Ջերոմ Դ.

Սելինջեր

... ԵՎ ԱՅԴ ՇՈՒՐԹԵՐԸ, ԱՉՔԵՐԸ ԿԱՆԱՉ

պատմվածքներ

Լավագույն պատմվածքի մատենաշար

Երևան — 2014
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Մակույկում
Դյութիչ շուրթերն այդ, աչքերը կանաչ...
Ծանոթագրություններ
 ՄԱԿՈՒՅԿՈՒՄ

ԱՐԴԵՆ ժամը հինգն էր, և աշնանային ոսկե օրը իրիկնանում էր։

Խոհարարուհի Սանդրան լուսամուտից լճին նայեց և, շուրթերը սեղմելով,
շրջվեց. մի բան, որ կեսօրից հետո երևի արդեն մի քսան անգամ կրկնել էր։
Այս անգամ, լուսամուտից հեռանալով, ցրվածության հետևանքով նա
քանդեց ու նորից կապեց գոգնոցը, ջանալով շատ ամուր ձգել կապերը,
այնքան ամուր, որքան թույլ կտար նրա անընդգրկելի մեջքը։ Եվ նորից իր
նախկին կեցվածքն ընդունելով, մոտեցավ խոհանոցային սեղանին և նստեց
միսիս Սնելլի դիմաց։ Միսիս Սնելլը արդեն ավարտել էր տունը մաքրելն ու
հարդարելը, և գնալուց առաջ, սովորականի պես, թեյ էր խմում։ Միսիս
Սնելլը գլխարկով էր։ Սև ֆետրից կարված այդ յուրահատուկ շինությունը նա
գլխից չէր հանել ոչ միայն այս, այլև վերջին երեք ամառների ընթացքում.
նույնիսկ ամենաշոգ օրերին, արդուկելու անթիվ֊անհամար տախտակներին
թեքված, և անթիվ֊անհամար փոշեկուլներով զինված, և մյուս բոլոր
պարագաներում։ Այդ գլխարկի աստառին դեռևս պահպանվում էր Քարնեգի
ֆիրմայի արդեն գունափոխված, բայց, կարելի է համարձակ ասել,
չպարտված պիտակը։
— Շատ պետքս է, որ դրա պատճառով հուզվեմ,— երևի արդեն հինգերորդ
կամ վեցերորդ անգամ հայտարարեց Սանդրան ոչ այնքան միսիս Սնելլին,
որքան ինքն իրեն։— Ես արդեն վճռել եմ։ Ինչու պետք է հուզվեմ որ...
— Շատ ճիշտ է,— ասաց միսիս Սնելլը։— Քո փոխարեն ես էլ կվճռեի
չհուզվել։ Ինչո՞ւ պետք է չվճռեի որ... Հոգյակս, խնդրում եմ, պայուսակս այս
կողմը տուր։
Արդեն գրեթե քրքրված, բայց ներսում ոչ պակաս, քան գլխարկի
աստառինն էր, ներշնչող պիտակ ունեցող կաշվե պայուսակը ընկած էր
բուֆետի վրա։ Սանդրան առանց տեղից ելնելու ձգվեց դեպի պայուսակը,
վերցրեց և սեղանի վրայով պարզեց միսիս Սնելլին։ Պայուսակը բանալով,
միսիս Սնելլը այնտեղից մենթոլե սիգարետի մի տուփ և Սթորք֊ակումբի
դրոշմանիշով լուցկի հանեց։ Ծխեց, հետո բաժակը շուրթերին մոտեցրեց
և անմիջապես կրկին դրեց պնակի մեջ։
— Իմ թեյը ոչ մի կերպ չի սառչում. սրա պատճառով ավտոբուսից եմ
ուշանալու։— Նայեց Սանդրային, որն իր մռայլ հայացքը գամել էր պատի
տակ դրած կաթսաների շարքին։— Թողեք այդ հուզմունքները,— հրամայեց
միսիս Սնելլը։— Հուզվելուց օգուտ չկա։ Տղան կամ նրան կասի, կամ չի ասի։
Եվ վերջ։ Իսկ հուզվելուց ի՞նչ օգուտ։
— Ես չեմ հուզվում,— պատասխանեց Սանդրան։— Մտքովս էլ չի անցնում։
Միայն թե այդ երեխայի պատճառով մարդ կցնդի. այնպես է տակնուվրա
անում տունը։ Հասկանում եք, ծպտուն էլ չի հանում։ Ճիշտ եմ ասում, ծպտուն
էլ չի հանում։ Հենց վերջերս, այս սեղանի վրա լոբի էի մաքրում և քիչ էր մնում
ձեռքը տրորեի։ Նստած էր հենց այստեղ, սեղանի տակ։
— Ի՞նչ կա որ... Ես դրանից չէի հուզվի։
— Ուզում եմ ասել, նույնիսկ խոսքով ընկնելու իրավունք չունես.
անընդհատ պետք է աչքդ վրան պահես,— բողոքեց Սանդրան։— Գժվել
կարելի է։
— Այսքան տաք թեյ խմել չեմ կարողանում,— ասաց միսիս Սնելլը։— Է՜հ,
սարսափելի բան է։ Երբ զրույց անել չես կարողանում, և ընդհանրապես։
— Քիչ է մնում մարդ խենթանա։ Ճիշտ եմ ասում։ Նա ուղղակի խելքից
հանում է ինձ։— Սանդրան ծնկներից թափ տվեց երևակայական
փշրանքներն ու բարկացած փնչացրեց։— Չորս տարեկան էլ հազիվ լինի։
— Բայց լավ մանչուկ է,— ասաց միսիս Սնելլը։— Աչքերը խաժ,
և ընդհանրապես։
Սանդրան նորից փնչացրեց.
— Քիթը հորն է քաշելու։— Վերցրեց բաժակն ու սկսեց բերանն այրելով
խմել։— Ինքս էլ չգիտեմ, թե նրանց խելքին ինչ է փչել ամբողջ հոկտեմբեր
ամիսն այստեղ քարշ գալու,— փնթփնթաց նա և ցած դրեց բաժակը։—
Նրանք այլևս ջրին չեն էլ մոտենում։ Ճիշտ բան եմ ասում։ Կինը չի լողանում,
այդ մարդը չի լողանում, մանչուկն էլ չի լողանում։ Հիմա ոչ ոք չի լողանում։
Նույնիսկ իրենց փտած մակույկով էլ չեն լողում։ Միայն իզուր տեղը փող
վճարեցին։
— Դուք ինչպե՞ս եք այդքան տաք թեյը խմում։ Իսկ իմ բաժակը ոչ մի կերպ
չի սառչում։
Սանդրան չարությամբ լի աչքերը հառեց պատին։
— Ես լինեի, անմիջապես քաղաք կվերադառնայի։ Առանց կատակի։ Այս
որջը տանել չեմ կարողանում։— Նա անբարյացակամությամբ նայեց միսիս
Սնելլին։— Ձեր գործը հեշտ է։ Ամբողջ տարին այստեղ եք ապրում։ Դուք
այստեղ ծանոթներ ունեք, և ընդհանրապես։ Ձեզ համար միևնույն է, այստեղ,
թե՞ քաղաքում։
— Թեկուզ խորովվեմ էլ, թեյը խմելու եմ,— ասաց միսիս Սնելլը, նայելով
էլեկտրական սալօջախի վրա կախած ժամացույցին։
— Իսկ դուք իմ փոխարեն ի՞նչ կանեիք,— ուղղակի հարցրեց Սանդրան։—
Ես ասում եմ, իմ փոխարեն ի՞նչ կանեիք։ Անկեղծ ասեք:
Հիմա արդեն միսիս Սնելլն իր տարերքի մեջ էր։ Նա անմիջապես ցած դրեց
բաժակը։
— Դե,— սկսեց նա,— առաջին հերթին չէի հուզվի։ Եվ անմիջապես
կորոնեի մի ուրիշ...
— Ես չեմ էլ հուզվում,— ընդհատեց Սանդրան։
— Գիտեմ, գիտեմ, բայց ես կորոնեի մի ավելի հարմար...
 ԴՈՒՌԸ բացվեց, և խոհանոց մտավ մոտ քսանհինգ տարեկան, փոքրիկ,
նիհարակազմ Բե֊Բե Թաննենբաումը՝ տանտիրուհին։ Նրա չոր, անգույն, հին
մոդայով կտրած մազերը հավաքված էին չափից դուրս մեծ ականջների
ետևը։ Հագել էր սև սվիտեր, ծնկներից քիչ ներքև տաբատ և բոկոտնիկ։
Անունն, իհարկե, անհեթեթ էր, և չես էլ ասի, թե լավիկն է, բայց դեմքը
կենդանի էր, արտահայտիչ և սուր — այդպիսիները շուտ չեն մոռացվում։
Նա անմիջապես քայլեց դեպի սառնարանը, բացեց ու նայեց ներսը։ Կանգնել
էր ոտքերը իրարից հեռու դրած, ձեռքերը ծնկներին հենած և բավականին
անշնորհք սուլում էր ատամների արանքից ու թեթևակի ճոճվում էր սուլոցի
տակտով։ Սանդրան և միսիս Սնելլը լռեցին։ Միսիս Սնելլը բերանից դանդաղ
հանեց սիգարետը։
— Սանդրա՛...
— Այո՞, մեմ։— Սանդրան պատրաստակամ նայեց միսիս Սնելլի գլխարկի
վրայով։
— Մի՞թե այլևս թթու դրած վարունգներ չունենք։ Ուզում էի տանել նրան։
— Ինչքան կար՝ կերել է,— շտապ զեկուցեց Սանդրան։— Երեկ, քնելուց
առաջ կերավ վերջինը։ Առանց այդ էլ, երկու հատ էր մնացել։
— Հա՜֊ա՞։ Դե լավ։ Կայարան գնամ՝ էլի կգնեմ։ Ասացի գուցե
վարունգներով խաբեմ, որ մակույկից դուրս գա։— Բե֊Բեն շրխկացրեց
սառնարանի դուռը, մոտեցավ լուսամուտին և նայեց լճի կողմը:— Ուրիշ էլ
ի՞նչ պետք է գնել,— հարցրեց նա, շարունակ դուրս նայելով լուսամուտից։
— Միայն հաց։
— Միսիս Սնելլ, ես չեկը դրել եմ միջանցքի սեղանին։ Շնորհակալություն։
— Շատ հաճելի է,— ասաց միսիս Սնելլը։— Ասում են, Լայոնելը տնից
փախել է։— Նա քրքջաց։
— Ըստ երևույթին,— ասաց Բե֊Բեն և ձեռքերը դրեց գրպանները։
— Հեռու չի փախչի։— Եվ միսիս Սնելլը նորից քրքջաց։
Պատուհանից չհեռանալով, Բե֊Բեն փոքր֊ինչ շրջվեց, որպեսզի,
այնուամենայնիվ, մեջքով չկանգնի սեղանի առաջ նստած կանանց։
— Այո,— ասաց նա և ուղղեց ականջի մոտի մազափունջը։ Հետո
բացատրեց.— Երկու տարեկան հասակից նա տնից փախչում է։ Բայց
առայժմ ոչ այնքան հեռու։ Քաղաքում, նա մի անգամ փախել էր մինչև
Կենտրոնական զբոսայգու ասպարեզը։ Մեր տնից մի երկու թաղամաս այն
կողմ։ Իսկ մի անգամ էլ պարզապես շքամուտքում էր թաքնվել։ Ուզում էր
սպասել հորը և հրաժեշտ տալ նրան։
Սեղանի մոտ նստած կանայք ծիծաղեցին։
— Նյու Յորքում ասպարեզն այն վայրն է, որտեղ չմուշկներով են զբոսնում,
— սիրալիրությամբ բացատրեց Սանդրան, թեքվելով դեպի միսիս Սնելլը։—
Զբոսնում են երեխաները, և ընդհանրապես։
— Հա՜֊ա՜,— ասաց միսիս Սնելլը։
 — Նրա երեք տարին նոր էր լրացել։ Անցյալ տարի,— ասաց Բե֊Բեն,
տաբատի գրպանից սիգարետներ և լուցկի հանելով։ Մինչ նա ծխում էր,
կանայք աչքները չէին կտրում նրանից։— Այ թե խառնվեցինք։ Ստիպված
ամբողջ ոստիկանությունն ենք ոտքի հանել։
— Եվ գտա՞ք նրան,— հարցրեց միսիս Սնելլը։
— Պարզ է, որ գտանք,— արհամարհանքով ասաց Սանդրան։— Իսկ դուք
ի՞նչ էիք կարծում։
— Գիշերը գտանք. ժամը տասներկուսին մոտ։ Իսկ այն ժամանակ... հա՛,
փետրվարի կեսը կլիներ։ Զբոսայգում արդեն երեխաներ էլ չկային։ Գուցե
միայն ավազակներ, թափառաշրջիկներ և մեկ էլ խելքը թռցրածներ
կգտնեիր։ Նստել էր էստրադայում, որտեղ ցերեկները նվագախումբն
է նվագում, և քարի կտորներ էր գլորում հատակի ճեղքով։ Ցրտից կիսամեռ
էր եղել։ Իսկ տեսքը այնքա՜ն էր խղճալի...
— Ողորմա՜ծ աստված,— ասաց միսիս Սնելլը։— Բայց ախր ինչո՞ւ։
Այսինքն, ուզում եմ ասել, ախր ինչո՞ւ է տնից փախչում։
Բե֊Բեն ծխի մի ծուռ օղակ բաց թողեց, որը դիպչելով ապակուն
տարտամացավ։
— Այդ օրն այգում երեխաներից մեկը նրան հոտած էր կանչել։ Ծայրահեղ
դեպքում, կարծում ենք, որ պատճառը դա է եղել։ Ճիշտն ասած, չգիտեմ,
միսիս Սնելլ։ Ինքս էլ չեմ հասկանում։
— Եվ դա վաղո՞ւց է,— հարցրեց միսիս Սնելլը։— Այսինքն, ուզում եմ ասել,
երբվանի՞ց է սկսել փախչել։
— Երկուս ու կես տարեկան հազիվ լիներ և արդեն թաքնվում էր նկուղի
լվացարանի տակ,— հանգամանորեն պատասխանեց Բե֊Բեն։— Մեր ապրած
տունը մեծ է, իսկ նկուղում լվացքատուն կա։ Ինչ֊որ մի Նաոմի, նրա
ընկերուհին, ասել էր, թե ինքը մի շիշ ունի, որտեղ որդ կա նստած։ Ծայրահեղ
դեպքում այսքանը կարողացանք դուրս կորզել նրանից։— Բե֊Բեն հառաչեց
և հեռացավ լուսամուտից. նրա սիգարետի ծայրին մոխիրը երկարել էր։
Քայլեց դեպի ապակեպատ դուռը։— Մի անգամ էլ փորձեմ,— ասաց նա
հրաժեշտի փոխարեն։
Սանդրան և միսիս Սնելլը ծիծաղեցին։
— Շտապեք, Միլդրեդ,— ծիծաղի միջից ասաց Սանդրան միսիս Սնելլին։
— Թե չէ ավտոբուսից կուշանաք։
Բե֊Բեն իր ետևից փակեց ապակեպատ դուռը։

