Psychologia osobowości – kolokwium

teoria Freuda
 Determinizm (popędy jako główne czynniki motywacyjne): opowiada o tym, że życie
psychiczne jednostki jest ściśle związane z jej doświadczeniami i wcześniejszymi
przeżyciami. Freud uważał, że nasze zamiary, dążenia i działania są ściśle
zdeterminowane przez naszą psychikę oraz poprzednie doświadczenia.
 Eros (libido) i tanatos (mortido): forma energii, za pośrednictwem której popędy życia
spełniają swoje funkcje to libido/tanatos to nieświadome pragnienie powrotu do stanu
przed narodzinami (chęć życia/autodestrukcja)
 Konflikt (każda aktywność wynikiem konfliktu):konflikt to dynamiczne starcie
pomiędzy różnymi częściami psychiki. Polega na napięciu między dążeniami
popędowymi, a także wymaganiami narzuconymi przez społeczeństwo czy moralność.
To nieuchronne zderzenie pragnień nieświadomego Id z ograniczeniami nakładanymi
przez najbardziej świadome Ego i wartościami reprezentowanymi przez Superego.
Konflikt ten stanowi rdzeń niektórych zaburzeń psychicznych, takich jak nerwice (id i
ego).
 Nieświadomość (większość psychiki): obejmuje treści psychiczne, które są wyłączone
z naszej świadomości. W tej sferze kryją się wyparte wspomnienia, pragnienia
seksualne czy agresywne, a także mechanizmy obronne.
 Przedświadomość (treści zapomniane, które mogą zostać przypomniane)
 Kateksja (wyobrażenie psychiczne naładowane energią popędową): proces inwestycji
psychicznej energii w określony obiekt lub ideał. W kontekście psychoanalizy oznacza
to zaspokajanie popędów poprzez odpowiednie osoby, przedmioty czy czynności.
 Mechanizmy obronne
 Typ osobowości związany z fiksacją rozwojową
o FAZA ORALNA USTA Oralno-bierny: beztroska pogoda ducha, nadmierna
zależność, oczekiwanie opieki, łatwowierność, wrażliwość na możliwość bycia
odrzuconym
o FAZA ORALNA USTA ZĄBKOWANIE Oralno-sadystyczny: kłótliwość,
zachłanność i roszczeniowość, zawiść, tendencja do złośliwości, nieufność
wobec otoczenia, napięcia likwidowane przez palenie, obgryzanie paznokci,
picie alkoholu
o FAZA ANALNA ODBYT (UTRWALANIE/RESTRYKTYWNY TRENING
CZYSTOŚCI) Analno-retencyjny (2-3): upór, skąpstwo, sztywność,
pedanteria, przymus samokontroli i brak spontaniczności
o FAZA ANALNA ODBYT (UWALNIANIE) Analno-ekspulsywny:
impulsywne wyrażenie gniewu w nieodpowiednich momentach, skrajne
niezorganizowanie, skłonność do wybuchów złego humoru, złośliwe
upodobanie do niszczenia, może wiązać się z okrucieństwem i bezsensowną
destrukcją
o FAZA FALLICZNA GENITALIA Falliczny (3-5): u mężczyzn kompulsywne
pragnienie potwierdzania swojej męskości (np. przez sukcesy, liczbę dzieci,
powodzenie u kobiet), u kobiet nieświadoma koncentracja na seksualności –
skłonności histrioniczne, nadmierne podkreślanie kobiecości z tendencją do
uwodzenia bez wchodzenia w relacje seksualne; rozwiązanie konfliktu Edypa
 – wyparcie pożądania seksualnego matki; identyfikacja z ojcem i pozbycie się
wrogości wobec niego przez introjekcja norm przez niego reprezentowanych –
kształtuje się superego i podstawy moralności, przyjęcie przez dziecka
porządku kulturowo-symbolicznego
o FAZA LATENCJI – energia nie wyraża się wprost, inwestowana jest w
zabawę, naukę, kontakty z rówieśnikami
o FAZA GENITALNA – energia popędowa inwestowana w miłość i pracę
 Metody badania osobowości:
o Obserwacja zachowania w różnych sytuacjach
o Zmiany zachowania pod wpływem hipnozy
o Analiza marzeń sennych
o Luki w pamięci
o Przejęzyczenia słowne i pisemne
o Metoda swobodnych skojarzeń
o Studium przypadku
o Autoanaliza
 Mechanizmy obronne wg Anny Freud:
o Wyparcie – próba usunięcia ze świadomości bolesnych i budzących lęk myśli,
wspomnień czy wyobrażeń
o Zaprzeczenie – świadomie ignorujemy lub odrzucamy fakt istnienia problemu
lub nieprzyjemnej sytuacji, aby uniknąć niepokoju lub lęku
 w wyparciu musimy uświadomić sobie nasz mechanizm obronny, a w
zaprzeczeniu nie
o Projekcja – polega na przypisywaniu innym uczuć i impulsów, których sama
doświadczasz, ale nie chcesz się do tego przyznać
o Przemieszczenie – polega na rozładowaniu stłumionych uczuć, zazwyczaj
wrogości na obiektach mniej niebezpiecznych niż te, które pierwotnie
wzbudziły emocje
o Zwrócenie się przeciwko sobie
o Reakcja upozorowana – wyrażanie emocji lub zachowań wprost przeciwnych
do tych faktycznie odczuwanych
o Sublimacja – polega na przesunięciu nieakceptowanego popędu na twórczość
o Introjekcja – przyjmowanie cudzych uczuć, sądów, postaw za
własne; włączanie do obszaru własnego „ja” myśli, ocen i motywów
postępowania innych ludzi, bez wyraźnego uświadamiania sobie tego faktu
o Identyfikacja z agresorem – polega na przyswojeniu cech osoby, która w
jednostce wywołuje lęk
o Izolacja – polega na oddzieleniu emocji od związanych z nimi myśli lub
wspomnień
o Anulowanie (odczynianie) – polega na "odczynianiu", czyli usunięciu trudnych
doświadczeń poprzez odkupienie i wynagrodzenie tego innej osobie
o Regresja – polega na powrocie do zachowań z przeszłości, które są
nieadekwatne do naszego wieku
o Racjonalizacja – przejawia się w zaprzeczaniu motywom działania (własnego
lub innych) przy pomocy uzasadnienia, które wydaje się być bardziej logiczne
  problemy ze zdrowiem wyjaśniałyby zaburzenia, fiksacje występujące w którejś fazie
przeżywanych podczas dorastania wymienionych przez Freuda np. wystąpienie w
dorosłości typu sadystyczno-oralnego – osoba staje się kłótliwa, złośliwa,
sadystyczna, przez co może wystąpić choroba wieńcowa; nerwice biorą się z wyparcia

