Piotr Węgleński

Polscy profesorowie 2020.

Najrozmaitsze instytucje, w tym cieszące się dużym zaufaniem, sporządzają rankingi

wyższych uczelni na całym świecie. W powszechnie uznawanym rankingu zwanym
Szanghajskim, przygotowywanym przez tamtejszy Uniwersytet, w pierwszej dziesiątce
znajduje się 8 uniwersytetów ze Stanów Zjednoczonych ( Harvard, Stanford, Berkeley,
Princeton, Columbia, Caltech oraz Chicago) oraz dwa uniwersytety brytyjskie Cambridge i
Oxford, odpowiednio na piątym i dziesiątym miejscu.

Na liście 500 najlepszych uczelni wyższych świata dwa polskie uniwersytety -

Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Jagielloński znalazły się w przedziale pomiędzy
301. a 400. miejscem. Na 100 możliwych do zdobycia punktów Uniwersytet Jagielloński
dostał w roku 2019 10,8, Warszawski - 16,3. W rankingu nauczania poszczególnych
przedmiotów UW wywalczyło miejsce w drugiej połowie drugiej setki w nauczaniu fizyki (w
zakresie miejsc od 151. do 200.). O pozycji w rankingu decydują takie wskaźniki, jak liczba
absolwentów czy pracowników, którzy otrzymali Nagrodę Nobla lub Medal Fieldsa, liczba
najczęściej cytowanych naukowców, liczbę publikacji w czasopismach "Nature" i "Science",
liczba publikacji wymienionych w indeksach cytowań (Science Citation Index - Expanded
oraz Social Sciences Citation Index). Mając na uwadze, że ocenianych uczelni jest ok. 30 000,
można się zastanawiać, czy pozycja polskich uniwersytetów w rankingach jest wysoka czy
niska. Moim zdaniem jest ona proporcjonalna do krajowych nakładów na naukę, które są
niewielkie i które skłoniły wielu polskich naukowców do szukania pracy w Europie
Zachodniej i w USA.

Pozycja uniwersytetu w rankingu jest przede wszystkim zależna od osiągnięć

pracujących w nim uczonych. Warto podkreślić, że ciągle, w niektórych dyscyplinach, polscy
uczeni należą do czołówki światowej. Do takich dyscyplin należy matematyka, nawiązująca
do tradycji słynnej lwowskiej szkoły matematycznej, której twórcami byli dwaj geniusze
matematyczni, Hugo Steinhaus i Stefan Banach.

Hugo Steinhaus, uważany za jednego z 10 najwybitniejszych matematyków na

świecie, był człowiekiem o bardzo szerokich zainteresowaniach, zdecydowanie nie

1
ograniczającym się do matematyki. Na przykład, jak wspomina, rektor Uniwersytetu
Wrocławskiego prof. Józef Łukaszewicz, dzięki jego pomysłowi zbudowano tomograf.

Urodził się w Jaśle w 1887 roku, w rodzinie żydowskiego kupca. Studiował we

Lwowie, w Getyndze i w Monachium. Zasłynął jako uczestnik spotkań matematyków w
Kawiarni Szkocka we Lwowie, gdzie rozwiązywano najrozmaitsze zagadki matematyczne.
W kawiarni tej powstał pierwszy język komputerowy używany przez firmę Hewlett Packard.

W 1915 roku wstąpił do Legionów i brał udział w walkach na Wołyniu. W 1920 roku
Steinhaus został profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Lwowskim. W czasie wojny
ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem, zajmując się tajnym nauczaniem. Po wojnie
podjął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie został organizatorem i dziekanem
Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii oraz kierownikiem Katedry Zastosowań Matematyki.
Prowadził tam seminarium poświęcone stosowaniu matematyki do zagadnień z nauk
przyrodniczych, medycznych i społecznych i założył czasopismo "Zastosowania
Matematyki". Wydał "Słownik racjonalny", w którym zawarł rozmaite złote myśli i
kalambury. Podobno słownik ten został bardzo wysoko oceniony przez Juliana Tuwima.

Niemniej wybitnym przedstawicielem Szkoły Lwowskiej był Stefan Banach (1892 –

1945). Nigdy nie ukończył studiów, ale obronił doktorat i stworzył nowy dział matematyki
analizę funkcjonalną. Banacha „odkrył” Hugo Steinhaus, który na Plantach Krakowskich
podsłuchał jego rozmowę na temat całki Lebesgue'a. Dzięki Steinhausowi Banach trafił na
Politechnikę Lwowską, gdzie został asystentem profesora Antoniego Łomnickiego. Tamże
obronił pracę doktorską zatytułowaną „Sur les operations dans les ensembles abstraits et leur
application aux equations integrales”. Po habilitacji (w roku 1922) zostaje członkiem
korespondentem Akademii Umiejętności. Uznanie społeczności matematyków przynosi mu
praca „Theorie des operations lineaires”, zostaje laureatem wielu nagród i jest zapraszany na
międzynarodowe konferencje a w 1939 roku zostaje wybrany na prezesa Polskiego
Towarzystwa Matematycznego. Wojnę spędza we Lwowie gdzie jest jednym z „karmicieli
wszy” w instytucie profesora Weigla przygotowującym szczepionki anty tyfusowe. Zajęcie
to chroniło przed wywózką na roboty do Niemiec, „karmicielami” byli nie tylko matematycy
jak Jerzy Albrycht, Feliks Barański, Bronisław Knaster czy Władysław Orlicz, ale także inni
naukowcy, jak Tadeusz Baranowski (biochemik), Ludwik Fleck (bakteriolog), Seweryn
Krzemieniewski i jego żona Helena (bakteriolodzy) Stanisław Kulczyński (botanik i rektor
UJK), Stefan Krukowski (archeolog) oraz słynny kompozytor Stanisław Skrowaczewski.

2
 Przedstawicielem szkoły lwowskiej był również Stanisław Ulam (1909 – 1984).
Studiował na Politechnice Lwowskiej. Jednym z jego wykładowców był Stefan Banach. Po
zakończeniu studiów podróżował po Europie Zachodniej odwiedzając między innymi
Uniwersytet Paryski i Uniwersytet Cambridge. Jego wykłady cieszyły się ogromnym
powodzeniem. W roku 1935 otrzymał zaproszenie z Uniwersytetu w Princeton, gdzie
zaprzyjaźnił się z von Neumannem i spotykał z Einsteinem. W USA studiował na Harvard
University, University of Wisconsin, Los Alamos National Laboratory, University of
Colorado i University of Florida. W czasie wojny zwrócił się do władz z ofertą pracowania na
rzecz armii. Został włączony do projektu Manhattan, którego celem było skonstruowanie
bomby termojądrowej. Projekt ten był realizowany w ośrodku badań jądrowych w Los
Alamos. Współpracował tam z wybitnymi uczonymi, jak John von Neumann, Enrico Fermi,
George Gamow, Richard Feynman i Robert Oppenheimer. Po zakończeniu pracy w Los
Alamos objął stanowisko dziekana wydziału matematyki na Colorado University, pozostając
jednocześnie konsultantem rządowym. W roku 1976 został odznaczony przez władze RP na
uchodźstwie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski..

Opublikował wiele prac naukowych, w tym książki „Collection of Mathematical

Problems” „Sets, Numbers and Universes”, „Mathematic and Logic” (wspólnie z Markiem
Kacem), „The Scottish Book: A Collection of Problems” (amerykańskie wydanie „Księgi
Szkockiej”, notatnika przechowywanego w kawiarni Szkockiej we Lwowie, „Adventures of a
Mathematician” (biografia, polskie wydanie „Przygody matematyka”).

Poza Lwowską, szkoły matematyczne powstały w dwudziestoleciu na uniwersytetach

Krakowa, Warszawy, Poznania, Lwowa i Wilna. Ze szkoły poznańskiej wywodzą się Marian
Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, matematycy którzy złamali niemiecki szyfr
"Enigma". Ich zasługi docenił Senat RP, który w specjalnej uchwale ogłosił rok 2019
Rokiem Matematyków. W uzasadnieniu uchwały czytamy, „w uznaniu zasług polskich
matematyków dla światowej nauki, upamiętniając niezwykły rozwój matematyki polskiej, jaki
nastąpił po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, a także podkreślając rolę tej dziedziny
nauki w rozwoju polskiego społeczeństwa".

Innymi dziedzinami nauki, w której polscy uczeni osiągali i osiągają znakomite

rezultaty są fizyka i chemia. Palmę pierwszeństwa niewątpliwie dzierży Maria Skłodowska-
Curie (1867-1934). Ukończyła ze złotym medalem Żeńskie Gimnazjum Rządowe w
Warszawie. Po szkole pracowała jako guwernantka, uczęszczała także na wykłady tajnej
uczelni "Latający Uniwersytet" i na zajęcia z chemii i fizyki w Muzeum Przemysłu i
3
Rolnictwa w Warszawie. W 1891 roku wyjechała do Paryża i zapisała się na wydział nauk
matematyczno-przyrodniczych Sorbony. Poślubiła tam fizyka, Fryderyka Joliot-Curie. W
1903 roku za prace nad pierwiastkami promieniotwórczymi Maria i Piotr Curie wspólnie z
Henri Becquerelem otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.za odkrycie zjawiska
sztucznej promieniotwórczości. Drugiego Nobla Skłodowska otrzymała w 1911 roku za prace
nad promieniotwórczością i odkrycie nowych pierwiastków radioaktywnych - radu i polonu.
W 1925 roku Skłodowska uczestniczyła w uroczystości położenia kamienia węgielnego
zapoczątkowując budowę Instytutu Radowego w Warszawie przy ulicy Wawelskiej, a w roku
1932 uczestniczyła w jego otwarciu. Warto przypomnieć, że pierwszy gram radu Skłodowska
przywiozła ze swojej podróży do Stanów Zjednoczonych, gdzie dzięki zbiórce pieniędzy
wśród Polonii amerykańskiej oraz amerykańskich milionerów otrzymała pieniądze na jego
zakup. Kluczyk do szkatułki z radem wręczył jej sam prezydent USA, Warren Harding.
Skłodowska zmarła w roku 1934. Przyczyną jej śmierci było prawdopodobnie silne
napromieniowanie, z którego skutkami w owym czasie nie zdawano sobie jeszcze sprawy. W
1995 roku prochy Marii i Fryderyka Curie zostały pochowane w paryskim Panteonie.
Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan
Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW, b. rektor UW) przedstawił referat „Fizyka
w Polsce wczoraj, dziś i jutro”. Oceniając wkład Polaków do światowej fizyki XX wieku
wymienił Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego, Mariana Smoluchowskiego i Karola
Olszewskiego. Zdaniem Wróblewskiego wszyscy oni dokonali odkryć, które tak jak odkrycia
Marii Skłodowskiej-Curie zasługują na Nagrody Nobla. Sylwetki wymienionych wyżej
uczonych, a także kilku innych, równie znakomitych, przedstawione zostaną poniżej.
Pośród plejady wybitnych fizyków znajdują się uczeni tacy jak Leopold Infeld (1898
- 1968), absolwent UJ, pracował w Princeton, Cambridge i Toronto. Od roku 1950 profesor
Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie był twórcą i pierwszym dyrektorem Instytutu Fizyki
Teoretycznej, ośrodka liczącego się w świecie fizyki. Jak pisze profesor Wróblewski,
„Światową sławę przyniosły mu m.in. prace wraz z Bornem (1933-1934) na temat
nieliniowego opisu pola elektromagnetycznego (tzw. elektrodynamika Borna-Infelda) oraz
prace wraz z Einsteinem i Hoffmannem na temat równań ruchu w ogólnej teorii względności
(teoria Einsteina-Infelda-Hoffmanna)”. Infeld był autorem wielu książek. M. in. The
Evolution of Physics z Albertem Einsteinem (pierwsze wydanie polskie: Ewolucja fizyki,
1959), Wybrańcy bogów (1950), Albert Einstein (1956), Motion and Relativity (z Jerzym
Plebańskim). Inny fizyk z UW, profesor Józef Werle, napisał, że Infeld: „Działał z

4
powodzeniem nie tylko na polu nauki. Pisał również artykuły prasowe na różne tematy,
wspomnienia, pamiętniki, a nawet napisał tłumaczoną na wiele języków powieść o wielkim
matematyku francuskim Ewaryście Galois. Zyskał międzynarodową sławę utalentowanego i
poczytnego pisarza. Był też żarliwym bojownikiem o lepszy, sprawiedliwszy, mądrzejszy i
piękniejszy świat. To niecodzienne zestawienie li tylko najważniejszych dziedzin działalności
Leopolda Infelda nie jest bynajmniej przesadzone. Reprezentował tak rzadki i cenny typ
umysłu ścisłego, a przy tym wszechstronnego, o bardzo szerokiej skali zainteresowań i
zdolności, oraz o równie szerokiej skali działania”.

Pod kierunkiem profesora Infelda pracował Włodzimierz Kołos (1928 - 1996) fizyk i
chemik, wybitny znawca mechaniki kwantowej i jeden z jej twórców. Był kierownikiem grup
badawczych w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku oraz na Wydziale Chemii UW. W
czasie wojny, jako kilkunastoletni chłopak pracował w laboratorium fotograficznym przy
drogerii w Środzie Wielkopolskiej. Chemię studiował na Uniwersytecie Poznańskim. Pracę
doktorską „Wpływ zahamowanej rotacji na rozpraszanie niskoenergetycznych neutronów
przez związane protony” obronił na Wydziale Fizyki UW. Jest autorem wielu prac
publikowanych w renomowanych czasopismach i często cytowanych. Jeden z nich został
wskazany został w bazie Current Contents jako klasyk cytowań a inny jest jednym z setki
najbardziej cytowanych artykułów pisma „Reviews of Modern Physics”. Prace profesora
Kołosa dotyczyły cząstek elementarnych, m.in. mionów i neutrinów. Wraz z kolegami z
Wydziału Chemii UW był autorem teorii oddziaływań międzycząsteczkowych. Włodzimierz
Kołos został wyróżniony wieloma nagrodami, polskimi i międzynarodowymi. Otrzymał,
między innymi, Medal im. Mikołaja Kopernika przyznawany przez PAN, Medal
Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego, oraz tytuł doktora honoris causa
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Otrzymał też medal Międzynarodowej
Akademii Nauk Kwantowo-Molekularnych. Interesował się problemami relacji nauki i
kościoła, brał udział w seminariach w Castel Gandolfo organizowanych przez Jana Pawła II.
Angażował się w wiele spraw publicznych, był między innymi jednym z sygnatariuszy listu
otwartego do intelektualistów radzieckich w sprawie dialogu polsko-rosyjskiego i ujawnienia
sprawców zbrodni katyńskiej.
Stefan Pieńkowski (1883 - 1953) jest uważany za twórcę ośrodka fizyki
doświadczalnej UW. Był kierownikiem Zakładu Fizyki Doświadczalnej UW a potem
dyrektorem Instytutu Fizyki Doświadczalnej UW (1921-1953), z którego wyszło i trafiło do
polskich uczelni kilkudziesięciu profesorów. Był rektorem UW w latach 1925-1926, 1933-

5
1936, 1945-47 i rektorem Tajnego Uniwersytetu w czasie okupacji. Członek PAU i PAN,
współzałożyciel i wieloletnim prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Autor znanego
podręcznika "Fizyka Doświadczalna". Zajmował się głównie zjawiskiem fotoluminescencji,
zjawiskiem Ramana, zastosowaniami promieni X do analizy strukturalnej i
promieniotwórczością.
Marian Smoluchowski (1872-1917) kształcił się w Wiedniu, najpierw w
Theresianum a później na Uniwersytecie Wiedeńskim. Po doktoracie pracował w
laboratoriach słynnych fizyków Gabriela Lippmanna, Lorda Kelvina i Emila Warburga.
Stanowisko profesora uzyskał na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie zajął się m. in. teorią
ruchów Browna. Był autorem fundamentalnych prac dotyczących kinetyczno-molekularnej
teorii materii i fizyki statystycznej. Wspólnie z Einsteinem wyjaśnił dlaczego niebo ma kolor
niebieski. W 1913 r. opublikował ważną poznawczo i epistemologicznie inspirującą
statystyczną interpretację drugiej zasady termodynamiki. Jego prace istotnie przyczyniły się
do zaakceptowania przez społeczność naukową realnego istnienie atomów. W 1913 r.
Smoluchowski objął kierownictwo Katedry Fizyki Eksperymentalnej UJ, został też wybrany
jego rektorem ale nie podjął funkcji, gdyż zmarł na dezynterię. Warto dodać, że wraz z
bratem Tadeuszem należał do czołówki europejskich alpinistów. W Polsce pełnił funkcję
prezesa Sekcji Taternickiej, zasłynął wieloma pierwszymi wejściami na szczyty w Alpach.

