7° 4 dinsdag 12 november 2019
nederlandsdagblad
Oproep
tot gebed
‘Moslims willen zich
zo manifesteren als
volwaardige burgers’
Islamoloog Joas Wagemakers pagina 12
Marjon Snel nd.nl/nederland
Rechter: haal ISIS-kinderen terug
▶ Den Haag
De staat moet er alles aan doen om
de kinderen van Nederlandse ISIS-
vrouwen uit kampen in Noord-Syrië
terug te halen naar Nederland. Voor
de ISIS-vrouwen zelf geldt daartoe
geen verplichting.
Dat heeft de rechter maandagmiddag
bepaald in een kort geding dat advo-
caten namens 23 vrouwen en hun 56
kinderen hadden aangespannen te-
gen de staat. De kinderen, van wie
driekwart jonger is dan zes jaar oud,
verblijven volgens de rechter onder
erbarmelijke omstandigheden in op-
vangkampen voor ISIS-vrouwen. De
rechter vindt dat de kinderen niet
verantwoordelijk zijn voor het gedrag
van hun ouders, maar juist het slacht-
offer daarvan, hoe ernstig dat gedrag
ook is.
terreurorganisatie
Over de ouders oordeelt de recht-
bank anders. Zij hebben bewust ge-
kozen om zich aan te sluiten bij de
terroristische organisatie ISIS. Zij
wisten voor vertrek dat ISIS zich
schuldig maakt aan grove misdaden.
Zevenbergen moet kiezer dankbaar zijn
jaargang 76 nr. 20.289 www.nd.nl redactie@nd.nl 0 8 8 1 9 9 9 9 9 9
De vrouwen moeten daarvoor be-
recht worden.
De staat wil dat die berechting in de
regio plaatsvindt, en staat daarmee
volgens de rechter in zijn recht. Al-
leen als de Syrisch-Koerdische autori-
teiten of anderen die betrokken zijn
bij de repatriëring als voorwaarde
stellen dat de moeders mee moeten
met de kinderen, zal de staat zich ook
hiervoor moeten inspannen. Zij wor-
den dan in Nederland voor de rechter
gebracht.
‘Tot op heden hebben de Koerden al-
tijd gezegd dat ze de kinderen niet los
van hun moeders naar Nederland la-
ten gaan’, zegt advocaat André See-
bregts. ‘Dus is de kans aanzienlijk dat
ook hun moeders naar Nederland te-
rugkomen.’ Extra tragisch noemt hij
daarom het lot van de vier Neder-
landse ISIS-vrouwen in het kamp die
geen kinderen hebben. ‘Hier heeft de
rechter geen handreiking gedaan.’
Seebregts, die namens het advocaten-
collectief het kort geding tegen de
staat aanspande, verwacht dat de kin-
deren mogelijk al binnen enkele we-
ken terugkomen naar Nederland. ‘Ik
‘Ons land is
verweesd’
Gert-Jan Segers pagina 4
Onrustig land in
machtsvacuüm
pagina 8
ben zeer tevreden met deze uitspraak
van de rechter. Hij heeft gezegd dat
de autoriteiten moeten kijken wat er
binnen veertien dagen geregeld kan
worden. Ik verwacht dat de staat on-
derzoekt of het eerdere aanbod van
de Amerikanen om de kinderen naar
Nederland te brengen, nog steeds gel-
dig is.’ De staat hoeft van de rechter
geen grote veiligheidsrisico’s te ne-
men om de kinderen terug naar Ne-
derland te brengen.
erbarmelijke omstandigheden
Kinderombudsvrouw Margrite Kal-
verboer onderstreept in reactie op de
uitspraak dat de situatie van de kin-
deren zeer ernstig is. ‘Dringend ingrij-
pen is van het grootste belang. De
kinderen hebben te maken met chro-
nische ondervoeding, slecht uitge-
voerde amputaties, granaatscherven
onder de huid. Als er niet snel wordt
ingegrepen, betekent dit dat zij hier
blijvende schade van ondervinden.
Chronische ondervoeding leidt tot
een groeiachterstand en het achter-
blijven van de cognitieve ontwikke-
ling.’ Ook baart het Kalverboer grote
commentaar pagina 3
zorgen dat de radicalisering in de
kampen nog steeds doorgaat. ‘De kin-
deren worden dagelijks aan deze ver-
schrikkingen blootgesteld en moeten
daarom zo snel mogelijk naar een vei-
lige en rustige omgeving.’ <
gemengde reacties
D66 reageert positief op de uit-
spraak van de rechter. ‘Dit sterkt
ons in onze eerdere positie dat
kinderen terug moeten worden
gehaald’, zegt Kamerlid Sjoerd
Sjoerdsma. Ook de ChristenUnie en
GroenLinks zijn optimistisch.
De reactie van de VVD is tegen-
overgesteld: ‘Wij willen die kinde-
ren niet terug’, twitterde Dilan Ye-
silgöz namens die partij. Ook het
CDA spreekt van een ‘risicovolle
uitspraak’.
Kinderorganisaties als Defence For
Children zijn blij met de uitspraak.
Tineke Ceelen van Stichting Vluch-
teling hoopt dat de kinderen snel
terugkeren, ‘zodat we hen kunnen
helpen evenwichtig op te groeien’.
advertentie
Hét christelijke
opinieblad.
Nu 3 maanden
voor 3 euro
denieuwekoers.nl/nd
Hilbert Meijer nd.nl/geloof
Kliederkerk
bereikt niet-
kerkgaanden
▶ Utrecht
De kliederkerk, waarbij bezoekers
op creatieve manieren met een bij-
belverhaal aan de slag gaan, is in
vijf jaar tijd het meest succesvolle
missionaire project van de Protes-
tantse Kerk in Nederland geworden.
56 procent van de deelnemers be-
zoekt geen andere activiteiten van de
gemeenten die de kliederkerken or-
ganiseren, en ruim een derde van de
deelnemers is niet gelovig, staat in
een evaluatierapport dat de Protes-
tantse Kerk vandaag publiceert.
De kliederkerk is een kopie van de
Britse Messy Church. Ruim vijf jaar
geleden begon de eerste kliederkerk
in Nederland. Nu zijn er ruim 160. De
Protestantse Kerk in Nederland zet in
op groei en streeft naar driehonderd
kliederkerken eind 2023.
Kliederkerken beginnen met een uur
waarin een bijbelverhaal op een crea-
tieve manier wordt benaderd, bij-
voorbeeld door knutselen, spelletjes
en proefjes. Vervolgens is er een korte
viering en een gezamenlijke maaltijd.
Er zijn ook punten van zorg, blijkt uit
de evaluatie. Zo is het moeilijk een
hechte gemeenschap te vormen, door-
dat bijeenkomsten gemiddeld zes keer
per jaar plaatsvinden. Ook is het con-
stant zoeken naar balans tussen bij-
belgetrouw en aansprekend zijn.
▶▶ zie ook pagina 6
Willeke
nd.nl/cartoons
prijs € 2,25 zaterdag € 3,50
2
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

anp Hilbert Meijer nd.nl/geloof

Medeoprichter Witte
Helmen overleden
▶ Istanbul
Een voormalig Brits geheim agent
die betrokken was bij het trainen
van hulpverleners in de Syrische
burgeroorlog, de Witte Helmen, is
op straat in Istanbul dood aangetrof-
fen. James Le Mesurier is volgens
plaatselijke media mogelijk van het
balkon van zijn woning gevallen. De
toedracht tot zijn dood is onbekend.
De Witte Helmen speelden een be-
langrijke rol bij de hulpverlening
aan slachtoffers van bombardemen-
ten van de Syrische of Russische
strijdkrachten. Ze zijn felle tegen-
standers van het regime van Assad. <
‘Kanselruil met PKN moet kunnen’
▶ Amersfoort
Dominees uit de Protestantse Kerk
in Nederland en de Gereformeerde
Kerken vrijgemaakt mogen, als het
aan de vrijgemaakte deputaten
kerkelijke eenheid ligt, in elkaars
kerkdiensten voorgaan.
Een voorstel voor een uitwisseling
van predikanten staat in een aanvul-
lend rapport van twee commissies die
zich bezighouden met contacten met
andere kerkgenootschappen. Het
voorstel wordt besproken tijdens de
vrijgemaakt-gereformeerde synode,
die zaterdag in Goes begint. De Pro-
testantse Kerk in Nederland is al lan-
ger voorstander van kanselruil met de
vrijgemaakten.
In juni dit jaar vond voor het eerst in
jaren een gesprek plaats tussen verte-
genwoordigers van de Nederlands-
gereformeerde en vrijgemaakt-gere-
formeerde kerken, die in 2023 willen
fuseren, en de Protestantse Kerk in
Nederland.
De Nederlands Gereformeerde Ker-
ken besloten in 2016 al tot kanselruil
met de PKN. In het aanvullende rap-
port dat nu is gepubliceerd, stellen de
commissies voor een besluit te ne-
men dat hiermee in lijn is.
drempel
De PKN hoopt dat eventuele kansel-
ruil zich niet beperkt tot een geselec-
teerde groep voorgangers. Maar om-
dat de vrijgemaakt-gereformeerden
‘vrijzinnigheid’ binnen de PKN be-
speuren, willen ze wel een drempel
inbouwen: protestantse voorgangers
die voorgaan in een vrijgemaakte ere-
dienst zijn ‘gebonden aan de leer van
de Bijbel zoals beleden in de gerefor-
meerde belijdenissen’.
Dat betekent dus dat, als de synode
met de plannen instemt, niet elke
PKN-voorganger straks welkom zal
zijn op elke preekstoel in een
Gereformeerde Kerk vrijgemaakt.
In het gesprek dat eerder dit jaar
plaatsvond, liet de PKN-delegatie al
weten daar begrip voor te hebben.
Ook in de Protestantse Kerk, een bre-
de kerk met diverse stromingen, is
niet iedere dominee in elke PKN-
gemeente welkom. <

Hendro Munsterman nd.nl/geloof beeld afp / Delil Souleiman Remco van Mulligen nd.nl/nederland

Antiabortusvereniging
VBOK gaat niet op in Siriz
▶ Gouda
De Vereniging ter Bescherming van
het Ongeboren Kind blijft bestaan.
Een omstreden voorstel om de ver-
eniging te laten opgaan in hulpver-
leningsorganisatie Siriz, krijgt niet
genoeg steun.
Al bij de aankondiging in mei bleek
dat een deel van de leden moeite
heeft met het voorgenomen besluit.
Critici menen dat de VBOK haar iden-
titeit verloochent door te willen op-
gaan in ‘uitvoerende’ tak Siriz. Het
besluit werd daarom uitgesteld.
Het verdwijnen van de VBOK, door de
vereniging zelf ‘structuurwijziging’
genoemd, was op twee ledenvergade-
ringen geagendeerd. Een stemming
kwam er echter niet.
Omdat meestal maar een piepkleine
fractie van de 40.000 leden op de
VBOK-ledenvergadering komt, deed
de vereniging ook onderzoek onder
haar achterban. Daaruit bleek dat er
‘geen consensus’ was over opgaan in
Siriz.
Wel is er volgens voorzitter Marjan
Haak onder de leden eensgezindheid
over het belang van het werk van
Siriz. ‘Eén ding is voor het bestuur
duidelijk: hulpverlening aan vrouw,
man en kind bij onbedoelde zwanger-
schap is en blijft de kerntaak.’
In 2010 bracht de VBOK de hulpver-
lening aan vrouwen onder in de stich-
ting Siriz, om zichzelf volledig te kun-
nen richten op actievoeren. Recent
kwam hierop kritiek en dreigde Siriz
zelfs haar overheidssubsidie kwijt te
raken. Het opgaan van de VBOK in
Siriz had voor dit probleem een oplos-
sing moeten zijn. <

Hendro Munsterman nd.nl/geloof

Twee priesters gedood bij aanslagen in Syrië
Twee Armeens-katholieke priesters zijn maandag in het
noordoosten van Syrië vermoord door schutters. De
aanslag is opgeëist door de terreurorganisatie ISIS.
Het betreft een vader en zijn zoon die beiden als priester
werkzaam zijn in Qamichli aan de Turkse grens. Binnen de
Armeens-Katholieke kerk – een met Rome verbonden kerk
– mogen priesters trouwen en een gezinsleven leiden.
De twee priesters waren onderweg naar de oostelijke
provincie Deir ez-Zor om er een heropbouwproject te
bezoeken dat als doel heeft gevluchte inwoners weer te
laten terugkeren. De helft van de christelijke bevolking uit
de regio is sinds 2011 gevlucht.
De geestelijken werden bij een wegversperring door
opstandelingen in een val gelokt en vermoord door
motorrijders.
De vader overleed ter plekke, de zoon onderweg naar het
ziekenhuis. Een diaken van de kerk die in dezelfde auto
zat, liep enkele verwondingen op.
Tegelijkertijd ontploften in de stad Qamichli drie bommen
die het ook op christenen gedoeld hadden: bij een
katholieke school, een kerk en een winkel met een
christelijke eigenaar. Daarbij kwamen zeker vijf mensen
om, 26 mensen raakten gewond.
Deze moorden zijn de eerste moorden op priesters sinds
de moord op de Nederlandse jezuïet Frans van der Lugt in
april 2014. <
Gedetineerden bidden
voor paus Franciscus
▶ Rome
Gedetineerden in Italië bidden komende zondag dat paus Franciscus zich
van elke vorm van ‘gevangenneming’ kan bevrijden.
De paus is volgens Italiaanse gevangenisaalmoezeniers doelwit van bin-
nenkerkelijke vijandelijkheden wegens zijn ‘stevige pastorale besluiten
en theologische oriëntatie’.
Zij informeerden paus Franciscus over het gebedsinitiatief terwijl zij in
Rome waren voor een internationale ontmoeting van zielzorgers in
Rome. Ook gevangenen in andere landen worden opgeroepen voor de
paus te bidden.
Aanleiding voor het gebedsinitiatief is een uitspraak van paus Franciscus
tijdens zijn bezoek aan Mozambique afgelopen september. Paus Francis-
cus zei tijdens een gesprek met de gemeenschap van jezuïeten dat hij het
gebed van gelovigen nodig heeft.
‘De paus wordt aangevallen, hij wordt stevig aangepakt. Slechts het ge-
bed van zijn volk kan hem bevrijden.’

nieuwsvandaag HELE DAG HELE DAG

Disney+ Tegen criminaliteit
Lancering streamingsdienst Denemarken stelt vanaf
met films en series van Walt vandaag controles in langs
Disney Studios. de grens met Zweden.

Yvonne Hofs / vk nd.nl/nederland
Toeslagenstelsel moet
grondig op de schop
▶ Den Haag
De problemen bij het uitkeren van
zorg-, huur- en kinderopvangtoe-
slagen zijn met het huidige toesla-
gensysteem niet op te lossen. Vol-
gens een maandag gepubliceerd
beleidsonderzoek steekt het stelsel
psychologisch verkeerd in elkaar.
Bij het optuigen ervan is de politiek er
ten onrechte van uitgegaan dat alle
toeslagaanvragers volkomen ratio-
neel zijn en zich niet bezondigen aan
uitstel- en struisvogelgedrag. Om
hoge terugvorderingen te voorkomen
moet eigenlijk het hele stelsel op de
schop, concludeerde een ambtelijke
onderzoeksgroep maandag.
Het kabinet gaf een jaar geleden op-
dracht voor het beleidsonderzoek
vanwege de grote onvrede over het
toeslagenstelsel. Elk jaar komen tus-
sen de 300- en 400.000 toeslagont-
vangers in betalingsproblemen door
hoge terugvorderingen van de Belas-
tingdienst. Zij moeten de – vaak hoge
– toeslagen die zij als maandelijks
voorschot hebben gekregen later te-
rugbetalen, omdat de Belastingdienst
achteraf vaststelt dat de inkomenson-
dersteuning te hoog was. Tegen de
redactie nd nd.nl/nederland beeld Riekelt Pasterkamp
Start van de Week van het Leven
In Bodegraven werd maandag door vakorganisatie RMU het startsein gegeven
voor de Week van het Leven. Dit gebeurde samen met landelijke en lokale
politici, medewerkers uit de zorg en de bewoners van de zorginstelling Siloah.
De Week van het Leven is een jaarlijks evenement waarin diverse organisaties
aandacht vragen voor de beschermwaardigheid van het ongeboren leven. De
SGP-Kamerleden Roelof Bisschop en Diederik van Dijk bakten koekjes in de
vorm van voetjes met mensen met een beperking. <
14.00
Augustinus
Dag twee van de Week van de
Vroege Kerk. Met openbare
colleges aan TU Apeldoorn.
tijd dat het definitieve oordeel van de
fiscus op de deurmat valt, is het geld
vaak al uitgegeven.
steeds complexer
In het huidige stelsel keert de Belas-
tingdienst toeslagen uit op basis van
schattingen over het aantal kinderop-
vanguren en het inkomen. Aanvra-
gers die hun inkomen te laag inschat-
ten worden daarvoor gestraft met een
terugvordering. Degenen die achteraf
te voorzichtig waren met hun schat-
tingen, krijgen het jaar daarop juist
een nabetaling. De politiek heeft te
weinig oog voor de nadelen van dit
systeem, schrijven de ambtenaren. Zo
zijn er onder de toeslagontvangers
steeds meer zelfstandigen met een
sterk wisselend inkomen. Zij kunnen
aan het begin van het jaar niet goed
inschatten hoeveel zij gaan verdie-
nen. Dat vergroot de kans dat zij met
grote nabetalingen of terugvorderin-
gen geconfronteerd worden. Het aan-
tal correcties is ook toegenomen, om-
dat de Tweede Kamer het
toeslagstelsel in de loop der jaren
steeds complexer heeft gemaakt. Toe-
slaggerechtigden weten daardoor
19.30
Twekkelo
Liefdeswetenschapper Tony
Verweij geeft een interactieve
lezing over de liefde.
niet goed meer waar ze wel en niet
recht op hebben.
‘homo economicus’
De politiek had er goed aan gedaan
wat meer gedragswetenschappers te
raadplegen bij het ontwerpen van het
toeslagenstelsel. Dat stelsel gaat uit
van ‘onrealistische verwachtingen
van burgers’. De overheid verwacht
dat een toeslagontvanger een ‘homo
economicus’ is, die rationele beslis-
singen neemt. De aanname dat men-
sen altijd doen wat in hun belang is,
klopt in dit geval niet. Mensen gaan
complexe keuzes liever uit de weg en
verdiepen zich niet graag in het on-
doorzichtige stelsel.
De politiek koos bewust voor het uit-
betalen van voorschotten, omdat de
aanvragers de toeslag dan snel op hun
rekening gestort krijgen. De Tweede
Kamer wilde vooral voorkomen dat
aanvragers een te lage toeslag zouden
ontvangen en daardoor de huur of de
kinderopvang niet meer zouden kun-
nen betalen. De hoofdconclusie van
de analyse is nu dat zulk maatwerk
niet samengaat met het bieden van
duidelijkheid en zekerheid. <
nederlandsdagblad
‘De stad bestaat
bij gratie van een
gedeeld besef van
rechtvaardigheid.’
Femke Halsema, pagina 11
Nog geen abonnee? Ga naar nd.nl/abonnementen
3
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019
Recht en verdienste
Dat wethouders en Kamerleden recht hebben op
steun als ze ambteloos raken, heeft billijke redenen.
Wie in een politiek ambt stapt, moet daarvoor dikwijls
de ontslagbescherming van een ‘vaste baan’ of klant-
relaties van een zakelijke onderneming prijsgeven.
Terwijl je niet weet hoe lang het duren zal. Een wet-
houder kan in de eerste de beste raadsvergadering
pootje gelicht worden. En nieuwe verkiezingen (soms
al na 87 dagen regeren) maken tientallen Kamerleden
werkloos. Niet iedereen vindt daarna vlot een andere
baan. Als er geen sociaal vangnet was aan de finish,
zou je in de politiek vooral financieel gearriveerden
aan de startlijn krijgen. Of kansarme profiteurs.
De afgetreden SGP-voorzitter Peter Zevenbergen in-
casseerde waar hij recht op had; dát was voor hem wat
telde. Juist de partijkring het dichtst rondom hem – de
kiesvereniging Alblasserdam, aan wie hij altijd zijn
kandidatuur, stemmen en wethouderspost te danken
had – voelde dat anders. In hun ogen was zijn loop-
baan niet zó riskant en zijn financiële situatie niet zó
penibel dat de belastingbetaler hem nog jaren sociale
ondersteuning verschuldigd was. Drie volle termijnen
heeft hij namens hen een eervol en goed bezoldigd
ambt mogen bekleden. Intussen wist hij zijn onder-
wijscarrière in deeltijd warm te houden. En na twaalf
jaar wethouderschap kon hij al snel fulltime school-
directeur worden: een mooie bekroning. Dan is een
uitkering wel wat overvloedig; zeker als de hoogte
gebaseerd wordt op een stapeling van salarissen.
Ruim een jaar heeft het SGP-bestuur geprobeerd de
interne kritiek uit Alblasserdam (en elders uit de partij)
te bezweren. Eerst met argumenten die het bestuur,
inclusief Zevenbergen, recent moest rectificeren. En
vervolgens met geforceerde stilte: als de voorzitter nu
maar iedere publiciteit over de zaak zou mijden en er
geen vragen over zou beantwoorden, dan zouden de
golven wel bedaren. Dit was een miskenning van hoe
de mondige burger, dus ook de moderne SGP-achter-
ban, afrekent met een gesloten bestuursstijl. En het
pad liep dood toen Zevenbergen toch iets ging zeggen:
dat de moraal mettertijd verandert; dat moraal voor
iedereen iets anders is; dat hij zich aan regels hield.
De nu uitgegeven scheidingsbrief laat Zevenbergen de
ruimte om de oorzaak buiten zijn eigen, legale hande-
len te plaatsen. En het bestuur benadrukt hoeveel hij in
de loop van de jaren aan de partij gegeven heeft. Wat
echter bij het afscheid van politici wel vaker ontbreekt,
is de notie dat zij zelf aan hun partij en kiezers zo veel
hebben te danken. Een goed bezoldigd ambt; de kans
om zich bestuurlijk te ontplooien. Wie vooral eigen ver-
diensten telt, neemt weleens te makkelijk iets aan.
Sjirk Kuijper
4
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

Gerard Beverdam en Eduard Sloot nd.nl/politiek beeld Anne Paul Roukema

‘Het is lastig besturen in zo’n onthe

…De Verloren Zoon en het verhaal
van Nederland heet het nieuwe boek
van ChristenUnie-leider Gert-Jan
Segers.
…Het verschijnt op een moment van
veel maatschappelijke onrust. ‘Bur-
gers geloven mij niet op mijn blau-
we ogen, of omdat ik christen ben.’
▶ Den Haag
Het Malieveld stond afgelopen we-
ken vol met boeren en onderwijzers.
Het bevestigde ChristenUnie-leider
Gert-Jan Segers in zijn stelling dat
het wantrouwen in de Nederlandse
samenleving groot is. En ook al zou
het stikstofprobleem morgen ineens
zijn opgelost en krijgen onderwijzers
nog meer geld, de ontevredenheid zit
dieper, schrijft hij in zijn nieuwe
boek De Verloren Zoon en het verhaal
van Nederland dat vandaag ver-
schijnt.
De politicus verwijst in zijn boek
naar het bijbelse verhaal van de ver-
loren zoon, waarin de jongste zoon
zijn erfenis opeist, verbrast, bij de
varkens belandt, maar uiteindelijk
terugkeert naar zijn vader. Maar de
oudste broer – die thuis bleef – is
daar niet blij mee. In beide levens zit
iets van onvrede, van onvolmaakt-
heid.
Dát ziet Segers ook in het Nederland
van nu, een land waarin mensen zich
moeilijk aan elkaar verbinden, en
zich soms ergeren aan ‘die ander’.
‘Nederland is een ontheemd en ver-
weesd land. Dat lees ik ook terug bij
Pim Fortuyn. Mensen zijn op zoek
naar zingeving, maar hebben ook
moeite zich aan elkaar te hechten.’
Waarin ziet u dat verweesde terug?
‘Mensen zijn heel druk met consu-
meren en presteren. Het leven moet
vooral leuk zijn. Maar als je dat alle-
maal weghaalt, is er veel leegte. Ge-
zinnen, huwelijken, vakbonden en
kerken staan onder druk. Je ziet dat
terug in de recente protesten op het
Malieveld. Daar stonden bijvoorbeeld
de actiegroepen Farmers Defence
Force en PO in Actie. Het oorspronke-
lijke middenveld met de traditionele
vakbonden wordt opzijgeschoven.
We dachten een akkoord te hebben
over 460 miljoen euro extra voor het
onderwijs. Maar dan is de woede
opeens zo groot dat er zelfs in die
‘oude’ vakbonden een vertrouwens-
crisis ontstaat. Ook mijn zus – die in
het basisonderwijs werkt – reageerde
korzelig op het akkoord: is dit alles?
Burgers vragen zich af of de overheid
er wel voor hen is. Kiezers vertrou-
wen mij niet op mijn blauwe ogen, of
omdat ik christen ben. Een kwart van
de burgers staat intussen met de rug
naar het systeem toe. Wat een we-
tenschapper ook zegt, bijvoorbeeld
rond het klimaat: als iemand de uit-
komst niet zint, klopt het niet. En als
politici een besluit nemen dat ík niet
wil, verdenken we ze van foute mo-
tieven.’
Wat is de oorzaak van die ont-
heemdheid?
‘Dat heeft denk ik met het individua-
lisme te maken: het onvermogen
deel uit te maken van een groter ge-
heel, en in goede en kwade dagen het
met elkaar uit willen houden. Ik ben
ook niet alleen maar een groepsdier,
en een buurtbarbecue vind ik niet bij
voorbaat fantastisch. En ook in de
kerk kom je karakters tegen die niet
leuk zijn. Maar als je wegloopt, heb je
wel heimwee. Wat we moeilijk vin-
den, missen we ook.’
Speelt ontkerkelijking ook een rol?
‘Zeker. De kerk is een plek waar arm
en rijk, werknemer en werkgever
elkaar ontmoeten. Iedereen zit in
dezelfde bank. Wij hebben in onze
kerk een moment waarop mensen
gebedspunten kunnen aandragen.
Soms denk je: het gaat altijd over
ziek, zwak en misselijk. Maar het
ontroert mij óók. Hoeveel plekken in
de samenleving zijn er waar iemand
kan opstaan om te zeggen dat het
niet zo goed met je gaat, en dat zo
veel mensen meeleven? De diepste
laag is thuiskomen bij God. Hij is
iemand die je altijd aanvaardt en op
de uitkijk staat om je te omhelzen.
Maar als politicus moet ik ook ant-
woord geven voor mensen die dat
geloof niet zien zitten.’
Gert-Jan Segers ziet in het boerenprotest jarenlang opgekropte woede terug. ‘De boeren erkennen misschien wel dat er
kortsluiting een probleem is rond stikstof. Maar zij stellen aan de orde waarom zíj moeten bloeden.’
U schrijft in uw boek over kosmo- schien wel dat er een probleem is de prijs. Dát was de kortsluiting rond Wat doet de maatschappelijke on-
politische ‘overalmensen’ en over rond stikstof. Maar zij stellen aan de de uitspraken van D66-Kamerlid rust met de sfeer in de coalitie?
‘ergensmensen’, die veel meer orde waarom zíj moeten bloeden. Zij Tjeerd de Groot. Want als er één ‘Ik denk dat wij nu met z’n allen
geworteld zijn in de eigen regio. zeggen: jullie willen drie keer per partij staat voor de stedelijke, hoog- ervaren hoe moeilijk het is om te
Zien we bij het boerenprotest de jaar vliegen, jullie willen hard rijden, opgeleide mensen met een zekere besturen in zo’n verweesde samen-
jarenlang opgekropte woede van jullie willen een formule 1-festijn in levensstijl, is dat D66. Als zo’n partij leving.’
‘ergensmensen’? Zandvoort, jullie willen een extra dan tegen de boeren zegt: “Gij zult
‘Absoluut! De boeren erkennen mis- vliegveld in Lelystad, en wíj betalen halveren”, dan knapt er iets.’ Bent u er ook door verrast? Want het