Id – najbardziej prymitywna struktura, energia seksualna i agresywna

Ego – próba godzenia Id z ograniczeniami środowiska, zasada rzeczywistości (gratyfikacja
popędu), mechanizmy obronne
Superego – tworzy się na bazie konfliktu Edypa, normy, zakazy i nakazy

Pytanie Odpowiedź
1. Jaki typ osobowości wg Freuda Typ oralno-sadystyczny. Hank jest kłótliwy, złośliwy,
reprezentuje Hank? Uzasadnij sadystyczny. Obgryza paznokcie.
odpowiedź.

2. Na jakim etapie rozwoju Fiksacja nastąpiła w fazie oralnej, czyli od 1-2 roku życia. Był
nastąpiła u Hanka fiksacja i co ją to 2 etap fazy, kiedy Hank miał już ząbki.
spowodowało?
 3. Jakie mechanizmy obronne
stosuje Hank?
4. Jak można wytłumaczyć
pojawienie się u Hanka problemów
z sercem (ból w klatce) po
„rozstaniu” z Sally?
 zaprzeczenie
 projekcja – odrzucenie przez Sally przypisuje swojej
otyłości
 racjonalizacja – Hank nie zauważa w sobie przyczyn,
tylko na zewnątrz; sam fakt bycia otyłym przypisuje
genetyczności; mówi, że Sally jest powierzchowna i
on z nią zerwał
kwaśne winogrona – zaczynamy postrzegać coś
negatywnie, żeby łatwiej było to przełknąć
(słodka cytryna - zaczynamy postrzegać coś
pozytywnie, żeby łatwiej było to przełknąć)
 sublimacja – rozwój w kierunku komputerowym,
wyrażenie popędu życia w formie twórczej
 regresja – wraca do zachowań kluczowych dla fazy
rozwoju, w których nastąpiła fiksacja – palenie,
obgryzanie paznokci – stymulacja sfery ust
Hank blokował emocje przez mechanizmy obronne i mogło to
doprowadzić do problemów somatycznych. Nie dał upustu
emocjom i nie zneutralizował napięcia. Szukał także powodu,
aby iść na terapię.

5. Jaki nierozwiązany problem z Matka nauczyła go zajadać trudne emocje. Hank nie miał
dzieciństwa stanowi główny także poczucia bliskości z matką i i więzi między nimi. Hank
problem Hanka? jest głodny matczynej miłości.

