Câu hỏi: Hãy phân tích tính bền vững tương đối và tính dễ biến đổi trong dư luận

xã hội.
Lấy ví dụ minh chứng cụ thể cho tính chất này?
Gợi ý trả lời
Dư luận có tính bền vững tương đối lại vừa có tính dễ biến đổi, phụ thuộc vào nhiều yếu tố.
Đối với những sự kiện, hiện tượng hay quá trình quen thuộc, dư luận xã hội thường rất bền
vững. Ví dụ cho tính chất này là con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nước ta. Đã có thời
kì, có nhiều ý kiến tranh luận về vấn đề này, nhưng đa số đều thống nhất con đường xã hội
chủ nghĩa là duy nhất. Một số bộ phận phản động Việt quốc, Việt cách đã tìm cách tuyên
truyền, thêm thắt, bịa đặt không tốt để chống phá cách mạng và con đường chủ nghĩa xã
hội của ta. Tuy nhiên, những thông tin không chính xác, phản động đã bị Nhà nước xóa bỏ,
khắc phục. Thực tế gần 20 năm đổi mới, những thành tựu về kinh tế, chính trị, khoa học xã
hội đã minh chứng một cách rõ nét nhất về sự lựa chọn của nhân dân, của Đảng là đúng
đắn và khẳng định đó là một tất yếu khách quan.
Tính biến đổi của dư luận xã hội thường được xem xét trên hai phương diện.
Thứ nhất, biến đổi theo không gian và môi trường văn hóa. Hệ thống các giá trị, chuẩn
mực xã hội đang tồn tại trong nền văn hóa của cộng đồng người quyết định sự phán xét,
đánh giá của dư luận xã hội về các sự kiện, hiện tượng hay quá trình xã hội. Với cùng một
sự việc, sự kiện xảy ra, dư luận xã hội ở các cộng đồng người khác nhau lại thể hiện sự
phán xét đánh giá khác nhau.
Ví dụ: Việt Nam chưa chấp nhận vấn đề kết hôn đồng tính, nhưng một số nước trên thế
giới lại chấp nhận vấn đề này. Như vậy, không gian khác nhau và môi trường văn hóa khác
nhau sẽ dẫn đến sự biến đổi các vấn đề xã hội khác nhau.
Thứ hai, biến đổi theo thời gian. Cùng với sự phát triển của xã hội, nhiều giá trị văn hóa,
chuẩn mực xã hội, phong tục tập quán có thể bị biến đổi ngay trong cùng một nền văn hóa-
xã hội dẫn đến sự thay đổi trong cách nhìn nhận, đánh giá của dư luận xã hội.
Ví dụ: Phụ nữ có bầu trước hôn nhân trước đây thì sẽ bị xã hội xử phạt nặng bằng cách cạo
trọc đầu bôi vôi, tuy nhiên cũng vấn đề này hiện nay thì ngược lại. Như vậy, theo thời gian
đã biến đổi/thay đổi vấn đề sự việc.
Phụ thuộc vào bối cảnh cụ thể, dư luận xã hội còn biến đổi theo đối tượng của phán xét,
đánh giá khi công chúng phát hiện thêm các mối liên quan giữa đối tượng ban đầu với các
sự kiện, hiện tượng, quá trình diễn ra kèm theo nó. Mặt khác, xuất phát từ các phán xét,
đánh giá bằng lời, dư luận xã hội có thể chuyển hóa thành các hành động mang tính tự phát
hoặc có tổ chức để thể hiện thái độ đồng tình hay phản đối của mình.
Dư luận xã hội về những vấn đề của đời sống xã hội có thể ở trạng thái tiềm ẩn, không bộc
lộ bằng lời (dư luận của đa số im lặng). Trong những xã hội thiếu dân chủ, dư luận xã hội
đích thực thường tồn tại dưới dạng tiềm ẩn. Trong xã hội cũng có những dư luận xã hội
tiềm ẩn về những sự việc, sự kiện sắp tới chưa xảy ra.

Nội dung
Câu hỏi: Hãy phân tích tính khuynh hướng trong dư luận xã hội. Lấy ví dụ minh chứng
cụ thể cho tính chất này?
Gợi ý trả lời
Hình thức thể hiện chính của dư luận xã hội là sự phán xét, đánh giá, thẩm bình, kiến nghị.