Wojciech Rubinowicz (1889 - 1974). Fizyk teoretyk, długoletni prezes Polskiego

Towarzystwa Fizycznego. Był profesorem Uniwersytetu w Lublanie, Politechniki Lwowskiej
Uniwersytetu Lwowskiego a po wojnie Uniwersytetu Warszawskiego. Członek PAN i PAU.
Jest autorem wielu prac i podręczników z dziedziny fizyki kwantowej i promieniowania
elektromagnetycznego. Jego najbardziej znane prace to „Wektory i tensory” (1950) i
„Kwantowa teoria atomu” (1954).
Z UW związany był też Profesor Leonard Sosnowski (1911 - 1986), zajmujący się
fizyką ciała stałego. Karierę naukową rozpoczął jako asystent prof. Stefana Pieńkowskiego.
Przed wojną uzyskał stypendium na dwuletni pobyt w Laboratorium Cavendisha w
Cambridge. Doktorat obronił w roku 1944 na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. W czasie
wojny uczestniczył w tajnym nauczaniu na poziomie uniwersyteckim. Wziął udział w
powstaniu warszawskim w oddziale im. Kilińskiego. Po powstaniu trafił do obozu
niemieckiego w Niemczech, a po jego wyzwoleniu znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie
pracował nad półprzewodnikami w laboratorium Admiralicji. Po powrocie do kraju 1947

6
kontynuował te prace na Wydziale Fizyki UW. Był kierownikiem Zakładu Fizyki Ciała
Stałego w Instytucie Fizyki Doświadczalnej, a w latach 1966-1972 dziekanem Wydziału. Był
też, po prof. Pieńkowskim, dyrektorem Instytut Fizyki PAN. Działał na arenie
międzynarodowej, w Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej i Stosowanej (IUPAP), której w
latach 1978–1981 pełnił funkcję prezesa. Odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu
Odrodzenia Polski (1954), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem
Sztandaru Pracy I klasy.

Marian Danysz (1909 - 1983), profesor UW zajmujący się fizyką jądra atomowego
oraz fizyką cząstek elementarnych. Zasłynął odkryciem (wraz z Jerzym Pniewskim)
pierwszego hiperjądra i stanów izomerycznych hiperjąder oraz udziałem w odkryciu
pierwszego podwójnego hiperjądra. Był profesorem UW i członkiem PAN. Odgrywał ważną
rolę w rozwijaniu międzynarodowej współpracy fizyków pełniąc funkcję wicedyrektora
słynnego instytutu fizyki jądrowej w Dubnej a także wiceprezesa IUPAP (The International
Union of Pure and Applied Physics) (1963-1969).

Henryk Niewodniczański (1900 – 1968) studiował, doktoryzował i habilitował się na

Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Był też uczniem Nielsa Bohra. Uzyskał
stypendium umożliwiające mu wyjazd na Uniwersytet w Tybindze, gdzie pracował pod
kierunkiem prof. Waltera Gerlacha. Kolejne stypendium Fundacji Rockefellera w Cambridge
wykorzystał na pracę w Royal Mond Laboratory pod kierunkiem odkrywcy jądra atomowego,
lorda Ernesta Rutherforda. Następnie przeniósł się do Cavendish Laboratory, także
kierowanego przez Rutherforda.
W roku 1937 objął Katedrę Fizyki w Poznaniu, a dwa lata później otrzymał Katedrę
Fizyki Doświadczalnej na Uniwersytecie Wileńskim. Po wojnie rozpoczął wykłady w
Nowym Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu oraz w UMCS w Lublinie, ale już w
roku 1946 został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie kierował
wszystkimi katedrami fizyki, z których powstał Instytut Fizyki UJ. W tym Instytucie, który
obecnie nosi jego imię, profesor Niewodniczański zainicjował i prowadził budowę małego
cyklotronu C-48. Miał też ogromne osiągnięcia dydaktyczne, wypromował 40 doktorów, z
którymi utrzymywał serdeczne, przyjacielskie stosunki.
Jego główne odkrycia związane są z optyką atomową i fizyką jądrową. M. in. dowiódł
eksperymentalnie istnienia tzw. magnetycznego promieniowania dipolowego. Jest autorem
bardzo wielu publikacji i członkiem kilkunastu krajowych i zagranicznych towarzystw
naukowych. Rozwijał współpracę międzynarodową, uczestniczył w tworzeniu Zjednoczonego

7
Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej i był członkiem jego Rady Naukowej. Otrzymał wiele
nagród naukowych i został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu
Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w rozwoju nauki polskiej”. Imię Profesora Henryka
Niewodniczańskiego nosi jedna z ulic w Krakowie-Swoszowicach.
Aleksander Wolszczan (1946), radioastronom, studiował na Uniwersytecie Mikołaja
Kopernika w Toruniu, gdzie otrzymał magisterium i doktorat. Odbył staż w Max-Planck-
Institut für Radioastronomie w Bonn, instytutu dysponującego radioteleskopem Effelsberg. W
latach 1980. wyjechał do Cornell University – uniwersytetu posiadającego największy
wówczas na świecie radioteleskop znajdujący się na wyspie Portoryko. Dzięki temu
radioteleskopowi Wolszczan odkrył pierwsze trzy planety nienależące do Układu
Słonecznego i opublikował w czasopismach Nature i Science dwie ważne prace: A planetary
system around the millisecond pulsar PSR1257 + 12, A. Wolszczan, D.A. Frail, „Nature”
1992 oraz Confirmation of Earth-Mass Planets Orbiting the Millisecond Pulsar PSR B1257 +
12, A. Wolszczan, „Science” 1994.

Aleksander Wolszczan jest członkiem wielu towarzystw naukowych, jak: Polskia

Akademiia Nauk, American Astronomical Society, American Association for the
Advancement of Science, International Union of Radio Science, International Astronomical
Union i Polish Institute of Arts and Sciences of America. Otrzymał też wiele nagród i
odznaczeń, m. in. Nagrodę Młodych Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. W 1995
odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej W 1996 otrzymał
nagrodę Beatrice M. Tinsley Prize od American Astronomical Society. Otrzymał też nagrody
Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1992) i Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1993).

Przez czasopismo „Nature” został uznany za autora jednego z 15 fundamentalnych

odkryć z dziedziny fizyki a w roku 1998 znalazł się też na liście 25 odkrywców wszech
czasów, opublikowanej przez pismo „Astronomy”.

Z końcem września 2008 ukazała się w polskiej prasie informacja o współpracy

Wolszczana w latach 1973–1986 ze Służbą Bezpieczeństwa. Wolszczan to potwierdził,
zaznaczając że przekazywał informacje nieistotne i nikomu nie zaszkodził. Przypominam
sobie, że w czasie Stanu Wojennego sam byłem nachodzony przez urzędników SB, którzy
chcieli się czegoś dowiedzieć na temat inżynierii genetycznej i jej zastosowań praktycznych.
Nie widziałem powodów dla których miałbym takich informacji nie udzielać, nie mogły one
komukolwiek przynieść szkody.

8
 Andrzej Udalski (ur. 1957), astronom, związany z Uniwersytetem Warszawskim.
Doktoryzował się i habilitował na UW. Tytuł jego rozprawy habilitacyjnej brzmiał „Masowa
fotometria gwiazd w kierunku centrum Galaktyk”. Jest profesorem nauk fizycznych (od roku
2000), dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego i
kierownikiem Katedry Astrofizyki Obserwacyjnej. Kieruje międzynarodowym projektem
OGLE (Optical Gravitational Lensing Experiment), wraz z którym dokonał odkrycia 30
planet poza słonecznych. W latach 1995–1996 uczestniczył w budowie Teleskopu
Warszawskiego w Obserwatorium Las Campanas w Chile. Jest też członkiem PAN i PAU
oraz redaktorem naczelnym czasopisma „Acta Astronomica”. W 2002 został laureatem
Nagrody Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk ścisłych za „rewizję skali
odległości we Wszechświecie i odkrycie wielu ciemnych obiektów towarzyszących
gwiazdom”. Jest posiadaczem wielu nagród i odznaczeń. W 2012 prezydent Bronisław
Komorowski za ”wybitne osiągnięcia w pracy naukowo-badawczej i działalności
dydaktycznej, za zasługi na rzecz rozwoju nauki w Polsce i na świecie oraz wspieranie
międzynarodowej współpracy naukowej”, odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu
Odrodzenia Polski. Otrzymał też Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia
naukowe a także nagrodę Dan David Prize.. W roku 2009 otrzymał grant (2,5 miliona euro) z
programu Ideas Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych jako wsparcie dla „nowatorskich
projektów naukowych”. Niemieckie towarzystwo astronomiczne przyznało mu medal Karla
Schwarzschilda za osiągnięcia w dziedzinie astronomii.

Wśród przyrodników na wyróżnienie z pewnością zasługuje Andrzej Tarkowski

(1933 – 2016) z UW. Za swoje badania w dziedzinie embriologii ssaków został on
uhonorowany prestiżową nagrodą Japan Prize, przyznawaną co roku przez Japońską
Fundację Nauki i Techniki. Wraz z dr Anne McLaren wykazał on możliwość hodowli
wczesnych zarodków poza organizmem matki i przeprowadzania na nich różnorodnych
zabiegów, a następnie transplantacji do zastępczych matek. Badania te wykazały, że możliwe
jest sztuczne uzyskanie bliźniąt jednojajowych lub wieloraczków oraz otrzymanie tak
zwanych chimer, czyli osobników powstałych z dwóch genetycznie różnych zarodków.

Kontynuatorką prac Andrzeja Tarkowskiego jest Magdalena Żernicka-Goetz,

absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, od wielu lat pracująca za granicami Polski.
Kieruje dwoma grupami badawczymi, jedną w Cambridge (GB) i drugą w California Institute
of Technology (Caltech), jednej z najlepszych amerykańskich uczelni. Jest znakomitym
eksperymentatorem i autorką wielu szeroko cytowanych prac. Ostatnio wydała (wraz z

9
Rogerem Highfieldem) książkę „The Dance of Life”. Wystarczy spojrzeć na spis rozdziałów,
aby zachęcić się do przeczytania tej książki. Dla przykładu: „Birth of the Body Plan”;
„Should human embryos Be Used in Research”; „Quest for the Synthetic Embryo””New Age
of Creaive Biology”. Pierwsze zdania wstępu brzmią: „How many things in life are more
intriguing than the story of how you build your body and your mind all by yourself? The
origin and development of a new life is one of the greatest mysteries of biology, yet this is
something that all of us have done”.” Książka wzbudziła mnóstwo zachwytów i miała
entuzjastyczne recenzje. Alice Roberts Uniwersytetu w Birmingham pisze „Quite simply the
best book about science and the life that I have ever read; Emily W. Sillingham: „Of all
biological sciences, developmental biology may be the most complicated, but Magdalena
Zernicka – Goettz makes it easier in the Dance of Life”. I jeszcze, Virginia E. Papaioannou z
Uniwersytetu w Columbia: „Magdalena Zernicka – Goetz has written a memoire from the
heart. It is a lovely evocation of the triumphs and crushing disappointments of the roller-
coaster ride in the pursuit of scientific truth”. Warto zaznaczyć, że książka jest napisana w
sposób dostępny nie tylko dla specjalistów od spraw związanych z rozwojem. Będzie ona w
niedługim czasie przetłumaczona na język polski.

Spośród biologów należy też wyróżnić Wacława Gajewskiego (1911 - 1997),

promotora mojej pracy doktorskiej. Był na Uniwersytecie Warszawskim znakomitym
wykładowcą. Jako jedyny z polskich genetyków nie stał się zwolennikiem obowiązującego
latach 50. Łysenkizmu i związał się z antykomunistyczną opozycją. Z tego powodu nie mógł
przed rokiem 1956 prowadzić wykładów, pozwolono mu jedynie na pracę w Ogrodzie
Botanicznym UW. W roku 1976 podpisał list protestacyjny do Sejmu PRL przeciwko
zmianom w Konstytucji. W grudniu 1981 był jednym z dwóch członków PAN (drugim był
Władysław Kunicki-Goldfinger), których nakazano internować. Nakaz ten cofnięto na skutek
interwencji kierownictwa PAN.

Warto przypomnieć, że w latach 50. lekturą obowiązującą wszystkich licealistów było

dzieło „O sytuacji w biologii”, stanowiące zapis z sesji Wszechzwiązkowej Akademii Nauk
Rolniczych Imienia W.L. Lenina, 31 lipca – 7 sierpnia 1948. W dziele tym usiłowano
udowodnić, że jedyną prawdziwą nauką przyrodniczą jest propagowana przez partię nauka
lansowana przez Trofima Łysenkę podczas gdy tzw. Mendelizm i Morganizm są wrednymi
naukami imperialistycznymi, przedstawiającymi fałszywe twierdzenia o istnieniu związku
chemicznego DNA, który jakoby zawiera informacje o wszystkich cechach żywych
organizmów, przekazywane poprzez komórki rozrodcze z pokolenia na pokolenie. Łysenkizm

10
negował wszystkiemu temu, co jest obecnie podstawą nauczania biologii we wszystkich
krajach na świecie.

Wspomniany wyżej Władysław Kunicki-Goldfinger (1916 - 1995) ukończył studia

biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, na którym pozostał przez krótki czas jako
stypendysta. W roku 1939 udało mu się wyjechać do Lwowa, skąd zesłano go do guberni
Archangielskiej. Z armią generała Andersa przeszedł przez Persję, Palestynę, Egipt do Włoch.
Wrócił do Polski i rozpoczął pracę na UMCS w Lublinie, po czym na Uniwersytecie
Wrocławskim i w końcu na UW. Zajmował się genetyką bakterii. Był autorem wielu książek i
artykułów naukowych, a także książeczek popularnonaukowych, jak "Szukanie możliwości",
"Ewolucja jako gra przypadków i ograniczeń" i "Znikąd donikąd".

Na liście znakomitych polskich uczonych powinno znaleźć się przynajmniej kilku

wybitnych medyków. Jednym z nich był Hilary Koprowski, (1916 – 2013), twórca licznych
szczepionek, w tym szczepionki przeciwko polio. Był to człowiek renesansu. Nie tylko
znakomity lekarz i naukowiec odnoszący sukcesy w różnych działach medycyny, ale również
pianista i kompozytor, autor noweli i poezji, zbieracz dzieł sztuki.

Urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej, kończył liceum im. Mikołaja Reja i
uczył się muzyki w Warszawskim Konserwatorium Muzycznym i w Akademia Św. Cecylii
w Rzymie. W czasie wojny pracował w instytucie wirusologicznym w Rio de Janeiro, skąd
w roku 1944 przeniósł się do USA i został przyjęty do pracy w Zespole Badań
Wirusologicznych i Riketsjologicznych. Doktoryzował się z nauk przyrodniczych w Widener
College, Chester (Pensylwania) i z nauk humanistycznych w Holy Family College,
Philadelphia. Przeniósł się do Filadelfii, gdzie mieszkał do końca życia. Był profesorem
i dyrektorem Instytutu Anatomii i Biologii im. Wistara, profesorem mikrobiologii
i immunologii Uniwersytetu Pensylwanii w Filadelfii, dyrektorem Centrum Neurowirologii
i Biotechnologii Uniwersytetu Tomasza Jeffersona w Filadelfii.

W latach 40. wielkim problemem była w USA wywoływana przez wirusa choroba
polio. Jedną z jej ofiar by prezydent Roosevelt. Koprowski zapoznał się z pracami
bakteriologa z Południowej Afryki Maxa Theilera, który pracował nad szczepionką przeciwko
wirusowi żółtej febry, za które w roku 1951 otrzymał Nagrodę Nobla. Theiler do konstrukcji
swojej szczepionki wykorzystywał osłabione wirusy. Koprowski poszedł tą samą drogą:
zakażał wirusami szczury, pobierał wycinki ich mózgów, zakażał następne, tak by po

11
kilkunastu pasażach otrzymać wirusy osłabione, tzw. atenuowane. Pierwsze próby z nową
szczepionką przeprowadził na sobie.

Szczepionka po raz pierwszy została podana w 1950 roku dziecku, które wytworzyło
swoiste przeciwciała. Po czym zaszczepiono przeciwko grupę 20 dzieci i u każdego dziecka
pojawiły się specyficzne przeciwciała. Wyniki swoich prac nad szczepionką Koprowski
ogłosił w styczniu 1952 roku. Dopiero rok później wyniki swoich badań ogłosił Salk, a po
nim – Sabin. Pierwsze masowe szczepienia przeprowadzono w 1958 roku w Afryce, gdzie
polio wystąpiło na masową skalę. W Polsce też mieliśmy znaczna liczbę zakażeń, pamiętam,
że w liceum miałem dwóch kolegów cierpiących na polio. Szczepionka okazała się skuteczna
i bezpieczna, zaczęto ją stosować na całym świecie. W roku 1959 ówczesny dyrektor PZH,
prof. Feliks Przesmycki, uzyskał dla Polski za darmo, dzięki protekcji Koprowskiego,
dziewięć milionów dawek z firmy farmaceutycznej Wyeth.

Koprowski założył w Polsce Fundację, której celem było promowanie młodych

utalentowanych naukowców oraz wspomaganie nauk biologicznych i medycznych. Był
członkiem licznych prestiżowych stowarzyszeń naukowych, został odznaczony Krzyżem
Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał doktorat honoris causa.
Akademii Medycznych w Poznaniu i w Warszawie a także tytuł Honorowego Obywatela
Warszawy i Order Uśmiechu. Miałem okazję gościć Go na Uniwersytecie Warszawskim,
gdzie wygłosił wykład o wynalezionych przez siebie szczepionkach. Przedstawiając go
użyłem sformułowania „pracujący w Stanach uczony polskiego pochodzenia”, na które ostro
zareagował: „Ja jestem Polakiem a nie uczonym polskiego pochodzenia”. Jest on
niewątpliwie jednym z najwybitniejszych polskich uczonych.

