Professional Documents
Culture Documents
14-Hangi Ders Notu-TARIH - Compressed
14-Hangi Ders Notu-TARIH - Compressed
14
Atatürk Dönemi
İç Politika
Hangi
Kavramlar Bilinmeli ?
Caber Kalesi: Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın
mezarının bulunduğu yerdir.
Darülmesai: İstiklal Marşı yarışmasının para ödülünün bağışlandığı
kurumdur.
Esir Mübadelesi: Esir değişimi anlamındadır.
Etabli: Nüfus mübadelesidir.
General Harbourd Raporu: Doğu’da Ermeni nüfusunun fazla olmadığı-
nı söyleyen Uluslararası rapordur.
İstiklal Yolu: İnebolu sahilinden başlayıp Kastamonu ve Çankırı üzerin-
den Ankara’ya uzanan yoldur.
Milne Hattı: Türk Yunan Savaşı sırasında çekilen hattır.
Paris Mukadderatı: Sakarya Savaşı sonrası itilafların sunduğu antlaş-
madır.
Sebülürreşad Dergisi: İstiklal Marşı’nın yayınlandığı ilk dergidir.
Taceddin Dergahı: İstiklal Marşı’nın yazıldığı yerdir.
Teşkilat-I Esasiye: 1921 Anayasa’sıdır.
hangikpsstarihdersnotu
II. TBMM'nin Açılması (1923-1927) ▪ 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’na destek verdiği gerekçe-
siyle kapatıldı.
▪ İnkılapçı bir meclistir. ▪ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Takrir-i Sükûn Kanunu kap-
▪ Lozan’ı onaylamıştır. samında kapatıldı.
▪ •Mustafa Kemal, Ankara ve daha sonra Gaziantep milletvekili ▪ Mustafa Kemal bu parti için “Paşalar Komplosu” demiştir.
olarak görev yapmıştır.
NASTURİ AYAKLANMASI (1924)
CUMHURİYET HALK FIRKASI (1923) ▪ Musul sorunu nedeniyle Hakkari çevresinde yaşandı.
▪ İlk kurultayı Sivas Kongresi’dir. Çünkü bu kongrede Anadolu ve ▪ İngiltere destek vermiştir.
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Bu cemiyet daha
▪ Cafer Tayyar Eğilmez tarafından bastırıldı.
sonra Halk Fırkasına dönüştürüldü.
▪ Atatürk ilkelerinin tümünü savundu. ŞEYH SAİT İSYANI (1925)
▪ Dokuz Umde Kararları ile kuruldu. ▪ Cumhuriyet rejimine karşı çıkan ilk isyandır. İngilizler kışkırttı.
▪ Kurucusu Mustafa Kemal’dir. ▪ Diyarbakır’da başladı.
▪ Cumhuriyet’in ilanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını ▪ Ali Fethi Okyar başbakanlıktan istifa etti. İsmet İnönü başbakan
aldı. 1935’te ise Cumhuriyet Halk Partisi adını aldı. oldu.
▪ Ekonomide devletçilik ilkesini savundu. ▪ Halkı ayaklanmalara teşvik eden kişiler Hıyanet-i Vataniye Ka-
nunu kapsamında İstiklal Mahkemelerinde yargılandı.
▪ Çift dereceli seçim sistemini savundu.
▪ Takrir-i Sükûn Kanunu (1925-1928) çıkarıldı. Bu kanun ile
▪ En uzun süre iktidarda kalan iktidardır.
rejim ve inkılapların eleştirilmesi yasaklandı.
▪ İlk kurultay Sivas Kongresi kabul edilir, ikinci kurultay da Nutuk
▪ Musul’a askerî bir sefer gerçekleştirilemedi. Dolayısıyla İngilizler
ortaya çıktı. (1919-1927)
▪ Ziya Hurşit ve taraftarları İzmir’de Mustafa Kemal’e suikast MENEMEN OLAYI (1930)
girişiminde bulundu. Giritli Şevki’nin ihbarıyla bu suikast so- ▪ Cumhuriyet rejimine karşı çıkan ikinci isyandır.
nuçsuz kaldı.
▪ Bu isyan “Derviş Mehmet” öncülüğünde çıktı.
▪ İstiklal Mahkemeleri son kez bu olayda görev yaptı.
▪ Yedek subay Kubilay (Mustafa Fehmi) şehit edildi.
▪ Mustafa Kemal, bu olay üzerine “Benim naçiz vücudum elbet
▪ Divan-ı Harp’te suçlular yargılandı.
bir gün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet
▪ Bu olaydan sonra çok partili hayata geçiş denemeleri ertelendi.
payidar kalacaktır.” demiştir.
1946 yılına kadar devlet tek parti ile idare edildi.
BOZKURT-LOTUS OLAYI (1926) ▪ Ahali Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
▪ Fransa ile yaşanmış bir olaydır. Midilli yakınlarında Türk gemi-
sinin batırılması olayıdır. BURSA OLAYI (1933)
▪ Olay Lahey Adalet Divanı’nda görüşüldü. ▪ Ezanın Türkçe okunması üzerine çıkan olaylardır.
