Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΜΟΣ Α ΜΑΥΡΙΔΗΣ

Πρόλογος 1
Γιώργος Λ. Μαυρίδης
Μαθηματικά
Ομάδες Προσανατολισμού
● Θετικών Σπουδών
● Σπουδών Οικονομίας & Πληροφορικής
Τόμος A΄
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΥΡΙΔΗ
2 Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου
Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα
Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου, Τόμος Α΄

Ομάδες Προσανατολισμού:
● Θετικών Σπουδών
● Σπουδών Οικονομίας και Πληροφορικής
τηλ. : 2310.810715, 6973.306709
mail : glmavridis@gmail.com
ISBN-SET : 978-618-81496-8-7
ISBN : 978-618-81496-6-3
© Copyright: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΥΡΙΔΗ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΤΣΑΧΟΥΡΙΔΗΣ
ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΣΤΡ. ΕΞΑΔΑΚΤΥΛΟΥ 5, 546 35 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τηλ./Fax: 2310.248272, Ε-mail: grafima@grafima.com.gr
Πρόλογος 3
Στη μνήμη του φωτισμένου Μαθηματικού

Θ. Ν. Καζαντζή
Πρόλογος 5
«Τον χρόνο που αφιερώνετε τώρα

για να κατανοήσετε τις βασικές έννοιες
και να εμβαθύνετε στον τρόπο σκέψης
και εργασίας, θα τον κερδίσετε
πολλαπλάσιο αργότερα.»
Θεόδωρος Ν. Καζαντζής
Πρόλογος 7
Πρόλογος
Το βιβλίο αυτό είναι η νέα μας πρόταση στα Μαθηματικά Προσανατολισμού

της Γ΄ Λυκείου. Η φιλοδοξία μας, σε σχέση με τα προηγούμενα εγχειρήματα, είναι
να αποτελέσει ένα βιβλίο βάσης και όχι απλά θεματογραφίας, ένα χρήσιμο φροντι-
στηριακό βοήθημα, σταθερό σημείο αναφοράς, καθόλη τη σχολική χρονιά, τόσο
για τον μαθητή όσο και για τον εκπαιδευτικό. Για τον λόγο αυτό, συμπεριλάβαμε
στην ύλη αναλυτικά όλη τη θεωρία του σχολικού βιβλίου, δομημένη κατά θεματι-
κές ενότητες, και πλήρη μεθοδολογία, η οποία υποστηρίζεται από ικανό αριθμό
υποδειγματικά λυμένων ασκήσεων. Επίσης, επιλεγμένες ασκήσεις για λύση, ερω-
τήσεις εμπέδωσης, ερωτήσεις σωστού-λάθους και διαγωνίσματα στο τέλος του
κάθε κεφαλαίου. Μάλιστα, στο τέλος του Β΄ τόμου υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για
συστηματική και ολοκληρωμένη επανάληψη με λυμένα και προτεινόμενα θέματα.
Στη συγγραφή και οργάνωση του υλικού, αλλά και στην ολοκληρωμένη
μορφή του βιβλίου, ανεκτίμητη ήταν η αρωγή του ταλαντούχου συναδέλφου
Λουκά Κανάκη. Οι οξυδερκείς παρατηρήσεις, οι πολύτιμες συμβουλές αλλά, κυ-
ρίως, η αγάπη του για τα μαθηματικά είναι πηγή έμπνευσης αλλά και εφαλτήριο
για γόνιμες μελλοντικές συνεργασίες.
Θεσσαλονίκη, Μάιος 2016

Εύδοξος Αρχιμήδης
409-356 π.Χ. 287-212 π.Χ.
R. Descartes Ρ. Fermat I. Newton G. Leibniz

1596-1650 1601-1665 1642-1727 1646-1716
M. Rolle G. L’ Hospital J. Bernoulli L. Euler

1652-1719 1661-1704 1667-1748 1707-1783
J. d’ Alembert J. Lagrange J. Fourier C. Gauss

1717-1783 1736-1813 1768-1830 1777-1855
A. Cauchy B. Bolzano K. Weierstrass G. Riemann

1777-1855 1781-1848 1815-1897 1826-1866
Περιεχόμενα Α΄ τόμου 9
Περιεχόμενα Α΄ Τόμου
Πρόλογος .............................................................................................................. 7
Εισαγωγικό Kεφάλαιο
Επανάληψη από Προηγούμενες Τάξεις .......................................................... 11
Σταθερές .......................................................................................................................... 13
Ταυτότητες ...................................................................................................................... 13
Ιδιότητες των ανισοτήτων................................................................................................ 13
Απόλυτη τιμή πραγματικού αριθμού ............................................................................... 14
Ρίζες πραγματικών αριθμών ............................................................................................ 15
Η εξίσωση x ν  α ........................................................................................................... 16
Εξισώσεις 2ου βαθμού ...................................................................................................... 16
Ανισώσεις 2ου βαθμού ..................................................................................................... 17
Εξίσωση ευθείας .............................................................................................................. 18
Καρτεσιανές συντεταγμένες ............................................................................................ 19
Άρτιες και περιττές συναρτήσεις ..................................................................................... 19
Κατακόρυφη-οριζόντια μετατόπιση καμπύλης................................................................ 20
Μονάδες μέτρησης γωνιών .............................................................................................. 21
Τριγωνομετρικοί αριθμοί γωνίας ω με 0° < ω < 90° ....................................................... 21
Τριγωνομετρικός κύκλος ................................................................................................. 21
Βασικές τριγωνομετρικές ταυτότητες .............................................................................. 21
Αναγωγή στο 1ο τεταρτημόριο ........................................................................................ 23
Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις..................................................................................... 23
Βασικές τριγωνομετρικές εξισώσεις ................................................................................ 24
Πολυώνυμα ...................................................................................................................... 25
Διαίρεση πολυωνύμων..................................................................................................... 26
Πολυωνυμικές εξισώσεις ................................................................................................. 27
Πρόσημο γινομένου-Ανισώσεις γινόμενο ....................................................................... 27
Κλασματικές εξισώσεις-ανισώσεις .................................................................................. 28
Άρρητες εξισώσεις........................................................................................................... 28
Εκθετική συνάρτηση ....................................................................................................... 29
Εκθετικές εξισώσεις και ανισώσεις ................................................................................. 30
Λογάριθμοι ...................................................................................................................... 30
Η λογαριθμική συνάρτηση f  x   ln x .......................................................................... 33
Λογαριθμικές εξισώσεις και ανισώσεις ........................................................................... 34
Όριο – Συνέχεια Συνάρτησης ............................................................................. 37

H έννοια της πραγματικής συνάρτησης ........................................................................... 39
Γραφική παράσταση συνάρτησης .................................................................................... 40
Ισότητα συναρτήσεων ..................................................................................................... 62

Πράξεις με συναρτήσεις .................................................................................................. 67
Σύνθεση συναρτήσεων .................................................................................................... 67
Μονοτονία συνάρτησης ................................................................................................... 77
Ακρότατα συνάρτησης .................................................................................................... 78
Συνάρτηση 1  1 ............................................................................................................... 94
Αντίστροφη συνάρτηση ................................................................................................... 95
Όριο συνάρτησης στο x 0   .......................................................................................... 117
Όρια και πράξεις .............................................................................................................. 127
Όριο σύνθετης συνάρτησης ............................................................................................. 129
Όριο και διάταξη ............................................................................................................. 145
Kριτήριο παρεμβολής ...................................................................................................... 147
Τριγωνομετρικά όρια ....................................................................................................... 159
Με πεπερασμένο όριο στο x 0   ................................................................................... 166
Όριο συνάρτησης στο άπειρο .......................................................................................... 184
Συνέχεια συνάρτησης ...................................................................................................... 216
Πράξεις με συνεχείς συναρτήσεις.................................................................................... 217
Συνέχεια συνάρτησης σε διάστημα. Το θεώρημα του Bolzano ....................................... 233
Διατήρηση προσήμου συνεχούς συνάρτησης .................................................................. 259
Το Θεώρημα ενδιάμεσων τιμών ...................................................................................... 277
Το Θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής ..................................................................... 288
Σύνολο τιμών σε διαστήματα μονοτονίας ....................................................................... 295
Ερωτήσεις Θεωρίας ......................................................................................................... 311
Ερωτήσεις Σωστού-Λάθους............................................................................................. 312
Διαγωνίσματα .................................................................................................................. 320
Διαφορικός Λογισμός (Α΄ Μέρος) .................................................................. 329

Παράγωγος σε σημείο ..................................................................................................... 331
Παράγωγος και συνέχεια ................................................................................................. 334
Παραγωγίσιμες συναρτήσεις – Παράγωγος συνάρτηση .................................................. 359
Κανόνες παραγώγισης ..................................................................................................... 374
Ρυθμός μεταβολής ........................................................................................................... 416
Ερωτήσεις Θεωρίας ......................................................................................................... 434
Ερωτήσεις Σωστού-Λάθους............................................................................................. 435
Διαγώνισμα ...................................................................................................................... 437
Θέματα για επανάληψη....................................................................................... 439
Απαντήσεις ............................................................................................................ 449
Βιβλιογραφία ......................................................................................................... 510

Εισαγωγικό Κεφάλαιο
Επανάληψη από
Προηγούμενες Τάξεις
«Tα μαθηματικά είναι η τέχνη

να δίνεις το ίδιο όνομα
σε διαφορετικά πράγματα.»
Ηenri Poincaré
Jules Henri Poincaré

(1854 – 1912)
Γάλλος μαθηματικός από τoυς μεγαλύτερους όλων των
εποχών, που μεγαλούργησε σαν καθηγητής-ερευνητής του
Πανεπιστημίου του Παρισιού. Το έργο του στα Μαθηματι-
κά σήμανε το τέλος της κλασικής εποχής στη συγκεκρι-
μένη επιστήμη και άνοιξε το δρόμο στην ανάπτυξη των
σύγχρονων μαθηματικών. Ελάχιστοι μαθηματικοί είχαν
την πνοή της φιλοσοφικής ενατένισης με την οποία ήταν
προικισμένος ο Πουανκαρέ και κανένας δεν είχε σε τέτοιο
βαθμό το χάρισμα της σαφούς έκθεσης.
Eισαγωγικό Κεφάλαιο. Επανάληψη από Προηγούμενες Τάξεις 13
Σταθερές
π  3,14... e  2,71... 2  1, 41... 3  1,73... πrad  180
Tαυτότητες
Κάθε ισότητα που περιέχει μεταβλητές και επαληθεύεται για όλες τις τιμές των
μεταβλητών αυτών ονομάζεται ταυτότητα. Οι πιο σημαντικές ταυτότητες είναι:
α  β  α 2  2αβ  β 2
2
α  β  α 2  2αβ  β 2
2
α 2  β 2   α  β  α  β 
α  β  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3
3
α  β  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3
3
α 3  β3   α  β   α 2  αβ  β 2 
α 3  β3   α  β   α 2  αβ  β 2 
α  β  γ  α 2  β 2  γ 2  2αβ  2βγ  2γα
2
Ιδιότητες των Ανισοτήτων
 α2  0 για κάθε α 
 α2  β2  0  α  0 και β  0
 α2  β2  0  α  0 ή β  0
 Αν α  β και β  γ, τότε α  γ
 α β αγ βγ
 Αν γ  0, τότε : α  β  αγ  βγ
 Αν γ  0, τότε : α  β  αγ  βγ
 Αν α  β και γ  δ, τότε : α  γ  β  δ
 Αν α  β  0 και γ  δ  0, τότε αγ  βδ
 Αν α,β  0 και ν  *, τότε : α  β  α ν  β ν
 Αν α,β  0 και ν  *, τότε : α  β  α ν  β ν
1 1
 Αν αβ  0, τότε α  β  
α β
 α2  β2  2αβ για κάθε α,β  .
Η ισότητα ισχύει αν και μόνο αν α  β.
1
 α  2 για κάθε α  0 .
α
Η ισότητα ισχύει αν και μόνο αν α  1.
Απόλυτη Τιμή Πραγματικού Αριθμού
Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α συμβολίζεται με α και ορίζεται

από τον τύπο
 α, αν α  0
α 
α, αν α  0
 Γεωμετρικά, η απόλυτη τιμή του α παριστάνει την απόσταση της εικόνας του
αριθμού α από την εικόνα του αριθμού 0.
 0 α 
 
α
 Γεωμετρικά, η απόλυτη τιμή της διαφοράς α  β παριστάνει την απόσταση

των αριθμών α και β.
 α β 
 
α β
Ιδιότητες
 α  α  0 για κάθε α 
 α  α και α  α για κάθε α 
 α  α 2 για κάθε α 
2
 Αν θ  0, τότε x  θ  x  θ ή x  θ
 x  α  x  α ή x  α
 α  β  α  β για κάθε α,β 

α α
  για κάθε α,β  με β  0
β β
 α  β  α  β για κάθε α,β 
 Αν θ  0, τότε x  θ  θ  x  θ
 Αν θ  0, τότε x  θ  x  θ ή x  θ
Ρίζες Πραγματικών Αριθμών
Αν α  0, η α παριστάνει τη μη αρνητική λύση της εξίσωσης x 2  α.
Ιδιότητες
 α 2  α για κάθε α 
 α  β  αβ για κάθε α, β  0
α α
  για κάθε α  0 και β  0.
β β
Αν α  0, η ν α παριστάνει τη μη αρνητική λύση της εξίσωση x ν  α .
Ιδιότητες
 α
ν
 Αν α  0, τότε ν
 α και ν
αν  α
 Αν α  0 και ν άρτιος, τότε ν

αν  α
 ν
α  ν β  ν αβ για κάθε α,β  0
ν
α α
  ν για κάθε α  0 και β  0
ν
β β
 ν
α νβ  α ν β για κάθε α,β  0
μ
Για κάθε α  0, μ  και ν  *, ορίζουμε α ν  ν αμ .

μ
Επίσης, για κάθε μ, ν  *, ορίζουμε 0 ν  ν 0μ  0.
Η Εξίσωση xν = a
 Aν α  0 και ν περιττός φυσικός αριθμός, τότε

x ν  α  x  ν α.
 Aν α  0 και ν άρτιος φυσικός αριθμός, τότε

x ν  α  x   ν α.
 Aν α  0 και ν περιττός φυσικός αριθμός, τότε

xν  α  x   ν α .
 Aν α  0 και ν άρτιος φυσικός αριθμός, τότε η εξίσωση x ν  α είναι αδύνατη.
Εξισώσεις 2ου Βαθμού
Έστω η εξίσωση αx 2  βx  γ  0, α  0 με διακρίνουσα Δ  β2  4αγ .

 Aν Δ  0 , η εξίσωση έχει δύο ρίζες άνισες
β  Δ
x1,2 
2α
 Aν Δ  0, η εξίσωση έχει μία διπλή ρίζα
β
x0  .
2α
 Aν Δ  0 , η εξίσωση είναι αδύνατη στο .
 Aν η εξίσωση αx  βx  γ  0, α  0 έχει πραγματικές ρίζες x1 , x 2 ισχύουν οι
2
τύποι
β γ
x1  x 2   και x1  x 2 
α α
που είναι γνωστοί ως τύποι του Vieta.
Aνισώσεις 2ου Βαθμού
Έστω το τριώνυμο αx 2  βx  γ, α  0 με διακρίνουσα

Δ  β2  4αγ
● Αν Δ  0, τότε
αx 2  βx  γ  α  x  x1  x  x 2 
όπου x1 , x 2 οι ρίζες του τριωνύμου.
Στην περίπτωση αυτή το πρόσημο του τριωνύμου φαίνεται στον πίνακα
x  x1 x2 
πρόσημο πρόσημο πρόσημο
αx 2  βx  γ 0 0
του α του –α του α
● Αν Δ  0, τότε
2
 β 
αx 2  βx  γ  α  x  
 2α 
β
x   
2α
πρόσημο πρόσημο
αx 2  βx  γ 0
του α του α
● Αν Δ  0, τότε
 β 
2
Δ 
αx 2  βx  γ  α  x    2.
 2α  4α 
x  
πρόσημο
αx 2  βx  γ
του α
Eξίσωση Ευθείας
● Έστω  ε  μία ευθεία που τέμνει τον άξο-

y
να x x στο σημείο Α. Ονομάζουμε γωνία ε
που σχηματίζει η  ε  με τον άξονα xx ,
τη γωνία ω που διαγράφει η ημιευθεία Ο ω
Ax, όταν στραφεί γύρω από το Α κατά Α x
τη θετική φορά μέχρι να πέσει πάνω στην
ευθεία  ε  . Αν η ευθεία  ε  είναι παράλ-
ληλη προς τον άξονα x x ή συμπίπτει με αυτόν, τότε ορίζουμε ω  0. Δηλαδή,
σε κάθε περίπτωση ισχύει
0  ω  180.
Ονομάζουμε συντελεστή διεύθυνσης ή κλίση μιας ευθείας  ε  τον αριθμό
α  εφω, ω  90.
Αν ω  90, δηλαδή αν η ευθεία  ε  είναι κάθετη στον άξονα x x, τότε δεν
ορίζουμε γι’ αυτήν συντελεστή διεύθυνσης.
● Η εξίσωση y  αx  β παριστάνει ευθεία η οποία έχει συντελεστή διεύθυνσης α

και τέμνει τον άξονα yy στο σημείο B  0, β  .
● Η εξίσωση y  β παριστάνει ευθεία η οποία είναι παράλληλη προς τον άξονα x x

όταν β  0 ή συμπίπτει με αυτόν όταν β  0.
● Η ευθεία y  αx παριστάνει ευθεία η οποία έχει συντελεστή διεύθυνσης α και

διέρχεται από την αρχή των αξόνων O  0, 0  .
● Έστω οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  με εξισώσεις y  α1x  β1 , y  α2 x  β2 αντίστοιχα.

Έχουμε:
 α1  α 2 , αν και μόνο αν οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  τέμνονται.
 α1  α2 και β1  β2 , αν και μόνο αν οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  είναι παράλληλες.
 α1  α2 και β1  β2 , αν και μόνο αν οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  ταυτίζονται.
Καρτεσιανές Συντεταγμένες
● Συμμετρία ως προς άξονες

y
xx, yy
Β  α,β  A  α,β 
 
● Συμμετρία ως προς την αρχή
Ο x
των αξόνων Ο  0, 0   
Γ  α,  β  Δ  α,  β 
● Συμμετρία ως προς την ευθεία y

yx
yx Μ  α,β 

 Μ β, α 
Ο x
● Η απόσταση των σημείων Α  x1 , y1 
και B  x 2 , y2  δίνεται από τον τύπο
 AB   x  x1    y2  y1  .
2 2
2
Άρτιες και Περιττές Συναρτήσεις
Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού ένα

σύνολο Α, λέγεται άρτια αν και μόνο αν
για κάθε x A ισχύει
x A και f  x   f  x 
● Η γραφική παράσταση μιας άρτιας
συνάρτησης έχει άξονα συμμετρίας
τον άξονα y y.
Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού ένα

σύνολο Α, λέγεται περιττή αν και μόνο αν
για κάθε x A ισχύει
x A και f  x   f  x 
● Η γραφική παράσταση μιας περιττής
συνάρτησης έχει κέντρο συμμετρίας
την αρχή των αξόνων.
Κατακόρυφη – Οριζόντια Μετατόπιση Καμπύλης
● Η γραφική παράσταση της συ-

νάρτησης y Cf
f  x   φ  x   c,
όπου c 0 , προκύπτει από μία Cφ
κατακόρυφη μετατόπιση της
c Cg
γραφικής παράστασης της φ
κατά c μονάδες προς τα πάνω.
x Ο x
νάρτησης
gx  φx  c –c
όπου c 0 , προκύπτει από μία
κατακόρυφη μετατόπιση της
γραφικής παράστασης της φ
κατά c μονάδες προς τα κάτω.

y
νάρτησης
f  x   φ  x  c ,
όπου c 0 προκύπτει από μία
Cg
οριζόντια μετατόπιση της γρα-
φικής παράστασης της φ κατά c
Cφ
μονάδες προς τα δεξιά. Cf
● Η γραφική παράσταση της συ- –c Ο c x

νάρτησης
g  x   φ  x  c ,
όπου c 0 , προκύπτει από μία
οριζόντια μετατόπιση της γρα-
φικής παράστασης της φ κατά c
μονάδες προς τα αριστερά.
Μονάδες Μέτρησης Γωνιών
 Χρησιμοποιούμε δύο μονάδες μέτρησης γωνιών.

Τη μοίρα (1ο) και το ακτίνιο (1rad).
 Έστω γωνία ω η οποία είναι μ μοιρών και α ακτινίων. Ισχύει ο τύπος.
α μ
 .
π 180
Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Γωνίας ω με 0° < ω < 90°
Έστω ω οξεία γωνία ενός ορθογωνίου τριγώνου, x

η προσκείμενή της κάθετη πλευρά, y η απέναντί
της κάθετη πλευρά και ρ η υποτείνουσα.
Ονομάζουμε ημίτονο, συνημίτονο, εφαπτομένη ρ
και συνεφαπτομένη της γωνίας ω και συμβολί-
y
ζουμε με ημω, συνω, εφω και σφω αντίστοιχα τα ω
πηλίκα: x
y x y x
ημω  , συνω  , εφω  και σφω  .
ρ ρ x y
Τριγωνομετρικός Κύκλος
 Ένας κύκλος λέγεται τριγωνομετρικός όταν έχει κέντρο την αρχή Ο  0, 0  ενός
συστήματος συντεταγμένων Οxy και ακτίνα ρ  1.
 Έστω γωνία ω, της οποίας η τελική πλευρά τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο
σημείο Μ  x, y  . Παρατηρούμε ότι:
y y
ημω   y
ρ 1 y
B  0, 1
και 
 Μ  x, y 
συνω 
x x
  x. A  1, 0  ω A 1, 0 
ρ 1   
Ο x
Δηλαδή,
συνω = x = τετμημένη του σημείου Μ 
B  0,  1
και
ημω = y = τεταγμένη του σημείου Μ
Για το λόγο αυτό ο άξονας x x λέγεται και άξονας των συνημιτόνων, ενώ ο
άξονας yy λέγεται και άξονας των ημιτόνων.
 Οι τιμές του συνω και του ημω δεν μπορούν να υπερβούν κατ’ απόλυτη τιμή την
ακτίνα ρ = 1 του τριγωνομετρικού κύκλου. Δηλαδή, για κάθε ω  , ισχύει:
συνω  1 ή 1  συνω  1
και
ημω  1 ή 1  ημω  1
 Έστω γωνία ω, της οποίας η τελική πλευρά y

τέμνει τον τριγωνομετρικό κύκλο στο Σ σ : y 1
Β
σημείο M  x, y  . Θεωρούμε την εφαπτο-  
M ω
μένη ε : x  1 του κύκλου στο σημείο  
Α
A 1,0  και την εφαπτομένη σ :y  1 στο

Ε
σημείο B  0, 1 . ε : x 1
■ Αν η ευθεία ΟΜ τέμνει την (ε) στο

σημείο Ε, τότε ισχύει
εφω = τεταγμένη του σημείου Ε.
Για το λόγο αυτό η ευθεία ε: x =1 λέγεται άξονας των εφαπτομένων.
■ Αν η ευθεία ΟΜ τέμνει την (σ) στο σημείο Σ, τότε ισχύει
σφω = τετμημένη του σημείου Σ.
Για το λόγο αυτό η ευθεία σ: y =1 λέγεται άξονας των συνεφαπτομένων.
 Τα πρόσημα των τριγωνομετρικών αριθμών Τεταρτημόρια

μιας γωνίας ω, ανάλογα με το τεταρτημόριο α β γ δ
στο οποίο βρίσκεται η τελική πλευρά της ημω + + – –
συνω + – – +
γωνίας αυτής φαίνονται στον διπλανό εφω + – + –
πίνακα. σφω + – + –
Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Βασικών Γωνιών
Γωνία ω Τριγωνομετρκοί αριθμοί

σε μοίρες σε rad ημω συνω εφω σφω
Δεν
0° 0 0 1 0
ορίζεται
π 1 3 3
30° 3
6 2 2 3
π 2 2
45° 1 1
4 2 2
π 3 1 3
60° 3
3 2 2 3
π Δεν
90° 1 0 0
2 ορίζεται
Βασικές Τριγωνομετρικές Ταυτότητες
ημω
 ημ 2 ω  συν 2 ω  1  εφω 
συνω
συνω
 σφω   εφω  σφω  1
ημω
εφ2 ω
 συν 2 ω 
1
 ημ 2 ω 
1  εφ2 ω 1  εφ2 ω
Αναγωγή στο 1ο Τεταρτημόριο
Οι αντίθετες γωνίες έχουν το ίδιο συνημίτονο και αντίθετους τους άλλους τριγωνο-
μετρικούς αριθμούς. Δηλαδή,
 συν  ω  συνω  ημ  ω  ημω
 εφ  ω  εφω  σφ  ω  σφω

Οι γωνίες με άθροισμα 180° έχουν το ίδιο ημίτονο και αντίθετους τους άλλους
τριγωνομετρικούς αριθμούς. Δηλαδή,
 ημ 180  ω  ημω  συν 180  ω  συνω
 εφ 180  ω  εφω  σφ 180  ω  σφω
Οι γωνίες που διαφέρουν κατά 180° έχουν αντίθετο ημίτονο και συνημίτονο, ενώ
έχουν την ίδια εφαπτομένη και συνεφαπτομένη. Δηλαδή,
 ημ 180  ω  ημω  συν 180  ω  συνω
 εφ 180  ω  εφω  σφ 180  ω  σφω
Στις γωνίες με άθροισμα 90° το ημίτονο καθεμιάς ισούται με το συνημίτονο της άλλης
και η εφαπτομένη καθεμιάς με τη συνεφαπτομένη της άλλης. Δηλαδή,
 ημ  90  ω  συνω  συν  90  ω  ημω
 εφ  90  ω  σφω  σφ  90  ω  εφω
Οι Τριγωνομετρικές Συναρτήσεις
Μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέγεται περιοδική αν και μόνο αν υπάρχει

πραγματικός αριθμός Τ  0 τέτοιος, ώστε για κάθε x  A να ισχύει
x  T  A, x  T  A και f  x  T   f  x  T   f  x .
Ο πραγματικός αριθμός Τ λέγεται περίοδος της συνάρτησης f.
Έστω η συνάρτηση
f  x   ρημαx, x  , όπου α, ρ σταθεροί θετικοί αριθμοί.
● Η συνάρτηση f έχει μέγιστη τιμή ίση με ρ και ελάχιστη τιμή ίση με ρ.
2π
● H συνάρτηση f είναι περιοδική με περίοδο Τ  .
α
Τα παραπάνω συμπεράσματα ισχύουν και για τη συνάρτηση
f  x   ρσυναx, x  , όπου α, ρ σταθεροί θετικοί αριθμοί.
Η συνάρτηση
f  x   ημx
είναι:
● περιοδική με περίοδο 2π
y  ημx
 π 3π
● γνησίως αύξουσα στο διάστημα 0, 
 2 2
π
 π 3π 
● γνησίως φθίνουσα στο διάστημα  ,  2
2 2 
 3π 
● γνησίως αύξουσα στο διάστημα  , π  .
 2 
f  x   συνx
y  συνx
είναι:
● περιοδική με περίοδο 2π
● γνησίως φθίνουσα στο διάστημα  0, π  π 3π
2 2
● γνησίως αύξουσα στο διάστημα  π, 2π .
Η συνάρτηση f  x   εφx είναι: y

● περιοδική με περίοδο π
● γνησίως αύξουσα στο
 π π
διάστημα   ,  .
 2 2 
π O π 3π x
2 2 2
Βασικές Τριγωνομετρικές Εξισώσεις
● Οι ρίζες της εξίσωσης ημx  ημθ δίνονται από τους τύπους

 x  2κπ  θ

ή
 x  2κπ  π  θ, κ  .

● Οι ρίζες της εξίσωσης συνx  συνθ δίνονται από τους τύπους

 x  2κπ  θ

ή
 x  2κπ  θ, κ  .

● Οι ρίζες της εξίσωσης εφx  εφθ δίνονται από τον τύπο
x  κπ  θ, κ  .
● Από τον ίδιο τύπο δίνονται και οι ρίζες της εξίσωσης σφx  σφθ.
Πολυώνυμα
Ονομάζουμε πολυώνυμο του x κάθε παράσταση της μορφής
α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
όπου ν είναι ένας φυσικός αριθμός και α0 , α1,..., α ν είναι πραγματικοί αριθμοί.
● Τα μονώνυμα
α ν x ν , α ν 1x ν 1,...,α1x, α0
λέγονται όροι του πολυωνύμου και οι αριθμοί α ν , α ν 1,..., α1, α0 συντελεστές
αυτού. Ειδικότερα, ο αριθμός α 0 λέγεται σταθερός όρος του πολυωνύμου.
● Δύο πολυώνυμα είναι ίσα αν και μόνο αν οι αντίστοιχοι συντελεστές τους είναι
ίσοι.
● Ο βαθμός ενός πολυώνυμου Ρ  x  είναι ο μεγαλύτερος εκθέτης μη μηδενικού

μονωνύμου του Ρ  x  .
● Σταθερό πολυώνυμο λέγεται κάθε πολυώνυμο της μορφής
Ρ  x   c με c  .
● Μηδενικού βαθμού πολυώνυμο λέγεται κάθε πολυώνυμο της μορφής
Ρ  x   c με c  * .
● Μηδενικό πολυώνυμο λέγεται το πολυώνυμο
Ρx  0
για το οποίο δεν ορίζεται βαθμός.
● Ένας αριθμός ρ λέγεται ρίζα ενός πολυωνύμου Ρ  x  αν και μόνο αν ισχύει η
σχέση
P  ρ   0.
● Oνομάζουμε αριθμητική τιμή ενός πολυωνύμου Ρ  x  για x  ρ, τον πραγματικό
αριθμό που προκύπτει αν αντικαταστήσουμε το x με τον αριθμό ρ.
Διαίρεση Πολυωνύμων
Θεώρημα (Ταυτότητα της διαίρεσης)

Για κάθε ζεύγος πολυωνύμων Δ  x  και δ  x  με δ  x   0 υπάρχουν δύο μοναδικά
πολυώνυμα π  x  και υ  x  τέτοια, ώστε
Δ  x   δ  x  π  x   υ x ,
όπου το υ  x  ή είναι το μηδενικό πολυώνυμο ή έχει βαθμό μικρότερο από το βαθμό
του δ  x  .
Θεώρημα
Το υπόλοιπο της διαίρεσης ενός πολυωνύμου Ρ  x  με το x  ρ είναι ίσο με την τιμή
του πολυωνύμου για x  ρ . Δηλαδή, υ  Ρ  ρ  .
Θεώρημα
Ένα πολυώνυμο Ρ  x  διαιρείται με το x  ρ αν και μόνο αν το ρ είναι ρίζα του
Ρ  x  . Δηλαδή, αν και μόνο αν ισχύει η σχέση Ρ  ρ   0.
● Το σχήμα Horner είναι μία μέθοδος διαίρεσης πολυωνύμου Ρ  x  με πολυώνυμο

της μορφής x  ρ.
Πολυωνυμικές Εξισώσεις
Πολυωνυμική εξίσωση βαθμού ν ονομάζουμε κάθε εξίσωση της μορφής
α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α 0  0, με α ν  0
 Ρίζα αυτής της εξίσωσης ονομάζουμε κάθε ρίζα του πολυωνύμου

Ρ  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0 ,
δηλαδή κάθε αριθμό ρ, για τον οποίο ισχύει Ρ  ρ   0.
Θεώρημα (ακέραιων ριζών)

Αν ένας ακέραιος αριθμός ρ  0 είναι ρίζα ενός πολυωνύμου
Ρ  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
με ακέραιους συντελεστές, τότε ο ρ είναι διαιρέτης του σταθερού όρου α0.
Πρόσημο Γινομένου – Ανισώσεις Γινόμενο
 Για να μελετήσουμε ως προς το πρόσημο ένα γινόμενο

Ρ  x   Α  x   Β  x   .....  Φ  x  ,
όπου οι παράγοντες Α(x), Β(x),....,Φ(x) είναι πολυώνυμα 1ου ή 2ου βαθμού
βρίσκουμε χωριστά το πρόσημο κάθε παράγοντα και στη συνέχεια το πρόσημο
του Ρ  x  χρησιμοποιώντας τους γνωστούς κανόνες γινομένου προσήμων.
 Για να λύσουμε μια ανίσωση γινόμενο της μορφής

Α  x   Β  x   .....  Φ  x   0 ή  0
όπου οι παράγοντες Α  x  , Β  x  ,....,Φ  x  είναι πολυώνυμα 1ου ή 2ου βαθμού,

αρκεί να βρούμε το πρόσημο του γινομένου
P  x   Α  x   Β  x   .....  Φ  x  .
Κλασματικές Εξισώσεις
 Αρχικά βρίσκουμε το πεδίο ορισμού της εξίσωσης.
 Στη συνέχεια πολλαπλασιάζουμε όλα τα κλάσματα με το Ε.Κ.Π. των παρονο-

μαστών και μετασχηματίζουμε την εξίσωση σε ισοδύναμη πολυωνυμική.
Κλασματικές Ανισώσεις
 Αρχικά βρίσκουμε το πεδίο ορισμού της ανίσωσης.

 Στη συνέχεια μετασχηματίζουμε την ανίσωση σε ισοδύναμη που έχει τη μορφή
A  x A  x A  x A  x
0 ή 0 ή 0 ή  0.
B  x B  x B  x B  x
 Γνωρίζουμε ότι το πηλίκο και το γινόμενο δύο αριθμών είναι ομόσημα.
Επομένως:
A  x A  x
 0  A  x   B  x   0 και  0  A  x  B  x  0
B  x B  x
αφού, καμία από τις λύσεις των ανισώσεων
A  x   B  x   0 και A  x   B  x   0
δεν μηδενίζει το B(x) .
 Ισχύουν οι ισοδυναμίες:
A  x
■  0  A  x   B  x   0 και B  x   0
B  x
και
A  x
■  0  A  x   B  x   0 και B  x   0
B  x
Άρρητες Εξισώσεις
Πρόκειται για εξισώσεις με ριζικά, οι οποίες περιέχουν παραστάσεις του x στα
υπόριζα. Για την επίλυση αυτών των εξισώσεων εργαζόμαστε ως εξής:
 Αρχικά βρίσκουμε το πεδίο ορισμού της εξίσωσης.
 Στη συνέχεια μετασχηματίζουμε την εξίσωση στη μορφή
A  x  B  x (1)
από την οποία υψώνοντας στο τετράγωνο παίρνουμε την εξίσωση
A  x   B  x
2
(2)
η οποία δεν περιέχει ριζικά.
 Όμως η εξίσωση (2) προκύπτει ως συνέπεια και όχι ισοδύναμα από την εξίσωση
(1) και η συνεπαγωγή διευρύνει το σύνολο των λύσεων μιας εξίσωσης. Δηλαδή,
το σύνολο των λύσεων της εξίσωσης (1) είναι υποσύνολο του συνόλου των
λύσεων της εξίσωσης (2). Για αυτόν τον λόγο, είναι απαραίτητο να κάνουμε
επαλήθευση των ριζών που βρίσκουμε από την εξίσωση (2) και να διαπι-
στώσουμε αν αυτές είναι ή δεν είναι ρίζες και της αρχικής εξίσωσης.
 Η εξίσωση A(x)  B(x) είναι ισοδύναμη με το σύστημα
 A(x)   B(x)  2

 B(x)  0.
Η συνθήκη A(x)  0 είναι περιττή αφού καλύπτεται από τη σχέση
A(x)   B(x)  .
2
Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τη διαδικασία της επαλήθευσης, η οποία σε

κάποιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα δύσκολη.
Eκθετική Συνάρτηση
Ονομάζουμε εκθετική συνάρτηση με βάση έναν θετικό αριθμό α  1 τη συνάρτηση

f :  με τύπο
f  x   α x για κάθε x  .
 Η συνάρτηση f έχει σύνολο τιμών το f     0,   
 H εκθετική συνάρτηση
f  x   α x με α 1
y  αx , α  1
είναι γνησίως αύξουσα στο . Δηλαδή,
για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 ισχύει Α  0,1
f  x1   f  x 2  . Ισχύει λοιπόν η ισοδυναμία

α x1  α x2  x1  x 2 .
 H εκθετική συνάρτηση
f  x   α x με 0  α  1
είναι γνησίως φθίνουσα στο . Δηλαδή, y  αx , 0  α  1
Α  0,1
για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 ισχύει
f  x1   f  x 2  . Ισχύει λοιπόν η ισοδυναμία
α x1  α x2  x1  x 2 .
 Για τη συνάρτηση f ισχύει η ισοδυναμία
f  x1   f  x 2   x1  x 2 ,
δηλαδή
α x1  α x2  x1  x 2 .
Εκθετικές Εξισώσεις και Ανισώσεις
1η Κατηγορία
Πρόκειται για εξισώσεις – ανισώσεις που μετασχηματίζονται στις μορφές
α   α   α   α  
f x g x f x g x
ή
Τότε αξιοποιούμε:
 στις εξισώσεις, ιδιότητα των εκθετικών συναρτήσεων και λύνουμε την ισοδύναμη
εξίσωση f  x   g  x  .
 στις ανισώσεις, τη μονοτονία των εκθετικών συναρτήσεων και λύνουμε την

ισοδύναμη ανίσωση
f  x  g  x ή f  x  g  x ,
ανάλογα με το αν α  1 ή 0  α  1.
Παράδειγμα
Να λύσετε την εξίσωση 8x  32x  2.