teoria Junga
 Nieświadomość zbiorowa (dziedziczony dorobek kultury): np. w baśniach i mitach,
marzeniach, snach, wspólny sposób myślenia ludzi.
 Archetypy (podstawowe elementy nieświadomości zbiorowej) – główne komponenty
natury człowieka
o Wielka Matka – opiekuńczość, płodność, pokarm, ale też odrzucenie,
niszczące wymagania; istnienie archetypu po to, aby adekwatnie reagować na
matkę; kulturowe personifikacje np. wróżka, wiedźma, matka-natura
o Stary Mędrzec – dojrzałość, mądrość, zdolność do przewidywania; kulturowe
personifikacje np. Edyp, Gandhi
o Anima – ukryta żeńska część mężczyzny; wrażliwość, zdolność do empatii,
ciepło; kulturowe personifikacje np. Kleopatra, Mona Lisa
 o Animus – ukryta męska część kobiety; walka o swoje prawa, dążenie do
samorealizacji poza macierzyństwem; kulturowe personifikacje np. Odyseusz,
James Bond
o Cień – nieakceptowane, zwierzęce siły w człowieku; kulturowe personifikacje
np. diabły, bestie
o Maska (Persona) – przeciwieństwo Cienia; ukrywanie wrażliwych obszarów Ja
pod społecznie akceptowaną maską
 Jaźń (centralny system osobowości) – zapewnia jedność i stabilność przeciwieństw;
archetyp pełni; docelowa instancja rozwoju ego; głównym zadaniem rozwojowym
człowieka jest rozwój jaźni poprzez integracje przeciwieństw i tworzenie złożonej
całości, która ukazuje archetyp mandali.
 Instynkty (uwarunkowane biologicznie elementy nieświadomości zbiorowej)
 Zasada ekwiwalencji/równoważenia (poziom energii jest stały) – jeśli jakieś
pragnienie zostaje wyparte lub stłumione to w świadomości i zachowaniu pojawia się
zastępcza forma ekspresji np. pragnienie bycia aktorem a występy publiczne.
 Zasada entropii (poziom energii zmierza do wyrównania) – jeśli jakiś obiekt lub
działanie angażuje nieproporcjonalnie dużą porcję energii, to ma tendencję do
rozlewania na te mniej ważne; z biegiem czasu sprawy mniej ważne nabierają
znaczenia
 Zasada polaryzacji (każda właściwość psychiczna jest dwubiegunowa)
 Zasada integracji przeciwieństw (rozwój osobowości) – synteza funkcji dominującej i
stłumione; pełnia funkcjonowania ujawnia się, gdy człowiek potrafi otwierać się na
świat i dążyć do wewnętrznej harmonii; rosnąca świadomość treści objętych cieniem
albo przemiany emocjonalne; w okresie 35-40 odkrywa w sobie uczucia płci
przeciwnej Anima albo Animus; wymaga świadomego wysiłku
 Indywiduacja – proces rozwojowy, który trwa przez całe życie i wpsomaga
wypracowanie osobowości
 Struktura osobowości:
o Ego – centrum świadomości i Jaźń – archetyp pełni
o Kompleksy – koncentracja myśli, uczuć i zachowań wokół jakichś tematów;
kompleks matki – poświęcamy jej wiele myśli
o Typy osobowości zdeterminowane postawami i funkcjami
o Postawy: ekstrawersja – orientacja na świat zewnętrzny i introwersja –
orientacja na świat wewnętrzny
o Dwa wymiary funkcji: odbiór informacji – percepcja vs intuicja i
wartościowanie informacji – uczucie vs myślenie
o 8 podstawowych typów osobowości to kombinacje dominującej postawy i
dominującej funkcji
o Funkcje psychiczne to myślenie, uczucie, percepcja, intuicja.
 Rozwój osobowości:
o Zmiany zmierzają ku integracji przeciwieństw (dominujących i stłumionych
postaw i funkcji)
o Dojrzała osobowość = harmonia
o Przełomowy okres między 35 a 40 rokiem życia – przewartościowanie
młodości, zwrot w kierunku wartości duchowych
  Niechęć do przewartościowania → nerwica
o Główny proces: indywiduacja
o Naprzemienne stany inflacji (poczucie bycia kimś szczególnym, ważnym) i
alienacji (poczucie wyobcowania, bezsensowności); przybliżania i oddalania
się Ego od Jaźni
 Przedmiot diagnozy:
o Etap rozwoju osobowości (pozycja Ego względem Jaźni)
o Kompleksy
o Archetypy, pod których wpływem znajduje się aktualnie osoba badana
o Typ osobowości wynikający z dominującej postawy i funkcji
 Metody badania osobowości:
o Analiza marzeń sennych
o Studium przypadku
o Test skojarzeń słownych (eksperymentalne badania nad kompleksami)
o Analiza ekspresji plastycznej (mandala)
 Libido, czyli źródło energii psychicznej zasila szeroką gamę dążeń, obok potrzeb
erotycznych, przyjemności, twórczości, kontaktu i innych.
o Formami transformacji energii psychicznej są rytuały i mity
 wg. Junga niewyrównanie poziomu energii psychicznej (nieuzyskanie harmonii)
skutkuje nerwicą
 najważniejszy okres w życiu to połowa życia, w której powinno zachodzić
przewartościowanie
 Zadaniem ego jest odkrycie Jaźni. Różne pozycje ego do Jaźni. Człowiek może
świadomie i aktywnie odkrywać Jaźń, kiedy osiąga połowę życia.
 Proces indywiduacji posiada dwie fazy, które występują na przemian – inflacji
(poczucie bycia szczególnie ważnym) i alienacji (poczucie wyobcowania,
bezsensowności).
 Harmonia – dążymy do wyrównania poziomu energii psychicznej. Np. wcześniejsi
introwertycy (ukierunkowanie zainteresowania na świat własnych przeżyć) zaczynają
dążyć do ekstrawersji (ukierunkowanie zainteresowanie na rzeczywistość). Niechęć do
przewartościowania zaskutkuje nerwicą.
 4 funkcje (podzielone na 2 wymiary):
o Odbiór informacji – percepcja (skupienie na elementach, które możemy
poznać zmysłowo) lub intuicja (skupienie na elementach, które wiążą się z
naszymi przeczuciami)
o Uczucie lub myślenie (racjonalność)
 Funkcja może być wspierająca. Dążąc do harmonii powinniśmy iść w inną stronę do
poprzedniej.
 Kompleksy – skumulowana energia; testy: skojarzenia z danym słowem, pomiar czasu
Kluczowe pojęcia w terapii psychodynamicznej:
 Przeniesienie – odgrywanie w relacji z terapeutą wzorców relacji z obiektem
(przeniesienie na terapeutę reakcji emocjonalnych)
 Przeciwprzeniesienie – odpowiedź terapeuty na przeniesienie pacjenta
  Mentalizacja – zdolność wywnioskowywania i tworzenia reprezentacji stanów
umysłowych innych ludzi
 Kontenerowanie emocji – „przechowanie” trudnych emocji u innej osoby, a następnie
„odebranie” ich w formie pozwalającej na poradzenie sobie z nimi

 Pytanie Odpowiedź
1. Jaka postawa dominuje u Boba? Ekstrawersja – aktywność i zaangażowanie społeczne,
Uzasadnij odpowiedź. potrzeba wrażeń.

2. Jaka funkcja dominuje u Boba? Odbiór informacji – intuicja; uczucia. Bob skupia się na
Uzasadnij odpowiedź. elementach związanych z przeczuciami i uczuciami, kiedy
łączy się ze światem zmarłych.

3. Jak można wytłumaczyć Przez osiągniecie 40 lat, czyli wieku, w którym zaczął
problemy Boba z wypełnianiem odkrywać swoją Jaźnie, zaczął dążyć do osiągnięcia
codziennych obowiązków harmonii i zaniedbał swoją zorganizowaną, realną część w
domowych? celu rozwinięcia tej duchowej.

4. Pod wpływem jakiego archetypu Stary mędrzec – zdolności do przewidywania, wiele

znajduje się Bob? Jak ten archetyp „fanów” postrzega go jako mędrca o nadprzyrodzonych
wpływa na jego zachowanie? zdolnościach.