▪ Türkiye’yi Mahmut Esat Bey temsil etmiştir. İleride Mustafa ▪ İlk Türkçe ezan Fatih Camii’nde okundu.
Kemal ona “Bozkurt” soyadını vermiştir. ▪ Mustafa Kemal, “Bu bir din meselesi değil, dil meselesidir.” dedi.
SERBEST CUMHURİYET FIRKASININ KURULMASI (1930) ▪ Adnan Menderes Dönemi’nde ezan aslına çevrildi.
▪ TC.’nin ikinci muhalefet partisidir. ▪ Bir Fransız demir yolu şirketinde çalışan Naci Bey’in Türkçe
konuştuğu için işten çıkarılması olayıdır. Bu olay sonunda “Va-
▪ Ali Fethi Okyar, kendi kurduğu partiyi kendisi kapattı.
tandaş Türkçe Konuş!” kampanyası düzenlendi.
▪ Mustafa Kemal, bu parti için “Yalancı Bahar” demiştir.
120
hangikpsstarihdersnotu
▪ Pir Seyit Rıza ve adamlarının başlattığı isyandır. Kara harekâtı- ▪ İsmet Paşa ve 14 arkadaşı Ankara’nın başkent olması için
na verilen isim “Tunceli Operasyonu”dur. TBMM’ye yasa önerisi verdiler. Öneri mecliste onaylanmıştır.
▪ Operasyonu Abdullah Bozdoğan yönetmiştir. Havadan harekâta Cumhuriyet’in İlanı (1923)
destek veren kişi ise Sabiha Gökçen’dir.
▪ Yeni Türk devletinin adı ve hükûmet şekli belli oldu.
▪ Meclis hükûmeti sisteminden kabine sistemine geçildi.
ATATÜRK İNKILAPLARI ▪ Devlet başkanlığı sorunu çözüldü.
1. SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR ▪ İnkılaplar için elverişli bir ortam oluşturuldu.
SALTANATIN KALDIRILMASI (1 KASIM 1922) 1923-1938 yılları arasında Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı olmuştur.
Nedenleri Sonuçları Bu yıllar arasında başbakanlar Bu yıllar arasında meclis başkanları
▪ Anadolu’da iki devletin olması ve ▪ Ulus egemenliği önündeki en
▪ İsmet İnönü ▪ Ali Fethi Okyar
bununda uluslararası çıkarlara büyük engel kalktı.
▪ Ali Fethi Okyar ▪ Kâzım Özalp
aykırı olması ▪ Lozan’a TBMM tek başına gitti.
▪ Celal Bayar ▪ Abdülhalik Renda
▪ Osmanlı Devleti’ne resmî olarak ▪ Osmanlı Devleti sona erdi.
son vermek ▪ Devlet başkanlığı ve rejim sorunu Halifeliğin Kaldırılması (1924)
▪ Lozan’a her iki tarafın da ortaya çıktı.
Nedenleri:
çağrılması ▪ Laiklik yolunda ilk adım atılmış
▪ Ulus egemenliği önünde bir engel oldu. ▪ Ümmetçi toplum anlayışından ulusal toplum anlayışına geçilmek
teşkil etmesi ▪ I. TBMM’nin yaptığı tek inkılaptır. istenmesi.
▪ Halifenin görev dışı davranması
▪ Halifelik kaldırıldı.
Saltanatın kaldırılmasıyla rejim, başkanlık, hükûmet sorunları ortaya ▪ Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılarak eğitim öğretim kurumları
Dikkat çıkmıştır. Çözümü ise Cumhuriyeti ilan etmek olacaktır. birleştirildi.
Edilmeli
121
hangikpsstarihdersnotu
▪ Şeriyye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924)
Başkanlığı getirildi. ▪ Cumhuriyet Döneminde ilk olarak eğitimdeki ikiliğe son vermek
▪ Erkan-ı Harbiye Vekaletinin yerine Millî Savunma Bakanlığı ve amacıyla Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
Genel Kurmay Başkanlığı kuruldu. ▪ Bütün eğitim öğretim kurumları Millî Eğitim Bakanlığına bağ-
▪ Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarıldı. landı.
▪ Elmalılı Hamdi Yazır’a “Hak Dini Kur’an Dili” yazdırıldı. ▪ Eğitime laik bir karakter kazandırıldı.
▪ 24 Kasım 1928’de Mustafa Kemal’e “Başöğretmen” unvanı ve- Üniversite Reformu (1933)
rildi. 24 Kasım, 1981 yılından beri her yıl Öğretmenler Günü ▪ İsviçreli bilim insanı Albert Malche görevlendirildi. Darülfü-
olarak kutlanmaya başlandı.. nun hakkında rapor yazılması istendi. Sonucunda ise 18 Kasım
▪ Halk arasında okuma yazma oranını artırmak amacıyla 1928’de 1933’te Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi kuruldu.
Millet Mektepleri açıldı. Çıkardıkları derginin adı ise Halk Mec- Diğer Gelişmeler
muası’dır.