Λύση
Έχουμε
8x  32x  2   23    25 
x2
 23x  25 x  2
x
 23x  25x 10  f (3x)  f (5x  10)

όπου f (x)  2x . Και επειδή, η εκθετική συνάρτηση f (x)  2x είναι 1 – 1 η τελευταία
εξίσωση ισοδύναμα γράφεται
3x  5x  10  2x  10  x  5.
2  4x
Να λύσετε την ανίσωση ex  1.
Λύση
Έχουμε
2  4x 2  4x
ex  1  ex  e0  f (x 2  4x)  f (0)
όπου, f (x)  ex . Και επειδή, η εκθετική συνάρτηση f (x)  ex είναι γνησίως αύξουσα
(e  1) η τελευταία ανίσωση ισοδύναμα γράφεται
x 2  4x  0  x(x  4)  0  0  x  4.
Πρόκειται για εξισώσεις – ανισώσεις που μετασχηματίζονται στις μορφές
κα    λα    μ  0
2f x f x
2f  x 
ή κα  λα    μ  0 κ  α    λ  α    μ  0.
f x 2f x f x
ή
Τότε, εκτελούμε την αντικατάσταση α    ω και οδηγούμαστε αρχικά σε δευτερο-
f x
βάθμιες εξισώσεις ή ανισώσεις με άγνωστο το ω.

Παρόμοια διαδικασία ακολουθούμε και σε εξισώσεις – ανισώσεις της μορφής
κ  α    λ  α    μ  α    ν  0 ή  0 ή  0 κ.λπ.
3f x 2f x f x
Να λύσετε την εξίσωση
32x 3  26  3x  1  0.
Λύση
Έχουμε
32x  3  26  3x  1  0  33  32x  26  3x  1  0
 27   3x   26  3x  1  0
2
Θέτοντας 3x  ω η τελευταία εξίσωση γράφεται

1
27ω2  26ω  1  0  ω  1 ή ω  .
27
■ Για ω  1 έχουμε 3x  1 που είναι αδύνατο, αφού ο αριθμός 1 δεν περιέχε-
ται στο σύνολο τιμών της εκθετικής συνάρτησης που είναι το διάστημα (0, ) .
1
■ Για ω  έχουμε
27
1
3x   3x  33  x  3.
27
Να λύσετε την ανίσωση
21 x  21 x  5.
Λύση
Έχουμε
2
21 x  21 x  5  2  2x  5
2x
 2  22x  2  5  2x  2  22x  5  2x  2  0
Θέτοντας 2x  ω η τελευταία ανίσωση γράφεται
1
2ω2  5ω  2  0   ω  2.
2
Δηλαδή
1
 2x  2  21  2x  21  1  x  1.
2
Λογάριθμοι
Ο lnθ είναι ο εκθέτης στον οποίο πρέπει να υψώσουμε τον αριθμό e για να βρούμε τον
θετικό αριθμό θ. Δηλαδή, αν θ  0 , τότε
ln θ  x  ex  θ
 ln ex  x για κάθε x 
 eln θ  θ για κάθε θ  0
 ln e  1
 ln1  0
 ln  θ1θ2   ln θ1  ln θ2 για κάθε θ1 , θ2  0
θ 
 ln  1   ln θ1  ln θ 2 για κάθε θ1 , θ2  0
 θ2 
 ln θκ  κ ln θ για κάθε θ  0 και κ 
Η Λογαριθμική Συνάρτηση f (x) = lnx
Ονομάζουμε λογαριθμική συνάρτηση με yx

βάση τον αριθμό e τη συνάρτηση
f :  0,    
y  ex
με τύπο
f  x   ln x για κάθε x   0,    .
● Η συνάρτηση f έχει σύνολο τιμών το y  ln x
f   0,      .
● Η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα. Δηλαδή, για κάθε x1 , x 2   0,    με
x1  x 2 ισχύει
f  x1   f  x 2  .
Ισχύει λοιπόν η ισοδυναμία ln x1  ln x 2  x1  x 2 .
● Για τη συνάρτηση f ισχύει η ισοδυναμία f  x1   f  x 2   x1  x 2 , δηλαδή
ln x1  ln x 2  x1  x 2 .
● Οι καμπύλες με εξισώσεις y  ln x και y  ex είναι συμμετρικές ως προς την
ευθεία y  x.
Λογαριθμικές Εξισώσεις και Ανισώσεις
Πρόκειται για εξισώσεις – ανισώσεις που μετασχηματίζονται με τις ιδιότητες των

λογαρίθμων στις μορφές
log f  x   log g  x  ή ln f  x   lng  x 

log f  x   log g  x  ή ln f  x   lng  x 
 Αρχικά, πριν μετασχηματίσουμε την εξίσωση ή την ανίσωση, βρίσκουμε το πεδίο

ορισμού της.
 Κατόπιν αξιοποιούμε:
■ στις εξισώσεις, ιδιότητα των λογαριθμικών συναρτήσεων και λύνουμε την
ισοδύναμη εξίσωση f  x   g  x  .
■ στις ανισώσεις, τη μονοτονία των λογαριθμικών συναρτήσεων (γνησίως
αύξουσες) και λύνουμε την ισοδύναμη ανίσωση f  x   g  x  .
Να λύσετε την εξίσωση

ln  4x  x 2   2ln 2  ln  x  1 .
Λύση
■ Η εξίσωση ορίζεται για κάθε x   τέτοιο, ώστε
4x  x 2  0  x(4  x)  0  0  x  4
και
x  1  0  x  1.
Δηλαδή, για κάθε x  (1, 4) .
■ Για αυτά τα x η δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γράφεται
ln  4x  x 2   ln 22  ln  x  1
 ln  4x  x 2   ln 4  x  1 
 4x  x 2  4  x  1
 4x  x 2  4x  4  x 2  4
Η τελευταία εξίσωση έχει ρίζες τους αριθμούς – 2 και 2. Όμως x  (1, 4) και
συνεπώς η δοθείσα εξίσωση έχει ακριβώς μία ρίζα. Τον αριθμό 2.
Πρόκειται για εξισώσεις – ανισώσεις που εμφανίζουν δυνάμεις λογαρίθμων.
 Αρχικά, βρίσκουμε το πεδίο ορισμού της εξίσωσης ή της ανίσωσης.
 Κατόπιν αξιοποιώντας τις ιδιότητες των λογαρίθμων εμφανίζουμε δυνάμεις του

ίδιου λογάριθμου και εκτελώντας κατάλληλη αντικατάσταση οδηγούμαστε στη
λύση πολυωνυμικής εξίσωσης – ανίσωσης.
Να λύσετε την ανίσωση
ln x  3
x
   e3 .
e
Λύση
■ Η ανίσωση ορίζεται για κάθε x  (0, ) .
■ Για αυτά τα x η δοθείσα ανίσωση ισοδύναμα γράφεται
ln x  3
x x
ln    ln e3   ln x  3 ln    ln e3
e e
  ln x  3 ln x  ln e   3ln e
  ln x  3 ln x  1  3
 ln 2 x  4ln x  0
Θέτοντας ln x  ω η παραπάνω ανίσωση γράφεται
ω2  4ω  0  ω  ω  4  0  ω  0 ή ω  4.
Δηλαδή,
ln x  0 ή ln x  4
 ln x  ln1 ή ln x  ln e 4
 x 1 ή x  e4 .
Όμως,
x  (0, )  x  0.
Επομένως, η δοθείσα ανίσωση έχει λύση τους αριθμούς
x  (0,1]  [e4 , ).
Όριο - Συνέχεια
Συνάρτησης
«Kι έτσι η ψυχή του απείρου

κατοικεί στις λεπτομέρειες.
Και στα στενότερα όρια δεν μπαίνει όριο.
Τι χαρά να διακρίνεις το λεπτό στην αιωνιότητα!
Το απέραντο να το διακρίνεις στο μικρό,
τι θειότητα!»
D. Bernoulli
Daniel Bernoulli
(1700 – 1782)
Σπουδαίος Ελβετός μαθηματικός και φυσικός, γιος και ανη-
ψιός των επίσης διάσημων μαθηματικών Γιόχαν και Γιά-
κομπ Μπερνούλι αντίστοιχα. Επηρεασμένος από τον πα-
τέρα του που διέπρεψε στον τομέα της ανάπτυξης του
απειροστικού λογισμού αλλά και του θείου του που συνει-
σέφερε στην πιθανοθεωρία τους χρήσιμους «αριθμούς του
Μπερνούλι», ο Ντανιέλ Μπερνούλι επιδόθηκε στη μελέτη
των διαφορικών εξισώσεων και της υδροδυναμικής
προσφέροντας στην επιστήμη ένα θεμελιώδες έργο.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Η Έννοια της Συνάρτησης & η Γραφική Παράσταση 39
Η Έννοια της Πραγματικής Συνάρτησης
Ορισμός
Έστω Α ένα μη κενό υποσύνολο του . Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με

πεδίο ορισμού το Α μια διαδικασία (κανόνα) f, με την οποία σε κάθε στοιχείο x  A
αντιστοιχίζουμε ένα μόνο πραγματικό αριθμό y. Τον αριθμό y ονομάζουμε τιμή της f
στο x και τον συμβολίζουμε με f  x  .
 Το γράμμα x, που παριστάνει οποιοδήποτε στοιχείο του Α ονομάζεται ανεξάρ-

τητη μεταβλητή, ενώ το γράμμα y, που παριστάνει την τιμή της f στο x,
ονομάζεται εξαρτημένη μεταβλητή.
 Για να δηλώσουμε ότι μία συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο Α, γρά-
φουμε f : A  .
 Το πεδίο ορισμού Α μιας συνάρτησης f συνήθως συμβολίζεται με Df.
 To σύνολο που έχει ως στοιχεία του μόνο τις τιμές της f σε όλα τα x  A ,
ονομάζεται σύνολο τιμών της f και συμβολίζεται με f  A  . Δηλαδή,

f  A   y y  f  x  για κάθε x  A 
 Όταν λέμε ότι «Η συνάρτηση f είναι ορισμένη σ’ ένα μη κενό σύνολο Β»
εννοούμε ότι το Β είναι υποσύνολο του πεδίου ορισμού της. Σ’ αυτή την πε-
ρίπτωση συμβολίζουμε με f  B το σύνολο τιμών της f σε κάθε x  B. Δηλαδή,

f  Β  y y  f  x  για κάθε x  Β
 Θα ασχοληθούμε μόνο με συναρτήσεις που το πεδίο ορισμού τους είναι διά-
στημα ή ένωση διαστημάτων.
Συντομογραφία συνάρτησης
Για να ορίσουμε μία συνάρτηση f αρκεί να ορίσουμε δύο στοιχεία:
 το πεδίο ορισμού της Α
 την τιμή της, f  x  για κάθε x  A.
Όμως, πολλές φορές περιγράφουμε μία συνάρτηση f δίνοντας μόνο τον τύπο της. Σε μία
τέτοια περίπτωση θεωρούμε συμβατικά ότι το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο όλων
των πραγματικών αριθμών x, για τους οποίους το f  x  έχει νόημα πραγματικού αριθμού.
To πεδίο ορισμού της συνάρτησης f  x   x  2 είναι το σύνολο A   2,   .
Γραφική Παράσταση Συνάρτησης

Ορισμός
Έστω συνάρτηση f : A  και Oxy ένα σύστημα συντεταγμένων στο επίπεδο.

Ονομάζουμε γραφική παράσταση της f και συμβολίζουμε συνήθως με Cf το σύνολο
των σημείων Μ  x, y  για τα οποία ισχύει y  f  x  , δηλαδή το σύνολο των σημείων
Μ  x, f  x   , x  A.
 Η γραφική παράσταση κάθε συνάρτησης f έχει εξίσωση y  f  x  .
 Δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής παράστασης της f με την ίδια τετμημένη.
Δηλαδή, κάθε κατακόρυφη ευθεία έχει με τη γραφική παράσταση της f το πολύ
ένα κοινό σημείο. Έτσι, στα παρακάτω σχήματα, η καμπύλη C1 είναι γραφική
παράσταση κάποιας συνάρτησης f, ενώ η καμπύλη C 2 όχι.
y y
A

C1
f x
M C2


B
O x O x
 Το πεδίο ορισμού κάθε συνάρτησης f είναι το σύνολο Α των τετμημένων των

σημείων της γραφικής της παράστασης.
y Παρατήρηση
Cf Αντιλαμβανόμαστε γεωμετρικά το πε-
δίο ορισμού Α της f ως προς την προ-
βολή της Cf στον άξονα x x.
O A x
 Το σύνολο τιμών κάθε συνάρτησης f είναι το σύνολο f  A  των τεταγμένων των

σημείων της γραφικής της παράστασης.
y
Παρατήρηση
Αντιλαμβανόμαστε γεωμετρικά το σύ-
f A Cf νολο τιμών f  A  της f ως την προβο-
λή της Cf στον άξονα yy.
O x
 Η τιμή της f σε κάθε x 0  A είναι η τε- y

x  x0
ταγμένη του σημείου τομής της ευθείας
x  x 0 με τη Cf .
f  x0   M  x 0 ,f  x 0  
Cf
O x0 x
Παράδειγμα y
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική
παράσταση μιας συνάρτησης f. Το πε- 3 
δίο ορισμού της f είναι το A  1, 4 και 2 
το σύνολο τιμών της το f  A   1, 3. 1 
O 1 2 3 4 x
 Αντίθετη συνάρτησης
Έστω συνάρτηση f : A  . Ονομά- y
ζουμε αντίθετη της f και συμβολίζου-
με με f τη συνάρτηση f : A  με
M  x,f  x   y  f x
τύπο 
 f  x   f  x  για κάθε x  A.
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης O x

f είναι συμμετρική της γραφικής πα- M  x,  f  x   y  f  x 
ράστασης της f ως προς τον άξονα x x.
 Απόλυτη τιμή συνάρτησης

Έστω συνάρτηση f : A  . Ονομά- y
ζουμε απόλυτη τιμή της f και συμβολί-
ζουμε με f τη συνάρτηση f : A  y  f x
με τύπο
f  x   f  x  για κάθε x  A.
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης O x
f αποτελείται από τα τμήματα της Cf y  f x
που βρίσκονται πάνω από τον άξονα

x x , πάνω στον άξονα x x και από τα
συμμετρικά ως προς τον άξονα x x των
τμημάτων της Cf που βρίσκονται κάτω
από αυτόν τον άξονα.
Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων
Η συνάρτηση f  x   αx  β
y y y
O x O x O x
α0 α0 α0
Η συνάρτηση f  x   αx2 , α  0
y y
O x
O x
α0 α0
Η συνάρτηση f  x   αx3 , α  0
y y
O x O x
α0 α0
α
Η συνάρτηση, f  x   ,α0
x
y y
x
O x O
α0 α0
1
Η συνάρτηση f  x   x Η συνάρτηση f  x  
x
y y
O x O x
Η συνάρτηση f  x   x Η συνάρτηση g  x   x
y y
O x O x
Η συνάρτηση f  x   ημx Η συνάρτηση f  x   συνx
y y
1 1
O π 2π x O π 2π x
1 1
Η συνάρτηση f  x   εφx
π O π 3π x

2 2 2
Η συνάρτηση, f  x   α x , 0  α  1
y y
α
1 1
α
O 1 x O 1 x
α 1 α 1
Η συνάρτηση f  x   lnx Η συνάρτηση f  x   lnx
y y
O 1 e x O 1 x
Λυμένες Ασκήσεις
1. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f με τύπο:

x2
 
3
i) f  x  ii) f  x   x  ln 8  x3 .
x  4x  3
2
Λύση
i) To πεδίο ορισμού της συνάρτησης f αποτελείται Σημείωση

από εκείνα τα x  , ώστε Όταν δίνεται μόνο ο τύπος
x20 και x 2  4x  3  0. μιας συνάρτησης f, τότε
Δηλαδή, θεωρούμε συμβατικά ότι το
πεδίο ορισμού της f είναι το
x2 και x  1 και x  3.
σύνολο όλων των πραγματι-
Επομένως,
κών αριθμών x, για τους
Df   2,3   3,   . οποίους το f  x  έχει νόημα
πραγματικού αριθμού.
ii) To πεδίο ορισμού της συνάρτησης f αποτελείται
από εκείνα τα x  , ώστε
x0 και 8  x3  0 .
Δηλαδή,
x0 και x3  8  x  2.
Επομένως,
Df  0, 2  .
2. Δίνεται η συνάρτηση
x2  3
f  x  .
x2  5x  6
i) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f.
ii) Nα αποδείξετε ότι ο αριθμός 1 ανήκει στο σύνολο τιμών της f.
iii) Να εξετάσετε αν ο αριθμός 1 ανήκει στο σύνολο τιμών της f.
Λύση
i) Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f αποτελείται από εκείνα τα x  για τα
οποία ισχύει
x 2  5x  6  0  x  2 και x  3.
Άρα, Df   2,3.
ii) Για x  2,3 έχουμε Σημείωση

Έστω συνάρτηση f με πεδίο
x 3
2
f x 1  1 ορισμού ένα σύνολο Α. Ο αριθμός
x  5x  6
2
κ ανήκει στο σύνολο τιμών της f
 x 2  3  x 2  5x  6 αν και μόνο αν υπάρχει x 0  A τέ-
τοιος, ώστε
3
 5x  3  x   Df . f  x0   κ .
5
Δηλαδή, αν και μόνο αν η εξίσωση
Επομένως,
f x  κ
 3
f    1. έχει τουλάχιστον μία λύση στο
5 σύνολο Α.
Άρα, ο αριθμός 1 ανήκει στο σύνολο
τιμών της συνάρτησης f.
iii) Για x  2,3 έχουμε
x2  3
f  x   1   1
x 2  5x  6
 x 2  3  x 2  5x  6
 2x 2  5x  9  0 .
Παρατηρούμε ότι η τελευταία εξίσωση, άρα και η αρχική, είναι αδύνατη αφού
είναι εξίσωση 2ου βαθμού με διακρίνουσα Δ  47  0 . Άρα, ο αριθμός 1 δεν
είναι τιμή της f δηλαδή, δεν ανήκει στο σύνολο τιμών της f.
f  x   x2  9x  8, x  .
Να βρείτε:
i) τα κοινά σημεία της γραφικής παράστασης της f με τους άξονες
xx και y y
ii) τις τιμές του x  για τις οποίες η γραφική παράσταση της f
βρίσκεται πάνω από τον άξονα xx .
Λύση
i) ● Έχουμε Df  και
Μεθοδολογία
f  x   0  x 2  9x  8  0 Για να βρούμε τα κοινά σημεία της
 x 1 ή x  8 . Cf με τον άξονα x x αρκεί να
Άρα, η γραφική παράσταση της f
λύσουμε την εξίσωση
έχει ακριβώς δύο κοινά σημεία με
f  x   0.
τον άξονα x x. Τα σημεία A 1,0 
και B 8,0  .
● Είναι Μεθοδολογία
f  0   02  9  0  8  8. Για να βρούμε το κοινό σημείο της
Cf με τον άξονα yy αρκεί να
Δηλαδή, η γραφική παράσταση της f
έχει κοινό σημείο με τον άξονα yy, βρούμε την τιμή f  0  . Είναι φανερό
το σημείο Γ  0,8 . ότι το παραπάνω σημείο υπάρχει αν
και μόνο αν ο αριθμός 0 ανήκει στο
ii) Η Cf βρίσκεται πάνω από τον άξονα
πεδίο ορισμού της συνάρτησης f.
xx, αν και μόνο αν
f  x   0.
Δηλαδή, Μεθοδολογία
x 2  9x  8  0 Για να βρούμε τις τιμές του x 
για τις οποίες η Cf βρίσκεται πάνω
  από τον άξονα x x , αρκεί να λύ-

σουμε την ανίσωση
f  x   0.
ή ισοδύναμα
x   ,1  8,    .
4. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική

y
παράσταση μιας συνάρτησης f : A  .
i) Να βρείτε το σύνολο Α. 8
ii) Να βρείτε το σύνολο f  A  .
4  
iii) Να λύσετε την εξίσωση f  x   8. 2
iv) Nα βρείτε το πλήθος των ριζών της O 1 3 5 6 x
εξίσωσης f  x   7.
Λύση
i) To σύνολο Α, δηλαδή το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των τετμημένων
των σημείων της Cf. Eπομένως, A  1, 6.
ii) To σύνολο f  A  , δηλαδή το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο των τεταγμένων
των σημείων της Cf . Eπομένως, f  A    2,8.
iii) Oι ρίζες της εξίσωσης f  x   8 είναι οι τετμημένες των κοινών σημείων της Cf
με την ευθεία y  8. Παρατηρούμε ότι η Cf και η ευθεία y  8 έχουν ένα μόνο
κοινό σημείο που έχει συντεταγμένες  3,8 . Οπότε f  x   8  x  3.
iv) Παρατηρούμε ότι η Cf και η ευθεία y  7 έχουν ακριβώς δύο κοινά σημεία.
Άρα, η εξίσωση f  x   7 έχει ακριβώς δύο πραγματικές ρίζες.
5. Δίνονται οι συναρτήσεις
f  x   x3  4x  1, x 
και
g  x   12x  1, x  .
Να βρείτε:
i) τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f
και g
ii) τις τιμές του x  για τις οποίες η γραφική παράσταση της
συνάρτησης f βρίσκεται πάνω από τη γραφική παράσταση της
συνάρτησης g.
Λύση
i) Έχουμε Df  Dg  και Μεθοδολογία

Για να βρούμε τα κοινά σημεία
f  x   g  x   x3  4x  1  12x  1 των Cf και Cg αρκεί να λύσουμε
 x3  16x  0 την εξίσωση
f  x   g  x .

 x x 2  16  0 
x0 ή x 2  16  0
x0 ή x4 ή x  4. Για να βρούμε τις τιμές του
Επίσης, x  για τις οποίες η Cf βρί-
g  0  1, g  4   49 και g  4   47 . σκεται πάνω από τη Cg αρκεί να
Άρα, τα κοινά σημεία των Cf και Cg είναι: λύσουμε την ανίσωση
A  0, 1 , B  4, 49 και Γ  4,  47  . f  x   g  x .
ii) Οι ζητούμενες τιμές του x  είναι εκείνες για τις οποίες ισχύει
f  x   g  x   x3  4x  1  12x  1  x3  16x  0
 
 x x 2  16  0  x  x  4 x  4   0.
 –4 0 4 
– 0 + 0 – 0 +
Δηλαδή,
x   4,0   4,    .
 x3 , x  0
f  x  
 ln x, x  0.
i) Να παραστήσετε γραφικά τη συνάρτηση f.
ii) Από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f να προσδιορίσετε
το σύνολο τιμών της.
iii) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f  x   κ για τις
διάφορες τιμές του κ  .
Λύση
i) Έχουμε Df  .
y  ln x
Η γραφική παράσταση της f αποτελείται
από τα σημεία της καμπύλης
y  x 3 με x  0
και τα σημεία της καμπύλης
y  ln x με x  0.
y  x3 , x  0
ii) Παρατηρούμε ότι κάθε ευθεία παράλληλη Σημείωση

στον άξονα x x έχει ένα τουλάχιστον Το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης
κοινό σημείο με τη Cf . Δηλαδή, κάθε f :A  είναι το σύνολο f  A 
πραγματικός αριθμός είναι τεταγμένη ενός
των τεταγμένων των σημείων της
τουλάχιστον σημείου της Cf . Άρα, το
γραφικής της παράστασης.
σύνολο τιμών της f είναι το .
iii) Σημείωση
H εξίσωση f x  κ
έχει ακριβώς τόσες
ρίζες όσα είναι και τα
κοινά σημεία της Cf με
την ευθεία y  κ.
yκ
Παρατηρούμε ότι η ευθεία y  κ έχει:

● ακριβώς δύο κοινά σημεία με την Cf , αν κ   , 0.
● ακριβώς ένα κοινό σημείο με την Cf , αν κ   0,    .
Δηλαδή, η εξίσωση f  x   κ έχει:
● ακριβώς δύο ρίζες, αν κ   , 0.
● ακριβώς μία ρίζα, αν κ   0,    .
λx  5
f  x 
x  λx  1
2
η οποία έχει πεδίο ορισμού το σύνολο .

i) Να αποδείξετε ότι λ   2, 2  .
ii) Να βρείτε την τιμή του λ για την οποία η Cf διέρχεται από το
σημείο A 1, λ  1 .
Λύση
i) H συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο αν και μόνο αν η εξίσωση
x  λx  1  0
2
είναι αδύνατη στο . Και αυτό συμβαίνει ακριβώς, τότε όταν έχει διακρίνουσα
Δ  0. Δηλαδή,
λ2  4  0  λ   2, 2 .
ii) H Cf διέρχεται από το σημείο A 1, λ  1 αν και μόνο αν ισχύει η σχέση

f 1  λ  1.
Δηλαδή,
λ5 λ5
 λ 1   λ  1  λ  5   λ  1 λ  2 
1 λ 1 λ2
 λ  5  λ2  3λ  2  λ2  2λ  3  0
 λ  1 ή λ  3.
Και επειδή λ   2, 2  συμπεραίνουμε ότι λ  1.
8. Έστω η συνάρτηση f :  με τύπο

f  x   x2  4x  3 για κάθε x 
και η ευθεία  ε  με εξίσωση y  κ, κ  .
i) Να βρείτε τις τιμές του κ , για τις οποίες η ευθεία (ε) έχει ένα τουλά-
χιστο κοινό σημείο με τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.
ii) Ποιο είναι το σύνολο τιμών της συνάρτησης f ;
Λύση
y
Cf
i) H ευθεία (ε) έχει ένα τουλάχιστον κοινό
σημείο με τη γραφική παράσταση της f,
αν και μόνο αν η εξίσωση
yκ
f x  κ
έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα. O 2
1 3
Όμως, η παραπάνω εξίσωση ισοδύναμα –1
γράφεται 1
x  4x   3  κ   0 .
2
Και είναι γνωστό ότι έχει μία τουλάχι- Μεθοδολογία

στον πραγματική ρίζα, αν και μόνο αν Για να βρούμε τα κοινά σημεία της
ισχύει η σχέση ευθείας y  κ με την Cf , λύνουμε
Δ  0   4   4  3  κ   0 την εξίσωση
2
f x  κ .
 16  12  4κ  0
 κ  1.
Σημείωση
ii) Σχετικά με το σύνολο τιμών της f πα- Το σύνολο τιμών της f αποτελείται
ρατηρούμε ότι όλοι οι αριθμοί κ  1 και από εκείνους τους κ  που είναι
μόνο αυτοί είναι τιμές της f. Άρα, το τιμές της f. Δηλαδή, εκείνους τους
ζητούμενο σύνολο τιμών είναι το κ  για τους οποίους η εξίσωση
f     1,   . f x  κ
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο Df .
9. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,     με τύπο

2x
f  x  για κάθε x   0,    .
x1
Να βρείτε τις τιμές του λ  για τις οποίες η εξίσωση f  x   λ έχει
μία τουλάχιστον λύση. Ποιο είναι το σύνολο τιμών της συνάρτησης f;
Λύση
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο Μεθοδολογία
A  0,    . Έχουμε: Αναζητούμε τις τιμές του λ  για
2x τις οποίες η εξίσωση
f x  λ   λ  2x  λ  x  1
x 1 f x  λ
 2x  λx  λ  2x  λx  λ
έχει μία τουλάχιστον λύση, ως
 2  λ x  λ προς x, στο Α. Έτσι, η παραπάνω
Η τελευταία εξίσωση έχει λύση, ως προς το x, εξίσωση γράφεται ισοδύναμα
λ
στο A  0,    την x  αν και μόνο  2  λ  x  λ και έχει λύση την
2λ
αν ισχύουν: λ
x αν και μόνο αν λ  2.
λ 2λ
λ  2 και 0.
2λ Όμως, η λύση αυτή πρέπει να ανή-
Δηλαδή, λ  2 και λ  2  λ   0 κει στο πεδίο ορισμού A  0,   
ή ισοδύναμα λ  0, 2  . της συνάρτησης f. Δηλαδή,
To σύνολο τιμών της f αποτελείται ακριβώς λ
από τις τιμές του λ που βρήκαμε παραπάνω.  0.
2λ
Επομένως,
f  A   0, 2  .
10. Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης

f  x   x  1.
Λύση
y
α΄ τρόπος: Cf
H συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο
. Το σύνολο τιμών της f αποτελείται από τις
τιμές του y  για τις οποίες η εξίσωση
1
f  x   y έχει μία τουλάχιστον λύση, ως προς
O x
x, στο .
Έχουμε λοιπόν: Σημείωση

f  x   y  x  1  y  x  y  1. Για να βρούμε το σύνολο τιμών
μιας συνάρτησης f : A 
Η τελευταία εξίσωση έχει λύση ως προς x  αρκεί να βρούμε τις τιμές του
αν και μόνο αν ισχύει y  1  0 ή ισοδύναμα y  για τις οποίες η εξίσωση
y  1. Άρα, το σύνολο τιμών της f είναι το f x  y
f   1,    . έχει μία τουλάχιστον λύση, ως
προς x, στο Α.
β΄ τρόπος:
Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f προκύ- y
Cf
πτει αν μετατοπίσουμε κατακόρυφα τη γραφική
παράσταση της συνάρτησης g  x   x κατά 1 1 1
1 1
μονάδα προς τα πάνω. Το σύνολο τιμών της f 1
1
είναι το σύνολο f   των τεταγμένων των 1
σημείων της γραφικής παράστασης. Επομένως, O x

f   1,    .
11. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε

f  x   f  2  x   0 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   0 έχει μία τουλάχιστον λύση.
Λύση
Με βάση τη δοθείσα σχέση, αρκεί να αποδεί- Σχόλιο
ξουμε ότι υπάρχει x 0  τέτοιος, ώστε Για να αποδείξουμε ότι η εξίσωση
f  x0   f  2  x0  . f  x   0 έχει μία τουλάχιστον
Προς τούτο, αρκεί να προσδιορίσουμε x 0  λύση, αρκεί να θέσουμε στη δο-
τέτοιο, ώστε θείσα σχέση όπου x έναν τέτοιο
x 0  2  x 0  2x 0  2  x 0  1. αριθμό x 0 , ώστε
Πράγματι, θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x 0  2 x 0 .

x το 1, έχουμε Οπότε, θα προκύψει
f 1  f  2  1  0  2f 1  0  f 1  0. f  x 0   f  x 0   0  2f  x 0   0
Άρα, η εξίσωση f  x   0 έχει μία τουλάχι-  f  x0   0
στον λύση, την x  1.
12. Έστω συνάρτηση f :  για την οποία ισχύει η σχέση
 f  x   4f  x   x  2 για κάθε x 
3
.
Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της συνάρτησης f.
Λύση
Η δοθείσα σχέση ισοδύναμα γράφεται Σχόλιο
Η δοθείσα σχέση είναι ισο-
f  x   f  x    4   x  2 για κάθε x 
2
  δύναμη με τη σχέση
x2 x2
 f x  για κάθε x  f x 
 f  x  f  x 
2
4 2
4
αφού  f  x    4  0 για κάθε x  για κάθε x  . Οπότε, οι

2
.
ρίζες και το πρόσημο της
Έχουμε λοιπόν:
f  x  συμπίπτουν με τις ρί-
x2
● f x  0  0 x20 x 2 ζες και το πρόσημο της πα-
 f  x 
2
4
ράστασης
x2 x2
● f x  0  0 x20 x2 .
 f  x   4  f  x 
2 2
4
x2
● f x  0  0 x20 x 2
 f  x 
2
4

f  x   f  y   f  x  y  για κάθε x, y 
και
f  x   0 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι
f  x   1 για κάθε x  .
Λύση
x Μεθοδολογία
Θέτουμε στη δοθείσα ισότητα, όπου y το .
2 Αρκεί να θέσουμε στη δοθείσα
Οπότε έχουμε
ισότητα όπου y τέτοια τιμή, ώστε
x x
f  x   f    f   για κάθε x  (1) να ισχύει
 
2 2 f  y  f  x  y.
Όμως, f  x   0 για κάθε x  . Άρα, Αρκεί λοιπόν
y  x  y  2y  x
x
f    0 για κάθε x  . (2) y .
x
2 2
Από τις σχέσεις (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι Θέτουμε λοιπόν στη δοθείσα
x
f  x   1 για κάθε x  . σχέση, όπου y το .
2

14. Έστω συνάρτηση f :  για την οποία ισχύει
1
2f  x   f    3x για κάθε x  * .
 x
Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
Λύση
Έχουμε Παρατήρηση
1
2f  x   f    3x για κάθε x  *. Η δοθείσα σχέση συνδέει τις
x 1
1 f  x  και f   .
Θέτοντας όπου x το προκύπτει x
x 1
1 3 Θέτοντας όπου x το προκύπτει
2f    f  x   για κάθε x  *. x
x x
ακόμη μια σχέση που συνδέει τις
Έχουμε λοιπόν το σύστημα 1
f  x  και f   .
 1 x
2f  x   f  x   3x για κάθε x  *
   Έτσι λοιπόν προκύπτει ένα σύ-

 2f    f  x   3 για κάθε x  *
1 στημα δύο συναρτησιακών σχέ-
  x  x σεων και από την επίλυσή του
βρίσκουμε την f  x  .
ή, ισοδύναμα
 1
4f  x   2f  x   6x για κάθε x  *
  

 2f  1   f  x   3 για κάθε x  *
  
x x
Από τις δύο τελευταίες ισότητες, αφαιρώντας κατά μέλη βρίσκουμε

3
3f  x   6x  για κάθε x  *
x
και τελικά
1
f  x   2x  για κάθε x  *.
x
Προτεινόμενες Ασκήσεις
1. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των παρακάτω συναρτήσεων:

