Jan Kochanowski, ,piesn o spustoszeniu Podola”
(1)Wieczna sromota i nienagrodzona
Szkoda, Polaku: ziemia spustoszona
Podolska leży, a pohaniec sprosny,
Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosn.
(2)Niewierny Turczyn psy zapuścił swoje,
Którzy zagnali piękne łanie twoje
Z dziećmi pospołu a nie masz nadzieje,
By kiedy miały nawiedzić swe knieje
(3)Jedny za Dunaj Turkom zaprzedano,
Drugie do hordy dalekiej zagnano;
Córy szlacheckie (żal sie mocny Boże!)-
zdanie parentetyczne (zdanie wtrącone)
Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże.
(4)Zbójce, niestety, zbójce nas wojują,
Którzy ani miast, ani wsi budują;
Pod kotarzami tylko w polach siedzą,
A nas nierządne, ach, nierządne, jedzą!
(5)Tak odbieżałe stado więc drapają
Rozbójce wilcy, gdy po woli mają,
Że ani pasterz nad owcami chodzi,
Ani ostrożnych psów za sobą wodzi.
(6)Jakiego serca Turkowi dodamy,
Jesli tak lekkim ludziom nie zdołamy?
Ledwieć nam i tak króla nie podawa;
Kto sie przypatrzy, mała nie dostawa.
(7) Zetrzy sen z oczu a czuj w czas o sobie,
Cny Lachu! Kto wie, jemu czyli tobie
Szczęście chce służyć? A dokąd wyroku
Mars nie uczyni, nie ustępuj kroku.
(8)A teraz k temu obróć myśli swoje
Jakobyć szkody nieprzyjaciel twoje
Krwią swą nagrodził i omył tę zmazę,
Której dziś niesiesz prze swej ziemie skazę.
(9)Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?
Biedne półmiski, czego te czekają? (pytania
retoryczne)
To pan, i jadać na śrebrze godniejszy,
Komu żelazny Mars będzie chętniejszy.
(10)Skujmy talerze na talery, skujmy,
(wykrzyknienie, apostrofa w formie rozkazu)
A żołnierzowi pieniądze gotujmy.
Inszy to darmo po drogach miotali,
A my nie damy, bychmy w cale trwali?
(10)Dajmy, a naprzód dajmy! Sami siebie
Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie.
Tarczej niż piersi pierwej nastawiają,
Pozno puklerza przebici macają.
(11)Cieszy mię ten rym: «Polak mądr po
szkodzie»;
Lecz jesli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.
(1) Pierwsza zwrotka utworu przynosi rozgoryczenie i żal podmiotu lirycznego,
odczuwane na widok zniszczonej przez najeźdźcę ziemi. Ojczyzna została zhańbiona
(„Wieczna sromota”), a jej mieszkańcy zawstydzeni i upokorzeni. Nastrój
ubolewanie.
(2) „Niewierni” Turcy wdarli się w głąb kraju. Swoją szybkością i przebiegłością
przypominali psy, które nie mają litości dla swej ofiary. Tureccy żołnierze porwali
kobiety i dzieci, porównane do bezbronnych saren. Wszelka nadzieja na ponowne
połączenie rodzin umarła wraz z ich uprowadzeniem.
(3) Część kobiet została sprzedana za Dunaj jako niewolnice, inne oddawano
żołnierzom. O wstręcie i pogardzie dla Turków, żywionymi przez podmiot liryczny
świadczy nazwanie ich „psami bisurmańskimi”.
(4) Poeta uważa ten naród za dzikie, prymitywne plemię, rozwinięte cywilizacyjne
na poziomie właściwym zwierzętom. Tatarzy są nieposkromionymi zabójcami,
potrafią jedynie niszczyć, grabić, sami nigdy nic nie zbudowali, a życie spędzają na
niszczeniu dorobku i dziedzictwa innych narodowości. Mieszkają w namiotach
rozbitych w polach, z dala od cywilizacji.
(5) Następna zwrotka utworu Jana Kochanowskiego przynosi porównanie ludności
zamieszkującej Podole do stada pozostawionego bez opieki.
Owca- niewinność, Wilk- zagrożenie, Pasterz- król.