ԲԵ֊ԲԵՆ կանգնել էր մարգագետնում, որը մի փոքր թեքությամբ իջնում էր

դեպի լիճը։ Մայրամուտի արևը լուսավորում էր նրա մեջքը։ Մոտ երկու
հարյուր յարդ հեռավորության վրա, հոր մակույկի նավախելին նստել էր
որդին՝ Լայոնելը։ Առագաստները հանված էին, և մակույկը կամրջակների
նկատմամբ ուղիղ անկյան տակ, նրանց ծայրից կապված ճոճվում էր։ Մոտ
հիսուն ֆուտ այն կողմ լողում էր մոռացված կամ լքված ջրային դահուկը,
բայց շուրջը ոչ մի տեղ դահուկավորներ չկային։ Միայն հեռու֊հեռվում դեպի
Առագաստանավի ծովածոցն էր լողում մարդատար մոտորանավակը։
Չգիտես ինչո՛ւ, Բե֊Բեին ոչ մի կերպ չէր հաջողվում Լայոնելին պարզ տեսնել։
Չնայած այնքան էլ չէր տաքացնում արևը, բայց այնպես պայծառ էր
լուսավորում, որ հեռվում ամեն ինչ, թե՛ տղան, թե՛ մակույկը թվում էր
պղտոր, և ջրի մեջ խրած ձողի պես կեռումեռ։ Մեկ֊երկու րոպե անց Բե֊Բեն
դադարեց նայելուց։ Նա ճմռեց սիգարետը, նետեց և քայլեց դեպի
կամրջակները։
Հոկտեմբեր ամիսն էր, և տախտակամածն այլևս մարդու դեմքին
կրակատապ չէր արտաշնչում։ Բե֊Բեն քայլում էր կամրջակի վրայով,
և ատամների արանքից «Քենթուկցի պստիկը» սուլում։ Հասավ մինչև ծայրը,
պպզեց ու նայեց Լայոնելին։ Թիակով էլ կարելի էր հասնել նրան։ Լայոնելը
չնայեց էլ մորը։
— Է՜յ, նավապե՛տ,— ձայն տվեց Բե֊Բեն։— Է՜յ, բարեկամ։ Ծովահե՛ն։
Պառաված շո՛ւն։ Ես եկա՜։
Լայոնելը չէր նայում, բայց հանկարծ ուզեց ցույց տալ, թե ինչպիսի հմուտ
նավավար է ինքը։ Նա չամրացրած ղեկը հրեց դեպի աջ որքան կարող էր
և անմիջապես կողով սեղմեց։ Այդ ընթացքում նա շարունակում էր աչքը
չկտրել իր մակույկի հատակից։
— Այդ ես եմ,— ասաց Բե֊Բեն։— Փոխծովակալ Թաննենբաումը։ Ծնյալ
Գլասս։ Գնանք ստերմաֆորներն ստուգելու։
— Դու ծովակալ չես,— լսվեց պատասխանը։— Դու կին ես։
Երբ Լայոնելը խոսում էր, գրեթե միշտ, նախադասության կեսից շունչը չէր
հերիքում և ամենակարևոր բառը հնչում էր մյուսներից ոչ թե ուժեղ, այլ
ավելի թույլ։ Թվում էր, թե Բե֊Բեն ոչ միայն լսում, այլև ջանում էր տեսնել
այն ամենը, ինչ ասում էր որդին։
— Քեզ ո՞վ է այդպիսի բան ասել,— հարցրեց Բե֊Բեն։— Քեզ ո՞վ է ասել,
թե ես ծովակալ չեմ։
Լայոնելն ինչ֊որ բան ասաց, բայց նրա խոսքը տեղ չհասավ։
— Ո՞վ,— հարցը կրկնեց Բե֊Բեն։
— Հայրիկը։
Բե֊Բեն դեռ պպզած էր, և նրա ծնկները ցցվել էին փեշի տակից։ Պարզելով
ձախ ձեռքը, նա ընկավ տախտակամածին. այսինքն էլ հեշտ բան չէր այդ
դիրքում հավասարակշռությունը պահելը։
— Քո հայրը հրաշալի տղա է,— ասաց նա։— Միայն թե նա, ըստ երևույթին
աշխարհի ամենացամաքային առնետն է։ Միանգամայն ճիշտ է, ցամաքում
ես կին եմ, այս բացարձակ ճշմարտություն է։ Բայց ես նավաստու հոգի
ունեմ, և ծովն ինձ կանչում է միշտ...
— Դու ծովակալ չես,— ասաց Լայոնելը։
— Ինչ ասացի՞ք։
— Դու ծովակալ չես։ Այնուամենայնիվ, դու կին ես։
Խոսակցությունն ընդհատվեց։ Լայոնելը նորից որոշեց իր նավի
ուղղությունը փոխել։ Այժմ երկու ձեռքով էր վրա պրծել ղեկին։ Նա հագել
էր խակի գույնի տաբատ, և բաց օձիքով ու կարճ թևքերով մաքուր ճերմակ
շապիկ։ Շապիկի կրծքին մի նկար կախ՝ Ջերոմ ջայլամը ջութակ է նվագում։
Տղան արևի տակ խիստ խանձվել էր և նրա գագաթի մազերը, որոնք ճիշտ
այնպիսին էին, ինչպես մոր վարսերը, նկատելիորեն գունափոխվել էին։
— Շատ֊շատերն են կարծում, թե ես ծովակալ չեմ,— ասաց Բե֊Բեն, որդուն
զննելով։— Որովհետև այդ մասին ձայնս գլուխս գցած չեմ հայտարարում
բոլոր խաչմերուկներում։— Ջանալով հավասարակշռությունը չկորցնել, նա
տաբատի գրպանից հանեց սիգարետի տուփն ու լուցկին։—
Տրամադրություն էլ չկա մարդկանց հասկացնելու, թե ինչպիսի աստիճան
ունեմ ես։ Եվ այն էլ փոքրիկ տղաներին, որոնք վրաս էլ չեն նայում, երբ
խոսում եմ հետները։ Ի դեպ, նման պարագաներում մարդկանց խայտառակ
կերպով վռնդում են նավատորմից։
Առանց սիգարետը կպցնելու, նա հանկարծ վեր կացավ, ուղղվեց, աջ
ձեռքի բթամատն ու ցուցամատը իրար միացնելով օղակ դարձրեց և,
մոտեցնելով բերանին, շեփորահարի պես ինչ֊որ մի ազդանշան փչեց։
Լայոնելն անմիջապես բարձրացրեց գլուխը։ Հավանաբար գիտեր, որ այդ
շեփորը իսկական չէ, բայց, համենայն դեպս, զգաստացավ և նույնիսկ բացեց
բերանը։ Բե֊Բեն իրար ետևից երեք անգամ փչեց այդ ազդանշանը, որն
առավոտյան ու երեկոյան ազդանշանների ինչ֊որ խառնուրդ էր։ Հետո
հանդիսավոր կեցվածքով հեռավոր ափին պատիվ տվեց։ Ու երբ, վերջապես,
Բե֊Բեն կրկին պպզեց կամրջակի եզրին, դեմքից էլ հայտնի էր, որ մինչև
հոգու խորքը հուզված է ծովային ազնիվ այդ սովորույթից, որը անհասանելի
բան է սովորական մահկանացուների և փոքրիկ տղաների համար։ Մի րոպե
նա մտախոհ նայեց լճի երևակայական հեռուները։ Հետո կարծես հիշեց, որ
ինքն այստեղ մենակ չէ, և փքված ցած նայեց. նայեց Լայոնելին, որը բերանը
բաց դեռ նստել էր։
— Սա գաղտնի ազդանշան է, որը լսել թույլատրվում է միայն
ծովակալներին։— Նա վառեց սիգարետը և բաց թողնելով ծխի բարակ ու
երկար մի շիթ, փչեց֊հանգցրեց լուցկին։— Եթե որևէ մեկն իմանար, որ այս
ազդանշանը քո ներկայությամբ եմ տվե՜լ...— Նա օրորեց գլուխն ու նորից
ծովային գայլի իր սուր հայացքով ընդգրկեց հորիզոնը։
— Նորից փչիր։
— Հնարավոր չէ։
— Ինչո՞ւ։
Բե֊Բեն ուսերը թոթվեց։
— Այս կողմերում ամեն տեսակի միչմաններ են թրևում, այդ մեկ։— Նա
փոխեց դիրքը և նստեց հնդկացու պես՝ ոտքերը խաչելով։ Ձգեց գուլպաները։
Եվ գործարար տոնով շարունակեց.— Դե՛, հիմա տե՛ս։ Եթե դու ինձ ասես,
թե ինչու ես տնից փախել, քեզ համար կփչեմ այն բոլոր գաղտնի
ազդանշանները, որոնք հայտնի են ինձ։ Լա՞վ։
Լայոնելն անմիջապես հայացքը փախցրեց։
— Ո՛չ,— ասաց նա։
— Ինչո՞ւ։
 — Հենց այնպես։
— Ինչո՞ւ «հենց այնպես»։
— Որովհետև չեմ ուզում,— ասաց Լայոնելն ու վճռականորեն շրջեց ղեկը։