2x  1
i) f  x   ii) f  x   1  x
x x
1 x2  1
iii) f  x   iv) f x  .
x2  x  2 x  2 x 3

x 1
i) f  x  
x 1
 4x ii) f  x   ln e2x  1  
x 2  2x
iii) f  x   2  x  x 2 iv) f x  .
ln  x  1

x 3 2x  5
i) f  x   ii) f  x  
x 1  2 3  x 1 x
4x x2  1
iii) f  x   iv) f x  .
ex  2 ln x  1
i) f  x  

ln x 2  1  ii) f  x   ln
x 1
ημx  συνx x2
x 1  3  x
iii) f  x   ln  x  3 iv) f x  ..
3x 2  3x  1

i) f  x   ln 16  x 2   1
ii) f  x   ln 1  
 x
iii) f  x   ln  e x

1 iv) f  x   ln  ln x  .
6. Να βρείτε τις τιμές του λ  για τις οποίες οι παρακάτω συναρτήσεις έχουν
πεδίο ορισμού το .
2x  3 x
i) f  x   2 ii) f x 
x  4x   x  
iii) f  x   x 2  x  1 iv) 
f  x   ln x 2  x  4 .
7. Να εξετάσετε αν ο αριθμός 2 ανήκει στο σύνολο τιμών της συνάρτησης f, όταν:
3x  1
i) f  x   2 ii) f  x   x  3  1
x 1
iii) f  x   ημx  συνx iv) f  x   ex  .
8. Για κάθε μία από τις παρακάτω συναρτήσεις f να βρείτε τις τιμές του   για
τις οποίες η εξίσωση f  x    έχει μία τουλάχιστον λύση. Στη συνέχεια, να
βρείτε το σύνολο τιμών τους.
i) f  x   x 2  4x ii) f x  3  x
1 5x
iii) f  x   iv) f x  , x  0.
x 1
2
x2
9. Να βρείτε το σύνολο τιμών των παρακάτω συναρτήσεων:

i) f  x   x  3  5 ii) f  x   ex  1
iii) f  x   ln x  4 iv) f  x   x 2  2x  3.
10. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γρα- y

φική παράσταση μιας συνάρτησης f
με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α.
i) Να βρείτε το σύνολο Α. 5 
ii) Να βρείτε το σύνολο f  A  . 4
iii) Να λύσετε τις εξισώσεις: 2 1

α) f  x   0 β) f  x   4
2 5 6 7 x
 3
iv) Να λύσετε τις ανισώσεις:
α) f  x   0 β) f  x   4.
11. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γρα-

y
φική παράσταση μιας συνάρτησης f
με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α.
5
i) Να βρείτε το σύνολο Α. Cf
ii) Να βρείτε το σύνολο f  A  . 2 
 1
iii) Να λύσετε την εξίσωση
-7 -3 67
 f  x   5f  x 
2
iv) Να λύσετε την ανίσωση -4

f  x   0.
12. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης

xα
f x 
x 3
διέρχεται από το σημείο M  4, 2  . Να βρείτε:
i) την τιμή του α
ii) τα κοινά σημεία της γραφικής παράστασης της f με τους άξονες x x και
yy.
3
iii) τα κοινά σημεία της γραφικής παράστασης της f με την ευθεία y  .
2
13. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης

f  x    x  α  ex  β
τέμνει τον άξονα yy στο σημείο με τεταγμένη 1 και την ευθεία x  1 στο
σημείο με τεταγμένη 2. Να βρείτε:
i) τις τιμές των α και β
ii) τα κοινά σημεία της γραφικής παράστασης της f με την ευθεία y  2x.
14. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παρά- y

σταση της συνάρτησης
f  x   x 2  βx  γ , x  .
y=1
4  γ  1  β2  4γ . O x
15. Ένα κομμάτι σύρμα μήκους 40 cm κόβεται σε δύο κομμάτια με μήκη x cm και
 40  x  cm. Στη συνέχεια λυγίζονται και τα δύο κομμάτια σε σχήμα
τετραγώνου. Να βρείτε το άθροισμα των εμβαδών των δύο τετραγώνων ως
συνάρτηση του x.
16. Δύο σημεία A  x, 0  και B  0, y  κινούνται πάνω στους άξονες x΄x και y΄y
αντιστοίχως, έτσι ώστε να ορίζουν με το σημείο K  2,1 τρίγωνο ορθογώνιο
στο Κ. Να εκφράσετε την περίμετρο και το εμβαδόν του τριγώνου ΚΑΒ ως
συνάρτηση του x.

ex  1, x  0
f x  
 ln x, x  0
Να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf :
i) με τον άξονα x x ii) με την ευθεία y  1.
18. Να βρείτε τις τιμές του x  για τις οποίες η γραφική παράσταση της
συνάρτησης f βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x, όταν:
i) f  x   x3  4x ii) f  x   e2x  1
x 4
iii) f  x   iv) f  x   1  ln x.
ln 2 x
19. Να βρείτε τις τιμές του x  για τις οποίες η γραφική παράσταση της συνάρ-
τησης f βρίσκεται πάνω από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης g, όταν:
i) f  x   x 2 και g  x   3x  2
ii) f  x   4 και g  x   x  1
ii) f  x   x 3  3x 2  2 και g  x   x 2  4x  1
iv) f  x   x 2  ex και g  x   x 2 ex  1.

f  x   ln 2 x  ln x 2 , x   0,    .
Να βρείτε:
i) τα κοινά σημεία της γραφικής παράστασης της f με τους άξονες x x και
yy.
ii) τις τιμές του x   0,    για τις οποίες η γραφική παράσταση της f
βρίσκεται πάνω από την ευθεία y  3.

f  x   x  x2 , x  .
i) Να βρείτε τις τιμές του x  για τις οποίες η Cf βρίσκεται πάνω από τον
άξονα x x.
ii) Aν η Cf βρίσκεται κάτω από την ευθεία y  x  κ για κάθε x  να
αποδείξετε ότι κ  1.
22. Να παραστήσετε γραφικά τη συνάρτηση:

1
i) f  x   x  1 ii) f  x   ln
x
1
 x .
2
iii) f  x   iv) f x 
x2
Από τη γραφική παράσταση της f να βρείτε το σύνολο τιμών της.

 ex , x  0
f x  
ln x, x  0.
i) Να παραστήσετε γραφικά τη συνάρτηση f.
ii) Nα βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f  x   α για τις διάφορες
τιμές του α  .
iii) Ποιο είναι το σύνολο τιμών της f;

f x 2
  f x  x 4
 x για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι η Cf έχει δύο, τουλάχιστον, κοινά σημεία με τον άξονα x x.

 f  x   f  x   x  1 για κάθε x 
3
.
Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της f.
26. Έστω συναρτήσεις f , g :  για τις οποίες ισχύει η σχέση

f  x   f  2 – x   2g  x  για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν ένα τουλάχι-
στον κοινό σημείο.
ii) Αν για την f ισχύει η σχέση
f 1 – x   2x – x 2 για κάθε x  ,
να βρείτε τους τύπους των f, g και το κοινό σημείο των γραφικών τους
παραστάσεων.
f  x   f  y    x  y   f  xy  για κάθε x, y  .
f  x   0 για κάθε x  .

2x
3f  x   f  x   για κάθε x  .
x2  1
Να βρείτε τον τύπο της f.

f  x   x για κάθε x 
και
f  x   f  x   0 για κάθε x  .
f  x   x για κάθε x  .
Ισότητα Συναρτήσεων
Ορισμός
Δύο συναρτήσεις f και g λέμε ότι είναι ίσες αν και μόνο αν έχουν το ίδιο πεδίο
ορισμού Α και ισχύει f  x   g  x  για κάθε x  A.
 Για να δηλώσουμε ότι δύο συναρτήσεις f και g είναι ίσες, γράφουμε f  g .

 Δύο συναρτήσεις f και g λέμε ότι είναι ίσες σε ένα σύνολο Γ, αν και μόνο αν το Γ
είναι υποσύνολο των Df και D g και ισχύει f  x   g  x  για κάθε x  Γ.
Οι συναρτήσεις f  x   x 2 και g  x   x είναι ίσες αφού ισχύει
f  x   g  x  για κάθε x  .

1
f  x   ln x 2 και g  x   ln x .
2
Να αποδείξετε ότι f  g.
Λύση
Το πεδίο ορισμού της f αποτελείται από εκείνα τα Σημείωση
x  για τα οποία ισχύει Δύο συναρτήσεις f και g
x 2  0  x  *. είναι ίσες αν και μόνο αν
Δηλαδή, Df  *. ● έχουν το ίδιο πεδίο
Το πεδίο ορισμού της g αποτελείται από εκείνα τα ορισμού Α και
x  για τα οποία ισχύει ● f  x   g  x  για κάθε
x  0  x  *.
x  A.
Δηλαδή, Dg  *. Επομένως,
Df  Dg  *.
Επίσης
1 1 1
f  x   ln x 2  ln x   2ln x  ln x  g  x  για κάθε x  *.
2
2 2 2
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι f  g.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Ισότητα Συναρτήσεων 63
16. Να αποδείξετε ότι οι συναρτήσεις

f  x   x  x  4  και g  x  x  x  4
δεν είναι ίσες. Στη συνέχεια, να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του για
το οποίο ισχύει
f  x  g  x .
Λύση
To πεδίο ορισμού της f αποτελείται από εκείνα τα x  , ώστε x  x  4   0 δηλαδή
x   , 0   4,    .
Άρα, Df   , 0   4,    .
To πεδίο ορισμού της g αποτελείται από εκείνα τα x  , ώστε x  0 και x  4  0,
δηλαδή x   4,    . Άρα, Dg   4,    . Οπότε, Df  Dg και συνεπώς f  g.
Στη συνέχεια, παρατηρούμε ότι οι συναρτήσεις f και g έχουν τον ίδιο τύπο. Οπότε, το
ευρύτερο υποσύνολο του για το οποίο ισχύει f  x   g  x  είναι το
Df  Dg   4,    .
17. Έστω συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το διάστημα A   1,    και

σύνολο τιμών το διάστημα f  A    2,    .
i) Αν ισχύει η σχέση f 2  4  5f  4   4  0 , να αποδείξετε ότι η Cf
έχει ένα τουλάχιστον κοινό σημείο με την ευθεία y  x.
ii) Aν για μια συνάρτηση g ισχύει η σχέση g  0   10 , να αποδείξετε
ότι g  f .
Λύση
i) Έχουμε
f 2  4   5f  4   4  0. f  4  1 ή f  4   4.
Αρκεί να αποδείξουμε
Και επειδή ότι η εξίσωση
f  4  f  A    2,    , f x  x
συμπεραίνουμε ότι f  4   4. Άρα, η Cf έχει ένα έχει μία τουλάχιστον
τουλάχιστον κοινό σημείο με την ευθεία y  x, το ρίζα στο Α.
σημείο Μ  4, 4  .
ii) Από τη δοθείσα σχέση g  0   10. συμπεραίνουμε ότι 0  Dg . Όμως,
0  Df  Α  1,    .
Επομένως, οι συναρτήσεις g και f δεν έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού και συνεπώς
δεν είναι ίσες.
Δηλαδή,
g  f.

18. Έστω οι συναρτήσεις f , g :  για τις οποίες ισχύει
f  x   g  x
2 2
 f  x   g  x   x για κάθε x  
.
2x
Λύση
Έχουμε
 f  x   g  x 
2 2
 f  x   g  x   x για κάθε x  *
2x
  f  x     g  x    2xf  x   2xg  x   2x 2 για κάθε x 
2 2
*
  f  x     g  x    2xf  x   2xg  x   2x 2  0 για κάθε x 
2 2
*
  f  x    2xf  x   x 2    g  x    2xg  x   x 2   0 για κάθε x 

2 2
*
   
 f  x   x   g  x   x   0 για κάθε x  *
2 2
  f  x   x  0 και g  x   x  0  για κάθε x  *

 f  x   g  x   x για κάθε x  *.
Άρα,
f  g.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Ισότητα Συναρτήσεων 65
30. Να εξετάσετε σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις ισχύει f  g . Στις

περιπτώσεις που ισχύει f  g , να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του για το
οποίο ισχύει f  x   g  x  .
1
i) f  x   και g  x   x 2  1  x
x 1  x
2
ii) f  x   ln ex και g  x   x
iii) f  x   ln x 2 και g  x   2ln x
iv) f  x   ln  x  1 x  2 και g  x   ln  x  1  ln  x  2  .
31. Να εξετάσετε αν οι συναρτήσεις

f  x   x2 1
και
g x  x 1  x 1
είναι ίσες.
32. Να εξετάσετε αν οι συναρτήσεις

x2  2 x  1
f x 
x2  1
και
x 1
gx  .
x 1
33. Να αποδείξετε ότι οι συναρτήσεις

x 3
f x 
x
και
x 3
gx 
x
δεν είναι ίσες. Στη συνέχεια, να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του για το
οποίο ισχύει
f  x   g  x .
34. Έστω οι συναρτήσεις f ,g :  για τις οποίες ισχύει
 f  x    g  x   2  2f  x   2g  x  για κάθε x  .
2 2
35. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε
f  x   x  1 για κάθε x 
και
g  x   g  x   2x   1  x 2 για κάθε x  .
Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης g βρίσκεται πάνω από την ευθεία

y  x για κάθε x  , να αποδείξετε ότι f  g.
f 2  x   g 2  x   αf  x  g  x  για κάθε x  .
i) Aν οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν κοινό σημείο

A  x 0 , y0  το οποίο δεν ανήκει στον άξονα x x, να αποδείξετε ότι α  2.
ii) Αν α  2, να αποδείξετε ότι f  g.
37. Να βρείτε τις τιμές των α, β, γ για τις οποίες οι συναρτήσεις

f  x   αx 2  x  1  βx  x  2   γ, x 
και
g  x   x 3  3x 2  8x  5, x 
38. Να βρείτε τις τιμές των α, β, γ για τις οποίες οι συναρτήσεις

α β
f x  
x 1 x  γ
και
5x  7
gx 
x  3x  2
2
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Πράξεις με Συναρτήσεις-Σύνθεση Συναρτήσεων 67
Πράξεις με Συναρτήσεις
Ορισμός
Έστω δύο συναρτήσεις f και g. Ονομάζουμε άθροισμα f + g, διαφορά f – g, γινόμενο

f
f  g και πηλίκο των συναρτήσεων f, g τις συναρτήσεις με τύπους
g
 f  g  x   f  x   g  x 
 f  g  x   f  x   g  x 
 f  g  x   f  x   g  x 
f  f  x
   x 
g g  x
 Το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων f  g, f  g και f  g είναι η τομή
Df  Dg των πεδίων ορισμού των συναρτήσεων f και g αντίστοιχα, δηλαδή το

σύνολο x x  Df και x  Dg . 
f
 Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το Df  Dg από το οποίο έχουν
g
εξαιρεθεί οι τιμές του x που μηδενίζουν τον παρονομαστή g  x  , δηλαδή το

σύνολο x x  Df και x  Dg με g  x   0 . 
Αν f  x   x, x  0,    και g  x   5  x, x   , 5 τότε
 f  g  x   f  x   g  x   x  5  x, x  0,5.
Σύνθεση Συναρτήσεων
Ορισμός
Έστω δύο συναρτήσεις f και g. Ονομάζουμε σύνθεση της f με την g και τη συμβολί-
ζουμε με gof τη συνάρτηση με τύπο
 gof  x   g  f  x   .
Το πεδίο ορισμού της gof αποτελείται από όλα τα στοιχεία x του πεδίου ορισμού της f
για τα οποία το f  x  ανήκει στο πεδίο ορισμού της g. Δηλαδή,

Dgof  x  Df f  x   Dg . 
 Η συνάρτηση gof ορίζεται αν και μόνο αν Dgof   δηλαδή,

αν και μόνο αν το σύστημα g f  x 
 x  Df

f  x   Dg
έχει λύση.
 Αν oι συναρτήσεις f και g έχουν πεδίο ορισμού το , τότε οι συναρτήσεις fog
και gof έχουν επίσης πεδίο ορισμού το .
 Αν f, g είναι δύο συναρτήσεις και ορίζονται οι gof και fog, τότε αυτές δεν είναι
υποχρεωτικά ίσες. Δηλαδή, γενικά
gof  fog.
 Αν f, g, h είναι τρεις συναρτήσεις και ορίζεται η ho  gof  , τότε ορίζεται και η
 hog  of και ισχύει
ho  gof    hog  of .
Τη συνάρτηση αυτή τη λέμε σύνθεση των f, g και h και τη συμβολίζουμε με
hogof.
Αν f  x   x3 , x  και g  x   2x  1, x  , τότε
g f  x   g  f  x    g  x 3   2x 3  1, x  .
19. Στο διπλανό σχήμα φαίνονται οι γραφικές y Cfog

ΕΞΥΠΝΗ παραστάσεις δύο συναρτήσεων g και f g ,  A  3, 4 
οι οποίες τέμνονται στο σημείο A  3, 4  . Να
αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f Cg
έχει ένα τουλάχιστον κοινό σημείο με την x
O
ευθεία y  x.
Λύση
Το σημείο A  3, 4  ανήκει στις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων g και f g .
Δηλαδή, ισχύουν οι σχέσεις
g  3  4 (1)
και
 f g 3  4
δηλαδή
f  g  3   4. (2)
Η σχέση (2) με βάση τη σχέση (1) γράφεται f  4   4. Δηλαδή, η γραφική παράσταση
της f διέρχεται από το σημείο B  4, 4  που είναι σημείο της ευθείας y  x. Άρα, η
γραφική παράσταση της f έχει ένα τουλάχιστον κοινό σημείο με την ευθεία y  x.

x
f  x  x  x και g  x  .
x1
Να βρείτε τις συναρτήσεις
f
f  g, fffg
g,
g, fg και .
g
Λύση
Το πεδίο ορισμού της f αποτελείται από εκείνα Σημείωση
τα x για τα οποία ισχύει x  0. Δηλαδή, Το άθροισμα f  g, η διαφορά
Df  0,    . f  g, το γινόμενο fg και το
Το πεδίο ορισμού της g αποτελείται από εκείνα f
τα x για τα οποία ισχύει πηλίκο δύο συναρτήσεων f, g
g
x  1  0  x  1.
είναι οι συναρτήσεις με αντίστοι-
Δηλαδή,
χους τύπους:
Dg   ,1  1,    .
 f  g  x   f  x   g  x 
Έχουμε λοιπόν:
 f  g  x   f  x   g  x 
● Df g  Df  Dg  0,1  1,  
 fg  x   f  x  g  x 
και
f  f x
 f  g  x   f  x   g  x   x  x
x  x  .
x 1 g gx
Το πεδίο ορισμού των f  g, f  g

 x  x   x  1  x f  g, f  g και fg είναι το σύνολο
x 1
Df  Dg ενώ το πεδίο ορισμού
x xx x  x x
2
 f
x 1 της είναι το σύνολο Df  Dg ,
g
x2  x x  x εξαιρουμένων των τιμών του x

x 1 για τα οποία ισχύει
για κάθε x  0,1  1,    . g  x   0.
● Df g  Df  Dg  0, 1  1,   
και
x
 f  g  x   f  x   g  x   x  x
x 1

 x  x   x  1  x
x 1
x xx x  x x
2

x 1
x 2  2x  x x  x
 για κάθε x  0,1  1,    .
x 1
● Dfg  Df  Dg  0,1  1,  

και
 fg  x   f  x  g  x 

 x x  x x 1 για κάθε x  0,1  1,    .
x
● gx  0   0  x  0.
x 1
Άρα,
D f   Df  Dg   0   0,1  1,   
g
και
f  f x
 x 
g gx
x x

x
x 1

 x  x   x  1 για κάθε x   0,1  1,    .
x

f  x   1  x και g  x   ln x.
Να βρείτε τη συνάρτηση fog.
Λύση
Tα πεδία ορισμού των f και g είναι Σημείωση
Df   , 1 Η συνάρτηση f g , δηλαδή η σύν-
θεση της g με την f, είναι η
και
συνάρτηση με τύπο
Dg   0,  
 fog  x   f  g  x  .
αντίστοιχα. Η συνάρτηση fog ορίζεται
ακριβώς για εκείνα τα x  , για τα Σχόλια
οποία ισχύουν ● Το πεδίο ορισμού της fog
x  Dg και g  x   Df . αποτελείται από όλα τα x  ,
για τα οποία το f  g  x   έχει
Δηλαδή,
νόημα. Δηλαδή, από όλα τα
x0
x  , ώστε
και x  Dg και g  x   Df .
ln x  1  ln x  ln e .
● Ο τύπος της fog είναι
Άρα,
 fog  x   f  g  x   .
0xe
Δηλαδή, προκύπτει αν στον
και συνεπώς τύπο της f θέσουμε όπου x το
Dfog   0, e. gx .
Ο τύπος της fog είναι
 fog  x   f  g  x    f  ln x   1  ln x για κάθε x   0,e.

22. Έστω f, g δύο συναρτήσεις ορισμένες στο για τις οποίες ισχύουν
f  x   4  x για κάθε x 
και
 gof  x   x2  x  1 για κάθε x  .
Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης g.
Λύση
Έχουμε
 gof  x   x 2  x  1 για κάθε x 
δηλαδή
g  f  x   x 2  x  1 για κάθε x .
Και επειδή
f  x   4  x για κάθε x
παίρνουμε
g  4  x   x2  x  1 για κάθε x . (1)
Από τη σχέση (1) θέτοντας Παρατήρηση

4x  y Εκτελώντας την αντι-
δηλαδή κατάσταση
x 4y y  f x
βρίσκουμε πρέπει να έχουμε υπό-

ψιν ότι η νέα μεταβλητή
g  y   4  y   4  y  1
2
y παίρνει τιμές από το

 16  8y  y2  4  y  1. σύνολο τιμών της f.
 y2  7y  13 για κάθε y  f  .
Όμως, το σύνολο τιμών της συνάρτησης f  x  14xx,, x  είναι το . Δηλαδή,
f  και επομένως
g  x   x 2  7x  13 για κάθε x .
23. Έστω συνάρτηση f : 0,     τέτοια, ώστε

 
f ex  x  ex για κάθε x  .
Λύση
Θέτουμε
y  ex  x  ln y .
Οπότε, η δοθείσα σχέση γράφεται
f  y   ln y  y για κάθε y   0,   
αφού το σύνολο τιμών της συνάρτησης e x είναι το διάστημα  0,    . Άρα,
f  x   ln x  x για κάθε x   0,    .
24. Έστω συναρτήσεις f ,g :  τέτοιες, ώστε

ΜΕΘΟΔΟΣ
 gof  x   x 2
για
x κάθε
1 x
και
g  x   x για κάθε x  .
Λύση
Έχουμε
Σχόλιο
g f  x   x για κάθε x 
2
Προφανώς είναι λάθος από τη
 g  f  x    x 2 για κάθε x  σχέση
 f  x   x 2 για κάθε x  .
 f  x   x 2 ή f  x   x 2 
για κάθε x  ,
Παρατηρούμε ότι μια λύση είναι η συνάρτηση
να συμπεράνουμε ότι
f  x   x 2 για κάθε x  . f  x   x 2 για κάθε x 
Μια άλλη λύση είναι η συνάρτηση ή
f  x   x 2 για κάθε x 
f  x   x 2 για κάθε x  .
δηλαδή ότι το πρόβλημα έχει
Επίσης, μια άλλη λύση είναι η συνάρτηση
ακριβώς δύο λύσεις. Είναι θέ-

 x , x  1
2
μα Μαθηματικής Λογικής!
f x   2
 x , x  1.

Τελικά, το πρόβλημα έχει άπειρες λύσεις, όλες τις συναρτήσεις της μορφής
 x2 , x  A
f x   2
x , x   A όπου Α  .
Δηλαδή, για κάθε υποσύνολο Α του προκύπτει και μια διαφορετική συνάρτηση f η
οποία αποτελεί λύση του προβλήματος.

f  f  x    4x  3 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι:
i) f  4x  3  4f  x   3 για κάθε x  .
ii) f  1  1
iii) f  x   x  x  1.
Λύση
i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x το f  x  , οπότε έχουμε

 
f f  f  x    4f  x   3 για κάθε x  .
Αξιοποιώντας εκ νέου τη δοθείσα σχέση, η τελευταία ισότητα γράφεται
f  4x  3  4f  x   3 για κάθε x  .
ii) Θέτουμε στη σχέση του ερωτήματος i) όπου x το 1 , οπότε προκύπτει

f  4  3  4f  1  3  f  1  4f  1  3
 f  1  1.
iii) Έχουμε:
● f  x   x και συνεπώς
f  f  x    f  x   4x  3  f  x   4x  3  x  x  1.
● Με βάση το ερώτημα ii), ο αριθμός x  1 επαληθεύει την εξίσωση
f  x   x.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι
f  x   x  x  1.

f x  x και gx  1 x .
Να βρείτε τις συναρτήσεις:
i) f  g ii) f –g
f
iii) f  g iv) .
g

4 4
f x  x  και gx  x  .
x x
i) f  g ii) f g
f g
iii) iv) .
g f
41. Έστω συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το διάστημα  0,1 . Να βρείτε το ευρύτερο

υποσύνολο του στο οποίο ορίζεται η συνάρτηση g με τύπο
g  x   f  x  1  f  ln x   1 .

f  x   x 2 και gx  1 x .
i) fog ii) gof.

x2 1 2x 2  1
f x  , g  x   2 και h  x   .
x 1 x 1  x2
h
i) Nα βρείτε τη συνάρτηση .
f
ii) Nα αποδείξετε ότι fog  h και να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του για
το οποίο ισχύει
 fog  x   h  x .
44. Έστω οι συναρτήσεις f ,g :  τέτοιες, ώστε

f  x   f  x  για κάθε x 
και
g  x   x για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι f g  f.
45. Δίνεται η συνάρτηση f :  με τύπο

f  x   αx  β για κάθε x 
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί. Να βρείτε τους α, β έτσι ώστε να ισχύει
 fof  x    2α  1 x  2 για κάθε x  .
46. Έστω f, g δυο συναρτήσεις ορισμένες στο , για τις οποίες ισχύουν
g  x   2x  1 και  fog  x   4x  1 για κάθε x  .
2
i) Να βρείτε τον τύπο της f.

ii) Nα βρείτε τη συνάρτηση fof.
47. Να βρείτε συνάρτηση f τέτοια, ώστε να ισχύει η σχέση:

i)  fog  x   x 2  x για κάθε x  , αν g  x   x – 1 για κάθε x  .
ii)  fog  x   ln x  ln 2 για κάθε x  0, αν g  x   2x για κάθε x  0 .

1
 fof  x   x για κάθε x  .
4
1  1
i) f  x   f  x  για κάθε x  ii) f  0  0 .
4  4

f  f  x    9x  8 για κάθε x  .
i) f  9x  8  9f  x   8 για κάθε x  ii) f 1  1
iii) f  x   x  x  1.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Moνοτονία και Ακρότατα Συνάρτησης 77
Μονοτονία Συνάρτησης
Ορισμός
Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι:
 γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν για
κάθε x1 , x 2  Δ με x1  x2 ισχύει
f  x1   f  x2  .
 γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν για
κάθε x1 , x 2  Δ με x1  x2 ισχύει
f  x1   f  x2  .
Η f είναι Η f είναι
y γνησίως y γνησίως
αύξουσα φθίνουσα
f  x2   στο f  x2   στο
f  x1   διάστημα Δ f  x1   διάστημα Δ
O x1 x2 x O x1 x2 x
Δ Δ
 Για να δηλώσουμε ότι μία συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα
Δ γράφουμε f Δ .
 Για να δηλώσουμε ότι μία συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα
Δ γράφουμε f Δ .
 Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι γνησίως μονότονη σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της αν και μόνο αν η f είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα στο Δ.
 Αν το πεδίο ορισμού της f είναι ένα διάστημα Δ και η f είναι γνησίως μονότονη
σ’ αυτό, τότε θα λέμε απλά, ότι η f είναι γνησίως μονότονη.
 Η συνάρτηση f  x   x 3 είναι γνησίως αύξουσα στο , αφού για κάθε
x1 , x 2  με x1  x 2 ισχύει x  x , δηλαδή f  x1   f  x 2  .
3
1
3
2
1
 Η συνάρτηση f  x   είναι γνησίως φθίνουσα στο διάστημα  0,    , αφού
x
1 1
για κάθε x1 , x 2   0,    με x1  x 2 ισχύει  δηλαδή f  x1   f  x 2  .
x1 x 2
Ακρότατα Συνάρτησης
Ορισμός
Μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α λέμε ότι:

 Παρουσιάζει στο x 0  A (ολικό) μέγιστο το f  x 0  αν και μόνο αν
f  x   f  x 0  για κάθε x  A .
 Παρουσιάζει στο x 0  A (ολικό) ελάχιστο το f  x 0  αν και μόνο αν
f  x   f  x 0  για κάθε x  A .
Η f παρουσιάζει Η f παρουσιάζει
y ολικό μέγιστο y ολικό ελάχιστο
στο x 0 , το f  x 0  στο x 0 , το f  x 0 
f  x0  
f  x0  
O x0 x O x0 x
 Υπάρχουν συναρτήσεις που παρουσιάζουν μόνο μέγιστο, άλλες μόνο ελάχιστο,

άλλες μέγιστο και ελάχιστο και άλλες ούτε μέγιστο, ούτε ελάχιστο.
 Το (ολικό) μέγιστο και το (ολικό) ελάχιστο μιας συνάρτησης f λέγονται ολικά
ακρότατα της f.
 Αν γνωρίζουμε το σύνολο τιμών της f, τότε βρίσκουμε εύκολα αν η f έχει ολικά
ακρότατα και ποια είναι αυτά.
 Η συνάρτηση f  x   1  x 2 παρουσιάζει ολικό μέγιστο στο x 0  0 το f  0   1 .
Πράγματι,
f  x   1  x 2  1 για κάθε x  και f  0   1.
Δηλαδή,
f  x   f  0  1 για κάθε x  .
 Η συνάρτηση f  x   x  4 παρουσιάζει ολικό ελάχιστο στο x 0  0 το f  0   4 .
Πράγματι,
f  x   x  4  4 για κάθε x  και f  0   4.
Δηλαδή,
f  x   f  0  4 για κάθε x  .
26. i) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f :  με τύπο

f  x   2x  4x για κάθε x 
είναι γνησίως αύξουσα.
ii) Να λύσετε την ανίσωση
21 x  4 1  x   6.
Λύση
i) Για κάθε x1, x 2  με x1  x 2 ισχύουν οι Σημείωση
Λέμε ότι μια συνάρτηση f είναι
σχέσεις γνησίως αύξουσα σε ένα διά-
2x1  2x2 και 4x1  4x 2 . στημα Δ αν και μόνο αν για κάθε
x1, x 2  με
Επομένως, προσθέτοντας κατά μέλη παίρνουμε x1  x 2
22xxx111 4x
2xx1112  2xx22  4x 22 ισχύει
f  x1   f  x 2  .
δηλαδή
f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
ii) Παρατηρούμε ότι Μεθοδολογία

Μετασχηματίζουμε την ανίσωση
21x  4 1  x   f 1  x 
στη μορφή
και
f  x1   f  x 2  .
6  21  4  1  f 1 .
η οποία με βάση τη μονοτονία
Επομένως, η ανίσωση
της f ισοδύναμα γράφεται
21 x  4 1  x   6
x1  x 2 .
ισοδύναμα γράφεται
f 1  x   f 1 .
Επειδή η f είναι γνησίως αύξουσα,
συμπεραίνουμε ότι
1  x  1  x  0.
27. Η γραφική παράσταση μιας γνησίως μονότονης συνάρτησης f : 

διέρχεται από τα σημεία A  2, 0  και B  3, 1 .
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
f 1  f  x    0 .
Λύση
Τα σημεία Α  2, 0  και Β  3, 1 ανήκουν
Σημείωση
στη γραφική παράσταση της f. Άρα, ισχύ- Λέμε ότι μια συνάρτηση f είναι
ουν οι σχέσεις γνησίως μονότονη στο αν και
f  2   0 και f  3  1. μόνο αν είναι γνησίως αύξουσα ή
γνησίως φθίνουσα στο .
i) Ας υποθέσουμε ότι η f είναι γνησίως
φθίνουσα. Επειδή 2  3 , θα έχουμε
f  2   f  3  0  1,
που είναι αδύνατον. Επομένως, η f δεν Cf
είναι γνησίως φθίνουσα. Και επειδή
είναι γνησίως μονότονη, συμπεραί- B  3,1
νουμε ότι είναι γνησίως αύξουσα.
A  2,0 
ii) Η ανίσωση
f 1  f  x    0
ισοδύναμα γράφεται Παρατήρηση
f 1  f  x    f  2  Η γνώση της μονοτονίας μιας συ-
νάρτησης f διευκολύνει την επί-
1 f x  2
λυση ανισώσεων της μορφής
 f x  1 f x  α ή f x  α
 f  x   f  3 αρκεί το α να είναι τιμή της
συνάρτησης f, δηλαδή να ισχύει
x3
α  f  x 0  για κάποιο x 0  Df .
αφού η f είναι γνησίως αύξουσα.
 f  x   4f  x   x  2 για κάθε x  .
3
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
Λύση
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η f Σχόλιο
δεν είναι γνησίως αύξουσα. Δηλαδή, ότι Μια τεχνικά δυσκολότερη απόδειξη είναι
υπάρχουν x1 , x 2  με x1  x 2 η εξής:
τέτοιοι, ώστε Για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 έχουμε
f  x1   f  x 2  . x1  2  x 2  2
  f  x1    4f  x1    f  x 2    4f  x 2 
3
Επομένως,
 f  x   f  x   g  f  x1    g  f  x 2  
3 3
1 2
και όπου
4f  x1   4f  x 2  . g  x   x 3  4x, x 
Οπότε η οποία είναι γνησίως αύξουσα και
συνεπώς
 f  x   4f  x1    f  x 2    4f  x 2 
3 3
f  x1   f  x 2  .
1
δηλαδή
x1  2  x 2  2
και τελικά
x1  x 2
που είναι άτοπο. Άρα, η υπόθεση που κάναμε, δηλαδή ότι η f δεν είναι γνησίως
αύξουσα ήταν λανθασμένη. Επομένως, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
29. Έστω συνάρτηση f:  η οποία είναι γνησίως αύξουσα και

ΒΑΣΙΚΗ
τέτοια, ώστε
f  f  x    x για κάθε x  .
Λύση
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχει Σχόλιο

x 0  τέτοιος, ώστε Για να αξιοποιήσουμε τη
f  x0   x0 μονοτονία της συνάρτησης
f πρέπει να έχουμε κάποια
δηλαδή,
ανισοτική σχέση. Αυτό μας
f  x0   x0 ή f  x0   x0 . οδηγεί να σκεφτούμε τη
Όμως, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα. μέθοδο της απαγωγής σε
Επομένως: άτοπο! Πράγματι, η άρνη-
 Αν f  x 0   x 0 , τότε ση της ζητούμενης ισότη-
τας ισοδυναμεί με την πα-
f  f  x 0    f  x 0  . x 0 ραδοχή ότι υπάρχει ένας
Και επειδή με βάση τη δοθείσα σχέση έχουμε τουλάχιστον πραγματικός
αριθμός x 0 που ικανοποιεί
f  f  x0   x0 ,
κάποια από τις ανισότητες
συμπεραίνουμε ότι x 0  f  x 0  που είναι άτοπο. f  x0   x0 ή f  x0   x0 .
 Αν f  x 0   x 0 , τότε
f  f  x 0    f  x 0  . x 0
Και επειδή με βάση τη δοθείσα σχέση έχουμε
f  f  x0   x0 ,
συμπεραίνουμε ότι x 0  f  x 0  που είναι άτοπο.