5. W jakiej fazie rozwoju znajduje Inflacja – poczucie bycia ważnym. Są widoczne, bo Bob
się Bob? Jakie uczucia powinny mu chce osiągnąć wpływy na społeczeństwo.
towarzyszyć i czy są one widoczne
w tym studium przypadku?

6. Jakie są ogólne cele rozwoju Zbliżenie ego do jaźni i osiągnięcie harmonii.

osobowości wg Junga?

mechanizmy obronne ↑

teoria Kelly'ego
 Człowiek jako naukowiec – aktywny obserwator stawiający hipotezy
 Konstruktywny alternatywizm – obiektywna rzeczywistość nie istnieje
 Osobowość jako system osobistych konstruktów: ludzie różnią się liczbą konstruktów,
ich rodzajami (np. deskryptywne vs. oceniające, konkretne vs. abstrakcyjne,
powszechnie zrozumiałe vs. unikalne, słowne vs. przedsłowne, przepuszczalne vs.
nieprzepuszczalne), a także strukturą i organizacją systemu (złożonością, spójnością,
zhierarchizowaniem, integracją)
 Ważna zmienna – złożoność systemu, czyli złożoność vs. prostota poznawcza
 Rep test – Test zbioru konstruktów ról (Role Construct Repertory Test, Rep Test) służy
do badania rekonstruowania konstruktów:
o Rep test jest metodą badawczą, która posiada wiele wariantów
 Forma prosta (minimalny i pełny kontekst)
 Forma macierzowa (wariant podstawowy, forma porządku rangowego i
forma skalowania)
o Dwa etapy badania
 Rekonstrukcja systemu konstruktów osobistych
 Statystyczna lub kliniczna interpretacja