Zbigniew Religa (1938 – 2009) kardiochirurg, jako pierwszy w Polsce przeprowadził

przeszczep serca. Ukończył medycynę w Warszawie w roku 1963. Przez kilkanaście lat
pracował w Szpitalu Wolskim, gdzie uzyskiwał kolejne stopnie specjalizacji w chirurgii. W
latach siedemdziesiątych pracował w Mercy Medical Center na Long Island a także w
Massachusetts General Hospital, w Houston i w Cleveland Clinic. Po powrocie ze Stanów był
jedynym w Polsce lekarzem, który potrafił operować tętnice kręgowe. W roku 1975 wyjechał
ponownie do Stanów i pracował na oddziale kardiochirurgii w szpitalu w Detroit razem z
Adrianem Kantrowitzem, pierwszym w Ameryce chirurgiem, który wykonał przeczep
ludzkiego serca tuż po Christianie Barnardzie z Kapsztadu. Nie przyjął propozycji pozostania
w Stanach i wrócił do Polski. Początkowo pracował w Instytucie Kardiologii w Aninie a od
roku 1983 kierował Kliniką Kardiologii w Zabrzu. W tej klinice zebrał zespół młodych
12
lekarzy i skompletował niezbędną aparaturę. Trzy pierwsze operacje przeszczepu serca nie
powiodły się – pacjenci umierali po kilku dniach, ale następne zakończyły się powodzeniem.

Religa bardzo dbał o dobry kontakt z mediami. Założył Fundację Rozwoju

Kardiochirurgii, poprzez którą zapraszał na koncerty słynnych śpiewaków, jak Plácido
Domingo czy José Carreras. Dzięki temu fundacja gromadziła pieniądze, które przeznaczała
na prace nad biologicznymi zastawkami i sztucznym sercem. Pierwsze takie serce zostało
wszczepione pacjentowi przez syna Religi, dr. Grzegorza Religę w 2013 r. Interesował się
również etyczną stroną przeszczepów serca i konsultował się z Józefem Tishnerem, który
rozwiewał wszelkie jego obawy. Religa prowadził również działalność polityczną. Na prośbę
Lecha Wałęsy przystąpił do Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform i z powodzeniem
kandydował do Senatu RP. Opuścił BBWR i zarejestrował partię Republikanie, której nie
udało się wejść do Sejmu. W 2005 r. również bez powodzenia kandydował na urząd
prezydenta RP. W 2005 r. został ministrem zdrowia w rządach Kazimierza Marcinkiewicza i
Jarosława Kaczyńskiego. W roku 2008 został przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego
odznaczony Orderem Orła Białego. Zmarł na raka płuc w roku 2009.

Kolejnym wybitnym lekarzem jest Witold Rużyłło (ur. 1939), doktor honoris causa
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Studiował na tym samym uniwersytecie, odbył
długi staż w szpitalu uniwersyteckim w Ottawie. Specjalista w zakresie kardiologii, wielki
autorytet w dziedzinie kardiologii interwencyjnej. Od roku 1975 jest związany z Instytutem
Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Aninie, którego
dyrektorem został po śmierci prof. Zbigniewa Religi. W latach 1998-2001 był prezesem
Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.

W roku 1964 przeprowadził pierwszy w Polsce zabieg diagnostycznej koronarografii,

a w 1975 roku – biopsji mięśnia sercowego. Był w Polsce pionierem wielu nowoczesnych
technik operowania serca i naczyń krwionośnych. W latach 1980-82 był koordynatorem
programu leczenia polskich dzieci z wrodzonymi wadami serca w Deborah Heart and Lung
Center w USA a rok później kierownikiem programu leczenia operacyjnego dzieci
z wrodzonymi wadami serca. Ten ostatni był prowadzony we współpracy ze Szpitalem
Uniwersyteckim w Utrechcie. Stworzył Oddział Kardiologii Dziecięcej w kierowanej przez
niego Klinice Kardiologii Ogólnej, gdzie z powodzeniem zoperowano kilkaset dzieci. Za tę
działalność otrzymał od dzieci dar: Order Uśmiechu.

13
 Wśród wybitnych lekarzy nie można pominąć okulisty, prof. Tadeusza Krwawicza
(1910 – 1988). Początkowo, zgodnie z wolą ojca górnika, studiował w roku 1931 na
Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Po roku zdecydował się przenieść na medycynę.
Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w roku 1938 uzyskał dyplom
lekarza a rok później doktora medycyny. Pracował jako asystent w Klinice Okulistycznej
prof. Adama Bednarskiego. W czasie II wojny światowej zajmował się Lwowiakami
poranionymi w wyniku bombardowań miasta. W roku 1944 Krwawicz został wcielony do II
Armii Wojska Polskiego a po wojnie rozpoczął pracę na Uniwersytecie Marii Skłodowskiej
Curie w Lublinie. Wkrótce został dyrektorem uniwersyteckiej Kliniki Okulistycznej, gdzie
rozwinął badania nad leczeniem zaćmy. Jest to jedna z najczęściej występujących chorób
oczu, często kończących się ślepotą. Krwawicz zaproponował zastosowanie krioterapii
do leczenia zaćmy. Zamrożenie soczewki oka pozwalało na wyjęcie gałki ocznej i swobodne
wykonanie operacji. Metoda ta została przyjęta przez lekarzy okulistów na całym świecie.
W roku1966 wybrano go pierwszym prezesem Międzynarodowego Towarzystwa
Kriooftalmologii. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Specjalną
Międzynarodowego Towarzystwa Kriochirurgii (1968), Nagrodę im. Th. Axenfelda
na Europejskim Kongresie Okulistów w Budapeszcie (1972), Światową Nagrodę w dziedzinie
chirurgii Nessim Habiffa na Uniwersytecie w Genewie (1974), a także liczne medale
za zasługi lekarskie i pedagogiczne. W 1970 roku w Bogocie został odznaczony
za osiągnięcia w kriochirurgii przez prezydenta Kolumbii Złotym Medalem Barraquer y
Barraquer. W swojej klinice w Lublinie wykształcił bardzo wielu lekarzy okulistów
pracujących w klinikach w Polsce i w wielu krajach na świecie. Jego imię nosi obecnie
Katedra Okulistyki Akademii Medycznej w Lublinie. Międzynarodowa Rada Okulistyki co
roku przyznaje Złote Medale Tadeusza Krwawicza, ufundowane przez fundację jego imienia.

Odkryciem o dużym znaczeniu praktycznym, było niedawne wynalezienie przez

zespół Jacka Jemielitego, Anny Kowalskiej i Edwarda Darżynkiewicza z UW,
szczepionki przeciwko nowotworom. O odkryciu tym stało się głośno, gdy koncerny Sanofi i
Roche zakupiły licencje na stosowanie tej szczepionki, płacąc każdy po 400 mln. euro. Te
pieniądze nie trafiły jednak bezpośrednio do wynalazców, lecz do niemieckiej firmy
biotechnologicznej, która przeprowadziła próby kliniczne. Takie próby kosztują po 30 – 40
mln. euro, na co Uniwersytetu Warszawskiego zdecydowanie nie stać. Niemiecka firma
zaryzykowała i jak widać, zarobiła na tym niezłe pieniądze. Stronie polskiej udało się
zapewnić sobie kilku procentowy udział w zyskach z przyszłej sprzedaży szczepionki.

14
 Pośród polskich humanistów palma pierwszeństwa należy się Leszkowi
Kołakowskiemu (1927 - 2009). Zajmował się historią filozofii i religii, był eseistą,
prozaikiem, kawalerem Orderu Orła Białego. Syn Jerzego Juliana Kołakowskiego, działacza
społecznego i oświatowego. W czasie wojny, w roku 1943 mieszkał między innymi w jednym
mieszkaniu, razem z ratowanymi przez Irenę Sendlerową Żydami. W 1943 roku ojciec Leszka
Kołakowskiego został aresztowany przez Gestapo i zgładzony na Pawiaku. W roku 1945
Kołakowski przeniósł się do Łodzi i rozpoczął studia na Uniwersytecie Łódzkim. W tymże
roku wstąpił do komunistycznego Akademickiego Związku Walki Młodych „Życie” a 1945
do PPR. W 1949 przeniósł się do Warszawy. W roku 1950 był jednym 8 studentów którzy
podpisali list otwarty do Władysława Tatarkiewicza, krytykującym go za to, że na
prowadzonym przez niego seminarium dopuszczał się do „czysto politycznych wystąpień o
charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce.”.

Jak widać, Kołakowski, tak jak niemała liczba uczonych, dał się uwieść hasłom
komunistów. Na szczęście, bardzo szybko przejrzał na oczy. W roku 1965, wraz z Marią
Ossowską i Tadeuszem Kotarbińskim, sporządził opinię, która została wykorzystana przez
obronę w procesie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, oskarżonych o
„rozpowszechnianie (...) fałszywych wiadomości” w napisanym przez nich Liście otwartym do
Partii, a w roku 1966 wygłosił na moją prośbę wykład na UW „Rozwój kultury polskiej w
ostatnim 10-leciu”, za który wyrzucono go z partii. W obronie Kołakowskiego wystąpiło 15
literatów, w tym Paweł Beylin, Marian Brandys, Jacek Bocheński, Tadeusz Konwicki, Igor
Newerly, Julian Stryjkowski i Wiktor Woroszylski. W 1968, za udział w wydarzeniach
marcowych, odebrano mu prawo wykładania i publikowania, co stało się przyczyną jego
emigracji. Wykładał na uniwersytetach Yale, New Haven, Berkeley i Oksfordzie. Jego esej
„Tezy o nadziei i beznadziejności” (paryska „Kultura”, 1971), zainspirował powstanie KOR-u
i Uniwersytetu Latającego. Z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki otrzymał tytuł
Honorowego Obywatela Gminy Garbatka-Letnisko, w której przebywał w czasach II wojny
światowej.

Pierwszym tekstem Kołakowskiego, skonfiskowanym przez cenzurę, był napisany w

roku 1956 dla „Po Prostu” manifest „Czym jest socjalizm”. Do innych znanych tekstów
Kołakowskiego należą „Jednostka i nieskończoność”, „Wolność i antynomie wolności w
filozofii Spinozy”, „Świadomość religijna i więź kościelna”, trzytomowa książka „Kultura i
fetysze”, „Obecność mitu”, „Husserl i poszukiwanie pewności”. Zajmował się również
pisaniem tekstów literackich, których przykładem może być „13 bajek z królestwa Lailonii

15
dla dużych i małych” a także „Rozmowy z Diabłem” i „Cztery bajki o identyczności”. Wydał
też książkę „Mini wykłady o maxi sprawach” która zawierała jego audycje w TVP
poświęcone władzy, tolerancji, zdradzie, równości, sławie i kłamstwu a także znakomity esej
„Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań”.

Roman Witold Ingarden (1893 – 1970), filozof i estetyk. Studiował filozofię na

uniwersytetach we Lwowie, Wiedniu i Fryburgu a także filozofię, psychologię, matematykę i
fizykę w Getyndze. Doktorat pt. „Intuicja i intelekt u H. Bergsona” wykonał pod opieką E.
Husserla. Habilitował się we Lwowie na podstawie pracy wydanej w języku niemieckim
„Essentiale Fragen” (1925). Był profesorem uniwersytetów we Lwowie, UJ i UW, wykładał
fenomenologię na uniwersytecie w Oslo. Od 1945 członek PAU, 1958 — PAN. Był
redaktorem czasopism „Studia Philosophica” i „Kwartalnik Filozoficzny”. Był
przedstawicielem kierunku zwanego fenomenologią. Opracował teorię literatury, którą
przedstawił w rozprawie „O dziele literackim”. Jego najbardziej znanym dziełem jest
książka „Spór o istnienie świata” zawierająca podsumowanie całego jego dorobku.

Barbara Skarga (1919 - 2009), filozofka zajmująca się filozofią nowożytną, profesor
nauk humanistycznych, związana z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. Ma za sobą
wyjątkowo piękną kartę okupacyjną. W czasie wojny była łączniczką AK o pseudonimie
EWA. W 1944 aresztowana przez NKWD i skazana na 10 lat obozu pracy. Więziona w
łagrach najpierw na Litwie, później na Syberii. Po z wyjściu z GUŁAGU dostała nakaz
dożywotniego osiedlenia się w kołchozie. Do Polski wróciła dopiero w roku 1955 i podjęła
studia początkowo na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, a następnie na
Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Doktorat
("Narodziny pozytywizmu polskiego") obroniła na UW, a habilitację ("Ortodoksja i rewizja w
pozytywizmie francuskim) w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Wspomnienia z okresu
zsyłki opisała w swojej książce "Po wyzwoleniu (1944-1956)", wydaną po raz pierwszy pod
pseudonimem Wiktoria Kraśniewska w Paryżu w 1985 roku. Była członkinią Towarzystwa
Kursów Naukowych. Poza wspomnianą wyżej książką autobiograficzną wydała szereg
innych, m.in. „Narodziny pozytywizmu polskiego 1831–1864”, „Kłopoty intelektu. Między
Comte’em a Bergsonem”, „Czas i trwanie. Studia nad Bergsonem”, „Przeszłość i
interpretacje” i „Granice historyczności” .
Za swoje zasługi została odznaczana przez Prezydenta Lecha Wałęsę Orderem Orła
Białego „w uznaniu znamienitych zasług położonych dla Rzeczypospolitej Polskiej”. Była
członkiem Kapituły tego odznaczenia i Kanclerzem Orderu Z tej funkcji złożyła rezygnację

16
po wypowiedzi Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który stwierdził w trakcie swojej kampanii
wyborczej, że niektóre osoby nagrodzone tym odznaczeniem przez Aleksandra
Kwaśniewskiego są zasłużone dla PRL. W roku 2000 przyznano jej tytuł doktora honoris
causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Jadwiga Puzynina (1928) językoznawczyni i badaczka literatury, profesor nauk
humanistycznych. Związana z Uniwersytetem Warszawskim, na którym obroniła doktorat i
habilitację. Na Wydziale Polonistyki UW, którego była Dziekanem, zorganizowała Pracownię
Słownika Języka Cypriana Kamila Norwida. Aktywnie uczestniczyła w opozycji
antykomunistycznej, współpracowała z Komitetem Obrony Robotników, wspierała
represjonowanych studentów, podpisała tzw. Memoriał 101, list protestacyjny do Sejmu PRL
przeciwko zmianom w konstytucji. W roku 1982 została na kilka dni internowana. Jest
autorką i współautorką podręczników do nauki języka polskiego w szkołach średnich.
Najbardziej znanym jest podręcznik napisany wspólnie ze Stanisławem Dubiszem i Marią
Nagajową „Język i my: podręcznik do języka polskiego dla klasy I szkół średnich”.
Jadwiga Puzynina została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia
Polski, wyróżniona Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” i Medalem
Uniwersytetu Warszawskiego. Jest też laureatką Nagrody im. Księdza Idziego
Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL. W 2013 otrzymała ustanowioną przez
Prezydenta RP nagrodę – medal „Zasłużony dla Polszczyzny”.
Maria Janion (1926 - 2020). Piszę te słowa w dniu, w którym media doniosły o
śmierci Pani Profesor. Była wybitną znawczynią literatury, w szczególności okresu
romantyzmu. Członkini Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, doktor
honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego. Związana m.in. z Instytutem Badań Literackich
PAN, Uniwersytetem Gdańskim i Uniwersytetem Warszawskim. Wypromowała dwudziestu
doktorów. Była nie tylko wielką pisarką, ale angażowała się (po dobrej stronie) w wiele
działań społecznych i politycznych. W czasie wojny działała w podziemnym ZHP a po wojnie
w opozycji. Była jednym z założycieli Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1982 w
ramach represji politycznych zwolniona z Uniwersytetu Gdańskiego (przywrócona w 1983).
Była znana z wyrazistych i krytycznych opinii na temat polskich mitów narodowych, rasizmu,
antysemityzmu i homofobii. Przez 10 lat (1968–1978) była redaktorką naczelną serii
„Historia i Teoria Literatury”. W roku 2007 otrzymała nagrodę Nike za książkę
„Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury”. Bardzo będzie Jej brakowało.