overdwars
Marjon Snel nd.nl/nederland beeld anp anp

‘Denk bij projecten

Onderzoek naar PFAS in strooizout voor de wegen
Zit het schadelijke PFAS in strooizout? Het
antwoord moet eind deze week bekend zijn.
▶ Hazerswoude-Dorp
Actiegroep Grond in Verzet neemt het zekere
voor het onzekere en laat strooizoutmonsters
testen op de aanwezigheid van het de laatste tijd
veelbesproken PFAS. Dit is een verzamelnaam
voor poly- en perfluoralkylstoffen. Eind deze
week worden de testresultaten verwacht.
Overal duiken momenteel berichten op over
vermeende schadelijkheid van PFAS. Het zit in
oppervlaktewater en de bodem in Nederland. Er
gelden strenge verwerkingsnormen voor. Grond
in Verzet, initiatiefnemer van het bouwprotest
in Den Haag, vroeg leverancier De Nederlandse
Zoutbank of er PFAS in strooizout zit. ‘Wij heb-
ben monsters genomen en naar een onafhanke-
lijk laboratorium in Groningen gestuurd’, zegt
Grond in Verzet laat een test doen om te
achterhalen of er PFAS in strooizout zit.
directeur Ardin Bos van de Zoutbank. ‘Dat lab
kon ze niet analyseren, omdat het niet over de
juiste testmethode beschikte.’ Grond in Verzet
laat nu een eigen test doen om zekerheid te krij-
gen. Als uit de testresultaten blijkt dat er PFAS in
het zout zit, ontstaat een serieus probleem in de
gladheidsbestrijding. De Zoutbank alleen al
zorgt er per jaar voor dat zo’n 200.000 ton
strooizout op de Nederlandse wegen terecht-
komt. Strooizoutleverancier Eurosalt levert
strooizout aan onder meer Rijkswaterstaat. ‘De
zouten die wij gebruiken zitten al miljoenen ja-
ren onder de grond, al lang voordat iemand ooit
van PFAS had gehoord’, zegt woordvoerder Siet-
ze de Waard. ‘Ons zout wordt overdekt opgesla-
gen. Het ligt echt in schuren. Wij kunnen ons er
niets bij voorstellen dat het verontreinigd zou
zijn. We vragen toch ook niet of er pepernoten
in ons zout zit? Die komen namelijk in de hele
keten niet voor.’ Wel laat De Waard weten dat
hij zekerheidshalve vragen aan zijn voorleveran-
ciers heeft gesteld. ‘Als we een PFAS-vervuiling
verwachten, dan is het hoogstens in ons zeezout.
Maar zolang de feiten nog niet in kaart zijn, blijft
het speculeren.’
na over landschap’
▶ Den Haag
Gemeenten, provincies en het Rijk
moeten bij grote projecten meer aan
het landschap denken. Dat zegt het
Planbureau voor de Leefomgeving
(PBL). Door nieuwbouwwijken,
datacenters, distributiecentra, zon-
neparken en windmolens staat het
landschap onder druk. Volgens het
PBL is het landschap nu vaak ‘een
sluitpost’ bij projecten, met als ge-
volg dat het landschap versnippert.
Het planbureau pleit voor ‘meervou-
dig ruimtegebruik’, waarbij functies
worden gecombineerd en stelt voor
om rond nationale parken een extra
‘schil’ te maken, gebieden waar ex-
tra op het landschap wordt gelet. <

emde samenleving’
zijn niet alleen de boeren die pro-
testeren, maar ook de onderwijzers,
de bouwers, de verpleegkundigen ...
‘Afgelopen voorjaar was er – bijvoor-
beeld rond het pensioenakkoord –
ook waardering voor de coalitie. Nu
oogst de coalitie ineens veel onvrede.
Ik ben niet zozeer verrast door die
anp nd.nl/nederland
Nepadvertenties met De Mol
moeten van Facebook af
▶ Amsterdam
Facebook moet nepadvertenties
weren waarin John de Mol bitcoin-
producten lijkt aan te prijzen. Dat is
de uitkomst van een kort geding
dat de mediaondernemer had aan-
gespannen.
Ook verplicht de voorzieningenrech-
ter in Amsterdam Facebook om de
identiteit van de partijen die achter
de misleidende advertenties zitten, te
onthullen aan De Mol.
De rechter oordeelt dat het internet-
bedrijf binnen vijf dagen na de uit-
spraak alle ongewenste advertenties
diepere laag van onvrede, want dat is
een thema waarmee ik al langer be-
zig ben. Maar je ziet hoe snel het kan
omslaan.’
Is dat frustrerend?
‘Tjaaaaa ... Ik zit niet in de politiek
om alleen blij en gelukkig te zijn.
moet verwijderen waarin De Mol
voorkomt. Gebeurt dat niet, dan volgt
een dwangsom van 10.000 euro per
dag, met een maximum van 1,1 mil-
joen euro.
gedupeerden
De Talpa-oprichter stapte naar de
rechter omdat hij een einde wilde
maken aan valse advertenties op
Facebook met zijn naam en foto. Hij is
niet de enige gedupeerde. In een ver-
klaring schaarden onder anderen Jort
Kelder, Eva Jinek, Humberto Tan en
Marco Borsato zich achter hem. <
Wat ik hoopvol vind, is dat we ons
bevinden op een kantelpunt. We
nemen afscheid van een liberaal
wereld- en mensbeeld, van het rau-
we kapitalisme en van een terugtrek-
kende overheid. Er is een intense
roep vanuit de samenleving richting
de overheid: bescherm ons! Zelfs de
VVD begint nu een hekel aan het
neoliberalisme te krijgen.’
Wat kan verder helpen om het
vertrouwen te herstellen?
‘Het moet van onderop worden opge-
bouwd. Daarom ben ik voorstander
van een minipolder, waarbij werk-
gevers en werknemers per bedrijf
afspraken maken over bijvoorbeeld
diversiteit en maatschappelijk ver-
antwoord ondernemen. Ook voel ik
wel wat voor het invoeren van het
correctief referendum. Niet omdat de
ChristenUnie-leden dat nou zo graag
willen, maar omdat een kwart van de
bevolking het systeem überhaupt
niet vertrouwt. Als zo’n correctief re-
ferendum het middel is om dat ver-
trouwen te herstellen en burgers een
noodrem geeft als iets misgaat, moe-
ten we dat een eerlijke kans geven.’
U wilt een dienstbare overheid, een
minipolder, een correctief referen-
dum. Gaat dat het vertrouwen her-
stellen?
‘Niet maatregelen zélf. Daar is het
wantrouwen te existentieel voor.
Maar dat begin kunnen we nu wel
maken. Stoppen met die liberale
agenda, en een veilig huis creëren,
een samenleving met echte aandacht
voor elkaar. We hechten te veel aan
“regel is regel”. Je moet altijd op zoek
naar de bedoeling van een regel, niet
naar de regel zelf. Ik noem in mijn
boek een docent die een aantal jon-
gens liet slagen, omdat ze anders het
verkeerde pad zouden opgaan. Strikt
genomen is dat examenfraude. Hij
heeft zijn beslissing uitgelegd aan de
tweede corrector, en die is erin mee-
gegaan. Die jongens wilden graag
automonteur worden, en hij heeft ze
die kans gegeven met de boodschap:
verknal het niet. Ik steek dan twee
duimen omhoog, want de uitkomst is
beter dan wanneer je de regel had
gevolgd. Dat lef moet je hebben.’
▶▶ Mede n.a.v. De Verloren Zoon en
het verhaal van Nederland, Gert-Jan
Segers. Uitg. Balans, Amsterdam, 2019.
120 blz. € 15,-
Remco van Mulligen nd.nl/geloof
Vrijgemaakten Urk voorlopig
niet meer naar de classis
▶ Urk
De Gereformeerde Kerk vrijgemaakt
van Urk vaardigt voorlopig niemand
meer uit naar de classis Kampen,
het regionale overleg waartoe die
gemeente behoort. Daarmee is de
gemeente een stap dichter bij een
breuk met deze kerk.
De Urkers zijn het oneens met het
toelaten van vrouwelijke predikan-
ten. Aanleiding voor het besluit is het
verlenen van preekbevoegdheid aan
Janneke Burger-Niemeijer, in okto-
ber. Volgens de GKv Urk had de classis
nederlands dagblad
mini-interview
Eymeke Verhoeven nd.nl/wetenschap beeld nd
Nieuwsgebruikers willen
een aha!-ervaring
De klikcijfers van nieuwssites
suggereren dat mensen vooral
geïnteresseerd zijn in sensatie
en entertainment. Het promo-
tieonderzoek dat Tim Groot
Kormelink vandaag verdedigt
aan de VU, laat iets anders zien.
▶ Amsterdam
■ Waarom kunnen media beter
niet alleen op kliks letten als ze
het succes van een artikel wil-
len bepalen?
‘Nieuwsgebruikers vinden een
kop vaak al informatief genoeg
om op de hoogte te blijven. Zeker
bij langlopende kwesties, zoals
die in Syrië. Hoewel ze het bericht
erover niet openen, willen ze wel
weten dat er een aanslag is ge-
weest. Daarom kan een medium
beter analyseren hoe iemand zich
over de website beweegt dan al-
leen kliks bijhouden. Een terug-
kerende bezoeker die weinig
leest, is een typische ‘checker’ die
zichzelf informeert door koppen
te scannen. Als bezoekers blijven
komen, doe je als medium iets
goed, onafhankelijk van de kliks.’
■ Entertainment- en sensatie-
nieuws is als junkfood, stelt u.
‘Sensationele nieuwskoppen nodi-
gen uit tot lezen, zelfs als ze wei-
nig interessants bieden. Onmid-
dellijke bevrediging, weinig
inhoud. Terwijl mensen ook be-
hoefte hebben aan nieuws dat
leert de complexe wereld beter te
begrijpen: een smakelijke kwali-
teitservaring die ook achteraf een
voldaan gevoel geeft. Ik zag dat in
mijn onderzoek bij een helder ge-
schreven artikel over de Provinci-
ale Statenverkiezingen. “Omdat ik
weinig van het onderwerp be-
grijp, zal ik er ook niet snel op
klikken”, zeiden mensen. Maar na
het lezen waren ze enthousiast,
vanwege het aha-moment: “Nu
snap ik het! Boeiend!” Het is pret-
tig informatie te krijgen over iets
waarvan je eigenlijk vindt dat je
er meer van zou moeten weten.’
■ Wat kunnen media doen om
nieuwsconsumenten meer aha-
momenten te geven?
‘Het is belangrijk dat journalisten
snappen dat niet iedereen de hele
beloofd geen vrouwen te benoemen
voordat er een gesprek had plaatsge-
vonden met mensen die hier bezwaar
tegen hebben. Dat maakte de ge-
meente vrijdag bekend in een brief.
Volgens Urk gaat het besluit van de
vrijgemaakte synode om toe te laten
dat gemeenten vrouwelijke domi-
nees, ouderlingen en diakens benoe-
men, tegen de wil van God in.
Eerder diende de gemeente bij de
classis Kampen een ‘revisie’ in – een
verzoek om het besluit om vrouwen
toe te laten te herzien. Urk besluit nu
5
dinsdag 12 november 2019
dag door de actualiteiten bij-
houdt. Consumenten hebben in-
formatie nodig om de basisprinci-
pes achter nieuws te begrijpen.
Denk aan vragen als: wat doet de
Europese Unie eigenlijk, en wat
betekent dat voor mijn dagelijks
functioneren? Dat systeem hoeft
natuurlijk niet in elk bericht op-
nieuw uiteen gezet te worden,
maar het mooie van online media
is dat je steeds kunt teruglinken
naar een basisartikel met uitleg.’
■ U ontdekte dat de liefde voor
scrollen bijzonder groot is.
‘Nou ja, liefde … Ik zou eerder van
een haat-liefdeverhouding spre-
ken. Tijdens het scrollen, vooral
door Facebook, komen gebruikers
in een soort flow die ze zelf niet
per se als positief ervaren. Het is
een bijna lichamelijke urgentie,
die ze niet kunnen verklaren: ik
móet die duim blijven bewegen.
Alles wat het scrollen onder-
breekt, zoals het verlaten van de
app door het aanklikken van een
nieuwsbericht, wordt ervaren als
grote moeite – zelfs als het gaat
om iets interessants.’
■ Zijn we slecht in online
nieuws lezen?
‘Tijdens het onderzoek zag ik dat
mensen moeite hadden met navi-
geren via de tablet en laptop. Een
vrouw probeerde door een online
krant te bladeren, maar sloot die
steeds per ongeluk af en moest
dan weer vooraan beginnen. Het
werd een negatieve gebruikers-
ervaring, terwijl ze de krant in-
houdelijk wel zag zitten. Ik zou
media daarom aanbevelen heel
helder uit te leggen hoe hun digi-
tale product werkt.’ <
Tim Groot Kormelink
om geen ‘broeders’ af te vaardigen
naar de classis, zolang die revisie nog
niet is behandeld.
Het besluit om zich afzijdig te houden
is een nieuwe stap in de escalatie van
de discussie over de rol van de vrouw
in de Gereformeerde Kerken vrijge-
maakt. De kerkenraad van Urk zegt
zich ervan bewust te zijn dat hij met
dit besluit een stap dichter bij een
breuk met het kerkverband is geko-
men. Na de behandeling van de revi-
sie besluit de Urker gemeente of ze in
de GKv wil blijven. <
6
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019
Hilbert Meijer nd.nl/geloof beeld kliederkerk Spijkenisse en Emmen
‘De Geest werkt ook door figuurza
…De kliederkerk trekt veel jonge ge-
zinnen die geen gewone kerkdien-
sten meer bezoeken.
…Dat is een spiegel voor de traditi-
onele kerken: zijn die te rationeel en
te verbaal ingesteld?
▶ Utrecht
Kliederkerk – niet alleen de naam
was bij de introductie, vijf jaar gele-
den, even wennen voor de gemid-
delde kerkganger. In alles is het een
atypische vorm van kerk-zijn. Er
wordt niet gepreekt en soms zelfs
niet gezongen. ‘De kliederkerk gaat
uit van de gedachte dat God heen-
werkt door de chaos van het be-
staan’, zegt Nelleke Plomp, die na-
mens de Protestantse Kerk
projectleider Kliederkerk Nederland
is. ‘Er zijn mensen die dat niet kun-
nen meemaken. Die zeggen: “God is
niet een God van chaos maar van
orde.”’
De kliederkerk is dan ook niet be-
doeld voor de doorgewinterde kerk-
ganger die eens iets anders wil, ruimt
ze meteen maar een misverstand uit
de weg. Het is geen hippe kerkvorm
voor mensen die de preek te lang
‘Kliederkerk is
bedoeld voor
mensen die niet
elke zondag in
de kerk zitten.’
vinden duren. Het is ook geen ver-
edelde jeugddienst of kinderneven-
dienst. ‘Kliederkerk is bedoeld voor
mensen die niet elke zondag in de
kerk zitten. Er komen veel gezinnen
die officieel lid zijn, maar niet meer
naar de kerk komen. De grens tussen
binnen- en buitenkerkelijk wordt
steeds meer fluïde.’
De kliederkerk is er voor mensen van
alle leeftijden, maar richt zich vooral
op gezinnen met kinderen in de ba-
sisschoolleeftijd. De bijeenkomsten
kunnen chaotisch overkomen, maar
zijn te herkennen aan drie vaste on-
derdelen: samen ontdekken – het
kliederdeel, samen vieren en samen
eten. ‘Er staat altijd een bijbelverhaal
in memoriam
Roel Sikkema • beeld Wilbert Magré
Wim Magré 1962-2019
Organist,
dirigent en
begeleider
kliederkerk Emmen: ‘bereiken van niet-christenen blijft zoektocht’
▶ Gaat uit van Protestantse
Gemeente De Opgang
▶ Vier tot vijf keer per jaar
in eigen kerkgebouw
▶ Bereikt vooral gezinnen
uit eigen kerk
Kerkelijk vrijwilliger Simone Busstra:
‘De laatste kliederkerk die we orga-
niseerden ging over de schepping.
Samen hebben we een schilderij ge-
maakt van afval om te laten zien dat
je uit iets ouds iets nieuws kunt ma-
ken. Kinderen konden maan en ster-
ren figuurzagen en een proefje
doen: wolken maken met ijsklontjes,
warm water en haarlak. En er waren
glow-in-the-darksterren waar je een
gebed bij kon schrijven. We zetten
ook altijd een speurtocht uit, dat
vinden de kinderen erg leuk. Bij elke
activiteit staat een uitleg en een
vraag waarover je kunt doorpraten.
We beginnen op zondagmiddag om
drie uur direct met zulke activiteiten.
Dat vonden we eerst best gek: je
moet toch eerst een centraal gedeel-
te hebben, zodat iedereen weet
waarover het gaat? Maar door de ac-
tiviteiten te doen, ontdek je het bij-
belverhaal. Kinderen vinden dat fan-
tastisch, die willen meteen aan de
slag. Na een uur komen we samen
voor de viering. Een van de vrijwil-
ligers of een van de dominees vertelt
het bijbelverhaal en we zingen met
elkaar. Vervolgens is er een geza-
menlijke maaltijd. Iedereen neemt
wat mee, van pannenkoeken tot
knakworstjes tot hartige taarten.
We begonnen in Emmen met de klie-
derkerk in mei 2016. Toen een van de
predikanten het idee opperde, was ik
meteen enthousiast. Ook bij ons zien
we de vergrijzing. We willen de jonge
gezinnen graag behouden en ik zag
de kliederkerk als een mogelijkheid
centraal’, legt Plomp uit. ‘Creativiteit
is een sleutelwoord, net als gastvrij-
heid en laagdrempeligheid. Doel is
om een gemeenschap te vormen.’
Na vijf jaar kliederkerk in Nederland
zijn de ervaringen overwegend posi-
tief, blijkt uit een enquête die door
kliederkerkteams is ingevuld. Het is
het meest succesvolle missionaire
concept van de Protestantse Kerk,
staat in een rapport waarin vijf jaar
De organist van de Grote Kerk van
Elburg, Wim Magré, is zondag 10
november op 57-jarige leeftijd over-
leden. In februari werd bij hem een
hersentumor ontdekt. Kort daarna
werd hij getroffen door een hersen-
infarct.
Egbert Willem Magré werd op 7
augustus 1962 in Elburg geboren.
Hij kreeg orgelles van onder meer
Willem Hendrik Zwart in Kampen
en Dorthy de Rooij aan het conser-
vatorium van Zwolle.
Magré was jarenlang organist van
de Gereformeerde Kerk in Doorn-
spijk, terwijl hij in 2015 ook orga-
nist van de Grote Kerk in Elburg
werd. Daarnaast werkte hij mee
aan de diensten van de Alle-Dag-
Kerk in de Engelse Kerk aan het Be-
gijnhof in Amsterdam.
Kinderen ontdekken de bijbelse gelijkenis van ‘het huis op de rots’ door met dozen een onderkomen te bouwen.
om meer leven in de kerk te bren-
gen.
We komen nu vier tot vijf keer bij el-
kaar in ons eigen kerkgebouw. Er
komt een vaste groep van vijf, zes
gezinnen. Daaromheen mensen die
soms wel, soms niet komen. We wil-
len natuurlijk ook graag niet-chris-
telijke gezinnen bereiken, maar dat
is echt een zoektocht. Om zoveel
mogelijk gezinnen te bereiken, ver-
spreiden we flyers en vragen we
scholen of ze de uitnodiging in hun
nieuwsbrief zetten. In de hoop an-
deren te bereiken hebben we een
kliederkerken wordt geëvalueerd.
‘Wij kunnen niet anders concluderen
dan dat de Geest ook werkt door glit-
terlijm, figuurzagen en renspelletjes.’
nieuwe gemeenschappen
Veruit de meeste kliederkerken (80
procent) zijn gestart vanuit een pro-
testantse gemeente. Daarnaast zijn
vanuit het Leger des Heils en doops-
gezinde gemeenten enkele klieder-
Als dirigent leidde Magré diverse
koren op de Veluwe in onder meer
Oldebroek, Doornspijk en Ermelo,
waaronder het Elburgs Mannen-
koor O.B.K. en het Veluws Mannen-
ensemble.
Samen met zijn zoon Wilbert diri-
geerde hij het Groot Nederlands
Johannes de Heerkoor.
Magré maakte diverse orgelcd’s in
onder meer Elburg, Kampen, Bols-
ward en Apeldoorn. Ook werkte hij
als dirigent en begeleider mee aan
een groot aantal opnamen.
De afgelopen jaren maakte hij met
zijn zoon Wilbert, die pianist is, en
de panfluitiste Carina Bossenbroek
diverse concerttours onder de titel
Magré en Magré in concert.
Wim Magré wordt zaterdag in
Elburg vanuit de Grote Kerk
begraven.
keer kliederkerk in een school ge-
houden. Maar de opkomst viel toen
tegen. Concurrentie met de bestaan-
de kerken ervaar ik totaal niet, het is
juist een verrijking. Kinderen ont-
wennen de kerk niet, want die ko-
men ook in gewone kerkdiensten. Als
moeder word ik enthousiast van de
kliederkerk, het is een manier om in
deze tijd naar de kerk te gaan met je
gezin. Ik merk het aan mijn eigen
kinderen, die staan niet altijd te
springen om naar de kerk te gaan.
Maar ze staan wel te juichen als er
weer kliederkerk is.’
kerken begonnen. Ze zijn er in vele
vormen. Een op de vier kliederkerken
is een nieuwe gemeenschap met
maandelijkse bijeenkomsten die bo-
vengemiddeld veel buitenkerkelijken
trekken. Voor deze bezoekers is de
kliederkerk niet ‘iets erbij’, het ís hun
kerk, zegt Nelleke Plomp. Daarnaast
zijn er kerken die een paar keer per
jaar een kliederkerkdienst organise-
ren in plaats van de gewone kerk-
redactie nd nd.nl/geloof
Dominee uit Veenendaal
geschorst om overspel
▶ Veenendaal
Dominee Kees Stam (60) uit Veen-
endaal, die een buitenechtelijke re-
latie met een getrouwde vrouw uit
zijn gemeente had waaruit een
zwangerschap is ontstaan, wordt
met onmiddellijke ingang geschorst
en losgemaakt van zijn gemeente.
Dat is zondag meegedeeld in alle
wijkgemeenten van de hervormde
gemeente in Veenendaal. Begin mei
bekende de predikant de relatie aan
de kerkenraad. De kerkenraad van de
Oude Kerk diende daarop een klacht
in bij het classicaal college voor het
Knutselen is een vast onderdeel.
dienst, of als extraatje naast de regu-
liere samenkomsten.
Daar zit meteen een punt van zorg.
De Protestantse Kerk wil graag dat
kliederkerken ‘duurzame gemeen-
schappen’ worden, maar, zo staat in
het evaluatierapport, het is de vraag
of gemiddeld zes vieringen per jaar
voldoende zijn om ‘een hechte com-
munity te creëren’.
‘Ons verlangen is dat mensen in de
opzicht van de classis Noord-Holland
en Utrecht. Dat college oordeelt dat
Stam zich schuldig heeft gemaakt aan
‘veronachtzaming van het ambt’. Op
grond daarvan wordt hij met onmid-
dellijke ingang geschorst. De schor-
sing geldt voor onbepaalde tijd. Ook
wordt hij per direct losgemaakt van
de wijkgemeente Oude Kerk. De pre-
dikant krijgt een half jaar wachtgeld.
Na drie jaar kan het college, als daar-
om wordt gevraagd, bekijken of de
schorsing kan worden opgeheven of
dat de predikant definitief uit het
ambt wordt gezet. <
 7
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

gen, glitterlijm en renspelletjes’

zijn. De oudere generatie kijkt soms
kliederkerk Spijkenisse: ‘doorstromen naar de echte kerk? Nou, nee’ met zorg, soms met hoop naar het
▶ Gaat uit van protestantse nieuwe initiatief. ‘Er zijn kerken waar
wijkgemeente De Brug de oudere gemeenteleden iets bak-
▶ Komt maandelijks bij elkaar ken of melkpakken sparen voor
in een basisschool knutselactiviteiten in de kliederkerk.
▶ Bereikt veel mensen van Daardoor leveren ze een bijdrage aan
buiten de kerk nieuw elan in de kerk.’
Zorgen zijn er wel dat de kliederkerk
Kliederkerkpionier Rob van Mourik: concurreert met de bestaande ker-
‘Elke eerste zondag van de maand ken, merkt Plomp. ‘Mensen zeggen
organiseren we kliederkerk in een wel eens: “we hebben al zo weinig
basisschool. Dat doen we bewust gezinnen en dan gaan die gezinnen
daar. We willen iets betekenen voor ook nog naar de kliederkerk.” Dat
de mensen in de wijk, die lopen spanningsveld voelen we. Wij zeg-
makkelijker een school binnen dan

‘De kliederkerk is
een kerk. We zijn een pioniersplek,
onder de vleugels van de protestant-

heel lichamelijk.
se wijkgemeente De Brug in Spijke-
nisse. Vanaf het begin zijn we er

Je ontdekt een
duidelijk over geweest dat we geen
alternatief willen zijn voor de kin-

verhaal door
dernevendienst. Daarom zeiden we
tegen kerkleden: als je wilt komen,

zorg dan dat je iemand meeneemt,
of kom helpen als vrijwilliger. Daar
zijn we vrij streng op geweest. Via
Facebook en via scholen hebben we
laten weten dat we er zijn. Via
mond-tot-mondreclame is het bal-
letje gaan rollen.
Om half vier gaan de deuren open.
Gemiddeld komen er zo’n vijftig
mensen. 60 tot 70 procent van de
bezoekers komt niet of niet meer in
een kerk. Als de mensen binnenko-
men, gaan ze eerst een uur ontdek-
ken. Er zijn allerlei creatieve activi-
teiten rond een bijbelverhaal: een
kleurplaat of speurtocht, iets met
waterballonnen of broodjes maken
boven een vuurtje. Na dat uur is er
een viering van zo’n twintig minuten
met een bijbelvertelling en met een
boodschap voor de volwassenen: dit
is het verhaal, hoe koppel je dat aan
jouw leven?
We zingen niet, daar werden som-
mige kinderen erg druk van. Wel
voetsporen van Jezus gaan’, legt
Plomp uit. ‘Dat leer je niet door zes
keer per jaar naar de kliederkerk te
gaan. Voor geloven heb je een ge-
meenschap nodig.’
Voor die gemeenschapsvorming is
het belangrijk dat je elkaar geregeld
ziet, zegt Plomp. ‘Daarom willen we
kliederkerken de komende jaren hel-
pen die gemeenschap meer vorm te
geven, bijvoorbeeld door samen met
De kliederkerk in Spijkenisse wil iets betekenen voor mensen in de wijk. ‘Samen zoeken we naar antwoorden.’
hebben we altijd een vorm van ge-
bed, vaak aan de hand van briefjes
met gebedspunten. Soms gaat dat
over opa die ziek is en soms over een
konijn. Omdat het lastig bleek tie-
ners aan te spreken, is er voor hen
een eigen programma.
Na de viering komen ze er gewoon
weer bij en eten we samen. Soms
staan we na afloop met z’n twinti-
gen af te wassen, ook dat is ge-
meenschapsvorming. Dat vormen
van een gemeenschap ging bij ons
heel natuurlijk. Veel mensen zijn op
zoek naar zingeving. Samen zoeken
de moedergemeente activiteiten te
organiseren voor gezinnen.’
De Protestantse Kerk investeert de
komende jaren meer geld en mens-
kracht in kliederkerken. Dat moet er-
toe leiden dat de deelnemers ook
buiten de samenkomsten om dingen
met elkaar gaan doen, dat er meer
geloofsontwikkeling plaatsvindt en
dat deelnemers zo enthousiast zijn
dat ze anderen uitnodigen en hun
we naar antwoorden. Er zijn hier pas
zelfs mensen gedoopt. We merkten
dat mensen elkaar vaker dan eens
per maand wilden ontmoeten. Daar-
om hebben we nu ook maandelijks
kring, waarin de Bijbel opengaat of
een thema wordt besproken.
Soms krijg ik de vraag wanneer de
bezoekers aan een kliederkerk door-
stromen naar de echte kerk. Dan zeg
ik: Nou, niet. Ze halen bij ons geen
certificaat zodat ze naar een andere
eredienst mogen. Hun gemeenschap
is hier, de kliederkerk is voor deze
mensen hun kerk.’
geloofservaringen delen. Nadrukke-
lijk is de doelstelling om met de klie-
derkerken mensen van alle genera-
ties te bereiken. Dat is meer ideaal
dan werkelijkheid, erkent Nelleke
Plomp. In de praktijk zijn het vooral
de jonge ouders met kinderen – en
opa’s en oma’s met kleinkinderen –
die de vieringen bezoeken. Daarmee
slaan de kerken al een flinke slag,
want protestantse gemeenten zien
Gebedsvorm met waxinelichtjes.
dat juist de twintigers, dertigers en
veertigers de kerk links laten liggen.
‘Het sluit aan bij de zorg die veel
kerkgemeenten hebben: krimp en
weinig aansluiting bij de generatie
die de kliederkerk wel weet aan te
spreken.’
oudere generatie
De tieners en de mensen zonder kin-
deren blijken lastig te bereiken te
dingen te doen.’
gen: het is allemaal kerk. In de klie-
derkerk leren bezoekers Jezus te vol-
gen en dat leer je in een gewone kerk
ook. Maar als je ziet dat de kerk
steeds leger wordt en je je zorgen
maakt om het voortbestaan, dan is
dat best ingewikkeld.’
De afgelopen vijf jaar hielden de klie-
derkerken de traditionele kerken een
spiegel voor, zegt Plomp. Ze laten
zien dat in de kerken weinig oog is
voor de hele mens. ‘Daar gebruiken
we vooral onze ratio en zijn we ver-
baal ingesteld. De kliederkerk is heel
lichamelijk. Je ontdekt een bijbelver-
haal door dingen te doen: bewegen,
knutselen. Ik ben wel eens bij een
kliederkerk over Jona geweest. Het
ging over vergeving; ik moest mezelf
tekenen en dingen die zijn misge-
gaan in mijn leven. Daar moest ik let-
terlijk zand overheen doen. Zo komt
het thema vergeving op een heel an-
dere manier tot je. En bij de zegen
gaan kinderen vaak onder een para-
chutedoek staan. De volwassenen
daaromheen zingen een zegenlied en
wapperen met het doek. Dat maakt
zichtbaar dat God ons zijn zegen
meegeeft, waarna je onder die veilige
doek vandaan mag komen en de we-
reld in mag gaan. Dat kun je uitleg-
gen, maar als je het ervaart, is het
toch anders.’ <

lokaal
Hendro Munsterman Gerhard Wilts nd.nl/geloof beeld Duncan Wijting

Moskou breekt
met Alexandrië
▶ Moskou
Patriarch Kirill van Moskou heeft de
kerkelijke eenheid met het patriar-
chaat van Alexandrië verbroken na
de erkenning van de autonome Or-
thodoxe kerk van de Oekraïne door
patriarch Theodorus II van Alexan-
drië en geheel Afrika. Moskou maakt
religieuze aanspraken op het natio-
naal territorium van de Oekraïne.
De kerk van Alexandrië, volgens de
overlevering gesticht door de evan-
gelist Marcus, geldt binnen de
orthodoxe kerken als de een na be-
langrijkste kerk, na Constantinopel.
Langzaam begint zich zo een heus
schisma af te tekenen binnen de
orthodoxe kerken. <
■ kerken Utrecht vieren Sint Maarten
Een groot deel van de Utrechtse kerken zamelt
de komende weken winterjassen in voor dak- en
thuislozen, van wie velen geen warme jas heb-
ben. Bovendien kan de gemeente Utrecht de
plotselinge toename van het aantal dak- en
thuislozen niet aan, stelt de Utrechtse raadsfrac-
tie van de ChristenUnie die het initiatief nam.
Met de jassenactie (die zaterdag begon) brengen
de kerken ‘de Sint Maartengedachte in praktijk’,
stelt CU-fractievoorzitter Rachel Streefland. Deze
heilige gaf de helft van zijn mantel aan een an-
der die hem goed kon gebruiken. In het week-
end van 23 november – als de CU haar partijcon-
gres in de Utrechtse Jaarbeurs heeft – worden de
jassen overgedragen aan het Leger des Heils.
Zondagmorgen was het ook Sint Maarten in de
protestantse Ichthuskerk in Hasselt, waar een
laagdrempelige viering onder het thema ‘Sint
Maarten deelt’ plaatsvond. Kerkgangers konden
cadeaus inleveren, die geschonken werden aan
de Speelgoedbank, de Kledingbank of naar ge-
Interieur van Petrus en Pauluskerk in Loppersum.
schenkenstad (Gift City) gingen. Kinderen moch-
ten met een lampion naar de kerk komen.
■ Thoolse kerkdienst over vrouwen
In de rooms-katholieke kerk in Tholen vond
zondag een kerkdienst in het Thoolse dialect
plaats. Enkele inwoners kwamen in klederdracht
naar de kerk en een koor van ‘Zeeuws Ziengende
Zangers’ zong in het Thools. Ook de bijbellezing
en preek waren in het plaatselijke dialect. Domi-
nee Nel Roggeband-Baaij preekte over Thoolse
vrouwen van vroeger. ‘Vrouwen gingen – naast
de zorg voor het huishouden – een hele dag mee
naar het land of liepen met een juk met emmers
vis een paar dagen per week vis te venten. En al
die vissersvrouwen die alleen het gezin moesten
runnen. Vroûwen uut èèn stik. Ze bin d’r altied ge-
wist, bin d’r vandaege en zu’n d’r ook atied weze.’
■ overdracht hervormde kerk Loppersum
Vrijdag draagt de hervormde wijkgemeente
Maarland de Petrus en Pauluskerk te Loppersum
over aan de Stichting Oude Groninger Kerken
(SOGK). Het kerkgebouw heeft fraaie gewelf-
schilderingen, kleurige fresco’s die rond 1500
zijn aangebracht. Met de overdracht heeft de
SOGK 93 kerken, twee synagogen, 57 begraaf-
plaatsen en negen (vrijstaande) torens in haar
bezit. Na de overdracht wordt de kerk terugver-
huurd aan de wijkgemeente.
Afgelopen vrijdag droeg de Protestantse Ge-
meente in Grijpskerk haar dorpskerk, rond 1500
gesticht door Nicolaas Grijp, over aan de SOGK.
8
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