▪ Sanayi Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi’ne dönüştü-
Türk Tarih Kurumunun Kurulması (1931)
rüldü.
▪ Yeterince incelenmiş medeniyetleri ortaya çıkarmak ve tanıt- ▪ Ankara Hukuk Mektebi açıldı. (1925)
mak amacıyla 1931 yılında Türk Tarih Kurumu kuruldu.
▪ Gazi Eğitim Enstitüsü açıldı. (1926)
▪ Türk Tarih Kurumunun süreli araştırma yayını olan ve ismi
▪ Darülelhan, İstanbul Belediye Konservatuvarına dönüştürüldü.
Atatürk tarafından verilen dergi Belleten’dir.
(1927)
▪ Türk Tarih Kurumunun ilk başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’dur.
▪ Yüksek Ziraat Mektebi açıldı. (1930)
▪ Türk Tarih Kurumunun ilk çalışması Ahlatlıbel çalışmasıdır.
▪ Darülbedayi, İstanbul Şehir Tiyatrosuna dönüştürüldü.
Türk Dil Kurumunun Kurulması (1932)
▪ Ayasofya, müzeye dönüştürüldü. (1934)
▪ Atatürk, Türk dilinin gelişmesini sağlamak ve yabancı dillerin
▪ Adnan Saygun tarafından ilk opera açıldı: Özsoy Operası (1934)
etkisinden arındırmak amacıyla Türk Dil Kurumunu kurdu.
▪ Dolmabahçe Sarayı’ndaki Veliaht Dairesinde Resim ve Heykel
▪ Kurumun ilk başkanı Samih Rıfat’tır.
Müzesi açıldı. (1937)
▪ Türkçenin dünya dillerinin kaynağı olduğunu savunan “Güneş
▪ Folklor arşivi oluşturuldu. (1937)
Dil Teorisi” 1936’da ortaya atıldı.
▪ Atatürk ilke ve inkılaplarını halka anlatmak için 19 Şubat 4. SOSYAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
1932’de Halkevleri açıldı. Şapka Kanunu (1925)
▪ Yayın organı Ülkü dergisidir. ▪ Atatürk ilk olarak “Kastamonu” gezisinde şapkayı halka tanıttı.
▪ Türk Ocaklarının yerine kuruldu. ▪ Din adamlarının mabedler ve dinî ayinler haricinde dinî kıya-
fetlerle dolaşması yasaklandı.
123
hangikpsstarihdersnotu
▪ Diyanet İşleri Başkanı, Hahambaşı ve Fener-Rum Patriği bu EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
uygulamaların dışında tutuldu. İzmir İktisat Kongresi (1923)
Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (1925)
▪ Yeni Türk devletinin ekonomi politikasını belirlemek için top-
▪ Konya milletvekili Refik Koraltan’ın teklifiyle 30 Kasım 1925’te lanıldı.
tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı. ▪ Kongre başkanı: Kâzım Karabekir
▪ Şeyhlik, dervişlik, dedelik, seyitlik, babalık, çelebilik ve türbe- ▪ Kongreye birçok kesimden temsilci katıldı. Bu da halkçılık ilke-
darlık gibi unvanlar yasaklandı. siyle bağdaştırılır.
▪ Şeriyye ve Evkaf Vekâletinin kaldırılması, tekke ve zaviyelerin ▪ Kongrede Misakımilli İktisadi kabul edilerek bunu gerçekleştire-
kapatılmasını kolaylaştırmıştır. bilmek için hedefler belirlendi.
▪ Unvan ve lakapların yasaklanması kanunu ile “ağa, hacı, hafız, ▪ Yabancıların kurduğu tekellerden kaçınılmalıdır.
hoca, molla, bey, beyefendi, hanım, hanımefendi, paşa, müşir” ▪ Aşar vergisi kaldırılmalıdır.
gibi eski toplum zümrelerini belirten unvanlar kaldırıldı. ▪ Kabotaj hakkımız kullanılmalıdır.
Takvim, Saat, Ölçü ve Hafta Tatili Değişiklikleri ▪ Demir yollarının yapımı hükûmetçe belirlenmelidir.
Takvim (1925) ▪ Ham maddesi yurt içinde yetişen sanayi dalları kurulmalıdır.
Saat (1925) Uluslararası ekonomik ilişkilerdeki ▪ Özel teşebbüse kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulmalıdır.
Ölçü (1931) düzenlemelere yöneliktir. ▪ Devlet, ekonomik görevleri de üstlenerek özel sektörün başarılı
Hafta Tatili (1935)
olmadığı işletmeleri ele almalıdır.
Tarım Alanında Yapılan Düzenlemeler
▪ Köylüyü rahatlanmak için 17 Şubat 1925’te Aşar Vergisi kal-
dırıldı. (Bu durum üretimi artırır.)
▪ Ziraat Bankası aracılığıyla çiftçilere destek sağlandı.
▪ Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı.
▪ Tarımda makineleşmeye gidildi.