17
 Renata Grzegorczykowa (1931) językoznawczyni, profesor Uniwersytetu
Warszawskiego. Po studiach na Uniwersytecie Warszawskim pozostała na nim, pracując
początkowo pod kierunkiem Witolda Doroszewskiego w Pracowni Leksykologicznej przy
Katedrze Języka Polskiego, a następnie w Instytucie Języka Polskiego Wydziału Polonistyki.
Doktorat uzyskała na podstawie książki „Czasowniki odimienne we współczesnym języku
polskim” a habilitację na podstawie książki „Funkcje semantyczne i składniowe polskich
przysłówków. Pełniła na UW liczne funkcje, w tym wicedyrektora w Instytucie Języka
Polskiego Wydziału Polonistyki UW, a od 1981 do 1984 dyrektora tego Instytutu. Kierowała
też Zakładem Budowy Gramatycznej Współczesnego Języka Polskiego. Była kierowniczką
międzynarodowego projektu badawczym „Porównawcza semantyka leksykalna”,
realizowanego na UW we współpracy z uniwersytetami w Pradze, Moskwie, Kijowie i
Sztokholmie. Renata Grzegorczykowa. Jest członkiem wielu towarzystw naukowych, takich
jak Polskie Towarzystwo Językoznawcze, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Komitet
Językoznawstwa PAN (Komisja Etnolingwistyczna, Komisja Frazeologiczna, Komisja Teorii
Języka), Międzynarodowy Komitet Slawistów (Komisja Budowy Gramatycznej Języków
Słowiańskich). Opublikowała ponad dwieście prac, w tym „Indeks a tergo do „Słownika
języka polskiego” S. B. Lindego” (1965; wspólnie z Zofią Kurzową i Jadwigą Puzyniną),
„Czasowniki odimienne we współczesnym języku polskim” (1969), „Zarys słowotwórstwa
polskiego” (pierwsze wydanie: 1972), „Gramatyka współczesnego języka polskiego.
Morfologia” (1984; tom zbiorowy, współredakcja z Romanem Laskowskim i Henrykiem
Wróblem), „Wprowadzenie do semantyki językoznawczej” (pierwsze wydanie: 1990),
„Wykłady z polskiej składni” (od 1996 cztery wydania), „Wstęp do językoznawstwa” (2007).
Andrzej Jan Markowski (ur. 1948) językoznawca, gramatyk normatywny i
leksykograf. Związany z UW od 1971, od 2002 jako profesor zwyczajny w Instytucie Języka
Polskiego Wydziału Polonistyki UW. Członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN,
w latach 2000–2018 przewodniczący, a od 2019 jej honorowy przewodniczący.
Wiceprzewodniczący Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP.
Członek rzeczywisty Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członek Collegium
Invisibile. Na UW obronił pracę doktorską, której tytuł brzmiał „Antonimy przymiotnikowe
we współczesnej polszczyźnie” a w 1990 habilitował się na podstawie rozprawy „Leksyka
wspólna różnym odmianom polszczyzny”. W 1996 uzyskał tytuł profesora.

Na UW pełnił wiele funkcji, m.in. dyrektora Instytutu Języka Polskiego UW,

przewodniczącego Rady Naukowej INP UW. Jest członek Senatu UW, przewodniczącym

18
komisji senackich i rektorskich do spraw pracowniczych i profesorskich. Jest autorem
słowników, m.in. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny”, „Wielki słownik ortograficzny
języka polskiego”, „Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych” a także ok. 160 artykułów
naukowych i kilkuset felietonów popularnonaukowych, jak „Polszczyzna znana i nieznana”,
„Czy znasz polszczyznę?” „Zagadki językowe”, „Jak dobrze mówić i pisać po polsku”, „Język
polski. Poradnik Profesora Andrzeja Markowskiego”). Jest współautorem programu
nauczania i podręcznika „Pamiętajcie o ogrodach…” a także licznych audycji radiowych i
telewizyjnych. Otrzymał Medal Komisji Edukacji Narodowej, tytuł doktora honoris causa
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Radiowy Honorowy Złotym Mikrofonem
„za wybitne osiągnięcia w propagowaniu pięknej polszczyzny na wszystkich antenach
Polskiego Radia” i wiele innych wyróżnień.

Tak jak Leszek Kołakowski był jednym z najwybitniejszych filozofów, tak Zbigniew
Brzeziński (1928 - 2017) jest uznawany za jednego najwybitniejszych polskich politologów.
Jest autorem wielu ważnych książek jak „Power and principle. Memoris of the National
Security Adviser 1977-1981)”, „Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the
Twentieth Century” (1990); „Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX
wieku”, „Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku” (1993), „Spotkania”(1994) „Out
Of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century” (1994), „Cztery lata w
Białym Domu. Wspomnienia doradcy do spraw bezpieczeństwa państwa 1977-1981” (1990).
Miał ważny udział w procesie normalizacji stosunków USA z Chińską Republiką Ludową, a
także przy zawieraniu układu SALT II z ZSRR oraz porozumienia z Camp David,
regulującego pokojowe relacje egipsko-izraelskie. Wspierał antykomunistyczną opozycję
antykomunistycznej opozycji, w tym „Solidarności” w Polsce i mudżahedinów w
Afganistanie.

Otrzymał 6 doktoratów honorowych na Uniwersytetach takich jak Katolicki

Uniwersytet w Dublinie, KUL, UW, UJ, Akademia Obrony Narodowej i Uniwersytet
Wileński, a także liczne odznaczenia państwowe, jak Prezydencki Medal Wolności (Stany
Zjednoczone). Order Orła Białego, Order Stara Płanina (Bułgaria), Order Tomáša Garrigue
Masaryka I klasy (Czechy), „Order Wielkiego Księcia Giedymina I klasy” (Litwa), „Order
Trzech Gwiazd II klasy” (Łotwa), „Krzyż Wielki Orderu Zasługi” (Niemcy), „Wielki Oficer
Orderu Gwiazdy Rumunii” (Rumunia), „Order Za Zasługi I klasy” (Ukraina) i „Order Księcia
Jarosława Mądrego III klasy” (Ukraina).

19
 Został honorowym obywatelem: Przemyśla, Lwowa, Krakowa, Gdańska i Wilna. Był
członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz członkiem zagranicznym
Polskiej Akademii Umiejętności. Pełnił funkcję honorowego przewodniczącego Kolegium
Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W 2006 „Gazeta Wyborcza” wyróżniła
go tytułem człowieka roku. W 2014 został wyróżniony Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Jest patronem ulicy na wrocławskich Strachowicach, W uroczystości odsłonięcia tablicy z
nazwą ulicy wzięli udział m.in. Marek Brzezinski, Lech Wałęsa, Leszek Balcerowicz oraz
ówczesny prezydent Wrocławia, Rafał Dutkiewicz.

Był wykładowcą na Uniwersytecie Harvarda. Zajmował się badaniem tzw.

„narodowego komunizmu” Książka „Soviet bloc. Unity and conflict” została uznana za jedną
z ważniejszych prac poświęconych Europie Wschodniej. W 1959 Uniwersytet Harvarda
przyznał katedrę Brzezińskiego Henry Kissingerowi, w związku z czym Brzeziński przeniósł
się na Uniwersytet Columbia. W 1960 został członkiem Council on Foreign Relations.
Zaangażował się w kampanię prezydencką Johna F. Kennedy’ego, w zespole zajmującym się
sformułowaniem celów polityki zagranicznej. Razem z Williamem Griffithem opublikował w
Foreign Affairs artykuł „Peaceful Engagement in Eastern Europe”, w którym przedstawił
swoją strategię stopniowego przekształcania krajów Europy Wschodniej w państwa neutralne
i demokratyczne, niezależne od ZSRR. W październiku 1961 został dyrektorem utworzonego
na Columbii Instytutu Badań nad Komunizmem. Wśród jego studentów znajdowała się
Madeleine Albright.

W Biurze Planowania Politycznego Departamentu Stanu zajmował się polityką

amerykańską wobec Europy Wschodniej. W listopadzie 1966 Newsweek 1966 poświęcił mu
artykuł The Thinker, określając go „prawdziwą kopalnią nowych idei” oraz „jedną z
najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”. Dla prezydenta Cartera
formułował podstawowe cele polityki zagranicznej USA i wspierał go w kampanii
prezydenckiej, został też jego doradcą w sprawach bezpieczeństwa narodowego. W tej roli
postulował wykorzystanie polityki détente do osłabienia i w konsekwencji upadku ZSRR.
Skłonił prezydenta do wysłania listu do Andrieja Sacharowa, wybitnego fizyka, skazanego na
osiedlenie się poza Moskwą. Z powodzeniem negocjował projekt nawiązania stosunków
dyplomatycznych z Chinami (rok 1979). Domagał się wycofania wojsk radzieckich z
Afganistanu. Wspierał działania J. Cartera dążącego do zapobieżenia groźbie interwencji
ZSSR w Polsce. Kilka lat temu wygłaszał wykład na Uniwersytecie Warszawskim. Sala była
pełna, nie wszyscy słuchacze znaleźli miejsca siedzące. Jeden z nich zadał w dyskusji pytanie

20
trwające dobrych kilkanaście minut. Zapytałem Brzezińskiego co robi by ukrócić zbyt długie
wypowiedzi. Odpowiedział: „Jeśli chcę być niegrzeczny, to proszę o powtórzenie pytania”.

Od Ronalda Reagana, domagał się zróżnicowania polityki wobec ZSRR, Polski i

innych krajów bloku sowieckiego. Z powodzeniem zachęcał wiceprezydenta George’a H.W.
Busha do wizyty w Polsce. W czasie konfliktu w byłej Jugosławii domagał się użycia przez
USA siły w celu przeciwdziałania ludobójstwu. W 1994 wysunięto w Polsce jego
kandydaturę na urząd Prezydenta, którą to propozycję odrzucił. Popiera natomiast
rozszerzenie NATO o Polskę, Czechy i Węgry. W roku 2008 zaangażował się kampanię
prezydencką na rzecz Baracka Obamy. Był zwolennikiem budowy w Polsce elementów tzw.
tarczy antyrakietowej i krytykował administrację George’a Busha za uległość w sprawie
tarczy wobec Rosji.

Nie trzeba chyba wyjaśniać, jakie znaczenie dla polskiej nauki i kultury, a także dla
całego polskiego społeczeństwa, mają prace polskich historyków. W ostatnich trzydziestu
latach historycy mieli sporo pracy aby odkłamać wszystko to, co wychodziło w Polsce w
okresie stalinowskim. Przypomnę, że najwyższym nakładem po Panu Tadeuszu, cieszyła się
„Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs”. Służyła ona
do ideologicznej indoktrynacji nie tylko rosyjskiego, ale również polskiego społeczeństwa.
Liczna grupa historyków wzięła sprawę w swoje ręce i doprowadziła do powstania wielu
ważnych opracowań, w tym co najważniejsze, dobrych podręczników szkolnych. Wydaje się,
że warto przypomnieć sylwetki przynajmniej niektórych z nich.

Jan Nowak-Jeziorański (1914-2005). Studiował ekonomię na Uniwersytecie

Poznańskim a po studiach pracował jako asystent słynnego profesora Edwarda Taylora na
tymże uniwersytecie. Walczył w kampanii wrześniowej, wzięty do niewoli, z której udało mu
się uciec. Był członkiem ZWZ a później AK. Zasłynął jako kurier Komendanta Głównego
AK, któremu pięciokrotnie udało się przewieźć informacje z Warszawy do londyńskiego
rządu RP. Wziął udział w Powstaniu Warszawskim a po wojnie przedostał się do Londynu,
gdzie pracował w BBC a później w Radiu Wolna Europa. Do roku 1975 był dyrektorem sekcji
polskiej RWE. Jako taki, był szczególnie znienawidzony przez panujący w Polsce reżim.
Przez wiele lat pozostawał na emigracji w USA, gdzie pełnił funkcję dyrektora Kongresu
Polonii Amerykańskiej. Wspierał opozycję w Polsce, zabiegał o wprowadzenie Polski do
NATO. Do polski wrócił w roku 2002 i włączył się w życie polityczne kraju. Założył m.in.
fundację Kolegium Europy Wschodniej, starał się zaktywizować polską politykę wobec
Białorusi i Litwy. W 2002 prezydent Litwy Valdas Adamkus uhonorował go obywatelstwem
21
litewskim, w uznaniu jego zasług we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO. W Polsce
Nowak-Jeziorański został odznaczony krzyżem Virtuti Militari i Orderem Orła Białego. Był
honorowym obywatelem m.in. Poznania, Wrocławia i Gdańska i Gdyni. Został też
nagrodzony przez Colledge of Democracy za szczególne zasługi w walce o demokrację w
Polsce. Otrzymał amerykański Prezydencki Medal Wolności. Był też doktorem honoris causa
uniwersytetów Jagiellońskiego, Poznańskiego, Warszawskiego i Wrocławskiego. Otrzymał
też tytuł "Człowieka Pojednania 2002", nadany przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów. Jest
autorem kilku znakomitych książek, jak "Kurier z Warszawy", "Wojna w eterze", "Polska z
oddali", "W poszukiwaniu nadziei" i "Rozmowy o Polsce", "Fakty, wydarzenia, opinie".
Miałem okazję osobiście poznać Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Był wspaniałym rozmówcą,
słuchało się go zawsze z ogromną uwagą i zainteresowaniem. Należał do wyjątkowych
postaci, bardzo szkoda, że takich jak on jest tak niewielu.
Stanisław Józef Szober (1879 - 1938), językoznawca i pedagog. Studia na UW
ukończył w 1903, po czym pracował jako nauczyciel w szkołach Warszawy (gimnazjum im.
Stanisława Staszica, seminarium im. Stanisława Konarskiego). Habilitował się na
Uniwersytecie w Moskwie. Służył jako ochotnik w pułku artylerii polowej. Był profesorem
UW, na którym wykładał język polski. Był też kierownikiem Katedry Językoznawstwa
Indoeuropejskiego. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i był prezesem
Towarzystwa Krzewienia Poprawności i Kultury Języka. W 1938 został członkiem Polskiej
Akademii Umiejętności. Jego głównym osiągnięciem było opracowanie „Słownika
poprawnej polszczyzny” wydanego w roku 1958 pod redakcją Witolda Doroszewskiego.
Jerzy Bralczyk (1947) językoznawca, specjalista od języka mediów, reklamy i
polityki. Dla bardzo wielu Polaków jest największym autorytetem jako znawca języka
polskiego, co zawdzięcza przede wszystkim swoim audycjom telewizyjnym. Doktorat,
habilitację i profesurę uzyskał na UW, pracuje w Instytucie Dziennikarstwa UW oraz w
Szkole Wyższej Psychologii Społecznej (SWPS). Jest wiceprzewodniczącym Rady Języka
Polskiego a także członkiem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Komitetu
Językoznawstwa PAN, Rady Etyki i Ładu Informacyjnego przy Giełdzie Papierów
Wartościowych w Warszawie i Collegium Invisibile. Został odznaczony Złotym Krzyżem
Zasługi i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, otrzymał także Srebrny Medal
„Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Zbiera wszystkie wydania Pana Tadeusza oraz
podręczniki dobrego zachowania. Jest autorem licznych publikacji, między innymi „O języku
polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych” (1984), „Język na sprzedaż” (1996)

22
„Mówi się. Porady językowe profesora Bralczyka” (2001), „Polak potrafi: przysłowia, hasła
i inne polskie zdania osobne” (2006), „444 zdania polskie” (2007), „O języku propagandy i
polityki” (2007) „Porzekadła na każdy dzień” (2008), „.Kiełbasa i sznurek” (wraz z
Michałem Ogórkiem, 2012), „Trzy po 33” (wspólnie z profesorami Miodkiem i Markowskim,
2016), „Pokochawszy. Miłość w języku, (wspólnie z żoną, Lucyną Kirwil, w rozmowie z
Karoliną Oponowicz).

Jan Franciszek Miodek (1946), związany z Uniwersytetem Wrocławskim, profesor nauk

humanistycznych, były dyrektor Instytutu Filologii Polskiej UWr. Członek Rady Języka
Polskiego przy Prezydium PAN, odpowiedzialny za uchwały ortograficzne Rady. Podobnie
jak Jerzy Bralczyk jest znakomitym popularyzatorem wiedzy o polskim języku. Od wielu lat
prowadzi rubrykę językową „Rzecz o języku” w gazetach wrocławskich a także programy
telewizyjne „Ojczyzna polszczyzna”, „Słownik polsko@polski” oraz „Polska z Miodkiem”.
Posiada liczne odznaczenia, jak srebrny medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, medal
„Zasłużony dla Polszczyzny” i medal „Za zasługi w krzewieniu wiedzy obronnej”. Jest też
laureatem licznych nagród, m. in. Nagrody im. Wojciecha Korfantego, Nagrody im. Profesora
Hugona Steinhausa, „Złotej Kuli”, przyznawanej przez Wrocławską Izbę Gospodarczą. Jest
honorowym obywatelem Wrocławia, Tarnowskich Gór i Kalet oraz singularis incola wsi
Bielice. Otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario i dwukrotnie
został wybrany najpopularniejszym mieszkańcem Wrocławia. Jest też laureatem
telewizyjnych „Wiktorów” oraz „Superwiktora” za całokształt twórczości. Zajął czwarte
miejsce w plebiscycie organizowanym przez tygodnik Polityka na najwybitniejsze postacie
telewizji XX wieku. Otrzymał doktoraty honorowe Pedagogicznego Uniwersytetu
Wileńskiego i Uniwersytetu Opolskiego.
W wywiadzie dla tygodnika Polityka stwierdza: „Rozróżnień „rz” i „ż”, „ó” i „u” będę
bronił tak jak Fidel Castro socjalizmu na Kubie” Pytany czy nie obawia się, że po powstaniu
zjednoczonego państwa europejskiego polszczyzna zniknie odpowiada: „Nie, nie obawiam się
zupełnie. Polszczyzna będzie za lat 20, za 200 i za 400, i to w zjednoczonej, mam nadzieję,
Europie”. Uważa też, że nie trzeba bać się zapożyczeń z innych języków i że należy się
przyzwyczaić do tego, że „będziemy żyć w świecie marketów, monitoringów, spółek joint
venture, sponsoringu, dealerów, skanerów, mailów, joysticków itd., itp”.
Jest autorem bardzo wielu znakomitych książek. Wśród nich znajdują się takie, jak
„Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie”, „Ojczyzna polszczyzna
dla uczniów”, „Przez lata ze słowem polskim”, „Śląska ojczyzna polszczyzna”, „Nie taki język

23
straszny. O polszczyźnie do uczniów”, „Miodek drąży skałę”, „Słownik ojczyzny polszczyzny”,
„Słownik polsko@polski z Miodkiem”.
Wybitnym i niezwykle zasłużonym dla polskiej kultury historykiem był Karol
Estreicher. Związany z Uniwersytetem Jagiellońskim, na którym studiował historię sztuki,
obronił doktorat, habilitował się i pełnił funkcję dyrektora uniwersyteckiego muzeum. W
czasie II Wojny Światowej uczestniczył w ratowaniu zbiorów Wawelu, które wywieziono
przez Rumunię do Francji. Pracował jako sekretarz Władysława Sikorskiego i kierował
zespołem tworzącym Biuro Rewindykacji Strat Kulturalnych przy Ministerstwie Prac
Kongresowych w Londynie. Był redaktorem i współautorem książki „Straty kultury polskiej.
Katalog strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944”.