Rick Moeliker nd.nl/buitenland beeld afp Ruurd Ubels nd.nl/buitenland beeld epa / Javier Lizon

Machtsvacuüm Conservatief, national

in Bolivia na
aftreden Morales
▶ La Paz
In Bolivia is een machtsvacuüm
ontstaan nu president Evo Morales
na aanhoudende protesten is afge-
treden. Zijn eerst aangewezen
plaatsvervangers kozen namelijk
ook voor een vertrek.
Dat Morales (60) de handdoek in de
ring gooit, is geen verrassing. Hij ligt
al wekenlang onder vuur, nadat hij
vorige maand de verkiezingsoverwin-
ning claimde die hem een vierde ter-
mijn als president zou bezorgen. De
uitslag en gang van zaken werd ern-
stig betwist door de Organisatie van
Amerikaanse Staten (OAS) en de op-
positie. De afgelopen weken volgden
daarom massale protesten waarin het
aftreden van Morales werd geëist.
Zondag beloofde Morales nog nieuwe
verkiezingen te organiseren. In de
loop van de dag traden echter de
voorzitter van het parlement, leden
van de kiesraad en verschillende mi-
nisters af, waardoor Morales steeds
minder steun genoot. Toen ook de le-
gerleiding en de politie zich aan de
kant van de demonstranten schaar-
den, koos Morales eieren voor zijn
geld en maakte hij op televisie zijn
aftreden bekend. Waar Morales nu
verblijft, is niet duidelijk. Mogelijk is
hij gevlucht naar Mexico, dat hem
asiel heeft aangeboden.
onduidelijkheid
Wie op dit moment de macht heeft in
het Zuid-Amerikaanse land, is even-
eens onduidelijk. Vicepresident Álva-
ro Linera en senaatsvoorzitter Adria-
na Salvatierra, de eerst aangewezen
plaatsvervangers, zijn ook afgetreden.
Lokale media denken aan Jeanine
Ánez, de vicevoorzitter van het parle-
ment. Zij zou hebben toegezegd waar
te willen nemen tot er nieuwe verkie-
zingen worden gehouden.
Fernando Camacho, een van de be-
langrijkste oppositieleiders, zou zijn
aanhangers hebben opgeroepen nog
twee dagen door te gaan met protes-
teren, zodat er een overgangsregering
gevormd kan worden. Correspondent
Marc Bessems zegt tegen de NOS dat
de onrust vanwege het machts-
vacuüm dat nu is ontstaan door het
aftreden van Morales, nog lang kan
voortduren.
Morales was met zijn veertien dienst-
jaren de langstzittende president in
Zuid-Amerika. Hij was de eerste in-
heemse president van het land, nadat
hij in 2005 als eenvoudige boeren-
zoon werd gekozen. Voor die tijd was
de macht steeds in handen van naza-
ten van de Spaanse kolonisators.
Bij zijn aantreden was Bolivia een van
de armste landen in de regio. Morales
wist door hervormingen en sociale
programma’s de ergste armoede in te
dammen. Volgens cijfers van de We-
reldbank leefde bij Morales’ aantre-
den 60 procent van de bevolking in
armoede. Dit percentage zou in 2018
zijn gedaald tot 36,4 procent.
In 2009 werd een wet aangenomen
waarin staat dat een president in Bo-
livia maximaal twee termijnen van
vijf jaar mag dienen. Morales stelde in
2013 echter dat zijn eerste termijn al
was ingegaan voor het bekrachtigen
van deze wet, waardoor hij zelf langer
aan de macht zou mogen blijven. In
2016 vroeg hij de bevolking in een re-
ferendum toestemming om nog lan-
ger door te mogen gaan. Die kreeg hij
niet. Het Hooggerechtshof gaf hem
die toestemming wel.
Waar zijn populariteit na 2016 dus al
tanende was, blijkt Morales met het
claimen van zijn derde herverkiezing
pas echt zijn hand te hebben over-
speeld. Mike Pompeo, de Amerikaan-
se minister van Buitenlandse Zaken,
reageerde verheugd op het aftreden
van Morales. De Venezolaanse presi-
dent Nicolás Maduro, die zelf ook on-
der druk staat, spreekt daarentegen
van een coup. <
Voormalig president Evo Morales
…‘We hebben het recht om onze
ideeën te verdedigen zonder te wor-
den beledigd’, zo reageerde Santi-
ago Abascal, leider van het Spaanse
Vox, zondagavond op de grote ver-
kiezingswinst van zijn partij.
…De rechts-nationalistische partij is
flink gegroeid, tot schrik van zelfs
haar Europese bondgenoten.
▶ Brussel
Het bleef maandag stil in de gelede-
ren van de Vlaamse rechts-nationa-
listische N-VA. Er kon geen felicitatie
af richting Vox, terwijl beide partijen
in het Europees Parlement – evenals
onder meer de SGP – toch deel uit-
maken van de conservatieve ECR-
fractie. De reden hiervoor laat zich
niet moeilijk raden: de Vlaamse nati-
onalisten hebben zich voluit ge-
schaard achter de strijd van de Cata-
laanse separatisten, terwijl Vox een
deel van zijn verkiezingsoverwin-
ning juist heeft te danken aan zijn
gevecht tegen die afscheidingsbewe-
ging.
Ook die andere ECR-partner, Forum
voor Democratie, moet gemengde
gevoelens hebben bij de sprong van
Vox van 24 naar 52 parlementszetels.
De partij feliciteerde de Spanjaarden,
hoewel FvD-leider Thierry Baudet
zich in het verleden juist achter de
Catalanen schaarde, die zich van
Spanje wilden afscheiden. De Catala-
nen zijn ‘als een wig waarmee we de
EU kunnen openbreken en stukma-
ken’, twitterde Baudet in 2017. Vox
staat dit in de weg.
onafhankelijkheidsstrijd
Wie de opkomst van Vox wil begrij-
pen, kan niet om de Catalaanse onaf-
hankelijkheidsstrijd heen. Deze wor-
steling, die de afgelopen drie jaar het
nieuws in Spanje beheerst, heeft de
rechts-nationalistische partij tot gro-
te hoogten gestuwd. Vox maakt zich
– in de traditie van de fascistische
oud-dictator Francisco Franco (1939- Leider Santiago Abascal van Vox viert in Madrid de grote verkiezingswinst van
1975) – hard voor één ongedeeld zijn partij. Abascal heeft geprofiteerd van de Catalaanse opstand.
Spanje. Dit valt goed bij veel van de
drie miljoen kiezers. Hoe hard de partij tegen de Catalaan- rechts-conservatieve Partido Popular,
Wie Spaanse regio’s meer zeggen- se separatisten wil optreden, bleek de partij waaruit Vox eind 2013 is
schap wil geven, vindt Vox tegenover eerder dit jaar tijdens een stemming voortgekomen.
zich. Sterker nog, de partij wil dat de in het regionale parlement van Ma-
zeventien autonome regio’s (waarin drid: Vox stemde voor een voorstel abortus en stierenvechten
Spanje sinds 1978 is verdeeld) macht om Spaanse partijen die voor regio- Vox is een partij die conservatieve en
inleveren bij de nationale regering in nale onafhankelijkheid zijn, te ver- nationalistische waarden uitdraagt.
Madrid. bieden. Dat deed overigens ook de Ze keert zich bijvoorbeeld tegen abor-

Hendro Munsterman nd.nl/geloof René Fransen nd.nl/wetenschap

Shakira naar Lourdes

voor genezing stem Bedrijf biedt een genetische
▶ North Brunswick
▶ Londen Een Amerikaans bedrijf claimt dat bepaalde eigenschappen of ziekten. binnenkort de resultaten van de eer-
Wereldster Shakira is naar Lourdes gegaan om haar stem terug te krijgen het de genetische kwaliteit van De uitkomst is een ‘scorekaart’ waar- ste selectieprocedures te melden. Er
dankzij water uit de bron die daar in 1858 ontsprong tijdens de Mariaver- embryo’s die zijn bedoeld voor IVF, in is aangegeven of een embryo bij- zijn voor zover bekend nog geen
schijningen. Aan het water wordt door gelovigen een geneeskrachtige kan bepalen. Critici betwijfelen of voorbeeld een verhoogde kans op sui- zwangerschappen ontstaan met een
werking toegeschreven. Eind 2017 dacht Shakira dat ze wellicht nooit het bedrijf dit waar kan maken. kerziekte heeft, of op het ontwikkelen getest embryo. Maar in een uitge-
meer zou zingen wegens ernstige problemen aan haar stembanden. We- van prostaatkanker. Daarnaast geeft breid artikel in het tijdschrift MIT
kenlang kon en mocht ze niet of nauwelijks praten. In de Britse krant The Door een of enkele cellen af te nemen de score aan of een embryo de kans Technology Review klinkt stevige
Guardian zei ze dat artsen haar een operatie aan de stembanden advi- en daarvan het DNA te onderzoeken heeft als volwassene extreem klein te kritiek.
seerden. ‘Ofwel ik liet me opereren, ofwel er kwam een goddelijke in- zou het bedrijf het risico op onder blijven of een extreem lage intelligen- Het gericht testen op ziekten die door
greep.’ Ze probeerde hypnose en meditatie, en ging vanuit haar woon- meer hoge bloeddruk, hartproblemen tie te hebben. een enkele mutatie worden veroor-
plaats Barcelona zelfs naar Lourdes om er ‘heilig water’ te halen. Toen de en verschillende soorten kanker kun- Aan de hand van de scorekaart kun- zaakt, zoals taaislijmziekte, is goed
stem eindelijk weer terugkwam ‘was het alsof ik een soort religieuze er- nen vaststellen. Het bedrijf, Genomic nen de ouders beslissen welk embryo mogelijk. Maar wat Genomic Predic-
varing had’. Ze kon haar stopgezette wereldtournee voortzetten. De Co- Prediction, test het DNA van de em- ze terugplaatsen en dus ook welke tion belooft, is dat hun test de kans
lombiaanse zangeres woont in Barcelona met haar partner, voetballer Ge- bryo’s op enkele honderdduizenden embryo’s daarvoor niet in aanmer- kan berekenen op ziekten waarbij
rard Piqué. Haar katholieke basisschool in Colombia stuurde leerlingen de varianten, waarvan bekend is of king komen. De test is enkele weken verschillende genetische factoren en
krottenwijken in om ook armere kinderen te leren lezen en schrijven. wordt vermoed dat ze bijdragen aan beschikbaar en het bedrijf verwacht doorgaans ook effecten uit de omge-

istisch en Franco-vriendelijk
tus en openlijke uitingen van homo-
seksualiteit, maar is voor een wette-
lijke bescherming van stierenvechten,
omdat dit onderdeel zou zijn van het
Spaanse culturele erfgoed.
Fel is Vox tegen het migratiebeleid
van de EU. Ze maakt daarbij, net als
veel extreemrechtse partijen in
scorekaart voor embryo’s
ving betrokken zijn. En die voorspel-
lingen zijn veel minder zeker.
achtergrond
Genomic Prediction heeft wel enkele
wetenschappelijke studies gepubli-
ceerd, maar MIT Technology Review
citeert diverse artsen die hiervan niet
onder de indruk zijn. Zo zijn de ge-
bruikte testen sterk afhankelijk van
de etnische achtergrond van de con-
trolegroep waarmee de embryo’s
worden vergeleken – de test zal dan
minder nauwkeurig zijn bij embryo’s
van ouders met een andere etnische
achtergrond. Ook lijkt het effect van
Europa, gebruik van dubieuze uit-
spraken over de criminaliteit onder
migranten.
Zo suggereerde de woordvoerder van
Vox, Iván Espinosa de los Monteros,
eerder deze maand dat buitenlanders
zich ‘drie keer vaker dan Spanjaarden
schuldig maken aan verkrachting’.
het testen van embryo’s in de praktijk
klein, omdat er doorgaans niet meer
dan maximaal zes embryo’s zijn om
uit te kiezen. Onderzoekers van de
Hebrew University in Jeruzalem
publiceerden in mei van dit jaar een
onderzoek waarin zij berekenden wat
de ‘winst’ kon zijn bij het testen op
eigenschappen die door verschillende
genen worden bepaald, zoals lengte
of intelligentie. Zij komen uit op een
winst in lengte van ongeveer 2,5 cen-
timeter, en een IQ score die 2,5 pun-
ten hoger ligt.
Het kiezen van het perfecte embryo
lijkt dus nog niet echt mogelijk. David
Partijleider Santiago Abascal merkte
op dat buitenlanders verantwoorde-
lijk zijn voor 70 procent van de
groepsverkrachtingen in Spanje.
Volgens het Spaanse Bureau voor de
Statistiek zijn in 2018 echter 312
Spanjaarden en 96 buitenlanders
veroordeeld voor verkrachting.
Keefe, hoofd van het centrum voor
vruchtbaarheidsbehandelingen van
New York University, vraagt zich dan
ook af wat de psychologische gevol-
gen zullen zijn voor het kind, wan-
neer het bijvoorbeeld niet voldoet
aan de ‘scorekaart’ waarop het is uit-
gekozen.
Volgens MIT Technology Review staan
Amerikaanse IVF-klinieken niet te
springen om de test in te voeren. Zij
willen eerst de ethische gevolgen in
kaart brengen. Bij enkele klinieken in
de VS is de test mogelijk, net als in
klinieken in Nigeria, Peru, Thailand
en Taiwan. <
nederlands dagblad
spanje verdeeld
De Spaanse premier en leider van
de socialistische partij, Pedro San-
chez, wil ‘een stabiele progres-
sieve regering’ gaan vormen. Zijn
PSOE behaalde zondag 120 zetels,
drie minder dan bij de algemene
verkiezingen van 28 april.
De conservatieve Partido Popular
staat op 87 zetels, 21 meer dan in
het voorjaar. De rechts-nationalis-
tische partij Vox steeg van 24 naar
52 zetels.
De linkse PSOE is weliswaar met
afstand de grootste partij, maar
de uitslag biedt weinig zicht op
snelle coalitievorming. Decennia-
lang rouleerde de macht tussen de
PSOE en de PP, maar de afgelopen
tien jaar zijn kleinere partijen op-
gekomen. De verkiezingen van
zondag waren de vierde algemene
verkiezingen die Spanje sinds 2015
heeft gehouden.
Vox is met de verkiezingswinst van
zondag gefeliciteerd door de ex-
treemrechtse Franse politica Marine
Le Pen. Critici noemen Vox extreem-
rechts, sommigen nemen het woord
‘fascistisch’ in de mond. Partijleider
Abascal vindt zijn partij niet ex-
treemrechts, wel ‘extreem belang-
rijk’, zei hij eens.
herbegrafenis
Dit neemt niet weg dat Vox, maan-
dag door FvD ‘zusterpartij’ genoemd,
aanschurkt tegen de extreemrechtse
geschiedenis van Spanje. In oktober
liet de Spaanse regering het lichaam
van de fascistische Franco uit zijn
pompeuze mausoleum in de zoge-
noemde Vallei der Gevallenen weg-
halen, waarna een herbegrafenis in
een bescheiden kapel volgde. Als een
van de weinige politieke partijen rea-
geerde Vox verbolgen op deze degra-
datie van Franco. Toen hij ernaar
werd gevraagd, weigerde Vox-leider
Abascal zich in de Spaanse media kri-
tisch over Franco uit te laten: ‘Ik
weet zeker dat er mensen in Vox zijn
die kritisch staan tegenover Franco,
anderen die geen standpunt innemen
over Franco en weer anderen die
Franco’s werk verdedigen. Iedereen
heeft een plek in Vox, omdat we de
Spanjaarden niet vertellen wat ze
over het verleden moeten denken.’ <
anp nd.nl/buitenland
Gambia klaagt Myanmar
aan bij VN om genocide
▶ Banjul
Gambia heeft bij het Internationaal
Gerechtshof van de VN een zaak
aangespannen tegen Myanmar van-
wege de moord op Rohingya.
Myanmar wordt door het West-Afri-
kaanse land beschuldigd van genoci-
de, zo zei de Gambiaanse minister van
Justitie Abubacarr Tambadou maan-
dag. Myanmar zou de regels die in het
Genocideverdrag van 1948 staan niet
naleven. ‘Het is een schande voor
onze generatie dat we niets doen ter-
wijl er een genocide aan de gang is
onder onze ogen’, zei Tambadou.
9
dinsdag 12 november 2019
anp nd.nl/buitenland
Brexitparty
trekt zich
deels terug
voor brexit
▶ Londen
De Brexit Party van Nigel Farage
doet in de komende verkiezingen
niet mee in 317 kiesdistricten die in
de vorige stembusgang (2017) in
handen van de Conservatieven zijn
gevallen.
Farage heeft dit besloten om het ver-
trek uit de Europese Unie niet in ge-
vaar te brengen door straks de kiezers
die voorstander zijn van de brexit, te
verdelen. Het Lagerhuis telt 650
zetels.
Het Britse kiesstelsel is gebaseerd op
districten waar de kandidaat met de
meeste stemmen de zetel van het
hele district krijgt. Als er twee partij-
en kandidaten voor de brexit in de
strijd werpen, worden de kansen op
zetels voor de tegenstanders van de
brexit groter, vreest Farage. Hij zei
volgens SkyNews dat de partij tot het
besluit is gekomen op basis van pei-
lingen. Die stelden dat in kiesdistric-
ten in Wales en het zuiden van Enge-
land, inclusief Londen, de ‘brexiteers’
verdeeld zijn over de vraag of ze 12
december op de partij van de Conser-
vatieve premier Boris Johnson of op
de Brexit Party gaan stemmen. <
anp
Familie Assad bezit
panden in Moskou
▶ Moskou
De familie en medewerkers van de
Syrische president Bashar al-Assad
bezitten voor 40 miljoen dollar aan
luxe appartementen in Moskou. Dat
zegt de anticorruptiecampagne-
groep Global Witness in The Moscow
Times. Rusland is altijd een trouwe
bondgenoot geweest van de Assad-
familie in haar bijna 50-jarige heer-
schappij. Het Kremlin gaf Assad
sinds 2015 militaire steun en hielp
Damascus het grootste deel van Sy-
rië te heroveren tijdens de burger-
oorlog. Assads neven en nichten
hebben tussen december 2013 en
juni 2019 ten minste negentien ap-
partementen gekocht in Moskou. <
Rohingya vormen een moslimmin-
derheid die wordt onderdrukt door
de regering van Myanmar. Zeker
700.000 van hen sloegen op de vlucht
naar buurland Bangladesh. Daar
zitten er veel in overvolle opvang-
kampen.
Gambia, dat overwegend islamitisch
is net als de Rohingya, krijgt steun
van de Organisatie voor Islamitische
Samenwerking. Myanmar zelf ont-
kent de beschuldigingen van genoci-
de, maar de VN en mensenrechtenor-
ganisaties zeggen dat er wel degelijk
sprake is van een volkerenmoord. <
10
nieuws kort
dinsdag 12 november 2019 nederlands dagblad
Turkse Nederlanders
voelen band Nederland
Turkse Nederlanders voelen zich dui-
delijk verbonden met Nederland.
Maar ze koesteren ook hun band met
Turkije en hun Turkse achtergrond,
blijkt uit een onderzoek in opdracht
van het ministerie van Sociale Zaken.
Minister Koolmees onderstreept dat
meerdere bindingen elkaar niet in de
weg hoeven te zitten. <
Dode en gewonde door
vallende lading truck
Een 77-jarige automobilist is maan-
dagavond op de N371 bij Uffelte
(Drenthe) omgekomen doordat er la-
ding van een vrachtauto op de weg
viel. Hierdoor kwam zijn auto in de
berm terecht. De man overleed ter
plekke. Zijn 75-jarige vrouw die bij
hem in de auto zat, raakte ernstig ge-
wond en is naar het ziekenhuis ge-
bracht. De chauffeur van de vracht-
wagen is aangehouden. <
Blunder met gegevens
personen in strafdossier
Politie en justitie hebben een lijst
met personeelsgegevens van een be-
drijf dat werd bedreigd en afgeperst,
in het strafdossier laten zitten. Hier-
door hebben de drie verdachten in
deze zaak de lijst met gegevens in
handen gekregen. ‘We betreuren dat
dit gebeurd is’, meldt het OM. Gege-
vens van tientallen werknemers van
een bedrijf waar coke werd ontdekt
zijn in een dossier terechtgekomen. <
Boerenactie Haarlems
provinciehuis voorbij
Het boerenprotest voor de deur van
het provinciehuis van Noord-Holland
in Haarlem is voorbij. De actievoer-
ders kwamen met ruim tweehonderd
tractoren om te demonstreren tegen
het stikstofbeleid van de provincie.
Het college van Gedeputeerde Staten
kwam tegen 13.00 uur naar buiten
om samen met Statenleden een peti-
tie in ontvangst te nemen. <
beeld anp
‘Korting treft 4 miljoen
podiumbezoekers’
De Nederlandse Associatie voor Podi-
umkunsten (NAPK) en Kunsten ‘92
slaan alarm over de toekomst van de
podiumkunsten. Het Fonds Podium-
kunsten, dat deze kunstvormen na-
mens het Rijk ondersteunt, moet het
van het kabinet vanaf 2021 met 8,6
miljoen euro per jaar minder doen.
De belangenclubs hopen dat er nog
wat te redden valt voordat de Kamer
beslist. <
Ferry redt zwemmende
migrant in Kanaal
Een migrant die probeerde om
zwemmend het Verenigd Koninkrijk
te bereiken, is gered door de beman-
ning van een veerboot. Een marine-
helikopter heeft de man vervolgens
overgebracht naar een ziekenhuis in
Calais. De bemanning van het schip
kreeg de man op zo’n 20 kilometer
van de Franse kust in de gaten. De
schipper gooide vervolgens het roer
om en schoot de zwemmer te hulp. <
Kremlin voorziet nog
dit jaar Oekraïne-top
Een internationale top over het op-
lossen van de Oekraïne-crisis zal
waarschijnlijk nog dit jaar plaatsvin-
den. Dat zei Kremlin-adviseur Joeri
Oesjakov maandag tegen verslagge-
vers in Moskou. Een doorbraak in ge-
sprekken tussen Moskou en Kiev op 1
oktober leek de weg te openen voor
Oekraïne, Rusland, Duitsland en
Frankrijk om de eerste top over het
conflict in drie jaar te houden. <
EU klaar voor sancties
Turkije om gasboringen
De EU is een stap dichter bij sancties
tegen Turkije vanwege de gasborin-
gen die dat land doet voor de kust
van het Turkse deel van Cyprus. De
EU-ministers van Buitenlandse Zaken
namen maandag het sanctiesysteem
aan dat de Europese Commissie heeft
uitgewerkt. Daarmee kunnen perso-
nen en organisaties die verantwoor-
delijk zijn voor de boringen worden
geweerd uit Europa. <
beeld afp
Polen vraagt Netflix
nazi-docu aan te passen
De Poolse premier Mateusz Mora-
wiecki heeft er bij streamingsdienst
Netflix op aangedrongen een nazi-
documentaire aan te passen vanwege
een ‘verschrikkelijke fout’. In de do-
cumentaire The Devil Next Door, die
het verhaal vertelt van kampbewaker
John Demjanjuk, zouden foute land-
kaarten de indruk wekken dat Polen
in de Tweede Wereldoorlog verant-
woordelijk was voor concentratie-
kampen en de misdaden daar. <
Politie Hongkong schiet
demonstrant neer
In Hongkong zijn maandag tijdens
rellen twee mensen zwaargewond
geraakt. Ze liggen in kritieke toestand
in het ziekenhuis. Een van hen werd
door een politieman van dichtbij
neergeschoten. Een andere man werd
in brand gestoken door antirege-
ringsdemonstranten. Beelden van
beide incidenten werden door veel
media getoond. <
beeld epa
55 miljoen van EU voor
humanitaire hulp Sudan
De Europese Unie trekt 55 miljoen
euro uit voor humanitaire hulp aan
Sudan. Zeker 8 miljoen Sudanezen
zijn hulpbehoevend, van wie er vol-
gens de Europese Commissie 6,3 mil-
joen niet genoeg te eten hebben. Een
op de zes kinderen kampt met onder-
voeding. Het programma bestaat uit
voedselhulp voor met name moeders
en kinderen en noodzorg voor slacht-
offers van een cholera-uitbraak. <
Turkije zet elf Franse ISIS-
strijders en Duitser uit
Turkije treft voorbereidingen om elf
in Syrië gevangen genomen Fransen
uit te zetten. Ze worden ervan be-
schuldigd zich te hebben aangesloten
bij terreurgroep Islamitische Staat.
Dat zei het Turkse ministerie van Bin-
nenlandse Zaken maandag. Een Duit-
se ISIS-strijder zal maandag ook door
Turkije worden uitgezet. Donderdag
worden nog eens zeven Duitse ISIS-
militanten gerepatrieerd. <
Crisisoverleg werkgevers
over stikstof en PFAS
Werkgeversorganisaties VNO-NCW
en MKB-Nederland houden woens-
dag crisisberaad met hun leden over
stikstof en PFAS. Strenge milieuregels
zorgen voor grote problemen in de
bouw. Op woensdag is het twee we-
ken geleden dat aannemers, grond-
verzetbedrijven en andere onderne-
mers uit de bouw protesteerden. De
brancheorganisaties maken woens-
dag de balans op van de situatie. Ze
waarschuwden al eerder dat talloze
bedrijven failliet dreigen te gaan. <
Boeing hervat mogelijk
in december leveringen
Vliegtuigbouwer Boeing hervat mo-
gelijk volgende maand de leveringen
van toestellen van het geplaagde type
737 MAX. De 737 MAX wordt op last
van luchtvaartautoriteiten wereld-
wijd aan de grond gehouden, nadat
binnen enkele maanden twee van die
vliegtuigen crashten, in Indonesië en
Ethiopië. De oorzaak had te maken
met software die de neus van het
toestel naar beneden duwde. <
UBS krijgt boete voor
misleiding rijke klanten
De Zwitserse bank UBS heeft een
boete van omgerekend ruim 46 mil-
joen euro gekregen in Hongkong
voor misleiding van vermogende
klanten. Daarnaast moet nog eens 23
miljoen euro worden terugbetaald
aan klanten. De bank zou zo’n tien
jaar lang te hoge tarieven hebben be-
rekend. Volgens de Hongkongse toe-
zichthouder sjoemelde UBS ook met
documentatie om de te hoge tarieven
weg te moffelen. <
Alibaba verbreekt
record Singles’ Day
De Chinese webwinkelreus Alibaba
heeft zijn verkooprecord op Singles
Day verbroken. Kenners voorzagen
dat het record van omgerekend bijna
31 miljard dollar van vorig jaar wel
eens moeilijk te evenaren zou kun-
nen zijn vanwege de afzwakkende
economie, maar de teller ging dit jaar
ruim over de 38 miljard dollar. Nog
geen twee minuten na middernacht
was al voor meer dan 1 miljard dollar
aan goederen besteld. Singles’ Day is
een nieuwe, commerciële ‘feestdag’
waarbij consumenten met kortingen
worden verleid tot extra aankopen. <
beeld epa
‘Offerman ging niet in
op advies schoonmaker’
Schoonmaakbedrijf CSU had vlees-
warenfabrikant Offerman voorstellen
gedaan om de door listeria besmette
fabriek beter schoon te maken, maar
daar is het bedrijf nooit op ingegaan.
Dat bevestigt CSU na berichtgeving
door De Telegraaf. Offerman zelf zegt
zich niet in het geschetste beeld te
herkennen. De vleeswarenfabrikant
moest de locatie in Aalsmeer in okto-
ber stilleggen in verband met een lis-
teriabesmetting. <
Persbureau Bruno Press
overgenomen door NU.nl
NU.nl koopt fotopersbureau Bruno
Press, dat is gespecialiseerd in enter-
tainmentfotografie. Met de deal wil
de nieuwswebsite zijn onafhankelijke
positie versterken. Eerder dit jaar
werd daarom ook al een meerder-
heidsbelang genomen in Pro Shots,
bekend van zijn sportfotografie. <
Britse economie
toont groei
De Britse economie is in het derde
kwartaal met 0,3 procent gegroeid in
vergelijking met de voorgaande peri-
ode, toen nog sprake was van een
krimp met 0,2 procent. Dat meldde
het Britse statistiekbureau op basis
van een voorlopige raming. Daarmee
ontloopt Groot-Brittannië een zoge-
noemde technische recessie, waarvan
sprake is als de economie krimpt in
twee achtereenvolgende kwartalen. <
Iran ontdekt groot
nieuw olieveld
Iran heeft een groot nieuw olieveld
ontdekt, waarin voldoende olie zit
voor 53 miljard vaten. Dat heeft de
Iraanse president Hassan Rouhani ge-
zegd. Het veld ligt in de Iraanse pro-
vincie Khoezistan in het zuidwesten
van het land. Wereldwijd zijn er
meer dan 40.000 olievelden, waarvan
de grootste het Ghawarveld in Saudi-
Arabië en het Burganveld in Koeweit
zijn. <
‘Google verzamelt
gezondheidsgegevens’
Internetgigant Google heeft gezond-
heidsgegevens van tientallen miljoe-
nen Amerikanen bemachtigd door
een samenwerking met de Ameri-
kaanse zorgaanbieder Ascension. De
betrokkenen zijn nog niet van het de-
len van de gegevens op de hoogte ge-
steld, zo meldt The Wall Street Journal
op basis van ingewijden en vertrou-
welijke documenten. De gegevens
omvatten onder meer resultaten van
laboratoriumonderzoeken en diagno-
ses, tot de complete medische ge-
schiedenis van patiënten. <
Verzekeraar mag
premies verhogen
Het staat verzekeraars onder voor-
waarden vrij om na afloop van de
looptijd van een overeenkomst polis-
voorwaarden eenzijdig te wijzigen en
premies te verhogen. Dat stelt de Ge-
schillencommissie van het Klachten-
instituut Financiële Dienstverlening
(Kifid) in een zaak die een consu-
ment aanspande tegen verzekeraar
Centraal Beheer. <
Atletiekcoach Salazar
naar tribunaal CAS
Atletiekcoach Alberto Salazar vecht
bij het hof van sportarbitrage CAS
zijn dopingschorsing van vier jaar
aan. Het tribunaal in Lausanne beves-
tigde dat de Amerikaan beroep heeft
aangetekend tegen de straf die het
antidopingbureau USADA hem in ok-
tober oplegde. Ook arts Jeffrey
Brown, die samenwerkte met Salazar
in het Nike Oregon Project en ook is
geschorst, maakt bezwaar. <
beeld afp
Arrestaties in voetbal
Bosnië om matchfixing
Het voetbal in Bosnië is opgeschrikt
door een matchfixing-schandaal. De
autoriteiten in Sarajevo hebben in
totaal acht mensen aangehouden die
worden verdacht van het manipule-
ren van de uitslagen van wedstrijden
om meer geld te verdienen uit wed-
denschappen. Het betreft clubmana-
gers, scheidsrechters en functionaris-
sen van de voetbalbond. <
 11
opinie debat analyse
nederlands dagblad dinsdag 12 november 2019