Բե֊Բեն ձեռքի ափով արևից պաշտպանեց աչքերը. արևը կուրացնում էր։
— Դու ինձ ասացիր, որ այլևս տնից չես փախչելու,— ասաց նա։— Չէ՞ որ
մենք պայմանավորվեցինք, և դու ասացիր, որ այլևս չես փախչելու։ Դու
խոստացար ինձ։
Լայոնելն ինչ֊որ պատասխանեց, բայց շատ կամաց։
— Ի՞նչ,— հարցրեց Բե֊Բեն։
— Ես չխոստացա։
— Ոչ, խոստացար։ Դու խոսք տվիր։
Լայոնելը նորից փորձեց երթուղուց շրջել իր նավը։
— Եթե դու ծովակալ ես,— ասաց նա,— հապա որտե՞ղ է քո նավատորմը։
— Իմ նավատո՞րմը։ Շատ լավ է, որ այդ մասին հարցրեցիր,— ասաց Բե֊
Բեն և կամեցավ մակույկ նստել։
— Ե՛տ գնա,— հրամայեց Լայոնելը, բայց ոչ այնքան հաստատ տոնով ու
առանց գլուխը բարձրացնելու։— Այստեղ ոչ ոքի չի կարելի։
— Չի՞ կարելի։— Բե֊Բեն, որ արդեն ոտքը դրել էր նավախելին, հնազանդ
ետ քաշվեց։— Ոչ մեկին չի կարելի։— Նա նորից հնդկացու պես նստեց
կամրջակին։— Իսկ ինչո՞ւ։
Լայոնելն ինչ֊որ պատասխանեց և դարձյալ շատ կամաց։
— Ի՞նչ,— հարցրեց Բե֊Բեն։
— Որովհետև չի թույլատրվում։
Բե֊Բեն լուռ նայեց տղային. երկա՜ր նայեց։
— Ինձ համար այդ լսելը շատ տխուր բան է,— ասաց նա, վերջապես։—
Ես այնպես էի ուզում քեզ հետ մակույկ նստել։ Կարոտել եմ քեզ։ Շատ եմ
կարոտել։ Ամբողջ օրը տանը մենակ նստած՝ մեկը չկար, որ հետը խոսեի։
Լայոնելը ղեկը չպտտեց։ Նա աչքը հառել էր բռնակի վրայի ճեղքին։
— Սանդրայի հետ զրուցեիր,— ասաց նա։
— Սանդրան զբաղված է,— ասաց Բե֊Բեն։— Ես չեմ ուզում Սանդրայի հետ
զրուցել, ես ուզում եմ քեզ հետ խոսել։ Ես ուզում եմ քեզ հետ միասին նստել
մակույկում և խոսել։
— Կամրջակից խոսիր։
— Ի՞նչ։
— Կամրջակից խոսիր։
— Չեմ կարող։ Հեռու է։ Ուզում եմ քեզ ավելի մոտ լինել։
Լայոնելը ամբողջ ուժով ձգեց ղեկը։
 — Նավ բարձրանալ չի կարելի,— ասաց նա։
— Ի՞նչ։
— Նավ բարձրանալ չի կարելի։
— Դե լավ, դու ինձ ասա, թե ինչո՞ւ ես փախել տնից,— հարցրեց Բե֊Բեն։
— Եվ այն էլ՝ խոստանալուց հետո։
Նավախելի նստարանի մոտ ընկած էր դիմակը։ Պատասխանի փոխարեն
Լայոնելը աջ ոտքի մատներով բռնեց այն և արագ, ճարպիկ մի շարժումով
նետեց ջուրը։ Դիմակն անմիջապես սուզվեց։
— Հրաշալի էր,— ասաց Բե֊Բեն։— Կեցցե՛ս։ Քեռի Ուերիի դիմակն էր դա։
Շատ կուրախանա։— Ներս քաշեց սիգարետի ծուխը։— Առաջ այդ դիմակով
քեռի Սեյմուրն էր սուզվում։
— Ի՞նչ անեմ։
— Պարզ է։ Ես այդպես էլ հասկացա,— ասաց Բե֊Բեն։
Մատների արանքում բռնած սիգարետը ծռվել էր։ Հանկարծ մի այրուցք
զգալով, Բե֊Բեն սիգարետը նետեց ջուրը։ Հետո ինչ֊որ բան հանեց գրպանից։
Դա խաղաթղթերի կապուկի մեծությամբ, ճերմակ թղթով փաթաթած
և կանաչ ժապավենով կապած մի փաթեթ էր։
— Բանալիների շղթայիկ է,— ասաց Բե֊Բեն, իր վրա զգալով Լայոնելի
հայացքը։— Ճիշտ հայրիկի ունեցածի պես է։ Միայն թե սրա վրա ավելի շատ
բանալիներ կան։ Տասը հատ...
Լայոնելը ղեկը բաց թողնելով, ձգվեց առաջ։ Նա պարզեց բուռը։
— Նետի՛ր,— խնդրեց նա։— Ի՞նչ կլինի։
— Մի րոպե, սիրելիս։ Դեռ պետք է մի քիչ մտածեմ։ Ես ջուրն եմ նետելու
այս շղթայիկը։
Լայոնելը բերանը բաց նայեց նրան։ Հետո փակեց բերանը։
— Դա իմ շղթայիկն է,— ասաց նա անվստահ։
Բե֊Բեն, նայելով տղային, ուսերը թոթվեց։
— Նետում ես՝ նետիր,— ասաց տղան։
Եվ առանց հայացքը մորից կտրելու, նստեց տեղն ու շոշափեց իր ետևի
ղեկը։ Աչքերից էր հայտնի, նա ամեն բան հասկացել էր։ Մայրն այդպես էլ
գիտեր. տղան կհասկանա։
— Բռնի՛ր,— նա փաթեթը ճարպկորեն նետեց որդու գոգը։
Լայոնելը նայեց փաթեթին, վերցրեց ու նորից նայեց և հանկարծ նետեց
ջուրը։ Ու անմիջապես հայացքը հառեց Բե֊Բեին. աչքերում կար ո՛չ թե
մարտահրավեր, այլ արցունք։ Եվս մի պահ և նրա շուրթերը աղավաղվեցին
ջարդված ութի պես, և տղան հուսահատ լաց եղավ։
Բե֊Բեն թատրոնում անշարժ նստելուց ոտքը թմրած մարդու պես
զգուշությամբ վեր կացավ և իջավ մակույկ։ Մի վայրկյան հետո նա արդեն
նստել էր նավախելին։ Ծնկների մեջ էր առել նավավարին, մեղմ օրորում էր
նրան, համբուրում ծոծրակը և ինչ֊որ շատ օգտակար խորհուրդներ տալիս։
 — Նավաստիները չեն լալիս, տղա՛ս։ Նավաստիները երբեք չեն լալիս։
Գուցե լալիս են այն ժամանակ, երբ իրենց նավն է խորտակվել։ Կամ երբ
վթարի են ենթարկվել և լաստով ուզում են փրկվել, բայց խմելու ջուր էլ
չունեն և...
— Սանդրան... միսիս Սնելլին ասաց... որ մեր հայրիկը... մի մեծ... ու
կեղտոտ... հուդա է...
Բե֊Բեն հառաչեց, նա տղային իջեցրեց ծնկներից, կանգնեցրեց իր դիմաց
և մազերը ետ տարավ նրա ճակատից։
— Սանդրան հենց այդպես էլ ասաց, հա՞։
Լայոնելը գլխով արեց։ Նա ավելի մոտեցավ, և առանց լացը ընդհատելու
կանգնեց Բե֊Բեի ոտքերի արանքում։
— Դա այնքան էլ սարսափելի բան չէ,— ասաց Բե֊Բեն, ծնկներով սեղմեց
որդուն և ամուր գրկեց։— Դա դեռ մեծ դժբախտություն չէ։— Թեթևակի կծեց
որդու ականջը։— Իսկ դու գիտե՞ս, թե ինչ բան է հուդան, տղաս։
Լայոնելը հապաղեց, չգիտես՝ դժվարանո՞ւմ էր խոսել, թե՞ չէր ուզում։
Համենայն դեպս, նա լռում էր, հեկեկում և հեծկլտում։ Քիչ հետո միայն Բե֊
Բեի տաք վզին փաթաթվելով, նա խուլ, բայց պարզորոշ ասաց.
— Կախարդ հուդա... հեքիաթներում է լինում... վհուկի պես...
Բե֊Բեն թեթևակի մի կողմ հրեց տղային, որպեսզի ոտքից գլուխ նայի
նրան։ Եվ հանկարծ, բռնեց նրա գոտին (տղան նույնիսկ վախեցավ), քաշեց,
բայց չապտակեց, չկսմթեց, միայն խնամքով հարդարեց նրա շապիկը։
— Գիտե՞ս ինչ,— ասաց նա։— Հիմա մենք քաղաք կգնանք. թթու դրած
վարունգ և հաց կգնենք, հենց մեքենայի մեջ էլ կուտենք, իսկ հետո կայարան
կգնանք հայրիկին դիմավորելու. նրան տուն կբերենք և կստիպենք, որ մեզ
մակույկով զբոսանքի տանի։ Եվ դու էլ նրան կօգնես առագաստներն
ամրացնելու։ Լա՞վ։
— Լավ,— ասաց Լայոնելը։
Նրանք տուն վերադարձան ոչ թե քայլելով, այլ վազում էին մեկը մյուսից
առաջ անցնելով։ Առաջինը Լայոնելը տեղ հասավ։
1949
 ԴՅՈՒԹԻՉ ՇՈՒՐԹԵՐՆ ԱՅԴ, ԱՉՔԵՐԸ ԿԱՆԱՉ...