Po wojnie wrócił do Polski przywożąc skradzione przez Niemców dzieła sztuki

Wśród nich znajdowała się Dama z gronostajem Leonarda da Vinci ukrywana sztolniach
kopalni soli w Grasleben. Gazety na całym świecie zamieściły zdjęcie Estreichera w
mundurze majora Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, który na dworcu głównym w
Krakowie prezentuje odzyskany obraz. Udało mu się także odzyskać skradziony z kościoła
Mariackiego ołtarz Wita Stwosza.

Specjalne miejsce w panteonie polskich historyków należy się Bronisławowi

Geremkowi. Zajmował się badaniami nad historią kultury i społeczeństwa wieków średnich,
prowadzonymi w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem 10 książek
przetłumaczonych na wiele języków oraz licznych publikacji. Szerszemu gronu
społeczeństwa znany jest jako polityk Unii Wolności, poseł Parlamentu Europejskiego i
minister spraw zagranicznych w latach 1997-2000. Został uhonorowany 11 doktoratami
Honoris Causa, nadanymi mu m.in. przez uniwersytety w Bolonii, Utrechcie, Paryżu
(Sorbona) i Nowym Jorku. Jednocześnie był niezwykle ważnym politykiem wolnej Polski.
Pełnił szereg istotnych ról w NSZZ Solidarność. W okresie stanu wojennego kilkukrotnie
aresztowany. Odegrał wybitną rolę w czasie obrad Okrągłego Stołu, których rezultatem były
wolne wybory do sejmu i w konsekwencji, upadek reżimu komunistycznego. Jego śmierć w
wypadku samochodowym była ogromną stratą dla Polski. Jak by się przydał w obecnych
czasach!

Iza Bieżuńska-Małowist (1917 - 1995), historyk starożytności, profesor w Instytucie

Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie II wojny światowej zginęli jej rodzice
oraz 21 najbliższych członków rodziny. Była kierowniczką Katedry Historii Starożytnej w

24
Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego i członkiem Rady Redakcyjnej
Przeglądu Historycznego. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz
Medalem 10-lecia Polski Ludowej. Była też doktorem honoris causa Uniwersytetu w
Besançon we Francji. Jej mężem był historyk Marian Małowist a uczniami m. in. Benedetto
Bravo, Hanna Geremek, Jerzy Kolendo. Główne publikacje to: „Niewolnictwo”, „Dzieje
starożytnej Grecji”, „Poglądy Cicerona na zadania i obowiązki męża stanu”, „Źródła
dopływu niewolników w okresie hellenistycznym”, Kobiety Antyku i „Poglądy nobilitas
okresu Nerona i ich podłoże gospodarczo-społeczne”.

Marian Małowist (1909 – 1988) uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich

historyków XX wieku. W młodości był członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, ale
już w czasie studiów zmienił poglądy pod wpływem informacji o działaniach Stalina w
Związku Radzieckim. W czasie wojny trafił do getta, z którego wywieziono do Treblinki jego
żonę. On sam wydostał się z getta, ukrywał i pracował jako nauczyciel. Studiował historię na
Uniwersytecie Warszawskim. Jego mentorami byli profesorowie S. Czarnowski, S. Herbst i
M. Handelsman. Zajmował się przede wszystkim historią gospodarczą, zarówno
średniowiecza, jak i czasów współczesnych. Jego praca magisterska dotyczyła związków
miast hanzeatyckich ze średniowieczną Flandrią a praca doktorska handlu zagranicznego
Sztokholmu i polityki zewnętrznej Szwecji w latach 1470–1503. Nie były jednak to jego
jedyne zainteresowania. W latach 70. napisał książkę o portugalskich konkwistadorach a
książkę o Tamerlanie. Książka zawierająca wybór artykułów Małowista została
przetłumaczona na angielski i wydana za granicą. Od 1949 r. był profesorem Uniwersytetu
Warszawskiego. Stworzył szkołę badawczą, w której jego uczniami byli m.in. Bronisław
Geremek, Jan Kieniewicz, Marcin Kula, Antoni Mączak, Henryk Samsonowicz, Michał
Tymowski, Andrzej Wyrobisz i Benedykt Zientara. Wśród jego prac warto wymienić:
„Konkwistadorzy portugalscy” (1976, 1992); „Tamerlan i jego czasy” (1985, 1991); „Wokół
handlu lewantyńskiego w późnym średniowieczu” (1985); „Niewolnictwo” (wraz z Izą
Bieżuńską-Małowist) (1987); „Europa i jej ekspansja XIV-XVII wiek” (1993) (zbiór
artykułów).

Zmarły w 1999 Aleksander Gieysztor, światowej sławy uczony, historyk

mediewista, był z pewnością jednym z najwybitniejszych polskich uczonych. W roku 1937
ukończył studia na Wydziale Historycznym UW, gdzie rozpoczęła się jego kariera naukowa.
Był też jednym z założycieli Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku, która obecnie nosi
jego imię. W kampanii wrześniowej w 1939 roku, walczył jako podchorąży rezerwy. W

25
czasie okupacji, działał w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK
(pseudonimy: "Olicki", "Walda", "Borodzicz"), zostając w końcu jednym z jego szefów.
Wykładał na Tajnym Uniwersytecie, Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Po Powstaniu
jeniec Oflagu II D Gross-Born (numer jeniecki 101534). Po wojnie wrócił do Polski i należał
do grupy opozycyjnej. W marcu 1964 r. podpisał słynny "List 34" złożony prezesowi Rady
Ministrów Józefowi Cyrankiewiczowi, w którym domagano się zmiany polskiej polityki
kulturalnej zgodnie z prawami zagwarantowanymi w konstytucji PRL. Po późniejszych
represjach ze strony władz, podpisał inny list do "The Times", zawierający stwierdzenie, że w
Polsce nie było represji, i dyskredytujący Radio Wolna Europa.

W latach 1980 – 84 oraz 1990 – 92 pełnił funkcję prezesa PAN. Był członkiem
Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie i jego długoletnim
dyrektorem. Za swoje osiągnięcia wyróżniony został Orderem Orła Białego, honorowym
obywatelstwem Warszawy i Pułtuska oraz tytułem doktora honoris causa paryskiej Sorbony i
trzech polskich uniwersytetów (KUL, UJ i UAM). Był też uczestnikiem obrad Okrągłego
Stołu i przewodniczył posiedzeniu plenarnemu, które zakończyło jego prace. Autor wielu
publikacji, wśród których znajdują się takie dzieła, jak „Historia Polski (współautor; 1947),
„Ze studiów nad genezą wypraw krzyżowych” (1948), „Zarys dziejów pisma łacińskiego”
(1972), „Zamek Królewski w Warszawie” (1973) i „Mitologia Słowian” (1980). Walczył jako
podchorąży rezerwy piechoty. Uniknął niewoli i powrócił do Warszawy. Odznaczony
Orderem Orła Białego (1994), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
(1993)i Złotym Krzyżem Zasługi (1954).

Witold Kula (1916 – 1988) ukończył w 1934 Gimnazjum im. Reja w Warszawie
roku a następnie studiował historię na UW i ekonomię w Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie
w czasie wojny prowadził wykłady. W 1937 roku rozpoczął pracę jako asystent w Katedrze
Historii Gospodarczo-Społecznej i Powszechnej Nowożytnej WWP. W czasie II wojny
światowej profesor Kula współpracował z Biurem Informacji i Propagandy AK. Był jednym z
redaktorów "Biuletynu Informacyjnego", uczestniczył w akcjach pomocy Żydom. W czasie
powstania warszawskiego był reporterem radiostacji "Świt". Jako podporucznik AK został
wzięty do niewoli i osadzony na 7 miesięcy w oflagu w Grossborn.

Po wojnie podjął pracę na Uniwersytecie Łódzkim a później w SGPiS i na UW.

Pracował też w Instytucie Historii PAN. Wykładał na wielu uniwersytetach za granicą, m.in.
w Paryżu, Nancy, Besancon, Turynie, Anconie, Genewie i Bratysławie. Redagował serie
wydawnicze: „Badania nad dziejami przemysłu i klasy robotniczej”, „Społeczeństwo
26
Królestwa Polskiego” i „Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku"(z J. Leskiewiczową). Był
wielokrotnie nagradzany, m.in. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Besancon.
Do jego najważniejszych prac należą: „Teoria ekonomiczna ustroju feudalnego” (1962),
„Problemy i metody historii gospodarczej” (1963), „Miary i ludzie” (1970) oraz „Wokół
historii” (1988).

Henryk Samsonowicz (ur. 1930), profesor UW, jest jednym z największych

autorytetów w dziedzinie historii średniowiecza Polski i Europy. Studiował na Wydziale
Humanistycznym UW. Jego wykładowcami byli wybitni profesorowie, jak Aleksander
Gieysztor, Witold Kula, Tadeusz Manteuffel i Stanisław Herbst. Po zakończeniu studiów
związał się z UW, na którym przeszedł wszystkie etapy kariery naukowej a w roku 1980
został wybrany na stanowisko rektora UW, z którego po dwóch latach z przyczyn
politycznych został zmuszony do ustąpienia..

Jego najbardziej znane prace to „Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z

dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w.”, „Miejsce Polski w Europie”, „Tysiącletnie
dzieje” (wspólnie z Januszem Tazbirem), „Historia Polski do roku 1795”, „Ziemie polskie w
X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy” i chyba najważniejsza,
„Złota jesień polskiego średniowiecza”. Jest członkiem PAN i PAU, otrzymał kilka
doktoratów honoris causa, francuską Legię Honorową i Order Orła Białego. Należy do bardzo
zasłużonej dla Polski rodziny. Jego ojciec, Jan Samsonowicz, był odkrywcą neolitycznych
kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich oraz lubelskiego zagłębia węglowego. Z
kolei jego starszy brat Andrzej był żołnierzem Grup Szturmowych Szarych Szeregów.
Walczył w Powstaniu Warszawskim w batalionie „Zośka” pod pseudonimem Książę i zginął
na Czerniakowie.

Był nie tylko uczonym, ale w roku 1980 aktywnie włączył się w działania związku
„Solidarność”. W rządzie Tadeusza Mazowieckiego pełnił w latach 1989 - 1991 funkcję
ministra edukacji. Uczestniczył w obradach okrągłego stołu. Otrzymał kilka doktoratów
honoris causa, francuską Legię Honorową i Order Orła Białego.

Innym wybitnym historykiem był Władysław Konopczyński (1880-1952), absolwent

Uniwersytetu Warszawskiego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor m.in. „Dziejów
Polski nowożytnej”, „Liberum veto, Fryderyk Wielki a Polska, Polscy pisarze polityczni XVIII
wieku”. Był erudytą, władał 14 językami, angażował się w życie polityczne po stronie
prawicy. Wraz z innymi profesorami znalazł się w czasie okupacji w Sachsenhausen. Po

27
wojnie nie był ulubieńcem władzy ludowej – minister Skrzeszewski pozbawił go szeregu
funkcji i w końcu przeniósł na przedwczesną emeryturę.

Znakomitym historykiem, a także działaczem politycznym był zmarły w 2019 roku

Karol Modzelewski. Absolwent XIV LO im. K. Gottwalda (obecnie: Stanisława Staszica) i
UW. Był profesorem zwyczajnym UW. W roku 1965-tym roku wraz z Jackiem Kuroniem
wystosował do członków PZPR "List otwarty", za co skazano go na trzy lata więzienia. W
marcu 1968 został ponownie aresztowany i skazany na 3,5 roku więzienia za organizowanie
wystąpień studenckich. Jako działacz „Solidarności” był internowany po 13 grudnia 1981
roku i został zwolniony dopiero w 1984. W latach 1989-1991 był senatorem. W roku 1992
wraz z Ryszardem Bugajem i Aleksandrem Małachowskim współtworzył Unię Pracy, której
był honorowym przewodniczącym. Jest autorem kilku niezwykle ważnych publikacji. Należą
do nich „List otwarty do partii” (z Jackiem Kuroniem), Paryż 1966. „Barbarzyńska Europa,
Warszawa 2004 i Zajeździmy kobyłę historii. „Wyznania poobijanego jeźdźca”, Warszawa
2013 oraz „Modzelewski – Werblan. Polska Ludowa” (z Andrzejem Werblanem i Robertem
Walenciakiem), Warszawa 2017.

Stefan Kieniewicz (1907 - 1992), historyk specjalizujący się w historii XIX wieku,
absolwent Uniwersytetu Poznańskiego, na którym obronił doktorat. Habilitował się na
Uniwersytecie Jagiellońskim, był profesorem UW i PAN. Żołnierz AK i uczestnik powstania
warszawskiego. Podczas wojny służył w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej
Armii Krajowej. Po wojnie pracował w Instytucie Historycznym UW. Był członkiem i
przewodniczącym (1969–1984) Komitetu Nauk Historycznych PAN. Należał do Polskiego
Towarzystwa Historycznego (od 1974 – członek honorowy) oraz Węgierskiej Akademii Nauk
(od 1975 – członek zagraniczny). Miał licznych uczniów, którzy jak Stanisław Gajewski,
Jerzy Skowronek, Krystyna Wyczańska czy Janusz Ziemnicki, zyskali uznanie w świecie
nauki lub dyplomacji. Posiada liczne odznaczenia a wśród nich Krzyże Kawalerski, Oficerski
i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski a także Nagrody Państwowe i Doktorat honoris
causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Opublikował ponad 500 prac
naukowych, w tym „Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 r.”, „Adam
Sapieha; Ruch chłopski w Galicji w 1846 r.”, „Historia Polski 1795–1918” i „Powstanie
styczniowe”.

Jan Kieniewicz (1938), syn Stefana, związany z UW. Pełnił funkcję kierownika
Katedry Iberystyki (1975–1981) i wicedyrektora Instytutu Historycznego UW a także
wicedyrektorem Instytutu Badań Interdyscyplinarnych Artes Liberales, gdzie obecnie kieruje
28
„Laboratorium Sofia Casanova” i prowadzi wykłady związane z problematyką hiszpańską.
Autor wielu książek, w tym „Portugalczycy w Azji: XV–XX wiek” (1976) Historia Indii”
(1980), „Od ekspansji do dominacji. Próba teorii kolonializmu” (1986) „Spotkania Wschodu i
Zachodu” (1999), „Historia Polski” (1986, wraz z Jerzym Holzerem i Michałem
Tymowskim) ,Historia Europy (1998, współautor) oraz „Wprowadzenie do historii
cywilizacji Wschodu i Zachodu ” (2003). W latach 2000 – 2004 Jan Kieniewicz był
ambasadorem RP w Hiszpanii.

Leon Lech Beynar (Paweł Jasienica) (1909-1970) ukończył historię na

Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Pracował jako nauczyciel w Grodnie. Podczas
okupacji był żołnierzem AK Brał udział w walkach o Wilno prowadzonych w ramach akcji
"Burza" a także walczył z oddziałami sowieckimi, dostał się do niewoli i został wcielony do
oddziału Ludowego Wojska Polskiego w Dojlidach, skąd zdezerterował, po czym wstąpił do
5. Wileńskiej Brygady AK, gdzie był adiutantem dowódcy Zygmunta Szendzielarza
"Łupaszki". Został ranny, ukrywał się u proboszcza we wsi Jasienica – stąd wziął się jego
późniejszy pseudonim. Po wojnie rozpoczął pracę w redakcji Tygodnika Powszechnego. W
1948 roku został aresztowany lecz wkrótce uwolniony, prawdopodobnie na skutek interwencji
Bolesława Piaseckiego.