Άρα, η αρχική μας υπόθεση, ότι υπάρχει x 0  με f  x 0   x 0 ήταν λανθασμένη.
Επομένως,
30. Δίνονται οι συναρτήσεις f , g :  με τύπους

f  x   x2  2x  2 για κάθε x 
και
2x
g  x 
για κάθε x  .
x 1 2
i) Να αποδείξετε ότι η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο.

ii) Να αποδείξετε ότι η g παρουσιάζει ολικό μέγιστο στο x0  1 .
iii) Να βρείτε τα κοινά σημεία των Cf και Cg.
Λύση
i) Έχουμε Σημείωση
f  x   x  2x  2
2 Μια συνάρτηση f παρουσιάζει
ολικό ελάχιστο στο x 0  Df το
 
 x 2  2x  1  1
f  x 0  αν και μόνο αν
  x  1  1
2
f  x   f  x 0  για κάθε D f
 0  1  1 για κάθε x  .
Επίσης, f 1  1. Άρα,
f  x   f 1  1 για κάθε x  .
Δηλαδή, η συνάρτηση f παρουσιάζει
ολικό ελάχιστο στο 1 το f 1  1.
ii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι Σημείωση

g  x   g 1 για κάθε x  Μία συνάρτηση g παρουσιάζει
ή ισοδύναμα ολικό μέγιστο στο x 0  Dg το
2x 2 g  x 0  αν και μόνο αν
 για κάθε x 
x 1 11
2
g  x   g  x 0  για κάθε x  Dg .
 2x  x  1 για κάθε x 
2
 x 2  2x  1  0 για κάθε x 
  x  1  0 για κάθε x 
2
.
Και επειδή η τελευταία σχέση ισχύει, συ-
μπεραίνουμε ότι ισχύει και η ισοδύναμή
της αρχική σχέση.
iii) Aποδείξαμε ότι

y
f  x   f 1  1 για κάθε x  Cf
και η ισότητα ισχύει μόνο για x 1 .
Επίσης, M 1,1
g  x   g 1  1 για κάθε x  Cg
και η ισότητα ισχύει μόνο για x  1.
O x
Δηλαδή, ισχύουν οι σχέσεις Σχόλιο

H επίλυση της εξίσωσης
g  x   1  f  x  για κάθε x  1
f x  g x
και
έγινε με έναν απρόσμενα σύντο-
f 1  g 1  1. μο τρόπο. Βέβαια, θα μπορούσα-
Επομένως, η εξίσωση f  x   g  x  έχει με να ακολουθήσουμε και τη συ-
νηθισμένη διαδρομή που οδηγεί
μοναδική λύση την x  1. Δηλαδή, οι Cf στην επίλυση της εξίσωσης
και Cg έχουν ακριβώς ένα κοινό σημείο, x 4  2x3  3x 2  4x  2  0 .
το σημείο A 1, 1 . Όμως, το ότι σταθήκαμε για λίγο
φέρνοντας στη σκέψη μας την
εικόνα που έχουμε αποκτήσει για
τις Cf και Cg δεν ήταν χάσιμο
χρόνου. Ήταν επένδυση!
31. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η

y
γραφική παράσταση μιας συνάρτησης
f : A  . Το σημείο Γ  5, 0  δεν Β  2,4 
ανήκει σε αυτήν. A  0,3
Cf
i) Να βρείτε το πεδίο ορισμού Α της
συνάρτησης f καθώς επίσης και O Γ  5,0  x
τα σύνολα τιμών των συναρτή-
σεων f και f .
Δ  7,  5
ii) Να μελετήσετε ως προς τη μο-
νοτονία τις συναρτήσεις f και f .
iii) Να βρείτε τα ολικά ακρότατα των συναρτήσεων f και f .
Λύση
i) To πεδίο ορισμού Α της συνάρτησης f είναι το σύνολο των τετμημένων των
σημείων της Cf . Eπομένως,
A  0, 5  5, 7.
Το σύνολο τιμών f  A  της συνάρτησης f είναι το σύνολο των τεταγμένων των
σημείων της Cf . Επομένως,
f  A   5,
3, 0   0, 44.
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το

σύνολο Α και η γραφική της παράσταση y
αποτελείται από τα τμήματα της Cf που
Β  2,4  Δ  7,5
βρίσκονται πάνω από τον άξονα xx και
από τα συμμετρικά, ως προς τον άξονα A  0,3
xx , των τμημάτων της Cf που βρίσκονται
κάτω από τον άξονα xx. Οπότε, το σύνο- O Γ  5,0  x
λο τιμών της συνάρτησης f , δηλαδή το
σύνολο των τεταγμένων των σημείων της Δ  7,  5
γραφικής της παράστασης είναι το
f  A    0, 5.
ii) Παρατηρούμε ότι καθώς αυξάνεται το x η Μεθοδολογία

γραφική παράσταση της f ανέρχεται στο Για να μελετήσουμε μια συ-
νάρτηση ως προς τη μονο-
διάστημα 0, 2 και κατέρχεται σε καθένα από
τονία όταν γνωρίζουμε τη
τα διαστήματα  2, 5 και 5, 7 . Επομένως, γραφική της παράσταση,
f 0, 2, f 2, 5 και f 5, 7. αρκεί να παρατηρήσουμε σε
ποια διαστήματα του πεδίου
Επίσης, καθώς αυξάνεται το x η γραφική
ορισμού της η γραφική της
παράσταση της f ανέρχεται σε καθένα από τα παράσταση ανέρχεται και
διαστήματα 0, 2 και 5, 7 ενώ κατέρχεται σε ποια κατέρχεται, καθώς
στο διάστημα  2, 5 . Επομένως, αυξάνεται η ανεξάρτητη
μεταβλητή x.
f 0, 2 , f 2, 5 και f 5, 7.
iii) Το σημείο B  2, 4  είναι το ψηλότερο σημείο Μεθοδολογία

της γραφικής παράστασης της f. Άρα, η συνάρ- Η εύρεση των ολικών ακρό-
τατων μιας συνάρτησης
τηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο στο 2 το όταν γνωρίζουμε τη γραφι-
f  2   4. κή της παράσταση, ανάγε-
Επίσης, το σημείο Δ  7,  5 είναι το χαμη- ται στην εύρεση του ψηλό-
τερου και του χαμηλότερου
λότερο σημείο της γραφικής παράστασης της f.
σημείου της γραφικής της
Άρα, η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό ελάχι- παράστασης, αν φυσικά τα
στο στο 7 το σημεία αυτά υπάρχουν.
f  7  3.
5.
Στη συνέχεια, παρατηρούμε ότι το σημείο Παρατήρηση

Δ  7,5 είναι το ψηλότερο σημείο της γραφικής Βέβαια τα ολικά ακρότατα
μιας συνάρτησης προκύ-
παράστασης της f . Δηλαδή, η f παρουσιά-
πτουν και από την ανάγνω-
ζει ολικό μέγιστο στο 7 το ση του συνόλου τιμών της.
f 2
7  4.
5. Πράγματι, από το σύνολο
τιμών της f προκύπτει ότι
Επίσης, παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει το αυτό έχει μέγιστο στοιχείο
χαμηλότερο σημείο της γραφικής παράστασης το 4 και ελάχιστο στοιχείο
της f . Επομένως, η f δεν έχει ολικό ελά- το 5. Όμως, το σύνολο τι-
χιστο. μών της f έχει μόνο μέ-
γιστο στοιχείο το 5.
.
32. Έστω δύο συναρτήσεις f, g ορισμένες στο για τις οποίες ισχύει η
σχέση
f  x    g  x    2g  x   3 για κάθε x  .
2
i) f  x   2 για κάθε x 
ii) αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης g διέρχεται από το
σημείο A  1,  1 , τότε η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό
ελάχιστο.
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι
f  x    g  x    2g  x   1  2   g  x   1  2 για κάθε x  .
2 2
Όμως,
 g  x   1
2
 0 για κάθε x  .
Επομένως,
f  x    g  x   1  2  0  2  2 για κάθε x  .
2
ii) Aποδείξαμε ότι
f  x   2   g  x   1  2 για κάθε x  .
2
Cf
Επειδή η γραφική παράσταση της
συνάρτησης g διέρχεται από το σημείο
A 1, 1 ισχύει η σχέση 2 Α 1, 2 
g 1  1
1
και συνεπώς
f 1  2   g 1  1  2.
2
Σχόλιο
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η Αν για μία συνάρτηση f ισχύει η
σχέση του ερωτήματος i) παίρνει τη σχέση
μορφή
f  x   α για κάθε x  Df ,
f  x   f 1 για
2 κάθε x  . τότε ο αριθμός α είναι ολικό ελάχι-
στο της f, μόνο όταν o α είναι τιμή
και φανερώνει ότι η f παρουσιάζει ολικό της f . Δηλαδή, όταν
ελάχιστο στο x 0  1 το f 1  2.
α  f  x0  για κάποιο x0  Df .
33. Έστω δύο συναρτήσεις f, g ορισμένες στο για τις οποίες ισχύει η
σχέση
f  x   1  g  x  για κάθε x  .
Αν η συνάρτηση g έχει σύνολο τιμών το διάστημα  1, 2 , να
αποδείξετε ότι η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο.
Λύση
Έχουμε
f  x   1  g  x   1 για κάθε x  .
Εξετάζουμε τώρα αν ο αριθμός 1 αποτελεί τιμή Α  x 0 , 1
1
της συνάρτησης f, δηλαδή αν το 0 αποτελεί τιμή
Cf
της συνάρτησης g. Προς τούτο, παρατηρούμε
ότι ο αριθμός 0 ανήκει στο σύνολο τιμών x0
 1, 2 της συνάρτησης g.
Δηλαδή, υπάρχει x 0  τέτοιο, ώστε Σχόλιο

g  x0   0 Αν για μια συνάρτηση f ισχύει
η σχέση
f  x   α για κάθε x  Df ,
f  x 0   1  g  x 0   1.
τότε ο αριθμός α είναι ολικό μέ-
Άρα,
γιστο της f, μόνο όταν ο α είναι
f  x   f  x 0   1 για κάθε x  .
τιμή της f. Δηλαδή, μόνον όταν
Δηλαδή, η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό α  f  x0  για κάποιο x0  Df .
μέγιστο στη θέση x 0 το f  x 0   1 .

2f  x   f 1  f  2  για κάθε x  .
i) f  1  f  2 
ii) η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο.
Λύση
i) Θέτοντας διαδοχικά στη δοθείσα σχέση όπου x Μεθοδολογία

το 1 και στη συνέχεια όπου x το 2 παίρνουμε Όταν θέλουμε να αποδείξου-
αντίστοιχα με μία ισότητα
2f 1  f 1  f  2 α β
και και στα δεδομένα κυριαρ-
χούν ανισοτικές σχέσεις συ-
2f  2  f 1  f  2  .
νήθως αποδεικνύουμε ότι
Δηλαδή, α  β και α  β .
f 1  f  2 
και
f  2   f 1 .
Επομένως,
f 1  f  2  .
ii) Aξιοποιώντας το προηγούμενο ερώτημα, η Σχόλιο

δοθείσα σχέση γίνεται Τα δεδομένα στα Μαθημα-
τικά δεν είναι μίας χρήσης.
2f  x   2f 1 για κάθε x  . Έτσι, τη δοθείσα ανισότητα
και τελικά την αξιοποιούμε και πάλι
f  x   f 1 για κάθε x  . έχοντας όμως μαζί μας αυτή
τη φορά και τη συνθήκη
Άρα, η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο f 1  f  2 
για x  1  και για x  2 , το f 1  f  2  .
που η ίδια δημιούργησε.

f  x  1  f  x  για κάθε x  .
i) η f δεν έχει ολικό μέγιστο
ii) αν η f είναι γνησίως μονότονη, τότε είναι γνησίως αύξουσα.
Λύση
i) Έστω ότι η f έχει ολικό μέγιστο σε κάποιο
x 0  . Δηλαδή, ότι
Όταν θέλουμε να απο-
f  x   f  x 0  για κάθε x  . δείξουμε ότι δεν ισχύει
Θέτοντας στην προηγούμενη σχέση όπου x το μία πρόταση εργαζόμα-
x 0  1 παίρνουμε στε συνήθως με τη μέ-
θοδο της απαγωγής σε
f  x 0  1  f  x 0  άτοπο.
που είναι αδύνατον, αφού από τα δεδομένα ισχύει
f  x  1  f  x  για κάθε x  .
Άρα, η συνάρτηση f δεν έχει ολικό μέγιστο.
ii) Έστω ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα. Τότε από Μεθοδολογία

τη δοθείσα σχέση Γνωρίζουμε ότι η συνάρ-
f  x  1  f  x  για κάθε x  . τηση f είναι γνησίως μο-
νότονη. Οπότε, για να
αποδείξουμε ότι είναι
x  1  x για κάθε x 
γνησίως αύξουσα αρκεί
και τελικά 1  0 , που είναι αδύνατον. Επομένως,
να αποδείξουμε ότι δεν
η f δεν είναι γνησίως φθίνουσα. Και επειδή είναι
είναι γνησίως φθίνουσα.
γνησίως μονότονη, συμπεραίνουμε ότι είναι
γνησίως αύξουσα.
50. Να βρείτε ποιες από τις παρακάτω συναρτήσεις είναι γνησίως μονότονες και για
καθεμία απ’ αυτές να βρείτε το είδος μονοτονίας.
1
i) f  x   e2x  1 ii) f  x   , x  0
x
iii) f  x   συν 2  2x  iv) f  x   ln  ln x  .

διέρχεται από τα σημεία Α 5,13 και   7, 11 .
i) Να βρείτε το είδος της μονοτονίας της f
ii) Να λύσετε την ανίσωση f  f  x   6   f  7   2 .

διέρχεται από τα σημεία A  4, 3 και   5, 1 .
i) Να βρείτε το είδος της μονοτονίας της f.

ii) Να λύσετε την ανίσωση f 2  f  x 2   1 .
f  x   ex  x3 , x  .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
ii) Να λύσετε την ανίσωση ex 1   x  1  1 .
3

1
f x 
 x , x  0.
x
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα.
1 1
ii) Να λύσετε την ανίσωση 3
 x  x3  .
x x

f  x   x  lnx, x  0 .
ii) Να λύσετε την ανίσωση x 2  lnx  x .
56. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι γνησίως αύξουσα με f  0   0 .

Να βρείτε:
i) το πρόσημο της συνάρτησης f
ii) το ευρύτερο υποσύνολο του στο οποίο ορίζεται η συνάρτηση g με τύπο
f x
g  x   ln
x
57. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι γνησίως φθίνουσα με f  2   8 .

i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση
g  x   x3  f  x  , x 
είναι γνησίως αύξουσα.
ii) Να λύσετε την ανίσωση 8x 3  f  2x  .
58. Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει γνησίως αύξουσα συνάρτηση f :  τέτοια,

ώστε
x
2
f (2x )    για κάθε x  .
3
59. Έστω μια συνάρτηση f :  , η οποία είναι περιττή και γνησίως αύξουσα.
i) f  0   0
ii) xf  x   0 για κάθε x  * .
60. Έστω συναρτήσεις f , g :  για τις οποίες ισχύουν:

● f  0  0
● η f είναι γνησίως αύξουσα
● g  x   f  f  x    x  1 για κάθε x 
i) Να βρείτε για ποιες τιμές του x  η Cf βρίσκεται πάνω από τον x΄x.
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα.
iii) Να λύσετε την ανίσωση g  f  x    1.

10x
f x  , x και g  x   1  x  5 , x  .
x  25
2
i) η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο για x  5
ii) η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό ελάχιστο
iii) oι Cf και Cg έχουν ακριβώς ένα κοινό σημείο.

f  x   ημx  συνx, x  .
i) f  x   2 για κάθε x 
ii) ο αριθμός 2 δεν είναι ολικό μέγιστο της συνάρτησης f.
63. Έστω οι συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε

f  x   4  g3  x  για κάθε x  .
Αν η g παρουσιάζει ολικό ελάχιστο το g  2   1 , να αποδείξετε ότι η f πα-
ρουσιάζει ολικό μέγιστο.
64. Έστω συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε
g  x   f 2  x   2xf  x   x 2  7 για κάθε x  .
i) g  x   7 για κάθε x 
ii) αν η ευθεία με εξίσωση y  x τέμνει τη Cf σε ένα τουλάχιστον σημείο,
τότε η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό ελάχιστο.

f  x   ln x και gx  x .
i) Να εξετάσετε αν ισχύει fog  gof .
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση gof έχει ολικό ελάχιστο και να την
παραστήσετε γραφικά.
iii) Να μελετήσετε τη συνάρτηση gof ως προς τη μονοτονία.
iv) Να βρείτε για τις διάφορες τιμές του α  το πλήθος των ριζών της
εξίσωσης  g o f  x   α .
66. Δίνεται η συνάρτηση f :    με τύπο
e x 1  1
f x  για κάθε x  .
2x
i) Να αποδείξετε ότι
x x
e 1
f x  e       για κάθε x Î .
2 2
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
iii) Να λύσετε την ανίσωση
f  e x  2   0.
iv) Να αποδείξετε ότι
2 2
ex 1
 1   e  1 2 x για κάθε x   .
67. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :    οι οποίες είναι γνησίως μονότονες και

τέτοιες, ώστε
f 1  2 και g  0   1.
i) Nα αποδείξετε ότι:
α) αν οι συναρτήσεις f, g έχουν ίδιο είδος μονοτονίας, τότε η συνάρτηση
fog είναι γνησίως αύξουσα
β) αν οι συναρτήσεις f, g έχουν διαφορετικό είδος μονοτονίας, τότε η
συνάρτηση fog είναι γνησίως φθίνουσα.
 fof   x   f  2  .
2
iii) Aν ισχύει η σχέση

  fof  og   e   f  2 
x
για κάθε x  ,
να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g είναι γνησίως φθίνουσα.
Συνάρτηση 1 – 1
Ορισμός
Μία συνάρτηση f : A  λέμε ότι είναι συνάρτηση 1–1 αν και μόνο αν για κάθε
x1 , x 2  A με x1  x2 ισχύει f  x1   f  x2  .
Η συνάρτηση f  x   2x είναι συνάρτηση 1  1 , αφού για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2
ισχύει 2x1  2x 2 , δηλαδή f  x1   f  x 2  .
Πρόταση
Μία συνάρτηση f : A  είναι συνάρτηση 1  1 , αν και μόνο αν για κάθε
x1 , x 2  A με f  x1   f  x2  ισχύει x1  x2 .
Η συνάρτηση f Η συνάρτηση f
y είναι 1  1. δεν είναι 1  1.
y
Cf
Cf
A B
 
O x
O x1 x2 x
 Μία συνάρτηση f είναι 1  1 αν και μόνο αν για κάθε στοιχείο α του συνόλου
τιμών της η εξίσωση f  x   α έχει ακριβώς μία λύση ως προς x.
 Μία συνάρτηση f είναι 1  1 αν και μόνο αν για κάθε α  η εξίσωση f  x   α
έχει το πολύ μία λύση ως προς x. Σε γλώσσα Γεωμετρίας αυτό σημαίνει ότι κάθε
οριζόντια ευθεία έχει με τη γραφική παράσταση της f το πολύ ένα κοινό σημείο.
 Μία συνάρτηση f είναι 1  1 αν και μόνο αν δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής
της παράστασης με την ίδια τεταγμένη.
Η συνάρτηση f  x   4x 3  5 είναι συνάρτηση 1  1 . Πράγματι, για κάθε x1 , x 2  με
f  x1   f  x 2  έχουμε
4x13  5  4x32  5  4x13  4x 32  x13  x 32  x1  x 2 .
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Συνάρτηση 1–1-Αντίστροφη Συνάρτηση 95
Πρόταση
Κάθε γνησίως μονότονη συνάρτηση f είναι και συνάρτηση 1  1 .
Η συνάρτηση f  x   4x 3 είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς 1  1.
 Το αντίστροφο της τελευταίας πρότασης δεν ισχύει. Δηλαδή, υπάρχουν

συναρτήσεις που είναι 1  1 , αλλά δεν είναι γνησίως μονότονες.
y
 x, x  0

f x  1 Cf
 x , x  0 O
x
είναι συνάρτηση 1  1. Όμως η f δεν είναι γνη-
σίως μονότονη.
Αντίστροφη Συνάρτηση
Ορισμός
Έστω μία συνάρτηση f : A  η οποία είναι 1  1. Οπότε, για κάθε στοιχείο y του
συνόλου τιμών f  A  της f, υπάρχει μοναδικό στοιχείο x του πεδίου ορισμού της Α
για το οποίο ισχύει f  x   y. Επομένως, ορίζεται μια συνάρτηση
g : f  A  A f f A
με την οποία κάθε y  f  A  αντιστοιχίζεται στο
μοναδικό x  A για το οποίο ισχύει f  x   y. Η x   y
συνάρτηση g λέγεται αντίστροφη συνάρτηση

της f και συμβολίζεται με f 1. f 1
 Η συνάρτηση f 1 έχει πεδίο ορισμού το σύνολο τιμών f  A  της f.

 Η συνάρτηση f 1 έχει σύνολο τιμών το πεδίο ορισμού Α της f.
 Ισχύει η ισοδυναμία
f  x   y  f 1  y   x .
Οπότε, f 1  f  x    x για κάθε x  A
και  
f f 1  y   y για κάθε y  f  A  .
Η συνάρτηση f  x   4x, x  είναι 1  1 . Επομένως, ορίζεται η αντίστροφη συνάρ-
1
τηση f και για την εύρεση του τύπου της έχουμε
y
f  x   y  4x  y  x  , y .
4
y
Άρα, f 1  y   , y .
4
x
Δηλαδή, f 1  x   , x  .
4
Πρόταση
Οι γραφικές παραστάσεις C και C των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές
ως προς την ευθεία y  x που διχοτομεί τις γωνίες xOy και xOy.
Απόδειξη
Από την ισοδυναμία
y
f  x   y  f 1  y   x
Μ  α,β 
συμπεραίνουμε ότι για κάθε σημείο Μ  α,β  που 
 Μ β, α 
ανήκει στη γραφική παράσταση C της f, το σημείο C
Μ β, α  ανήκει στη γραφική παράσταση C της
O
f 1 και αντιστρόφως. Όμως τα σημεία Μ και Μ x
είναι συμμετρικά ως προς την ευθεία y  x. Άρα, C
yx
οι C και C είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία
y  x.
Η αντίστροφη της συνάρτησης f  x   ex είναι η yx

y
συνάρτηση f 1
 x   ln x. Οι γραφικές παραστά-
σεις των δύο συναρτήσεων είναι συμμετρικές ως
προς την ευθεία y  x.
y  ex 1

O 1 x
y  ln x
36. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η y

γραφική παράσταση μιας συνάρτησης Cf
f:  .
i) Να μελετήσετε την f ως προς τη
μονοτονία. O x
ii) Να εξετάσετε αν η f είναι
γνησίως μονότονη.
iii) Nα εξετάσετε αν η f είναι 1  1 .
Λύση
i) Aπό τη Cf παρατηρούμε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα στο διά-
στημα  , 0 και γνησίως αύξουσα στο διάστημα  0,    .
ii) Mε βάση το ερώτημα i) η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως αύξουσα σε όλο το ,

ούτε γνησίως φθίνουσα σε όλο το . Δηλαδή, η f δεν είναι γνησίως μονότονη.
iii) Παρατηρούμε ότι δεν υπάρχουν σημεία της Cf με την ίδια τεταγμένη. Δηλαδή,
κάθε οριζόντια ευθεία έχει με τη Cf το πολύ ένα κοινό σημείο. Επομένως, η
συνάρτηση f είναι 1  1.

f  x   ex1  2 για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι 1  1 .

ii) Nα βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της f .
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2  με f  x1   f  x 2  Μεθοδολογία
Με βάση τον ορισμό αρκεί
έχουμε
να αποδείξουμε ότι για κάθε
ex1 1  2  ex2 1  2. x1 , x 2  A με
Δηλαδή, x1  x 2 ισχύει f  x1   f  x 2  .
x1 1 x 2 1
e e Όμως, αυτό τις περισσότερες
ή ισοδύναμα φορές δεν είναι εύκολο για τον
απλό λόγο ότι η διαφορετικότητα
x1  1  x 2  1
«  » δεν έχει πολλούς κανόνες
και τελικά σε αντίθεση με την ισότητα « = »
x1  x 2 . που έχει πολλούς. Έτσι, για να
παρακάμψουμε αυτό το εμπόδιο
Άρα, η f είναι 1  1. αξιοποιούμε συνήθως μια πρό-
ii) Για να βρούμε την αντίστροφη της f ταση, σύμφωνα με την οποία μία
θεωρούμε την εξίσωση f  x   y, την συνάρτηση f : A  είναι
συνάρτηση 1  1 , αν και μόνο
οποία λύνουμε ως προς x. Έχουμε λοιπόν
αν για κάθε x1 , x 2  A με
f  x   y  ex 1  2  y
f  x1   f  x2  ισχύει x1  x2 .
x 1
e  y2
 x  1  ln  y  2 και y  2  0 Μεθοδολογία
Στην προσπάθειά μας να λύ-
 x  ln  y  2  1 και y  2 σουμε την εξίσωση
Δηλαδή, f x  y
f 1  y   ln  y  2   1, y  2. βρίσκουμε τις τιμές του y
για τις οποίες η παραπάνω εξί-
Άρα, η αντίστροφη της f είναι η συνάρτηση
σωση έχει λύση ως προς x  Df .
f 1  x   ln  x  2   1, x  2. Βρίσκουμε δηλαδή το σύνολο
τιμών της f που είναι το πεδίο
ορισμού της f 1 .

2x  1
f  x  , x   3 .
x3
i) Να βρείτε το πλήθος των κοινών σημείων της ευθείας y  κ με τη
γραφική παράσταση της f, για τις διάφορες τιμές του κ  .
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1 .
iii) Να βρείτε τη συνάρτηση f 1 ;.
Λύση
i) Θεωρούμε την εξίσωση Σχόλιο
2x  1 Αρκεί να βρούμε το πλήθος των
f x  κ  κ
x 3 ριζών της εξίσωσης
 2x  1  κ  x  3 f x  κ
 2x  1  κx  3κ για τις διάφορες τιμές του κ  .
 κx  2x  3k  1
  κ  2 x  3κ  1 (1)
 Aν κ  2  0  κ  2, τότε η εξίσωση (1) γίνεται 0  x  7 και είναι αδύνατη.
Δηλαδή, η ευθεία y  κ δεν έχει κανένα κοινό σημείο με τη Cf .
 Αν κ  2  0  κ  2, τότε η εξίσωση (1) ισοδύναμα γράφεται
3κ  1
x  Df   3.
κ2
Πράγματι, αν για κάποια τιμή του κ  2 έχουμε x  3, τότε
3κ  1
 3  3κ  1  3κ  6  1  6 , που είναι αδύνατον.
κ2
Δηλαδή, η εξίσωση (1) έχει μοναδική λύση. Άρα, η ευθεία y  κ έχει
ακριβώς ένα κοινό σημείο με τη Cf .
ii) Σύμφωνα με το ερώτημα i) κάθε Σημειώσεις

οριζόντια ευθεία y  κ έχει το πολύ Από τον ορισμό της 1  1 συνάρτησης
προκύπτει ότι μία συνάρτηση f είναι
ένα κοινό σημείο με τη Cf . Επομέ-
1  1 αν και μόνο αν για κάθε κ  η
νως, η συνάρτηση f είναι 1  1.
εξίσωση f  x   κ έχει το πολύ μία λύ-
ση ως προς x. Γεωμετρικά, αυτό ση-
μαίνει ότι κάθε οριζόντια ευθεία έχει
το πολύ ένα κοινό σημείο με τη Cf .
iii) Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f 1 Σχόλιο

είναι το σύνολο τιμών της f. Δηλαδή, Οι συναρτήσεις f και f 1 είναι αντα-
το σύνολο των αριθμών κ για τους
νακλάσεις του ίδιου μηχανισμού. Κά-
οποίους η εξίσωση f  x   κ έχει
θε πληροφορία που έχουμε για τη μία
λύση. Όμως, σύμφωνα με το ερώτημα
από αυτές, καθορίζει και καθορίζεται
i) η εξίσωση f  x   κ έχει λύση αν
από μία πληροφορία για την άλλη.
και μόνο αν κ  2.
Επομένως, Df 1   2. Επίσης, από το ερώτημα i) προκύπτει ότι

3κ  1
f x  κ  x  , κ  2.
κ2
Δηλαδή,
3κ  1
f 1  κ   , κ  2.
κ2
Άρα,
3x  1
f 1  x   , x  2.
x2
39. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παρά- y

σταση μιας συνάρτησης f :  η οποία
Cf
αποτελείται από δύο ημιευθείες με κοινή αρχή
το σημείο B  2,0  . Γ
O Β x
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι Α
1  1 και να βρείτε το σύνολο τιμών της.
ii) Αν οι εξισώσεις των ευθειών ΑΒ και ΒΓ
2 4
είναι y  x  2 και y  x αντίστοιχα,
3 3
να βρείτε τη συνάρτηση f 1 .
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι κάθε οριζόντια ευθεία
τέμνει την Cf ακριβώς σε ένα σημείο. y C yx
f 1
Αυτό σημαίνει ότι η συνάρτηση f είναι Γ
1  1 και επιπλέον ότι κάθε πραγμα-
τικός αριθμός είναι τιμή της f, δηλαδή Β  0, 2  Cf
f  . Γ
A
ii) Γνωρίζουμε ότι οι γραφικές παραστά- O Β  2,0  x
σεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι
Α
συμμετρικές ως προς την ευθεία y  x .
Άρα, η γραφική παράσταση της συνάρ-
τησης f 1 θα αποτελείται από δύο ημι-
ευθείες συμμετρικές των ημιευθειών
ΒΑ και ΒΓ, ως προς την ευθεία y  x.
Όμως, το συμμετρικό του σημείου B  2, 0  ως προς την ευθεία y  x είναι το

σημείο B  0, 2  . Αρκεί λοιπόν να βρούμε τις εξισώσεις των ημιευθειών ΒΑ και
ΒΓ . Έχουμε:
 Η εξίσωση της ΒΑ είναι y  x  2 με x  2 . Mεθοδολογία
Οπότε η εξίσωση της BA είναι Αν δύο γραμμές είναι
x  y  2 με y  2  y  x  2 με x  2  2 συμμετρικές ως προς
την ευθεία y  x , τότε
 y  x  2 με x  0.
η εξίσωση της μίας
2 4 προκύπτει από την
 Η εξίσωση της ΒΓ είναι y  x  με x  2 .
3 3 εξίσωση της άλλης,
Οπότε η εξίσωση της BA είναι θέτοντας όπου x το y
2 4 3 3 και όπου y το x.
x  y  με y  2  y  x  2 με x  2  2
3 3 2 2
3
 y  x  2 με x  0.
2
 x  2, x  0 Η τιμή f 1  0   2 προκύ-

f x  3
1
πτει από οποιονδήποτε
 x  2, x  0
2 κλάδο του τύπου της f 1 .

f  x   1   x  1 , x 
3
.
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1 .
ii) Να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf 1 με την ευθεία y  x.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2  με f  x1   f  x 2  έχουμε
1   x1  1  1   x 2  1   x1  1   x 2  1  x1  1  x 2  1  x1  x 2 .
3 3 3 3
Άρα, η συνάρτηση f είναι 1  1.

ii) Η εξίσωση f 1  x   x ισοδύναμα γράφεται Παρατήρηση
Τα κοινά σημεία της
x  f  x   x  1   x  1
3
Cf 1 με την ευθεία
  x  1   x  1  0   x  1   x  1  1  0
3 2 y  x συμπίπτουν με
 
τα κοινά σημεία της
 x  1  0  x  1.
Cf με την ευθεία
Άρα, τo ζητούμενo σημείo είναι το A 1,1 .
yx.

ΕΞΥΠΝΗ
f  x   f  x  1  2 για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι 1  1.
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη.
Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση θέτοντας διαδοχικά Μεθοδολογία

Αρκεί να βρούμε δύο
x  1, x  2 παίρνουμε αντίστοιχα
αριθμούς x1  x 2 τέτοιους,
f 1  f  0   2 ώστε f  x1   f  x 2  .
και Μάλιστα, εύκολα μπορούμε
f  2   f 1  2. να διαπιστώσουμε ότι υπάρ-
χουν άπειρα τέτοια ζεύγη
Επομένως , αριθμών. Πράγματι, θέτο-
f 1  f  0  f  2   f 1 ντας στη δοθείσα σχέση
όπου x το x  1 προκύπτει
και τελικά
f  x  1  f  x   2
f  0  f  2 ,
για κάθε x  . Επομένως,
σχέση ικανή για να διαπιστώσουμε ότι η f  x  1  f  x  1
συνάρτηση f δεν είναι 1  1. για κάθε x  .
ii) Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η συνάρ- Μεθοδολογία

τηση f είναι γνησίως μονότονη. Οπότε, η συνάρ- Για να αποδείξουμε ότι μια
τηση f θα είναι και 1  1 που είναι άτοπο. Άρα συνάρτηση f δεν είναι γνη-
η υπόθεσή μας, δηλαδή ότι η συνάρτηση f είναι σίως μονότονη χρησιμοποι-
ούμε συνήθως τη μέθοδο
γνησίως μονότονη, ήταν λανθασμένη. Επομέ-
της απαγωγής σε άτοπο.
νως, η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη. Υποθέτουμε λοιπόν ότι η f
είναι γνησίως μονότονη
οπότε είναι λίγο απίθανο να
μη σκεφτούμε ότι είναι κατ’
ανάγκη και 1  1.
42. Αν η γραφική παράσταση μιας 1  1 συνάρτησης f :  με

f  διέρχεται από τα σημεία A  1, 2  και B  3, 4  , τότε:
i) να βρείτε τις τιμές f  2 και f 1  4 

1
ii) να αποδείξετε ότι f 1 f  5    f  f 1  7    12

iii) να λύσετε την εξίσωση f 2  f 1  1  x   4. 
Λύση
i) H γραφική παράσταση της συνάρτησης Σημειώσεις
f διέρχεται από τα σημεία Α 1, 2  και Για κάθε συνάρτηση f : A  η
οποία είναι 1  1., ισχύει η ισο-
Β  3, 4  . Επομένως,
δυναμία f  x   y  x  f 1  y 
f 1  2  f 1  2  1
Οπότε,
και  f 1  f  x    x για κάθε x  A
f  3  4.  f 1  4  3. και
ii) Έχουμε  
 f f 1  y   y για κάθε y  f  A 

f 1  f  5   5 και f f 1  7   7. 
Επομένως,
 
f 1  f  5   f f 1  7   5  7  12 .
iii) Έχουμε Μεθοδολογία

f 2f 1
1  x    4 Όταν γνωρίζουμε ότι μια συνάρτηση
f είναι 1–1 μπορούμε εύκολα να
δηλαδή επιλύσουμε εξισώσεις της μορφής
 
f 2  f 1 1  x   f  3 . f x  α
Επειδή η συνάρτηση f είναι 1–1, η αρκεί το α να είναι τιμή της
συνάρτησης f δηλαδή να ισχύει
τελευταία ισότητα ισοδύναμα γράφεται
2  f 1 1  x   3  f 1 1  x   1
 
α  f x0
για κάποιο (γνωστό) x 0  Df .
 f  f 1 1  x    f 1
 1  x  2  x  1.