Reageren?
Brieven: maximaal 200 woorden.
Artikelen: maximaal 700 woorden.
Mail uw reactie met naam, adres en telefoonnummer naar
opinie@nd.nl of Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort.
Meer informatie: nd.nl/contact

Femke Halsema • burgemeester van Amsterdam nd.nl/opinie beeld anp / Niels Wenstedt

Een verbond tussen volk en wet

…Dit is, iets ingekort, de tekst van
de Preek van de Leek van afgelopen
zondag in de doopsgezinde Singel-
kerk. De lezingen uit de Schrift wa-
ren Exodus 19 : 1-6 en 24 : 3-8.

Toen ik bedacht met u te praten over

het bijbelboek Exodus, had ik ook de
Tien Geboden kunnen kiezen. Die
had ik vanaf de kansel nog eens
streng aan u kunnen voorlezen en
dan had u geweten wat er van u
wordt verwacht.
Maar Exodus gaat niet alleen over
Mozes en de wet die hij van bovenaf
krijgt aangereikt op twee stenen ta-
felen; het gaat over het volk en zijn
instemming met de hele gang van
zaken. Jawel, het bliksemt op de berg,
er is bazuingeschal en God daalt neer
in rook: dat is allemaal heel gewich-
tig en indrukwekkend, maar uitein-
delijk is het voornaamste toch dat er
een verbond tot stand komt tussen
de wetgever en het volk. De Tien Ge-
boden worden niet tegen hun wil op-
gelegd of afgedwongen. Zij kiezen
ervoor; er bestaat op dat moment
een gedeeld besef van rechtvaardig-
heid dat nodig is om samen te leven.

rechtvaardigheid
Het fundamentele begrip rechtvaar-
digheid raakt gemakkelijk uit zicht in
de drukte van alledag. Concrete rege-
lingen over actuele thema’s eisen de
aandacht op – verordeningen, wet-
ten, beschikkingen en besluiten. Het
zijn de stenen tafelen van nu: de ge-
boden zoals ze op schrift zijn gesteld.
Ik ben dagelijks druk bezig met die
geboden, tot zich zo nu en dan het
begrip rechtvaardigheid in alle he-
vigheid aan me opdringt.
Bijvoorbeeld als een Amsterdams
meisje mij vertelt dat ze wordt ver-
handeld en verkracht en geen plek
heeft om naartoe te gaan. Als een ei-
genzinnige moskeebestuurder wordt
bedreigd en zich onveilig voelt. Of als
Pegida haar vrije demonstratierecht
opeist en aan de bevolking foto’s van
hangingen op grote schermen wil la-
ten zien. En als de boeren aankondi-
gen met honderden trekkers door het
historische centrum te willen dende-
ren.
Het zijn heel verschillende momenten
waarop je je afvraagt: van wie is de
wet eigenlijk? Van wie is de stad? En
wie is in een stad met zoveel toeristen
en bezoekers eigenlijk het volk?
onderstroom
Een bestuurder is misschien met
macht bekleed, deze is alleen van be-
tekenis als de bevolking er rechtvaar-
digheid in herkent. Staar je niet blind
op degenen die in de overheidsge-
bouwen zetelen, laat de Zuid-Afri-
kaanse schrijver Coetzee een perso-
nage zeggen: ‘Die krankzinnige
mannen in het Witte Huis zijn maar
een flits in de geschiedenis. Ze ver-
dwijnen vanzelf en alles wordt weer
zoals het was.’ Coetzee spreekt van
Burgemeester Femke Halsema op de Dam in Amsterdam in april van dit jaar, bij een wake voor de slachtoffers van de
aanslagen op Eerste Paasdag op Sri Lanka.
‘de geest van de gerechtigheid’. Ik wil
het iets anders zeggen. Er loopt een
onderstroom van rechtvaardigheid
door de geschiedenis, die losstaat van
de persoon en de politieke kleur van
de mensen in het Witte Huis of in het
Amsterdamse stadhuis, en die ons
terugvoert naar de oorsprong van het
recht.
Er zijn momenten waarop het dage-
lijkse handelen van elke bestuurder
gemakkelijk meedeint op die onder-
stroom van rechtvaardigheid. Als ik
op 4 mei de stille tocht leid, dan voel
ik deze, net als een diepe verbonden-
heid met de bevolking om mij heen.
Dat is altijd een aangrijpende erva-
ring. Maar op andere momenten
vraag ik me af of het besef van recht-
vaardigheid nog wel door iedereen in
de stad wordt gedeeld.
het volk stemt in
In Exodus stemt het volk enthousiast
in met de invoering van de wet. Ze
zijn ontsnapt aan onderdrukking
door de Farao en gaan op weg naar
het Beloofde Land. Tijdens de pauze
van veertig jaar in de woestijn slui-
ten ze een verbond met God en krij-
gen ze de Tien Geboden aangereikt.
Je kunt zeggen dat Exodus een ver-
haal is over staatsvorming: na een
lange tijd van slavernij en een kort
nomadisch bestaan vestigt een volk
zich in een land en onderwerpt het
zich aan de wet. Het volk weet nog
niet waar het aan toe zal zijn, maar
het stemt wel alvast in met de wet.
Die instemming komt er alleen om-
dat de Tien Geboden ‘fair’ zijn. Het
zijn geen willekeurige regels, ze slui-
ten aan bij de onderstroom van
rechtvaardigheid die onder ons dage-
lijks leven en onder de actualiteit
Samenleven kan
bij de gratie
van een gedeeld
besef van
rechtvaardigheid.
door loopt. Ze hebben morele over-
tuigingskracht omdat ze voor ieder-
een op dezelfde manier gelden. Door
zich met enthousiasme onder gezag
van deze geboden te stellen, door er-
mee in te stemmen, bevrijdt en
emancipeert het volk zich.
toekomstvisioen
Als je in onze tijd een toekomstvisi-
oen zou hebben van Amsterdam, dan
gaat dat – denk ik – om instemming
met het gezag van de wet. Geen naïef
visioen van een stad zonder misdaad
of angst, een gemeenschap zonder
therapeuten en met alleen maar wit-
te jonge poesjes, zoals Nick Cave de
vrome stad beschrijft in zijn liedje
‘God is in the House’. Het ideaal is
geen paradijs, maar een bezield ver-
bond van volk en regelgever: de be-
volking stemt in met de regels waar-
aan ze zich gehouden weet.
De stad zorgt niet voor deze verbin-
ding, ze is het resultaat ervan. Ze be-
staat bij gratie van een gedeeld besef
van rechtvaardigheid.
In de woestijn hebben Mozes en zijn
volk allerlei rituelen ter beschikking
om te zorgen dat nieuwe generaties
weer net zo enthousiast raken over
het verbond als de oude. En daar valt
van te leren. Om de instemming met
de geboden te vernieuwen, stopten
de Israëlieten de wet in een kist en
droegen die aan draagstokken rond.
Het is een ritueel dat verbondenheid
schept. En misschien willen wij niet
rondsjouwen met de wet in een kist,
maar ontmoetingen regelen, geza-
menlijke sportdagen, feestdagen,
herdenkingen. Niet alleen 4 mei her-
denken, maar daarnaast ook de da-
gen die voor nieuwkomers dierbaar
zijn.
Als bestuurder moet je de wet streng
handhaven, anders wordt het ver-
bond tussen volk en het gezag van de
wet fragiel. Maar je moet ook zorgen
voor een zacht verbond. Gesprekken
voeren. Mensen het woord geven die
het zelf moeilijk nemen. Troosten als
mensen los zijn van de stad. Alleen
dan kunnen nieuwe generaties zich
verbonden voelen. Alleen dan erva-
ren zij de onderstroom van recht-
vaardigheid, dwars door de soms
akelige actualiteit heen.
Juist in de wijken ver van de fora van
de macht, waar mensen meer dan
elders worstelen met armoede, met
grote sociale problemen en discrimi-
natie, kan het gesprek over de wet
verstommen, wat wil zeggen dat het
verbond verbreekt. Dat de loyaliteit
met de rechtsgemeenschap ver-
dwijnt, uit teleurstelling of frustratie.
iedereen gehoord
Als het waar is dat de stad het resul-
taat is van verbinding, dan is dit
zwijgen in de kwetsbaarste wijken
een gevaarlijke ontwikkeling. Om
aangesloten te kunnen zijn op de on-
derstroom van rechtvaardigheid,
daaraan ook houvast te ontlenen en
niet te verdrinken in soms hardvoch-
tige actualiteit, heeft iedereen een
stem nodig in het gesprek, moet ie-
dereen zich gehoord voelen.
Wees een reisgenoot. Verbindt u met
de rechtvaardigheid die ook onder
deze stad doorstroomt. Wees onze
stad, wees de verbinding die deze
stad mogelijk maakt. Wees hier aan-
wezig. <
12
opinie debat analyse
dinsdag 12 november 2019 nederlands dagblad

Sophia Geuze • redacteur nd.nl/columns Joas Wagemakers • islamoloog, universitair hoofddocent aan de afdeling Filosofie en

Singles’ Day
psst.
Het begon in China – 11/11 Singles’ Day. In China is het een populaire feest-
dag. Chinese jongeren vieren dat ze trotse vrijgezellen zijn en geven zichzelf
geschenken. Daar speelt de commercie uiteraard op in met allerlei acties,
Het ongemak v
… Hoeveel ruimte is er voor Neder-
waardoor het nog aantrekkelijker wordt jezelf iets cadeau te doen. landse moslims, of mogen zij hoog-
Nederlandse bedrijven doen inmiddels ook mee. Want het toenemend aan- uit moslims in Nederland zijn?
tal ‘happy singles’ of ‘vrijgezelligen’ vormt een nieuwe doelgroep en afzet-
markt. Wie alleen en daarmee tevreden is, kan zich ook ‘self-partnered’ noe- Afgelopen vrijdag was er nog een
men. Die term kwam ik afgelopen weekend in de bijlage Letter & Geest van technisch probleem, maar vanaf deze
Trouw tegen. Emma Watson (29), vooral bekend van haar rol als Hermelien week klinkt de versterkte gebedsop-
in de Harry-Potterreeks, noemt zichzelf zo. roep van de Blauwe Moskee in Am-
Ik kan heel blij zijn in mijn eentje, ben soms vrij gezellig, niet mijn eigen sterdam. Dit heeft zowel onder om-
partner, maar wel gek op cadeaus. wonenden als in de Amsterdamse
Ik heb even overwogen me op 11/11 aan te sluiten bij een groep jonge gemeenteraad behoorlijk wat voeten
singles om gratis aan een traktatie te komen. In mijn hand een lampion, zo in de aarde gehad. De argumenten
ga ik een straatje om. Snoepje hier, snoepje daar. Dank u wel, tot volgend ertegen laten zich samenvatten door
jaar. het woord ‘ongemak’, maar de vraag
Maar ja, wie doet er dan de deur open? is waarover.
Moslims denken verschillend over de
exacte oorsprong van de gebedsop-

ingezonden Tieme Meints, Assen
Een genezend wonder
Wonderen bestaan. God dank! Ja,
want is het geen wonder dat de vrij-
gemaakte kerken spijt gaan betuigen
over hun rol bij de kerkscheuring van
1967? Het verhaal van Eline Kuijper
(Nederlands Dagblad 9 november)
emotioneerde me. Wie had gedacht
dat het ooit zover zou komen, dat de
synodebesluiten van Amersfoort en
Hoogeveen, die onder meer hebben
geleid tot het buitensluiten van meer
dan 30.000 vrijgemaakten, zouden
worden herroepen?
Zeker, het duurde meer dan vijftig
jaar, maar nu het zover is, mogen we
God dankbaar zijn omdat Hij gebe-
den heeft verhoord en harde harten
heeft verzacht. Lof zij Hem!
Ik heb die verdrietige tijd letterlijk
aan den lijve meegemaakt. Samen
met een vriend bezochten we op de
ingezonden Jan Veenstra, Barneveld
Strijd tegen het ‘vrijmakingsgeloof’
Aan de vrijgemaakte synode wordt
een voorstel voorgelegd om op kerk-
rechtelijke gronden afstand te ne-
men van het wegzenden van ds.
Schoep door de synode van Amers-
foort-West in 1967 n.a.v. zijn onder-
tekening van de toenmalige Open
Brief. Als reden wordt genoemd
(Nederlands Dagblad 9 november) dat
de synode dominee Schoep niet heeft
gevraagd zich nader te verklaren en
bovendien het besluit onvoldoende
heeft onderbouwd. Een inhoudelijk
oordeel over het in geding zijnde
‘vrijmakingsgeloof’ wordt niet gege-
ven, omdat een beroep van de syno-
publieke tribune de zittingen van de
synode van Hoogeveen (1969). Wat
we daar meemaakten grensde aan
het ongelooflijke. Hoe kon het dat
broeders van hetzelfde huis elkaar zo
bestreden? Waar was de geest van de
liefdevolle God?
Misschien hadden we niet naar de
synode moeten gaan, want onze ge-
zondheid leed eronder. Elke keer als
we terugreden, waren we erg ver-
drietig. Ik werd er letterlijk ziek van
en nog steeds draag ik net als heel
veel anderen de littekens van die tijd.
Heel erg vond ik dat er destijds op
zondag in de kerk werd gedankt voor
‘de zegenrijke besluiten van de sy-
node van Hoogeveen’. Ik kon dat niet
verdragen en we hebben toen een
tijdje elders gekerkt. En nu zet de
vrijgemaakte kerk een streep door al
de daarop niet zou kunnen worden
aangetoond.
Die redenen voor dit voorstel lijken
mij feitelijk dubieus en inhoudelijk
ook niet houdbaar. Uit de synode-
stukken blijkt dat de toenmalige pre-
ses dominee Deddens het betreurde
dat dominee Schoep ervoor kóós te
zwijgen. Belangrijker nog: de synode
stond achter het ‘vrijmakingsgeloof’
dat de Open Brief bestreed. Alleen
vanuit dat perspectief is het synode-
besluit te begrijpen. En hoe fout dat
vrijmakingsgeloof ook was, daaraan
voorbijgaan mist de kern van de zaak
en doet geen recht aan de intenties
die besluiten die tot zo veel ellende
en verdriet hebben geleid. Is dat niet
iets om gelukkig en dankbaar van te
worden?
Inmiddels ben ik na wat kerkelijke
omzwervingen weer terug in de vrij-
gemaakte kerk, maar nu in een kerk
die in alle opzichten anders en leef-
baarder is dan de kerk die we in 1970
(met verdriet) los moesten laten. Van
warekerktheorieën en vrijmakings-
geloof is gelukkig geen sprake meer.
Ik ben jaloers op al die jongere men-
sen in onze gemeente die die verdrie-
tige periode niet (bewust) hebben
meegemaakt. Wees blij! En laten we
hopen en vooral bidden dat de posi-
tieve ontwikkelingen in de vrijge-
maakte kerken van nu door zullen
gaan. Tot eer van God en tot opbouw
van zijn kerk. <
van de synodeleden, die ongetwijfeld
oprecht meenden God te dienen en
die zich niet meer kunnen verdedi-
gen.
Ik heb enerzijds sympathie voor deze
poging iets recht te zetten, maar een
eerlijk oordeel vergt ook een inhou-
delijk oordeel over het vrijmakings-
geloof. Anderzijds: lokaal zijn er on-
getwijfeld goede voorbeelden van
gezamenlijke verootmoediging over
de geslagen breuk. Zou dat wellicht
ook een goede weg bieden voor beide
synodes om niet achterom te blijven
zien maar de hand aan de ploeg te
slaan? <
De tekst roept
associaties op
met de strijdkreet
van radicale
moslims.
roep in de islam (adhan). Volgens de
islamitische overlevering was Bilal,
een bevrijde Ethiopische slaaf, de
eerste die tijdens het leven van de
profeet Mohammed gelovigen opriep
tot het gebed. In latere eeuwen is de
gebedsoproep geïnstitutionaliseerd
door een gebedsoproeper
(mu’adhdhin) aan te stellen, die vanaf
een minaret (ma’dhana, letterlijk
‘plaats van de gebedsoproep’) mos-
lims op vaak melodieuze en kunstige soms controversieel is geweest. Dit
wijze uitnodigt te gaan bidden. roept de vraag op waarom moslims
dan niet gewoon kunnen stoppen
geen ritueel met dit gebruik. Toch ligt het inge-
De gebedsoproep is geen ritueel op wikkelder, zoals zowel de bezwaren
zichzelf. Vrome gelovigen herhalen tegen de versterkte gebedsoproep als
voor zichzelf bijvoorbeeld vaak de de beweegredenen van moslims
woorden van de adhan en direct erna hiervoor laten zien.
spreken zij ook enkele smeekbedes
uit op basis van uitspraken van de ‘Allahu akbar’
profeet Mohammed. Een eerste bezwaar ligt in het feit dat
Vroeger was een hoge plek zoals een de gebedsoproep, anders dan kerk-
minaret nodig om mensen met het klokgelui, een tekstuele inhoud heeft.
geluid te kunnen bereiken; nu is dat Daarbij doelen critici vooral op de
niet meer het geval. Datzelfde geldt term ‘Allahu akbar’ (‘God is de groot-
voor de gebedstijden, die vroeger het ste’). Deze woorden zijn tijdens de
ritme van de dag aangaven, maar nu gebedsoproep herhaaldelijk te horen.
lang van tevoren bekend zijn. Ze roepen de associatie op met radi-
De gebedsoproep is – strikt gezien cale moslims, die ze soms als een
– dus geen noodzaak. Dat geldt des te soort strijdkreet gebruiken.
meer voor de elektronische verster- De hoofdimam van de Blauwe Mos-
king ervan, die ook onder moslims kee, Yassin Elforkani, erkent dit ook
Marieke Terpstra • werkzaam in de jeugdzorg voor kinderen en jongeren met gedrag

Soms moet je meeve

ingezonden Bert Vennik, Mijdrecht
Een kerkverband is niet onmisbaar
De analyse van Gerard ter Horst naar
aanleiding van de publicatie van Be-
waar het Pand (Nederlands Dagblad
9 november) was me uit het hart ge-
grepen. Als geboren en getogen lid
van de Christelijke Gereformeerde
Kerken (CGK) gaat me die kerk aan
het hart. En toch … Zij is bedoeld als
een voertuig van de Heilige Geest,
maar als alle aandacht uitgaat naar
het voertuig, wat kan de Geest er dan
mee? Hoe erg is het als we het voer-
tuig, de CGK, opgeven? De Geest gaat
heus wel verder. Schenkt nieuwe we-
gen, schept nieuwe voertuigen. Ja, er
ís veel moois en goeds in de CGK,
maar dat gaat echt niet verloren als
het verband ophoudt te bestaan.
In Handelingen bleef de gemeente in
Jeruzalem hangen. De Geest wilde
verder. De gemeente werd ver-
strooid. Pijn, verdriet, onzekerheid
waren het gevolg. Maar het evangelie
ging, naar Gods bedoeling, de wereld
in. Al het mooie uit de eerste ge-
meente werd vruchtbaar op andere
plaatsen en onder andere omstandig-
heden. Angst om te verliezen wat we
hebben, Jezus weet er alles van. Hij
zegt: vaders, moeders, kinderen,
(kerkverbanden), je moet ze niet lief-
hebben boven Mij. Volg jij Mij!
Ik bid de afgevaardigden toe dat ze
de teugels uit handen geven. Ik ben
benieuwd welke wegen er open
gaan. En hoe. <
…Omgaan met een agressieve cliënt
in de jeugdzorg vraagt soms om
‘meeveren’. Misschien zou de maat-
schappij zo ook kunen omgaan met
‘lastige’ kinderen.
Sinds kort werk ik in de jeugdzorg.
Afgelopen week had ik samen met
mijn collega’s een cursus omgaan
met agressie. Helaas is zo’n cursus
hard nodig in de jeugdzorg, want
agressie komt regelmatig voor.
In de ochtend hebben we uitgebreid
verbale technieken geleerd om een
conflictsituatie te kunnen voorko-
men en grenzen aan te geven. In de
middag werden we wat fysieker. We
leerden technieken waarmee we
onze jonge klanten kunnen vastpak-
ken. We merkten dat dat volledig
pijnloos kan – iets wat echt goed is
om te weten.
Er was één ding heel bijzonder wat
we leerden, en dat is meeveren. Als
degene die je vastpakt, tegenwerkt,
zich slap laat hangen of zich verzet,
dan kun je het beste meeveren. Zo
voorkom je een duw- en trekspel en
houd je de regie. Een paar passen te-
rug, door de knieën gaan en meebe-
wegen is helemaal niet erg en zelfs
erg nuttig om een persoon op de plek
te krijgen waar jij hem wilt hebben.
Je voorkomt strijd door mee te veren.