ԵՐԲ հեռախոսի զանգը հնչեց, ալեհեր տղամարդը, քիչ թե շատ, բայց

որոշակիորեն անհարգալից ձևով, հարցրեց երիտասարդ կնոջը, թե արդյոք
չէ՞ր վերցնի լսափողը իր փոխարեն։ Կինը լսեց նրա ձայնը, սակայն թվաց,
թե այն հեռվից է գալիս ու նայեց դեպի տղամարդը՝ մի աչքը, որը լույսի
կողմն էր, սեղմ փակված, իսկ բաց աչքը շատ, թերևս անբնականորեն, մեծ
և կապույտ, այնպիսին, որ համարյա դառնում էր մանուշակագույն։ Ալեհեր
տղամարդն ասաց, որ արագացնի, և կինը պարզապես հապճեպորեն
բարձրացավ ու հենվեց աջ արմունկին. այդ շարժումը բավականին կոկիկ
ստացվեց։ Այնուհետև ձախ ձեռքով ճակատի վրայից ետ գցեց մազերն ու
ասաց.
— Տե՛ր իմ աստված, դե ի՞նչ կա որ։ Իսկ դու...
Ալեհերն ասաց, որ իր կարծիքով զարհուրելի ոչ մի բան էլ չի պատահի, եթե
նույնիսկ չվերցնի լսափողը և իր ձախ ձեռքը սահեցրեց կնոջ թևի տակով,
արմունկից վերև, որի վրա հենված էր, մատներն առաջ խաղացնելով ու
դրանց համար տեղ բացելով թևի ու կրծքավանդակի տաքուկ մասերում։ Աջ
ձեռքով հասավ հեռախոսին։ Լսափողը վերցնելու համար ստիպված էր
փոքր֊ինչ բարձրանալ և այդ անելիս գլխի ետևի մասով դիպավ լուսամփոփի
անկյունին։ Այդ ակնթարթին լույսը մի առանձնակի պայծառ փայլ նետեց
նրա ալեխառն, առավելապես սպիտակ մազերին։ Եվ, չնայած այդ պահին
նրա մազերը խառնված էին, ակնառու էր, որ վերջերս էին հարդարված եղել
կամ առնվազն խնամքի արժանացել։ Նրա ծոծրակի ու քունքի մազերը հարկ
եղածի չափ կարճ էին կտրված, բայց կողքերի ու գագաթի մազերը երկար
էին, և այդ կտրվածքը նրան մի տեսակ «ազնվատոհմիկ» տեսք էր
հաղորդում։
— Լսո՛ւմ եմ,— արձագանքող ձայնով ասաց ալեհերը։
Երիտասարդ կինը, արմունկին հենված, տղամարդուն էր նայում։ Նրա
աչքերը ո՛չ տագնապ էին արտահայտում, ո՛չ մտայնություն. պարզապես լայն
բացված էին, կարծես, միայն ցույց տալու համար, թե որքան մեծ ու գունեղ
են այդ աչքերը։
Լսափողում լսվեց տղամարդու խուլ, թերևս, նաև տհաճ, ինչ֊որ առիթով
հուզված մի ձայն.
— Լի՞։ Արթնացրի՞ քեզ։
Ալեհերը մի թռուցիկ հայացք նետեց դեպի ձախ՝ կնոջ վրա։
— Ո՞վ է,— հարցրեց նա։— Դո՞ւ ես, Արթո՛ւր։
— Հա՛, հա՛, ես եմ։ Արթնացրի՞ քեզ։
— Ո՛չ։ Անկողնում պառկած կարդում էի։ Ի՞նչ է, բա՞ն է պատահել։
 — Երդվո՞ւմ ես։ Դու իսկապես քնած չէ՞իր։
— Ո՛չ, ո՛չ, ամենևին,— պատասխանեց ալեհերը։— Ես, փաստորեն, օրվա
մեջ միջին հաշվով մի չորս ժամ եմ քնում...
— Գիտե՞ս ինչի համար եմ քեզ զանգահարել, Լի՛։ Դու պատահաբար
չե՞ս նկատել, թե երբ է մեկնել Ջոաննան։ Դու չե՞ս նկատել, միգուցե նա
Էլլենբոգենների հե՞տ է մեկնել։ Հը՞, չե՞ս նկատել։
Ալեհերը նորից ձախ նայեց, բայց ոչ թե կնոջը, որը իռլանդացի
երիտասարդ ոստիկանի նման աչքերը չէր հեռացնում իրենից, այլ բարձր,
անորոշ մի կետի։
— Ո՛չ, Արթո՛ւր, չեմ նկատել,— ասաց նա՝ աչքերը հառած սենյակի խավար
ու հեռավոր անկյունին, որտեղ պատը միանում էր առաստաղին։— Մի՞թե
նա քեզ հետ չի մեկնել։
— Ո՛չ, աստված վկա, ո՛չ։ Ուրեմն դու չե՞ս տեսել, թե երբ է մեկնել։
— Դե, ասացի՝ ո՛չ, Արթո՛ւր, չեմ տեսել,— պատասխանեց ալեհերը։—
Գրո՛ղը տանի, փաստորեն ես այս երեկո ընդհանրապես ոչ մի բան չեմ տեսել։
Հենց նոր էի ներս մտել, երբ մի տխմար, սատանան գիտի՝ ով էր,
ֆրանսիացի, թե ավստրիացի, կպավ ինձնից։ Այդ գարշելի
օտարերկրացիները, աչքերը չռած, առիթ են փնտրում իրավաբանից ձրի
խորհուրդներ պոկելու համար։ Բայց դու ինչո՞ւ ես հարցնում։ Ի՞նչ է,
Ջոաննան անհետացե՞լ է։
— Էհ, գրո՛ղը տանի, ո՞վ գիտի։ Ես չգիտեմ։ Դե գիտես նրան էլի, երբ մի
քիչ լակում է, էլ բռնողը չես։ Չգիտեմ։ Իսկ նա կարող է պարզապես...
— Դու զանգահարե՞լ ես Էլլենբոգեններին,— հարցրեց ալեհերը։
— Հա՛։ Նրանք տանը չեն։ Չգիտեմ։ Գրո՛ղը տանի, ես նույնիսկ համոզված
էլ չեմ, որ նրանց հետ է մեկնել։ Միայն մի բան գիտեմ, գրո՛ղը տանի։ Ես
միայն մի բան գիտեմ։ Հերիք է, հոգիս բերանովս դուրս է գալիս։ Այո՛, հերիք
է։ Վճռել եմ։ Հի՜նգ տարի՜։ Գրո՜ղը տանի...
— Դե լավ, լա՜վ, սրտիդ այդքան մոտ մի՛ ընդունիր, Արթո՛ւր,—
պատասխանեց ալեհերը։— Առաջին հերթին, ես գիտեմ այդ
Էլլենբոգեններին։ Երևի նրանք մի տաքսի են վերցրել ու մի երկու ժամով
քաղաքից դուրս գնացել։ Հավանաբար, ուր որ է, երեքն էլ...
— Այնպիսի զգացում ունեմ, որ Ջոաննան խոհանոցում մի տականքի
է կպել ու պոկ չի գալիս։ Պարզապես այդպիսի զգացում ունեմ։ Նա միշտ
այդպես կախվում է մի ինչ֊որ վիժվածքի վզից, երբ մի քանի բաժակ լակում
է։ Այլևս չեմ կարող։ Աստծով եմ երդվում, որ այս անգամ վճիռս չեմ փոխի։
Գրո՜ղը տանի, ամբողջ հինգ...
— Դու այդ որտեղի՞ց ես խոսում, Արթո՛ւր,— հարցրեց ալեհերը,— տնի՞ց։
— Հա՛, տնից։ Իմ տո՛ւնը։ Իմ երջանկության դղյա՛կը։ Գրողի ծո՛ցը...
— Լա՛վ, լա՛վ, փորձիր այդքան մոտ... բայց դու հարբա՞ծ ես, ի՞նչ է։
— Չգիտեմ, գրողը տանի, ես ոչինչ չգիտեմ։
 — Դե լավ, լսիր, թե ինչ եմ ասում։ Մի հուզվիր։ Քեզ պարզապես հանգիստ
պահիր,— ասաց ալեհերը։— Բայց չէ՞ որ դու գիտես այդ Էլլենբոգեններին։
Ի՞նչ պետք է պատահած լինի։ Երևի նրանք ուշացել են վերջին գնացքից։
Երևի, ուր որ է, երեքն էլ սրամտություն ու խենթություն անելով ներս
կմտնեն...
— Նրանք արդեն եկել են։
— Որտեղի՞ց իմացար։
— Նրանց դայակից։ Գրողը տանի, մենք մի շատ հաճելի խոսակցություն
ունեցանք։ Ես ու այդ աղջիկը դժոխքում էլ մտերմություն կանենք։ Մենք
իսկական բարեկամներ ենք։
— Շատ լավ։ Հավատում եմ։ Ի՞նչ կա որ։ Իսկ միգուցե փորձեիր սպասել ու
մի քիչ էլ հանգստանա՞լ,— ասաց ալեհերը։— Կարծում եմ, որ հիմա երեքն էլ
վալս պարելով ներս կմտնեն։ Հավատա ինձ։ Դու գիտես Լեոնային։ Բայց ես
չեմ հասկանում, թե դա ի՞նչ բան է, գրողը տանի. նրանց բոլորին էլ մի ինչ֊որ
դիվային զվարթություն ու անհոգություն է համակում, երբ միասին ընկնում