 Problematyczne systemy:
o Niespójny system wiąże się ze zwiększonym napięciem i utrudnionym
funkcjonowaniem
o Brak integracji i hierarchizacji – jednostka nie bierze pod uwagę wszystkich
konstruktów lub ocenia sytuację z punktu widzenia mniej istotnych
konstruktów
o Nadmierna przepuszczalność (stosowanie kilku obszernych konstruktów,
niezauważanie różnic) lub nadmierna nieprzepuszczalność (każde
doświadczenie klasyfikowane do odmiennej kategorii, kompulsywność)
o Nadmierne usztywnienie (te same przewidywania; kompulsywność) lub
nadmierne rozluźnienie (za każdym razem inne przewidywania na podstawie
tych samych konstruktów; psychotyczność)
 Negatywne emocje:
o Lęk pojawia się wtedy, kiedy wydarzenia, z którymi spotyka się jednostka
wykraczają poza jej konstrukty (lęk przed nieznanym)
o Poczucie winy wiąże się z poczuciem, że jednostka nie mieści się w ramach
określonej subiektywnie ważnej roli, wyznaczonej przez innych lub przez
siebie, że nie żyje zgodnie z jakimś aspektem wartości, które należą do
systemu konstruktów osobistych
o Stan zagrożenia to świadomość zbliżającej się całościowej zmiany systemu;
zagrożenie pojawia się przed nową aktywnością; pod wpływem obserwacji
konstrukty mogą ulec zmianie i następuje moment, w którym człowiek ma
ochotę zawrócić – wrócić do dawnych schematów, będąc na krawędzi
gruntownej przemiany siebie
 Psychopatologia
 o U jej podłoża jest chęć uniknięcia lęku i zagrożenia. Aby się przed nimi
uchronić człowiek stosuje różne środki zapobiegawcze (np. zanurzenie
konstruktów)
o Zły badacz – tworzy kiepskie teorie; boi się tego, co nieznane; nie chce
podejmować ryzyka i weryfikować hipotez; trwa sztywno przy swoich
teoriach, chociaż zostały one podważone; wyjaśnia jedynie drobiazgi; twierdzi,
że tłumaczy zjawiska, które tak naprawdę są poza granicami stosowalności
jego konstruktów
 Psychoterapia:
o Celem psychoterapii jest uczynienie ludzi lepszymi badaczami
o Psychoterapia to proces rekonstrukcji konstruktów
o Terapia ustalonej roli – przypomina eksperyment; klient otrzymuje „rolę do
odegrania” – opis osobowości innej niż jego, ma za zadanie udawać, że jest
opisaną osobą, np. przez dwa tygodnie (w codziennych sytuacjach); docelowo
ma zmienić swoją osobowość
 Teoria schematów płciowych:
o Teoria S. Bem jako przykład teorii poznawczej
o Schemat płciowy jako struktura poznawcza, siatka skojarzeń, która
selekcjonuje, organizuje i ukierunkowuje indywidualną percepcję
o Schemat poznawczy jest regulatorem zachowania: schemat płciowy reguluje
zachowanie tak, aby było zgodne z przyjętą definicją kobiecości/męskości
o Kluczowe nie jest posiadanie wysokiego lub niskiego nasilenia cech
uznawanych za kobiece lub męskie, ale gotowość do posługiwania się
schematem kobiecości lub męskości
Tezy Kelly’ego dotyczące konstruktów:
1. Teza o tworzeniu konstruktów
Jednostka antycypuje zjawiska rzeczywistości poprzez strukturalizowanie tego, co się w nich
powtarza (czyli tworzymy konstrukty na podstawie obserwacji powtarzalnych zjawisk i ich
poznawczego strukturalizowania).
2. Teza o indywidualizacji (postulat indywidualności)
Jednostki różnią się od siebie w sposobach antycypowania zjawisk (czyli posiadają różne
systemy osobistych konstruktów).
3. Teza o organizacji
Każda jednostka w sposób charakterystyczny, w celu udogodnienia sobie antycypowania
zjawisk tworzy system oparty na porządku między konstruktami (konstrukty są ułożone w
hierarchię od ogólnych do bardziej szczegółowych, niektóre konstrukty są ułożone w
systemie bardziej centralnie, inne peryferycznie – centralne konstrukty są ważniejsze, a ich
zmiana wiąże się z silniejszym poczuciem zagrożenia).
4. Teza o dychotomizacji (postulat dychotomii)
System konstruktów jest złożony z pewnej skończonej liczby konstruktów dychotomicznych
(każdy konstrukt jest dwubiegunowy).
5. Teza dotycząca wyboru
Jednostka wybiera w określonej sytuacji ten człon alternatywy w zdychotomizowanym
konstrukcie, który w jej subiektywnym poczuciu daje większe możliwości doskonalenia
systemu (jednostka wybiera konstrukty i ich bieguny, którymi posługuje się w danej sytuacji).
6. Teza o zakresie
Dany konstrukt jest dogodny do antycypowania ograniczonego zakresu zjawisk (konstrukty
pasują do określonego zakresu zjawisk, np. gładki vs. chropowaty różni się użytecznością w
zależności od tego, co chcemy opisywać i na tej podstawie tworzyć predykcję).
7. Teza o doświadczeniu
System konstruktów jednostki zmienia się wraz ze strukturalizowaniem coraz to nowych serii
zjawisk (czyli pod wpływem nowych doświadczeń, jeśli są one strukturalizowane poznawczo,
mogą zachodzić zmiany w systemie osobistych konstruktów).
8. Teza o zmienności (postulat modulacji)
Zmienność w systemie konstruktów jest określona przez przepuszczalność konstruktów (tu
chodzi o modyfikacje poszczególnych konstruktów: możliwa jest zmiana zakresu
znaczeniowego konstruktów w taki sposób, aby obejmowały nowe zjawiska; podatność
konstruktów na zmiany określa cecha, którą Kelly nazywa przepuszczalnością; optymalny jest
złoty środek – nadmierna przepuszczalność i nadmierna sztywność są mniej adaptacyjne).
9. Teza o fragmentaryzacji (postulat fragmentaryczności)
Jednostka może z powodzeniem stosować różne subsystemy konstruktów, które są
dedukcyjnie niezgodne ze sobą (możliwe jest stawianie hipotez sprzecznych ze sobą na
podstawie różnych subsystemów składających się na hierarchiczny system osobistych
konstruktów bez konieczności dezorganizacji systemu; możliwe jest współwystępowanie w
systemie elementów, które pozostają ze sobą w sprzeczności).
10. Teza o podobieństwie między jednostkami (postulat wspólnoty)
W takim zakresie, w jakim jednostka stosuje pewne konstrukty, które są stosowane także
przez inną osobę, jej procesy psychiczne są podobne do procesów owej osoby (podobieństwo
między jednostkami określa zakres, w jakim pokrywają się ich osobiste konstrukty).
11. Teza o podejmowaniu roli społecznej
W takim stopniu, w jakim dana jednostka odzwierciedla w swoich konstruktach system
konstruktów innej osoby, może ona [potencjalnie] grać określoną rolę społeczną w
odniesieniu do tej osoby (jesteśmy w stanie zrozumieć drugą osobę i pełnić wobec niej
określoną rolę społeczną, o ile potrafimy odtworzyć jej system osobistych konstruktów).
 konstrukty powinny być trochę przepuszczane, ale nie za bardzo, bo powoduje to
ciągłą zmianę w osobowości (=/= sztywność)
 nasz konstrukt może ulec zmianie na podstawie jakiegoś doświadczenia
 konkretne konstrukty są głównie u dzieci, a abstrakcyjne u dorosłych
 ludzie różnią się liczbą konstruktów i ich rodzajami, a także strukturą i organizacją
systemu
  Umiejscowienie kontroli – wewnętrzne sprawia, że lepiej sobie radzimy i odczuwamy
mniej stresu; przekonanie o własnej skuteczności – lepiej radzą sobie w sytuacjach
porażek.
Pytanie
1. W jaki sposób przypadek Marii
potwierdza tezę Kelly’ego, że
każdy człowiek funkcjonuje jak
naukowiec?
2. Jaki konstrukt odgrywa ważną
rolę w życiu Marii i Carlosa?
Uzasadnij odpowiedź.
3. Co mówi teza Kelly’ego o
dychotomii? Poprzyj ją
przykładem z opisu przypadku.
4. Co mówi teza Kelly’ego o
indywidualizacji? Poprzyj ją
przykładem z opisu przypadku.
5. Co mówi teza Kelly’ego o
podobieństwie między
jednostkami? Poprzyj ją
przykładem z opisu przypadku.
6. Co można powiedzieć na
temat przepuszczalności
konstruktów Marii i Carlosa?
Odwołaj się do tez Kelly’ego o
doświadczeniu oraz zmienności.
teoria Rogersa
Odpowiedź
Maria prowadziła badania, stawiała hipotezy, robiła
research apropo cesarskiego cięcia.
Bycie rodzicem - nie bycie rodzicem. Bycie
małżonkiem - nie bycie małżonkiem.
Każdy konstrukt jest dwubiegunowy. Bycie dobrym
rodzicem - bycie niedobrym rodzicem.
Jednostki posiadają różne systemy osobistych
konstruktów. Trochę inaczej definiują sobie konstrukt
jak np. bycie dobrym rodzicem. Ten sam konstrukt
interpretują inaczej.
Podobieństwo między jednostkami określa zakres, w
jakim pokrywają się ich osobiste konstrukty. Chęć
bycia rodzicem - niechęć bycia rodzicem.
Pod wpływem nowych doświadczeń mogą zachodzić
zmiany w systemie osobistych konstruktów.
Zmienność w systemie konstruktów jest określana
przez przepuszczalność konstruktów. Musieli
dostosować się do bycia rodzicami, konstrukty się
zmodyfikowały, więc są trochę przepuszczalne np.
nowość - bycie kreatywnym.
 Teoria Rogersa wyrasta z praktyki terapeutycznej
 Fenomenologiczna teoria osobowości – aby zrozumieć człowieka, trzeba dowiedzieć
się, w jaki sposób spostrzega on siebie i świat
 Każda jednostka spostrzega świat inaczej, a jej spostrzeżenia (świadome i
nieświadome) tworzą pole fenomenologiczne
 Najistotniejsze dla funkcjonowania jednostki są spostrzeżenia świadome
 Struktura osobowości:
o Kluczowym pojęciem w teorii osobowości Rogersa jest Ja
o Ja – obraz siebie; zorganizowany i spójny, dostępny świadomości wzorzec
spostrzeżeń dotyczących samego siebie
o Ja idealne – obraz Ja, jaki jednostka pragnęłaby posiadać
o Spójność Ja – brak konfliktu między spostrzeżeniami Ja
o Zgodność wewnętrzna – brak konfliktu między Ja a doświadczeniem
 Samoaktualizacja:
o Podstawowa tendencja organizmu do urzeczywistniania, podtrzymywania i
podnoszenia własnych możliwości oraz zaktualizowania swego potencjału
o Aktualizacja – wzrastanie od jednostki prostej do bardziej złożonej, od
zależności ku autonomii, od stałości i sztywności ku zmienności i wolności
ekspresji
o Redukcja potrzeb i napięcia, dążenie do przyjemności z aktywności
podnoszącej wartość jednostki
o Elementem samoaktualizacji jest dążenie do zachowania zgodności między Ja
a doświadczeniem
o Warunkiem dla samoaktualizacji jest bezwarunkowa akceptacja (poczucie
bycia akceptowanym)
 Kliniczne zastosowanie:
o Źródłem psychopatologii jest rozbieżność między Ja a doświadczeniem i
stosowanie mechanizmów obronnych (zaprzeczenia i zniekształcenia) w celu
redukcji powstałego w ten sposób lęku
o Źródłem depresji jest rozbieżność między Ja realnym a Ja idealnym
o Rogers uważał, że jednostka dąży do zdrowia – skupiał się na potencjale
rozwojowym zamiast na psychopatologii (jak ma to miejsce np. w teoriach
relacji z obiektem)
o Na takim założeniu opiera się terapia skoncentrowana na osobie – to klient
wyznacza kierunki terapii; aktywność terapeuty jest minimalna i ogranicza się
do stworzenia atmosfery autentyczności, bezwarunkowej akceptacji i
empatycznego rozumienia