Przed wojną, w roku 1935, ukazała się jego pierwsza książka „Zygmunt August na
ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa" a po wojnie, w roku 1960, dwie książki, „Polska
Piastów" (1960), i „Polska Jagiellonów" (1963), które przyniosły mu ogromną popularność.
Opublikował też cykl artykułów zatytułowany „Rzeczpospolita Obojga Narodów".
W latach 60. Jasienica zaangażował się w działalność demokratycznej opozycji. Należał do
Klubu Krzywego Koła, a w roku 1961 roku został jego prezesem. W 1964 podpisał "List 34"
przeciwko cenzurze. W lutym i marcu 1968 roku włączył się do protestów przeciwko zdjęciu
z afisza "Dziadów" Kazimierza Dejmka i krytykował prowadzoną przez władze kampanię
antysemicką. Dzieła pisarza zostały objęte zakazem publikacji a w gazetach zamieszczono
wiele szkalujących go artykułów. Zmarł w roku 1970. W roku 2006 odsłonięto tablicę na
domu w którym mieszkał. Z tej okazji Władysław Bartoszewski wygłosił przemówienie, w
którym stwierdził: "Wszyscy mamy do spłacenia Lechowi Beynarowi - Pawłowi Jasienicy
dług wdzięczności za to, co zrobił w walce o niepodległość Polski i duchową suwerenność
Polaków, szczególnie dlatego, że los nie pozwolił mu na satysfakcję pełnej rehabilitacji
politycznej i moralnej za życia, a zbieg moralnie przestępczych działań ludzi podłych i ludzi
małych przyjmuje w sprawie Pawła Jasienicy wymiar greckiej tragedii".

29
 Andrzej Friszke (ur. 1956) studiował w latach 1975–1979 na Wydziale
Historycznym UW. Ze względu na powiązania ze środowiskami opozycyjnymi, SB wydała mu
zakaz pracy naukowej. Pracował jako redaktor w „Tygodniku Solidarność” i miesięcznika
„Więź”, współpracował z „Zeszytami Historycznymi” wydawanymi w Paryżu. Obecnie jest
pracownikiem Instytutu Studiów Politycznych PAN, w którym zajmuje się historią najnowszą i
w którym obronił doktorat, uzyskał habilitację i profesurę. W latach 1999–2006 był członkiem
Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej. Wykłada w Europejskim Studium Dziennikarstwa i w
Collegium Civitas. Do najważniejszych jego prac należą: „O kształt Niepodległej” (1989),
„Opozycja polityczna w PRL 1945–1980” (1994), „Życie polityczne emigracji” (1999),
„Niepokorni”. „Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników (wspólnie z A. Paczkowskim)
(2008), „Przystosowanie i opór (2008), „Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi”
(2010) i „Adam Ciołkosz – portret polskiego socjalisty” (2011). Odznaczony Krzyżem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Obecnie bardzo nielubiany przez PiS, głównie za to, że pisał o zbrodni w Jedwabnym i
udziale w niej Polaków. W rozmowie z dziennikiem „Rzeczpospolita” stwierdza że „Polityka
historyczna przegra, bo to ideologia, a nie historia…….. To, co się obecnie tworzy, jest
historią ahistoryczną”. Pisze też, że Lech Kaczyński ma swoje miejsce w historii opozycji
i „Solidarności”, ale „nie miał wpływu na zachowania większej grupy ludzi”, bo „był
„zwykłym działaczem”, jedną z osób z kręgu Macierewicza”.

Karol Jan Myśliwiec (ur. 1943), kontynuator badań archeologicznych

Michałowskiego w Egipcie, gdzie brał udział w wykopaliskach polskich i zagranicznych w
Aleksandrii, Deir el-Bahari, Gurnie, Palmyrze), Sudanie (Kadero) i na Cyprze (Nea Pafos).
Najbardziej spektakularnym jego osiągnięciem było odkrycie niezrabowanego grobowca
wezyra Merefnebefa w Sakkarze. Jest autorem wielu publikacji, w tym znakomitych książek
popularnonaukowych „Święte znaki Egiptu”, „Pan Obydwu Krajów” i „Eros nad Nilem”.
Wykładał archeologię Egiptu na Uniwersytetach Jagiellońskim, Warszawskim i Wiedeńskim.
Jest członkiem PAN i Austriackiej Akademii Nauk.

Interesującym historykiem był Zygmunt Kubiak (1952 – 2004), pisarz, eseista a

przede wszystkim znakomity tłumacz literatury i poezji starożytnej Grecji i Rzymu. Autor
„Mitologii Greków i Rzymian” (1997, która przyniosła mu nagrodę literacką Nike,
„Brewiarza Europejczyka” (1998), „Literatury Greków i Rzymian” (1999), „Dziejów Greków
i Rzymian (2003). Przełożył na język polski „Eneidę” i „Wyznania Św. Augustyna”.

30
 Władysław Siła-Nowicki (1913 – 1994) ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie
Warszawskim. Ukończył też Szkołę Podchorążych Rezerwy w Grudziądzu i był wielkim
zwolennikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Przed wojną pracował w Departamencie
Wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego. Kampanię 1939 roku odbył jako
podporucznik VI Pułku Strzelców Konnych. W czasie okupacji działał w Zrzeszeniu
„Wolność i Niezawisłość”, a później w AK. Brał udział w Powstaniu Warszawskim
dowodząc drużyną Kedywu. W 1947 roku został aresztowany za próbę ucieczki na Zachód.
Po torturach i procesie w 1948 roku skazano go na karę śmierci. Po interwencji
spokrewnionej z nim Aldony Dzierżyńskiej (siostra Feliksa) Bolesław Bierut zamienił karę
śmieci na karę dożywotniego więzienia., którą odsiadywał w więzieniach w Warszawie,
Rawiczu, Wronkach i Strzelcach. Wypuszczony na wolność za czasów Gomółki w grudniu
1956 i rok później zrehabilitowany. Siła-Nowicki był powszechnie szanowany i podziwiany
za swoją odwagę z jaką bronił prześladowanych w czasach PRL żołnierzy AK i WiN a także
członków opozycji. Aktywnie działał w Klubie Inteligencji. W 1969 roku na prośbę Prymasa
Wyszyńskiego został doradcą prawnym Episkopatu Polskiego. Był sygnatariuszem
kierowanych do władz listów protestujących przeciwko zmianom w Konstytucji i
wyrażających solidarność z protestami robotników. Był też obrońcą robotników w procesach
radomskich a także wielu osób oskarżanych o działalność polityczną. Współpracował z KOR,
był ekspertem Komisji Krasowej związku „Solidarność” i doradcą Lecha Wałęsy. Na prośbę
ks. Jerzego Popiełuszki wygłaszał prelekcje w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie.
W maju 1983 roku wraz z adwokatem Maciejem Bednarkiewiczem został pełnomocnikiem
matki Grzegorza Przemyka. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu w Zespole do Spraw
Reform Politycznych.

Ewa Łętowska (ur. 1940), profesor nauk prawnych, specjalistka w zakresie prawa
cywilnego, jest absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jest członkinią
PAN i PAU, pracuje w Instytucie Nauk Prawnych PAN gdzie była przewodniczącą Rady
Naukowej Instytutu i kierownikiem Zespołu Prawa Cywilnego. Była pierwszym Rzecznikiem
Praw Obywatelskich, a także sędzią NSA i Trybunału Konstytucyjnego. Jest prezydentem
Fundacji Promocji Prawa Europejskiego, członkiem Académie Internationale de Droit
Comparé w Paryżu, Komitetu Helsińskiego oraz International Commission of Jurists. W 1992
roku otrzymała tytuł "Kobieta Europy. Posiada wiele tytułów i odznaczeń, w 1996 roku
otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Uniwersytet Warszawski
uhonorował prof. Łętowską tytułem Doktora Honoris Causa uznając Jej ogromne zasługi nie

31
tylko dla nauki, ale również w działalności społecznej. Promotorem doktoratu był prof. Marek
Safian. Jeden z recenzentów, prof. Johannes Masing z Uniwersytetu Alberta Ludwika we
Fryburgu, napisał w swojej opinii: „Profesor Łętowska jest uosobieniem wspólnych zmagań
o demokrację i praworządność w Europie – z jednej strony jako osoba przywiązana do
własnej historii i kultury, z drugiej zaś strony - jako zwolenniczka wspólnej Europy”.

Andrzej Rzepliński (ur. 1949), profesor nauk prawnych. Związany z Wydziałem

Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji UW, gdzie pełnił funkcję kierownika
Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej, Dyrektora Instytutu i Dziekana. Doktor
Honoris Causa Uniwersytetu w Osnabrück. Był sędzią Trybunału Konstytucyjnego, a w
latach 2010–2016 jego prezesem. Był uczestnikiem prac Centrum Obywatelskich Inicjatyw
Ustawodawczych Solidarności. Jest Członkiem Komitetu Helsińskiego w Polsce, sekretarzem
zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Działał jako ekspert ONZ, Rady Europy i
OBWE. Jest specjalistą w zakresie kryminologii, prawa karnego i praw człowieka. W roku
2007 został wybrany przez Sejm na urząd sędziego Trybunału Konstytucyjnego a w latach
2010 – 2016 był jego prezesem. Wszedł w skład powołanego przez Lecha Wałęsę Komitetu
Obywatelskiego, którego rolą jest monitorowaniu przebiegu wyborów w Polsce w latach
2018–2020. Jest uhonorowany licznymi odznaczeniami, w tym Krzyżem Kawalerski Orderu
Odrodzenia Polski i Nagrodą Kisiela „Za obronę demokratycznego państwa prawa”. W roku
2018 ukazał się wywiad , który z prof. Rzeplińskim przeprowadził Jan Osiecki. Nosił on tytuł
„Sędzia gorszego sortu” i dotyczył m.in. kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego. Prof.
Rzepliński jest niewątpliwie jednym z największych prawniczych autorytetów w Polsce.

Marek Safjan jest związany z Uniwersytetem Warszawskim, był profesorem w

Katedrze Prawa Cywilnego w którym pełnił liczne funkcje. Był dyrektorem Instytutu Prawa
Cywilnego i prorektorem. Był przedstawicielem Polski w Komitecie ds. Bioetyki Rady
Europy. Pełni funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Wymiaru
Sprawiedliwości i uczestniczył w pracach Komitetu Etyki w Nauce PAN. Jest członkiem-
korespondentem PAU. Jest też członkiem licznych stowarzyszeń, jak „Association
Internationale de Droit, Ethique et Science” (od 1990 r.), „Académie Internationale de Droit
Comparé” (od 1995 r.) oraz „Association Henri Capitant des Amis de la Culture Juridique
Française” i członkiem Komitetu Helsińskiego w Polsce. Był sędzią a także prezesem
Trybunału Konstytucyjnego. Od 2009 roku jest Sędzią Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot
Europejskich. W okresie, gdy pełniłem funkcję rektora UW Marek Safian był moim zastępcą.

32
Mogę mu wystawić znakomitą opinię, nie tylko jako wybitnemu profesorowi prawa, ale jako
znakomitemu organizatorowi.

Małgorzata Maria Gersdorf (1952), profesor nauk prawnych, specjalistka w zakresie

prawa pracy, kierownik Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej UW. W latach 2014–2020
pierwsza prezes Sądu Najwyższego i z urzędu przewodnicząca Trybunału Stanu. W 2018
przewodnicząca Krajowej Rady Sądownictwa.

Studia ukończyła na UW. Na tej samej uczelni uzyskała stopień naukowy doktora (na
podstawie rozprawy pt. „Zawarcie umowy o pracę” i doktora habilitowanego (w oparciu o
dorobek naukowy i rozprawę pt. „Niewypłacalność pracodawcy w prawie pracy”). W 2015
otrzymała tytuł naukowy profesora. Pełniła funkcję wicedyrektora Instytutu Nauk Prawno-
Administracyjnych UW, a także, przez dwie kadencje prodziekana Wydziału. W latach
2005–2008 zajmowała stanowisko prorektora UW. Jest autorką i współautorką ponad 200
publikacji naukowych, w tym kilku monografii oraz wielokrotnie wznawianego komentarza
do kodeksu pracy pod redakcją Zbigniewa Salwy. W latach 2003–2005 była członkinią Rady
Legislacyjnej. Pracowała w Biurze Orzecznictwa oraz Biurze Studiów i Analiz Sądu
Najwyższego. W 2005 została radcą prawnym w SN. W 2014 została powołana na
stanowisko Pierwszego Prezesa SN. W 2018 została przewodniczącą Krajowej Rady
Sądownictwa. W kwietniu 2018 weszła w życie uchwalona głosami posłów PiS nowa ustawa
o Sądzie Najwyższym, przewidująca m.in. obniżenie granicy wieku stanu spoczynku sędziów
SN i przeniesienie w stan spoczynku sędziów, którzy ukończyli 65 lat i nie uzyskali zgody
prezydenta na dalsze orzekanie. Gersdorf nie przystąpiła do tej procedury i nie złożyła do
lipca 2018 oświadczenia określonego w tej ustawie (uznając część jej rozwiązań za
niekonstytucyjne, m.in. z uwagi na to, że dotyczyła sędziów już orzekających i pozwalała na
faktyczne skrócenie konstytucyjnej kadencji Pierwszego Prezesa SN). W czerwcu 2018
Zgromadzenie Ogólne SN podjęło uchwałę stwierdzającą, że Gersdorf pozostaje Pierwszym
Prezesem SN do końca jej kadencji w kwietniu 2020. W czasie kryzysu wokół Sądu
Najwyższego w Polsce była ona główną postacią broniącą niezawisłości sądownictwa.

W 2019 Małgorzata Gersdorf została wyróżniona „Nagrodą Theodora Heussa”

(przyznawaną przez Fundację im. Theodora Heussa z siedzibą w Stuttgarcie)oraz
„Międzynarodową Nagrodą Demokracji Bonn”. Została odznaczona z rąk marszałka Tomasza
Grodzkiego medalem Senatu RP.

33
 Adam Piotr Bodnar (1977). Absolwent UW, na którym obronił rozprawy doktorską i
habilitacyjną. Specjalizuje się prawie konstytucyjnym i gospodarczym. W latach 2010–2015
wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, od 2015 rzecznik praw obywatelskich.
Środowiska konserwatywne i politycy Prawa i Sprawiedliwości zarzucają mu m. in.
sprzyjanie środowisku LGBT. Jest pracownikiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w
której pełnił funkcję sekretarzem zarządu HFPC, a od 2010 wiceprezesa zarządu. Jest też
adiunktem w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji UW a także
ekspertem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Został wyróżniony Nagrodą
Tolerancji przez Stowarzyszenie Lambda Warszawa i uhonorowany Nagrodą Rafto za obronę
praw mniejszości i niezależności sądów w Polsce. Jest autorem licznych publikacji. Dla
przykładu podaję tytuły czterech z nich: „Listy od przyjaciół. Księga pamiątkowa dla
Profesora Wiktora Osiatyńskiego (red. nauk.), Helsińska Fundacja Praw Człowieka we
współpracy z Open Society Foundations, „Ochrona praw obywatelek i obywateli Unii
Europejskiej”, „20 lat – osiągnięcia i wyzwania na przyszłość” (współredaktor) i „Wpływ
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na funkcjonowanie biznesu (współredaktor).

W przekonaniu bardzo wielu osób, a także niżej podpisanego Adam, Bodnar znakomicie
wywiązuje się z działań podejmowanych z racji pełnione przez niego funkcji RPO. Jest
bardzo nielubiany przez polityków PiS, którzy wypominają mu krytyczną ocenę wielu
posunięć Rządu. Szczególnie aktywnymi w tym procederze jest posłanka Pawłowicz i poseł
Piotrowicz. Jest smutne, że niebawem kończy się Jego kadencja, a sprawa następcy budzi
niepokój.