են Նյու Յորք։ Դու հո լա՜վ գիտես դա։
— Հա՛, գիտե՜մ, գիտեմ։ Բայց ես ոչինչ էլ չգիտեմ...
— Ախր գիտես, ինչպե՞ս չէ։ Ապա մի քիչ շարժիր ուղեղդ։ Այդ երկուսը երևի
բռնի կերպով են Ջոաննային տարել...
— Լսի՛ր։ Ոչ ոք երբեք ստիպված չի եղել նրան բռնի կերպով որևէ տեղ
տանել։ Ի՞նչ ես աչքերիս թոզ փչում։
— Քո աչքերին ոչ ոք թոզ չի փչում, Արթո՛ւր,— հանգիստ ասաց ալեհերը։
— Գիտե՛մ, գիտե՜մ, ների՛ր։ Գրողը տանի, խենթանում եմ։ Բայց դու ճի՞շտ
ես ասում, ես քեզ, իսկապես, չարթնացրի՞։
— Եթե արթնացրած լինեիր, կասեի,— պատասխանեց ալեհերը։
Մտազբաղ՝ նա դուրս քաշեց ձախ ձեռքը կնոջ տաքուկ թևի տակից։
— Լսի՛ր, Արթո՛ւր։ Քեզ մի լավ խորհուրդ կտամ,— ասաց նա և երկու մատով
բռնեց հաղորդալարը՝ անմիջապես խոսափողի տակից։— Այժմ լսի՛ր, թե ինչ
եմ ասում։ Դու ուզո՞ւմ ես մի խորհուրդ լսել ինձնից, չէ՞։
— Հա՛։ Չէ՜, չգիտեմ։ Բայց գրո՛ղը տանի, ես չեմ թողնում, որ քնես։ Եվ ինչու
ես ուղղակի չեմ կտրում իմ...
— Ինձ լսի՛ր մի րոպե,— ասաց ալեհերը,— նախ, լուրջ բան եմ ասում, հենց
հիմա անկողին մտի՛ր ու հանգստացի՛ր։ Մի բաժակ թունդ բանով էլ կոկորդդ
թրջիր, որ լավ քնես ու մտիր...
— Մի բաժա՞կ։ Ի՞նչ է, ձե՞ռ ես առնում։ Այս վերջին երկու ժամում, գրողը
տանի, երևի արդեն մի լիտր կոնծել եմ։ Մի բաժա՜կ։ Գլուխս այնպես տաք է,
որ հազիվ կարողանամ...
— Լա՛վ, շատ լա՛վ, ուրեմն անկողին մտիր,— ասաց ալեհերը,—
և հանգստացիր։ Լսո՞ւմ ես, թե ինչ եմ ասում։ Դե ի՞նչ իմաստ ունի, վերջապես,
որ նստել ու տանջվում ես։
 — Պարզ է։ Ես չէի էլ մտահոգվի, երդվում եմ, բայց դե նրան վստահել չի
լինի։ Աստծով եմ երդվում։ Աստված վկա, նրան չի կարելի վստահել։
Հերի՛ք է միայն աչքդ թեքես և... չգիտեմ էլ, թե ինչ ասեմ։ Ա՜հ, իսկապես, ի՞նչ
իմաստ ունի։ Գրո՛ղը տանի, խենթանալու բան է։
— Դե լա՜վ։ Փորձիր մոռանալ։ Շատ ես հուզվում։ Լսիր, դու կարո՞ղ ես
կյանքումդ ինձ մի լավություն անել։ Գլխիցդ հանիր այդ մտքերը,— ասաց
ալեհերը։— Ախր դու էլ լավ հասկանում ես, դու... ազնիվ խոսք... չնչին լուն
մի մեծ ուղտ ես դարձնում...
— Ասո՜ւմ ես։ Իսկ դու գիտե՞ս, թե ես ինչ եմ անում։ Գիտե՞ս։ Ես նույնիսկ
ամաչում եմ ասել, թե ինչ եմ անում համարյա ամեն երեկո, երբ տուն եմ
մտնում։ Ուզո՞ւմ ես ասեմ։
— Լսի՛ր, Արթո՞ւր,— այդ ամենը...
— Մի վայրկյան... ես կասեմ քեզ, գրո՛ղի ծոցը այդ ամենը։ Հազիվ եմ
զսպում ինձ, որ չբացեմ այդ անիծված պահարանների դռները, ա՛յ, երդվում
եմ։ Ամեն երեկո, երբ տուն եմ գալիս, համարյա տագնապով սպասում եմ,
որ այս ու այն կողմից ամեն տեսակի շան որդիներ են դուրս գալու...
Վերելակավարներ։ Ցրիչներ։ Ոստիկաններ...
— Դե լավ, լավ, Արթո՛ւր։ Եկ ողբերգություն չսարքենք,— ասաց ալեհերը։
Նա կտրուկ մի հայացք գցեց դեպի աջ, իր սիգարետին, որն ուղիղ մեջտեղով
դրված էր մոխրամանի եզրին։ Այն վաղուց արդեն հանգել էր։
— Նախ,— շարունակեց նա,— արդեն քանի՞, քանի՛ անգամ ասացի քեզ,
որ հենց այստեղ էլ քո ամենամեծ սխալն ես կատարում։ Հասկանո՞ւմ ես, թե
ինչ ես անում։ Դու ջանք ու եռանդ չես խնայում դիտմամբ քեզ տանջելու։
Եվ, փաստորեն, ինքդ ես Ջոաննային ներշնչում...— նա լրիվ չարտահայտեց
իր միտքը։— Եվ այն էլ պետք է ասեմ, որ քո բախտը շատ է բերել։ Նա մի
սքանչելի աղջնակ է։ Եվ դու նրան բացարձակապես չես հաճոյախոսում իր
նուրբ ճաշակի... կամ էլ հենց խելքի համար, և, աստված վկա, այդ
պատճառով էլ...
— Խե՞լք։ Ի՞նչ է, ծաղրո՞ւմ ես։ Գրո՛ղը տանի, նրան խելք որտեղի՞ց։ Նա
պարզապես անասուն է։
Ալեհերը, լայնացնելով ռունգերը, շատ խորը շունչ քաշեց։
— Բոլորս էլ անասուններ ենք,— ասաց նա։— Մեր էությամբ բոլորս էլ
անասուններ ենք։
— Այդ մեկը չեղա՜վ, գրո՛ղը տանի։ Ես անասուն չեմ։ Հնարավոր է, որ ես
հիմար եմ, քսաներորդ դարի փչացած մի շան որդի, բայց ես բնավ էլ
անասուն չե՛մ։ Այդ մեկը չասե՜ս։ Ես անասուն չե՛մ։
— Լսի՛ր, Արթո՛ւր։ Մենք այդպես ոչ մի բանի...
— Խելքի՜ց է խոսում։ Տե՛ր աստված։ Այդ ի՜նչ ծիծաղելի բաներ ես ասում։
Ինքն էլ է կարծում, թե շատ խելոք է։ Ա՛յ թե ինչն է ինձ ծիծաղեցնում։
Թերթերում միայն թատրոնին նվիրված էջն է կարդում, մինչև կուրանալը
հեռուստացույց է նայում և կարծում է, թե մեծ խելքի տեր է։ Իսկ դու գիտե՞ս,
թե ես ում հետ եմ ամուսնացել։ Դու այն ասա, ուզո՞ւմ ես իմանալ, թե ով է իմ
կինը։ Նա մեր ժամանակի մեծագույն դերասանուհի՜ն է, գրո՜ղը, հոգեբո՜ւյժը,
ամբողջ Նյու Յորքում միակ հանճարը։ Բայց նա դեռևս իրեն չի դրսևորել,
նրա տեղը դեռ չգիտեն, նրան դեռ արժանավայել չեն գնահատել։ Դու
չգիտեիր, չէ՞։ Գրողը տանի, քիչ է մնում ծիծաղից մեռնեմ։ Կոլումբիայի
համալսարանի1 կատարելագործման կուրսերից ելած Տիկին Բովարի2։
Տիկին...
— Ո՞վ,— հուզված ձայնով հարցրեց ալեհերը։
— Հեռուստատեսությամբ քննադատական հաղորդումներ լսող տիկին
Բովարին։ Աստվա՛ծ իմ, միայն իմանայիր, թե ինչպես է...
— Դե լավ, լավ։ Հասկացիր, վերջապես, որ այս ձևով ոչ մի բանի չենք
հասնի,— ասաց ալեհերը։ Նա շրջվեց դեպի կինը և երկու մատը մոտեցնելով
բերանին, նշան արեց, որ սիգարետ է ուզում։— Նախ,— շարունակեց
ալեհերը,— դու շատ խելոք մարդ ես, բայց դե ի՞նչ օգուտ, որ մի կոպեկի
տակտ չունես։— Նա ուղղեց իր մեջքը, այնպես, որ կինը կարողանար հասնել
սիգարետին։— Հավատա ինձ։ Դա մեծ հետք է թողնում քո անձնական
կյանքի, քո...
— Խե՜լք։ Աստվա՛ծ վկա, դու ինձ կսպանես։ Տե՜ր իմ։ Իսկ դու երբևէ լսե՞լ ես,
թե նա ինչպես է նկարագրում որևէ մեկին։ Նկատի ունեմ տղամարդու։ Թե
բան ու գործ չունենաս, ինձ մի լավություն արա, խնդրիր նրան, որ
նկարագրի որևէ մեկին։ Աչքովն ընկած յուրաքանչյուր տղամարդու մասին
կասի՝ «անչափ գրավիչ է», թեկուզև զառամյալ մի ծերուկ լինի, սրիկա, մի