 Autentyczność – czasem za bardzo próbujemy zaspokoić czyjeś oczekiwania, przez co

tworzymy sobie sztuczne przekonania; brak zbieżności między doświadczeniem
(prawdziwym Ja) a przekonaniem o sobie (Ja spostrzegane; przez introjekcje).
 Pole fenomenologiczne – jak największa jego część musi być uświadamiana.
 Ja realne, Ja idealne – jak najmniejsza rozbieżność (przy dużej np. depresja).
  Samoaktualizacja – tendencja do podnoszenia własnych możliwości i aktualizowania
swojego potencjału. Obawy np. lękowe wynikają z nieuświadomionych sfer pola
fenomenologicznego.
 Klinicznie – atmosfera autentyczności, bezwarunkowa akceptacja i empatyczne
rozumienie; relacja z pacjentem.
 Wg. Rogersa zbyt duża rozbieżność między Ja idealnym, a ja realnym skutkuje
depresją. Obawy np. lękowe wynikają z nieuświadomionych sfer pola
fenomenologicznego.

Pytanie Odpowiedź

1. Dlaczego Katharine nie realizowała Była zniechęcana przez swojego męża, który
swojego potencjału w trakcie nie akceptował jej i jej planów.
małżeństwa?

2. Co sprawiło, że Katharine zaczęła się Przez grupę wsparcia znalazła środowisko do

samoaktualizować? samoaktualizacji, dzięki któremu zwiększyła
spójność pomiędzy Ja realnym i Ja idealnym.

3. Dlaczego Katharine czuła się Czuła wielką rozbieżność między Ja idealnym

„zdruzgotana” przed zjazdem z okazji oraz Ja realnym. Może przez nią wystąpić
dziesięciolecia ukończenia liceum? Jaki depresja.
rodzaj psychopatologii może w takiej
sytuacji wystąpić wg Rogersa?

4. Co można powiedzieć na temat Przez grupę wsparcia i odpowiednie

zgodności między Ja realnym a Ja
idealnym Katharine przed kolejnym
zjazdem absolwentów?
środowisko do samoaktualizacji, u Katharine
nastąpiła redukcja napięcia i dążenie do
przyjemności z aktywności, które podniosły jej
wartość. Zgodność między Ja realnym i Ja
idealnym wzrosła.