Andrzej Paczkowski (1938), absolwent Wydziału Historycznego, UW. Promotorem jego

pracy magisterskiej był Henryk Jabłoński. Pracował w Instytucie Badań Literackich PAN, w
Bibliotece Narodowej, a w latach 1980–1990 w Instytucie Historii PAN i w Collegium
Civitas. Odbył szereg staży zagranicznych, m. in. W Instytucie Nauk o Człowieku w
Wiedniu, Woodr ow Wilson International Center for Scholars w Waszyngtonie. Był
członkiem rad redakcyjnych „Totalitarian Movements and Political Religions”, „Cold War
History” i „Journal of Cold War Studies”. Napisał wiele artykułów poświęconych
najnowszej historii Polski a także poświęcony Polsce rozdział „Czarnej księgi komunizmu”.
Był wydawcą materiałów źródłowych dotyczących działań „Solidarności”, wydał również w
postaci zbioru „Gomułka i inni. Dokumenty z archiwum KC 1948–1982” dokumenty KC
PZPR. W okresie Stanu Wojennego współpracował z Tygodnikiem Mazowsze. Posiada liczne
odznaczenia, jak Srebrny Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski i Krzyż Oficerski Orderu

34
Odrodzenia Polski. Został też wyróżniony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria
Artis”, Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1997) i Nagrodą Edukacyjną Prezydenta
miasta stołecznego Warszawy dla Najlepszego Nauczyciela Akademickiego. Warto ponadto
dodać, że uprawia alpinizm i w latach 1974–1995 był prezesem Polskiego Związku
Alpinizmu
Warto też podkreślić, że Profesor Paczkowski jest też wnikliwym komentatorem
uprawianej przez PiS polityki historycznej. Adam Szostkiewicz zapytał Go kiedyś co sądzi o
polityce historycznej uprawianej przez PiS. Partia ta proponowała, by obchody rocznicy
wybuchu powstania warszawskiego połączyć z apelem smoleńskim. Paczkowski uznał to za
niedobry pomysł i stwierdził, że „bardziej sensowne niż czytanie apelu smoleńskiego byłoby
włączenie do obchodów powstania np. apelu poległych w kampanii wrześniowej, bo oba
wydarzenia były częścią tej samej wojny”.
Profesor Paczkowski wziął udział w zorganizowanej przez IPN konferencji "Sprzeczne
narracje. Historia powojennej Polski". Zabrał na niej głos w dyskusji na temat ewentualnej
agenturalności Lecha Wałęsy. Powiedział: „Z punktu widzenia historii Polski jest absolutnie
bez znaczenia, czy Lech Wałęsa był "Bolkiem" czy nie”. Na pytanie Wałęsy „Czy pan wierzy
w te bzdury?" odpowiedział: „mnie one nie przeszkadzają w tym, żeby uważać, że pan był
liderem narodu przez wiele, wiele lat". Obecność Wałęsy na konferencji była związana z
zapowiedzianym referatem Sławomira Cenckiewicza pt. "Przewodniczący – Noblista –
+Bolek+ – Prezydent. Kim jest naprawdę Lech Wałęsa?". Zrezygnował on jednak z
wystąpienia tłumacząc to szacunkiem dla żałoby Lecha Wałęsy po śmierci jego syna
Antoni Mączak (1928 – 2003), uczeń Mariana Małowista, chyba najwybitniejszy polski
historyk zajmujący się historią gospodarczą. Związany z Uniwersytetem Warszawskim,
ukończył też Uniwersytet Cambridge. Wykładał w USA i Kanadzie. Był współautorem
monumentalnych dzieł, jak Społeczeństwo polskie X–XX w. i Historia gospodarcza Polski do
1939 r. a także redaktorem "Encyklopedii historii gospodarczej Polski". Bardzo ważną jest
jego książka „Rządzący i rządzeni” (wyd. 2 popr. 2002) a także „Życie codzienne w
podróżach po Europie XVI–XVII wieku”. Do innych prac prof. Mączaka należą m.in.
„Społeczeństwo polskie X–XX w.”, „Historia gospodarcza Polski do 1939 r.”, „Encyklopedia
historii gospodarczej Polski”. Był także redaktorem prac takich jak Europa i świat w
początkach epoki nowożytnej, Odkrywanie Europy, Historia Europy i Klientela.

Kazimierz Michałowski (1901 – 1981) jest powszechnie uznawany za ojca polskiej

archeologii śródziemnomorskiej. Wsławił się odkryciami archeologicznymi dokonanymi w

35
Egipcie, był założycielem Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej w Kairze.
Obiektem jego badań była świątynia Horusa w Edfu. Do dziś zachowała się w tej świątyni
sala biblioteczna z wyrytym na ścianie katalogiem książek. Niedaleko świątyni znajduje się,
twierdza (Tell), w której odkryto cmentarzysko z okresu archaicznego, rzymskie łaźnie
publiczne i prywatne, mury obronne, dom lekarza-farmaceuty z III w. p.n.e. i pracownię
rzeźbiarza z II w. p.n.e., a także greckie, łacińskie i koptyjskie papirusy. Większość
odnalezionych zabytków sztuki i kultury materialnej znajduje się obecnie w warszawskim
Muzeum Narodowym. Michałowski był również kierownikiem wykopalisk w Palmyrze,
Aleksandrii, Deir el-Bahari gdzie znaleziono pozostałości świątyni grobowej Totmesa III,
Dongoli i Nea Paphos. W latach 1961–70 był przewodniczącym powołanego przez UNESCO
Międzynarodowego Komitetu Ekspertów do spraw Ratowania Skalnych Świątyń Abu Simbel,
które miały być zalane po wybudowaniu tamy na Nilu w Assuanie. Wsławił się
wykopaliskami w Faras, gdzie odkryto zespół monumentalnych fresków
wczesnochrześcijańskich, z których część znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Autor wielu książek, jak Les portraits hellénistiques et romains, Faras, czy Sztuka dawnego
Egiptu.

Michał Gawlikowski, uczeń profesora Michałowskiego, profesor UW, związany z

Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej (CAŚ) UW oraz Instytutem Archeologii (IA) UW.
W latach 1991–2005 pełnił funkcję dyrektora CAŚ UW, a w latach 1989–1991 dyrektora IA
UW. Brał udział oraz kierował badaniami ratunkowymi w Iraku, między innymi na wyspie
Bidżan w ramach międzynarodowego projektu Haditha Dam Salvage Project. Profesor
Gawlikowski jest najbardziej znany z rezultatów prowadzonych przez niego wykopalisk w
Palmyrze. Miasto to jest największą atrakcją Syrii, zostało wpisane na listę Światowego
Dziedzictwa UNESCO. Znajdują się w nim znakomicie zachowane świątynie poświęcone
rozmaitym Bogom. Polska ekspedycja archeologiczna pracowała tam od 1959 do 2011 roku.,
a Profesor kierował nią od roku 1973. Obecnie prof. Gawlikowskiego kieruje wykopaliskami
w Arabii Saudyjskiej, na stanowisko Aynuna u wybrzeży Morza Czerwonego.

Ostatnio prof. Gawlikowski otrzymał prestiżową nagrodę im. prof. Jana Zachwatowicza
„za wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań i ochrony zabytków”.

Karol Jan Myśliwiec (1943), współpracownik, a później kontynuator prac

Michałowskiego. W 1973 obronił na UW pracę doktorską, zatytułowaną „Le portrait royal
dans le bas-relief du Nouvel Empire”, a w 1975 habilitował się na UJ w oparciu o rozprawę
„Studia nad Atumem I. Święte zwierzęta Atuma”. W 1982 został dyrektorem Zakładu
36
Archeologii Śródziemnomorskiej PAN, a w 1992 kierownikiem Zakładu Archeologii Egiptu
Starożytnego w Instytucie Archeologii UW. Jest członkiem Niemieckiego Instytutu
Archeologicznego w Berlinie oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Egiptologów.
Wykładał na uczelniach w kilkudziesięciu państwach, od Japonii po Chile, USA i Kanadę, był
uczestnikiem licznych międzynarodowych kongresów naukowych.

Od 1969 brał udział w pracach wykopaliskowych w Egipcie i Syrii, początkowo pod

kierownictwem profesora Kazimierza Michałowskiego – w Aleksandrii, Deir el-Bahari i
Palmyrze. Uczestniczył także w wykopaliskach niemieckich w świątyni faraona Setiego I w
Gurna w Tebach Zachodnich oraz w Minszat Abu Omar w Delcie Nilu, a także w pracach w
Kadero w Sudanie i Pafos na Cyprze.

Od 1985 do 1995 samodzielnie kierował polsko-egipskimi wykopaliskami ratunkowymi

w Tell Atrib – starożytnym Athribis w Delcie Nilu, obok rozrastającego się miasta Banha.
Odkrycie dzielnicy warsztatów skupiających artystów i rzemieślników okresu ptolomejskiego
ocenił jako jedno ze swoich najważniejszych osiągnięć. W 1987 objął kierownictwo polsko-
egipskiej misji archeologicznej w Sakkarze po zachodniej stronie piramidy Dżesera. Misja ta
odnalazła przy najstarszej piramidzie świata nieznaną część nekropolii dygnitarzy Starego
Państwa. Na szczególną uwagę zasługuje wykuty w skale grobowiec wezyra Merefnebefa z
unikatowymi reliefami i malowidłami, a także grobowiec kapłana o imieniu Ni-anch-
Nefertum. Jest autorem około 300 artykułów naukowych i popularnych dotyczących
najczęściej archeologii, historii, sztuki i religii starożytnego Egiptu. Dwie jego książki
popularno-naukowe „Pan Obydwu Krajów” i „Eros nad Nilem” zostały przetłumaczone na
angielski i niemiecki. Jest odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski,
otrzymał Perłę Honorową Polskiej Gospodarki w kategorii nauka jest też Honorowym
obywatelem Jasła i Kawalerem Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie.

Monika Stanisława Płatek (1953), prawniczka, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu

Warszawskiego. W 1992 uzyskała stopień doktora nauk prawnych ze specjalnością w
zakresie kryminologii i prawa karnego wykonawczego, a w 2008 stopień doktora
habilitowanego w tej samej specjalności. Pracuje w Zakładzie Kryminologii w Instytucie
Prawa Karnego na Wydziale Prawa i Administracji UW, pełniła funkcję zastępczyni
dyrektora Instytutu Prawa Karnego. Odbyła liczne staże i studia podoktoranckie na
zagranicznych uniwersytetach a jako visiting professor wykładała na uczelniach w Danii,
Litwie i Stanach Zjednoczonych. Ma bardzo szerokie zainteresowania naukowe. Zajmuje się
takimi dziedzinami jak m.in. prawo karne wykonawcze, prawa człowieka w tym prawa
37
kobiet, kryminologia, wiktymologia, penologia, psychologia społeczna, studia gender, i
socjologia prawa. Była pełnomocniczką rzecznika praw obywatelskich do spraw praw ofiar
przestępstw. Jest powszechnie znana jako obrończyni praw kobiet. Prezydent Bronisław
Komorowski odznaczył ją Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „za działalność
na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i
społecznej.

Adam Daniel Rotfeld (1938) urodził się w województwie tarnopolskim. Wojnę przetrwał
dzięki umieszczeniu go przez rodziców w sierocińcu prowadzonym z inicjatywy metropolity
Klemensa Szeptyckiego w klasztorze w Uniowie. Po ukończeniu V Liceum Ogólnokształcące
im. Augusta Witkowskiego w Krakowie studiował na Wydziale Dyplomatyczno-
Konsularnym Szkoły Głównej Służby Zagranicznej w Warszawie a następnie na studium
dziennikarskim UW. Należał do Związku Młodzieży Polskiej, z którego został usunięty w za
opowiadanie politycznych żartów. Doktoryzował się na Wydziale Prawa Uniwersytetu
Jagiellońskiego, a w roku 2001 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.
Zajmował wiele ważnych stanowisk, zarówno w czasach PRL, jak i po roku 1989. Pracował
w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych. Jako kierownik Zakładu Bezpieczeństwa
Europejskiego brał udział w pracach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie..
Przez 10 lat (dwie kadencje) pełnił funkcję dyrektora w Międzynarodowym Instytucie Badań
nad Pokojem w Sztokholmie. W roku 2000 został mianowany przez prezydenta Aleksandra
Kwaśniewskiego członkiem Rady Bezpieczeństwa Narodowego. W latach 2001–2005 był
wiceministrem spraw zagranicznych a w 2005 ministrem. W 2006 został przez sekretarza
generalnego ONZ powołany na członka, a w 2008 na przewodniczącego Kolegium
Doradczego Sekretarza Generalnego ONZ do spraw Rozbrojenia. Był
współprzewodniczącym Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych. Grupa ta walnie
przyczyniła się do poprawy relacji pomiędzy Polską a Rosją. Był osobistym przedstawicielem
przewodniczącego KBWE ds. politycznego rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu. W roku
2009 sekretarz generalny NATO mianował go członkiem Grupy Ekspertów NATO do
przygotowania nowej koncepcji strategicznej paktu (tzw. Grupa Mędrców). Profesor Rotweld
był redaktorem naukowym serii raportów: m.in. “New Political Act for the United Nations”
(2004), “Towards Complementarity of European Security Institutions” (2005), “Arms Control
Revisited: Non-Proliferation and Denuclearization” (2009) a także, wspólnie z Anatolijem
Torkunowem, zbiorów „Dokąd zmierza świat?” (2008) oraz „Białe plamy. Czarne plamy.
Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich 1918–2008” (2010).

38
 Profesor Rotweld był wykładowcą Collegium Civitas w Warszawie. Prowadzi wykłady w
Kolegium Europejskim (College of Europe) w Natolinie oraz w Akademii Dyplomatycznej i
Studium Polityki Zagranicznej. Od 2011 jest profesorem w Instytucie Badań
Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, jest też członkiem
Rosyjskiej Akademii Nauk. Posiada wiele odznaczeń, w tym Krzyż Wielki Orderu
Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec i Order
Przyjaźni (Rosja). Jest oficerem Legii Honorowej (Francja) i komandorem Orderu Trzech
Gwiazd (Łotwa), a także komandorem Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja). Otrzymał też
Nagrodę Pojednania, przyznaną przez Kapitułę Pojednania Polsko-Ukraińskiego. Jest
doktorem honoris causa Akademii Obrony Narodowej i Uniwersytetu Marii Curie-
Skłodowskiej w Lublinie.

W roku 2015 prezydent RP Andrzej Duda powołał go w skład Narodowej Rady Rozwoju.
Profesor Rotweld należy do gry najwybitniejszych polskich dyplomatów. Jego niedawny
wykład na Uniwersytecie Warszawskim przyciągnął bardzo wielu słuchaczy, którzy wyszli z
niego w pełni usatysfakcjonowani.

Aleksander Smolar (ur. 1940)), publicysta, działacz polityczny, prezes zarządu

Fundacji im. Stefana Batorego, studiował socjologię i ekonomię na Uniwersytecie
Warszawskim. Był asystentem profesora Włodzimierza Brusa, należał do ZMP, ZMS i PZPR
z której to partii został usunięty za publiczną obronę Leszka Kołakowskiego. W marcu 1968
aresztowany, więziony przez jeden rok i usunięty z uczelni. W 1971 emigrował, przebywał
we Włoszech, Wielkiej Brytanii i Francji. Był założycielem i redaktorem naczelnym
kwartalnika politycznego „Aneks”. Pełnił funkcję rzecznika Komitetu Obrony Robotników i
następnie Komitetu Samoobrony Społecznej KOR za granicą.
Po roku 1989 był doradcą premierów Tadeusza Mazowieckiego i Hanny Suchockiej,
zasiadał we władzach Unii Demokratycznej i Unii Wolności. W 1990 został prezesem
zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Jest zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej
Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. Odznaczony przez Prezydenta Komorowskiego
Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, posiada też francuską Legię Honorową.
Minister Radosław Sikorski nadał mu Odznakę Honorową „Bene Merito”. Jest też laureatem
Nagrody im. ks. Józefa Tischnera (2009) za całokształt twórczości oraz Nagrody Specjalnej
przyznanej mu przez Konfederację Lewiatan (2011). Przyglądając się karierze Aleksandra
Smolara można zauważyć, ze należy on, podobnie jak Karol Modzelewski, do tej grupy

39
polityków, którzy działali w PZPR, po czym, pro marcu 1968 stali się zdecydowanymi
przeciwnikami partii i promotorami politycznego odrodzenia Polski.
Eugeniusz Smolar (ur. 1945), brat Aleksandra, publicysta dziennikarz, działacz
opozycyjny w okresie komunistycznym. Studiował ekonomię na Uniwersytecie
Warszawskim, z którego został wyrzucony za udział w protestach przeciwko inwazji wojsk
radzieckich na Czechosłowację. Był tymczasowo aresztowany w 1970 wyemigrował do
Szwecji gdzie ukończył studia na Uniwersytecie w Uppsali. Od 1975 roku pracował jako
dziennikarz Sekcji Polskiej BBC, od 1982 był jej wicedyrektorem, a później dyrektorem.
sekcji.. Był współzałożycielem emigracyjnego kwartalnika „Aneks” oraz Wydawnictwa
Aneks. W drugiej połowie lat 70. reprezentował w Wielkiej Brytanii Komitet Obrony
Robotników (KOR). W Polsce zainicjował utworzenie Inforadia. Był też w zarządzie
Polskiego Radia, a w latach 2002 – 2004 jego dyrektorem programowym. Objął też
stanowisko prezesa Centrum Stosunków Międzynarodowych. prezesa Centrum Stosunków
Międzynarodowych. Posiada liczne odznaczenia, w tym przyznany mu przez Prezydenta
Bolesława Komorowskiego Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Andrzej Stanisław Ksawery Stelmachowski (1925 – 2009). Ukończył gimnazjum
polskie w Kownie a w okresie okupacji uczył się w podziemnym liceum. Ukończył też
podziemną podchorążówkę i rozpoczął studia prawnicze na tajnym Uniwersytecie
Warszawskim. Po wojnie pracował jako asystent na Wydziale Prawa Uniwersytetu
Poznańskiego. Był wykładowcą na Uniwersytecie Wrocławskim oraz na Wydziale Prawa
Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1973 roku został profesorem zwyczajnym. Był
doradcą prawnym NSZZ „Solidarności” i NSZZ Rolników Indywidualnych. Brał udział w
rozmowach z rządem opozycji i episkopatu w ośrodku MSW w Magdalence. Był też
członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu
Wałęsie i uczestniczył w rozmowach Okrągłego Stołu, nota bene skierowany tam przez stronę
rządową. W wyborach czerwcowych w 1989 r. Stelmachowski uzyskał mandat senatora. Był
także członkiem Prezydium Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. W 1989 Stelmachowski
został wybrany na marszałka Senatu PRL. W rządzie premiera Jana Olszewskiego sprawował
urząd ministra edukacji narodowej W trakcie pracy na tym stanowisku zaproponował
pierwszą po 1989 r. reformę systemu edukacji i m. in. wprowadzono nauczanie religii w
szkołach. Prezydent Lech Kaczyński odznaczył go Orderem Orła Białego.
Adam Justyn Strzembosz (ur. 1930). Po maturze rozpoczął studia prawnicze na
Uniwersytecie Jagiellońskim, ale wkrótce przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, na