Khuynh hướng chung trong các ý kiến đánh giá và thái độ của công chúng đối với mỗi sự
kiện, hiện tượng, quá trình xã hội bao gồm tán thành, phản đối hay lưỡng lự. Cũng có thể
phân chia dư luận xã hội theo các khuynh hướng như tích cực, tiêu cực; tiến bộ hoặc lạc
hậu… Ở mỗi khuynh hướng, thái độ tán thành hoặc phản đối lại có thể phân chia theo các
mức độ cụ thể như rất tán thành, tán thành, lưỡng lự, phản đối, rất phản đối. Tính khuynh
hướng cũng biểu thị sự thống nhất hay xung đột của dư luận xã hội. Xét theo các mức độ
tán thành hoặc phản đối được nêu ở trên, nếu đồ thị phân bố dư luận xã hội có dạng hình
chữ U thì biểu thị sự xung đột khi trong xã hội có hai loại quan điểm mâu thuẫn, đối lập
nhau về cùng sự vật, hiện tượng. Nếu đồ thị có dạng hình chữ J biểu thị sự thống nhất khi
trong xã hội chỉ có một loại quan điểm có tỉ lệ số người ủng hộ cao.
Nội dung ý 2: Tính khuynh hướng cũng biểu thị sự thống nhất hay xung đột của dư luận xã
hội. Xét theo các mức độ tán thành hoặc phản đối được nêu ở trên, nếu đồ thị phân bố dư
luận xã hội có dạng hình chữ U thì biểu thị sự xung đột; còn nếu đồ thị phân bố dư luận xã
hội có dạng chữ J thì biểu thị sự thống nhất. Đồ thị phân bố dư luận xã hội có dạng hình
chữ U khi trong xã hội có hai loại quan điểm mâu thuẫn, đối lập nhau về cùng sự kiện, hiện
tượng, quá trình xã hội nào đó đều có tỉ lệ số người ủng hộ cao.
Nội dung ý 3: Trong xã hội nhất định, nếu thái độ của dư luận xã hội đối với phần lớn các
vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội có dạng phân bố hình chữ U thì điều đó có nghĩa là xã hội
đang đứng bên bờ vực của cuộc nội chiến. Khi đồ thị phân bố dư luận xa hội có dạng hình
chữ J thì chỉ có một loại quan điểm (tán thành hoặc phản đối) có tỉ lệ số người ủng hộ cao
mà thôi, điều đó biểu thị sự thống nhất cao trong dư luận xã hội.
Ví dụ: Việc sát nhập toàn bộ tỉnh Hà Tây và một số huyện thị lân cận vào thủ đô Hà Nội
năm 2008 có nhiều ý kiên trái chiều nhau như (tán thành, không tán thành, không có ý
kiến…). Tuy nhiên quyết định xét trên nhiều phương diện có lợi, việc mở rộng địa giới
hành chính HN là cần thiết, nhất là khi nước ta đã ra nhập tổ chức WTO năm 2007. Các
khuynh hướng, ủng hộ hay tán thành trên cho thấy luồng ý kiến DLXH rất đa dạng và
phong phú.
Câu hỏi: Hãy phân tích tính lợi ích trong dư luận xã hội. Lấy ví dụ minh chứng cụ thể
cho tính chất này?
Gợi ý trả lời
Để trở thành đối tượng của dư luận xã hội, các sự kiện, hiện tượng xã hội đang diễn ra phải
được xem xét từ góc độ chúng có mối quan hệ mật thiết với lợi ích của các nhóm xã hội
khác nhau trong xã hội. Tính lợi ích của dư luận xã hội được nhìn nhận trên hai phương
diện là lợi ích vật chất và lợi ích tinh thần. Lợi ích vật chất được nhận thức rõ nét khi các
hiện tượng diễn ra trong xã hội có liên quan chặt chẽ đến hoạt động kinh tế và sự ổn định
cuộc sống của đông đảo người dân. Lợi ích tinh thần được đề cập khi các vấn đề, các sự
kiện đang diễn ra đụng chạm đến hệ thống các giá trị, chuẩn mực xã hội, phong tục tập
quán, khuôn mẫu hành vi ứng xử văn hóa của cộng đồng xã hội hoặc của cả dân tộc.
Lợi ích là điều kiện cần để thúc đẩy việc tạo ra dư luận xã hội nhưng quan trọng chính là
sự nhận thức của các nhóm xã hội về lợi ích của mình và mối quan hệ giữa chúng với các
sự kiện, hiện tượng, quá trình xã hội đang diễn ra. Bản thân nhận thức về lợi ích là một tiến
trình biến đổi và phát triển giữa tính cá nhân và tính xã hội, giữa tính vật chất và tính tinh
thần, giữa tính trước mắt và tính lâu dài. Đồng thời, quá trình trao đổi, thảo luận ý kiến để
dẫn đến dư luận xã hội là một quá trình giải quyết mâu thuẫn lợi ích. Khi các luồng thông
tin ảnh hưởng đến các hành động quan tâm của công chúng, dư luận xã hội sẽ hình thành
mạnh mẽ và lan truyền nhanh chóng.