(6) Zdaniem podmiotu lirycznego ciągłe powodzenie Turków w podbojach i brak
należytej obrony przed najeźdźcą potęguje przekonanie wroga o swojej sile, sprawia,
iż odczytuje on siebie jako niepokonanego, niezwyciężonego. Dopóki Polacy nie
postawią się Turkom i nie odeprą ich ataków, będą atakowani permanentnie, z coraz
większą siłą i bezwzględnością. Wroga umacnia w sile panujące w Polsce.
Funkcja impresywna- ma wymóc na kimś określone działania przez nadawcę i
pytanie retoryczne
(7) Siódma strofa rozpoczyna utrzymaną w odmiennym tonie, podejmującą wątek
wezwania do wspólnej walki. Ludzie muszą zacząć walczyć, nic nie jest
rozstrzygnięte na korzyść Turków, póki Mars, mitologiczny bóg wojny, nie ogłosi
definitywnego zwycięstwa wroga i poddaństwa Polaków.
(8) Polacy mają myśleć jedynie nad tym, a jaki sposób pomścić pomordowanych i
uprowadzonych do niewoli. Wróg musi zapłacić własną krwią za pozostawienie
skazy na historii narodu wywodzącego się od cnotliwego Lacha.
(9) Retoryczne, tym razem jednowyrazowe pytanie pojawia się w następnej zwrotce,
otwierając motyw zbyt dużego przywiązania renesansowej szlachty do dobrego
jedzenia i wygodnego mieszkania. Poeta wzywa szlachtę do przetopienia srebrnych
talerzy na talary i sfinansowania w ten sposób prawdziwej armii.
(10) Gdy nadejdzie czas, gdy wojsko nie będzie dawało sobie rady z
powiększającymi się oddziałami wroga, wówczas wspomoże je właśnie szlachta. Na
razie wizja pospolitego ruszenia jest wyjściem ostatecznym, póki co trzeba zebrać
środki na powołanie wojska zaciężnego.
(11) Ostatnia zwrotka jest bezpośrednim nawiązaniem do popularnego w renesansie
staropolskiego powiedzenia traktującego o tym, że Polak jest mądry po szkodzie.
 Na Polskę najeżdżają Tatarzy w 1575r. czyniąc przy tym ogromne spustoszenie. Czas, w którym do tego doszło, był to okres,
w którym w Polsce panowało bezkrólewie, dlatego też według Kochanowskiego było to ze strony Tatarów haniebne i niehonorowe.

Pieśń Kochanowskiego ma formę apelu. Podmiot liryczny utożsamia się z Polakami napadniętymi przez najeźdźcę. Jest Polakiem
oraz patriotą, przerażonym skutkami agresji Tatarów. Przypomina rodakom o wielkiej krzywdzie porwanych, głośno nawołując do
zebrania sił i ruszenia z pomocą tym, którzy dostali się do niewoli.
Kochanowski kreśli sugestywne obrazy spustoszenia Podola: kobiet wziętych do niewoli i zamkniętych w haremach oraz
szlacheckich dzieci zamienionych w służących niewiernych. Wizja polskich szlachcianek jako kochanek Tatarów jawi się jako wielka
hańba dla całego narodu. Poeta buduje wyraźny kontrast pomiędzy Polakami i Tatarami pokazując, że ci ostatni to naród
nieokrzesany, pozbawiony własnego państwa i koczujący na dzikich stepach. Mamy tu zatem do czynienia z litotą – pomniejszeniem
przeciwnika w celu uzmysłowienia Polakom własnej potęgi.
Kochanowski dostrzega istotne słabości polskiego państwa – zagraża mu nie tylko bezkrólewie, ale też prywata. Szlachta
wzbrania się przed płaceniem podatków i nie dostrzega, że jej krótkowzroczna postawa może zaważyć na losach całego państwa. W
pieśni pojawia się bardzo sugestywne wezwanie do rodaków: „Skujmy talerze na talary, skujmy,/ A żołnierzowi pieniądze gotujmy!”.
Poeta namawia więc do ofiary pieniężnej na rzecz ojczyzny. Jednocześnie jednak w zakończeniu pieśni pojawia się wyraźna ironia.
Poeta przekształca tradycyjne powiedzenie: „Polak mądry po szkodzie”: „Nową przypowieść Polak sobie kupi,/ Że i przed szkodą i po
szkodzie głupi”. Mamy tu zatem do czynienia z przestrogą przed lekkomyślnością szlachty i stawianiem własnych interesów przed –
nadrzędnym dla każdego patrioty – dobrem ojczyzny.