Religiewetenschappen van de Universiteit Utrecht nd.nl/opinie beeld anp / Laurens Bosch
an de gebedsoproep
De Blauwe Moskee in Amsterdam Nieuw-West, die voortaan op vrijdag een versterkte gebedsoproep laat horen.
en zegt dat dit zelfs onder sommige
moslims een negatieve bijsmaak kan
oproepen. Hij stelt echter tegelijker-
tijd dat de gebedsoproep het gebruik
van deze woorden juist kan normali-
seren. Moslims gebruiken de term
‘Allahu akbar’ ook gewoon om blijd-
schap, rouw of verbazing te uiten.
Dat radicale moslims hem inzetten
om hun terrorisme kracht bij te zet-
ten, doet daar niets aan af.
publieke ruimte
Een tweede bezwaar tegen de ver-
sterkte gebedsoproep is de expliciete
aanwezigheid van religie in de pu-
blieke ruimte. Van kerkklokgelui
wordt dit nog wel geaccepteerd,
maar de adhan zien sommigen als
een religieuze uiting die hun opge-
drongen wordt.
Nauw verwant met dit punt is een
gs- en psychische problemen, daarnaast moeder van drie pubers nd.nl/opinie
ren met wat je overkomt
Het is mooi om dit voorbeeld even
door te trekken – want het gaat ei-
genlijk precies zo in het leven. Soms
moet je meeveren met de dingen die
je overkomen.
Als moeder heb ik dat ook aan den
lijve ondervonden. Als je zorgen hebt
om de ontwikkeling van je kinderen,
en je ziet dat ze niet passen in de
door anderen ingerichte maatschap-
pij, dan moet je daarbij stilstaan en
meeveren om op zoek te gaan naar
wat wel mogelijk is. Zijn je verwach-
tingen wel reëel? Moet je kind wat
de maatschappij van hem of haar
wil? En moet het op dezelfde manier
als al die andere kinderen? Of mag je
derde bezwaar: het ‘vreemde’ van de
gebedsoproep. Niet alleen is de
adhan relatief nieuw in Nederland,
de oproep geschiedt ook nog eens in
een taal die de meesten niet ver-
staan. De Arabische taal zorgt voor
angst bij sommigen. Bovendien vroeg
burgemeester Halsema zich af of het
niet in het Nederlands kon, zeker als
je doel is de adhan te normaliseren.
tolerantie
Er is dus nogal wat ongemak rond de
versterkte gebedsoproep in Amster-
dam. Gedeeltelijk is dit gebaseerd op
negatieve associaties en angst, die
misschien niet terecht, maar deson-
danks reëel kunnen zijn.
Toch confronteert de versterkte ge-
bedsoproep ons ook met de vraag
wat voor samenleving we willen zijn.
Mag religie een publieke rol spelen in
kind zijn eigen weg bewandelen?
Een weg die anders is, vaak langza-
mer en soms sneller, maar wel beter
passend.
Moet je kind wat
de maatschappij
van hem wil?
Soms is naar school gaan te veel ge-
vraagd; soms is extra lesstof nodig,
omdat de gewone lesstof zorgt voor
extreme verveling; dan weer is er
onze maatschappij of moet die hele-
maal in de privésfeer blijven?
Daarnaast is er de vraag in hoeverre
Nederlanders bereid zijn moslims –
wier recht op de versterkte ge-
bedsoproep in onze grondwet ligt
verankerd – volledig te accepteren.
Zijn zij Nederlandse moslims of
slechts moslims in Nederland?
Het probleem rond de versterkte ge-
bedsoproep is er dus niet zozeer een
van religieuze plichten. Het draait
veeleer om rechten, tolerantie en
pluralisme en hoe we daar als Neder-
landers mee omgaan.
Voor moslims zelf draait deze kwes-
tie dan ook niet alleen om de ge-
bedsoproep als religieus gebruik,
maar vooral om de wens zich volle-
dig en op de door hen zelf gekozen
manier te manifesteren als volwaar-
dige burgers van ons land. <
een andere aanpassing nodig. Soms
ga je een pasje terug of moet je door
de knieën.
Als je als ouder mee kunt veren, is
dat voor het kind enorme winst. Nog
mooier zou het zijn als de maat-
schappij dat ook kan: begrip tonen
en accepteren dat er mensen zijn die
zich anders ontwikkelen. Niets is
vreemd of raar.
Passend onderwijs en goede voorzie-
ningen voor deze jeugd moeten van-
zelfsprekend zijn. Meeveren met de
uniciteit van het kind is van levens-
belang, anders ontstaat er strijd,
stagneert de ontwikkeling en ont-
staan er trauma’s. Veert u ook mee? <
13
opinie debat analyse
nederlands dagblad dinsdag 12 november 2019
column
Paul van Geest is hoogleraar kerkgeschiedenis
in Tilburg en hoogleraar economie en
theologie aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam. Hij schrijft maandelijks een
column op dinsdag.
Paul van Geest nd.nl/columns
‘Mijn vriend’
In het zuidwesten van IJsland is Gullfoss gelegen: een van de
mooiste watervallen ter wereld. Ontstaan aan het einde van
de ijstijd door een tweetal breuken en verzakkingen in de
aarde, kon het glaciale water zich een weg banen in de ont-
stane en verder uitslijtende groeven. Een machtige water-
stroom ontstond, die anno 2019 maar liefst 32 meter getrapt
naar beneden stort in een diepe kloof. De immense stromen
doen ieder spreken verstommen. Letterlijk, omdat zij zo veel
geluid voortbrengen dat je gebarentaal moet hanteren om
aan te geven dat je verder wilt lopen langs de waterval. Fi-
guurlijk, omdat het samenspel van het water, licht en aarde,
de intense kracht van het water en de regenbogen die in de
nevel van water door een heldere zon veroorzaakt worden,
tot een vorm van spirituele verstilling leidt.
Aan de onderkant van zo’n waterval komt enorm veel ener-
gie vrij, en dit in het geval van de Gullfoss dus twee keer. In
1907 ontwikkelde een Brit dan ook een plan om de kracht
van het neerstortende water te kunnen gaan gebruiken voor
het opwekken van elektriciteit. Dammen en sluizen zouden
moeten worden gebouwd om een soort waterkrachtcentrale
te krijgen. Hij was bereid de waterval te kopen.
‘mijn vriend’
Maar Tómas Tómasson, een boer uit Brattholt, die zeggen-
schap had over de Gullfoss, was niet te vermurwen. Hij ver-
wierp het aanbod van de Brit met de woorden: ‘Ik zal mijn
vriend niet verkopen’. Zijn dochter Sigridur Tómasdóttir bleek
uit hetzelfde hout gesneden. Toen de plannen van de Brit
toch dreigden door te gaan, vocht ze deze tot in rechtszalen
aan. Ze verloor, maar omdat de financiering niet rondkwam,
ging de bouw van de centrale in 1929 toch niet door. Met
hulp van sympathisanten wist Sigridur de status van natuur-
park af te dwingen voor de omgeving rond de Gullfoss. Tot
haar dood bleef zij toeristen gidsen.
De natuurelementen gaan
in de lofzang ons voor.
De uitspraak van Sigridurs vader heeft mij lang beziggehou-
den. Hoe kun je nu zoiets onbezields als een waterval je
vriend noemen? Misschien is de uitspraak in eerste instantie
tot de IJslandse volksaard te herleiden. IJsland is een hoog-
ontwikkeld land met een hoge levensstandaard en grote
welvaart dank zij de visserij, de export van aluminium, de
software-industrie en de scheepsbouw. De geavanceerde
exploitatie van aardwarmte levert het land veel besparingen
op. Toch geloven veel IJslanders in ‘onzichtbare bewoners’:
het Huldufólk. Ook kunnen elfen in rotsen wonen; rotsen
moet je dus met respect behandelen. Daarom werd pas in
2015, na een jarenlange strijd tussen wegenbouwers en
elfenrechtactivisten, een 50 ton zware elfensteen verplaatst
om ruimte te maken voor een doorgaande weg tussen Gar-
dabaer en Álftanes. Als mensen in wezens geloven die on-
zichtbaar zijn en in de elementen wonen, dan is de stap naar
het ervaren van een waterval als vriend niet ver.
de Schepper loven
Maar ook als je niet gelooft dat in rotsen of watervallen on-
zichtbare wezens wonen, is het niet moeilijk je te herkennen
in de uitspraak van Tómas Tómasson. Al millennia bidden jo-
den en christenen de aan koning David toegeschreven Psalm
148. In hiërarchische volgorde worden hierin achtereenvol-
gens de engelen buiten tijd en ruimte, en hierbinnen zon,
maan, sterren, de hoogste hemel, de wolken daarboven, de
bliksem, hagel, sneeuw, mist, stormwind, bergen, heuvels,
bomen, wilde dieren, vee en dan pas de koningen en volke-
ren der aarde op eenzelfde wijze opgeroepen te doen wat zij
– op de mensen na – van nature al doen: hun Schepper lo-
ven. Onmachtiger dan de zon of de krachten in de natuur,
worden koning en volk als laatsten in de scheppingshiërar-
chie genoemd; mensen zijn niet méér dan een nietig deel
van een even vernietigend als prachtvol geheel dat hen vol-
ledig overstijgt. Zoals Tómas Tómasson de immens krachtige
waterval zijn vriend noemt, zo spreekt David alle natuur-
elementen aan als personen, met wie hij zo vol ontzag en
vertrouwen tegelijk in relatie treedt. Wat moet moeder aarde
zich verheugen over mensen als Tómas, Sigridur en David, die
alles wat door haar is voortgebracht, zo respectvol bejege-
nen dat aan roofbouw niet eens meer gedacht kán worden.
14
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

Joost de Vries / vk nd.nl/economie beeld anp / Koen van Weel

‘Ontslagvergoeding zieken leidt tot akkoordjes’

…Ook langdurig zieke werknemers
hebben recht op een ontslagvergoe-
ding van het UWV als ze worden
ontslagen, vindt de Raad van State.
…Maar, meent hoogleraar arbeids-
recht Evert Verhulp, ‘zo draait de
samenleving op voor mislukte
re-integratie’.
▶ Amsterdam
De samenleving gaat vanaf 2020
honderden miljoenen aan ontslag-
vergoedingen betalen voor langdurig
zieke werknemers. De Hoge Raad
hakte vrijdag een knoop door over de
duizenden ‘slapende dienstverban-
den’. Hieraan gingen onbegrijpelijke
politieke keuzes vooraf, vindt de
Amsterdamse hoogleraar arbeids-
recht Evert Verhulp (UvA). ‘Hier
krijgen we spijt van.’
Waarom misgunt u een arbeids-
ongeschikte werknemer zijn
ontslagvergoeding?
‘Ik begrijp dat je als individu dat geld
graag wilt hebben, maar collectief is
het niet uit te leggen. Een transitie-
vergoeding is er om het verlies van
een baan te compenseren en een
transitie naar een volgende baan te
faciliteren. We praten hier over ar-
beidsongeschikte mensen die niet –
snel – meer aan het werk gaan. De
werkgever betaalt twee jaar loon
door en probeert de zieke werk-
nemer weer aan het werk te helpen.
Daarna ondersteunt de samenleving
zieke mensen via de WIA-uitkering.’
Evert Verhulp
Het vorige kabinet voerde in 2015 de
verplichte transitievergoeding in bij
ontslag, ook voor zieke werknemers.
Was dat een fout?
‘De minister van Sociale Zaken (des-
tijds PvdA’er Lodewijk Asscher, red.)
heeft zich hierin verslikt. Hij wilde
geen ongerechtvaardigd onderscheid
maken tussen zieke en niet-zieke
werknemers. Maar je mag wel dege-
lijk verschil maken. Een gezond per-
soon krijgt ook niet twee jaar lang
loon doorbetaald terwijl hij thuiszit.
En terecht. Ik misgun niemand een
streep door ‘slapend’ dienstverband
De Hoge Raad, ’s lands hoogste
rechter, hakte vrijdag een knoop
door over een slepende arbeids-
rechtkwestie: het slapend dienst-
verband, waarin momenteel naar
schatting enkele duizenden mensen
vastzitten. Sinds 2015 moeten werk-
gevers een transitievergoeding be-
talen bij ontslag, ook als de werk-
nemer ziek is en twee jaar betaald
thuis heeft gezeten. Veel werkge-
vers hielden de zieke werknemers
daarna in een ‘slapend’ dienstver-
band om de vergoeding niet te hoe-
ven betalen. De werknemer kreeg
een arbeidsongeschiktheidsuitke-
ring van het UWV en elke maand
een loonstrook van nul euro.
vergoeding, maar volgend jaar keren
we een miljard uit, dat is 125 euro
per werkende Nederlander.’
U waarschuwt voor perverse prik-
kels. Waar vreest u voor?
‘Wanneer ik net voor mijn pensioen
twee jaar ziek ben en ik krijg ontslag,
tik ik echt een enorm bedrag binnen,
vaak een jaarsalaris. Als ik doorwerk,
krijg ik dat niet. Ik kan niet recht-
vaardigen waarom de ziekte aanlei-
ding geeft tot het uitkeren van tien-
duizenden euro’s. De regeling nodigt
uit tot akkoordjes. Als ik anderhalf
jaar ziek ben, sluit ik met mijn baas
een deal: laat mij een half jaar met
rust, daarna vertrek ik met geld van
Die praktijk druist in tegen ‘goed
werkgeverschap’, oordeelde de Hoge
Raad. Als een zieke na twee jaar
niet heeft kunnen re-integreren en
ontslagen wil worden, moet een
werkgever dat ontslag verlenen en
heeft de werknemer recht op een
transitievergoeding. Per volgend
jaar april kan de werkgever het
bonnetje van de ontslagvergoeding
indienen bij het UWV. Met terug-
werkende kracht: het ministerie van
Sociale Zaken heeft een miljard euro
apart gezet om de transitievergoe-
dingen van de afgelopen vijf jaar te
compenseren. In volgende jaren is
het UWV naar verwachting 200 mil-
joen euro kwijt aan de compensatie.
het UWV. De samenleving draait op
voor het mislukken van de re-inte-
gratie.’
De vakbonden reageren verheugd.
Zij hebben leden die al jaren wach-
ten op ontslag en hun vergoeding.
‘Op individueel niveau kunnen situa-
ties schrijnend zijn en kan de uit-
spraak van de Hoge Raad worden
gevierd als overwinning. Maar voor
de samenleving is dit slecht nieuws.
De vakbeweging had moeten zeggen:
het geld dat hiermee is gemoeid,
gaan we meteen in de loonsverho-
ging stoppen zodat iedereen profi-
teert. Hier hebben we over een paar
jaar echt spijt van.’ <

familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom Bard van de Weijer / vk nd.nl/economie beeld anp / Koen van Weel
(incl. 21% btw); via site € 1,13 per mm, per kolom
(incl. 21% btw); over telefonisch opgegeven
advertenties kunt u niet reclameren Goed voor de luchtkwaliteit:
³9HLOLJLQ-H]XV¶DUPHQ´

%HGURHIGPDDUGDQNEDDUGDWKLM
e-scooter snel populairder
YHUORVWLVYDQDOOHPRHLWHHQSLMQ ▶ Amsterdam
KHELNDIVFKHLGPRHWHQQHPHQ Nog niet zo lang geleden werden ze elektrisch in de lift
YDQPLMQOLHYHHQ]RUJ]DPHPDQ fijnstofkanonnen genoemd, de Aantal nieuwverkochte scooters* x 1.000
scooters met hun knetterende Benzine Elektrisch

:LOOHP5HEHUJHQ
tweetaktmotor. Uit de jongste cij- 60
fers van RAI en Bovag blijkt dat de
vergroening van het transportmid- 50
(QVFKHGHQRYHPEHU del een hoge vlucht neemt: vijftien
=XWSKHQQRYHPEHU procent van de nieuwe scooters 40

rijdt inmiddels op een accu.

30

Tot en met oktober zijn ruim 4300 20

elektrische brom- en snorfietsen ver-
UXLPMDDU
kocht. De e-scooter is vooral populair
LQOLHIGHYHUERQGHQJHZHHVWPHW
in grote steden, met Amsterdam
voorop, zegt voorzitter Steven van
'LQLH5HEHUJHQ%RXPDQ
Eijck van brancheorganisatie RAI
Vereniging. Daar is mede dankzij de
'LQLH5HEHUJHQ±%RXPDQ invoering van een milieuzone in 2018
inmiddels ruim een kwart van de
nieuwe scooters elektrisch. Utrecht
&RUUHVSRQGHQWLHDGUHV
onderzoekt of het mogelijk is in de
/DDQ¶E*.:DUQVYHOG
toekomst alleen nog elektrische scoo-
2SGRQGHUGDJQRYHPEHUNXQWXYDQ ters en brommers de binnenstad in te
WRWXXUDIVFKHLGQHPHQYDQ:LPHQRQV laten.
FRQGROHUHQLQKHWXLWYDDUWFHQWUXP0RQXWD Door grotere accu’s komen e-scooters
3LHW+HLQVWUDDWWH=XWSKHQ steeds verder, terwijl de onderhouds-
kosten lager zijn. Op een accu kan
'HGDQNGLHQVWYRRUKHWOHYHQYDQ:LPZRUGW
doorgaans 60 tot 120 kilometer gere-
JHKRXGHQRSYULMGDJQRYHPEHURPXXU
LQGH*HUHIRUPHHUGH.HUN+HW/LFKWSXQW den worden. De aanschafprijs is
:LOOHP'UHHVVWUDDWWH=XWSKHQ9RRUDIJDDQG meestal wel hoger. Vorig jaar was het
DDQGHGLHQVWLVHUYDQWRWXXU aandeel e-scooters nog maar negen
JHOHJHQKHLGRPDOGDDUYDQ:LPDIVFKHLGWH procent. De scooter verduurzaamt
QHPHQ zelfs sneller dan de personenauto,
waarvan nu bijna een tiende elek-
1DGHGLHQVWYROJWGHEHJUDIHQLVRS*HGHQNSDUN trisch de showroom uit rijdt.
:DUQVYHOG9RUGHQVHZHJWH:DUQVYHOG Scooters waren vaak vervuilender
1DDÀRRSEHQWXYDQKDUWHXLWJHQRGLJGYRRU dan personenauto’s. Niet alleen fijn-
HHQLQIRUPHHOVDPHQ]LMQLQKHWXLWYDDUWFHQWUXP stof was een probleem, tot voor kort
YDQ0RQXWDRSERYHQJHQRHPGDGUHV
10
0
2016 2017 2018
* snor- en bromfietsen, eerste drie kwartalen
111119 © de Volkskrant. Bron: Rai Vereniging/Bovag
kwam er ook veel koolmonoxide uit
de uitlaat en vooral het aandeel
kankerverwekkende, aromatische
koolwaterstoffen was hoog.
Dat Brussel de laatste jaren meer
werk maakt van strengere normen
voor brommers en snorfietsen bete-
kent een steuntje in de rug voor de e-
scooter. ‘Fabrikanten die lange tijd de
norm relatief gemakkelijk konden
halen met ouderwetse en goedkopere
verbrandingstechnologie, zullen nu
wellicht eerder overwegen in te
zetten op elektrisch, vanwege de ont-
wikkelkosten voor schonere benzine-
motoren’, zegt onderzoeker Pim van
Mensch van TNO.
Lange tijd had het voor fabrikanten
weinig zin te investeren in e-scooters,
zegt Van Eijck van RAI Vereniging.
2019
Een scooter van e-deelscooterdienst
Felyx.
‘Fabrikanten die hun nek uitstaken en
geld staken in schonere motoren,
werden uit de markt geprijsd doordat
hun scooters vier- tot zevenhonderd
euro duurder waren.’ De klant wilde
dat bedrag domweg niet uitgeven en
kocht liever een goedkoper exem-
plaar, al dan niet uit China. ‘Dan kun
je nog zulke mooie ambities hebben,
als je vervolgens niet meer verkoopt,
is het snel gedaan.’
Doordat accu’s steeds goedkoper
worden, kruipen beide aandrijvings-
vormen in prijs naar elkaar toe, al is
de e-scooter gemiddeld nog altijd
duurder. De schoonste oplossing is
zonder meer elektrisch, zegt Van
Mensch van TNO. ‘Die zijn lokaal vol-
komen schoon. Op wat fijnstof van
banden en remmen na.’ <

Sacha Kester / vk nd.nl/economie beeld Aurélie Geurts
Mevrouw Vucitrna met friet voor een klant. Samen met haar man staat ze zeven dagen per week in Friture De la Chapelle in Brussel.
Voor Belg zijn de frieten bijzaak
…De frietkraam in Nederland zit in
de problemen. Nee, dan België. Daar
is het frietkot na een moeilijke peri-
ode terug in het middelpunt van het
dagelijks bestaan.
…Het verschil: ‘De Hollander bena-
dert friet te veel als voedsel.’
▶ Brussel
Hij is een vaste klant, zegt Willy De
Jong, terwijl hij de mayonaise uit zijn
snor veegt. De 82-jarige man staat bij
frietkraam De la Chapelle in Brussel,
en prikt zijn patatten tevreden uit
een grote puntzak. De Jong loopt
moeizaam, met behulp van een wan-
delstok, maar hij woont in de buurt,
en houdt nu eenmaal van friet. ‘Als
het even kan’, zegt hij, ‘kom ik hier
elke dag.’
De frietkraam als middelpunt van het
dagelijkse bestaan: kom daar in
Nederland maar eens om. Vorige
maand maakte horecajournalist Ubel
Zuiderveld bekend dat hij bezig is
met een fotoboek van de laatste friet-
kramen die Nederland nog telt.
Twintig jaar geleden waren het er
zo’n 1700, vertelt Zuiderveld over de
telefoon, de helft daarvan is nu ver-
dwenen. ‘Over nog eens tien jaar zijn
het er niet meer dan honderd, twee-
honderd.’
Maar ook in België heeft het frietkot
het zwaar gehad. ‘In de jaren tachtig
begon een ware heksenjacht’, zegt
Bernard Lefèvre, voorzitter van het
Nationaal Verbond van Frituristen,
met gepijnigde blik. ‘Telkens als
ergens een plein opnieuw werd in-
gericht, moest het frietkot weg. In
Antwerpen is hierdoor geen enkele
vrijstaande kraam meer over, en in
Leuven zijn het er nog vier.’
Lefèvre glimlacht minzaam als hij de
Belgen ‘een raar volkje’ noemt. Hij
legt uit: ‘Als wij zeggen dat iets
‘typisch Belgisch’ is, dan bedoelen we
het negatief. Dus dat prachtige kot,
dat belangrijke onderdeel van onze
cultuur, vonden de ambtenaren bij
de openbare diensten maar een vies
ding dat het straatbeeld verpestte.’
Luik
Want typisch Belgisch, dat is het.
Waarschijnlijk werd de eerste friet-
kraam in 1838 geopend op de kermis
van Luik, en in de volgende eeuw
verspreidden ze zich over het hele
land. Onooglijke houten barakken
met een paar plastic tuinstoelen
ervoor, of een plakkerige caravan
met een luifel. ‘Niet mooi?’ Lefèvre
moet lachen. ‘Ach, ik zeg altijd maar:
wanneer is een vrouw mooi? Je hebt
natuurlijk de uiterlijke kenmerken,
maar een vrouw wordt pas aantrek-
kelijk als zij karakter uitstraalt. En
karakter, dat hebben onze kramen in
overvloed.’
Dankzij een stevige lobby heeft het
Nationaal Verbond voor Frituristen
het tij weten te keren en in 2014
werd het frietkot in Vlaanderen
uitgeroepen tot nationaal erfgoed.
Twee jaar later volgde Wallonië, en
in 2018 ook Duitstalig België en
Brussel. ‘Sindsdien kun je bij de
gemeente het woord frietkot weer
laten vallen, zonder dat ze direct
nederlands dagblad
Nederland-België
In Nederland zijn de afgelopen
twintig jaar naar schatting 850
frietkramen verdwenen. Er zijn er
nog zo’n 850 over.
België telt ongeveer 4700 friet-
koten. Sinds 2014 is het frietkot
nationaal erfgoed in België.
beginnen te gillen’, zegt Lefèvre, ‘en
de uitbaters durven weer te investe-
ren in hun kraam.’ België telt nu naar
schatting 4700 frietkoten (met één
‘t’, benadrukt Lefèvre, want dat
zeggen Nederlanders altijd verkeerd).
‘En ze zijn allemaal goed, want
anders kunnen ze niet overleven.
Maar de één heeft zijn frietje liever
wat dikker, of juist wat knapperiger.
Voor iedere Belg is er een plek waar
zijn favoriete patatten worden
gemaakt, en dat is een enorme rijk-
dom.’
diepvriesfrieten
Het verbaast Lefèvre niet dat het de
frietkraam in Nederland moeilijker
vergaat. ‘Als de ordening van de
openbare ruimte in België al tot
problemen leidde, kan ik me voor-
stellen dat dat in Nederland een slag-
veld veroorzaakt. Maar de Hollander
is ook te rationeel, en benadert
frieten te veel als voedsel. Diepvries-
frieten, of zo’n muur met snacks, dat
is vast heel handig, maar zo raak je
de gezelligheid natuurlijk wel kwijt.’
Hoofdschuddend vertelt Lefèvre over
zijn eindeloze discussies met Neder-
landse snackbarhouders over ‘dat
15
dinsdag 12 november 2019
schepje extra’. ‘Zij snappen niet
waarom we onze puntzakken zo
overvol scheppen; dat levert toch
niks op? Bij ons hoort het erbij.’
Dat hoef je Kemal Vucitrna, de uit-
bater van Friture De la Chapelle, niet
te vertellen. Zeven dagen per week
staat hij samen met zijn vrouw in het
mayonaisekleurige gebouwtje in de
schaduw van de Kerk van Onze Lieve
Vrouwe Ter Kapelle – negen uur ’s
morgens begint hij met de voorberei-
dingen, en elf uur ’s avonds gaat het
licht pas uit. Zijn puntzakken zitten
overvol goede friet: knapperig van
buiten, van binnen een soort puree.
Daar komen mensen voor terug, zegt
Vucitrna tevreden. Maar het zijn niet
alleen de frieten waarmee hij zijn
klanten bindt. ‘Het is net als in een
café – je moet niet te veel praten, en
heel goed kunnen luisteren.’ En dan,
lachend: ‘Ik weet als eerste dat een
huwelijk op springen staat, omdat ik
mevrouw al met haar nieuwe vriend
heb gezien.’
Er staat een rij voor de kraam. Een
man met zijn zoon, een groep school-
kinderen, een jonge vrouw uit
Oostenrijk die net in Brussel is
komen werken, en Andy Estenne
(30). Andy komt uit de buurt, maar
woont sinds een jaar in Australië, en
is nu even terug. ‘Dan ga je direct
friet eten, hè. Dat mis ik daar.’
Natuurlijk heb je in Australië ook
frieten, vertelt hij, maar die zijn niet
zo lekker. ‘Ik heb er met iedereen ru-
zie over, want zij noemen het French
fries. Belachelijk! Frieten komen uit
België, niet uit Frankrijk. Frieten zijn
onze grote trots.’ <
16
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

t ip s
tarief € 5,78 per regel; tekst wordt achterelkaar doorgezet; opgave via ndadvertenties.nl

activiteiten 2019 van J. den Drijver, exploot kan worden waarvan de namen en betaling het vonnis zal verkoop wordt gehouden bij
toegevoegd verkregen bij: Korenhof en woonplaatsen niet kunnen worden ten uitvoer gelegd opbod en tegen directe
■ bijeenkomsten gerechtsdeurwaarder te Den Partners worden achterhaald, een door alle middelen betaling. GGN
Gkv, HOE NU VERDER? Tweede Haag, is op verzoek van Gerechtsdeurwaarders & vonnis betekend ten laste rechtens, ondermeer door Gerechtsdeurwaarders
landelijke bezinningsdag op Amstelhuys N.V., gevestigd Incasso Laan van Waalhaven van geëxecuteerde(n) inbeslagneming en (mapnr. 25564220). Kijk op:
14 dec. 2019 in de te Amsterdam, aan de 279 2497 GL Den Haag voornoemd. In dit exploot is openbare verkoop van www.deurwaardersveiling.
Immanuelkerk te eventuele (overige) ■ bevel gedaan tot betaling, roerende en eventuele nl.
Bunschoten. Prof. dr. H. van onbekende huurders en/of Bij exploot d.d. 31-10-2019 alsmede om uiterlijk 30 onroerende zaken van
den Belt zal spreken over gebruikers c.q. (onder) van (t.k.-)deurwaarder november 2019 de roerende gerequireerden. Een vraag en aanbod
Schriftgezag en huurders van het perceel Hotra Ganesh is op verzoek zaak staande en gelegen afschrift van dit exploot is te
Hermeneutiek. Verdere aan de Naaldwijkseweg 228 van de Besloten aan het adres Van Rijkpad 6 verkrijgen bij: Bazuin & ■ goud en zilver
sprekers: ds. J. Wesseling en te s-Gravenzande wiens Vennootschap Woonfonds te SCHIEDAM met al het Partners GOUDKOERS SUPERHOOG !
ds. G. Treurniet. Ruime namen onbekend zijn, Nederland 4B B.V., gevestigd zijne/hare te ontruimen en Gerechtsdeurwaarders T.k.gevr: (oude) gouden
gelegenheid tot het stellen aangezegd dat de openbare en kantoorhoudende te te verlaten en door afgifte Westerstraat 7 3016 DG sieraden, gouden tientjes,
van vragen. Ga voor meer verkoping van de in dat AMSTERDAM, aan Zij die der sleutels ter vrije en Rotterdam Tel.: 0102064435 Krugerranden e.a. gouden
informatie en aanmelding exploot vermelde register verblijven in de gebouwde algehele beschikking van ■ en zilv. munten, baartjes
naar www.bezinningmvea. goederen zal plaatsvinden onroerende zaak of een requirant(e) te stellen, EN VERKOOP BIJ EXECUTIE. Op zilver en goud,
nl op dinsdag 14 januari 2020 gedeelte daarvan, staande dat bij niet voldoening aan woensdag 13 november 2019 muntverzamelingen etc.
bij veiling en tevens is en gelegen te (3123 NX) bovenstaand bevel, de om 14:30 uur zullen op het Kevelam Garderen 0577-
gerechtelijke aangezegd dat het Schiedam, aan het Van ontruiming namens adres Marga Klompelaan 461955 lid NVMH
publicaties huurbeding tegen deze Rijkpad nr. 6, anders dan requirante zal worden 305 te ARNHEM in het
(onder)huurders en/of gebruikers of gewezen uitgevoerd, desnoods met openbaar worden verkocht
■ algemeen gebruikers zal worden gebruikers krachtens een behulp van de bevoegde de volledige
Bij exploot d.d. 7 november ingeroepen; Afschrift van dit persoonlijk of zakelijk recht, macht en dat bij niet kantoorinventaris. De

beurs
anp nd.nl/economie
AEX FONDSEN MIDKAP FONDSEN

Takeaway winnaar op rustige beursdag


slot vk %
INDEX Air France-KLM  10,29 10,25 +0,34
Altice Europe  5,44 5,35 +1,68
▶ Amsterdam koers (slot 11/11) AMG  25,18 25,04 +0,56
De Amsterdamse beurs is maandag vlak gesloten. Frankfurt en Londen zakten tot 0,4 procent. De beurs 596,39 Aperam  28,12 28,16 -0,14
Maaltijdbestelbedrijf Takeaway.com was in trek na een in Madrid was vlak. % verschil Arcadis  18,95 19,36 -2,12
aankondiging om de tarieven voor bezorgingen te ver- In de AEX was Takeaway de grootste winnaar met een ASM International  101,45 101,00 +0,45
hogen. De overige Europese beurzen noteerden even- plus van 2,5 procent. Volgens analisten van ING is de
-0,02% Basic-Fit  30,85 30,75 +0,33
koers (slot 08/11) BE Semiconductor  33,13 33,40 -0,81
min grote uitslagen. Beleggers hielden de blik gericht extra toeslag die de maaltijdbestelsite gaat rekenen
op de ontwikkelingen rond de Amerikaans-Chinese voor zijn bezorgingsdienst Scoober goed nieuws. Daar-
596,50 Boskalis Westminster  20,62 21,14 -2,46
Corbion  29,30 28,90 +1,38
handelsvete. Ook ging de aandacht uit naar de politie- naast lanceerde het in Amsterdam genoteerde techno- Eurocommercial  27,50 27,38 +0,44
ke onzekerheid in Spanje en de oplopende spanningen logiefonds Prosus (min 1,4 procent) formeel zijn bod slot vk % Fagron  17,43 17,41 +0,11
in Hongkong. De AEX-index op Beursplein 5 eindigde op de Britse maaltijdbezorger Just Eat. Met de aankon- Aalberts  39,67 39,45 +0,56
Flow Traders  21,44 21,28 +0,75
een fractie lager op 596,39 punten. De MidKap steeg diging van zijn bod ontketende Prosus eerder een ABN Amro  17,31 17,30 +0,06 Fugro NV  8,618 8,80 -2,07
GrandVision  27,36 27,38 -0,07
0,1 procent tot 900,98 punten. Parijs steeg 0,1 procent. overnamestrijd rond Just Eat met Takeaway. Adyen  642,00 635,40 +1,04
Intertrust  17,14 17,04 +0,59
Aegon  4,199 4,211 -0,28
Ahold Delhaize  24,41 24,16 +1,03 OCI N.V.  20,73 20,85 -0,58
Akzo Nobel 86,17 87,10 -1,07 PostNL  1,979 1,9795 -0,03

ArcelorMittal  15,51 15,48 +0,21 Royal BAM Group  2,56 2,58 -0,78
SBM Offshore  16,51 16,31 +1,26

  
ASML Hold.  241,85 242,05 -0,08
ASR Nederland 34,69 35,00 -0,89 Signify NV  27,47 27,62 -0,54

DSM  116,65 116,00 +0,56 TKH Group  47,78 47,94 -0,33
DAX RTS INDEX Galapagos  171,60 169,50 +1,24 TomTom  10,15 10,15 +0,04
S&P UK DUITSLAND RUSLAND Heineken  91,46 91,00 +0,51 WDP  165,20 164,20 +0,61
VK IMCD  71,95 72,35 -0,55 Wereldhave = 21,34 21,34 0,00

koers (slot 11/11) koers (slot 11/11) ING Groep  10,74 10,75 -0,06
koers (slot 11/11) 13198,37 1460,84 SHENZHEN Kon. Vopak  48,34 48,46 -0,25
CHINA NN Group  35,38 35,53 -0,42
DUURZAME FONDSEN
1479,15 % verschil % verschil 


Philips Elec. 39,96 39,93 +0,06
DOW JONES % verschil -0,23% -0,50% Randstad  51,28 51,44 -0,31 slot vk %
VS -0,40% koers (slot 11/11) Relx  21,37 21,47 -0,47 ACTIAM D. N-AMER  28,24 28,09 +0,53
909,16 Royal Dutch Shell A  27,20 27,22 -0,07 Actiam Noord Am.  41,24 41,00 +0,59
koers (slot 11/11) % verschil Royal KPN  2,789 2,785 +0,14 Actiam Wereld  37,10 37,00 +0,27
27691,08 -0,96% Takeaway  75,00 73,20 +2,46 ASN Milieu  36,37 36,38 -0,03
Unilever  54,04 54,36 -0,59 IUF Seif  146,99 146,97 +0,01
% verschil
WFD Unibail-Rod.  144,30 143,00 +0,91 NN € D. Aan.  12,46 12,44 +0,16
+0,04% Wolters Kluwer  63,74 63,70 +0,06 Robeco A  44,23 43,97 +0,59

   
CAC 40 BELEGGINGFONDSEN
FRANKRIJK
NASDAQ 100 TEL AVIV slot vk % slot vk %
VS ISRAEL Add Value Fund  57,30 57,57 -0,47 NN Dyn Mix II  32,76 32,73 +0,09
koers (slot 11/11) ASN Duurz Obl.  29,05 28,99 +0,21 NN Dyn Mix III  35,14 35,10 +0,11
NIKKEI 225
5893,82 koers (slot 11/11) JAPAN
ASN Novib  55,38 55,37 +0,02 NN Dyn Mix IV  36,23 36,17 +0,17
koers (slot 11/11) BNP ESGNL 163,17 163,25 -0,05 NN Dyn Mix V  35,67 35,63 +0,11
% verschil 
8241,91 1660,61
% verschil
+0,07% % verschil koers (slot 11/11)
BNP Gl Hg Inc Eq
BNP OBAM NV


61,42
90,27
61,32
89,91
+0,16
+0,40
NN Energy Fund
NN EUR DE.