տձև ճարպագունդ...
— Դե լա՛վ, Արթո՛ւր,— կտրուկ ասաց ալեհերը։— Ինչքան ժամանակ է,
դոփում ենք նույն տեղում։ Այո, նույն տեղում։
Երիտասարդ կինը նրան մի սիգարետ տվեց։ Երկուսով էլ ծխեցին։
— Հա՛, լսիր, ի՞նչ եղավ այսօր,— հարցրեց ալեհերը՝ քթանցներից ծուխը
բաց թողնելով։
— Ի՞նչ։
— Ասում եմ, ի՞նչ եղավ այսօր,— կրկնեց ալեհերը։— Դե, ո՞նց վերջացավ
այն գործը։
— Օ՜հ, գրո՛ղը տանի։ Չգիտեմ։ Հիմար բան դուրս եկավ։ Մի երկու րոպեից
պատրաստվում էի եզրափակման խոսք ասել, երբ հայցվորի փաստաբանը՝
Լիսբերգը, ներս խցկեց այդ տխմար աղախնին, և որպես իրեղեն ապացույց,
սավանների մի մեծ կույտ... իսկ սավանները, գրո՛ղը տանի, ամբողջովին
ծածկված էին փայտոջիլների հետքերով։
— Դե, հետո՞ ինչ եղավ։ Գործը գլուխ բերի՞ր,— հարցրեց ալեհերը՝
ագահորեն ծուխը ներս քաշելով։
— Իսկ դու գիտե՞ս, թե ով էր դատավորը։ Այդ կնանման Վիտտորիոն։ Չեմ
էլ հասկանում, գրո՛ղը տանի, թե այդ խրտվիլակն ի՞նչ ունի իմ դեմ։ Դեռ
բերանս չբացած, հարձակվում է վրաս։ Այդպիսիների հետ խոսել չի լինում։
Անկարելի բան է։
Ալեհերը շրջեց գլուխը դեպի կինը՝ տեսնելու, թե ինչով է նա զբաղված։
Կինը բարձրացրել էր մոխրամանը և ուզում էր դնել իրենց մեջտեղում։
 — Ուրեմն տանո՞ւլ տվեցիր։
— Հա՛։ Ինքս էի ուզում պատմել քեզ։ Այդ աղմուկ֊աղաղակի մեջ ուրիշ ոչ մի
ելք չունեի։ Իսկ քո կարծիքով Շեֆը կատաղությունից պատեպա՞տ կընկնի։
Թյո՜ւ, պետքս էլ չի, բայց դե, բոլոր դեպքերում, ի՞նչ ես կարծում,
շա՞տ կկատաղի։
Ալեհերը ձախ ձեռքով թափ տվեց իր սիգարետի մոխիրը, որը հենց նույն
ձևով ընկավ մոխրամանի եզրին։
— Հաստատ չեմ կարող ասել, թե նա պատեպատ կընկնի, Արթո՛ւր,— մեղմ
ձայնով ասաց ալեհերը։— Համենայն դեպս, չեմ կարծում, թե դա նրան
կզվարճացնի։ Դե, դու գիտես, թե ինչքան ժամանակ է, որ գործ ունենք այդ
անիծված երեք հյուրանոցների հետ։ Հենց ինքը՝ այն պառավ Շենլին է սկսել
ամբողջ...
— Գիտե՛մ, գիտե՛մ։ Շեֆն ամենաքիչը մի հիսուն անգամ արդեն պատմած
կլինի։ Նման հետաքրքիր բաներ իմ ողջ կյանքում շատ քիչ եմ լսել։ Դե, մի
խոսքով, այդ անիծյալ գործը գլուխ չբերի։ Բայց ես մեղավոր չէի։ Մի կողմից
ամբողջ դատավարության ժամանակ խելառ Վիտտորիոն էր հոգիս հանում,
մյուս կողմից էլ այդ ծալապակաս աղախինն էր սկսում փայտոջիլոտ
սավանները այս ու այն կողմ...
— Ոչ ոք էլ չի ասում, թե դու մեղավոր ես, Արթո՛ւր,— ասաց ալեհերը։— Դու
ուզեցիր իմանալ, թե Շեֆը շա՞տ կկատաղի։ Ես էլ քեզ անկեղծորեն...
— Գիտե՛մ։ Գիտե՛մ, որ... Ոչինչ էլ չգիտեմ, գրո՛ղը տանի։ Ես, երևի, բոլոր
դեպքերում վերադառնամ զինվորական ծառայության։ Այդ մասին ասե՞լ եմ
քեզ։
Ալեհերը նորից շրջվեց դեպի կինը՝ հավանաբար ցույց տալու, թե ինչպիսի
համբերատարություն, նույնիսկ ստոյիկյան տոկունություն է արտահայտում
իր դեմքը։ Բայց կինը նրան չնայեց։ Նա ծնկի անզգույշ շարժումով շրջել էր
մոխրամանը և այժմ մատներով արագ֊արագ մաքրում էր թափված մոխիրն
ու լցնում ծխախոտի մնացորդների փոքրիկ կույտի վրա։ Կինը վեր նայեց
շատ ավելի ուշ, քան պետք էր։
— Ո՛չ, չես ասել, Արթո՛ւր,— պատասխանեց ալեհերը։
— Հա՛, հնարավոր է, որ վերադառնամ։ Բայց դեռևս չգիտեմ։ Դե, բնական
է, չեմ ասում, թե գժվում եմ գնալու համար, և չեմ էլ գնա, եթե ուրիշ մի լավ
բան գտնեմ։ Բայց կարող է այնպես պատահել, որ ուզած֊չուզած գնամ։
Դեռևս չգիտեմ։ Գուցե պետք է հիշողությունից ջնջել ամեն ինչ։ Բայց եթե
վերադարձնեն իմ փոքրիկ սաղավարտը, իմ մեծ, ընդարձակ գրասեղանը,
մոծակներից պաշպանվելու իմ գեղեցիկ, լայն ցանցը, հնարավոր է, որ
այնքան էլ...
— Լսիր, շատ կցանկանայի այդ գլխիդ մեջ մի քիչ խելք մտցնել։ Այ թե
ինչ կցանկանայի,— ասաց ալեհերը։— Դու, գրո՛ղը տանի... հո գիտեմ, որ
լավ գլուխ ունես, բայց դե փոքր երեխայի նման հիմարություններ ես դուրս
տալիս։ Ասում եմ ամենայն անկեղծությամբ։ Մանր֊մունր բաները փոքր
ձնագնդի նման գլորելով այնքան ես մեծացնում և ուռճացնում գլխումդ, որ
հետո բացարձակապես անզոր ես լինում որևէ բան...
 — Ես պետք է նրան թողած լինեի։ Դու դա գիտե՞ս։ Ես դեռ անցյալ ամռանը
պետք է հաշիվներս փակած լինեի, երբ իսկապես փոքր ձնագունդը
գլորելով.... Եվ գիտե՞ս, թե ինչու չթողեցի նրան։ Ուզո՞ւմ ես իմանալ, թե
ինչու։
— Ի սեր աստծու, Արթո՛ւր։ Մենք իսկապես ջուր ենք ծեծում։
— Մի վայրկյան։ Թող ասեմ։ Ուզո՞ւմ ես իմանալ, թե ինչու չհեռացա։ Ես քեզ
ճիշտը կասեմ։ Որովհետև խղճացի նրան։ Դա է ողջ ճշմարտությունը։ Պա՞րզ
է։ Ես խղճացի...
— Դե, ի՞նչ ասեմ։ Ես իրավասու չեմ նման բաների համար,— ասաց
ալեհերը։— Չնայած, ինձ թվում է, որ դու մի բան մոռանում ես։ Դու մոռանում
ես, որ Ջոաննան հասուն կին է։ Չգիտեմ, ինձ թվում է...
— Հասուն կի՜ն։ Խելքի՛ արի։ Նա հասուն երեխա է։ Ի սե՜ր աստծու։
Լսի՛ր ապա։ Սափրվում եմ, ուշադիր լսիր, սափրվում եմ, մեկ էլ բնակարանի
մյուս ծայրից, գրո՛ղը տանի, նրա խելքին փչում է ինձ կանչել։ Գնում եմ։
Կարող է բա՜ն է պատահել։ Հենց սափրվելու ընթացքում, փրփուրն էլ
անիծված դեմքիս։ Ապա կռահիր, թե ինչ է ուզում։ Նա ուզում է հարցնել, թե
իմ կարծիքով ինքը խելո՞ք է։ Աստված է վկա։ Սենտիմենտալ է նա, լուրջ եմ
ասում։ Ես նրան նայում եմ, երբ միայն քնած է լինում։ Հավատա, գիտեմ, թե
ինչ եմ ասում։
— Դե պարզ է, դու ավելի լավ կիմանաս, թե ինչն ինչոց է... Ուզում եմ ասել,
ես իրավասու չեմ նման հարցերում,— ասաց ալեհերը։— Միայն թե բանն այն
է, գրո՜ղը տանի, որ դու չես փորձում հիմնավոր մի բան անել, որպեսզի...
— Մենք համապատասխան զույգ չենք։ Ու վերջ։ Ամեն ինչ շատ պարզ է։
Մենք իրար չենք սազում, գրո՛ղը տանի։ Դու գիտե՞ս, թե նրան ինչ է պետք։
Նրան պետք է քչախոս ու մարմնեղ որևէ անասուն, որ ուզած ժամանակ