teoria społeczno-poznawcza Bandury

 Przekonanie o własnej skuteczności
o Przekonanie o własnej skuteczności a nadzieja na sukces (Snyder)
o Uogólnione i specyficzne przekonanie o własnej skuteczności
o Siła (inicjowanie działania) i wytrwałość (kontynuacja działania)
o Przekonanie o własnej skuteczności a reakcja na porażkę (rola celu i
standardów ewaluatywnych)
 Konstrukty poznawcze:
o Kompetencje i umiejętności
o Przekonania i oczekiwania (umiejscowienie kontroli wzmocnień, przekonanie
o własnej skuteczności)
o Cele
o Standardy ewaluatywne
 Dynamika osobowości:
o Osobowość kształtuje się w toku uczenia się społecznego
o Warunkowanie, modelowanie
o Interakcjonizm – zachowanie wynikiem interakcji między osobą a sytuacją
o Wzajemny determinizm (osobowość, zachowanie i środowisko oddziałują na
siebie nawzajem)
o Poznawczo-afektywny system osobowości (CAPS)
o Samoregulacja i motywacja
o samoregulacja - np. wzbudzanie w sobie pozytywnego afektu, by zmotywować
się do działania; powtarzamy zachowania, które działają, a rezygnujemy z
tych, które nas zawiodły
 Bandura – niskie przekonanie o własnej skuteczności – wiarę w to, że jesteśmy w
stanie osiągnąć cel, który sobie postawiliśmy, bo będziemy potrafić rozwiązać
problemy, które napotkamy na drodze do niego, może skutkować niższą odpornością.
 przekonanie o własnej skuteczności – wiara w to, że jesteśmy w stanie osiągnąć cel,
który sobie postawiliśmy, bo będziemy potrafić rozwiązać problemy, które napotkamy
na drodze do niego
o zmienia się w zależności od kontekstu
o siła, czyli inicjowanie i wytrwałość, czyli kontynuacja działania
o * nadzieja na sukces – element intencjonalności, a u Bandury przekonanie, że
są kompetencje ( I can & I will)
o osoby o niskim przekonaniu własnej skuteczności obierają sobie łatwiejsze
cele, a niepowodzenie łączy się z negatywnymi emocjami i gorszym radzeniu
sobie z porażką
 czym jest kompetencja, standard ewolutywny i cel?
o proces powstawania standardów ewaluacji może mieć 3 główne źródła:
organizmalne, wpływ otoczenia społecznego, funkcjonowanie poznawcze
o standardy powstają jako rezultat poznawczego zarejestrowania reakcji
afektywnych będących integralnym składnikiem dokonywanych przez
organizm procesów (np. odbioru bodźców zmysłowych, wykonywania
czynności motorycznych)
 warunkowanie instrumentalne i modelowanie – nauka
 czynniki osobowe i sytuacyjne
 realizacja celu a reakcje emocjonalne
 źródła poczucia własnej skuteczności:
o przeszłe własne doświadczenia związane ze skutecznym działaniem
 sukcesy zwiększają poczucie własnej skuteczności a porażki je
zmniejszają
  sukcesy odniesione przy mniejszym wysiłku zwiększają bardziej
samoskuteczność
o doświadczenia zastępcze - doświadczenie i sukcesy pozyskane przez kogoś
innego (obserwacja)
o perswazja osoby będącej autorytetem dla danej jednostki lub inną ważną
osobą, skoncentrowana na tym, że dana osoba jest w stanie podjąć i
zrealizować określone działania
 na przykład dietetyk przekonuje swojego pacjenta, że może podjąć
walkę z otyłością
o pozytywne przeżycia związane z realizacją określonych celów – pobudzenie
emocjonalne i pozytywne emocje
 przeżycia te wzmacniają przekonania o kontroli sytuacji i swojego
zachowania oraz o możliwości skuteczności działania w danym
zakresie
 Ryzyka związane z poczuciem własnej skuteczności:
o zniechęcający wpływ na wkładanie wysiłku i w konsekwencji pogorszenie
wyników
o ograniczenie zdolności do realistycznej analizy i dalej, funkcjonalnego
planowania działania

Pytanie Odpowiedź

1. Jak teoria Bandury wyjaśnia Modelowanie - Joe naśladuje zaobserwowane u

podobieństwo między zachowaniem Blake’a zachowania.
Joego i zachowaniem Blake’a?

2. Podaj przykłady uczenia się przez Picie “libacji”, “specjalna noc”, zainteresowanie
obserwację ze studium przypadku. komputerami, rozśmieszanie mamy, aby uniknąć
kary, dążenie do uznania dowcipów za zabawne.

3. Podaj przykład samoregulacji, Dążenie do uznania dowcipów za zabawne lub nie

jakiej dokonuje Joe. wpływa na afekt Joego.

4. Jak teoria Bandury wyjaśniłaby Przekonanie o własnej skuteczności - pewność

pewność siebie Joego oraz jego siebie i biegłość w komputerach oraz kompetencje,
biegłość w używaniu komputera? dzięki którym osiąga swoje cele.
Pięcioczynnikowy Model Osobowości
 =/= Wielka Piątka – Goldberg; podejście psycholeksykalne – nazywanie słowem cech
osobowości w zależności od kultury; stabilność emocjonalna, intelekt/wyobraźnia,
ugodowość, sumienność, ekstrawersja/surgencja
 McCrae i Costa