με f   διέρχεται από τα σημεία A  3, 2  και B  4,  1 .
i) Nα βρείτε τις τιμές f  3  και f  4  .
ii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα.
iii) Να λύσετε την ανίσωση

f f 1  x   1  2. 
Λύση
i) Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f διέρχεται

Σημείωση
από τα σημεία Α  3, 2  και Β  4,  1 . Επομένως, Ένα σημείο M  x, y 
f  3  2 ανήκει στη γραφική πα-
ράσταση κάποιας συ-
και
νάρτησης f αν και μόνο
f  4   1. αν ισχύει
f  x   y.
ii) Έστω ότι η f είναι γνησίως αύξουσα. Επειδή 3  4, θα έχουμε f  3  f  4  ,

δηλαδή 2  1, που είναι αδύνατον. Επομένως, η f δεν είναι γνησίως αύξουσα
και επειδή είναι γνησίως μονότονη συμπεραίνουμε ότι είναι γνησίως φθίνουσα.
iii) Έχουμε
   
f f 1  x   1  2  f f 1  x   1  f  3 Επειδή η f είναι γνησίως
 f 1  x   1  3 φθίνουσα, η σχέση
f  x1   f  x 2 
 f 1  x   4
είναι ισοδύναμη με τη
f f  1
 x   f  4 σχέση
x1  x 2 .
 x  f  4
 x  1.
 π
44. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,   με τύπο
 2
 π
f  x   xημx για κάθε x   0,  .
 2
 π
ii) Nα βρείτε την τιμή f 1   .
 12 
Λύση
 π
i) Για κάθε x1 , x 2   0,  με x1  x 2 Μεθοδολογία
 2 Είναι προφανές ότι η αξιοποίηση
έχουμε του ορισμού της συνάρτησης 1  1.
ημx1  ημx 2 δεν είναι εύκολη. Έτσι, η σκέψη
και, επειδή τα μέλη των παραπάνω μας οδηγείται σε μια πρόταση
ανισοτήτων είναι θετικοί αριθμοί, σύμφωνα με την οποία για να
παίρνουμε αποδείξουμε ότι η συνάρτηση f
x1ημx1  x 2 ημx 2 είναι 1 – 1 αρκεί να αποδείξουμε
ότι είναι γνησίως μονότονη.
δηλαδή
f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως
αύξουσα και συνεπώς 1  1.
ii) Παρατηρούμε ότι Δεν ζητείται ο τύπος της συνάρ-
τησης f 1 αλλά η τιμή της στη
π π π π 1 π
f     ημ    . π
 
6 6 6 6 2 12 θέση . Αρκεί λοιπόν να εκφρά-
12
Επομένως, π
π π
σουμε το ως τιμή της f. Δη-
f 1    . 12
 12  6  π
λαδή, να βρούμε τον x 0   0, 
 2 
π
έτσι, ώστε f  x 0  = .
12

x x
 2  3
f  x       , x  .
 5  5
i) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1.
ii) Nα λύσετε την εξίσωση
2x  3x  5x.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 έχουμε

x1 x2 x x
2 2  3  3
1 2
2 3
    και      , αφού ,   0, 1 .
5  5  5  5 5 5
Επομένως,
x x x x2
2  3  2  3
1 1 2
         
5  5  5  5
δηλαδή
f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεπώς 1  1.
ii) H δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γράφεται Σχόλιο

2x 3x 5x Μία δύσκολη αλγεβρική
  . εξίσωση που γρήγορα με-
5x 5x 5x
τατρέπεται σε μία εξίσωση
Οπότε
x x
ρουτίνας αν την κοιτάξου-
 2   3 με με τα μάτια της Ανάλυ-
     1
 5  5 σης. Πράγματι η δοθείσα
δηλαδή εξίσωση μετασχηματίζε-
ται σε ισοδύναμή της που
f  x   f 1  x  1
έχει τη μορφή
και τελικά
f  x   f 1
f  x   f 1  x  1
όπου f συνάρτηση 1  1.
αφού η συνάρτηση f είναι 1  1.
46. Έστω συνάρτηση f :  με σύνολο τιμών το για την οποία

ισχύει η σχέση
 f  x   f  x   x  1 για κάθε x  .
3

ii) Nα βρείτε τη συνάρτηση f 1 .
iii) Nα λύσετε την εξίσωση f  x   x.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2  με f  x1   f  x 2  έχουμε
 f  x1    f  x 2 
3 3
.
Επομένως,
 f  x1   f  x1    f  x 2    f  x 2  .
3 3
Όμως, λόγω της δοθείσας σχέσης η τελευταία ισότητα γράφεται

x1  1  x 2  1
και τελικά
x1  x 2 .
Άρα, η συνάρτηση f είναι 1  1.
ii) α΄ τρόπος:
Για να βρούμε την αντίστροφη της f, θέτουμε
y  f x
x  f 1  y  .
Επομένως, η δοθείσα σχέση γράφεται
y3  y  x  1
δηλαδή
x  y3  y  1
και τελικά
f 1  y   y3  y  1, y  f   .
Άρα, η αντίστροφη της f είναι η συνάρτηση
f 1  x   x3  x  1, xx ΅. .
β΄ τρόπος:
Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x το f 1  x  . Οπότε, έχουμε
f f  x    
 f f 1  x   f 1  x   1 για κάθε x  f  
3
1
.
Δηλαδή,
x 3  x  f 1  x   1 για κάθε x 
και τελικά
f 1  x   x 3  x  1 για κάθε x  .
iii) H εξίσωση f  x   x ισοδύναμα γράφεται Μεθοδολογία

Γνωρίζουμε τον τύπο της
xf 1
 x .
συνάρτησης f 1 όχι όμως
Δηλαδή,
τον τύπο της συνάρτησης f.
x  x3  x  1 , Οπότε, για να λύσουμε την
οπότε εξίσωση
f x  x
x3  1
αρκεί να λύσουμε την
και τελικά
ισοδύναμή της εξίσωση
x  1.
x  f 1  x  .
47. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι γνησίως αύξουσα και

1
τέτοια, ώστε f  f . Να αποδείξετε ότι
Λύση
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχει x 0  Παρατήρηση

τέτοιος, ώστε Η συνάρτηση f έχει πε-
δίο ορισμού το . Επί-
f  x0   x0
σης,
ή ισοδύναμα f 1  f
f 1  x 0   x 0 Άρα, η συνάρτηση f 1
έχει επίσης πεδίο ορι-
αφού σμού το . Δηλαδή,
f 1  f. f  .
Όμως, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα. Επομένως,
 αν είναι
f 1  x 0   x 0
τότε
 
f f 1  x 0   f  x 0   x 0  f  x 0   x 0  f 1  x 0  , άτοπο.
 αν είναι
f 1  x 0   x 0
τότε
 
f f 1  x 0   f  x 0   x 0  f  x 0   x 0  f 1  x 0  , άτοπο.
Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι


f  g  x    x3 για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g είναι 1  1.
ii) Aν η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα, να αποδείξετε ότι η
συνάρτηση g είναι επίσης γνησίως φθίνουσα.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2  με g  x1   g  x 2  έχουμε
f  g  x1    f  g  x 2   .
Δηλαδή
x13  x 32  x1  x 2 .
Άρα, η συνάρτηση g είναι 1  1.
ii) Yποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η συνάρτηση g δεν είναι γνησίως φθίνουσα.
Οπότε, υπάρχουν x1 , x 2  με x1  x 2 τέτοιοι, ώστε
g  x1   g  x 2  .
Και επειδή, η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα, συμπεραίνουμε ότι
f  g  x1    f  g  x 2  
δηλαδή,
x13  x32  x1  x 2
που είναι αδύνατον. Άρα, η συνάρτηση g είναι γνησίως φθίνουσα.
68. Να βρείτε ποιες από τις παρακάτω συναρτήσεις είναι 1  1 και για καθεμιά από
αυτές να βρείτε την αντίστροφή της.
i) f  x   4x – 1 ii) f  x   x  x – 1  2
iii) f  x   e2x 1  3 iv) f  x   ln  x  1
x
v) f  x   vi) f  x   xσυνx .
x 1

1
f  x   ex .
i) Nα αποδείξετε ότι η f είναι 1  1.
ii) Nα βρείτε τη συνάρτηση f 1 .

f  x   ln 1  ex  .
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι 1  1.
ii) Nα βρείτε τη συνάρτηση f 1.
 π
71. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,   με τύπο
 2
 π
f  x   2ημx  1 για κάθε x   0,  .
 2
ii) Να βρείτε την τιμή f –1  2  .

f x  e 2x
 x  1 για κάθε x  .
i) Να βρείτε το σημείο τομής της Cf με τον άξονα y΄y.

ii) Να αποδείξετε ότι η f είναι 1  1 .
iii) Να βρείτε την τιμή f –1  2  .

f  x   x  e για κάθε x  .
x
i) Να αποδείξετε ότι η f έχει αντίστροφη συνάρτηση.

ii) Να βρείτε την τιμή f 1  1 .
iii) Nα βρείτε τις τιμές του αριθμού λ  για τις οποίες ισχύει η σχέση
2
λ2  2λ  e1 λ  e1 2λ .
74. Αν η γραφική παράσταση μιας 1  1 συνάρτησης f με πεδίο ορισμού και

σύνολο τιμών το διέρχεται από τα σημεία A  3, 10  και B  7 , 8
 , να
λύσετε τις εξισώσεις:
i) f  f  x   3  8 ii)   
f 4  f 1 x3  2  8 .
75. Η γραφική παράσταση μιας γνησίως μονότονης συνάρτησης f :  με

f  διέρχεται από τα σημεία A  3, 4  και   4, 5 .

f 1  f 1  2x   5 . 
76. Στο σχήμα φαίνεται η γραφική παράσταση μιας
y
συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το διάστημα 2
Δ   1,    .
1 x
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1 1 O
και να βρείτε το σύνολο τιμών της. 1
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι

γνησίως μονότονη στο διάστημα  1,    .
iii) Nα σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f 1 και να βρείτε το
πλήθος των ριζών της εξίσωσης
f 1  x   α
για τις διάφορες τιμές του α  .
 f  x    f 1  x   g  x  για κάθε x 
2 2
.
Nα αποδείξετε ότι:
i) η συνάρτηση g δεν είναι 1  1
ii) αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης g διέρχεται από το σημείο
 1, 0  , τότε η συνάρτηση f δεν είναι 1  1 .
78. Έστω συνάρτηση f :  . Αν η συνάρτηση fof είναι 1  1 , να αποδείξετε ότι

η συνάρτηση f είναι επίσης 1  1 και αντιστρόφως.
79. Δίνεται συνάρτηση f :  0,     τέτοια, ώστε

f  x   0 για κάθε x   0,   
και
(fof )(x)  x 2  f (x) για κάθε x   0,    .
i) η συνάρτηση f είναι 1  1
ii) f (1)  1.
80. Έστω συνάρτηση f :  , για την οποία ισχύει η σχέση

(fof )(x)  x για κάθε x  .
ii) η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη
iii) η συνάρτηση f είναι περιττή.
81. Έστω συνάρτηση f :  με f   και τέτοια, ώστε

f (f (x))  x για κάθε x  .
ii) f 1  f.

(f (x))  f (x)  x  2 για κάθε x  .
3

ii) Να βρείτε τη συνάρτηση f 1 .
83. Έστω συνάρτηση f :  με f     0,    και τέτοια, ώστε

2f  x   x  ln f  x  για κάθε x  .
ii) Να βρείτε τη συνάρτηση f 1 .
iii) Να βρείτε την τιμή f  2  .

f  x   0 για κάθε x 
και
f  x  y   f  x  f  y  για κάθε x, y .
i) f (0)  1
ii) f  x  f  x   1 για κάθε x 
iii) αν η εξίσωση f (x)  1 έχει μοναδική ρίζα το 0, τότε η f είναι 1  1 .
 f  x 
3
 x 3  8 για κάθε x  .
i) Να λύσετε την εξίσωση f  x   α .
ii) Να αποδείξετε ότι f   .
iii) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα.
iv) Να βρείτε τη συνάρτηση f 1 .
f  f  x    f  x    x για κάθε x  .
1
4
ii) αν η f είναι γνησίως μονότονη, τότε είναι γνησίως φθίνουσα.

f  f  x    f  x   2x για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη με
f 1  x    f  x   x  για κάθε x  .
1
2
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση f (2)  4 , να βρείτε τις τιμές f (4) και f 1 (8) .
 f  x   5f  x   x  6
3
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1.
ii) Να βρείτε τη συνάρτηση f 1.

iii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f 1 είναι γνησίως αύξουσα.
iv) Να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf με τους άξονες x x και yy.
v) Nα λύσετε την ανίσωση f x 3  x.  

f  f  x    9x  8 για κάθε x  .
ii) f  
1
iii) f 1  x   f  x   8 για κάθε x 
9
iv) f  9x  8  9f  x   8 για κάθε x  .
90. Έστω συνάρτηση f με πεδίο ορισμού και σύνολο τιμών το τέτοια, ώστε
f  f  x   f  x    x 
1 3
4 2
ii) η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως αύξουσα
iii) αν ισχύει η σχέση f  0   1 , τότε f 1  0   2 .

Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης 115
Kριτήριο Αξιολόγησης 1
Θέμα 1.
Δίνονται οι συναρτήσεις
6x 2
f x  x και gx  .
x4  9
i) Να ορίσετε τη συνάρτηση g f.
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο στο σημείο
x1  0 και ολικό μέγιστο στο σημείο x 2  3.
iii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g f δεν είναι γνησίως μονότονη.
Θέμα 2.
Δίνεται η συνάρτηση
x
f  x   e x  e x  , x  .
e
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα.
ii) Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της f.
iii) Να λύσετε την εξίσωση
    0.
f e  f x2
    0
f f x2 για κάθε x  .
Kριτήριο Aξιολόγησης 2
Θέμα 1.
Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε
f  2   1, g  3  2
και
g  x   ex 2  f  x  για κάθε x  .
Αν η συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη, τότε:

i) να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα
ii) να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα
iii) να λύσετε την ανίσωση
ex 1  f  x  1
iv) να λύσετε την εξίσωση

f 1 ex 2  f  x   e  3.
Θέμα 2.
Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε
f  f  x    f  x   2x  2 για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1 και να βρείτε την τιμή f 1 .
ii) Aν f   και f  2   3, τότε:
α) να αποδείξετε ότι
f  x   x  2  2f 1  x  για κάθε x 
β) να λύσετε την εξίσωση f  x   2.

Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Όριο Συνάρτησης στο x0∊ℝ 117
Όριο Συνάρτησης στο x0
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f : A  . Λέμε ότι το

y
όριο της f  x  όταν το x τείνει στο x 0 είναι Cf
f x
ή το όριο της f  x  στο x 0 είναι και γρά-
φουμε lim f  x   αν και μόνο αν οι τιμές της f f x
x  x0
O x x0 x x
προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον πραγματικό
αριθμό , καθώς το x προσεγγίζει με οποιον-
δήποτε τρόπο τον αριθμό x 0 .
 Για να αναζητήσουμε το lim f  x  , πρέπει η f να ορίζεται όσο θέλουμε «κοντά

x x
0
στο x 0 », δηλαδή η f να είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής

 α, x0    x0 , β  ή  α, x0  ή  x 0 , β .
 Το x 0 μπορεί να ανήκει στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης f ή να μην ανήκει σ’
αυτό.
 Η τιμή f  x 0  , όταν υπάρχει, μπορεί να είναι ίση με το lim f  x  , ή να είναι
x x
0
διαφορετική από αυτό.
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παράστα-
ση μιας συνάρτησης f. Για τη συνάρτηση αυτή y
ισχύουν 6
5
 limf  x   4 και f  3  5. 4 Cf
x 3
 limf  x   6 και f  7   6. 2
x 7 O 3 7 x
 lim f  x   3 και  2  Df . 3
x 2
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f : A  .

 Λέμε ότι το όριο της f  x  , όταν το x τείνει στο x 0 από αριστερά είναι 1 και
γράφουμε
lim f  x   1
x  x0
αν και μόνο αν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον πραγματικό

αριθμό 1 , καθώς το x προσεγγίζει το x 0 από μικρότερες τιμές  x  x 0  .
 Λέμε ότι το όριο της f  x  , όταν το x τείνει στο x 0 από δεξιά είναι 2 και
γράφουμε
lim f  x   2
x  x0
αν και μόνο αν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον πραγματικό αριθμό
2 , καθώς το x προσεγγίζει το x 0 από μεγαλύτερες τιμές  x  x 0  .
y
2
f x Cf
1
f x
O x x0 x x
 Τους αριθμούς 1  lim f  x  και 2  lim f  x  τους oνομάζουμε πλευρικά

x  x 0 x  x 0
όρια της f στο x 0 και συγκεκριμένα τον 1 αριστερό όριο της f στο x 0 ενώ τον
2 δεξιό όριο της f στο x 0 .
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παράσταση
μιας συνάρτησης f. Για τη συνάρτηση αυτή ισχύουν 3
 lim f  x   1 και lim f  x   3. 1

x  2 x  2
O 2 x
1
 lim f  x   1 και lim f  x   1.
x  0 x  0
Πρόταση
Ισχύουν οι ισοδυναμίες
 lim f  x    lim f  x     0
x x 0 x x 0
 lim f  x    limf  x 0  h  
x x0 h 0
 limf  x   5  lim f  x   5  0
x 2 x 2
 limf  x   7  limf  4  h   7
x 4 h 0
Πρόταση
Αν μία συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής  α, x 0    x 0 , β  , τότε

ισχύει η ισοδυναμία
lim f  x    lim f  x   lim f  x   .
xx0 xx0 xx0
 Αν lim f  x   lim f  x  , τότε δεν υπάρχει το lim f  x  .

xx0 xx0 x x 0
 Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα διάστημα της μορφής  α, x 0  αλλά

δεν ορίζεται σε ένα διάστημα της μορφής  x 0 , β  , τότε ορίζουμε
lim f  x   lim f  x 
x x0 x  x 0
 Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα διάστημα της μορφής  x 0 , β  αλλά

δεν ορίζεται σε ένα διάστημα της μορφής  α, x 0  , τότε ορίζουμε
x x0 x  x 0
 Αποδεικνύεται ότι το lim f  x  είναι ανεξάρτητο των άκρων α, β των διαστη-

x x0
μάτων  α, x 0  και  x 0 , β  στα οποία θεωρούμε ότι είναι ορισμένη η f.
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παρά-
4
σταση μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το 3
σύνολο 2
A   ,  2   2,1  1, 3 .
1
2 O 1 3 x
Για τη συνάρτηση αυτή ισχύουν:
 lim f  x   lim f  x   1, oπότε lim f  x   1

x 2 x 2 x 2
 lim f  x   3 και lim f  x   2, oπότε lim f  x   lim f  x 

x 1 x 1 x 1 x 1
και συνεπώς δεν υπάρχει το lim f  x 

x 1
 lim f  x   4 και η f δεν ορίζεται σε διάστημα της μορφής  3,β 

x 3
Οπότε, limf  x   lim f  x   4.

x 3 x 3
Σύμβαση
Όταν λέμε ότι μια συνάρτηση f έχει κοντά στο x0 μια ιδιότητα p θα εννοούμε ότι
ισχύει μια από τις παρακάτω τρεις συνθήκες:
α) Η f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής  α, x 0    x 0 , β  και στο σύνολο
αυτό έχει την ιδιότητα p.
β) H f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής  α, x 0  , έχει σ’ αυτό την ιδιότητα
p, αλλά δεν ορίζεται σε σύνολο της μορφής  x 0 , β  .
γ) H f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής  x 0 , β  , έχει σ’ αυτό την ιδιότητα
p, αλλά δεν ορίζεται σε σύνολο της μορφής  α, x 0  .
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παρά- y
σταση μιας συνάρτησης f . Ισχύουν τα εξής:
 f  x   0 κοντά στο 1
 f  x   0 κοντά στο 3   
O 1 2 3 x
 η f δεν διατηρεί πρόσημο κοντά στο 2
Πρόταση (όριο ταυτοτικής – σταθερής συνάρτησης)

Ισχύουν οι ισότητες:
 lim x  x 0
x  x0
 lim c  c
x x0
49. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται ένα y

μέρος της γραφικής παράστασης
5
μιας συνάρτησης f με πεδίο Cf
ορισμού το σύνολο  ,4 . Να 4
3
βρείτε, εφόσον υπάρχουν, το
lim f  x  και το f  x0  όταν: 2
x  x0
1
i) x0  0 ii) x0  1 O 1 2 3 4 x
iii) x0  2 iv) x0  4.
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι οι τιμές της f προσεγγίζουν Σημείωση

όσο θέλουμε τον αριθμό 1 καθώς το x προ- Γράφουμε
lim f  x  
σεγγίζει με οποιονδήποτε τρόπο τον αριθμό 0. x x 0
Δηλαδή, αν και μόνο αν οι τιμές της

συνάρτησης f προσεγγίζουν
lim f  x   1. όσο θέλουμε τον πραγματικό
x 0
αριθμό καθώς το x
Επίσης,
προσεγγίζει με οποιονδήποτε
f  0   1. τρόπο τον αριθμό x 0 .
ii) Παρατηρούμε ότι οι τιμές της f προσεγγίζουν

όσο θέλουμε τον αριθμό 2 καθώς το x προ-
σεγγίζει με οποιονδήποτε τρόπο τον αριθμό 1.
Δηλαδή,
lim f  x   2.
x 1
Επίσης,
f 1  3.
iii) Παρατηρούμε ότι: Σχόλια

 όταν το x προσεγγίζει το 2 από  Για να αναζητήσουμε το lim f  x 
x x 0
αριστερά  x  2  , τότε οι τιμές πρέπει η f να ορίζεται σε ένα
σύνολο μορφής
της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε
 α, x0    x0 ,β 
τον αριθμό 4. Δηλαδή,
ή
lim f  x   4.  α, x 0 
x  2
ή
 όταν το x προσεγγίζει το 2 από  x 0 ,β 
δεξιά  x  2  , τότε οι τιμές της  Το x 0 μπορεί να ανήκει στο Df ή
f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον να μην ανήκει σε αυτό.
 Αν x 0  Df , τότε το f  x 0  μπορεί
αριθμό 5. Δηλαδή,
να είναι ίσο με το lim f  x  ή
lim f  x   5. x x 0
x  2 διαφορετικό από αυτό.
Επομένως,
lim f  x   lim f  x 
x 2 x 2 
και συνεπώς δεν υπάρχει το lim f  x  .

x 2
Επίσης, f  2   4.
iv) H συνάρτηση f ορίζεται σε διάστη- Σημείωση

Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε
μα της μορφής  α, 4  , όμως δεν ένα διάστημα της μορφής  α, x 0  ,
ορίζεται σε διάστημα της μορφής αλλά δεν ορίζεται σε διάστημα της
μορφής  x 0 , β  , τότε ορίζουμε
 4, β  . Επομένως,
lim f  x   lim f  x  .
lim f  x   lim f  x   3. x x 0 x x 0
x 4 x 4
Επίσης, 4  Df και συνεπώς η τιμή
f  4  δεν ορίζεται.

lim f  x   λ3  λ  1 και lim f  x   λ2 ,
x4 x  4
όπου λ  . Αν υπάρχει το lim f  x  , να βρείτε:

x4
i) την τιμή του λ ii) το lim  f  x   1

x4
iii) το lim f  4  h  .
h 0
Λύση
i) Επειδή υπάρχει το lim f  x  έχουμε Σχόλιο

x 4
Είναι λογικό να αξιοποιήσουμε πρόταση
x 4 x 4 με βάση την οποία αν μία συνάρτηση f
είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής
 λ3  λ  1  λ2
 α, x 0    x 0 ,β  , τότε ισχύει η ισοδυνα-
 λ3  λ2  λ  1  0
μία:
 λ2  λ  1   λ  1  0
lim f  x    lim f  x   lim f  x   .
x x 0 x x 0
 
x x 0
  λ  1 λ  1  0  λ  1 ,
2
αφού λ2  1  0 για κάθε λ  .
ii) Aποδείξαμε ότι λ  1. Επομένως, Σημείωση

lim f  x   lim f  x   λ  1. 2
Ισχύει η ισοδυναμία
x 4
 lim  f  x   0
x 4+
lim f  x  
Οπότε, ισοδύναμα x x 0 x x 0
lim  f  x   1  0.
x 4
iii) Aποδείξαμε ότι Σημείωση

lim f  x   1 . Ισχύει η ισοδυναμία
x 4
lim f  x    lim f  x 0  h  
Επομένως, ισοδύναμα x x 0 h 0
lim f  4  h   1.
h 0

x
 , x   ,0    0, 1
f  x   x
x,
 x   1,    .
i) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f .
ii) Nα βρείτε, εφόσον υπάρχει, το lim f  x  όταν:
x  x0
α) x0  0 β) x0  1.
Λύση
i) Γνωρίζουμε ότι
x x
  1 για κάθε x  0
x x
και
x x
  1 για κάθε x  0.
x x
Επομένως,
1, x   , 0 

f  x    1 , x   0, 1
 x , x  1,    .

Η γραφική παράσταση της f είναι:
y
y  x, x  1
O 1 x
–1
ii) α) Έχουμε Σημείωση

lim f  x   lim  1  1 Ισχύουν οι ισότητες
Cf x 0 x 0
 lim x  x 0
και x x0
lim f  x   lim 111.

 1.  lim c  c.
x 0 x 0 x x 0
Άρα,
x 0 x 0

x 0
β) Έχουμε
lim f  x   lim 1  1
x 1 x 1
και
lim f  x   lim x  1.
x 1 x 1
Άρα,
lim f  x   lim f  x   1
x 1 x 1
lim f  x   1.
x 1
91. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται ένα μέρος από y

τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης
f :  0,     . Να βρείτε, εφόσον υπάρ- 4
Cf
χουν, το xlim f  x  και το f  x 0  όταν: 2
x 0
O
i) x0  0 ii) x0  3 3 4 5 x
1
iii) x0  4 iv) x 0  5.

y
παράσταση μιας 1  1 συνάρτησης f η
οποία έχει πεδίο ορισμού το σύνολο 3
Df   0,1   2, 3   3,   .
i) Nα βρείτε, εφόσον υπάρχουν, τα όρια:

1
limf  x  και limf  x  . O 2 3 x
x 1 x 2
ii) Να σχεδιάσετε τη γραφική παρά-

σταση της f 1 . Cf
iii) Να βρείτε, εφόσον υπάρχουν, τα όρια
limf 1  x  και limf 1  x  .
x 3 x 0
93. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη στο σύνολο   1, 2   2, 3 με

lim f  x   λ2  1 και lim f  x   2λ .
x  2 x  2
Να βρείτε την τιμή του λ  , για την οποία υπάρχει το όριο lim f  x  .
x 2
94. Έστω συνάρτηση f : 

 τέτοια, ώστε
1
lim f  x   3λ και lim f  x   2 
x 0 x 0 λ
όπου λ  0.
Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει το όριο lim f  x  για κάθε λ  0.
x 0

x ln x
f x  .
2ln x
i) Nα βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f.
ii) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.
iii) Nα υπολογίσετε το lim f  x  .
x 1

f x 1
lim  1.
x 1 f x 1
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Όριa και Πράξεις-Όριο Σύνθετης Συνάρτησης 127
Όρια και Πράξεις

Θεώρημα
Αν υπάρχουν τα όρια των συναρτήσεων f και g στο x 0 , τότε:
 lim  f  x   g  x    lim f  x   lim g  x 

xx0 xx0 x x 0
 lim  κf  x    κ lim f  x  , για κάθε σταθερά κ 

xx0 x x 0
 lim  f  x   g  x    lim f  x   lim g  x 

xx0 xx0 x x 0
lim f  x 
f  x  x x 0
 lim  , εφόσον lim g  x   0
x x0 g  x  lim g  x  x x0
x x0
 lim f  x   lim f  x 
x x 0 x x 0
 lim ν f  x   ν lim f  x  , εφόσον f  x   0 κοντά στο x 0

xx0 xx0
 Oι παραπάνω ιδιότητες ισχύουν με την προϋπόθεση ότι οι πράξεις των συναρ-

τήσεων στις οποίες αναφέρονται ορίζονται κοντά στο x 0 .
 H πρώτη και η τρίτη από τις ιδιότητες του παραπάνω θεωρήματος ισχύουν και για
περισσότερες από δύο συναρτήσεις.
 Από την τρίτη ιδιότητα προκύπτει ότι:
ν
ν  
lim f  x     lim f  x   , ν  * .
x x 0  xx0 
Αν για δύο συναρτήσεις f, g ορισμένες στο ισχύουν
limf  x   2 και limg  x   3,
x 1 x 1
τότε
lim  f  x    2g  x    lim  f  x    lim  2g  x  
2 2
x 1   x 1 x 1
 
2
 lim f  x   2lim g  x   22  2  3  10.
x 1 x 1
Πρόταση
Για κάθε x 0  και ν  * ισχύει η ισότητα

lim x ν  x0ν .
x  x0
Πρόταση
Για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση Ρ  x  και για κάθε x 0  ισχύει

lim P  x   P  x0  .
x  x0
Απόδειξη
Έστω
Ρ  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0 , x  .
Σύμφωνα με τις ιδιότητες των ορίων έχουμε

lim Ρ  x   lim α ν x ν  α ν 1x v 1  ...  α1x  α0
x x0 x x0

   
 lim α ν x ν  lim α ν 1x ν 1  ...  lim  α1x   lim  α 0 
x  x0 x x0 x x0 x x0
ν 1
 α ν lim x  α ν 1 lim x
ν
 ...  α1 lim x  lim α 0
x  x0 x x0 x x0 x x0
 αν x  α ν
0
ν 1
ν 1 0 x  ...  α1x 0  α 0  Ρ  x 0  .
 
lim x 3  5x  4  23  5  2  4  2.
x 2
Πρόταση
Ρx
Για κάθε ρητή συνάρτηση , όπου P  x  , Q  x  πολυώνυμα του x και x 0  με
Qx
Q  x 0   0, ισχύει
Ρ  x Ρ  x0 
lim  .
x  x0 Q  x Q  x0 
Απόδειξη
Σύμφωνα με ιδιότητες των ορίων έχουμε
lim P  x 
Ρ  x  x x0 P  x0 
lim   .
x x0 Q  x  lim Q  x  Q  x 0 
x x0
x 2  5x  8 32  5  3  8 2
lim  2   2.
x 3 x  2x  14
2
3  2  3  14 1
Όριο Σύνθετης Συνάρτησης
Πρόταση
Έστω f, g δύο συναρτήσεις τέτοιες, ώστε
lim g  x   u 0 και lim f  u  
x x0 u u 0
Αν g  x   u 0 κοντά στο x 0 , τότε ισχύει

lim f  g  x    lim f  u 
x x 0 uu0
 Τα όρια της μορφής lim f  g  x   με τα οποία θα ασχοληθούμε θα είναι τέτοια,

x x 0
ώστε να ισχύει η συνθήκη « g  x   u 0 κοντά στο x 0 ». Οπότε, η συνθήκη αυτή

δεν ελέγχεται.
3
 1  1
 x    4 x  
1
ux
u 3  4u 23  4  2 16
lim 
x  x x
 lim  2  .
x 1 2 u 2 u 2  1 2 1
 1 5
 x   1
 x
52. Έστω f , g δύο συναρτήσεις ορισμένες στο σύνολο  0, 1   1, 2  και

τέτοιες, ώστε
limf  x   2 και limg  x   4.
x1 x1
Να βρείτε τα όρια:
f x  5
i) lim f  x   3g  x   ii) lim
x1 x1 g x  x
iii) lim  f  x    f  x   g  x   iv) lim f  x   7x
3

x1   x1
v) lim 2f  x   5g  x  .
x1
Λύση
Σημείωση
i) lim f  x   3g  x   Με την προϋπόθεση ότι υπάρχουν στο τα

x 1 παρακάτω όρια ισχύουν οι ισότητες:
 limf  x   lim 3g  x   lim f  x   g  x   lim f  x   lim g  x 
x 1 x 1 x x 0 x x 0 x x 0
 lim f  x   3lim g  x   lim  κf  x   κ lim f  x  , κ  .

x x 0 x x
x 1 x 1 0
 2  3  4  10.  lim f  x   g  x   lim f  x   lim g  x 

x x 0 x x x x 0 0
lim f  x 
f x x x0
 lim  ,
f  x   5 lim f  x   5 x x0 gx lim g  x 
ii) lim  x 1 x x0
x 1 g  x   x lim  g  x   x 
x 1 εφόσον lim g  x   0
x x 0
lim f  x   lim 5  lim f  x   lim f  x 
x 1 x 1
 x x 0 x x 0
lim g  x   lim x
x 1 x 1
 lim ν f  x   ν lim f  x  ,
x x 0 x x 0
2  5 3
   1. εφόσον f  x   0 κοντά στο x 0 .
4 1 3
ν
ν  
 lim f  x     lim f  x   ., ν  *.
x x 0  x x 0 
lim  f  x    f  x  g  x   lim  f  x    lim f  x  g  x 

3 3
iii)

x 1   x 1 x 1
    lim f  x   lim g  x 
3
 lim f  x 
x 1 x 1 x 1
  2    2   4  8  8  0.
3
iv) lim f  x   7x  lim f  x   7x   limf  x   7lim x

x 1 x 1 x 1 x 1
 2  7  1  5  5.
v) lim 2f  x   5g  x   lim 2f  x   5g  x    lim

x 1 x 1 x 1
 2f  x   lim
x 1
5g  x 
 2limf  x   5limg  x   2   2   5  4  16  4.
x 1 x 1
53. Nα βρείτε τα όρια:

x2  3x  4
i)
x 2

lim x3  4x  5  ii) lim
x1 x3  x  1
3x 2  5x  4
iii) lim x 2  5x  7 iv) lim 3 .
x3 x4 2x  11
Λύση
 
i) lim x3  4x  5  23  4  2  5  11.
x 2 Σημείωση
Για κάθε πολυωνυμική συνάρ-
τηση P  x  και για κάθε
x 2  3x  4 12  3  1  4 x0  ισχύει
ii) lim   2.
x 1 x  x 1
3
1 1 1
3
lim P  x   P  x 0  .
x x 0
iii) lim x 2  5x  7  lim x 2  5x  7

x 3 x 3
  Σημείωση
Για οποιεσδήποτε πολυωνυμι-
κές συναρτήσεις P  x  , Q  x 
 32  5  3  7
και για κάθε x0  με
 1 Q  x 0   0 ισχύει
 1. Px P  x0 
lim  .
x x 0 Qx Q  x0 
3x 2  5x  4 3 3x 2  5x  4
iv) lim 3  lim
x 4 2x  11 x 4 2x  11
3  4   5  4   4
2
 3
2  4   11
24 3
 3  8  2.
3
54. Να βρείτε τα όρια:

x3  x2  5x  2 x2  8  3
i) lim ii) lim .
x 2 x2  4 x1 x1
Λύση
i) Κοντά στο 2 έχουμε
x  x  5x  2
3 2  x  2   x  3x  1
2 Παρατηρούμε ότι

x 4
2
 x  2  x  2  
lim x 2  4  0
x 2

και
x 2  3x  1

x2
. 
lim x 3  x 2  5x  2  0.
x 2

Επομένως, Παραγοντοποιούμε λοιπόν αριθ-
μητή και παρονομαστή απλο-
x 3  x 2  5x  2 x 2  3x  1 11 ποιώντας στη συνέχεια τον πα-
lim = lim  .
x 2 x2  4 x 2 x2 4 ράγοντα x  2.
ii) Κοντά στο 1 έχουμε Μεθοδολογία
 
2 Πoλλαπλασιάζουμε τους δύο
x2  8  3 x 2  8  32 όρους του κλάσματος με

x 1

 x  1 x 2  8  3  x2  8  3
αξιοποιώντας στη συνέχεια την
x 12 ταυτότητα

 x  1  x2  8  3   α  β  α  β   α2  β2 .
 x  1 x  1 x 1
 
 
.
 x  1 x 2  8  3 x 8 3
2
Επομένως,
x2  8  3 x 1 2 1
lim  lim   .
x 1 x 1 x 1
x 8 3
2 6 3
55. Να βρείτε τα όρια

x x  2x  x  2 3
x1 1
i) lim ii) lim .
x4 x4 x 0 x
Λύση
x x  2x  x  2 x

  x  2
x 2  Παρατηρούμε ότι το
x4
 x 2 όριο του αριθμητή και
2
2
του παρονομαστή καθώς

 x  2  x  1  x  1 , κοντάτοστοx τείνει
4.
στο 4 είναι
 x  2 x  2 x  2 ίσο με 0.
x 1
 .
x 2
Oπότε,
x x  2x  x  2 x 1 4 1 5
lim  lim   .
x 4 x4 x 4 x 2 4 2 4
ii) Κοντά στο 0 έχουμε Μεθοδολογία

  Παρατηρούμε ότι το
3
3
x 1 1
3
x 1 1
 όριο του αριθμητή και
x  
x  1  1  3 x  1  12 
2
x 3
του παρονομαστή καθώς
 
το x τείνει στο 0 είναι
x
 ίσο με 0. Αξιοποιούμε

 x  1  3 x  1  1 
2
x 3
λοιπόν, την ταυτότητα
 
1 α3  β3
 . α β  .
α  αβ  β 2
2
 
2
3
x 1  3 x 1 1
Επομένως,
3
x 1 1 1 1 1
lim  lim  . 
 
x 1  x 1 1 111 3
2
x 0 x x 0 3 3

 x 2   α  1  α
 , x1
 x1
f  x  
 β x2  1
, x1
 

 x 1
Να βρείτε τις τιμές των α, β   , για τις οποίες ισχύει η σχέση
limf  x   4.
x1
Λύση
 Έχουμε Μεθοδολογία
x   α  1 x  α
2 Όταν εκατέρωθεν κάποιου σημείου
lim f  x  lim x 0 αλλάζει μορφή ο τύπος της
x 1 x 1 x 1
2 συνάρτησης f, τότε σχετικά με το
x  αx  x  α
 lim lim f  x 
x 1 x 1 x x0
x  x  1  α  x  1 ενεργοποιούμε την ισοδυναμία

 lim  lim f  x   
x 1 x 1  x x0
lim f  x     
 x  1 x  α  x x0
 xlim f x  
 lim  x0
x 1 x 1
 lim  x  α   1  α.
x 1
 Επίσης,
lim f  x   lim

β x2 1   lim β  x  1 x  1
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1
 lim
β  x  1  x 1 x 1
x 1 x 1
 lim β  x  1
x 1 
 
x  1   4β.