մոտենա, սառնասրտորեն մի լավ մշակի... հետո էլ գնա ու հանգիստ խղճով
թերթ կարդա։ Ա՛յ, թե ինչ է նրան պետք։ Իսկ ես, գրո՛ղը տանի, շատ թույլ
եմ նրա համար։ Ես դա նախքան ամուսնանալն էլ գիտեի... Աստված վկա,
գիտեի։ Բայց դու շատ խորամանկ սատանա դուրս եկար, այդպես էլ
չամուսնացար։ Իսկ այդ ամուսնացողները... անուրջների մեջ ընկած
մտածում են, թե որքան երջանիկ են լինելու, երբ ամուսնանան։ Իսկ ես ձեռք
եմ քաշել։ Ձեռք եմ քաշել ամեն տեսակ պատրանքներից ու անուրջներից։ Ես
թույլ մարդ եմ։ Այդ է բոլորը։
— Դու թույլ մարդ չես։ Դու պարզապես չես փորձում ուղեղդ շարժել,—
ասաց ալեհերը և կնոջ ձեռքից վերցրեց ծխացող սիգարետը։
— Չէ՛, թույլ եմ։ Ես, իհարկե, թույլ մարդ եմ։ Ես շատ լավ գիտեմ, որ թույլ
մարդ եմ, գրո՛ղը տանի։ Եթե թույլ չլինեի, ի՞նչ ես կարծում, կհանդուրժե՞ի, որ
ամեն ինչ այսպես տակնուվրա... Ա՜հ, խոսելն անիմաստ է։ Իհարկե թույլ եմ...
Բայց դե այս գիշեր քեզ լրիվ արթուն պահեցի։ Գրո՛ղը տանի, ինչո՞ւ լսափողը
չես կախում։ Լուրջ եմ ասում։ Կախիր լսափողը և վերջ։
— Ես ոչ մի նման մտադրություն էլ չունեմ, Արթո՛ւր։ Ես կցանկանայի օգնել
քեզ, եթե ուժերիցս վեր չէ,— ասաց ալեհերը։— Բայց, իրականում, հենց դու
ես քո ամենավատ...
 — Նա ինձ չի հարգում։ Տե՜ր աստված, նա ինձ չի էլ սիրում։ Ի վերջո, ըստ
էության ես էլ նրան այլևս չեմ սիրում։ Ինքս էլ հաստատ չգիտեմ, գրո՛ղը
տանի։ Ամեն անգամ, երբ վերջնականապես վճռում եմ հաշիվներս փակել,
պարզվում է, որ այս֊այս առիթով ճաշի ենք հրավիրված, և նրան պետք
աշխատանքից հետո հանդիպեմ ինչ֊որ տեղ, ու նա մոտենում է ինձ այդ
անիծված սպիտակ ձեռնոցները հագած, մեկ էլ չգիտեմ, թե ինչ... Կամ էլ
սկսում եմ վերհիշել, թե ինչպես առաջին անգամ քշեցինք֊գնացինք Նյու
Հեյվեն3, պրինստոնյան մրցումներին։ Հետո էլ... հենց նոր էինք դուրս եկել
ճանապարհի ծառապատ հատվածից, երբ ավտոդողը ծակվեց, իսկ դրսում
դժոխային ցուրտ էր, ու մինչ ես այդ անիծվածն էի ամրացնում, նա ինձ
լուսավորում էր գրպանի լապտերով... Հասկանո՞ւմ ես։ Կամ էլ վերհիշում
եմ այն... գրո՛ղը տանի, ամոթից կարմրում եմ... այն երիցս անիծյալ
բանաստեղծությունը, որ նվիրել էի նրան մեր առաջին հանդիպման
ժամանակ.
«Վարդի բույրի պես նուրբ ու հիասքանչ
Դյութիչ շուրթերն այդ, աչքերը կանաչ...»։
Թյո՛ւ, գրողը տանի, իսկապես կարմրում եմ, բայց այդ տողերն ինձ նրան են
հիշեցնում։ Նրա աչքերը կանաչ չեն... Նրա աչքերը կարծես ծովախեցիներ
լինեն... ես դրանց... չգիտեմ, միևնույն է, այդ տողերն ինձ... Դե, այսպես
խոսելուց ի՞նչ օգուտ։ Խենթանալու բան է։ Բայց դու ինձ մի նայիր, կախիր
լսափողը, լուրջ եմ ասում։
Ալեհերը մաքրեց կոկորդը։
— Ասացի, որ նման մտադրություն չունեմ, Արթո՛ւր։ Միայն թե մի...
— Մի անգամ ինձ համար կոստյում էր գնել։ Իր փողերով։ Դրա մասին
պատմե՞լ եմ։
— Ոչ, ես...
— Ուղղակի վեր էր կացել ու գնացել, որքան գիտեմ Թրիփլերի խանութը
և կոստյում գնել։ Ինձ չէր ասել։ Ուզում եմ ասել, գրո՛ղը տանի, որ
բնավորության լավ գծեր էլ ունի։ Եվ ի՞նչը ինձ շատ ուրախացրեց, որ այն
ճիշտ վրայովս էր։ Միայն հարկ եղավ տաբատի ետևի մասից մի քիչ
նեղացնել, մի քիչ էլ կարճացնել։ Իսկապես, նա բնավորության լավ գծեր էլ
ունի։
Ալեհերը մի քիչ էլ լսեց իր խոսակցին ու հետո կտրուկ շրջվեց դեպի կինը։
Միայն մի ակնթարթային հայացք, և այդ էլ բավական եղավ, որ կինը
հասկանար թե ինչ է կատարվում հաղորդալարի այն կողմում։
— Հիմա ինձ լսի՛ր, Արթո՛ւր։ Այդպես ոչ մի լավ բանի էլ չենք հասնի,— ասաց
ալեհերը։— Լուրջ եմ ասում, ոչ մի բանի։ Լսիր, ամենայն անկեղծությամբ եմ
ասում։ Լավ կանես խելոք մանչուկի նման հանվես, տեղդ մտնես ու
հանգստանաս։ Ջոաննան հավանաբար մի երկու րոպեից այդտեղ կլինի։ Դու
չես ուզում, որ նա քեզ այդ վիճակում տեսնի, չէ՞։ Նրա հետ էլ երևի այդ
սատանա Էլլենբոգենները հայտնվեն։ Ու ոչ էլ ուզում ես, որ նրանք քեզ այդ
վիճակում տեսնեն, ճի՞շտ է։
Լռեց՝ պատասխանը լսելու համար։
 — Դու ինձ չե՞ս լսում, Արթո՛ւր։
— Տե՛ր աստված, բայց ես քեզ չեմ թողնում, որ քնես։ Ինչ անում եմ, ես...
— Դու ինձ չես խանգարում,— ասաց ալեհերը։— Նույնիսկ չարժե մտածել
այդ մասին։ Ես արդեն ասացի քեզ, որ օրվա մեջ միջին հաշվով մի չորս ժամ
եմ քնում։ Կարևորն այն է, բարեկամս, որ շատ կցանկանայի օգնել քեզ, եթե
դա մարդկային ուժերից վեր չէ։
Լռեց։
— Արթո՞ւր, ի՞նչ եղար։
— Ոչինչ, հենց այնպես։ Լսիր, միևնույն է, չեմ թողնում քնես։ Ասում եմ, քեզ
մոտ անցնեմ ու մի֊մի բաժակ կոնծենք։ Հը, չե՞ս առարկում։
Ալեհերը ուղղեց մեջքը և ազատ ձեռքի ափը դրեց գլխին։
— Ի՞նչ է, հենց հիմա՞։
— Հա՛, հիմա։ Իհարկե, եթե դեմ չես։ Մի րոպեից ավել չեմ մնա։ Պարզապես
ուզում եմ որևէ տեղ գնալ... Ա՜հ, չգիտեմ։ Դե, հնարավո՞ր բան է։
— Ինչո՞ւ չէ, բայց կարծում եմ, որ ավելի լավ է տանը մնաս։ Արթո՛ւր,—
ասաց ալեհերը՝ գլխավերևից իջեցնելով ձեռքը։— Այսինքն՝ իմ դռները միշտ
բաց են քո առաջ, խնդրե՜մ, միայն թե, անկեղծորեն, ավելի լավ կլինի տանը
մնաս ու հանգստանաս։ Կարծում եմ, ուր որ է Ջոաննան վալս պարելով ներս
կմտնի։ Հավատա ինձ, դու պետք է տանը մնաս։ Դու պետք է քո տեղում
լինես, երբ նա գա։ Ճի՞շտ եմ ասում, թե՝ չէ։
— Երևի։ Չգիտեմ։ Աստվա՛ծ վկա, չգիտեմ։
— Իսկ ես գիտեմ։ Համոզված եմ,— ասաց ալեհերը։— Լսիր, ինչո՞ւ չես
ուզում, հո՛պ, ցատկես անկողնուդ մեջ ու մի քիչ հանգստանաս, իսկ հետո,
թե պետք լինի, նորից կզանգահարես։ Ուզում եմ ասել, եթե նորից խոսելու
ցանկություն ունենաս։ Եվ մի հուզվիր։ Դա ամենակարևորն է։ Լսո՞ւմ ես։ Դե,
ի՞նչ կասես։
— Լա՛վ։
Ալեհերը մի որոշ ժամանակ լսափողը պահեց ականջին, հետո իջեցրեց
լծակին։
— Ի՞նչ էր ասում,— անմիջապես հարցրեց երիտասարդ կինը։