40
którym uzyskał magisterium, doktorat, habilitację i profesurę. W latach 1961 1968 był sędzią
Sądu Powiatowego Warszawa-Praga, a od 1966 sędzią Sądu Wojewódzkiego dla m.st.
Warszawy. W 1974 podjął pracę w Instytucie Badania Prawa Sądowego, gdzie w 1980 objął
stanowisko docenta. Zaangażowany w działalność pierwszej solidarności, był delegatem na I
Krajowy Zjazd w Gdańsku. W stanie wojennym został odwołany ze stanowiska sędziego
Sądu Wojewódzkiego. Podczas obrad Okrągłego Stołu był przewodniczącym podzespołu ds.
prawa i sądów i pełnił funkcję przewodniczącego komisji prawa i sprawiedliwości Komitetu
Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. We wrześniu 1989 został powołany przez premiera
Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwości. W 1990 objął stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, po czym decyzją
Sejmu został wybrany na pierwszego prezesa SN. Funkcję tę pełnił do 1998, będąc z urzędu
również przewodniczącym Trybunału Stanu. W roku 1995 wystartował wał w wyborach
prezydenckich, z których wycofał się, popierając kandydaturę Hanny Gronkiewicz-Waltz. W
1998, po zakończeniu kadencji w Sądzie Najwyższym, powrócił do pracy na Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim gdzie w roku 2000 został powołany na stanowisko profesora
zwyczajnego tej uczelni.
Kilka dni temu, w Gazecie Wyborczej, ukazał się długi wywiad z profesorem
Strzemboszem, w którym krytycznie ocenia rządy PiS, a zwłaszcza przeprowadzoną przez
ministra Ziobrę „reformę” sądownictwa. W wywiadzie tym znalazł się niewielki fragment
świadczący o tym jak jest Profesor wrażliwy na wszelkie ludzki sprawy. Wspomina, z jakim
wzruszeniem obserwował wielkiego mężczyznę opiekującego się wpatrzoną w niego jak w
obraz kobietę chorą na alzheimera.
Prezydent Komorowski doceniał ogromne zasługi Profesora i odznaczył go Orderem
Orła Białego. Ale, jak to zwykle bywa, profesor Strzembosz ma nie tylko zwolenników. 6
czerwca w Internecie znalazłem odnoszący się do niego wpis: „Posłuszny szwab Tacy jak
Rzepliński , Gersdorf, Żurek, Tuleja, Suczy syn i tym POdobni to chwasty polskiego
sądownictwa i należy je wyplewić” (zachowałem pisownię bez zmian). W wydawnictwie
Więź ukazał się wywiad Stanisława Zakroczymskiego z Adamem Strzemboszem
zatytułowany Między prawem i sprawiedliwością a w roku 2002 na jego cześć wydano
„Pius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzembosza”.
Edward Wende (1936–2002). Senator I i II kadencji (1989–1993), poseł na Sejm III
kadencji (1997–2001), członek Trybunału Stanu (1993–1997, 2001–2002). Ukończył prawo
na Uniwersytecie Wrocławskim. Praktykował jako adwokat, latach 70. i 80. bronił działaczy

41
opozycji w procesach politycznych. Między innymi był pełnomocnikiem Bronisława
Geremka, Janusza Onyszkiewicza i Klemensa Szaniawskiego w procesie cywilnym
przeciwko Jerzemu Urbanowi, a także pełnomocnikiem oskarżycieli posiłkowych w procesie
zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. W Senacie przewodniczył m.in. Komisji Spraw
Zagranicznych. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski a także
Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP.
Andrzej Zoll, (ur. 1942), rzecznik praw obywatelskich w latach 2000–2006, w latach
1991–1993 przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej i w latach 1993–1997 prezes
Trybunału Konstytucyjnego. Brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu jako ekspert prawny
„Solidarności”. Jest absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego i z tą uczelnią związał swoją
karierę naukową. Piastował funkcje prodziekana Wydziału Prawa i kierownika Katedry Prawa
Karnego Materialnego. Jest członkiem Wydziału Historyczno - Filozoficznego PAU i
redaktorem wydawanego przez ten Wydział „Czasopisma Prawa Karnego i Nauk
Penalnych". Jet też członkiem Komitetu Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk, Polskiego
PEN-Clubu oraz Akademii Nauki i Sztuki w Salzburgu. Uniwersytety w Moguncji, Wilnie
oraz Akademia Medyczna we Wrocławiu przyznały mu doktoraty Honoris Causa. Posiada
liczne odznaczenia, m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Wielki Krzyż
Zasługi z Gwiazdą Republiki Federalnej Niemiec, Order Zasługi z Gwiazdą na Wstędze
Republiki Austrii oraz Order Wielkiego Księcia Gedymina Republiki Litewskiej. Wśród jego
prac zwracają uwagę monografie „Okoliczności wyłączające bezprawność czynu” i
„Odpowiedzialność lekarza za niepowodzenie w leczeniu”. Jest Przewodniczącym Rady
Centrum Jana Pawła II "Nie lękajcie się".

Miałem zaszczyt pracować w Komisji Etyki w Nauce, której przewodniczącym był

Profesor Andrzej Zoll i muszę stwierdzić, że niezmiernie rzadko spotyka się ludzi o tak
wysokiej kulturze osobistej i wielkim rozsądku Jest jednym z tych profesorów, z których
polska nauka może być naprawdę dumna.

Sądzę, że podane wyżej przykłady prowadzą do stwierdzenia, że dobrze jest, że w

Polsce istnieją i działają tacy sędziowie jak ci, których wymieniłem powyżej, a nie tylko tacy,
jacy urzędują w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Jan Jerzy Strelau (1931 - 2020), psycholog, profesor nauk humanistycznych. Uczył
się w szkole średniej w Bytowie, z której za działalność polityczną został usunięty na wniosek
UB Tzw. prywatną maturę uzyskał w seminarium duchownym w Słupsku. Studiował
psychologię na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL, skąd przeniósł się na UW. Po

42
zakończeniu studiów podjął pracę na UW. Habilitował się w roku 1968 przedstawiając
rozprawę zatytułowaną „Temperament i typ układu nerwowego”. W 1976 został profesorem
nadzwyczajnym, a w 1982 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Pełnił funkcję
dyrektora Instytutu Psychologii, był także organizatorem i kierownikiem pierwszej w Polsce
Katedry Psychologii Różnic Indywidualnych na Wydziale Psychologii, a także
Interdyscyplinarnego Centrum Genetyki Zachowania. Był przewodniczącym Europejskiego
Towarzystwa Psychologii Osobowości i Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii
Różnic Indywidualnych oraz wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk
Psychologicznych. W latach 2002–2006 pełnił funkcję wiceprezesa PAN. Był sekretarzem
generalnym i członkiem prezydium zarządu Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Był
także członkiem Europejskiej Akademii Nauk (Academia Europaea) i członkiem
rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Od roku 2001 pracował w Szkole Wyższej
Psychologii Społecznej, jako pierwszy dziekan Wydziału Psychologii. W dalszych latach
pełnił funkcję prorektora ds. nauki i współpracy międzynarodowej. Był też przewodniczącym
rady powierniczej tej uczelni.
Badania naukowe prof. Strelaua skupiały się na rozmaitych aspektach zachowania
oraz na funkcjonalnej roli temperamentu, szczególnie w warunkach dla człowieka
stresowych. Opracował wraz z Bogdanem Zawadzkim tzw. Kwestionariusz Temperamentu i
jego nowszą wersję, Pavlovian Temperament Survey. Ustalił także, że za różnice
indywidualne w cechach temperamentu w około 40% odpowiada czynnik genetyczny zatem
większy wpływ mają czynniki środowiskowe. Jego prace są powszechnie znane i cieszą się
dużym uznaniem psychologów na całym świecie.
W roku 2011 prezydent Bronisław Komorowski, „w uznaniu wybitnych zasług w
pracy naukowo-dydaktycznej, za osiągnięcia w działalności na rzecz ochrony polskich
zabytków morskich, za podejmowaną z pożytkiem dla kraju pracę zawodową i działalność
społeczną”, odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał też
tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu i Rosyjskiego Państwowego Uniwersytetu Humanistycznego w
Moskwie. Jest honorowym obywatelem miasta Tczewa i laureatem wielu nagród naukowych
jak: Life-Time Achievement Award przyznanej przez European Association of Personality
Psychology (2012),Nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy (2010),
Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (tzw. polskiego Nobla) w dziedzinie nauk
humanistycznych i społecznych (2000), Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z

43
Aloisem Angleitnerem) za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze (1992), Nagroda
Fundacji Alexandra von Humboldta za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad
osobowością (1990) oraz New Europe Prize 1997, nagroda ufundowana przez sześć
instytutów badawczych.
Maria Ossowska (1896 – 1974), uczennica Tadeusza Kotarbińskiego, członkini
szkoły Warszawsko – Lwowskiej. Doktoryzowała się na UW na podstawie pracy o
Bertrandzie Russelu. Zajmowała się przede wszystkim filozofią i socjologią etyki. W czasie
wojny nauczała na podziemnym uniwersytecie. Po wojnie pracowała na Uniwersytecie
Łódzkim. W czasach stalinowskich socjologia była uznana za „naukę burżuazyjną”, stąd też
wielu socjologów, w tym Maria Ossowska, miało zakaz wykładów. Jej uczniem był m.in.
Leszek Kołakowski. W 1948 przeniosła się na UW, kierowała też Zakładem Historii i Teorii
Moralności Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. W latach 1952 - 1962 kierowała Instytutem
Historii i Teorii Etyki PAN. Była też jedną z sygnatariuszek tzw. Listu Trzydziestu Czterech,
skierowanego do ówczesnego premiera Józefa Cyrankiewicza, w którym uczeni domagali się
swobód dla nauki i kultury. Spośród jej publikacji wyróżniają się „Podstawy nauki o
moralności”; „Socjologia moralności: zarys zagadnień”; „Normy moralne” (1970) i książka
stanowiąca zbiór większości jej prac, „O człowieku, moralności i nauce: miscellanea”. Wraz
z mężem, Stanisławem Ossowskim, opublikowała znaczącą pracę „Nauka o nauce”.
Stanisław Ossowski (1897 - 1963), socjolog, psycholog, metodolog nauk społecznych
i teoretyk kultury. Studiował na Wydziale Filozoficznym UW (pod kierunkiem Jana
Łukasiewicza i Władysława Tatarkiewicza), na uniwersytecie Wileńskim a także na Sorbonie
i w Rzymie. W latach 1933 – 5 przebywał na stypendium Funduszu Kultury Narodowej w
Wielkiej Brytanii, gdzie uczestniczył w seminarium etnologicznym prowadzonym przez
Bronisława Malinowskiego w London School of Economics. Służył w Wojsku Polskim w
roku 1920, brał też udział w kampanii wrześniowej 1939 r. dowodząc w stopniu
podporucznika plutonem karabinów maszynowych I Pułku Strzelców Konnych. W latach
1941–4 wykładał socjologię w konspiracyjnym Uniwersytecie Warszawskim. Uczył także w
tajnym liceum na Żoliborzu. Pracował w tajnym Polskim Instytucie Socjologicznym, w
tajnym Instytucie Planowania Społecznego. Wraz z żoną brał czynny udział w organizowaniu
pomocy dla ludności żydowskiej.
Po wojnie organizował Uniwersytet Łódzki, ale już w roku 1946 został przeniesiony
na UW, gdzie kierował katedrą socjologii na Wydziale Humanistycznym. Prowadził badania
socjologiczne na Śląsku Opolskim, Warmii i Mazurach zajmując się sprawami świadomości

44
narodowej, badał także tradycje ruchu Jakuba Szeli w powiecie jasielskim. W latach 50.
odebrano mu zajęcia dydaktyczne i dopiero po roku 1956 mógł rozwinąć na szeroką skalę
swoje prace naukowe i organizacyjne. Między innymi założył Polskie Towarzystwo
Socjologiczne i był do śmierci jego prezesem. Wykładał w Stanach Zjednoczonych na
Uniwersytecie Harvarda i w innych ośrodkach akademickich. W r. 1962 przebywał 4
tygodnie w Wielkiej Brytanii, wykładając w London School of Economics. Stanisław
Ossowski działał w Klubie Krzywego Koła i był jednym z sygnatariuszy listu do władz
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, domagającego się rehabilitacji osób niesłusznie
skazanych za działalność polityczną..
Jego książka „Struktura klasowa w społecznej świadomości” (1957) wzbudziła żywe
zainteresowanie w Polsce, została też przetłumaczona na angielski, niemiecki, hiszpański i
włoski, wchodząc w ten sposób do literatury światowej. Inne ważne pozycje w Jego dorobku,
to „Funkcja dziejowa nauki” (1923), „U podstaw estetyki” (1933) (rozprawa habilitacyjna),
„Nauka o nauce” (1935), „Dziedziczność i środowisko” (1936), „Więź społeczna i
dziedzictwo krwi (1939), „O osobliwościach nauk społecznych” (1962) i „O ojczyźnie i
narodzie” (1984).
Stanisław Ossowski wywarł wielki wpływ na ukształtowanie się polskiej socjologii.
Do jego współpracowników i uczniów należeli Marcin Czerwiński, Zofia Józefowicz, Witold
Jedlicki, Wacław Makarczyk, Danuta Malewska, Edmund Mokrzycki, Irena i Stefan
Nowakowie, Stefan Nowakowski, Anna Pawełczyńską i wielu innych. Uznaje się go za
największy autorytet intelektualno-moralny w powojennej Polsce.
Józef Chałasiński (1904 – 1979), socjolog, uczeń W. Znanieckiego. W latach 1945–
62 profesor Uniwersytetu Łódzkiego i jego Rektor (1949–52). Był autorem koncepcji
„uspołecznionego uniwersytetu” i próbował wdrożyć ją w życie, co było kontestowane przez
sporą część środowiska naukowego, m. in. Przez jego poprzednika na stanowisku Rektora,
Tadeusza Kotarbińskiego. Od roku 1966 związany z UW. Założyciel i redaktor naczelny pism
Kultura i Społeczeństwo oraz Przegląd Socjologiczny. Zajmował się socjologią narodu,
kulturą i strukturami społecznymi. Organizował na dużą skalę badania terenowe. Był
dyrektorem Państwowego Instytutu Kultury Wsi i profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Do jego najważniejszych prac należą „Młode pokolenie chłopów” (1984), „Społeczna
genealogia inteligencji polskiej” (1946), „Kultura amerykańska” (1962), „Kultura i naród”
(1968) i „Rewolucja młodości” (1969).

45
 Lista przedstawionych powyżej sylwetek wybitnych polskich uczonych, pracujących w
kraju lub poza granicami, nie jest na pewno kompletna. Wydaje się jednak być wystarczająca,
by uznać, że nauka w Polsce ma się całkiem dobrze. Uniwersytety Warszawski, Jagielloński i
Poznański a także Politechniki Warszawska i Wrocławska reprezentują wysoki poziom i
oferują znakomite programy kształcenia studentów. Również w mniejszych uczelniach można
spotkać bardzo dobre naukowo zakłady lub instytuty. Prace polskich naukowców są
zamieszczane w najlepszych czasopismach, jak Nature i Science. Polscy uczeni są też
proszeni o wygłaszanie referatów na ważnych, międzynarodowych konferencjach
naukowych. Nie oznacza to jednak, że przed polską nauką nie stoją żadne trudności. Przede
wszystkim jest ona bardzo słabo finansowana. Wspomniałem wyżej o sukcesie zespołu prof.
Jacka Jemielitego, który wynalazł znakomitą szczepionkę przeciwnowotworową, ale nie stać
go było na przeprowadzenie prób klinicznych, które wykonała niemiecka firma
biotechnologiczna. Innym mankamentem polskiej nauki jest brak obiektywnych ocen
naukowców i ich dorobku. Bardzo rzadko spotyka się krytyczne recenzje, jakie wymagane są
przy wszystkich awansach i nowych zatrudnieniach pracowników. Jeszcze innym
mankamentem, występującym nie tylko w Polsce, jest poddawanie się hasłu „publish or
perish”. W Polsce przejawia się to mnożeniem wydawnictw uczelnianych, o niewielkim
zasięgu, w których publikuje się mało warte prace. W okresie rządów Platformy
Obywatelskiej uczestniczyłem w pracach Komisji Nagród przy premierze RP. Mogłem
przyjrzeć się blaskom polskiej nauki. Obecnie jestem członkiem powołanej przez PAN
Komisji d.s. Etyki w Nauce i mogę zapoznawać się z jej cieniami. Najczęstszymi
„przestępstwami” polskich uczonych są plagiaty i auto plagiaty. Panuje też zwyczaj
dopisywania jako współautora promotora rozprawy magisterskiej czy doktorskiej, a zdarzają
się przecież sytuacje, gdy jeden profesor jest promotorem kilkuset takich rozpraw. Gdy do
Komisji wpływa zawiadomienie o takich „przestępstwach”, kierujemy sprawę do Rektora
uczelni, w której je popełniono i co trzeba przyznać, Rektorzy traktują tego rodzaju sprawy
bardzo poważnie i wyciągają konsekwencje wobec plagiatorów.

46