, II • i, \nn\/ ■ ' ' - ---- … - - - - • • •- • . -,- - -,

;• s ' ;;******* s ,

· ** **********
· · … i • • • .- ) • • … .vyi
• , , • • - , = ; • • •

********* ** _ _ , av ys , *s \

sì******i
. • • • • w • *** ***• • • * *******
A*; ** ;;
: * e* •

…
.

fa? , …. … evy, ***;as , ,

*** - - •*»* * *
■ n u. • -nr or- n • m •nm vuro non a ' - i- .s'o - - - - - - - - -- - s . . — -• .

■ - - , *********** s ) ;

s**¥\i**i*** w * s* *Avyis , £, *. -

wisi va****** • • • **» , , , ; : '

** .*********i* e , s , i********:

', . . . * •*y** ***at , … i\* …

' - - ■ I • li. \ j - •• ~ 12 -
…* ' • ' - ***** **** et -

\ =^ , \A ; ;-* •-. •*) : • ^ … , ■xii: _… *«*-*- ,

, • ;;******-; s i NN (o) . . . .
« ' --

.,