Με βάση τα παραπάνω έχουμε

lim f  x   4  lim f  x   4 και lim f  x   4
x 1 x 1 x 1
 1 α  4 και 4β  4
 α  3 και β  1.
57. Δίνεται η συνάρτηση f :  3  με τύπο
x2  αx  β
f  x  για κάθε x  3 ,
x3
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί. Αν ισχύει η σχέση
lim f  x   1 , να βρείτε τους αριθμούς α και β.
x 3
Λύση
Έχουμε
x 2  αx  β
f x  για κάθε x  3 .
x 3
Επομένως,
x 2  αx  β   x  3 f  x  για κάθε x  3
x 3
 
lim x 2  αx  β  lim  x  3 f  x   32  α  3  β  lim  x  3  lim f  x 
x 3 x 3 x 3
δηλαδή
 9  3α  β  0 1  β  3α  9.
Άρα,
f x 
x 2  αx  3α  9

x 2  9  α  x  3 
x 3 x 3
 x  3 x  3  α  x  3  x  3  α για κάθε x  3.

x 3
Επομένως,
lim f  x   lim  x  3  α  6 1
 α.6  α  α  5.
x 3 x 3
Επίσης,
β  3α  9  15
6.  9  6.
58. Αν για μια συνάρτηση f ισχύει η σχέση

f  x  x
lim  2,
x1 x2  1
να βρείτε τα παρακάτω όρια:
f  x  x
i) limf  x  ii) lim .
x1 x1 x 1
Λύση
i) Θέτουμε
f x  x Μεθοδολογία
 g  x  κοντά στο 1.
x2  1 Η αντικατάσταση
f x  x
Επομένως,  g x
x2  1
 
f  x   x  x 2  1 g  x  κοντά στο 1. και στη συνέχεια η επίλυση
ως προς f  x  μας διευκολύ-
Δηλαδή, νει να εκφράσουμε την f  x 
 2

f  x   x  1 g  x   x κοντά στο 1. ως αποτέλεσμα πράξεων
μεταξύ συναρτήσεων που τα
Και επειδή lim g  x   2 , συμπεραίνουμε ότι όριά τους είναι γνωστά.
x 1
υπάρχει το ζητούμενο όριο και μάλιστα ισχύει
 
lim f  x   lim x 2  1  lim g  x   lim x  12  1  2  1  1.
x 1 x 1 x 1 x 1
 
ii) α΄ τρόπος:
Κοντά στο 1 έχουμε
f x  x x 2

1 gx  x  1 x  1 g  x 
x 1

x 1

x 1
  
x  1  x  1 g  x 
Άρα, υπάρχει το ζητούμενο όριο και μάλιστα ισχύει
f x  x
lim
x 1 x 1
 lim 
x 1 
 
x  1  x  1   lim g  x  
 x 1  
1  1 1  1  2  8.
β΄ τρόπος:
f x  x f  x   x x 2  1 f  x   x  x  1 x  1
   2 
x 1 x2 1 x 1 x 1 x 1

f x  x

 x 1  
x  1  x  1
x 1
2
x 1
f x  x

x2 1
  
x  1  x  1 .
Άρα,
f x  x f x  x 
lim
x 1
 lim  2
x  1 x 1  x  1

x  1  x  1 


f x  x
 lim 2
x 1 x  1 x 1   
 lim  x  1  x  1   2  2  2  8.
59. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :    τέτοιες, ώστε lim g  x   2.,

x 1
g  x   2 κοντά στο 1 και
 x  1, x  2
f  x  
 0 , x2
Να υπολογίσετε το lim f  g  x   .
x 1
Λύση Μεθοδολογία
Για να υπολογίσουμε το lim f  g  x  
Θέτουμε x x 0
u  gx εργαζόμαστε ως εξής:
και παρατηρούμε ότι όταν το x τείνει  Θέτουμε u  g  x  .
στο 1, το u τείνει στο  Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το
lim g  x   2. u 0  lim g  x  .
x x 0
x 1
Δηλαδή,  Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το
όταν x  1, τότε u  2. lim f  u  .
u u 0
Επομένως, Αν ισχύει
u g x  g  x   u 0 κοντά στο x 0 ,
lim f  g  x    lim f  u 
x 1 u 2 τότε
 lim  u  1  3. lim f  g  x    lim f  u  .
u 2 x x 0 u u 0
Σημείωση
Τα όρια της μορφής
lim f  g  x  
x x 0
με τα οποία θα ασχοληθούμε θα είναι
τέτοια, ώστε να ικανοποιείται η συνθήκη
g  x   u 0 κοντά στο x 0
και γι’αυτό δεν θα ελέγχεται.
60. Να βρείτε το όριο

4
x1  x1
lim .
x 0 x
Λύση
Θέτουμε
u  4 x  1.
Οπότε,
u4  x  1  x  u4  1 .
Παρατηρούμε ότι όταν x  0 , τότε u  1. Επομένως,
lim
4
x 1  x 1
 lim
u  u4  1  1   Σχόλιο
Η αντικατάσταση
x 0 x u 1 u4  1
u  4 x 1
 lim 4
u  u4
 lim 2
u u 3  1   μετατρέπει το ζητού-
u 1 u  1

u 1 u  1 u 2  1
  μενο όριο σε όριο
ρητής συνάρτησης.
u  u  1  u  u  1 2
 lim
u 1
 u  1 u  1  u  1 2
u  u  u  1
2
3
 lim  .
u 1
 u  1  u  1 4 2

3
x 1  x3 x 1  3
lim .
x 2 x2
Λύση
i) Θέτουμε Σχόλιο
u  x 1 ή x 1  u .
3 3 Η αντικατάσταση
Οπότε, u  3 x 1
x  u  1. 3
μετατρέπει το ζητούμενο όριο
Παρατηρούμε ότι όταν x  2 τότε u  1. σε όριο ρητής συνάρτησης.
Επομένως, Σημείωση
x 1  x 3 x 1  3
3 Η παραγοντοποίηση του πο-
lim
x 2 x2 λυωνύμου u 4  2u  3 γίνεται
 lim

u  u3  1 u  3  με τη βοήθεια του σχήματος
Horner.
u 1 u 1 2
3
u  u4  u  3 1 0 0 2 –3 1
 lim
u 1 u3  1 1 1 1 3
u  2u  3
4
 lim 1 1 1 3 0
u 1 u3  1
 u  1  u 3  u 2  u  3 u3  u 2  u  3 1  1  1  3
 lim  lim   2.
u 1
 u  1  u 2  u  1 u 1 u2  u  1 111
62. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι περιττή και τέτοια, ώστε

lim f  x   λ  ΅ .
x0
i) Να αποδείξετε ότι υπάρχει το όριο lim f  x  και είναι πραγμα-

x  0
τικός αριθμός.
ii) Nα βρείτε την τιμή του λ για την οποία υπάρχει το όριο limf  x  .
x0
Λύση
i) Η συνάρτηση f είναι περιττή. Δηλαδή, ισχύει η

σχέση y
f  x   f  x  για κάθε x  .
Οπότε O x
lim f  x   lim f  x    lim f  x   λ (1)

x 0 x 0 x 0
Θέτουμε Σχόλιο
Το συμπέρασμα ήταν
u  x
αναμενόμενο αφού η
και παρατηρούμε ότι γραφική παράσταση
όταν x  0 έχουμε u  0. κάθε περιττής συνάρ-
τησης έχει κέντρο συμ-
Επομένως, η σχέση (1) γράφεται
μετρίας την αρχή των
lim f  u   λ αξόνων O  0, 0  .
u 0
lim f  x   λ.
x 0
ii) To όριο lim f  x  υπάρχει αν και μόνο αν ισχύει

x 0
x 0 x 0
δηλαδή
λ  λ  2λ  0  λ  0.
x 2  4  2x  1 x2  1  x
i) lim ii) lim .
x 1 x2  x  1 x 0 x 1
97. Να βρείτε, αν υπάρχει, το όριο της συνάρτησης f στο x 0 όταν:


 x , x2
3
i) f  x    και x 0  2
 x  3, x  2
2

 2x  10 , x  3

ii) f  x    2 και x 0  3.
 x  x  2, x  3

98. Να βρείτε (εφόσον υπάρχουν) τα παρακάτω όρια:
 x 1 , x  0

i) lim f  x  , αν f  x    x 2  x
x 0 , x0

 x
 x  1, x  1

ii) lim f  x  , αν f  x    x 2  1
x 1 , x  1.

 x 1
 αx  β , x 1
f x  
4αx  β  1, x  1.
Να βρείτε τις τιμές των α, β  , για τις οποίες ισχύει lim f  x   7 .

x 1

 2  x 3  8 x3  8
i) lim ii) lim
x 0 x x 2 x 2  3x  2
x 5  4x  3 x 4  81
iii) lim iv) lim .
x 1 x 4  5x  4 x 3 x 3  27

x32 x 4 3
i) lim ii) lim
x 1 x 12 x 5 x 5
3
x 1  2 2 x 2
iii) lim iv) lim .
x 7 x7 x 4 x4

x3  x 2  x  1 3
x 2
i) lim ii) lim
x 1 x 3
 x  x 1
2 x 8 3
x  53 x  6
2
x 3 x 2 5
x  2 1
iii) lim iv) lim .
x 1 x 4 x 3 x 3 x 3

x
f x 
, x  0.
x
i) Nα αποδείξετε ότι δεν υπάρχει το limf  x .
x 0
ii) Nα εξετάσετε αν υπάρχει το lim f x .

x 0
104. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:
x 2  2x  1 x  2  x 2  2x
i) lim ii) lim
x 1 x 1 x 2 x2
105. Αν ισχύει η σχέση

x 2  κx
lim λ,
x 0 x
όπου κ, λ σταθεροί πραγματικοί αριθμοί, να αποδείξετε ότι κ  λ  0 .
106. Να βρείτε το όριο lim f  x  αν ισχύει η σχέση:

x 1
2x  1
i) lim  2f  x   1  x   10 ii) lim 1
x 1 x 1 f  x   2x
 x  1 f  x 
x 1

iii) lim xf  x   x3  1  2  iv) lim
x 1 x 1
 8.
107. Αν για κάποια συνάρτηση f ισχύει η σχέση

f x  x
lim 1,
x 2 x2
xf  x   4
i) lim f (x) ii) lim .
x 2 x 2 x2

x 2f  x   3
lim 2
x 1
1 x  2
f x  3
i) lim f  x  ii) lim .
x 1 x 1 x 1

f x  2 gx  3
lim 2
4 και lim  1.
x x 0 x 0 x2
i) Nα βρείτε τα παρακάτω όρια:
α) limf  x 
x 0
β) limg  x .
x 0
ii) Να αποδείξετε ότι

f xgx  6
lim  10.
x 0 x2
110. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε:
  f (x)   3x 2f (x)  4x3 για κάθε x 

3
f (x)
 lim λ .
x 0 x
i) Να αποδείξετε ότι   1 .
ii) Να βρείτε το lim f  x  .
x 0

2
 1
x   4 3
x 2  5x  7  1
i) lim  x
ii) lim
x 1
 1
2
 1 x 3 x 2  5x  6
 x    5 x    6
 x  x
x   
2
7
 3x 4  3 x 7  3x 4  2 x2  4
iii) lim iv) lim .
x 1 x 7  3x 4  2 x 2 5 x 1 1
112. Να βρείτε τoυς α, β  , ώστε να ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις:

x 2  αx  β αx  β
i) lim 3 ii) lim 8
x 2 x2 x 0 x4 2
αx 2  3x  β x 2  αx  β
iii) lim  5 iv) lim  10.
x 1 x 2  3x  2 x 3 1  x  2

f x
lim 1 και limg  x   0.
x 0 x x 1
f g  x   f x 
i) lim ii) lim g  .
x 1 4g  x  x 0
 x 
f x
114. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε lim  2.
x 0 x
i) lim
f  x 1  1 ii) lim
f  4x 
 1.
x 1 x 1 x 0 2x  3f  x 
f x
115. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε lim  1.
x 4 x 2
Να βρείτε τα παρακάτω όρια:
f  x  4 x 1
i) lim ii) lim .
x 0 x x 1 f
3  x 
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Όριο και Διάταξη-Κριτήριο Παρεμβολής 145
Όριο και Διάταξη
Θεώρημα 1ο
 Αν lim f  x   0, τότε f  x   0 κοντά στο x 0 .

x x0
 Αν lim f  x   0, τότε f  x   0 κοντά στο x 0 .

x x0
y y
Cf
Cf
α x0 β
O α x0 β x O x
Έχουμε
lim  x 4  7x  1  24  7  2  1  1  0.
x 2
Άρα,
x 4  7x  1  0 κοντά στο 2.
 Το αντίστροφο του παραπάνω θεωρήματος δεν ισχύει. Συγκεκριμένα, υπάρχουν

συναρτήσεις f για τις οποίες ισχύει
f  x   0 κοντά στο x 0 ή f  x   0 κοντά στο x 0
και είναι τέτοιες, ώστε xlim f  x   0 ή δεν υπάρχει το lim f  x  .
x 0 x x 0
y y
O x0 x O x0 x
y y
x0
O x0 x O x
 Αν xlim
x
f  x   0, τότε κανένα συμπέρασμα δεν προκύπτει για τη συμπεριφορά
0
της f κοντά στο x 0 .
y y y
O x0 x O x0 x O x0 x
Θεώρημα 2ο
Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x 0 και ισχύει f  x   g  x  κοντά στο x 0 , τότε:

lim f  x   lim g  x 
x x0 x  x0
y y
Cf Cf
Cg Cg
α x0 β x O α x0 β x
O
Αν
limf  x   και f  x   x 2  1 για κάθε x  ,
x 2
τότε
limf  x   lim  x 2  1
x 2 x 2
δηλαδή
 5.
 Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x 0 και ισχύει f  x   g  x  κοντά στο x 0 ,

τότε lim f  x   lim g  x  .
x x0 x x0
 Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x 0 και ισχύει f  x   g  x  κοντά στο x 0 ,

τότε lim f  x   lim g  x  .
x x0 x x0
 Υπάρχουν συναρτήσεις f, g, οι οποίες έχουν όριο στο x 0 και είναι τέτοιες, ώστε
f  x   g  x  κοντά στο x 0 και lim f  x   lim g  x  .
x x0 x x0
Για τις συναρτήσεις f  x   x 4 και g  x   x 2 , ισχύει

f  x   g  x  κοντά στο 0.
Όμως,
limf  x   limg  x   0.
x 0 x 0
Κριτήριο Παρεμβολής
Θεώρημα
Έστω οι συναρτήσεις f, g, h. Αν y
 h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0
και Cg
 lim h  x   lim g  x   ,
x x0 x x0 Cf
τότε η f έχει όριο στο x 0 και μάλιστα ισχύει Ch
α
lim f  x   . O x0 β x
x x0
Έστω συνάρτηση f για την οποία ισχύει
2x  f  x   x 2  1 για κάθε x  .
Επειδή
lim  2x   lim  x 2  1  2
x 1 x 1
limf  x   2.
x 1
 Αν h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0
ή h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0
ή h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0
και xlim h  x   lim g  x   , τότε επίσης ισχύει
x0 x x
0
lim f  x   .
x  x0
 Το κριτήριο παρεμβολής δεν προκύπτει εφαρμόζοντας δύο φορές το Θεώρημα 2,

αφού δεν προϋποθέτει την ύπαρξη του xlim f  x  , αλλά την επιβάλλει.
x 0
 Αν h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0 και xlim

x
h  x   lim g  x  , τότε κανένα
xx
0 0
συμπέρασμα δεν προκύπτει για την ύπαρξη ή όχι του xlim f  x .

x 0

lim f  x   3  8 .
x 2
f  x   0 κοντά στο 2.
ii) Αν ισχύει η σχέση
f  x   3  8 κοντά στο 2,
να υπολογίσετε το όριο
f  x  3  8
lim .
x 2 f  x  3  8
Λύση
i) Έχουμε Μεθοδολογία
Αξιοποιούμε το γνωστό ανισο-
lim f  x   3  8  0.
x 2 τικό θεώρημα των ορίων σύμ-
Επομένως, φωνα με το οποίο κάθε συνάρ-
τηση f κληρονομεί το πρόσημο
f  x   0 κοντά στο 2. του ορίου της lim f  x  κοντά
0,
x x 0
ii) Αποδείξαμε ότι στο x 0 . Συγκεκριμένα, αν ισχύει

lim f  x   0,
f  x   0 κοντά στο 2. x  x0
Οπότε, τότε
f  x   0 κοντά στο x0 .
f  x   f  x  κοντά στο 2.
Επομένως,
f x  3  8 f x  3  8
lim  lim  lim1  1.
x 2 f x  3  8 x 2 f x  3  8 x 2

x3  x  1  x 2  2x
lim .
x1 x1
Λύση
Έχουμε Είναι φανερό ότι η ύπαρξη απόλυτης
τιμής δυσχεραίνει τον υπολογισμό του
 
lim x3  x  1  1  0.
x 1 ορίου. Για να απαλλαγούμε λοιπόν από
αυτήν, αρκεί να βρούμε το πρόσημο
Επομένως, του πολυωνύμου x3  x  1 κοντά στο
x3  x  1  0 κοντά στο 1. 1. Προς τούτο, είναι αρκετό να βρούμε

το πρόσημο του lim x 3  x  1 και να
x 1

αξιοποιήσουμε στη συνέχεια το σχετι-
κό θεώρημα.
Άρα, κοντά στο 1 έχουμε
x 3  x  1  x 2  2x x 3  x  1  x 2  2x

x 1 x 1
x3  x 2  x  1

x 1


x x2  1  x2 1  
x 1
 x  x  1   x  1   x  1

x 1
 x 2  2x  1 .
Τελικά
x 3  x  1  x 2  2x
lim
x 1 x 1 x 1

 lim x 2  2x  1  4 . 
65. Έστω η συνάρτηση f : *  με τύπο

x2
f  x  για κάθε x  *.
x2  1  1
f  x  3  1
x0 x0 4  f 2  x
Λύση
i) H f  x  κοντά στο 0 γράφεται
f x 
x2   x2  1  1  
x2   x2  1  1   x 
2
x2  1  1 x 2  1  1.
     x 1 1
2 2
x 1 1
2
x 1 1
2
x 1 1
2 2
Άρα,
x 0 x 0
 x 21111 11 2  
1 2.2.
ii) Έχουμε
lim  f  x   3  lim f  x   3  2  3  1  0.
x 0 x 0
Επομένως,
f  x   3  0 κοντά στο 0
f  x   3  f  x   3 κοντά στο 0.

f x  3 1 f  x   3  1 2  f x 1
   .
4f 2
x 4f 2
x  2  f  x   2  f  x  2  f x
Επομένως,
f x  3 1 1 1 1 1
lim  lim    .
x 0 4f 2
x x 0 2  f  x  2  lim f  x  2  2 4
x 0

lim f  x   λ 2
και lim f  x   4λ  3,
x 2 x  2
όπου λ  .
i) Να βρείτε τις τιμές του λ.
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση
f  x   x για κάθε x   1, 3  ,
να υπολογίσετε το lim f  x  .
x 2
Λύση
i) Γνωρίζουμε ότι ισχύει
lim f  x   lim f  x  .
x 2 x 2
Δηλαδή,
λ2  4λ  3  λ2  4λ  3  0  λ  1 ή λ  3.
ii) Έχουμε Μεθοδολογία

Αξιοποιούμε γνωστό ανισοτικό
f  x   x για κάθε x  1,3 .
θεώρημα των ορίων σύμφωνα
Επομένως, με το οποίο αν δύο συναρτή-
limf  x   lim x σεις f, g έχουν όριο στο x 0
x 2 x 2
ή ισοδύναμα και ισχύει
f  x   g  x  κοντά στο x0 ,
λ2  2.
Και επειδή λ  1 ή λ  3 συμπεραίνουμε τότε
ότι λ  1. Άρα, lim f  x   lim g  x  .
x  x0 x  x0
lim f  x   1  1.
2
x 2
67. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε limf  x   λ  και

x0
f  x
 1 για κάθε x  0.
x
Nα αποδείξετε ότι λ  0.
Λύση
 Για κάθε x  0 η δοθείσα ανισοτική σχέ- Μεθοδολογία

ση γίνεται Είναι φανερό ότι πρέπει να πολ-
f x  x λαπλασιάσουμε με x τα μέλη της
σχέσης
και συνεπώς f x
 1.
lim f  x   lim x  λ  0 (1) x
x 0 x 0
Διακρίνουμε λοιπόν τις περιπτώ-
σεις
 Για κάθε x  0 η δοθείσα ανισοτική σχέ- x  0 και x  0 ,
ση γίνεται ώστε να γνωρίζουμε τη φορά των
f x  x νέων ανισοτήτων που θα προκύ-
ψουν.
lim f  x   lim x  λ  0 (2)
x 0 x 0
Από τις σχέσεις (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι

λ  0.

f  x   2  x2  2x  1 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει το limf  x  και να το υπολογίσετε

x1
Λύση
Έχουμε Μεθοδολογία
Αξιοποιούμε το κριτήριο παρεμβολής
f  x   2  x 2  2x  1 για κάθε x  . σύμφωνα με το οποίο αν f , g, h είναι
Δηλαδή, τρεις συναρτήσεις για τις οποίες ισχύουν:
 h  x   f  x   g  x  κοντά στο x0
x 2  2x  1  f  x   2  x 2  2x  1
και
 lim h  x   lim g  x   ,
Ή ισοδύναμα x x0 x x0
τότε
x 2  2x  1  f  x   x 2  2x  3
lim f  x   .
x  x0
Παρατηρούμε ότι
  
lim x 2  2x  1  lim x 2  2x  3  2.
x 1 x 1

Άρα, σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής υπάρχει το lim f  x  και μάλιστα ισχύει
x 1
lim f  x   2.
x 1

4x  f  x   3  x2  4 κοντά στο 2.
i) Nα αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f  x  και να το υπολογίσετε.
x 2
ii) Αν επιπλέον ισχύει

f  x   αx2  3x  2 για κάθε x  ,
1
να αποδείξετε ότι α  .
4
Λύση
i) Από τα δεδομένα προκύπτει ότι
Σχόλιο
4x  3  f  x   x  1 κοντά στο 2.
2
Εγκλωβίζουμε την f  x  ανά-
Και επειδή μεσα σε δύο συναρτήσεις που

έχουν το ίδιο όριο καθώς το
x 2 x 2

lim  4x  3  lim x 2  1  5  x τείνει στο 2. Το κριτήριο
παρεμβολής εγγυάται ότι η f
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής
έχει όριο και μάλιστα
υπάρχει το lim f  x  και μάλιστα ισχύει
x 2
lim f  x   .
x 2
lim f  x   5.
x 2
ii) Σύμφωνα με το προηγούμενο ερώτημα έχουμε

lim f  x   5.
x 2
Δηλαδή,

lim αx 2  3x  2  5
x 2

1
4α  4  5  α  .
4
70. Να αποδείξετε ότι για κάθε συνάρτηση f :  ισχύουν oι σχέσεις:

2f  x  2xf  x 
i) ΅
 1 για κάθε xx ii) lim  0.
f 2
 x  1 x0 f 2  x  1
Λύση
i) H ζητούμενη ανισότητα ισοδύναμα γράφεται

2 f x
 1 για κάθε x 
f 2 x 1
 2 f  x   f 2  x   1 για κάθε x 
αφού
f 2  x   1  0 για κάθε x  .
Δηλαδή,
2 f  x   f  x   1 για κάθε x 
2
 f  x   2 f  x   1  0 για κάθε x 
2
 
 f  x   1  0 για κάθε x 
2
.
Και επειδή η τελευταία σχέση είναι αληθής, συμπεραίνουμε ότι το ίδιο ισχύει με
την ισοδύναμη προς αυτή ζητούμενη σχέση.
ii) Σύμφωνα με το ερώτημα i) έχουμε

2xf  x  2f  x  Το ζητούμενο όριο δεν μπο-
 x  x για κάθε x  . ρεί να υπολογιστεί άμεσα ως
f 2
x 1 f 2
x 1
αποτέλεσμα πράξεων ορίων,
Επομένως, αφού δεν γνωρίζουμε αν
υπάρχει το lim f  x  . Όμως,
2xf  x  x 0
x   x για κάθε x  . το ερώτημα i) μας προτρέπει
f 2 x 1
να ανακαλέσουμε από την
Επίσης, εφεδρεία στην ενέργεια το
κριτήριο παρεμβολής!
lim   x   lim x  0.
x 0 x 0
Άρα, σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής

2xf  x 
lim  0.
x 0 f 2 x 1

x2  6  x 2x  x 2  3x
i) lim ii) lim
x 2 2 x x 1 x 1
x2  x  3  x  2 x10  x  1  x 2  1  2
iii) lim iv) lim .
x 1 x 1 x 0 x
117. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

x 2  6x  9 x2  x  x  1
i) lim ii) lim
x 3 3 x x 1 x 1
3x  x x x2  3 x  2  4
iii) lim iv) lim .
x 0 x42 x 2 x2
118. Έστω συνάρτηση f τέτοια, ώστε

1 f x
lim  4.
x 0 x
f x  2  3
i) lim f  x   1 ii) lim  2.
x 0 x 0 x 2  2x
119. Δίνεται μια συνάρτηση f ορισμένη στο * και τέτοια, ώστε:

 lim f  x   λ2
x 0
 f  x   x 2 για κάθε x  * .
Να αποδείξετε ότι λ  0.

xf  x   x  x 2 για κάθε x .
Να εξετάσετε αν υπάρχει το όριο lim f  x  .

x 0
121. Αν για κάποια συνάρτηση f :  ισχύει η σχέση

f x  x
 0 για κάθε x  * ,
f x  x
να αποδείξετε ότι:
i) lim f 2  x   0 ii) lim f  x   0

x 0 x 0
iii) lim f  x   0 .
x 0
limf 2  x   4 και f  x   x  1 για κάθε x  .

x 1
f 2 x  4
i) f  x   για κάθε x 
4
ii) limf  x   2.
x 1
123. Έστω συναρτήσεις f, g:  τέτοιες, ώστε

x
 f x   f  x   g  x  για κάθε x  *
x
 lim f  x   1
x 0
 lim g  x   λ .
x 0
Να αποδείξετε ότι λ  0 .

f 2  x   x 2f  x  για κάθε x  *,
i) 0  f  x   x 2 για κάθε x  * ii) lim f  x   0 .
x 0

2x  f  x   x 2  1 για κάθε x  .
f x  3 1
i) limf  x   2 ii) lim  2.
x 1 x 1 x 1
gx
lim 2
1 και f  x   g  x   x 4 για κάθε x  .
x 0
x
f  2x 
i) lim g  x   lim f  x   0 ii) lim  4.
x 0 x 0 x 0 x2
 2  f  x   x 2  4 για κάθε x 
 4f  x   f 2  x   x 2 για κάθε x 
f x
 lim  λ .
x 0 x
f x 1
i) λ  0 ii) lim 2
 .
x 0 x 4
128. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι γνησίως αύξουσα και τέτοια, ώστε
f  x   0 για κάθε x 
και
f x
lim  1.
x 0 f  2x 
i) f  2x   f  3x   f  4x  για κάθε x  0
και
f  2x   f  3x   f  4x  για κάθε x  0
f  3x 
ii) lim  1.
x 0 f  4x 
129. Αν για τη συνάρτηση f :  ισχύουν οι σχέσεις

lim f 2  x   1
x 1
και
f  x   x για κάθε x  ,
i) lim f  x   1 ii) lim f  x   1 .
x 1 x 1
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Τριγωνομετρικά Όρια 159
Τριγωνομετρικά Όρια
Πρόταση
Για κάθε x  ισχύει y y x
ημx  x .
y  ημx
Η ισότητα ισχύει μόνο για x  0. O x
 Ισχύει η ανισότητα
ημx  x για κάθε x  *.
 Ισχύει η ισοδυναμία
ημx  x  x  0.
Πρόταση
Για κάθε x 0  ισχύουν οι ισότητες:

 lim ημx  ημx0  lim συνx  συνx0
xx0 xx0
π 1
lim ημx  ημ  και lim συνx  συνπ  1.
x
π 6 2 x π
6
Πρόταση
ημx συνx  1
 lim 1  lim  0.
x0 x x0 x
ημx
εφx ημx  ημx  ημx
lim  lim συνx  lim  lim   συνx   lim  lim συνx  1  συν0  1.
x 0 x x 0 x x 0 xσυνx x 0
 x  x 0 x x 0

1
f  x   συνx  x2  για
ημ κάθε x  .
x
Nα αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f  x  και να το υπολογίσετε.
x0
Λύση
Έχουμε
Σχόλιο
Είναι φανερό ότι το ζητούμενο
f  x   συνx  x 2 για κάθε x  .
όριο θα βρεθεί με τη βοήθεια του
Δηλαδή, κριτηρίου παρεμβολής. Όμως,
κάτι τέτοιο προϋποθέτει να αξιο-
x 2  f  x   συνx  x 2 για κάθε x  ποιήσουμε αρχικά γνωστή ιδιό-
τητα των απόλυτων τιμών και να
ή ισοδύναμα εγκλωβίσουμε στη συνέχεια την
f  x  μεταξύ δύο συναρτήσεων
συνx  x 2  f  x   συνx  x 2 για κάθε x  . που έχουν το ίδιο όριο.
Και επειδή
  
lim συνx  x 2  lim συνx  x 2  1 ,
x 0 x 0
 Σημείωση
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής υπάρχει το  lim ημx  ημx 0
x x 0
lim f  x  και ισχύει lim f  x   1.  lim συνx  συνx 0 .

x 0 x 0 x x 0

ημx x
i) lim ii) lim
x0 x9 3 x 0 εφx
ημ7x  1 
iii) lim iv) lim  σφx  .
x 0 x x0  ημx 
Λύση
i) lim
ημx
 lim
ημx   x9 3  Μεθοδολογία
Σε τριγωνομετρικά όρια
x 9 3
 
x 0 x 0 2
x9  32 0
της μορφής   μετα-
0
 lim
ημx   x9 3  σχηματίζουμε τον τύπο
x 0 x 99 της συνάρτησης, ώστε να
 lim 
 ημx
x 0  x
 
x 9 3 

 αξιοποιήσουμε ένα του-
λάχιστον από τα παρακά-
τω όρια:
 lim
ημx
x 0 x

 lim x  9  3
x 0
  lim
ημx
1
x0 x
 1   0  9  3  6. συνx  1
 lim 0.
x0 x
x
x xσυνx
ii) lim  lim 1  lim
x 0 εφx x 0 ημx x 0 ημx
συνx
συνx lim συνx συν0
 lim  x 0   1.
x 0 ημx ημx 1
lim
x x 0 x
ημ7x ημ7x ημ7x

iii) lim  lim 7  7 lim
x 0 x x 0 7x x 0 7x
u 7x ημu
 7 lim  7  1  7.
u 0 u
 1   συνx 1 
iv) lim  σφx    lim   
x 0  ημx  x 0  ημx ημx 
συνx  1
συνx  1 x
 lim  lim
x 0 ημx x 0 ημx
x
συνx  1
lim
x 0 x 0
   0.
ημx 1
lim
x 0 x
xημ  x  1
lim
x1 x 2  4x  3
Λύση
xημ  x  1 xημ  x  1 x ημ  x  1
   .
x  4x  3
2
 x  1 x  3 x 3 x 1
Επίσης
x 1 1 ημ  x  1 u  x 1 ημu
lim   και lim  lim  1.
x 1 x  3 1 3 2 x 1 x 1 u  0 u
xημ  x  1  x ημ  x  1 
lim  lim   
x 1 x 2  4x  3 x 1
x 3 x 1 
x ημ  x  1 1 1
 lim  lim   1   .
x 1 x 3 x 1 x 1 2 2

xf  x   συνx  1 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f  x  και να το υπολογίσετε.
x0
Λύση
Από τη δοθείσα σχέση διαιρώντας και τα Σχόλιο
δύο μέλη με x  0 παίρνουμε Στοχεύουμε να εγκλωβίσουμε
την f  x  ανάμεσα σε δύο
xf  x  συνx  1
 συναρτήσεις που έχουν το ίδιο
x x
όριο. Προς τούτο διαιρούμε
δηλαδή καταρχήν τα μέλη της δεδομέ-
xf  x  νης ανισοϊσότητας με x  0 .
συνx  1
 Η φορά της νέας ανισότητας
x x
που θα προκύψει είναι η ίδια.
και τελικά
συνx  1
f x  κοντά στο 0.
x
Επομένως, κοντά στο 0 έχουμε
συνx  1 συνx  1
  f x  .
x x
Και επειδή
 συνx  1  συνx  1
lim     xlim  0,
x 0  x   0 x
αφού ως γνωστόν ισχύει
συνx  1
lim  0,
x 0 x
συμπεραίνουμε σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής ότι υπάρχει το lim f  x  και μάλι-

x 0
στα ισχύει lim f  x   0.

x 0

συνx  1  f  x   x2 για κάθε x  .
f  x
Να αποδείξετε ότι υπάρχει το lim και να το υπολογίσετε.
x0 x
Λύση
 Για x  0, από τις δοθείσες σχέσεις Σχόλιο

διαιρώντας με x προκύπτει Από τις δοθείσες ανισότητες
διαιρώντας με x εμφανίζουμε τη
συνx  1 f  x 
 x f x
x x συνάρτηση . Διακρίνουμε
x
συνx  1 λοιπόν δύο περιπτώσεις
Και επειδή lim  lim x  0,
x 0 x x 0
x  0 και x  0
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής ώστε να είμαστε βέβαιοι για τη
έχουμε φορά των νέων ανισοτήτων που
f x θα προκύψουν.
lim 0 (1)
x  0 x
 Για x  0, από τις δοθείσες σχέσεις διαιρώντας με x προκύπτει
συνx  1 f  x 
 x
x x
συνx  1
Και επειδή lim  lim x  0, σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής έχου-
x 0 x x 0
με
f x
lim 0 (2)
xx  0
f x
lim  0.
x 0 x

ημ5x 1  συνx
i) lim ii) lim
x 0 2x x 0 x2
2ημ 2 x  ημx  1 ημx  εφx
iii) lim iv) lim .
x
π 2ημx  1 x 0 ημ3x
6

ημ3x ημ2x  2ημx
i) lim ii) lim .
x 0 1  x  1 x 0 ημx
1  συνx 1  εφx  1  εφx
iii) lim iv) lim .
x 0 x x 0 ημx
132. Δίνεται η συνάρτηση f : *

 με τύπο
1
x 2 ημ
f x  x για κάθε x  *
.
ημx  2
x2
i) f  x   για κάθε x  *
ii) limf  x   0 .
ημx+2 x 0

f  x   συνx  x 4 για κάθε x  .
Να εξετάσετε αν υπάρχει το όριο lim f  x  .
x 0

xf  x   x  x 4 για κάθε x .
Να εξετάσετε αν υπάρχει το όριο
lim f  x  .
x 0
135. Έστω συνάρτηση f ορισμένη στο

x τέτοια, ώστε
xf  x   ημx  x 2  1  1 για κάθε x  * .
Να εξετάσετε αν υπάρχει το όριο

lim f  x  .
x 0
136. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη στο και τέτοια, ώστε

lim f  x   λ  .
x 0
Αν ισχύει η σχέση
xf  x   ημx  x 2 για κάθε x  ,
να βρείτε την τιμή του λ.