Ví dụ 1: Việc tăng giảm giá xăng lên đột ngột, gây nên luồng DLXH, vì nó ảnh hưởng đến
đời sống của đại bộ phận người lao động (Thể hiện lợi ích vật chất cũng như tinh thần).
Ví dụ 2: Trong chiến tranh Thế giới thứ 2, Mỹ đã bán vũ khí cho các quốc gia có chiến
tranh để thu lợi, trong khi đó Mỹ không bị chiến tranh tàn phá, lại bán vũ khí thu lợi nhuận
phát triển đất nước. Đây là dựa vào đặc tính tình hình diễn biến xuất hiện trên thế giới để
thu lợi nhuận về cho quốc gia.
Nội dung
Câu hỏi: Phân tích các yếu tố hình thành nên dư luận xã hội? Lấy ví dụ cụ thể cho
từng yếu tố trên?
Đáp án:
Nội dung ý 1: Những yếu tố tác động đến quá trình hình thành dư luận xã hội có thể
khái quát thành ba nhóm sau:
Một là, nhóm yếu tố thuộc về khách thể của dư luận xã hội
Cả lý luận và thực tiễn đều chỉ ra rằng, trong nhiều sự kiện, hiện tượng cùng diễn ra,
công chúng quan tâm trước hết, đưa ra sự phán xét đánh giá trước hết đối với những sự
kiện, hiện tượng liên quan trực tiếp đến lợi ích thiết thân hàng ngày của họ.
Dư luận đối với những sự kiện quan trọng, liên quan đến lợi ích cơ bản, lâu dài của đại
đa số quần chúng thường hình thành rất nhanh chóng và có hiệu lực lớn trong việc huy
động đông đảo công chúng đi tới những quyết định thực tiễn.
Hai là, nhóm yếu tố thuộc về chủ thể dư luận xã hội
Những yếu tố thuộc về chủ thể dư luận xã hội như: trình độ văn hóa, nhất là trình độ văn
hóa chính trị, trình độ lý luận chính trị, tâm lý cá nhân, các yếu tố thuộc về tâm lý đám
đông, tâm lý xã hội của cộng đồng... có vai trò quyết định đến sự phán xét, đánh giá các
hiện tượng, sự kiện diễn ra trong đời sống xã hội. Chúng quyết định phương hướng, nội
dung của sự đánh giá, phán xét. Tuy nhiên, mỗi yếu tố lại tác động, ảnh hưởng ở những
mức độ khác nhau.
Văn hóa chính trị là yếu tố ảnh hưởng lớn đến sự phán xét của chủ thể. Nó quyết định
phương pháp, khuynh hướng đánh giá của chủ thể. Nếu cộng đồng công chúng có trình
độ lý luận, có hiểu biết nhất định về chính trị, có kinh nghiệm hoạt động chính trị thì có
sự nhạy cảm, sắc bén trong việc xử lý đúng đắn, kịp thời những vấn đề chính trị bức
xúc. Họ thường bình tĩnh, sáng suốt khi đánh giá những biến cố của đời sống chính trị.
Những đánh giá của họ thường chính xác.
Hiểu biết pháp luật và ý thức tuân thủ pháp luật của chủ thể ảnh hưởng đến sự đúng sai
của dư luận xã hội. Con người am hiểu pháp luật sẽ đánh giá các sự kiện, hiện tượng
theo những chuẩn mực của pháp luật, do đó dễ đi đến thống nhất ý kiến chung, tạo nên
dư luận đúng đắn, hợp lý. Thực tế ở một số “điểm nóng” cho thấy: khi công chúng thiếu
kiến thức pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật kém thì dẫn đến thái độ, hành vi sai lệch
chuẩn mực xã hội.
Ba là, nhóm yếu tố thuộc về môi trường xã hội
Môi trường xã hội, nơi dư luận xã hội diễn ra là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến
quá trình hình thành dư luận xã hội. Môi trường xã hội tác động đến dư luận xã hội bao
gồm: điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, bầu không khí tâm lý - xã hội...
Sự ảnh hưởng của điều kiện kinh tế đến dư luận xã hội rất sâu xa còn thể hiện ở chỗ: nếu
nền kinh tế phát triển, đời sống các tầng lớp dân cư được khởi lòng tin vào đường lối
kinh tế, vào sự lãnh đạo của Đảng sẽ được tăng cường. Thái độ đánh giá đối với các sự
kiện, hiện tượng, quá trình xã hội sẽ tích cực, thuận chiều.