40,54 40,60 -0,15
36,30 36,02 +0,78
-0,17% -0,43% 23331,84 DYNFIX = 51,10 51,10 0,00 NN Euro Obligatie  36,22 36,25 -0,08
HH Global Fd  35,40 35,51 -0,31 NN Europe Fund  31,77 31,80 -0,09
% verschil
-0,26%
HH Income Fund = 19,20 19,20 0,00 NN Europe Sm Caps  94,76 94,54 +0,23
HH Obligatie Fd  36,02 36,01 +0,03 NN Financials Fund  22,92 22,87 +0,22

 
HH Phoenix Fund  34,46 34,50 -0,12 NN First Class Obl  23,61 23,64 -0,13
BOVESPA HH Value Fund  27,14 26,91 +0,85 NN Global Em. Mark.  44,27 44,62 -0,78
BRAZILIE IG REAL EST EQT  171,79 171,85 -0,03 NN Global Fund  93,59 93,23 +0,39
HANG-SENG Intereffekt Brazil = 0,35 0,35 0,00 NN Global Obl. = 16,28 16,28 0,00
koers (slot 11/11) BEL 20 HONGKONG STRAITS TIMES Intereffekt China  1,52 1,56 -2,56 NN Health Care Fund  73,88 73,39 +0,67
107648,30 BELGIE SINGAPORE Intereffekt India = 0,93 0,93 0,00 NN Hoog Div Aandelen  35,37 35,31 +0,17
Intereffekt Japan  1,47 1,49 -1,34 NN Hoog Div Obligatie  21,76 21,77 -0,05
% verschil koers (slot 11/11) Kempen Europ Hg Div 7,05 7,09 -0,56 NN Information Tech.  125,44 124,64 +0,64

+0,02% koers (slot 11/11) 26900,75 koers (slot 11/11) Kempen Europ Prop. = 18,53 18,53 0,00 NN Lion Fund = 34,74 34,74 0,00
3868,27 % verschil 3240,65 Kempen Gl High Div  33,05 33,18 -0,39 NN Premium Div  15,16 15,23 -0,46
% verschil -2,63% % verschil Kempen Orange  94,74 94,60 +0,15 Optimix Income  35,61 35,65 -0,11
-0,22% -0,53% LSP Life Sciences
NN Dutch Fund


203,84
71,28
200,47
71,17
+1,68
+0,15
Optimix Wereld
Robeco US C.Hg Div Eq


40,32 40,24 +0,20
47,00 46,78 +0,47
NN Dyn Mix I  30,96 30,93 +0,10 TCM Gl Front. H Div Eq  11,83 11,75 +0,68

   
Periode: 20 dagen Bron:

EURO GOUD OLIE STAATS RENTE 11/11 08/11

LENING Euribor 3 mnd  -0,394 -0,395

€ %
Euribor 6 mnd  -0,331 -0,324
+0,0012 +0,11% -5,30 -0,36% -0,38 -0,61% +0,0020 +1,52% Euribor 12 mnd  -0,263 -0,262

$ 1,1033 $ 1458,70 $ 62,23 -0,1300
Rente 5 jaar -0,474 -0,479
Rente 10 jaar  -0,130 -0,132

Laurens Verhagen / vk en anp nd.nl/economie beeld anp / Ramon van Flymen
Opvolger XS4ALL heet Freedom
…XS4ALL kon niet meer gered wor-
den, maar de oude idealen – pri-
vacy, vrijheid – van de provider
worden voortgezet in de kersverse
provider Freedom.
…Stokoude webpagina’s dreigen te
verdwijnen. Het redden ervan is een
race tegen de klok.
▶ Amsterdam
Op maandag 11 november, 11 over
11 was het zover: de lancering van
Freedom Internet. In bijna alles
ademt deze nieuwe Nederlandse pro-
vider de sfeer van het oude XS4ALL.
Nu klanten van het eerste uur mas-
saal lijken over te stappen naar deze
provider, dreigt een andere ramp:
duizenden oude homepages zullen
verdwijnen omdat XS4ALL-eigenaar
KPN zomaar kan besluiten de stekker
eruit te trekken.
Het is voor Kees Teszelszky, conser-
vator digitale collecties van de Ko-
ninklijke Bibliotheek (KB), een nacht-
merrie. Kom bij hem niet aan met
het argument dat dit nu eenmaal het
lot is van verouderde webpagina’s in
een snel innoverende omgeving. Nee,
al die foeilelijke antieke pagina’s
(veel tekst, piepkleine plaatjes, rare
knoppen, bewegende logootjes) ma-
ken deel uit van ons digitale erfgoed.
oertijd
Het team van Teszelszky heeft nu
geld beschikbaar gekregen uit ver-
schillende fondsen om die pagina’s
alsnog – en met voorrang – te red-
den. Het is een race tegen de klok,
zegt de conservator, die van ’s mor-
gens vroeg tot ’s avonds laat die pa-
gina’s uit de oertijd van het wereld-
wijde web bekijkt.
Het gaat in ieder geval om zo’n drie-
duizend homepages van XS4ALL-
klanten van voor 2001. Veel van deze
sites zijn nu al moeilijk of helemaal-
niet meer te vinden. ‘Webcrawlers zo-
als die van Google komen er niet
meer langs’, weet Teszelszky. Voor
Google bestaan pagina’s alleen in een
web van verwijzingen naar andere
advertentie
nd.nl/vakantieservice
Vakantie?
Wat doen we
met de krant?
▶ Bezorgen op een ander (vakantie)adres
▶ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant
Op te halen bij elk verkooppunt in Nederland waar nd © verkrijgbaar is.
Kijk voor verkoopadressen op nd.nl/losseverkoop.
▶ Bezorging stoppen
Deze mogelijkheden gelden alleen voor een periode van minimaal 1 week.
De digitale krant blijft altijd beschikbaar.
Bij bezorging stoppen wordt de eerstvolgende betaling opgeschoven met
het aantal dagen dat de krant niet bezorgd wordt.
Bezorging in het buitenland is op eigen risico en kost in Europa € 3,30 en
buiten Europa € 3,50 per dag.
▶ Vul de bon in of geef de wijziging door via nd.nl/vakantieservice
Freedom Internet wordt de naam van de nieuwe internetprovider van de actiegroep die XS4ALL in de lucht wilde
houden. De initiatiefnemers van crowdfundingsactie XS4ALL Moet Blijven hebben de naam maandag bekendgemaakt.
pagina’s, maar de pagina’s waarnaar
de Koninklijke Bibliotheek op zoek is
zijn vaak losse eilandjes met linkjes
naar dode webpagina’s.
De conservator spint garen bij de zo-
genoemde ‘Homepage Index’ die
XS4ALL rond de millenniumwisseling
bijhield: een soort telefoonboek met
alle pagina’s van zijn klanten. ‘Het is
een goudmijn’, zegt Teszelszky.
database over aliens
Die goudmijn biedt een zicht op de
Nederlandse internetcultuur van de
tweede helft van de jaren negentig.
Het zijn de homepages van de inter-
netpioniers, zoals bijvoorbeeld de
websites ‘Stone-Age computer’ uit
1993, de ‘virtuele metro’ van De Digi-
tale Stad of de chatbox voor mede-
werkers van de VPRO. Of, een parti-
culiere favoriet van Teszelszky, de
pagina van het Alien Abduction Re-
source Center: ‘de grootste online da-
tabase over aliens’.
Teszelszky vergelijkt het met familie-
antiek: niet meer van deze tijd, maar
belangrijk als tijdsbeeld. ‘Het zijn de
eerste jaren van onze internetge-
schiedenis.’
Daarnaast waren veel dingen die we
nu normaal vinden en van LinkedIn
of Facebook kennen toen al in de
kiem aanwezig, ziet hij: mensen die
Uw gegevens:
voorletter(s)/naam:
straat:
postcode:
telefoon (vast):
e-mail:
Ik/wij gaan op vakantie van
Uw keuze:
□ Bezorgen op een ander (vakantie)adres
voorletter(s)/naam:
evt. nummer/kamer/plaats:
straat:
postcode:
land:
□ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant
□ Bezorging stoppen
▶ Deze bon minstens twee weken voor uw vakantie opsturen naar:
Nederlands Dagblad Vakantieservice, Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort
nederlands dagblad
hun cv online zetten om zichzelf te
presenteren of hun vrienden of fami-
lie wilden laten zien waar ze mee be-
zig waren.
Hamster Dance
Van de oudste pagina’s wordt alles
wat Teszelszky tegenkomt bewaard,
bij latere pagina’s moet hij kritischer
zijn. Daarvan wordt niet iedere pa-
gina met kattenfoto’s opgeslagen,
maar alleen die sites die uniek zijn of
iets vertellen over het tijdsbeeld. De
Nederlandse versie van de Hamster
Dance uit 2002 bijvoorbeeld, een van
de eerste internetmemes. De Konink-
lijke Bibliotheek begon overigens pas
plaats:
telefoon (mobiel):
t/m:
plaats:
17
dinsdag 12 november 2019
‘Servers kunnen
toeloop niet aan’
Freedom Internet heeft moeite om
alle aanmeldingen te verwerken.
De site van de nieuwe provider,
die de opvolger van XS4ALL moet
worden, is moeilijk bereikbaar
door het grote aantal bezoekers.
In het eerste uur na de lancering
maandag, tussen alle storingen
door, hebben ongeveer duizend
mensen zich aangemeld als klant,
zegt initiatiefneemster Kirsten
Verdel. Verder wil ze niets zeggen
over het aantal aanmeldingen.
Freedom Internet is opgericht om-
dat KPN zijn merk XS4ALL wil op-
heffen. De honderdduizenden
XS4ALL-klanten moeten, als het
aan KPN ligt, overstappen naar
KPN zelf. De ondernemingsraad
van XS4ALL is naar de rechter ge-
stapt om dat te voorkomen. Een
groep boze klanten begon een ac-
tiegroep, XS4ALL Moet Blijven, en
daaruit komt Freedom Internet
voort. De initiatiefnemers prijzen
het activisme van XS4ALL, dat is
opgericht door hackers en dat zich
vanaf zijn beginjaren inzette voor
privacy online.
Een crowdfundingsactie voor Free-
dom Internet vorige week leverde
in een paar dagen tijd een bedrag
van 2,5 miljoen euro op. Het is de
bedoeling dat de nieuwe provider
begin volgend jaar de eerste inter-
netverbindingen gaat leveren.
in 2007 met het archiveren van het
web. Ook the Internet Archive pro-
beert oude pagina’s te archiveren,
maar volgens Teszelszky gaat het
hier om een fractie van het web: ‘90
procent van de pagina’s wordt hier
niet bewaard.’
De conservator hoopt over een
maand of zes met zijn klus klaar te
zijn. Tegen die tijd zal de kersverse
provider Freedom Internet zijn eerste
klanten al hebben aangesloten, is de
verwachting. <
huisnr.:
huisnr.:
18
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019
Peter de Graaf / vk nd.nl/geloof beeld Marcel van den Bergh
Het nieuwe interieur van de oude Paterskerk in Eindhoven.
‘Gelukkig, geen fitnesscentrum’
…De broeders augustijnen zaten
vrijdag vooraan toen ‘hun’ kerk in
Eindhoven werd heropend, niet als
godshuis maar als ceremonieruimte.
…‘Het gevoel van de kerk is geble-
ven.’ Hoe God verdween uit de Jezus
Waaghalskerk.
▶ Eindhoven
‘Ik ben blij dat het geen trampoline-
zaal of fitnesscentrum is geworden,
of een Jumbo’, zegt pater augustijn
Pierre Stikkelbroeck (82) over de her-
bestemming van de oude Paterskerk
in het centrum van Eindhoven. Uit-
vaartcoöperatie Dela heeft de kerk
samen met het aangrenzende kloos-
ter Mariënhage en de oude Augusti-
nianum-school met kapel overgeno-
men van de augustijnen.
De kerk is met respect en behoud van
de spirituele sfeer omgevormd tot
‘ceremonieruimte’, zoals Dela-direc-
teur Edzo Doeve dat omschrijft tij-
dens een rondleiding. Het is een zaal
‘om te trouwen en te rouwen’, een
jubileumfeest te geven of congres te
organiseren. ‘Het gevoel van de kerk
is gebleven’, constateert Stikkel-
broeck tevreden. ‘Het is nog steeds
een spiritueel gebouw, maar dan
zonder de religieuze invulling.’
De school is nu een hotel met tachtig
kamers plus vergaderzalen en een
brasserie, Rita genaamd, naar de hei-
lige van de hopeloze gevallen, om
wie ook de augustijnen zich bekom-
meren. De kapel van de school, ook
wel studentenkapel genaamd, is om-
gevormd tot tweede ceremonieruim-
te. Kerk en school worden verbonden
door een strak wit gebouw, waarin
de ontvangstbalie van het hotel is
gevestigd. Alleen het klooster van de
augustijnen heeft nog geen defini-
tieve nieuwe bestemming. Dat heeft
Dela voorlopig verhuurd aan een
ggz-instelling.
Tot een paar jaar geleden was het
enorme kerk- en kloostercomplex
wat verwaarloosd, gesloten en stond
het ‘met de rug naar de stad’, vertelt
Doeve. Bij de herontwikkeling van de
monumentale gebouwen waren
‘openheid en transparantie’ de sleu-
telwoorden. Zo zijn in de kerk op de
plek van vier biechtstoelen openin-
‘Veel bewoners
kenden het
gebied achter de
Paterskerk niet’
gen gemaakt aan de straatkant, met
glas in sierlijke bogen, waardoor pas-
santen naar binnen kunnen kijken.
Het hoofdaltaar uit de kerk heeft een
nieuwe plek gevonden in het school-
gebouw, ook zichtbaar vanaf de
straat. ‘Misschien stellen we het later
open voor de mensen, om er een
kaarsje op te steken’, aldus Doeve.
‘Ook niet-gelovigen hebben daar
weleens behoefte aan.’
Het voetstuk van het Christusbeeld
op de kerkspits – in de volksmond
ook wel Jezus Waaghals genoemd –
is op 57 meter hoogte van een nieu-
we leien dak voorzien.
Vrijdagavond is DomusDela, zoals
het oude religieuze complex is her-
doopt, officieel geopend. Stikkel-
broeck en zijn medebroeders zaten
trots op de eerste rij. In augustus
2016 hebben ze de laatste mis ge-
vierd in de kerk, twee jaar geleden
verlieten ze het klooster om hun
intrek te nemen in een woonflat in
het zuiden van Eindhoven. ‘We
wonen nu in een verticaal klooster’,
grapt de pater. ‘We wonen in vijftien
appartementen. Op één etage is een
gemeenschappelijke ruimte met eet-
zaal en kapel.’
Hij mist het klooster wel – de omge-
ving, de tuin, de gangen. De orde van
de augustijnen heeft er 125 jaar ge-
zeten. ‘In het klooster stond een me-
debroeder gewoon in de deurope-
ning. Als je door de gang liep, kwam
je erlangs en maakte je een praatje’,
zegt Stikkelbroeck. ‘In een verticaal
klooster is de communicatie toch
anders – nu moet je met de lift.’
Maar ja, de vergrijzing, ze waren nog
maar met twintig broeders – en sinds
hun vertrek zijn er al weer vijf over-
leden. Ze konden het kloostercom-
plex niet meer onderhouden en beta-
len. Hij is blij dat ze een goede koper
hebben gevonden, met hart en
empathie voor het religieus erfgoed.
Elders in Eindhoven zijn er plannen
om van de Heilig Hartkerk een game
center te maken – het is de pater een
gruwel.
Voor de Eindhovense uitvaartcoöpe-
De kerk dankt zijn naam aan het
Jezusbeeld op de torenspits.
ratie is DomusDela niet zomaar een
investering of belegging, maar vooral
‘een project’ om iets terug te doen
voor de eigen stad. ‘Dit is het oudste
stukje Eindhoven’, zegt Doeve bij een
oude middeleeuwse muur die is
blootgelegd tijdens de werkzaamhe-
den. ‘Maar veel bewoners kenden het
gebied achter de Paterskerk niet –
het was ontoegankelijk. Wij hebben
het open gemaakt en teruggegeven
aan de Eindhovenaren.’
Alphons Roels (70) vindt het allemaal
prachtig, wanneer hij zaterdag met
zijn vrouw een kijkje komt nemen.
Hij is blij dat dit Eindhovense erfgoed
bewaard is gebleven, en zo ‘respect-
vol’ is opgeknapt. ‘Mijn vader was
gymleraar op het oude gymnasium
Augustinianum’, vertelt hij. ‘In 1955
ging ik hier voor het eerst naar de
kerstmis, als engeltje. Onze drie
kinderen en twee kleinkinderen zijn
hier gedoopt.’
tapijthal
Een kerk is meer dan een hoop
stenen. Dat maakt herbestemming
van kerken vaak een gevoelige exer-
citie in dorps- of stadsgemeenschap-
pen. Van de 6900 kerkgebouwen in
Nederland zijn er veertienhonderd
niet meer in gebruik als kerk; dat is
één op vijf kerken, zo bleek uit
onderzoek van dagblad Trouw. De
meeste hebben een cultureel-maat-
schappelijke functie gekregen of zijn
veranderd in appartementen en
bedrijfsruimten.
Religieuze mensen hebben er vaak
moeite mee als hun kerk wordt
omgetoverd tot een tapijthal of su-
permarkt. Pater Stikkelbroeck is blij
dat dit lot de Jezus Waaghalskerk be-
spaard is gebleven. Hij moet zelf la-
chen om de bijnaam voor zijn gelief-
de Paterskerk. ‘Omdat Jezus met de
armen uit elkaar staat, alsof hij elk
moment naar beneden kan springen.
Dat is echt volkshumor’, zegt hij.
‘Nou ja, Jezus was ook een waaghals.
En wist u wat de Amerikanen zeiden
toen ze 75 jaar geleden Eindhoven
bevrijdden? That is mister Philips.’ <
 19
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

WEER NEDERLAND EUROPA

Wilfred Janssen 5
VANOCHTEND 0 1015
zonnig 99
995 1020
opklaringen 1000
4
Flinke buien bewolkt
1005
L
Dinsdag vallen verspreid pitti- buien
ge buien, soms ook met hagel,
onweer en windstoten. Eerst HELSINKI
4 onweer OSLO
vallen de buien in met name de
westelijke kustprovincies, later
op de dag komen ook landin- regen
DUBLIN L MOSKOU

waarts steeds meer buien voor.

Tussen de buien door is er af en
4
H
sneeuwregen 990
toe wel ruimte voor de zon. Er
waait een matige tot krachtige
L 995 BERLIJN

1010
zuidwestenwind en de tempe- sneeuwbuien LONDEN WARSCHAU
1000
ratuur loopt op naar 6 tot lokaal
VANMIDDAG 1005 PARIJS
8 graden. In de avond en nacht sneeuw
1010
naar woensdag neemt in het bin- 1010
101
nenland de buiigheid af, aan zee 5
mist
blijven wel buien mogelijk. De

10115
temperatuur daalt naar waarden 4
tussen 2 en 5 graden. Woensdag 4 wind in Bft
is het op veel plaatsen wisselend
bewolkt. Verspreid in het land MADRID DUBROVNIK ISTANBOEL
warmtefront ROME
vallen nog wel buien, maar min- LISSABON
der talrijk en intensief dan op
de dinsdag. De wind is zuid en 4 koufront
meestal matig vaN kracht en de
ATHENE
temperatuur loopt op naar 7 tot
9 graden. Donderdag start vrijwel H hogedrukgebied
CANARISCHE L
droog met nu en dan ook ruimte EILANDEN
4 TUNIS
voor de zon. In de loop van de
dag wordt vanuit het zuiden de
L lagedrukgebied 990
995
bewolking dikker en vooral in -1000- isobar <-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35°
de zuidelijke helft valt later ook
enige tijd regen. Het noorden
houdt het waarschijnlijk wel de NEDERLAND VANDAAG MORGEN EUROPA VANDAAG MORGEN WERELD VANDAAG MORGEN ZON
hele dag droog. De temperatuur
stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C VANDAAG MORGEN

loopt op naar ongeveer 7 graden. 07:54 uur 07:55 uur

Amsterdam regen 8 regen 8 Athene onweer 23 regenbui 20 Antalya bewolkt 27 bewolkt 25
Vrijdag en in het weekend heeft Apeldoorn neerslag 7 neerslag 8 Barcelona zonnig 15 neerslag 15 Bangkok bewolkt 31 regenbui 29 16:53 uur 16:51 uur
bewolking de overhand. Soms Arnhem neerslag 7 neerslag 8 Berlijn bewolkt 8 bewolkt 7 Buenos Aires bewolkt 24 onweer 28 MAAN

valt er ook een enkele bui. De Breda regenbui 7 bewolkt 8 Boedapest regenbui 12 regen 15 Casablanca bewolkt 19 zonnig 20 VANDAAG MORGEN

wind is meestal matig van kracht Den Bosch regenbui 7 bewolkt 8 Bordeaux regenbui 13 regen 11 Curaçao onweer 30 regenbui 30 17:15 uur 17:41 uur
Den Haag regen 8 regen 8 Brussel regen 8 bewolkt 8 Delhi bewolkt 30 bewolkt 30 08:30 uur 08:34 uur
en de temperatuur ligt aan de Den Helder onweer 8 regenbui 9 Dublin bewolkt 8 regen 7 Johannesburg regenbui 25 regenbui 27 MAANSTANDEN
lage kant met maxima tussen 5 Eindhoven regen 7 bewolkt 8 Frankfurt bewolkt 6 bewolkt 7 Lima bewolkt 21 bewolkt 23 Volle maan 12 nov
en 7 graden. Emmen bewolkt 7 bewolkt 7 Heraklion bewolkt 27 onweer 21 Los Angeles bewolkt 26 bewolkt 25 Laatste kwartier 19 nov
Enschede regenbui 7 bewolkt 8 Innsbruck nat. 6 nat. 3 Melbourne neerslag 13 neerslag 16 Nieuwe maan 26 nov
Groningen regenbui 6 bewolkt 8 Kopenhagen regen 7 bewolkt 7 Mexico City bewolkt 20 bewolkt 20 Eerste kwartier 04 dec
Leeuwarden regen 7 regen 7 Las Palmas bewolkt 22 bewolkt 22 Nairobi bewolkt 25 regen 21
Lelystad neerslag 7 neerslag 8 Lissabon bewolkt 16 bewolkt 17 New Orleans regenbui 9 bewolkt 11
Maastricht regenbui 6 bewolkt 7 Londen regenbui 7 regenbui 8 New York nat. 4 zonnig 0
Middelburg regen 8 regen 8 Madrid zonnig 12 bewolkt 16 Paramaribo bewolkt 34 bewolkt 36
Nijmegen neerslag 7 bewolkt 8 Milaan regen 12 regen 12 Peking bewolkt 16 bewolkt 7 HOOGWATER
Rotterdam regenbui 7 regenbui 8 Moskou bewolkt 5 bewolkt 5 Seoul bewolkt 15 regenbui 15 Delfzijl 10:44 uur 23:16 uur
Terschelling regen 8 regen 8 Nice bewolkt 17 bewolkt 13 Singapore bewolkt 31 onweer 32 Dordrecht 03:05 uur 15:15 uur
Utrecht regenbui 7 regenbui 8 Oslo nat. 2 nat. 1 Sydney bewolkt 35 bewolkt 21 Harlingen 08:25 uur 20:50 uur
Venlo regenbui 7 bewolkt 8 Parijs neerslag 8 bewolkt 8 Tel Aviv bewolkt 31 bewolkt 31 IJmuiden 02:26 uur 14:41 uur
EXTREMEN Vlissingen regen 8 regen 8 Rome onweer 17 regen 17 Tokio zonnig 21 regenbui 18 Rotterdam 02:35 uur 14:49 uur
Warmst: 15,9 °C in 1995 Winterswijk neerslag 7 neerslag 7 Sofia bewolkt 18 regenbui 18 Toronto sneeuw -6 bewolkt -6 Stavenisse 02:22 uur 14:35 uur
Koudst: -5,2 °C in 1923 Zierikzee neerslag 8 regen 8 Stockholm regenbui 7 bewolkt 6 Tunis regenbui 16 veel wind 18 Vlissingen 00:11 uur 12:52 uur
Natst: 25,3 mm in 1915 Zwolle neerslag 7 bewolkt 8 Warschau regenbui 11 regen 11 Vancouver regen 9 bewolkt 12 Yerseke 02:22 uur 14:36 uur