ημ2x  x
f x  .
ημ2x  x
 2
i) lim f  x   3 ii) lim  xημ   0
x 0 x 0  x
1
iii) lim f    1.
x 0  x 
Μη Πεπερασμένο Όριο στο x0
Ορισμός
Λέμε ότι μία συνάρτηση f έχει στο x0 όριο

y
 και γράφουμε 
Cf
lim f  x    
x x0 f x
αν και μόνο αν καθώς το x πλησιάζει με M
οποιονδήποτε τρόπο τον πραγματικό αριθμό
x 0 , οι τιμές f  x  αυξάνονται απεριόριστα O xx 0 x x
και γίνονται μεγαλύτερες από οποιονδήποτε

θετικό αριθμό Μ.
Ορισμός
Λέμε ότι μία συνάρτηση f έχει στο x0 όριο  

y
και γράφουμε
lim f  x   
Cf
x x0
O xx 0x
αν και μόνο αν καθώς το x πλησιάζει με οποιον- M x
f x
δήποτε τρόπο τον πραγματικό αριθμό x 0 , οι τιμές 
f  x  ελαττώνονται απεριόριστα και γίνονται μι-


κρότερες από οποιονδήποτε αρνητικό αριθμό Μ.
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παράστα- y
ση μιας συνάρτησης f για την οποία ισχύουν
limf (x)  
x 0
Cf
και 4
limf (x)  . O x
x 4
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Μη Πεπερασμένο Όριο στο x0∊ℝ 167
Πρόταση
 Αν μία συνάρτηση f ορίζεται σε ένα σύνολο της μορφής  α, x 0    x 0 , β  , τότε

ισχύουν οι ισοδυναμίες:
lim f (x)    lim f (x)  lim f (x)   .
x  x0 x  x0 x  x 0
lim f (x)    lim f (x)  lim f (x)   .

x  x0 x  x 0– x  x 0
Ιδιότητες
 Αν lim f (x)   , τότε f  x   0 κοντά στο x0.

x  x0
 Αν lim f (x)   , τότε f  x   0 κοντά στο x0.

x  x0
 Αν lim f (x)   , τότε lim  f (x)    .

x  x0 x  x0
 Αν lim f (x)   , τότε lim  f (x)    .

x  x0 x  x0
1
 Αν lim f (x)   ή  , τότε lim 0.
x  x0 x  x 0 f (x)
1
 Αν lim f (x)  0 και f  x   0 κοντά στο x0, τότε lim   .
x x0 x  x 0 f (x)
1
 Αν lim f (x)  0 και f  x   0 κοντά στο x0, τότε lim   .
x x0 x  x 0 f (x)
 Αν lim f (x)   ή  , τότε lim f (x)   .

x  x0 x x0
 Αν lim f (x)   τότε lim k f (x)   .

x  x0 x  x0
 Αν f  x   g  x  κοντά στο x 0 και lim f (x)  , τότε lim g  x    .

x  x0 x  x0
 Αν f  x   g  x  κοντά στο x 0 και lim g(x)  , τότε lim f  x    .

x  x0 x  x0
Με βάση τις παραπάνω ιδιότητες έχουμε:

1
 lim   και γενικά y
x2
x 0  
1
1 y
lim 2ν  , ν  *. x2
x 0 x
1
 lim   και γενικά  
x 0 x O x
1
lim 2ν 1  , ν  .

x 0 x
1 y
 lim   και γενικά 
x 0 x
1
1 y
lim 2ν 1  , ν  . x

x 0 x  
O x
Επομένως, δεν υπάρχει το όριο
1 
lim 2ν 1
, ν .
x 0 x
Θεώρημα 1ο (όριο αθροίσματος)
Αν στο x 0 
το όριο της f είναι α α    
και το όριο της g είναι      
τότε το όριο της f  g
    ; ;
είναι:
Θεώρημα 2ο (όριο γινομένου)
Αν στο x 0 
το όριο της f είναι α0 α0 α0 α0 0 0    
και το όριο της g είναι          
τότε το όριο της f  g
    ; ;    
είναι:
 Στους παραπάνω πίνακες, όπου υπάρχει ερωτηματικό, σημαίνει ότι το όριο (αν
υπάρχει) εξαρτάται κάθε φορά από τις συναρτήσεις f και g. Σε αυτές τις
περιπτώσεις λέμε ότι έχουμε απροσδιόριστη μορφή. Οι απροσδιόριστες μορφές
για τα όρια αθροίσματος και γινομένου συναρτήσεων είναι:
     και 0     .
 Οι απροσδιόριστες μορφές για τα όρια διαφοράς και πηλίκου συναρτήσεων

είναι:
0 
       ,        και , .
0 
Αν για μια συνάρτηση f ισχύει
limf  x   
x 0
τότε
 1
lim  5f  x    και lim f  x   2    .
x 0 x 0
 x 

γραφική παράσταση μιας συ- y
νάρτησης f με πεδίο ορισμού
το σύνολο
A   3, 0    0,5  . Cf
Να βρείτε τα παρακάτω όρια:
1 5
i) lim f  x  ii) lim
x0 f  x 
-3 O 2 x
x0
1
iii) lim 3 f  x  iv) lim .
x0 x 2 f  x 
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι καθώς το x πλη- Σημείωση

σιάζει τον αριθμό 0 με οποιονδήποτε Γράφουμε
τρόπο, οι τιμές της συνάρτησης f lim f  x   
x x 0
αυξάνονται απεριόριστα και γίνο-
αν και μόνο αν καθώς το x κινούμενο με
νται μεγαλύτερες από οποιονδήποτε οποιονδήποτε τρόπο πάνω στον άξονα
θετικό αριθμό Μ. Επομένως, x x πλησιάζει τον πραγματικό αριθμό
lim f  x    . x 0 , οι τιμές f  x  αυξάνονται απεριό-
x 0
ριστα και γίνονται μεγαλύτερες από
οποιονδήποτε θετικό αριθμό Μ.
ii) Iσχύει
Σημείωση
lim f  x    .
x 0 Αν ισχύει
Άρα, lim f  x    ή  ,
x x 0
lim
1
0.
τότε
x 0 f  x  1
lim  0.
x x0 f x
iii) Έχουμε Σημείωση

lim f  x    . Aν ισχύει
x 0 lim f  x    ,
x x 0
Οπότε,
τότε
lim 3 f  x   . lim κ f  x   .
x 0 x x 0
iv) Παρατηρούμε ότι Σημείωση

Aν ισχύει
lim f  x   0
x 2 lim f  x   0
x x 0
και και
f  x   0 κοντά στο x 0 ,
f  x   0 κοντά στο 2.
τότε
Επομένως, 1
lim  .
1 x x 0 f x
lim  .
x 2 f x
77. Στο διπλανό σχήμα φαίνονται οι γρα-

y
φικές παραστάσεις δύο συναρτήσεων f Cf
και g. Να βρείτε τα όρια: 2
1 f  x O
i) lim ii) lim 1 x
x1 g  x  x1 g  x Cg
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι
Σημείωση
lim g  x   0 Aν ισχύει
x 1
lim g  x   0
x x 0
και
και
g  x   0 κοντά 1. g  x   0 κοντά στο x 0 ,
τότε
Οπότε,
1
lim  .
1 x x 0 gx
lim  .
x 1 gx
ii) Kοντά στο 1 έχουμε Σημείωση

f x 1 Aν ισχύει
 f x  . lim g  x   
gx gx x x0
Και επειδή και

lim f  x   α  0,
x x0
1
lim   και f  x   2  0 τότε
x 1 g  x 
lim f  x   g  x   .
x x0
f x  1 
lim  lim f  x     .
x 1 g  x  x 1  g  x  


x1 2x  3
i) lim 3 ii) lim .
x5 x  10x 2  25x x0 xημx
Λύση
i) Κοντά στο 5 έχουμε Σχόλιο

x 1 x 1
 lim  x  1  4
x  10x  25x
3 2

x x  10x  25
2
 x 5
και
x 1
  
lim x 3  10x 2  25x  0 .
x  x  5
2 x 5
Άρα, το ζητούμενο όριο

x 1 1 εφόσον υπάρχει θα είναι
  .
x  x  5 2 ίσο με  ή . Προ-
σπαθούμε λοιπόν να ανα-
Όμως, γνωρίσουμε το πρόσημο
lim  x  5  0 και  x  5 2  0
2
κοντά στο 5. του παρονομαστή κοντά
x 5
στο 5.
Οπότε,
1
lim  .
x 5
 x  52
Επιπλέον,
x 1 4
lim   0.
x 5 x 5
x 1  x 1 1 
lim  lim     .
x 5 x 3  10x 2  25x x 5  x
  x  52 
ii) Κοντά στο 0 έχουμε Παρατήρηση

2x  3
  2x  3 
1
. ● Aν ισχύει
xημx xημx π
  x  0,
Παρατηρούμε ότι 2
τότε
lim  xημx   0 x  0 και ημx  0
x 0
● Αν ισχύει
και π
0x
xημx  0 κοντά στο 0. 2
τότε
Οπότε, x  0 και ημx  0.
1
lim  
x 0 xημx
Οι έννοιες του μηδενός και του
Επιπλέον, απείρου παραμένουν αινιγματικές
έτσι ώστε, κάθε φορά που η μαθη-
lim  2x  3  3  0.
x 0 ματική διαχείρισή τους επιχειρεί
να τις κάνει φυσικές έννοιες, ανοί-
γονται δεινές παγίδες.
2x  3  1 
 lim  2x  3   . Νίκος Ταμπάκης
xημx 
lim
x 0 xημx x 0 

ημx συνx  1
i) lim ii) lim .
x0 x3 x0 x3
Λύση
ημx ημx 1
  .
x3 x x2
Eπίσης,
ημx 1
lim 1 και lim  .
x 0 x x 0 x2
Επομένως,
ημx
lim  .
x 0 x3
ii) Κοντά στο 0 έχουμε

1
2
συνx  1 συν 2 x  1 ημ 2 x  ημx  1
      .
x3  συνx  1 x 3
 συνx  1  x 3
συνx  1  x  x
Επίσης,
2 2
1 1 1  ημx   ημx 
lim   , lim     lim   1  1,
2
x 0 συνx  1 συν0  1 2 x 0
 x   x 0 x 
1 1
lim   και lim  .

x 0 x x 0 x
Επομένως,
συνx  1  1  ημx  1 
2
lim  lim       
x  0 x3 x 0  συνx  1  x  x 

και
συνx  1  1  ημx  1 
2
lim  lim        .

x  0 x3 x 0  συνx  1  x  x 

Άρα,
συνx  1 συνx  1
lim  lim
x  0 x3 x  0 x3
και συνεπώς δεν υπάρχει το όριο
συνx  1
lim .
x 0 x3

x 1 2 x 1 2x  4  x  2
i) lim ii) lim .
x1 x2  2x  1 x 2 x2  4x  4
Λύση
i) Έχουμε
x 1  2 x 1 x  1  2  x  1 Μεθοδολογία
lim  lim Παρατηρούμε ότι η
x 1 x  2x  1
2
x 1 x 2  2x  1
παράσταση x  1 δεν
3x  3 3  x  1 διατηρεί πρόσημο κο-
 lim  lim 2
x 1 x  2x  1 x 1 x  2x  1
2  ντά στο 1. Για να
απαλλαγούμε λοιπόν
3  x  1 3
 lim  lim   από την απόλυτη τιμή
x 1  x  1 x 1 x  1
2
της υπολογίζουμε αρ-
χικά πλευρικά όρια.
διότι
lim  x  1  0 και x  1  0 για x  1.
x 1
Επίσης,
x 1  2 x 1 x  1  2  x  1   x  1 1
lim  lim  lim  lim  
x  2x  1 x  2x  1 x 1  x  1 x 1 x 1
2
x 1 x 1
2 2
διότι
lim  x  1  0 και x  1  0 για x  1.
x 1

x 1  2 x 1 x 1  2 x 1
lim  lim 2  
x 1 x  2x  1
2
x 1 x  2x  1
x 1  2 x 1
lim  .
x 1 x 2  2x  1
ii) Έχουμε
Σχόλιο
2x  4  x  2 2x  4   x  2  Ακολουθώντας το ίδιο
lim  lim
x  2 x 2  4x  4 x  2 x 2  4x  4 σκεπτικό με εκείνο
του ερωτήματος i)
x2 1
 lim  lim   οδηγούμαστε και πάλι
x  2  x  2  x  2 x  2
2
σε υπολογισμό πλευ-
διότι ρικών ορίων.
lim  x  2   0 και x  2  0 για κάθε x  2.
x 2
Επίσης,
2x  4  x  2 2x  4  x  2 3 x  2 3
lim  lim  lim  lim  
x  2 x  4x  4 x  2 x  4x  4 x 2  x  2  x 2 x  2
2 2  2 
διότι
lim  x  2   0 και x  2  0 για x  2.
x 2

2x  4  x  2 2x  4  x  2
lim  lim
x  2 x  4x  4
2
x  2 x 2  4x  4
και συνεπώς δεν υπάρχει το όριο
2x  4  x  2
lim .
x 2 x 2  4x  4

x 1
lim   ,
x1 f  x 
f  x
να βρείτε το όριο lim .
x1 x  1
Λύση
Θέτουμε Μεθοδολογία
x 1 Θέτουμε
 gx κοντά στο 1.
f x x 1
 g  x  κοντά στο 1,
Επειδή f x
lim g  x    , λύνουμε ως προς f  x  και

x 1
στη συνέχεια εκφράζουμε την
ισχύει
f x
g  x   0 κοντά στο 1 ως αποτέλεσμα πρά-
x 1
και συνεπώς ξεων μεταξύ συναρτήσεων
που τα όριά τους είναι γνω-
x 1
f x  κοντά στο 1. στά.
gx
f x x 1 1 1
   .
x 1  x  1 g  x  x  1 g  x 
Επειδή
lim g  x    ,
x 1
1
lim 0.
x 1 g  x 
Επομένως,
f x 1 1 1
lim  lim  lim  0  0.
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1 g x 2

xf  x 
lim   ,
x0 ημx  x
να βρείτε το όριο lim f  x  .

x 0
Λύση
α΄ τρόπος:
Θέτουμε
xf  x 
ημx  x
Άρα,
xf  x    ημx  x  g  x  κοντά στο 0
 ημx 
f x    1 g  x  κοντά στο 0.
 x 
Και επειδή
 ημx  ημx
lim   1  lim 111  2 και lim g  x    ,
x 0  x  x 0 x x 0
συμπεραίνουμε ότι lim f  x    .

x 0
β΄ τρόπος:
xf  x  ημx  x xf  x   ημx 
f x      1 .
ημx  x x ημx  x  x 
Επίσης,
xf  x   ημx 
lim   και lim   1  1  1  2 .
x 0 ημx x x 0  x 
Επομένως,
lim f  x   .
x 0
83. Έστω δύο συναρτήσεις f , g : 1,     τέτοιες, ώστε

1
● f  x  για κάθε x   1,   
x1
● f  x   g  x   0 για κάθε x  1,   
i) limf  x  ii) limg  x 
x 1 x 1
1  2f  x  g  x  x
iii) lim iv) lim .
x 1 3x  f  x  x 1 g  x  5
Λύση
lim  x  1  0 Αν f  x   h  x  κοντά στο
x 1
και x 0 και lim h  x   , τότε
x x0
x 1  0 για κάθε x  1,    .
lim f  x   .
x x0
Επομένως,
1
lim .
x 1 x 1
Οπότε, από τη σχέση

1
f x  για κάθε x  1,   
x 1
limf  x   .
x 1
ii) H δεύτερη από τις δοθείσες σχέσεις γράφεται Σημείωση

g  x   f  x  για κάθε x  1,    . Αν g  x   h  x  κοντά στο
Και επειδή, x 0 και lim h  x   , τότε

x x0
lim  f  x    , lim g  x   .
x 1
x x0
limg  x   .
x 1
iii) Aποδείξαμε ότι

limf  x   
x 1
και συνεπώς f  x   0 κοντά στο 1. Επομένως, κοντά στο 1 έχουμε

 1 
f  x  
1
 2  2
1  2f  x   f  x   f  x
  .
3x  f  x   3x  3x  1  1
f  x    1 f x
 f x 
Όμως,
1
lim  0.
x 1 f x
Επομένως,
1
lim  lim 2
1 f x x 1 f  x  x 1 02
lim    2.
x 1 3x  f  x 
 lim1 3  0  1
1
lim3x  lim
x 1 x 1 f  x  x 1
iv) Έχουμε
lim  g  x   x   
x 1
διότι
limg  x    και lim x  1.
x 1 x 1
Συνεπώς, g  x   x  0 κοντά στο 1. Επομένως, κοντά στο 1 έχουμε

 x 
g  x   1 
x
 1 
g  x   x g  x   x  g  
x gx
   .
gx  5 gx  5  5  1
5
g  x  1   gx
 gx 
Όμως,
x 5
lim 0 και lim  0.
x 1 g  x  x 1 g  x 
Επομένως,
x
 lim1  lim
gx  5 x 1  x  1  0
x 1 g
lim    1.
x 1 g  x   5 5 1  0
lim1  lim
x 1 x 1 g  x 

y
παράσταση μιας συνάρτησης f. Nα βρείτε,
εφόσον υπάρχουν, τα παρακάτω όρια: Cf
i) limf  x  ii) lim  f  x  
x 2 x 2
1
iii) lim iv) lim  
3 f x
x 2
f x x 2 2
O x
v)
 x  2 f  x  vi)
f x
.
lim lim
x 2
x 2  5x  6 x 2
x2
139, Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική πα-

ράσταση μιας συνάρτησης f. Να βρείτε – αν
y
υπάρχουν – τα παρακάτω όρια:
Cf
i) lim f (x)
x 1
1 O 1,0
ii) lim
x 1 f (x) x
x 1
iii) lim .
x 1 f  x  x  1

παράσταση μιας συνάρτησης f. Να βρείτε – y Cf
αν υπάρχουν – τα παρακάτω όρια:
lim f  x 
(0, 1)
i)
x 0
O x
ii) lim f  x   0,  1
x 0
f x
iii) lim .
x 0 x
141. Να βρείτε –αν υπάρχει– το όριο της f στο x 0 , όταν:

2x  1 x2
i) f (x)  , x0  0 ii) f (x)  , x0  1
x x
6 2
x 1
x 1 x 1
iii) f (x)  , x 0  1 iv) f x  , x0  1 .
x  2x  x
3 2
x x  x  x 1

x 1
f x  .
x  2x 2
3
Να βρείτε – εφόσον υπάρχουν – τα όρια:

i) lim f  x  ii) lim f  x  .
x 0 x 2
143. Δίνεται η συνάρτηση f : *

 με τύπο:
1
f x  για κάθε x  *
.
ημx  x
x 0 x 0

x 1
f x  .
x 1
i) δεν υπάρχει το lim f  x  ii) lim f  συνx   .
x 1 x 0

1
f x  .
ημ x  x 2
2
i) Να αποδείξετε ότι Df  * ii) Να βρείτε το lim f  x  .

x 0
146. Να αποδείξετε ότι:

ημx x  ημx
i)  1 για κάθε x  * ii) lim  .
x x 0 x  ημx

1 x 2  ημx
i) lim   ii) lim .
x 0
 ημx 
2 x 0 x 3  x  ημ 2 x
1  
 x 

x 2  λx  μ x 2  7x  μ
f x  , x  2 και g  x   , x  1 .
x2 x 1
Να βρείτε τις τιμές των λ, μ  για τις οποίες υπάρχουν στο τα όρια
lim f  x  και lim g  x  . Στη συνέχεια να υπολογίσετε τα παραπάνω όρια.
x 2 x 1
149. Έστω συνάρτηση f :  0,     τέτοια, ώστε

x f  x   1 για κάθε x  0.
2
6f 2  x   f  x 
x 0 x 0 1  2f 2  x 
150. Έστω συνάρτηση f ορισμένη στο διάστημα  1,1 και τέτοια, ώστε
f x
lim 1 και αf  x   1  x  1 για κάθε x   1, 1
x 0 x
όπου α πραγματική σταθερά.
1 1
i) Nα αποδείξετε ότι α  . ii) Nα βρείτε το όριο lim .
2 x  0 f x
151. Να βρείτε το όριο lim f  x  , σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις:
x 1
2x  1 f x  2
i) lim   ii) lim   .
x 1 f  x  x 1 x4
152. Έστω συνάρτηση f:  0, +   τέτοια, ώστε
 f  x   f  x   x για κάθε x  0.
3
i) 0  f  x   x για κάθε x  0 ii) lim f  x   0
x 0
1
iii) lim  
x0 f x
153. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε:

f x
lim
x 0 ημx
 1 και
x 0 
 
lim  x 2  2x g  x   6.

i) lim f  x   0 ii) δεν υπάρχει το lim g  x 
x 0 x 0
iii) lim f  x  g  x   3.

x 0
154. Έστω συνάρτηση f :  , για την οποία γνωρίζουμε ότι είναι γνησίως
αύξουσα και ότι υπάρχει το όριο lim f  x  στο .
x 2
i) Να αποδείξετε ότι lim f  x   f  2  .
x 2
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση f  2   0 , να βρείτε όσα από τα παρα-
κάτω όρια υπάρχουν:
1 1 1
α) lim β) lim γ) lim .
x 2 f x x 2 f x x 2  x  2 f x
155. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  1  τέτοιες, ώστε
x 1 
 
lim  x 2  1 f  x   xg  x   2

και lim 2f  x   g  x   1.
x 1
i) lim f  x    ii) lim g  x   
x 1 x 1
f x 1
iii) lim  .
x 1 g  x  2
Όριο Συνάρτησης στο Άπειρο
«Το άπειρο! Κανένα άλλο ερώτημα δεν παρακίνησε ποτέ τόσο

βαθιά το ανθρώπινο πνεύμα, καμία άλλη ιδέα δεν έχει τόσο
δημιουργικά κεντρίσει την ανθρώπινη διάνοια, καμία άλλη έννοια
δεν έχει μεγαλύτερη ανάγκη από διευκρίνηση, όσο αυτή του
απείρου.»
Ντάβιντ Χίλμπερτ
Ορισμοί
Έστω μία συνάρτηση f ορισμένη σε ένα διάστημα της μορφής  α,    . Λέμε ότι:
 Η f έχει στο  όριο το και γράφουμε y
lim f (x) 
x
αν και μόνο αν καθώς το x αυξάνεται f  x 
απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο, το f  x  x  
O x
προσεγγίζει όσο θέλουμε τον πραγματικό lim f  x  
Cf x 
αριθμό .
 Η f έχει στο  όριο το  και γράφουμε y

lim f (x)    Cf
x 
f x
αν και μόνο αν καθώς το x αυξάνεται
απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο, το f  x 
O x   x
αυξάνεται απεριόριστα.
lim f  x   
x 
 Η f έχει στο  όριο το  και γράφουμε y

lim f (x)  
x
Cf
αν και μόνο αν καθώς το x αυξάνεται
απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο, το f  x  x  
O x
μειώνεται απεριόριστα. f x


lim f  x   
x 
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Όριο Συνάρτησης στο Άπειρο 185
 Ανάλογοι ορισμοί μπορούν να διατυπωθούν όταν x   για μια συνάρτηση f

που είναι ορισμένη σε διάστημα της μορφής  , β  .
y y
Cf 

f x
f x Cf
  x O x   x O x
lim f  x   lim f  x   
x 
x 
x Cf
  O x
f x
 lim f  x   
 x 
y
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γραφική παρά- y2
σταση μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το
σύνολο . Για τη συνάρτηση f ισχύουν
O x
lim f  x   0 και lim f  x   2. Cf
x  x 
Πρόταση
1 
 lim x ν   και lim ν
 0, ν 
x x x
 , αν ν άρτιος 1
 lim x ν   και lim  0, ν  *
x  , αν ν περιττός x  xν
 Για τα όρια στο ,   ισχύουν οι γνωστές ιδιότητες των ορίων στο x 0 με την
προϋπόθεση ότι οι συναρτήσεις είναι ορισμένες σε κατάλληλα σύνολα και δεν
καταλήγουμε σε απροσδιόριστη μορφή.
Πρόταση (όριο πολυωνυμικής συνάρτησης)
Για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση

P  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0 με α ν  0
ισχύει
lim P(x)  lim α ν x ν
x x
  και 
lim P(x)  lim α ν x ν .
x x

  
lim 4x 3  7x 2  5  lim 4x 3  .
x  x 
 
 lim  3x 5
x 2
 4  lim  3x   .
5
x  x 
Πρόταση (όριο ρητής συνάρτησης)
Για κάθε ρητή συνάρτηση

α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
f (x)  , α ν  0, βκ  0
β κ x κ  β κ 1x κ 1  ...  β1x  β0
ισχύει
 α xν   α xν 
lim f (x)  lim  ν κ  και lim f (x)  lim  ν κ  .
x  x  β x x  x  β x
 κ   κ 
12x 3  5x  2 12x 3
 lim  lim  lim 3  3.
x  4x 3  11x  1 x  4x 3 x 
2x 5  x 2  1 2x 5
 lim
x  x3  5
 lim
x  x 3 x 

 lim 2x 2  . 
6x  1 6x 5
 lim 5  lim 5  lim 4  0.
x  x  x  2
3 x  x x  x
Πρόταση (όριο εκθετικής συνάρτησης)
 Αν α  1,
y y  αx
τότε lim α x   και lim α x  0 .
x x
α 1
1
O x
 Αν 0  α  1,
τότε lim α x  0 και lim α x  . y
x x
y  αx
0  α 1
1
O x
 lim ex   και lim ex  0

x  x 
x x
2 2
 lim    0 και lim    
 
x  3
 
x  3
Πρόταση (όριο λογαριθμικής συνάρτησης)
y
 lim ln x  
y  ln x
x
 lim lnx  
O
x0
1 x
1
 Έχουμε lim  0, αφού lim ln x  .
x  ln x x 
1
 Έχουμε lim  0, αφού limln x  .
x 0 ln x x 0
Ορισμός (όριο ακολουθίας)
Ονομάζουμε ακολουθία κάθε πραγματική συνάρτηση α : *  .
 Η εικόνα α  ν  της ακολουθίας α συμβολίζεται συνήθως με α ν , ενώ η ακολουθία

α συμβολίζεται με  α ν  .
2ν 4
Η συνάρτηση α ν  , ν  * είναι μία ακολουθία με α1  1, α 2  , ...
ν 12
5
 Επειδή το πεδίο ορισμού κάθε ακολουθίας είναι το σύνολο *  1, 2, 3, ... , έχει
νόημα να αναζητήσουμε (αν υπάρχει) το όριο της ακολουθίας μόνο όταν
ν  . Οπότε, ο ορισμός του ορίου ακολουθίας είναι ανάλογος με τον ορισμό
του ορίου συνάρτησης στο . Επίσης, οι ιδιότητες των ορίων συναρτήσεων στο
 ισχύουν και για τις ακολουθίες.
ν 2  4ν
Για την ακολουθία α ν  , ν  * ισχύει
ν3  1
ν 2  4ν ν2 1
lim α ν  lim  lim  lim  0.
ν  ν  ν 3  1 ν  ν 3 ν  ν
84. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται y

η γραφική παράσταση μιας
συνάρτησης f με πεδίο ορι-
Cf
σμού το . Να βρείτε τα όρια y2
lim f  x  και lim f  x  .
x x
O x
Λύση
 Παρατηρούμε ότι καθώς το x Σημείωση

αυξάνεται απεριόριστα με οποιον- Γράφουμε
δήποτε τρόπο, το f  x  προσεγγίζει lim f  x   l
x 
όσο θέλουμε τον αριθμό 2. Επο- αν και μόνο αν καθώς το x αυξάνεται
μένως, απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο, το
f  x  προσεγγίζει όσο θέλουμε τον
lim f  x   2.
x 
πραγματικό αριθμό .
Γεωμετρικά, η γραφική παράσταση της
f μοιάζει να έλκεται από την ευθεία
yl
και ταξιδεύοντας μαζί της στο άπειρο να
γίνεται ένα με αυτήν.
 Παρατηρούμε ότι καθώς το x Σημείωση

ελαττώνεται απεριόριστα με οποιον- Γράφουμε
δήποτε τρόπο, το f  x  προσεγγίζει lim f  x  
x 
όσο θέλουμε τον αριθμό 0. Επο- αν και μόνο αν καθώς το x ελαττώνεται

μένως, απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο, το
f  x  προσεγγίζει όσο θέλουμε τον
lim f  x   0.
x  πραγματικό αριθμό .
85. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γρα-

y yx
φική παράσταση μιας συνάρτησης f Cf
με πεδίο ορισμού το . Να βρείτε
τα όρια
lim f  x 
x O x
και
lim f  x  .
x
Λύση
 Παρατηρούμε ότι η γραφική παρά- Σημείωση
σταση της f βρίσκεται πάνω από την Αν ισχύει
ευθεία y  x στο διάστημα  0,    . f  x   g  x  κοντά στο 
Δηλαδή και
f  x   x για κάθε x   0,    . lim g  x   ,
x 
Και επειδή lim x   , συμπεραί- τότε
x 
lim f  x    .
νουμε ότι lim f  x    . x 
x 
 Παρατηρούμε ότι η γραφική παρά- Σημείωση

σταση της f βρίσκεται κάτω από την Αν ισχύει
f  x   g  x  κοντά στο 
ευθεία y  x στο διάστημα  , 0 .
και
Δηλαδή lim g  x   ,
x 
f  x   x για κάθε x   , 0  . τότε
lim f  x    .
Και επειδή lim x  , συμπεραί- x 
x 
νουμε ότι
lim f  x    .
x 

4x3  7x  2
i)
x

lim 2x3  4x2  5x  11  ii) lim
x x2  5x  3
.
Λύση
i) 
lim 2x 3  4x 2  5x  11
x 
 Σημείωση
Για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση

 lim 2x 3
x 
 P  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
με α ν  0 ισχύει
 2  lim x
x 
3
x  x 

lim P  x   lim α ν x ν 
 . και

lim P  x   lim α ν x ν .
x  x 

4x 3  7x  2 Σημείωση
ii) lim
x  x 2  5x  3 Για κάθε ρητή συνάρτηση
α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
4x 3 f x 
 lim β κ x κ  β κ 1x κ 1  ...  β1x  β0
x  x2
με α νβ κ  0 ισχύει
 lim  4x 
x   α xν 
lim f  x   lim  ν κ 
 4  lim x x  x   β x
 κ 
x 
και
 .  α xν 
lim f  x   lim  ν κ  .
x  x   β x
 κ 

λx3   1  λ  x  1
f  x 
 λ  2  x3  x2  2
όπου λ σταθερός πραγματικός αριθμός.
Να υπολογίσετε το lim f  x  για τις διάφορες τιμές του λ 
x
Λύση
 Αν λ  0 και λ  2 , τότε Μεθοδολογία

Για τον υπολογισμό του
λx 3  1  λ  x  1
lim f  x   lim ορίου μιας ρητής συνάρ-
x  x   λ  2 x3  x 2  2 τησης, καθώς x  ,
λx 3 λ λαμβάνονται ως γνωστόν
 lim  .
x   λ  2 x 3
λ2 υπόψη μόνο οι μεγιστο-
βάθμιοι όροι του αριθμη-
 Αν λ  0 , τότε τή και του παρονομαστή.
x 1 Στο συγκεκριμένο όμως
x  x  2x 3
 x2  2 πρόβλημα, λόγω της πα-
ρουσίας της παραμέτρου
x 1 1
 lim    lim 2  0 . λ, οι μεγιστοβάθμιοι όροι
x  2x 3
2 x  x
δεν είναι οι ίδιοι για κάθε
λ  . Αρχίζουμε λοιπόν,
 Αν λ  2 , τότε
μία διερευνητική διαδικα-
2x 3  x  1
lim f  x   lim σία με γνώμονα ποιος εί-
x  x  x2  2 ναι ο μεγιστοβάθμιος όρος
2x 3 του αριθμητή και ποιος
 lim  2 lim x   .
x  x2 x  του παρονομαστή.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι:
 λ
 , αν λ  0, 2
 λ2

lim f  x   
x 
 0 , αν λ  0


   , αν λ  2
88. Να βρείτε τα παρακάτω όρια:

i) lim
x
x2  10x  11 ii)
x

lim 2x  x2  x . 
Λύση
Αν ισχύει
x 
 
lim x 2  10x  11  lim x 2   .
x  lim f  x   
x x 0
Επομένως, τότε
lim κ f  x   
lim x 2  10x  11   . x x0
x 
Η ιδιότητα αυτή ισχύει
και όταν το x 0 είναι το
 ή το .
ii) Κοντά στο  έχουμε
 1 1 Παρατήρηση
2x  x 2  x  2x  x 2 1    2x  x 1  Κοντά στο 
 x x
το x είναι θε-
1  1 τικό. Επομένως,
 2x  x 1   x 2  1  . x  x.
x  x 

Όμως,
lim x  
x 
και
 1
lim  2  1    2  1  1  0 .
x   x 

Άρα,
    1 
lim 2x  x 2  x  lim  x  2  1      .
x  x   
  x  
89. Nα βρείτε τα παρακάτω όρια:

i) lim
x
 x2  4x  x  ii) lim
x
x
x  x2  1
.
Λύση
i) Κοντά στο  έχουμε
  x Παρατήρηση
2
x 2  4x 2
Είναι φανερό ότι η μέθοδος που
x2  4x  x 
x 2  4x  x ακολουθήσαμε στο ερώτημα ii)
του προηγούμενου θέματος δεν
x 2  4x  x 2 4x μπορεί να εφαρμοστεί για τον
 
 4  4 υπολογισμό του συγκεκριμένου
x 2 1    x x 1    x
 x  x ορίου. Πράγματι η σχέση
 1 
4x 4x x 2  4x  x  x  1   1
   x 
  4   
 4
x 1    x x   1    1 αντί να μας βγάλει από το
 x   x 
 
αδιέξοδο (απροσδιόριστη μορ-
4 φή +   ) μας οδηγεί στην
 .
 4 επίσης απροσδιόριστη μορφή
1    1     0.
 x
Επομένως,
lim
x 
 x 2  4x  x  lim  x   4
4

4
11
 2.
1    1
 x
ii) Κοντά στο  έχουμε
 
 
 1 Παρατήρηση
x x  x2 1 x  x  x 2 1  2  
  x  Κοντά στο  το x
 
x

x  x2  1 x2   x2 1 
2
x  x2 1
2
  είναι αρνητικό. Επο-
μένως,
x  x.
 1 
x  x  x 1 2 
 x   1   1 
   x  x  x 1  2   x 2 1  1  2  .
1    x 
 x  
Όμως,
 1 
lim x 2   και lim 1  1  2   2  0.

x  x 
 x 
Άρα,
x   1 
lim  lim  x 2 1  1  2     .
x   x  
x  x 2  1 x   

f  x   x 2  x  1  λx, x  .
όπου λ σταθερός πραγματικός αριθμός. Να βρείτε το όριο lim f  x 

x
για τις διάφορες τιμές του λ  .
Λύση
Κοντά στο  έχουμε

Σχόλιο
Mετασχηματίζουμε
 1 1  1 1
f  x   x 2 1   2   λx  x 2  1   2  λx κατάλληλα τον τύ-
 x x  x x
πο της συνάρτησης
f έτσι, ώστε να φα-
1 1 1 1
 x  1   λx  x  1   2  λx νεί ξεκάθαρα η διε-
x x2 x x
ρευνητική διαδικα-
σία που πρέπει να
 1 1 
 x   1   2  λ . ακολουθήσουμε.
 x x 
 
 1 1 
lim x   και lim  1   2  λ   1  0  0  λ  1  λ.
x  x   x x 
 
Διακρίνουμε λοιπόν τις παρακάτω περιπτώσεις:

 Αν 1  λ  0  λ  1, τότε lim f  x   .