ԱԼԵՀԵՐԸ մոխրամանից վերցրեց սիգարետը, ավելի ճիշտ, լրիվ ու կիսատ

ծխած սիգարետների կույտից ընտրեց իրենը և ագահորեն ներս քաշեց
ծուխը։
— Նա ուզում էր այստեղ գալ, որ մի֊մի բաժակ խմեինք։
— Աստվա՛ծ իմ։ Դու ի՞նչ ասացիր,— հարցրեց կինը։
— Ի՛նքդ լսեցիր,— ասաց ալեհերը՝ նայելով կնոջը։— Դու շատ լավ լսեցիր,
թե ինչ ասացի։
Նա հանգցրեց սիգարետը։
 — Դու քեզ հրաշալի պահեցիր։ Ուղղակի անթերի,— ասաց կինը՝ զննելով
տղամարդու դեմքը։— Աստվա՛ծ իմ, ինչ ստո՜րն եմ ես։
— Ա՛յ քեզ պատմություն,— ասաց ալեհերը։— Իսկապե՞ս հրաշալի պահեցի
ինձ։
— Այո՛, իսկապես հրաշալի էիր,— ասաց կինը։— Իսկ ես թուլացել եմ։
Ամբողջովին թուլացել եմ։ Տեսնո՞ւմ ես։
Ալեհերը նայեց կնոջը։
— Այո՜, իսկապես որ անելանելի վիճակ է,— ասաց նա։— Ուզում եմ ասել,
որ այս ամենն այն աստիճան տարօրինակ է, որ նույնիսկ...
— Մի րոպե, սիրելի՛ս,— կտրուկ ասաց կինը, հետո առաջ հակվեց և ձեռքի
մատներով թեթև, արագ շարժումներ անելով շփեց տղամարդու թևը։— Ինձ
թվաց, թե վառվում ես։ Բայց ոչինչ, պարզապես մոխիր էր։ Իսկ դու... այո՜,
հոյակապ պահեցիր քեզ։ Տե՛ր աստված, իսկապես ինչ ստո՜րն եմ ես։
— Բայց սա շատ, ուղղակի անհավատալի պատմություն է։ Այդ տղան
ակնհայտորեն մտադիր է լրիվ...
Նորից հնչեց հեռախոսի զանգը։

— ԳՐՈ՛ՂԸ տանի,— ասաց ալեհերը, բայց մինչև կհնչեր երկրորդ զանգը,

վերցրեց լսափողը։
— Լսո՛ւմ եմ,— ասաց նա։
— Լի՞։ Քնա՞ծ էիր։
— Ո՛չ, ո՛չ։
— Լսիր, ես մտածեցի, թե քեզ համար հետաքրքիր կլինի։ Ջոաննան հենց
նոր ներս մտավ։
— Ի՞նչ,— ասաց ալեհերն ու ձախ ձեռքի ափով ծածկեց աչքերը, թեև լույսը
նրա մեջքին էր ընկնում։
— Ճի՛շտ։ Հենց նոր ներս մտավ։ Մի տասը վայրկյան էլ չէր անցել, որ խոսել
էի քեզ հետ։ Մտածեցի՝ զանգահարեմ, քանի դեռ նա զուգարանում է։ Լսիր,
շատ, անչափ շնորհակալ եմ քեզնից, Լի՛։ Ուզում եմ ասել... դե, դու
հասկանում ես ինձ։ Դու հո քնա՞ծ չէիր։
— Ո՛չ, ո՛չ, ես պարզապես... ո՛չ, ո՛չ,— ասաց ալեհերը՝ ձեռքը չհեռացնելով
աչքերից։ Նա մաքրեց կոկորդը։
— Ի՞նչ էի ասում։ Հա՛։ Հավանաբար այսպես է եղել։ Այդ Լեոնան մի քիչ
նեխել է, հետո մի հիստերիկ լաց ու կոծ դրել, Բոբն էլ խնդրել է Ջոաննային
միասին մի տեղ գնալ, մի երկու բաժակ կոնծել ու եղած֊չեղածը մոռանալ։
Բայց խելքս բան չի կտրում։ Դու ավելի լավ կհասկանաս... Ինձ համար
շա՜տ է բարդ։ Կարծես մի աղջամուղջ լիներ այս ամենը։ Ինչևէ, նա արդեն
տանն է։ Աստված վկա, այս ամենի պատճառը Նյու Յորքն է։ Գրողը տանի,
մտածում եմ, եթե ամեն ինչ խաղաղ ընթանա, լավ կլինի գնանք մի հանգիստ
տեղ, ասենք Կոնեկտիկուտում4, տուն վարձենք, ոչ շատ հեռու, իհարկե, բայց
մի այնպիսի տեղ, որ հնարավոր լինի մարդավարի ապրել։ Հասկանո՞ւմ ես,
նա գժվում է թփերի, ծաղիկների ու ընդհանրապես ամեն տեսակի բույսերի
համար։ Նա, հավանաբար, ուրախությունից խելքը թռցնի, եթե մի սեփական
պարտեզ ունենա։ Հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ եմ ուզում ասել։ Մյուս կողմից էլ
Նյու Յորքում մեր ունեցած ծանոթները, բացի քեզնից, իհարկե, կարծես
հոգեկան հիվանդներ լինեն։ Դրանից, ուշ թե շուտ, նորմալ մարդն էլ
կխելագարվի։
Ալեհերը ձայն չհանեց։ Նրա աչքերը դեռ սեղմ փակված էին ձախ ձեռքի
ափի տակ։
— Մի խոսքով, ուզում եմ այսօր խորհրդակցել հետը։ Կամ էլ վաղը։ Դեռ
խելքը գլուխը չի եկել։ Հասկանո՞ւմ ես, նա իր էությամբ հրաշալի մանչուկ է,
և քանի որ հիմա էլ քիչ թե շատ հնարավորություն ունենք ամեն ինչ հարթելու,
ապա առնվազն հիմարություն կլինի, եթե չփորձենք։ Միևնույն ժամանակ
կփորձեմ հարթել նաև այդ գարշելի փայտոջիլների հետ կապված
խառնաշփոթ պատմությունը։ Այդ մասին մտածել եմ։ Պարզապես
հետաքրքիր է, Լի՛, քո կարծիքով ինչ կլինի, եթե գնամ Շեֆի մոտ ու անձամբ
խոսեմ հետը։ Երևի կկարողանամ...
— Եթե դեմ չես, Արթո՛ւր, ես կփորձեմ...
— Միայն չկարծես, թե քեզ նորից զանգահարեցի, որովհետև
անհանգստանում եմ իմ այդ հիմար աշխատանքի կամ էլ որևէ այլ բանի
համար։ Ամենևի՛ն։ Այսինքն, ճիշտն ասած, գրողը տանի, մի քիչ
անհանգստանում եմ։ Պարզապես մտածեցի, որ եթե կարողանամ առանց
պատեպատ ընկնելու հանգստացնել Շեֆին, ապա, գրողը տանի, այնքան էլ
հիմար...
— Լսի՛ր, Արթո՛ւր,— ընդհատեց ալեհերը՝ ձեռքը հեռացնելով դեմքից,—
հանկարծակի գլուխս մի ահավոր ցավ բռնեց։ Չգիտեմ էլ, թե ինչ
պատճառով։ Դեմ չե՞ս, եթե հիմա վերջ տանք։ Կխոսենք առավոտյան... լա՞վ։
Մի րոպե էլ լսեց խոսակցին ու դրեց լսափողը։

ԿԻՆՆ անմիջապես ինչ֊որ բան հարցրեց, բայց ալեհերը չպատասխանեց։

Մոխրամանից վերցրեց նրա ծխացող սիգարետը և հենց այն է, ուզում էր
մոտեցնել շուրթերին, երբ այն ընկավ ձեռքից։ Կինը փորձեց օգնել՝
սիգարետը գտնելու, հանկարծ ու մի բան վառվեր, բայց տղամարդն ասաց,
որ տեղից չշարժվի, և կինը ետ քաշեց ձեռքը։
1951
ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1 Կոլումբիայի համալսարան — Նյու Յորքի համալսարաններից, ստեղծվել է 1754թ.։

2 Տիկին Բովարի — ֆրանսիացի գրող Գ. Ֆլոբերի համանուն վեպի հերոսուհին։
3 Նյու Հեյվեն — քաղաք ԱՄՆ֊ի Կոնեկտիկուտ նահանգում։
4 Կոնեկտիկուտ — ԱՄՆ֊ի հյուսիս֊արևելյան նահանգներից, վարչական կենտրոնը Հարթֆորդ քաղաքն
է։