VORIG JAAR DINSDAG WOENSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG WATERHOOGTE (CM) VANDAAG MORGEN

Maximum 11.7 °C Arnhem 813 1

Minimum 8.5 °C Keulen 330 -1
Aantal mm 5.3 mm Konstanz 342 -2
Lobith 921 -4

weer plaza 3° 7° 4° 8° 3° 7° 1° 6° 2° 7° 3° 7°
Zwolle 30 -7

50% ZW 4 30% Z 4 30% ZO 4 60% NO 4 40% Z 3 20% Z 3

colofon
Uitgave van Nederlands Dagblad B.V.
Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort.
Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort.
Tel. 088 1 999 999, www.nd.nl.
Nederlands Dagblad B.V. maakt
deel uit van Nedag Uitgevers B.V.
Directie: Rinder Sekeris en Sjirk Kuijper
Uitgever: Rinder Sekeris
redactieadressen
algemeen Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort,
tel. 088 1 999 999; e-mail: redactie@nd.nl
politieke redactie: Postbus 20018,
2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180;
e-mail: politiek@nd.nl
abonnementen
tel. 088 1 999 999,
e-mail: abonneeservice@nd.nl
abonnementsprijzen:
Compleet: zes dagen per week de papieren
krant thuisbezorgd en volledig digitale toegang:
per maand € 38,50
per kwartaal € 115,00
per jaar € 439,00
combinatieabonnementen:
Zaterdag papier en door de week digitaal:
per maand € 25,95, per kwartaal € 75,95,
per jaar € 295,95.
Vrijdag en zaterdag papier en de hele week
digitaal: per maand € 29,95, per kwartaal
€ 87,95, per jaar € 342,50.
Zaterdag alleen papier: per maand € 18,50, per
kwartaal € 54,00, per jaar € 199,50.
Volledig digitaal: per maand € 23,50, per
kwartaal € 70,50, per jaar € 282,00.
studentenabonnementen:
Papier: per maand € 19,05, per kwartaal
€ 54,85, per jaar € 205,15.
Zaterdag papier, door de week digitaal:
per maand € 11,83, per kwartaal € 34,20,
per jaar € 131,83.
Vrijdag en zaterdag papier, door de week
digitaal: per maand € 13,88, per kwartaal
€ 39,90, per jaar € 152,90.
Volledig digitaal: per maand € 10,88,
per kwartaal € 31,98, per jaar € 124,50.
algemene voorwaarden:
Prijzen zijn inclusief btw. Abonnementen
kunnen op elk gewenst moment ingaan.
Opzeggingen van een abonnement ontvangen
wij bij voorkeur telefonisch.
De opzegging moet een maand voor de nieuwe
betaalperiode binnen zijn bij de afdeling
abonneeservice.
Het moment van opzeggen is de dag waarop de
opzegging bij de afdeling abonneeservice
binnen is.
Voor de volledige versie van de Algemene
voorwaarden verwijzen wij u naar nd.nl/av en
voor het gebruik van uw persoonsgegevens
naar nd.nl/privacy.
Op verzoek sturen wij u de algemene
voorwaarden op papier toe.
advertenties bezorging buitenland
Tel. 088 1 999 999, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; Informatie over bezorging tijdens kantooruren: Jan van Benthem, Sanne van Grafhorst,
site: nd.nl/adverteren. 088 1 999 999. Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 Ruth van der Kolk, Ruurd Ubels,
familieberichten via site: uur. Mailen kan ook: service@nd.nl of ga naar Herman Veenhof
www.ndadvertenties.nl € 1,13 per mm, per onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 politiek & economie
kolom; via e-mail: familiebericht@nd.nl. (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen Gerard Beverdam, Auke van Eijsden,
€ 1,24 per mm, per kolom. krant hebt ontvangen. Piet de Jong, Eduard Sloot
tips via site: www.ndadvertenties.nl. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van kerk & religie
zakelijke advertenties via site: deze service, vermeld dan uw e-mailadres, Gerard ter Horst, Wim Houtman,
www.nd.nl/adverteren; via e-mail: postcode en huisnummer. Eline Kuijper, Ilona de Lange,
advertentie@nd.nl Hilbert Meijer, Remco van Mulligen,
sluitingstermijn geboorte- en nd in aangepaste leesvorm Gerhard Wilts
overlijdensberichten vóór 16.00 uur, overige Het ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar binnenland
familieberichten vóór 13.00 uur; tips één dag bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, tel. Willem Bouwman, Gerald Bruins,
voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke 070 3381500. klanten@aangepastlezen.nl Rick Moeliker, Sjoerd Mouissie,
advertenties reserveren vóór 09.00 uur, Petra Noordhuis, Marjon Snel,
aanleveren vóór 11.00 uur. Aaldert van Soest, Hans-Lukas Zuurman
sluitingstermijn maandageditie redactie opinie & debat
familieberichten via site en e-mail zaterdags hoofdredactie Wim Houtman, Frans Tijssen,
tot 16.00 uur; tips vrijdags tot 12.00 uur; Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), Reina Wiskerke, André Zwartbol
zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur. Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), bureauredacteuren
Frans Tijssen (secretaris) Harm Bosma, Robin van Deutekom,
auteursrechten eindredactie Anneke Groen, Fokke Holwerda,
Alle auteursrechten en databankrechten ten Hugo de Bruijne, Cees Dorland, Roeland van Mourik, Harco Ploegman,
aanzien van de inhoud van deze uitgave Annemarie Eversdijk-Cornelisse, Reiny de Fijter, Jan-Willem Veenhof, Wisanne van ’t Zelfde
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze Jenneke van Garderen-Hoogland, vormgeving
rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., Hilbert Meijer, Dick Schinkelshoek Judith Arendsen-Fokker, Egbert Bonte,
c.q. de desbetreffende auteur. cultuur, media & wetenschap Lieneke Eefting, Bert Hagenaars,
bank Rien van den Berg, Sophia Geuze-Verboom, Wilco Pot, Patrick Staal,
IBAN NL79 RABO 0329 6800 99 Maurice Hoogendoorn, Rimme Mastebroek, Christel Versteeg-van de Pol
BIC-code RABONL2U Hilbrand Rozema, Roel Sikkema,
Identificatienummer: NL44ZZZ090569430000 Eymeke Verhoeven-Lobbezoo
20
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

puz zel recep t

redactie nd nd.nl/koken beeld uit besproken boek
WOORDZOEKER

Champignonsoep met brie

Y R T N U O C A S E B O S M U I S
G N I T H C A O G C G R I M M I G Het leuke van zelfgemaakte soep: het is gezond en veel
lekkerder dan soep uit pak, zak of blik. En het kan bijna
G E P A A R D O L A H A T E A D P niet mislukken. De Française Sophie Dupuis-Gaulier schreef
T N K A D E L Z F L U A R S A E A het boek Wereldsoepen. 100 recepten voor heerlijke maal-
tijdsoepen. Vandaag: Champignonsoep met brie.
S G E B U O G T W W A R D I G N L
O N E G I S A N E E O G N U D K M benodigdheden voor
O I S B N S D N I O R H E H W W R 4 personen
• 600 g champignons
R V H E T A C O V D A F M T P E I • 1 el olijfolie
• 1 sjalot
T R O E E H H R M K L A K S T R E • 20 g boter
E E N E I Z R E E W G E H A A K T • 1 l groentebouillon bereiding
• 120 g brie Veeg de champignons
G W D P U W IJ N B O E R G G T U R • 50 ml slagroom schoon met een stuk-
• peper je vochtig keukenpa-
W I S S E L P O T B E K L A G E N pier.
© Sanders Puzzelboeken 191112
Houd 1 of 2 exempla-
ren achter ter garnering en snijd de aan de kook en laat nog 10 minuten
Alle onderstaande woorden zijn verstopt in deze woordzoeker. rest afhankelijk van hun grootte sudderen.
Streep alle woorden door. De resterende letters vormen de doormidden of in vieren. Snijd intussen de korst van de brie en
oplossing. Verwarm de oven voor op 140 °C. snijd het binnenste van de kaas in
AARDBEI CHIPS GETROOST SCHADUW Schaaf de achtergehouden champig- kleine stukjes. Doe ze met de slag-
ACHTING COLLAGE GRIMMIG TOPLESS nons zeer fijn met een mandoline. room in een pan en laat op laag vuur
Bestrijk ze met olijfolie en leg ze op smelten.
ADVOCATE COUNTRY INHAKEN VOORREM
een met bakpapier beklede bakplaat. Maal in een blender of met een staaf-
AFTASTEN DENKWERK KEESHOND WEERZIEN Rooster ze in de voorverwarmde mixer de champignons fijn met een
BEHANGEN GASTHUIS MAAGD WERVING ▶▶ n.a.v. Sophie Dupuis-Gaulier: oven in 10-15 minuten goudbruin. beetje van de bouillon. Voeg de ge-
BEKLAGEN GEHAAKT MIAUWEN WIJNBOER Wereldsoepen – 100 recepten Pel de sjalot en snijd hem fijn. Verhit smolten brie toe en meng goed.
BIOLOGE GELDING PALMRIET WISSEL voor heerlijke maaltijdsoepen, de boter in een pan en bak de sjalot Breng op smaak met zout en peper
BOSMUIS GEPAARD PAUSDOM ZWERFKAT Forte Culinair, Baarn 2019, 224 een paar minuten. Voeg de gesneden (pas op: de brie is ook al zout).
blz. € 22,50 champignons toe en bak nog 5 minu- Bestrooi de soep met de geroosterde
ten mee. Voeg de bouillon toe, breng champignons en serveer direct. <

SUDOKU feuilletons

Vuur over de stad

29. Alles wat Machieltje deed, was
lawaaiig en snel. Hij schreeuwde als
8 6 3 2 hij praatte, hij kon op zijn korte
beentjes ongelooflijk hard lopen, hij
8 6 had kracht in zijn kleine knuisten.
Soms schaamt hij zich een beetje dat
7 3 1 5 8 9 hij nog maar zo weinig van hem
weet, ook al is het vijf jaar geleden
6 2 1 dat hij geboren werd.
Hij weet nog wel heel goed dat hij
2 8 5 7 OPLOSSING SUDOKU
LIGHT VAN GISTEREN
stierf. In gedachten ziet hij weer
moeder zitten, aan tafel, wachtend
Toen hij de volgende ochtend wakker
werd, zat moeder met Machieltje op
schoot in de stoel. Vader zat aan ta-
fel. Ze zagen er allebei uit alsof ze
niet geslapen hadden. Machieltje
hing tegen moeder aan. Hij hijgde
met zijn mond open. Af en toe legde
hij zijn hand tegen zijn keel, alsof hij
‘Hij heeft een beetje koorts’, zei ze,
daar iets uit wilde trekken.
‘Je zult je zelf moeten wassen, Ralf’,
toen ze terugkwam.
Die nacht werd hij wakker. Hij hoor-
zei vader, ‘moeder heeft je kleren
klaargelegd.’

5 4 9 8 3 4
8
9
3
6
1
2
6
1
5
3
7
8
4
7
2
5
9
op de dokter. Het was de dag ervoor
begonnen. Machieltje schreeuwde
de iemand lopen. De lamp werd op-
gedraaid. Een stank waar hij van kok-
Terwijl Ralf zich waste, hoorde hij
Machieltje hoesten. Het was een heel
7 2 5 4 8 9 3 1 6
4 5 2 1 7 9 1
9
8
7
2
3
9
1
4
6
5
2
7
5
6
8
3
4
niet tijdens het eten en at maar twee
hapjes. Zijn keel deed zeer, zei hij
halsde hing in de kamer. Machieltje
had overgegeven. Moeder verschoon-
akelig geluid, piepend en gierend.
Daarna hoorde hij kokhalzen. Hij
zachtjes. de zijn bedje en waste hem. Ze neu- hoorde moeders sussende stem. ‘Jij
7 9 1 5
3
6
4
4
7
3
8
7
2
8
6
1
9
9
5
2
1
Moeder legde hem vroeg in bed. Hij riede een lied dat Ralf kende: Blijf bij neemt een boterham en dan ga je
ziet haar nog gebogen staan over het mij, Heer. Tussen het neuriën door naar de dokter, Ralf’, zei moeder,
7 8 4 6
2
1
5
8
9
5
7
9
3
4
1
2
6
3
4
7
8 kinderbedje. Ze streek zijn haar van hoorde hij Machieltje jammeren. Hij toen hij aangekleed de kamer in-
zijn voorhoofd. viel weer in slaap. kwam.

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale wordt vervolgd

kolommen, alle horizontale rijen én in alle
vierkantjes van 3 x 3 vakjes.

Letitia’s appelboom
123. Over de prairie liepen tal van den. Onhandig boog ze zich voorover
stroompjes parallel aan het stoffge om een doek in het water te dompe-
4 8 9 5 6 1 pad. Zij en Rothwell wandelden naar len. Toen liet ze het koele vocht in
een groepje wilgen die schaduw bo- haar nek, over haar schouders en
6 1 4 3 den aan konijnen en aan vrouwen langs haar armen lopen. Ze goot
die zich wilden terugtrekken voor koud water over haar voeten. Dagen-
2 4 hun dagelijkse verzorging. In plaats lang liepen ze door wolken van stof.
van zich veilig te voelen onder de Overal ging het in zitten. Het voelde
9 5 heldere hemel tussen het struikge-
was vol kwetterende vogels, ging er die perioden in haar leven dat alert
goed om zich nu en dan eens van dat
stof te ontdoen. Iets verderop snuf-
7 5 6 8 OPLOSSING SUDOKU
HEAVY VAN GISTEREN
een huivering door haar heen. Het
lag aan haarzelf, ze had hier immers
blijven een kwestie van leven of
dood was. Hier moest ze dat soort ge-
felde Roth. Ze waste haar bovenlijf en
kleedde zich weer aan. Zacht praatte
6 4 5 7 9 3 2 8 1 nooit iets verdachts opgemerkt en dachten voorgoed uitbannen. ze tegen haar baby, woordjes van
3 9 1 6 2 8 4 7 5 voor zover ze wist, was niemand Ze klopte Rothwell op zijn kop, vulde liefde en troost en welkomstwoor-
2 8 7 5 1 4 3 6 9
7 8 9 4 5 8 2 7 9 6 1 3
haar gevolgd. Toen ze zich schielijk
omdraaide omdat ze een paar ogen
haar emmer met water, pakte het
stuk zeep dat ze had meegenomen en
den. Opgefrist stapte ze het wilgen-
bos uit.
7 6 9 4 3 1 5 2 8
6 1 3 1
9
2
7
3
6
8
3
6
8
5
2
9
1
4
5
7
4
op zich gericht voelde, was er geen
mens te bekennen. De onrust op zul-
liep verder de bosjes in. Ze schoof de
kruisbanden van haar schouders en
Bijna botste ze tegen Nancy Hawkins
op. ‘Lieve help!’ ‘Je jaagt me de stui-
ke momenten kwam waarschijnlijk liet de stof van het lijfje over haar pen op het lijf.’ ‘Te dichtbij. Je kunt
3 7 5
8
3
1
2
4
1
9
4
5
7
6
8
7
9
3
6
2 door haar herinneringen, hield ze heupen hangen, zodat haar armen en het me voortaan beter laten weten
zichzelf voor. Dit was te wijten aan haar witte ondershirt zichtbaar wer- als je toilet gaat maken.’

wordt vervolgd
 21
nederlands dagblad
dinsdag 12 november 2019

onge woon kerknieuws

anp nd.nl/nederland redactie nd • beeld afp / Tobias Schwarz
■ protestantse kerk

Limburg wil ■ Amerikaanse duikboot uit WOII gevonden

Aangenomen naar Goudswaard
(hervormd): proponent C. Bud-

intercity
Voor de Japanse kust is recent een Amerikaanse onder- ding te Elspeet, die bedankte voor
zeeër gevonden die in 1944 met tachtig bemanningsle- Uddel (hervormd).
den naar de bodem zonk, meldde The New York Times Bedankt voor Apeldoorn (Eben-

naar Aken maandag. Het gaat om de USS Grayback die in de Twee-

▶ Heerlen
Limburg wil dat de NS eindelijk
werk gaat maken van het door-
trekken van de intercityverbinding
Amsterdam-Heerlen-Aken. Die laat
al sinds 2003 op zich wachten.
De verbinding tussen Heerlen en
Aken komt maar niet van de grond,
hoewel sinds 2003 alles daarvoor in
orde leek.
Er is al meer dan 100 miljoen euro ge-
investeerd aan Nederlandse en Duitse
kant.
Daarom roept oud-Kamerlid Emile
Roemer, nu burgemeester van Heer-
len, de hulp in van de Tweede Kamer.
Samen met gedeputeerde Carla
Brugman van de provincie Limburg
en met een Duitse delegatie gaat hij
vandaag de Tweede Kamer het eerste
treinkaartje aanbieden voor de inter-
cityverbinding Amsterdam-Heerlen-
Aken.
‘Het toevoegen van een nieuwe stop
Aken aan de intercityverbinding van
Amsterdam naar Heerlen maakt een
groot verschil’, aldus Emile Roemer.
‘Het opent voor Nederland niet alleen
een deur naar Aken, maar ook de
poort naar Duitsland en Europa.’ <
de Wereldoorlog verging na een aanval door een Japans
gevechtsvliegtuig.
De duikboot werd voor de kust van Okinawa gevonden
door Amerikaanse onderzoekers. Tim Taylor, die het
Lost 52 Project leidt met als doel onderzeeërs uit de
Tweede Wereldoorlog te lokaliseren, zegt opgetogen te
zijn door de vondst van de USS Grayback. ‘Maar aan de
andere kant hebben we ook tachtig mensen gevonden.’
Volgens de Amerikaanse marine was de Grayback een
van de meest effectieve duikboten tijdens de Tweede
Wereldoorlog, omdat het verschillende vijandige sche-
pen uitschakelde.
■ vijf kinderen veroorzaken schade met auto
Vijf kinderen hebben zaterdagmiddag tijdens een ple-
zierritje in de auto van hun ouders diverse auto’s be-
schadigd in het centrum van de Duitse stad Jena
(Thüringen). Volgens de politie zat een veertienjarig
meisje aan het stuur en waren de andere inzittenden
kinderen in de leeftijd van 1, 4, 10 en 14 jaar. Getuigen
zagen hoe het meisje in het bijzijn van de kinderen met
hoge snelheid door het centrum van Jena reed. Ze bel-
den de politie, die vervolgens op zoek ging naar de joy-
riders. Volgens lokale media werden met de zilvergrijze
Ford, eigendom van de ouders van de bestuurster, ver-
schillende auto’s beschadigd. Na hun aanhouding wer-
den de kinderen aan hun ouders overgedragen.
■ campagne voor veilig gebruik roltrap
Neem tijdens het winkelen geen zware spullen mee op
de roltrap, sta stil en houd de leuning vast. Jaarlijks be-
Haëzer): J.M. Molenaar te Ede
(hervormd).
■ hersteld hervormde kerk
Beroepen te Waarder: W.M. Mul-
der te Wijk bij Heusden.
■ geref. gemeenten
Beroepen te Rijssen-West: A.T.
Huijser te Sliedrecht.
Berlijn herdacht zaterdag dat de Berlijnse Muur dertig Bedankt voor Goudswaard: A.
jaar geleden viel. In het kader van die herdenking Schot te Nunspeet; voor Houten:
maakte kunstenaar Patrick Shearn zijn kunstwerk H. Brons te Vlaardingen.
‘Visions in Motion’, waarbij teksten met berichten,
wensen en verwachtingen van Berlijners als een vlag
over de stad ‘vlogen’.
landen meer dan vijfhonderd mensen op de spoed-
eisende hulp van een ziekenhuis door een ongeluk op
de roltrap, waarschuwt het Liftinstituut, dat onder anp
meer liften, hoogwerkers en roltrappen controleert. Ve-
ters die loszitten of voeten te dicht bij de zijkant kun- Grafstenen Sovjet
nen ervoor zorgen dat iemand klem komt te zitten.
Met het oog op de naderende feestmaand december
Ereveld gerenoveerd
start het Liftinstituut online een campagne (roltrapvei-
lig.nl) om mensen erop te wijzen hoe ze veilig gebruik ▶ Leusden
kunnen maken van roltrappen en liften. ‘Even met de Alle 865 grafstenen op het Sovjet
rollator op de roltrap lijkt misschien ongevaarlijk. Maar Ereveld in Leusden worden de ko-
we willen senioren op het hart drukken om vooral de mende drie jaar vervangen. Op veel
lift te pakken. Het kost iets meer tijd, maar het is wel stenen staat geen of een onjuiste
stukken veiliger’, zegt Koos van Lindenberg van de keu- naam of datum. Rusland steekt
ringsinstantie. 300.000 euro in de renovatie, die
nog dit jaar van start gaat. Er is nog
ruim 50.000 euro nodig. <

fotoverslag
beeld epa / Darren Pateman, Dan Kirkman, Peter Parks, Dan Peled

Australië vecht tegen felle bosbranden

▶ Sydney
Australië worstelt met felle
bosbranden. Tot nog toe
hebben de branden aan
drie mensen het leven
gekost, en al 150 woningen
zijn in vlammen opgegaan.
Nu wordt ook Sydney
bedreigd.

Twee Australische staten hebben

maandag de noodtoestand uitge-
roepen vanwege de aanhoudende
natuurbranden, meldden lokale
media. Het gaat om New South
Wales en Queensland. Inmiddels
zijn daar duizenden mensen ge-
evacueerd. Drie mensen zijn al
omgekomen door de branden, en
150 woningen zijn verwoest.
De autoriteiten waarschuwen dat
de miljoenenstad Sydney, die in
New South Wales ligt, door de
branden wordt bedreigd. ‘Ieder-
een moet alert zijn en uitgaan van
het ergste’, zei premier Gladys
Berejiklian van New South Wales.
Vandaag zullen bijna zeshonderd
scholen in het gebied gesloten
zijn.
Brandweercommandant Shane
Fitzsimmons adviseert bebouwde
gebieden op te zoeken. ‘We kun-
nen niet garanderen dat we een
brandweerwagen hebben voor elk
huis, of dat we een blusvliegtuig
kunnen laten overvliegen wan-
neer een brand uw land bedreigt.’
De branden begonnen vrijdagoch-
tend en verspreidden zich razend-
snel. De brandweer gaf eerder aan
de vuurhaarden niet snel onder
controle te zullen krijgen. Het is
erg warm in het gebied en er staat
een stevige wind.
22
media
dinsdag 12 november 2019 nederlands dagblad

optie
npo 2 ▶ bnnvara, 19.20-19.55 uur npo 1 ▶ avrotros, 21.25-22.25 uur

Typisch Bellingwolde Opgelicht?!

Een beeld van de levens van gewone
mensen in een buurt ergens in Ne-
derland. Deze keer staat Bellingwol-
de centraal. Jan is nog elke dag te
vinden bij Texaco, ook al is hij met
pensioen. Nog maar kortgeleden
overleed zijn vrouw Stien en dan is
het thuis wel heel stil. In het dorp zit
een heus Kleindierpark, waar Alex-
ander exotische knaagdieren houdt.
Hij wil graag open voor een groot
publiek, zoals een echte dierentuin,
maar de gemeente ligt dwars. Sanne
krijgt bezoek van haar Argentijnse
wakeboardvriendin Martou en ze
moet hard werken voor haar examen
aan de Johan Cruijff Academy. Boer
Willem haalt zijn opa Willem op om
te kijken hoe de uien erbij staan. En
Farid krijgt z’n buurman op de thee.
Programma over oplichtingspraktij-
ken van bedriegers, fraudeurs en
oplichters. Met in elke uitzending
onthullende reportages en actuele
nieuwtjes. Ook toont het programma
reconstructies van opmerkelijke op-
lichtingstrucs en is er aandacht voor
meesteroplichters. Oplichters en
fraudeurs worden door Opgelicht?!
actief gezocht en geconfronteerd npo 3 ▶ bnnvara, 21.20-22.00 uur
met hun daden en hun slachtoffers.
Ook waarschuwt Opgelicht?! voor Je zal het maar hebben
npo 2 ▶ avrotros, 20.25-21.10 uur Volle Zalen actuele trucs van fraude en bedrog. Jurre Geluk gaat langs bij Annelien
(30) die door de progressieve spier-
In 2018 maakte Jack Wouterse geheel in zijn eentje de theatervoorstelling De ziekte FSHD inmiddels volledig rol-
Laatste, een zeer persoonlijke voorstelling over ouder worden en hoe verder stoelgebonden is. Mike (17) is gebo-
te leven na het verlies van je geliefde. Dit najaar staat hij samen met Arjan ren met het zeldzame syndroom van
Ederveen in het theater met Zin, het afsluitende deel van een drieluik. Cor- Wolfram. Deze adrenalinejunk heeft
nald Maas praat met hem over wat het ‘nieuwe’ leven hem brengt. Welke slechts 4 procent zicht, maar is wel
inzichten heeft hij opgedaan? Is hij bang opnieuw verslaafd te raken? met goede ogen geboren.

NPO 1 NPO 2 NPO 3

tv vooraf 06.45 NOS Journaal. 06.50 NOS Journaal. 07.38 NOS Journaal. 07.40 NOS Journaal. 11.20 Klumpies. 11.30 Iedereen K3. 11.45
Anca Boon nd.nl/media beeld eo 07.00 NOS Journaal. 07.10 Goedemorgen 07.43 NOS Journaal. 07.45 NOS Journaal. Calimero. 12.00 Bollie & Billie. 12.15 Apen-
Nederland. 07.30 NOS Journaal. 07.35 Goe- 08.00 NOS Journaal met gebarentolk. 08.10 noten. 12.30 Het Sinterklaasjournaal. 12.40

De droom van mens-zijn demorgen Nederland. 08.00 NOS Journaal.