 Neurotyczność N, NEU
o Odzwierciedla podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak
strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy. Wiąże się z
trudnościami adaptacyjnymi, w tym trudnościami w radzeniu sobie ze stresem,
skłonnością do zamartwiania się, mniejszą kontrolą impulsów, częstym
doświadczeniem lęku i napięcia, podatnością na irracjonalne pomysły, niskim
poczuciem własnej wartości.
o Przeciwieństwem neurotyczności jest stabilność emocjonalna, która
odzwierciedla przystosowanie emocjonalne. Osoby o niskim poziomie
neurotyczności są spokojne, zrelaksowane, dobrze radzą sobie ze stresem.Mają
wyższy poziom zadowolenia z siebie i poczucia bezpieczeństwa.
o Osoby osiągające wysokie wyniki mogą, ale nie muszą cierpieć na zaburzenia
nerwicowe.
 Ekstrawersja E, EKS
o Charakteryzuje ilość i jakość interakcji społecznych oraz poziom aktywności,
energii i zdolność do odczuwania emocji pozytywnych. Osoby o wysokim
poziomie ekstrawersji są towarzyskie, uspołecznione, serdeczne, lubią duże
zgromadzenia. Cechują się także asertywnością, rozmownością i skłonnością
do zabawy. Mają pogodne usposobienie, są optymistycznie nastawione, lubią
sytuacje stymulujące. Mogą mieć skłonność do dominacji
o Osoby o niskim poziomie ekstrawersji cechują się brakiem cech
charakteryzujących ekstrawertyków, a nie ich przeciwieństwem. Zachowują się
z rezerwą, preferują przebywanie w samotności, są nieśmiałe. Cechuje je brak
 optymizmu, ale nie pesymizm, a także niski poziom energii, który nie wiąże
się z niższym poziomem szczęścia.
o Tak ujmowany wymiar ekstrawersji-introwersji różni się od jego pojmowania
przez Junga (nie wiąże się z nastawieniem introspekcyjnym i refleksyjnością).
 Otwartość na doświadczenie O, OTW
o Opisuje tendencję do poszukiwania i pozytywnego wartościowania
doświadczeń życiowych, tolerancję nowości i ciekawość poznawczą. Osoby o
wysokich wynikach interesują się zarówno światem zewnętrznym, jak i
wewnętrznym, są kreatywne, mają twórczą wyobraźnię. Charakteryzują się
intelektualną ciekawością i wrażliwością estetyczną, interesują się sztuką.
Jednocześnie są niekonwencjonalne, skłonne do podważania autorytetów,
nastawione na odkrywanie nowych idei. Intensywnie doświadczają zarówno
emocji pozytywnych, jak i negatywnych.
o Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i konserwatywne
w poglądach. Cenią tradycyjne wartości, mają pragmatyczne zainteresowania i
preferują uznane społecznie sposoby działania. Niska otwartość nie wiąże się
jednak z autorytaryzmem i wrogą nietolerancją.
o Ten czynnik w podejściu psycholeksykalnym jest nazywany intelektem. Słabo
koreluje z inteligencją, najbardziej z myśleniem dywergencyjnym.
o „Czasami, gdy czytam poezje lub oglądam dzieło sztuki, czuję «dreszczyk
emocji» i falę podniecenia.”
o „Mało interesuje mnie dociekanie natury wszechświata i natury ludzkiej.”
 Ugodowość U, UGD
o Opisuje pozytywne vs. negatywne nastawienie wobec innych ludzi,
interpersonalną orientację przejawiającą się w altruizmie vs. antagonizmie,
doświadczanych w uczuciach, myślach i zachowaniu. Osoby o wysokich
wynikach są życzliwe, skłonne do udzielania innym pomocy. Innym osobom
przypisują podobną postawę. Są prostoduszne, szczere, łagodne, skromne i
uczuciowe w stosunku do innych.
o Osoby o niskiej ugodowości są egocentryczne, sceptyczne i podejrzliwe w
stosunku do innych. Są bardziej nastawione na rywalizację niż na współpracę.
Są agresywne i oschłe w stosunku do innych. Mają skłonność do
manipulowania innymi.
o Żaden z biegunów ugodowości nie jest wyraźnie bardziej adaptacyjny.
o W niektórych sytuacjach sceptycyzm, myślenie krytyczne i skłonność do
rywalizacji mogą okazać się przydatne.
o „Niektórzy sądzą, że jestem zimny i wyrachowany.”
o „W razie potrzeby jestem skłonny manipulować innymi, aby dostać to, co
chcę.”
 Sumienność S, SUM
 Cecha charakteryzująca stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji w
działaniach zorientowanych na osiągnięcie celu. Opisuje stosunek człowieka do pracy.
Osoby o wysokich wynikach mają silną wolę, są skrupulatne, obowiązkowe,
punktualne i rzetelne w pracy. Zazwyczaj mają duże osiągnięcia akademickie i
zawodowe. Wysokie nasilenie tej cechy może się wiązać z pracoholizmem,
kompulsywnością w utrzymywaniu porządku i perfekcjonizmem.
 Osoby o niskiej sumienności charakteryzują się małą skrupulatnością w wypełnianiu
obowiązków i niską motywacją osiągnięć. Mają hedonistyczne nastawienie do życia,
brak jasno sprecyzowanych celów życiowych. Są rozleniwione, mniej rozważne i
bardziej impulsywne przy podejmowaniu decyzji.
 Sumienność odzwierciedla ten aspekt samokontroli, który wiąże się z planowaniem i
organizacją pracy. Jest cechą charakteru.
 Pytanie
1. Jaki poziom poszczególnych cech z
Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości
Costy i McCrae przejawia Eric?
Odpowiedź
neurotyczność - wysoka, bo często przeżywa
negatywne emocje, uważa się za
nieatrakcyjnego i niezdatnego do lubienia,
jest nadwrażliwy, często zwykłe problemu
kojarzą mu się z wykluczaniem na tle
etnicznym, nie wierzy w siebie
ekstrawertyczność - niska, bo nie poszukuje
doznań, jest nietowarzyski, ma problemy z
funkcjonowaniem w społeczeństwie
otwartość na doświadczenia -
niska/umiarkowana, bo nie jest otwarty na
uczucia, uważa, że żadna osoba go nie
polubi; miał jednak wysokie zainteresowania
intelektualne
ugodowość - niska, bo nie szuka przyjaciół,
nie jest altruistyczny, dba o swoje interesy,
nie chce, żeby jego praca wpłynęła na czyjąś
korzyść
sumienność - wysoka, bo jest ambitny,
pracowity, dba o wypełnianie swoich
obowiązków
2. Jak można scharakteryzować Erica
odnosząc się do modelu cech osobowości
Eysencka?
3. Scharakteryzuj Erica odnosząc się do
teorii Allporta. Jakie można u niego
zaobserwować dyspozycje osobiste?
Które cechy zdają się być zasadnicze?
Czy którąś z dyspozycji Erica można
uznać za dominującą?
4. Czym różnią się od siebie
poszczególne teorie cech osobowości
(Allporta, Eysencka oraz Costy i McCrae)?
neurotyczność - wysoka
ekstrawertyzm - niski
psychotyczność - wysoki/umiarkowany, bo
aspołeczność, egocentryzm, ale brak
skłonności do ryzyka
cechy kardynalne - nie ma wyróżniającej się
cechy centralne - paranoiczność
cechy wtórne
cecha indywidualna - duma z kultury
żydowskiej, nieufność ze względu na
pochodzenie (lęk przed antysemityzmem)