Cơ chế kinh tế cũng tác động đến dư luận xã hội. Cơ chế kinh tế tập trung quan liêu, bao
cấp trước đây tạo ra tâm lý thụ động, ỷ lại, sự phán xét đánh giá thường mang tính một
chiều. Còn cơ chế kinh tế thị trường hiện nay với mặt tích cực của nó sẽ tạo ra tư duy
năng động, sáng tạo, coi trọng chất lượng, hiệu quả. Nhưng kinh tế thị trường với mặt
tiêu cực của nó sẽ tạo ra tâm lý sùng bái đồng tiền, coi tiền là tất cả, bất chấp mọi giá trị
đạo đức, đồng thời sẽ tạo ra sự lệch chuẩn giá trị, lấy đồng tiền làm thước đo để đánh giá
mọi quan hệ giữa người với người.
Một đảm bảo then chốt cho việc tạo lập và phát huy hiệu lực của dư luận xã hội là dân
chủ hóa các lĩnh vực của đời sống xã hội. Nếu nhân dân lao động có quyền làm chủ trên
các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và được tự do trao đổi, tranh luận trên
tinh thần vì lợi ích chung thì dư luận xã hội hình thành nhanh chóng, khách quan và
thuận lợi. Ý nghĩa của việc thảo luận tranh luận công khai, dân chủ đối với dư luận xã
hội là ở chỗ chúng mang lại cho dư luận xã hội những yếu tố chất lượng. Nhờ thảo luận,
tranh luận, quá trình hình thành các quan điểm, nhận định, đánh giá sẽ được cân nhắc kỹ
và suy xét về mọi mặt.
Các phương tiện truyền thông đại chúng, trước hết là báo chí, có ảnh hưởng và tác động
to lớn đến cả quá trình tạo lập, quá trình hình thành và định hướng dư luận xã hội.
Chúng không chỉ tác động đến chất lượng tức là mức độ phán xét đánh giá chính xác,
sâu sắc của dư luận xã hội mà còn tác động đến quy mô và nhịp độ quá trình hình thành
dư luận xã hội.
Nội dung ý 2: Lấy ví dụ cụ thể cho từng yếu tố trên
Câu hỏi: Hãy phân tích tính lan truyền trong dư luận xã hội. Lấy ví dụ minh chứng cụ
thể cho tính chất này?
Gợi ý trả lời
Nội dung ý 1: Dư luận xã hội được coi như biểu hiện của hành vi tập thể, hiện tượng
được các nhà xã hội học rất quan tâm. Cơ sở của bất kì hành vi tập thể nào cũng là hiệu
ứng phản xạ quay vòng, trong đó khởi điểm từ cá nhân hay nhóm xã hội nhỏ sẽ gây nên
chuỗi các kích thích của các cá nhân khác, nhóm xã hội khác. Để duy trì được chuỗi
kích thích này luôn cần có các nhân tố tác động lên cơ chế hoạt động tâm lí của cá nhân
và nhóm xã hội. Đối với dư luận xã hội các nhân tố tác động đó có thể được coi là các
thông tin bằng các hình ảnh, âm thanh sống động trực tiếp, có tính thời sự.
Nội dung ý 2: Dưới tác động của các luồng thông tin này, các nhóm công chúng khác
nhau sẽ cùng được lôi cuốn vào quá trình bày tỏ sự quan tâm của mình thông qua các
hoạt động trao đổi, bàn bạc, tìm kiếm thông tin, cùng chia sẻ trạng thái tâm lí của mình
với người xung quanh.
Dư luận xã hội lan truyền đến cộng đồng xã hội thông qua các kênh giao tiếp, có thể là
trực tiếp và có thể là gián tiếp.
Ví dụ: Ô nhiễm môi trường ở Fomosa Hà Tĩnh, ban đầu mới chỉ ở phạm vi Hà Tĩnh, sau
đó lan truyền khắp khu vực miền Trung và cả nước.
Câu hỏi: Hãy phân tích tính tương đối trong khả năng phản ánh thực tế của dư luận xã
hội. Lấy ví dụ minh chứng cụ thể cho tính chất này?
Gợi ý trả lời
Nội dung ý 1: Sự phản ánh thực tế xã hội của dư luận xã hội có thể đúng, có thể sai. Dù có
đúng đến mấy thì dư luận xã hội vẫn có những hạn chế, do đó không nên tuyệt đối hóa khả
năng nhận thức từ dư luận xã hội. Dù có sai đến mấy, trong dư luận xã hội vẫn có những
hạt nhân hợp lí không thể coi thường được. Chân lí của dư luận xã hội không phụ thuộc
vào tính chất phổ biến của nó. Không phải lúc nào dư luận của đa số cũng đúng hơn dư
luận của thiểu số.
Nội dung ý 2: Cái mới lúc đầu thường chỉ có một số người nhận thấy, do đó, dễ bị đa số
phản đối. Đối với những vấn đề trừu tượng, phức tạp, dư luận của giới trí thức, của những
người có trình độ học vấn cao thường chín chắn hơn so với nhừng người có trình độ học
vấn thấp.