In de docuserie Sign of the
Times: Mensch gaat de EO met
drie internationaal vermaarde
kunstenaars op zoek naar wat
ons menselijk maakt. Het idee
achter de serie wordt als volgt
verwoord: ‘Muziek, taal, beel-
den. We treffen ze aan in de
geheime kamer van de ziel.
Maar is het bijna afgelopen, de
droom van mens-zijn, nu algo-
ritmes en kunstmatige intel-
ligentie langzaam onder onze
huid kruipen?
In de eerste aflevering komt de
Zuid-Afrikaanse dichteres Antjie
Krog aan het woord over wat ons
in haar visie menselijk maakt.
Veel aandacht is er voor de ‘Mis
voor het Universum’ die Krog
maakte met componist Antoni
Schonken. Het stuk heeft elemen-
ten in zich van een katholieke mis
en theater om de natuur te bezin-
gen. Een groene mis, in haar
woorden.
Over de gedachte daarachter zegt
Krog: ‘Ik wilde een nieuwe ver-
binding maken in de vorm van
een mis. Een nieuw verbond om
te bevestigen dat je de natuur no-
dig hebt voor onderlinge verbon-
denheid. Dat je niet om andere
mensen kunt geven als je niet om
de natuur geeft. Ik heb voor religi-
euze teksten gekozen, omdat ze al
in zich dragen een gevoel van
aanbidding, een gevoel van
schuldbelijdenis, een gevoel van
beter te willen zijn of beter te wil-
len doen. (…) En dan wissel je
God in voor de zon en Jezus voor
de maan of de aarde. Het is de
oerreligie in de tekst die maakt
dat je neerknielt voor het univer-
sum.’ Wanneer het aanbidden van
de Schepper wordt ingewisseld
voor aanbidding van de schep-
ping, rijst bij mij wel de vraag:
Waarom zendt de EO dit uit?
In een les die Antjie Krog geeft op
de school waar ze werkt, brengt
ze het kwaad in de mens en in de
schepping ter sprake. Dit thema
vormt de opmaat naar een onder-
werp dat de dichteres na aan het
hart ligt: het apartheidsregime en
haar ervaringen voor de Waar-
heidscommissie.
Voor Nederlanders behoeft dat
uitleg, die in de documentaire he-
laas ontbreekt. De Afrikaanse re-
gering realiseerde zich dat het on-
begonnen werk was om iedereen
te vervolgen die zich schuldig had
gemaakt aan apartheidsmisdaden,
maar ze wilden ook niet iedereen
amnestie verlenen. De meeste po-
litieke partijen konden zich vin-
den in een Waarheids- en Verzoe-
ningscommissie. Die handelde
volgens het principe ‘amnestie in
ruil voor waarheid’. Persoonlijke
amnestie werd alleen verleend als
iemand de volledige waarheid zou
onthullen over zijn of haar misda-
den.
Apartheid ontnam mensen hun
menselijkheid en zorgde ervoor
dat ze konden moorden, stelt
Krog. Vergeving geeft de mens
echter de mogelijkheid volkomen
te veranderen en zijn menselijk-
heid terug te krijgen. ‘Met andere
woorden: ik vergeef het jou, zodat
jij hier kunt veranderen. Hier heel
wordt.’
▶▶ Sign of the Times: Mensch, eo,
npo 2, 23.15-23.51 uur.
08.10 Goedemorgen Nederland. 08.30 NOS
Journaal. 08.40 Goedemorgen Nederland.
09.00 NOS Journaal. 09.15 Nederland in
beweging. 09.30 NOS Journaal. 09.40
MAX Geheugentrainer. 10.00 NOS Journaal.
10.20 Tijd voor MAX. 11.00 De Wereld Draait
Door. 12.00 NOS Journaal. 12.20 NOS Jour-
naal. 12.35 Kook mee met MAX. 13.00 NOS
Journaal. 13.10 NOS Sportjournaal. 13.20 Na
Het Nieuws. 14.00 NOS Het vragenuurtje.
15.00 NOS Journaal. 15.25 Kook mee met
MAX. 15.50 Pauw. 16.58 Socutera. 17.00 NOS
Journaal. 17.10 Tijd voor MAX. 17.55 Politieke
partijen ...............................................
18.00 NOS Journaal.
18.15 EenVandaag.
18.45 NOS Sportjournaal.
19.00 De Wereld Draait Door.
20.00 NOS Journaal.
20.30 Opsporing verzocht.
21.25 Opgelicht?!
22.25 De Rijdende Rechter.
23.00 Pauw
00.00 NOS Journaal. 00.20 Pauw.
▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl
of op Teletekst pagina 200 .............................................. ▹▹
EEN
09.00 Herfstbeelden. 10.00 Radio 2 op één.
12.00 Herfstbeelden. 12.20 Dagelijkse kost.
12.35 Blokken. 13.00 Het journaal. 13.25 Het
weer. 13.30 Iedereen beroemd. 13.55 Extra
Time. 15.00 Clips. 15.15 Father Brown. 16.00
Jamie & Jimmy's Food Fight Club. 16.50 Bu-
ren. 17.10 Witse .....................................
18.04 Het Journaal update. 18.10 Het
weer. 18.15 Dagelijkse kost. 18.30 Blok-
ken. 19.00 Het journaal. 19.40 Iedereen
beroemd. 20.05 Het weer. 20.10 Thuis.
20.40 Het huis. 21.35 Bevergem. 22.30
Het journaal. 22.45 Het weer. 22.50 First
Dates. 23.35 The Last Ship ................
00.17 Keno. 00.18 Euromillions.
ARD
09.55 Sturm der Liebe. 10.45 Meister des
Alltags. 11.15 Wer weiß denn sowas?12.00
Tagesschau. 12.15 ARD Buffet. 13.00 ZDF-
Mittagsmagazin. 14.00 Tagesschau. 14.10
Rote Rosen. 15.00 Tagesschau. 15.10 Sturm
der Liebe. 16.00 Tagesschau. 16.10 Verrückt
nach Fluss. 17.00 Tagesschau. 17.15 Brisant ..
18.00 Wer weiß denn sowas?18.50 Fa-
milie Dr. Kleist. 19.45 Wissen vor acht
– Zukunft. 19.50 Wetter vor acht. 19.55
Börse vor acht. 20.00 Tagesschau. 20.15
Tierärztin Dr. Mertens. 21.00 In aller
Freundschaft. 21.45 Report Mainz. 22.15
Tagesthemen. 22.45 TALK am Dienstag:
Kölner Treff ...................................
NOS Journaal. 08.30 NOS Journaal. 08.38
NOS Journaal. 08.45 NOS Jeugdjournaal met
gebarentolk. 09.00 NOS Journaal met geba-
rentolk. 09.15 Haagse Lobby. 10.00 2Doc: De
stelling Van Foreest, een schaakfamilie. 11.00
NOS Journaal. 11.15 NOS Journaal. 11.25 NOS
Journaal. 11.40 Jouw Stad, Ons Dorp. 12.25
BinnensteBuiten. 12.57 Politieke partijen.
13.00 NOS Journaal. 13.18 Radar. 14.00 An-
dries. 14.30 Verborgen verleden van Neder-
land. 15.25 Typisch Bellingwolde. 16.00 NOS
Journaal. 16.10 Roderick zoekt licht. 16.35
Geloofsgesprek. 17.00 NOS Journaal. 17.15
Per seconde wijzer. 17.45 De Ganges met Sue
Perkins ................................................
18.45 BinnensteBuiten.
19.20 Typisch Bellingwolde.
19.55 Per seconde wijzer.
20.25 Volle Zalen.
21.10 How to be a man.
22.00 Nieuwsuur.
22.45 De Hofbar.
23.15 Sign of the Times: Mensch.
23.51 De nachtzoen
00.05 Nieuwsuur. 01.00 Nieuwsuur.
BBC 1
12.00 Claimed and Shamed. 12.45 Ill Gotten
Gains. 13.15 Bargain Hunt. 14.00 BBC News
at One; Weather. 14.30 BBC Regional News
and Weather. 14.45 Doctors. 15.15 Head
Hunters. 16.00 Escape to the Country. 16.45
Money for Nothing. 17.30 Antiques Road Trip
18.15 Pointless. 19.00 BBC News at Six;
Weather. 19.30 BBC Regional News and
Weather. 20.00 The One Show. 20.30
EastEnders. 21.00 Holby City. 22.00 Gold
Digger. 23.00 BBC News at Ten. 23.30
BBC Regional News and Weather. 23.40
Weather. 23.42 National Lottery Update.
23.45 Love and Hate Crime ...............
BBC 2
07.30 Dom Does America. 08.15 Flog
It!09.00 Sign Zone: Great Australian Rail-
way Journeys. 10.00 BBC News at 9. 11.00
Victoria Derbyshire. 12.00 BBC Newsroom
Live. 13.00 Politics Live. 14.00 Bette & Joan:
Talking Pictures. 14.30 Paul Newman: Talking
Pictures. 15.00 Live Tennis: ATP World Tour
Finals. 17.45 Eggheads ............................
18.15 Flog It!19.00 Richard Osman's
House of Games. 19.30 Strictly: It Takes
Two. 20.00 Celebrity Antiques Road Trip.
21.00 MasterChef: The Professionals.
22.00 Rick Stein's Secret France. 23.00
Live at the Apollo. 23.30 Newsnight ....
00.10 Weather. 00.15 NFL This Week.
Lassie Animated. 13.05 Buurman en Buur-
man hebben een nieuw huis. 13.15 Kinder-
tijd. 13.16 Yara heeft 2 huizen. 13.18 Ik wil
een ontdekker worden. 13.29 Bietjes. 13.32
De tandenfee. 13.40 Zappelin Go. 13.50 Pim
& Pom. 13.55 Koekiemonsters eetkar. 14.00
Het Sinterklaasjournaal. 14.10 Sesamstraat.
14.25 Barbapapa rond de wereld. 14.35
BabyBeestenBoel. 14.40 Jungle Book. 14.55
Mighty Mike. 15.05 Kosmoo. 15.30 Peperbol-
len. 15.55 Freeks wilde wereld. 16.10 Het
Sinterklaasjournaal. 16.20 SpangaS. 16.30
#forever. 16.50 Checkpoint. 17.20 De Proef-
keuken. 17.40 Poesjes .............................
18.00 Het Sinterklaasjournaal.
18.15 Freeks wilde wereld.
18.25 Checkpoint.
18.30 SpangaS.
18.40 Het Klokhuis.
19.00 NOS Jeugdjournaal.
19.25 First Dates.
20.25 It's A Man's World.
21.20 Je zal het maar hebben.
22.00 Ik durf het bijna niet te
vragen.
22.30 Trippers.
23.20 Een nacht met mijn
ex
Kook mee met MAX Twee topkoks
maken okonomiyaki (Japanse groen-
tepannenkoek). npo 1, 12.35 uur
NGC
06.00 Science of Stupid. 06.30 Car
S.O.S.07.25 Car S.O.S.08.20 Wicked Tuna.
09.15 Wicked Tuna. 10.15 Fish Tank Kings.
11.00 Monster Fish. 12.00 Megastructures.
13.00 Megastructures. 14.00 Apollo 8: The
Mission That Changed The World. 15.00 Drain
the Oceans. 16.00 World's Most Extreme.
17.00 Air Crash Investigation Special Report ..
18.00 Yukon Gold. 19.00 The Incredible
Dr. Pol. 20.00 Air Crash Investigation
Special Report. 21.00 War Junk. 22.00
War Junk. 23.00 Hitler's Last Stand .....
00.00 Drugs Inc.01.00 Locked Up Abroad.
02.00 Genius: Einstein. 03.00 Drugs
Inc.03.40 Drugs Inc.04.25 Ultimate Airport
Dubai. 05.15 Science of Stupid. 05.35 Sci-
ence of Stupid.

net 5 ▶ 20.30-21.30 uur Baby in het buitenland
Bevallen in het buitenland is vaak andere koek dan in Nederland, zo laat het
nieuwe Grenzeloos verliefd: Baby in het buitenland zien. Jennifer Hoffman
volgt vier vrouwen die in het buitenland wonen en zwanger zijn. Ze ontmoet
als eerste de 26-jarige Marceline. Ze woont in Suriname en krijgt daar te ma-
ken met grote cultuurverschillen.
RTL 4
09.00 RTL Nieuws. 09.10 RTL Boulevard.
10.00 Koffietijd. 11.00 Goede Tijden, Slechte
Tijden. 11.35 The Bold and the Beautiful.
12.10 E.R.13.10 Teleshop 4: Dit Is Mijn Toe-
komst. 13.45 De bloemenstal. 14.05 Beau.
15.05 Dr. Phil. 16.00 Voor Hetzelfde Geld.
17.00 5 Uur Live .....................................
18.00 RTL Nieuws. 18.15 Editie NL. 18.30
RTL Weer. 18.35 RTL Boulevard. 19.30
RTL Nieuws. 19.50 Tegenpolen. 19.55
RTL Weer. 20.00 Goede Tijden, Slechte
Tijden. 20.30 Verslaafd!21.30 De Sleutel.
22.30 Beau. 23.30 Tegenpolen. 23.35 RTL
Nieuws. 23.50 RTL Weer. 23.55 RTL Bou-
levard ..........................................
RTL 5
08.00 Teleshop 5: Nachtlounge. 09.50
Teleshop 5: Nachtlounge. 10.00 Teleshop 5:
Nachtlounge. 10.35 Teleshop 5: Nachtlounge.
10.45 Teleshop 5: Nachtlounge. 11.00 Te-
leshop 5: Nachtlounge. 12.30 Teleshop 5:
Nachtlounge. 13.30 Teleshop 5: Nachtlounge.
13.45 Teleshop 5: Nachtlounge. 14.20 Tele-
shop 5: Nachtlounge. 16.40 Makelaars met
een missie. 17.40 Dr. Phil .........................
18.30 Deurwaarders UK. 19.30 Horror-
huurders & Huisjesmelkers. 20.30 Kees
van der Spek: Oplichters Aangepakt.
21.30 Voor de rechter. 22.30 24 Uur In
De E.R.23.30 Horrorhuurders & Huisjes-
melkers ........................................
Het klokhuis Wat kan een dokter
eraan doen als je scheel ziet? Pascal
zoekt het uit. npo 3, 18.40 uur
Family7
09.00 Uitgelicht!09.15 Wijs. 09.46 Gospel
Truth. 10.15 Op zoek naar bevrijding. 10.35
Op zoek naar bevrijding. 10.54 Op zoek naar
bevrijding. 11.15 Uitgelicht!11.35 Chip Ingram.
12.00 Wijs. 12.31 700 club Canada – Israël.
13.00 Gospel Truth. 13.30 Another Life.
14.00 Planetshakers TV. 14.30 Chip Ingram.
15.00 Joseph Prince. 15.30 Op zoek naar
bevrijding. 15.50 Op zoek naar bevrijding.
16.10 Op zoek naar bevrijding. 16.30 Gospel
Truth. 17.00 Blalala. 17.13 Blalala. 17.30 The
Drive TV ................................................
18.00 David Maasbach. 18.30 De Boe-
kenberg. 18.40 Bijbelcheck. 19.00 Wijs.
19.30 Onderweg. 20.00 Cross Talk. 20.30
Uitgelicht!21.00 Jong-Leren Live. 21.30
Uitgelicht! Analyse. 22.00 Joyce Meyer.
22.30 IsraelCNN. 23.00 Uitgelicht!23.30
In Touch .......................................
SBS 6
08.25 Huizenjacht. 09.15 Droomhuis op het
Platteland. 10.10 Droomhuis op het Platte-
land. 11.15 Wat Eten We?12.00 Utopia. 13.00
Green Make Over. 13.30 Man bijt hond. 13.55
Huizen onder de Hamer. 14.55 Opgezadeld
met Britt. 15.55 Cultuurshock. 16.50 Secret
Life Of The Zoo. 17.30 Wat Eten We? .............
18.00 Utopia. 19.00 Hart van Nederland
– Vroeg. 19.15 Shownieuws – Vroege
editie. 19.30 Man bijt hond. 20.00 Lin-
go. 20.30 Paleis voor een Prikkie. 21.30
Home Alone. 22.30 Hart van Nederland
– Late editie. 22.55 Shownieuws – Late
editie. 23.25 Piets weerbericht. 23.30
Man bijt hond ...............................
RTL 7
07.08 B.O.Z.: LEGO Ninjago. 07.26 B.O.Z.:
Blazing Team. 07.53 B.O.Z.: Pokémon. 08.22
B.O.Z.: Draken: Race Naar De Rand. 08.51
B.O.Z.: Rox. 09.23 B.O.Z.: De Uil. 09.30
Flodder. 10.00 Flodder. 10.30 Married With
Children. 11.00 Married With Children. 11.30
'Allo 'Allo!12.00 Bezopen bestuurders. 12.30
Bezopen bestuurders. 13.00 Idioten Op De
Weg. 13.30 Stop! Politie. 14.30 Stop! Politie.
15.30 Pawn Stars. 16.00 Pawn Stars. 16.30
Married with Children. 17.00 Married with
Children. 17.30 Flodder ...........................
18.00 Flodder. 18.30 'Allo 'Allo!19.00
Idioten Op De Weg. 19.30 RTL 7 Darts:
Grand Slam Of Darts ........................
It’s a man’s world Wat gebeurt er
als je de rollenpatronen van mannen en
vrouwen omdraait? npo 3, 00.00 uur
Groot Nieuws Radio
06.00 De Nieuwe Morgen. 09.00 Blessings.
10.00 Bij Jorieke. 12.00 Laurens' Lunchroom.
14.00 Backstage. 16.00 De Dag Van Van-
daag ...................................................
19.00 Wens. 20.00 Muziekavond. 22.00
Op weg met de Bijbel. 22.30 Muziek-
avond ..........................................
00.00 De Nacht. 05.30 De Bijbel Door.
Canvas
09.00 Herfstbeelden. 12.30 Rolkrant. 14.00
Ketnet Junior .........................................
19.05 World War I: The Final Hours.
20.00 Terzake. 20.30 De afspraak. 21.20
Kinderen van het verzet. 22.15 De ide-
ale wereld. 23.00 Winteruur. 23.15 Last
Chance Lawyer NYC .........................
00.00 Canvaslus.
V/R/\L
Mara Wienke nd.nl/media beeld pixabay
Het mooiste kerstcadeau
Wat trekt de aandacht op sociale
media? Vandaag: een wens voor
een kerstcadeau.
‘Mijn kinderen stellen mij ieder jaar
dezelfde vraag. Na erover nagedacht
te hebben, besloot ik ze mijn echte
antwoord te geven. Wat wil je voor
Kerst? Ik wil dat je langs blijft ko-
men.’ Zo begint een lijst van wensen
van een ouder voor diens kind(eren),
op Facebook geplaatst door ene San-
dra Hall Rosser die in de Amerikaan-
se staat North Carolina woont. In de
Verenigde Staten wordt Kerst onder
andere geassocieerd met het geven
en krijgen van cadeaus. Een traditie
die bij ons ook wel een beetje be-
staat, maar dan naar smaak verdeeld
tussen Sinterklaas en Kerst, of onder
het mom van ‘decembercadeaus’.
Deze afbeelding met specifieke kerst-
wensen trekt in ieder geval veel aan-
dacht op Facebook, wat bijzonder is:
Sandra heeft ‘maar’ 147 volgers op
dat platform, wat haar niet bepaald
in de categorie ‘sociale media influ-
encers’ plaatst. Ze schrijft wel blogs
op haar pagina ‘Loved by the King’
ophef in de regio
redactie nd nd.nl/nederland beeld anp / Robin van Lonkhuijsen
■ spullen gestolen uit bijna-
gesloopte huizen Ten Boer
Inwoners van Ten Boer die hun
huizen verlieten omdat die ge-
sloopt worden wegens aardbe-
vingsschade, zijn het slachtoffer
geworden van diefstal. Dieven
stalen spullen die de bewoners
hadden achtergelaten in hun hui-
zen. ‘Een fiets is gestolen, ramen
zijn ingekinkeld en deuren zijn
opengebroken’, zegt bewoner
Roland Bouwkamp tegen RTV
Noord. Buren van hem raakten
een gereedschapskist en een cv-
ketel kwijt. ‘Sommige mensen
konden al hun spullen niet zo snel
in de opslag krijgen’, zegt Bouw-
kamp.
■ koffie in ruil voor mening
op busstation Terneuzen
Op het busstation van Terneuzen
loopt het experiment ‘Lekker
Wachten’. Bouke Bruins geeft
wachtenden gratis koffie of thee
als zij willen vertellen wat zij van
het busstation vinden. ‘De één
mist een kiosk, de ander vindt het
hier onveilig ’s avonds, sommigen
moeten lang wachten’, zegt Bruins
tegen Omroep Zeeland. Mensen
kunnen ook online reageren.
Vanwege het experiment ‘Lekker Wachten’ biedt Bouke Bruins reizigers
koffie en thee aan in ruil voor hun mening over busstation Terneuzen.
nederlands dagblad dinsdag 12 november 2019
(lbtk.wordpress.com) die – u ver-
wachtte het waarschijnlijk al – voor-
namelijk over het geloof gaan. Maar
een bekende Facebookgebruiker lijkt
Sandra niet te zijn.
Inmiddels is de afbeelding met de
kerstwensen erin via Sandra ruim
260 keer geliket, hebben zo’n 60
mensen erop gereageerd – en is-ie
meer dan 10.000 keer gedeeld. De
tekst lijkt vooral gedeeld te zijn door
andere Amerikaanse en Canadese ou-
ders. Zo heeft de afbeelding zich als
een lopend vuur verspreid, van ouder
naar ouder, in een opmars die eind
oktober begon en nog steeds voort-
duurt. Midden in het rode vlak valt in
kleine letters ‘Kelly’s Treehouse’ te
lezen. Die pagina blijkt de originele
■ theehuis Klazienaveen
sluit definitief zijn deuren
Thee- en koffieschenkerij De
Groene Trambrug in Klazienaveen
was afgelopen weekend voor het
laatst open. Eigenaresse Gerda de
Vries ziet zich gedwongen te stop-
pen, omdat ze niet meer in staat is
veel te lopen voor de bediening.
Een aantal jaar geleden brak zij
namelijk haar enkel en dat is
nooit volledig goed gekomen. Ze
heeft er nog altijd pijn aan. De
Vries kijkt met een goed gevoel
terug op de jaren dat zij het thee-
huis runde, zegt ze tegen RTV
Drenthe. ‘Ik heb er vriendschap-
pen aan overgehouden. Het heeft
ons veel goeds gebracht.’
■ kinderen lopen rond met
mes in Rotterdam-Centrum
De politie heeft in het centrum
van Rotterdam zes kinderen in de
leeftijd van twaalf tot vijftien jaar
aangehouden, onder andere voor
mishandeling. Een van de jonge-
ren bleek een keukenmes bij zich
te hebben, meldt RTV Rijnmond.
De politie schrijft op Twitter dat
het zestal baldadig was en dat
geen van de kinderen een legiti-
matiebewijs kon laten zien.
23
media
bron te zijn: de Facebookpagina van
Kelly’s Treehouse heeft 1,3 miljoen
volgers en deelt voortdurend herken-
bare teksten. Soms besluit iemand
zo’n afbeelding zelf te delen op een
eigen Facebookpagina, zoals Sandra
heeft gedaan, waardoor de tekst
weer een nieuw leven begint te lei-
den en nog meer mensen bereikt.
Toch best handig voor die gevallen
om de originele bron nog ergens in
de tekst te verstoppen: dat kan zelfs
tot een plekje in de beroemde Viral
column van het Nederlands Dagblad
leiden.
De tekst gaat nog verder dan de wens
‘blijf langskomen’. Het vraagt een
kind om te blijven vertellen over zijn
of haar leven, lessen, werk, zorgen,
wat dan ook. ‘Kom en lach met me, of
om me.’ Het geld voor een cadeau
mag het kind zelf houden. ‘Je hebt
me het hele jaar mijn cadeau al gege-
ven. Ik wil jou.’ In de reacties kan
Sandra rekenen op alleen maar bij-
val. ‘Een erg goed cadeau voor ou-
ders, grootouders en niet te vergeten
overgrootouders.’
▶▶ nd.nl/kerstcadeau
anp
Minder fietsers
gebruiken mobieltje
▶ Rotterdam
Minder mensen gebruiken hun
mobiele telefoon tijdens het fietsen
sinds op 1 juli van dit jaar hierop
een verbod is ingesteld. Uit onder-
zoek van Deloitte blijkt dat 36 pro-
cent van de Nederlanders tussen de
18 en 75 jaar al fietsend op zijn
mobiel kijkt. Vorig jaar was dat
ongeveer de helft (49 procent).
Jongeren tussen de 18 en 24 jaar
maken zich met 66 procent hieraan
nog het vaakst schuldig. Dat percen-
tage daalt naarmate de leeftijd stijgt.
Van de 55-plussers maakt 17 pro-
cent gebruik van zijn telefoon op de
fiets. Het versturen en het lezen van
berichten zijn volgens Deloitte de
voornaamste activiteiten tijdens het
fietsen. <
anp
Actrice Paula Sleyp
overleden
▶ Brussel
Actrice Paula Sleyp is op 88-jarige
leeftijd overleden. Dat meldt de
Belgische zender VRT. Sleyp was
vooral bekend van haar rol als oma
Paula in Sesamstraat, waar ze vaak
in gesprek ging met Tommie en
Ieniemienie. Sleyp, geboren in
Mechelen, was in totaal 28 jaar te
zien in het populaire kinderpro-
gramma, van 1982 tot 2010. In de
jaren zestig had ze haar eerste rol,
die van roddeltante Liza in de serie
Kapitein Zeppos. Daarna volgden rol-
len in onder meer de soapserie Wit-
tekerke en De Opkopers en gastrollen
in Thuis en Witse. Ze had al enkele
jaren gezondheidsproblemen. <
24

het Nederlands Dagblad dinsdag 12 november 2019

Stilgezet/
limerick kort en klein Boek #:#
Psalm 21:5
Dick van Veelen, Bennekom Wisanne van ’t Zelfde • beeld anp / Rick Nederstigt

Geef me tijd
3 van de 10 kinderen
Niveau Engels
basisschool stagneert
Leven heeft hij gevraagd, u

vieren Sint Maarten

Een basisschoolleerkracht in Megen:
‘Hier ben ik toch wel mee verlegen.
Whatever I try,
’t niveau wordt niet high,
it falls me a small bitje tegen.’
Limerick bijdragen? achterop@nd.nl
..........................@SjorsFrolich:
Kom met schaar in mijn hand de
keuken in. Zoonlief: ‘Heb je een
lintje doorgeknipt?’
ik en mijn huis
Ruilen
Onlangs heb ik, samen met m’n
vrouw, heerlijk gegeten bij een
restaurant in Zwolle. Toen ik in de
auto even naar de nota keek, las
ik onderaan de volgende woorden:
Bedankt en tot ziens! Ruilen alleen
met bon, binnen 1 week na aan-
koop.
Op veel plekken in
Nederland gingen
kinderen maandag
zingend langs de
deuren om snoep op
te halen. Maar uit
onderzoek van het
Jeugdjournaal blijkt
dat maar drie op de
tien kinderen Sint
Maarten vieren.
Ken jij het feest Sint Maarten? Mis-
schien heb je het zelf weleens ge-
vierd. Het feest wordt altijd op 11
november gehouden. Kinderen gaan
langs de deuren en zingen een lied-
je. In ruil daarvoor krijgen ze snoep.
Het Jeugdjournaal zocht uit hoeveel
kinderen meedoen aan Sint Maar-
ten. Dat blijken er drie op de tien te
zijn. Kinderen die het feest niet vie-
ren, doen dat vaak omdat niemand
in hun stad of dorp meedoet aan
Sint Maarten. Anderen vinden het
geen leuk feest. Ook zeggen som-
mige kinderen dat ze zich er te oud
voor voelen.
mantel
Sint Maarten werd in het jaar 316
geboren in Hongarije. Hij was mili-
tair in het Romeinse leger. Over hem
wordt verteld dat hij op een koude
dag zijn rode soldatenmantel deelde
met een arme bedelaar.
Sint Maarten wordt gezien als de
beschermheilige, de beschermer,
van de stad Utrecht. De stadsvlag
van Utrecht is voor de helft rood en
voor de helft wit. Dat herinnert aan
de rode mantel van Sint Maarten,
die hij voor de helft deelde met de
bedelaar.
Weetje
In Utrecht werd zaterdag de Sint
Maarten Parade gehouden. Veel
Utrechters liepen met lampion-
nen mee in de optocht. Daar
waren ook dansgroepen bij.
hebt het hem gegeven, lengte
van dagen ...
Toen David eenmaal koning was,
drong het pas goed tot hem door
hoe ongelooflijk veel er te doen
was om Israël weer tot een een-
heid-voor-God te maken. De noor-
delijke stammen hielden zich eerst
vol wantrouwen afzijdig, regelma-
tig moest hij zich zelfs tegen hen
verdedigen. En elke nieuwe oorlog
maakte de kloof weer dieper. Pas
na zeven jaar werd hij door heel
het volk erkend – en hoe enthousi-
ast iedereen toen ook leek, er viel
nog zoveel puin te ruimen … Ook
het puin van een jarenlange dicta-
tuur, van vriendjespolitiek, van
ieder-voor-zich.
Dat kon David vast wel eens be-
nauwen: als hij maar genoeg tijd
kreeg om dit volk werkelijk tot een
eenheid te maken! Je moet er toch
niet aan denken dat hij zou ster-
ven en dat een botterik als Joab op
de troon zou komen. HEER, alstu-
blieft, geef mij lengte van dagen …

Gert Janssen / RD nd.nl/nederland beeld koninklijke burgers’ zoo

Adelaarsrog naar Denemarken

…De vruchtbaarste adelaarsrog is
maandag vanuit het Arnhemse
Fokprogramma
dierenpark Burgers’ Bush naar Gevlekte adelaarsroggen vallen
Denemarken vertrokken. onder een Europees fokprogram-
ma, omdat de dieren worden
…Bioloog en hoofd Ocean Max Janse overbevist in de tropische wateren
zal er geen traan om laten. waar ze thuishoren. Burgers’
Ocean in Arnhem was in 2009 het
▶ Arnhem eerste aquarium in Europa waar
een jonge rog werd geboren. De
Wat doen jullie nu? Jullie verkopen rog die nu naar Denemarken gaat,
de kip met de gouden eieren! heeft in Arnhem 39 nakomelingen
‘We zijn nog dommer, we geven die verwekt. De meeste van die
zelfs weg’, zegt bioloog Max Janse jongen zijn naar dierenparken over
met een glimlach. ‘Als dierentuinen de hele wereld verhuisd.
hebben we de afspraak dat we onze Gevlekte adelaarsroggen zijn
dieren aan elkaar schenken. Een dier opvallende bewoners van een
vertegenwoordigt geen geld, maar is aquarium, doordat ze een span-
onderdeel van een internationaal wijdte van bijna twee meter heb-
kweek- of fokprogramma. Dat kan ben en wel honderd kilo kunnen
dus betekenen dat je een olifant wegen. Het voedsel van roggen
weggeeft en er een tropische kakker- bestaat onder meer uit vissen en
lak voor terugkrijgt.’ schelpdieren.

Maar dit is de vruchtbaarste rog.

Hoe nu verder?
‘We hebben nog twee mannetjes:
één in het aquarium en één achter de
schermen. We hopen en verwachten
dat die de taak van hun voorganger
zullen overnemen. Samen met vier
vrouwtjes zetten we ons kweek-
programma gewoon voort.’
Hoe succesvol is Burgers’ Zoo met het
kweken van roggen?
‘Internationaal staan we aan de top.
In geen enkele andere dierentuin ter
wereld zijn zo veel adelaarsroggen
geboren als bij ons. Sinds de opening
van de Ocean in 2000 zagen 62 rog-
Adelaarsrog nummer zes in Burgers’ Ocean.
gen het levenslicht, waarvan 39 na-
komelingen van de rog die nu ver-
trekt. Die heeft overigens geen naam,
maar een nummer. Nummer zes in
dit geval.’
Waarom moet nummer zes eigenlijk
weg? Heeft hij het niet meer naar z’n
zin in Burgers?
‘Nee hoor, dat is nodig voor geneti-
sche variatie hier. Vandaar dat we al
eerder een zeer vruchtbaar vrouwtje
naar dezelfde dierentuin in Dene-
marken hebben gebracht. Haar komt
hij nu weer tegen en we zijn
benieuwd of ze daar opnieuw met
elkaar gaan paren. Bij ons hadden die
twee namelijk een hechte band.
Bezoekers realiseren zich niet dat
achter iedere vis die ze hier zien, een
onvoorstelbaar complexe wereld
schuilgaat.’
Wat is het geheim van deze prestatie?
‘Dat is lastig te zeggen. Allereerst
krijgen ze hier alle ruimte. Speciaal
voor de roggen hebben we een
aquarium met 1,6 miljoen liter
water. Dat is een flinke plons.
Daarnaast krijgen alle dieren een
persoonlijk dieet en worden ze met
de hand gevoerd. Zo zorgen we er-
voor dat ze niet te veel of te weinig
binnen krijgen en monitoren we dat
ook. Want ook roggen eten soms
hun bordje niet leeg. Aan het gedrag
en uiterlijk kun je precies zien welk
nummer je voor je hebt. Goede
voeding is de basis voor goede
kweek. Ze krijgen vooral vis, maar
de jonge dieren zijn dol op verse
mosselen. Vanzelfsprekend uit
Zeeland.’ <