x 
 Αν 1  λ  0  λ  1, τότε lim f  x   .
x 
 Αν 1  λ  0  λ  1, τότε κοντά στο  έχουμε
  x
2
x2  x  1 2
f x  x 2
 x 1  x 
x2  x  1  x
x2  x  1  x2 x 1
 
 1 1  x 1
1 1
 x
x 2 1   2   x
 x x  x x2
 1 1
x 1   1
  x  x .
 1 1  1 1
x 1   2  1 1  2 1
 x x  x x
 
Επομένως,
1
1
lim f  x   lim x
x  x  1 1
1  2 1
x x
 1
lim 1  
x  
x

 1 1 
lim  1   2  1
x   x x 
 
1 0 1
  .
1 0  0 1 2

, αν λ  1


lim f  x   , αν λ  1
x 
 1
 , αν λ  1
 2
91. Να βρείτε τα όρια

 3
i) lim  x  2  ημ  ii) lim  συνx  2x  .
x  
 x x 
Λύση
i) Θέτουμε
3 3
u , οπότε x  .
x u
Παρατηρούμε ότι όταν x   τότε u  0.
Επομένως,
 3  3  
lim  x  2  ημ   lim   2  ημu 

x  x u  0
 u  
 3  2u   ημu 
 lim  ημu   lim  3  2u 
u 0
 u  u 0  u 
ημu
 lim  3  2u   lim   3  0  1  3.
u 0 u 0 u
ii) Κοντά στο  έχουμε

1  συνx  1
2x  1  συνx  2x  2x  1.
Όμως,
lim  2x  1  lim  2x   
x  x 
και
lim  2x  1  lim  2x   .
x  x 
Οπότε, σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής έχουμε

lim  συνx  2x   .
x 

4e 2x  e x  3
f x  , x*.
e 2x  1
Να υπολογίσετε τα όρια:
x x 
Λύση
i) Έχουμε
y y  αx
lim ex = 0
x -¥
α 1
και
 
x
lim e 2x  lim e2  0,
x  x  O x
2
διότι e >1 και e > 1.
Επομένως, σύμφωνα με ιδιότητες των
Σημείωση
ορίων ισχύει
Αν α > 1, τότε
4  lim e2x  lim ex  3 lim α x = 0
lim f  x   x  x 
2x
x -¥
x  lim e 1 και
x 
lim α x = +¥.
4⋅ 0 - 0 + 3 x +¥
= = -3.
0 -1
ii) Θέτουμε u = ex . Επειδή lim ex = +¥, έπεται ότι, όταν x  +¥ , τότε

x +¥
u  +¥. Οπότε,
4e2x  e x  3 4u 2  u  3 4u 2
lim f  x   lim  lim  lim  4.
x  x  e2x  1 u  u2  1 u  u2
93. Nα βρείτε τα παρακάτω όρια:

x 1
 2
e x  4  3
i) lim x
ii) lim   x .
x x
1  2
 2  2 1  
   3
Λύση
i) Έχουμε
x
y
x 1
lim e lim 0
x x e
y  αx
και 0  α 1
x
1
lim 0.
x 2 O x
Άρα, εφαρμόζοντας ιδιότητες των ορίων

έχουμε
e x
4 0 4 4 Σημείωση
lim x
2. Αν 0 α 1, τότε
x
1 0 2 2
2 lim α x
2 x
και
2
x lim α x 0.
x
ii) Θέτουμε u . Έχουμε
3
x
2 2
lim , διότι 0 1.
x 3 3
Επομένως, όταν x , τότε u .
Οπότε, έχουμε
x 1 x
2 2 2 2 2
u u
3 3 3 2
lim x
lim x
lim 3 lim 3 .
x
2 x
2 u 1 u u u 3
1 1
3 3

5 x  2x
f x  x , x .
5  2x
Να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια:
x  x 
Λύση
i) Έχουμε
x 2x  x
 2
5  1  1   Προσπαθούμε να εμφανίσουμε
5x  2 x
x
f x  x   5   5 συναρτήσεις που έχουν όριο 0
5  2x  2x  2
x
5x  1  x  1   καθώς το x τείνει στο . Δη-
 5  5 λαδή, συναρτήσεις της μορφής
για κάθε x  . Επομένως, α x με 0  α  1 .
x x
2 2 Για το σκοπό αυτό, βγάζουμε
1   1  lim  
  
5  5 κοινό παράγοντα σε αριθμητή
x
x  x 
2
x
2
x και παρονομαστή τη δύναμη με
1   1  lim   τη μεγαλύτερη βάση που είναι
5 x   5 
1 0 το 5x .
  1.
1 0
ii) Έχουμε
x5   5 x
x
2  x  1    1 Προσπαθούμε να εμφανίσουμε
5 2
x x
  x   2
2
f x  x συναρτήσεις που έχουν όριο 0
5 2 x
  x
2x  x  1    1
5 5
καθώς το x τείνει στο . Δη-
2  2 λαδή, συναρτήσεις της μορφής
για κάθε x  . Επομένως, α x με α  1.
x x
5 5 Για το σκοπό αυτό, βγάζουμε
   1 xlim   1
lim f  x   lim  x 2
2  κοινό παράγοντα σε αριθμητή

x  x 
5 5
x
και παρονομαστή τη δύναμη
   1 lim   1
2 x   2  με τη μικρότερη βάση που εί-
0 1 ναι το 2x.
  1.
0 1

α x  2x  1
f  x  ,
3x  2x  1
όπου α  1 σταθερός πραγματικός αριθμός.
Να βρείτε το lim f  x  για τις διάφορες τιμές του α.
x 
Λύση
Διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις: Σχόλιο
 Αν α  3 τότε Η δύναμη με τη
μεγαλύτερη βάση
 α x 2x 1  x
α  2 1
x x
3x  x  x  x    είναι το 3x ή το
     
lim f  x   lim 
3 3 3   3   3  3
= lim α x . Οπότε, η διε-
x  x   2 x
1 x  x
 2 1
x
ρεύνηση γίνεται
3x 1  x  x  1     
 3 3   3  3 σχετικά με το αν
000 0 είναι α3 ή
   0.
1 0  0 1 α  3 ή α  3.
 Αν α  3 τότε
 2x 1  x
 2 1
x
3x 1  x  x  1     
 3  3 1 0  0
lim f  x   lim 
3 3 
 lim   1.
x  x   2 x
1 x  x
 2 1
x
1 0  0
3x 1  x  x  1     
 3 3   3  3
 Αν α  3 , τότε
 2x 1   2 1 
x x
α x 1  x  x   x 1  
    
lim f  x   lim  α α 
  α    α   α    ,
lim  
x  x   2x 1  x   3   2 1 
x x
3x 1  x  x   1      
 3 3    3  3 
διότι
x x
2 1
x 1     
α
lim     και lim  α   α   1  0  0  1.
 
x  3 x  x
 2 1
x
1 0  0
1     
 3  3
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι:
 0, αν α  3

lim f  x    1, αν α  3
x 
, αν α  3


x2  1
f  x   ln .
x
i) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f .
ii) Να υπολογίσετε τα όρια:
α) lim f  x  β) limf  x  γ) lim f  x  .
x 0 x1 x 
Λύση
i) Το πεδίο ορισμού D f της συνάρτη-

x -¥ -1 0 1 +¥
σης f αποτελείται από εκείνα τα
x   τέτοια, ώστε 
x x2  1  – 0 + 0 – 0 +
2
x 1
x
 0  x x2  1  0  
 x   1, 0   1,    .
Άρα,
Df   1, 0   1,    .
ii) α) Θέτουμε
x 2 -1 y
u= . y  ln x
x
Έχουμε
lim-
x 0
x 2 -1
x x 0 

 1
x

 lim  x 2  1  = +¥,  O 1 x
διότι

lim x 2  1  1
x 0

Σημείωση
και
1  lim ln x = -¥
lim = -¥.
x 0- x x0
 lim ln x = +¥
Επομένως, όταν x  0- τότε x +¥
u  +¥. Άρα,
x2 1
lim f  x   lim ln  lim ln u  .
x 0 x 0 x u 
β) Θέτουμε
x 2 -1
u= .
x
Επειδή
x 2 -1
lim =0
x 1 x
όταν x  1, τότε u  0.
Επομένως,
x2  1
lim f  x   lim ln  lim ln u  .
x 1 x 1 x u 0
γ) Θέτουμε
x 2 -1
u= .
x
Επειδή
x 2 -1 x2
lim = lim = lim x = +¥,
x +¥ x x +¥ x x +¥
όταν x  +¥, τότε u  +¥.
Επομένως,
x2 1
lim f  x   lim ln  lim ln u  .
x  x  x u 
97. Έστω συνάρτηση f :    η οποία είναι άρτια και τέτοια, ώστε

lim f  x   7 .
x 
Να βρείτε το όριο lim f  x  .

x 
Λύση
Η συνάρτηση f είναι άρτια. Δηλαδή, ισχύει η σχέση y
f  x   f  x  για κάθε x  .
Οπότε, 7
lim f  x   lim f  x   7 (1) Cf

x  x 
O x
Θέτοντας u  x παρατηρούμε ότι όταν x  ,
τότε
u  .
Επομένως, η σχέση (1) γράφεται Το συμπέρασμα ήταν
lim f  u   7 αναμενόμενο αφού η
u 
γραφική παράσταση κά-
ή ισοδύναμα θε άρτιας συνάρτησης
έχει άξονα συμμετρίας
lim f  x   7.
x  τον άξονα yy.
98. Έστω συνάρτηση f :  για την οποία ισχύει

 
x
2f  
f  x   2 για κάθε x  .
2 x
1 f  
 2
xf  x 
i) f  x   1 για κάθε x  ii) lim 2  0.
x  x  1
Λύση
i) Έχουμε
x
2f  
f x  2 για κάθε x  .
2x
1 f  
2
Οπότε, για κάθε x  , η ζητούμενη σχέση f  x   1 ισοδύναμα γράφεται
x x
2f   2f 
 2  1 2 x x
1  2 f   1 f 2  
x x 2 2
1 f 2   1 f 2  
 
2 2
δηλαδή
2 2
x x  x
 1  f    2 f    0  1  f     0 , που ισχύει.
2 2  2 
ii) Παρατηρούμε ότι
xf  x  x  f x x 1 x
  2  για κάθε x  0.
x 1
2
x 1
2
x 1 x 1 2
Επομένως,
x xf  x  x
 2  2 για κάθε x  0.
x 1 x 1 x 1
2
Επίσης,
x x 1
lim  lim 2  lim 0
x  x 1
2 x  x x  x
και
x x 1
lim  lim 2  lim  0.
x  x 1
2 x  x x  x
xf  x 
Άρα, σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής, έχουμε lim  0.
x  x2  1

f 3  x   xf  x   2 για κάθε x  και limf 2  x   λ  .
x1
i) Nα αποδείξετε ότι η Cf δεν έχει κοινά σημεία με τον άξονα xx.

ii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως αύξουσα.
iii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f  x  και να το υπολογίσετε.
x 1

2
0  f  x  για κάθε x  0
x
και να υπολογίσετε το
1
lim .
x f  x 
Λύση
i) Αρκεί να αποδείξουμε ότι
f  x   0 για κάθε x  .
Προς τούτο, υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχει x 0  τέτοιος, ώστε
f  x 0   0.
Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x το x 0 έχουμε
f 3  x 0   x 0 f  x 0   2  03  x 0  0  2, που είναι αδύνατο.
Επομένως, η υπόθεσή μας, ότι δηλαδή υπάρχει x 0  με f  x 0   0 ήταν

λανθασμένη. Άρα,
f  x   0 για κάθε x  .
ii) Θέτουμε διαδοχικά στη δοθείσα σχέση όπου x το 0 και το 1. Οπότε, έχουμε
f 3  0  2  f  0  3 2
και
f 3 1  f 1  2  f 3 1  f 1  2  0
 f 3 1  1  f 1  1  0
 f 1  1  f 2 1  f 1  1  f 1  1  0
 f 1  1  f 2 1  f 1  2  0
 f 1  1  0 ή f 2 1  f 1  2  0, αδύνατη
 f 1  1.
Παρατηρούμε ότι f  0   f 1 και συνεπώς η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως

αύξουσα.
iii) Η δοθείσα σχέση γράφεται

f  x   f 2  x   x   2 για κάθε x  .
Οπότε,
2
f x  για κάθε x  .
f x  x
2
Επίσης,
limf 2  x   λ  0 , αφού f 2  x   0 κοντά στο 1.
x 1
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι υπάρχει το limf  x  και μάλιστα

x 1
2 2 2
limf  x   lim   .
x 1 x 1 f  x   x limf  x   lim x λ  1
2 2
x 1 x 1
Επομένως, η σχέση limf

x 1
2
x  λ ισοδύναμα γράφεται
 
2
2
 2  4
lim f  x  λ  λ λ
 λ  1   λ  1
x 1 2
 
 λ λ2  2λ  1  4  λ3  2λ2  λ  4  0

  λ  1 λ2  3λ  4  0 
 λ 1 ή λ2  3λ  4  0, αδύνατη
 λ  1.
Άρα,
2 2
lim f  x     1.
x 1 λ 1 11
iv)  Για κάθε x  0 έχουμε
2 2
0  , αφού f 2  x   0.
f 2 x  x x
Οπότε,
2
0  f x 
για κάθε x  0.
x
 Από την τελευταία σχέση προκύπτει ότι
1 x
 για κάθε x  0.
f x 2
x 1
Και επειδή lim  , συμπεραίνουμε ότι lim  .
x  2 x  f x

f  x   x ln x , x   0,    .
f  x   e ln x για κάθε x   0,    .
2

α) limf  x  β) lim f  x  .
x 0 x 
Λύση
f x  x ln x
 0 για κάθε x   0,    . Για κάθε θ  0
ισχύει η σχέση
Οπότε,
θ  eln θ .
f x  x ln x
e ln xln x
e ln xln x
e ln 2 x
για κάθε x   0,    .
ii) α) Έχουμε
limln 2 x  
x 0
διότι
limln x  .
x 0
Θέτοντας λοιπόν u  ln 2 x τότε, καθώς x  0 έχουμε u   . Επομένως,
limf  x   limeln
2
x
 lim eu  .
x 0 x 0 u 
β) Έχουμε
lim ln 2 x  
x 
αφού
lim ln x  .
x 
Θέτοντας λοιπόν u  ln 2 x τότε καθώς x  , έχουμε u  . Επομένως,
lim f  x   lim eln

2
x
 lim eu  .
x  x  u 
101. Να βρείτε τα παρακάτω όρια ακολουθιών:

i) lim 2
2ν  1
ν 3ν  4ν  5
ii) lim
ν
 
ν2  ν  ν .
Λύση
2ν  1 2ν 2 Ακολουθίες είναι όλες οι
lim 2  lim 2  lim  0.
ν 3ν  4ν  5 ν 3ν ν 3ν συναρτήσεις που έχουν πεδίο
ορισμού το σύνολο των
θετικών ακέραιων κάθε *.
ii) Έχουμε Σημείωση
  ν
2 Το πεδίο ορισμού κάθε
ν2  ν 2
ν
lim  
ν2  ν  ν  lim
ν
ν2  ν  ν
ακολουθίας είναι το σύνολο
*  1, 2, 3, ...
ν2  ν  ν2 ν Επομένως, έχει νόημα να
 lim  lim μελετήσουμε τη συμπεριφορά
ν ν
 1 1
ν 1  ν
ν2 1    ν της μόνο για πολύ μεγάλες
 ν ν
τιμές του ν. Οι γνωστές
1 1 1 ιδιότητες των ορίων συναρτή-
 lim   .
ν  1 1 0 1 2 σεων όταν x  , ισχύουν
1 1
ν και για τις ακολουθίες.

i)
x 

lim 4x5  3x  11  ii) 
lim 2x3  5x  3
x 

x 1 2x 3  5x  1
iii) lim iv) lim
x  3x 2 4 x  x 3  4x  7
4x  2x 4  x
5
7
v) lim vi) lim .
x  2x 3  10x  8 x  3x  1
i) 
lim x  2  x 2  5
x 
 ii) lim
x 
x2  x  1
x
iii) lim 
x 
x2  5  x  iv) lim
x 
x2  1  x
x 1
v) lim
x 
 x 4  x 3  vi) lim
x 
 x 4  x3  x 2 . 
 x 3x 2  1   x2 x2 
i) lim   2  ii) lim   
x  x  1 x  x  4  x  x  3 x  1 
  

iii) lim x  x 2  1
x 
 iv) 
lim 2x  5x 2  1
x 

x2  x  x x2  x  x
v) lim vi) lim
x  x2 x 
x2  4  x

x 3  2x  3x  1 x 2  x  x3  4
i) lim ii) lim
x  x 3  5x  2 x  x 3  5x 2  2
1  x  4x  2 x2  5  x
iii) lim iv) lim
x  2x  1 x  x 1
4x  1 1  3x  x 2
 
v) lim vi) lim .
x  x 
x x 2  2x  x x 2  4x  x

4x  ημ 2 x 2xημx
i) lim ii) lim
x  x 1 x  x2  5
 1
iii) lim  x 
x   x
iv)
x  

lim  x 1  συν 2 x 
 
ημx  ln x
v) lim ex συν3x
x 
  vi) lim
x  ημx  ln x
.

5x  2
i)
x 

lim 23x  5  2x  7  ii) lim
x  5x 1 4
3e 2x
 e 1
x
3  7x
x
iii) lim iv) lim .
x  e2x  1 x  3x  4x

1
i) lim ii) lim ln x
x 0 ln x x 
iii) lim ln x  ex
x 
  iv) lim
x 
 x 1  x . 
x2
f x  .
x 1
i) lim f ex  2
x 
  ii) lim f  ln x   1
x 0
iii) lim ln f  x    lim e    0.

f x
iv)
x 1 x 1

 π
f  x   ln  ημx   ln x,
x   0,  .
 2
 π
i) Να αποδείξετε ότι f  x   0 για κάθε x   0,  .
 2
1
ii) Να υπολογίσετε τα όρια lim f  x  και lim .
x 0 x 0 f  x 
165. Για τις διάφορες τιμές των λ, μ  να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια:

μx 3   μ  2  x 2  5
i)
x 

lim λx3  1  λ  x  4  ii) lim
x   μ  3 x 2  4x  1
.

αx  βx 2  1 3
f x  για κάθε x  .
2x 2  5
Να βρείτε τις τιμές των α, β  για τις οποίες ισχύει lim f  x   3.
x 
167. Να βρείτε την τιμή του λ  , ώστε τα παρακάτω όρια να υπάρχoυν και να
είναι πραγματικοί αριθμοί. Στη συνέχεια, να υπολογίσετε τα όρια αυτά:
i) lim
x 
 x 2  2x  λx  ii) lim
x 
 4x 2  1  λx  λ 
168. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο

f  x   x 2  6x  αx  β.
Να βρείτε:
i) την τιμή του α  για την οποία το lim f  x  υπάρχει και είναι πραγμα-
x 
τικός αριθμός
ii) τις τιμές των α, β  για τις οποίες ισχύει
lim f  x   2.
x 
169. Δίνεται η συνάρτηση f :  2  με τύπο
x2  3
f x   αx  β για κάθε x   2.
x2
i) Να βρείτε τις τιμές των α, β  για τις οποίες ισχύει
lim f  x   0 .
x 
ii) Για α  1 και β  2, να υπολογίσετε το όριο
lim  xf  x   .
x 
170. Αν για μια συνάρτηση f :  ισχύει η σχέση

f x
lim 4,
x  x  1
f x
i) lim f  x    ii) lim  0.
x  x  x2  1
171. Aν για μια συνάρτηση f :  0,      ισχύουν οι σχέσεις

1
4
lim x 0 και f  x   0 για κάθε x  0 ,
x  f  x 
να βρείτε τα όρια:
i) lim f  x 
x 
ii) lim
x 
 f 2 x  f x  f x 
172. Δίνεται η συνάρτηση f :    με τύπο
x 2 ημx
f x  4 για κάθε x   .
x 1
x2
i) f  x   4 για κάθε x   ii) lim f  x   0 .
x 1 x 

ex
lim 4,
x  f  x 
να βρείτε τα όρια:
1
x  x  f x
iii) lim ln f  x  iv) lim  f  x  συν2x  .
x  x 
174. Έστω συνάρτηση f :    με f      , η οποία είναι 1  1 και τέτοια, ώστε
f  x   x για κάθε x   .
i) lim f  x   
x 
ii) lim f 1  x   
x 
f x
iii) αν επιπλέον ισχύει η σχέση lim  λ   , τότε λ  1 .
x 0 ημx
Θέμα 1.
Δίνονται οι συναρτήσεις
f x
f  x   x2  3  x και gx  .
x 1
Να υπολογίσετε τα όρια:
i) lim g  x  ii) lim f  x 
x 1 x 
lim e   lim ln f  x  .
g x
iii) iv)
x 1 x 
Θέμα 2.
Έστω συνάρτηση f :  0,     τέτοια, ώστε
f x 10
5 για κάθε x  0.
x x
i) Να αποδείξετε ότι lim f  x   .
x 
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση
f  x   x 2  x  1 για κάθε x  0
να υπολογίσετε τα όρια:
f x  5
α) lim f  x  β) lim .
x 3 x 3 x 3
Θέμα 1.
Δίνεται η συνάρτηση f :  με τύπο
  α  1 x 3  2x 2  2
 , x 1
 x 2  3x  2
f x  

 α x  βσυν  x  1 , x  1

όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί.
i) Να υπολογίσετε το lim f  x  για τις διάφορες πραγματικές τιμές του α.
x 
ii) Aν το lim f  x  είναι πραγματικός αριθμός, να βρείτε την τιμή του β ώστε να
x 
υπάρχει το lim f  x  .
x 1
Θέμα 2.
Έστω συνάρτηση f τέτοια, ώστε
xf  x 
lim  2.
x 0 ημ 3
x  ημ 2 x
f x
lim  2.
x 0 x
f 2  x  4x f  x   x 
α) lim β) lim   .
x 2 x 7 3 x 0  f  2x  x
 
Συνέχεια Συνάρτησης
Ορισμός
Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι συνεχής σε y

κάποιο σημείο x 0 του πεδίου ορισμού της Cf
αν και μόνο αν ισχύει  f  x0 

lim f  x   f  x 0  .
x x 0
O x0 x
● Με βάση τον παραπάνω ορισμό, μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε κάποιο
σημείο x 0 του πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν:
α) Δεν υπάρχει το lim f  x  ή
x x0
β) Υπάρχει το lim f  x    ή   ή
x x0
γ) Υπάρχει το lim f  x   και είναι διαφορετικό από το f  x 0  .

x x0
y y
f  x0 
2
O x0 x O x
Από τη Cf του διπλανού σχήματος έχουμε:
y
 Η f είναι συνεχής στο 2 , αφού
lim f  x   f  2  .
x 2
 Η f δεν είναι συνεχής στο 1, αφού 2 O 1 4 x
limf  x   f 1 .
x 1
 Η f δεν είναι συνεχής στο 4, αφού
x 4 x 4

x 4
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Συνέχεια Συν/σης-Πράξεις με Συνεχείς Συν/σεις 217
Ορισμός
Μία συνάρτηση f λέγεται συνεχής συνάρτηση αν και μόνο αν η f είναι συνεχής σε

όλα τα σημεία του πεδίου ορισμού της.
Πρόταση
● Κάθε πολυωνυμική συνάρτηση Ρ είναι συνεχής.

Ρ
● Κάθε ρητή συνάρτηση είναι συνεχής.
Q
● Οι συναρτήσεις f  x   ημx και g  x   συνx είναι συνεχείς.
● Οι συναρτήσεις f  x   α x , 0  α  0 και g  x   l n x είναι συνεχείς.
Πράξεις με Συνεχείς Συναρτήσεις
Θεώρημα
Αν οι συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς στο x 0 , τότε είναι επίσης συνεχείς στο x 0
και οι συναρτήσεις
f
f  g, c  f , όπου c , f  g, , f και ν
f
g
με την προϋπόθεση ότι ορίζονται σε διάστημα που περιέχει το x 0 .
 Οι συναρτήσεις f  x   εφx και g  x   σφx είναι συνεχείς ως πηλίκα των

συνεχών συναρτήσεων ημx και συνx.
 H συνάρτηση f  x   ln x είναι συνεχής ως ρίζα της συνεχούς συνάρτησης lnx.
Θεώρημα
Για κάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο x 0 και για κάθε συνάρτηση g η
οποία είναι συνεχής στο f  x 0  , η σύνθεσή τους gof είναι συνεχής στο x 0 .
Πaράδειγμα
Η συνάρτηση f  x   ex
2 1
είναι συνεχής ως σύνθεση των συνεχών συναρτήσεων
x 2  1 και ex .
● Τα παραπάνω θεωρήματα εγγυώνται ότι κάθε αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ
συνεχών συναρτήσεων είναι συνάρτηση συνεχής.
Πaράδειγμα
Η συνάρτηση f  x   e2x  ln  συνx  είναι συνεχής, ως αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ
συνεχών συναρτήσεων.
● Το αντίστροφο των παραπάνω θεωρημάτων δεν ισχύει.
f
Δηλαδή, αν κάποιες από τις συναρτήσεις f  g, f  g, , f , ν
f , gof είναι
g
συνεχείς, τότε οι συναρτήσεις f και g δεν είναι κατ’ ανάγκη συνεχείς.
Πaράδειγμα
Για τις συναρτήσεις

1, x  2  0 , x2
f x   και gx  
0, x  2  x  2, x  2
ισχύει
 f  g  x   f  x   g  x   0 για κάθε x  .
Παρατηρούμε ότι lim f  x   lim f  x  και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο
x 2 x 2
σημείο x 0  2. Όμως, το γινόμενο f  g είναι συνάρτηση συνεχής.

102. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς:

x2  1
i) f  x   x 2  συνx, x  ii) f x  , x
2x
iii) f  x   e x
, x   0,    iv) f  x   ημ  lnx  , x   0,    .
Λύση
i) H συνάρτηση f είναι συνεχής ως άθροισμα Σημείωση

των συνεχών συναρτήσεων x 2 και συνx. ● Αν δύο συναρτήσεις f και g
είναι συνεχείς σε κάποιο ση-
μείο x 0 , τότε οι συναρτήσεις
ii) H συνάρτηση f είναι συνεχής ως πηλίκο f  g , c  f με c  ,
των συνεχών συναρτήσεων x 2  1 και 2 x . f
f  g , , f και ν f
g
είναι επίσης συνεχείς στο
σημείο x 0 , με την προϋπόθε-
iii) H συνάρτηση f είναι συνεχής ως σύνθεση ση ότι ορίζονται σε διάστημα
που περιέχει το x 0 .
της συνεχούς συναρτήσεως x με την
● Αν μία συνάρτηση f είναι συ-
επίσης συνεχή συνάρτηση e x .
νεχής σε κάποιο σημείο x 0
και μία συνάρτηση g είναι συ-
νεχής στο f  x 0  , τότε η σύν-
iv) H συνάρτηση f είναι συνεχής ως σύνθεση
θεσή τους g o f είναι συνεχής
της συνεχούς συναρτήσεως ln x με την
στο x 0 .
επίσης συνεχή συνάρτηση ημx.
103. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια στο x0  1 τη συνάρτηση
 x2  1
 , x1
f  x   x  1
 2
 x  3, x  1.
Λύση
Έχουμε Σημείωση
● x 12
 x  1 x  1 Μια συνάρτηση f είναι
lim f  x   lim  lim συνεχής σε ένα σημείο x0
x 1 x 1 x  1 x 1 x 1
του πεδίου ορισμού της αν
 lim  x  1  2. και μόνο αν ισχύει η σχέση
x 1
lim f  x   f  x0  .
● lim f  x   lim x 2  3  12  3  2. xx0
x 1 x 1
Οπότε,
lim f  x   2.
x 1
Επίσης,
f 1  12  3  4  2.
Άρα,
lim f  x   f 1 .
x 1
Δηλαδή, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  1.
104. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση

 1
 xημ , x  0
f  x   x

 0 , x0
είναι συνεχής.
Λύση
Σημείωση
Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο *
ως αποτέλεσμα Τα θεωρήματα που αφο-
πράξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. Επομένως, ρούν το γινόμενο και τη
σύνθεση συνεχών συναρ-
αρκεί να αποδείξουμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής
τήσεων εγγυώνται τη συ-
στο x 0  0. Δηλαδή, ότι νέχεια της f στο σύνολο
. Όμως, στο σημείο 0,
*
limf  x   f  0 
x 0 αποδεικνύουμε ότι η f εί-
ή ισοδύναμα ναι συνεχής με τη βοήθεια
limf  x   0. του ορισμού.
x 0
1 1
f  x   xημ  x  ημ  x για κάθε x  0.
x x
Οπότε,
 x  f  x   x για κάθε x  0.
Και επειδή
lim   x   lim x  0,
x 0 x 0
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής, συμπεραίνουμε ότι limf  x   0.

x 0
2xημx  f  x   x2  ημ2 x για κάθε x  .

i) f  0   0
ii) η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x0  0.
Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x το 0 βρίσκουμε
0  f  0  0  f  0   0.
ii) Aπό τη δοθείσα σχέση παρατηρώντας ότι

 
lim  2xημx   lim x 2  ημ 2 x  0
x 0 x 0
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής συμπεραίνουμε ότι
lim f  x   0.
x 0
Επομένως, με βάση το ερώτημα i) προκύπτει
lim f  x   f  0  .
x 0
106. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι συνεχής στο x0  0 και

 π
xσυνx  xf  x   ημx για κάθε x   0,  .
 2
Να βρείτε την τιμή f  0  .
Λύση
Από τη δοθείσα σχέση διαιρώντας με x  0 Παρατήρηση

παίρνουμε Είναι φανερό ότι ο υπολογισμός
ημx  π του f  0  δεν μπορεί να προκύψει
συνx  f  x   για κάθε x   0,  . άμεσα από τη δοθείσα σχέση με
x  2
αντικατάσταση. Επομένως, το
Και επειδή f  0  θα υπολογισθεί μέσω του
ημx lim f  x  , αφού λόγω της συνέ-
lim συνx  lim 1, x 0
x 0 x 0 x χειας της f στο 0 ισχύει η σχέση
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής έχουμε
lim f  x  = f  0  .
lim f  x   1 . x 0
x 0
Στο συγκεκριμένο μάλιστα πρό-
Όμως, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο 0. βλημα είναι εφικτός μόνο ο
Άρα, υπολογισμός του πλευρικού ορίου
lim f  x   f  0  lim f  x 
x 0 x  0+
και επομένως f  0   1. ο οποίος βέβαια αρκεί.

107. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη στο και τέτοια, ώστε

xf  x   ημx για κάθε x .
Αν η f είναι συνεχής στο x0  0, να βρείτε την τιμή f  0  .
Λύση
● Για κάθε x  0 η δοθείσα σχέση γίνεται Σχόλιο

Επειδή χρειάζεται να διαι-
ημx
f x  . ρέσουμε με x τα μέλη της
x
δοθείσας σχέσης, θα πρέ-
Επομένως, πει για τη φορά της ανι-
ημx σότητας να γνωρίζουμε
lim f  x   lim 1.
x 0 x 0 x το πρόσημο του x. Δια-
κρίνουμε λοιπόν δύο
Δηλαδή,
περιπτώσεις:
f  0  1 , x  0 και x  0 .
αφού λόγω της συνέχειας της f στο 0 ισχύει
lim f  x   lim f  x   f  0  .
x 0 x 0
● Για κάθε x  0 η δοθείσα σχέση γίνεται
ημx
f x  .
x
Επομένως,
ημx
lim f  x   lim 1
x 0 x 0 x
δηλαδή
f  0   1.
Αποδείξαμε λοιπόν ότι
f  0   1 και f  0   1.
Άρα,
f  0   1.
108. Να βρείτε την τιμή του α  για την οποία η συνάρτηση


 x  αx , x  2
2
f  x  
 5x  4, x  2
 3
Λύση
● Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα Σημείωση

Λέμε ότι μία συνάρτηση f
 , 2 για κάθε τιμή του α  , ως πολυωνυ-
είναι συνεχής αν και μόνο
μική. αν είναι συνεχής σε όλα
● Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα τα σημεία του πεδίου
ορισμού της.
 2,    ως ρίζα συνεχούς συνάρτησης.
Άρα, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο αν και μόνο αν είναι συνεχής στο x 0  2.
Δηλαδή, αν και μόνο αν ισχύουν
lim f  x   lim f  x   f  2  (1)

x 2 x 2
Όμως,
 
lim f  x   lim x 2  αx  4  2α ,
x 2 x 2
x  2 x 2 
5x3  4   
lim 5x 3  4  5  23  4  36  6
x 2
και
f  2   22  2α  4  2α.
Επομένως, η (1) γράφεται

4  2α  6  4  2α
2α  2  α  1.
109. Έστω συνάρτηση f :  για την οποία ισχύει η σχέση

f  x  y   f  x   f  y  για κάθε x, y  .
i) Να βρείτε την τιμή f  0  .
ii) Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο 0, να αποδείξετε ότι είναι
συνεχής στο .
Λύση
i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου y το 0. Οπότε, προκύπτει

f  x   f  x   f  0  για κάθε x 
και τελικά f  0   0.
ii) Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής Μεθοδολογία

στο 0. Δηλαδή, Γνωρίζουμε το όριο
lim f  x   f  0   0. limf  x  και αναζητούμε
x 0
x 0
το όριο xlim f x .
Για να αποδείξουμε ότι η f είναι συνεχής στο x 0
, αρκεί να αποδείξουμε ότι είναι συνεχής σε Άρα, είναι απαραίτητη μια

τυχαίο αλλά σταθερό x 0  . αντικατάσταση
u  gx
Έχουμε λοιπόν
τέτοια, ώστε καθώς x  x 0
u  x  x0
lim f  x   lim f  x 0  u  να είναι u  0. Θέτουμε
x x 0 u 0
λοιπόν
 lim f  x 0   f  u  u  x  x0 .
u 0
 lim f  x 0   lim f  u 
u 0 u 0
 f  x 0   lim f  u 
u 0 Ισχύει
 f  x0   0 limf  x 0   f  x 0  ,
u 0
 f  x0 . αφού το f  x 0  είναι σταθε-

ρά (ανεξάρτητη του u).
Επομένως, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο
σημείο x 0 .
110. Έστω συνάρτηση f :  0,     , η οποία είναι συνεχής στο x0  1

και τέτοια, ώστε f  2   0 και
f  xy   f  x   f  y  για κάθε x, y   0,    .
i) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής.
ii) Nα αποδείξετε ότι
1
f    f  x  για κάθε x   0,    .
 x
iii) Να αποδείξετε ότι
1
f  x   0 κοντά στο
2
iv) Aν επιπλέον ισχύει limf  x   , να υπολογίσετε το όριο
x 0
lim f  x  .
x
Λύση
i) Αρχικά θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου y το 1, οπότε προκύπτει
f  x   f  x   f 1 για κάθε x 
και συνεπώς f 1  0. Επομένως, λόγω της συνέχειας της f στο σημείο x 0  1
έχουμε
limf  x   f 1  0.
x 1
Για να αποδείξουμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής, αρκεί να αποδείξουμε ότι
είναι συνεχής σε τυχαίο αλλά σταθερό x 0   0,    . Δηλαδή, ότι
lim f  x   f  x 0  .
x x 0
Έχουμε λοιπόν Μεθοδολογία

u
x
Γνωρίζουμε το όριο lim f  x 
x0 x 1
lim f  x   lim f  ux 0  και θέλουμε να βρούμε το όριο
x x0 u 1
lim f  x  . Θέτουμε
 lim f  u   f  x 0  x x0
u 1
x
 limf  u   limf  x 0  u .
u 1 u 1 x0
 f 1  f  x 0  Οπότε, όταν
x  x 0 τότε u  1.
 0  f  x0 
 f  x0 .
1
ii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου y το έχουμε
x
1
f 1  f  x   f   για κάθε x  0
x
1
0  f  x   f   για κάθε x  0
x
και τελικά
1
f    f  x  για κάθε x  0.
x
iii) Από τη σχέση που αποδείξαμε στο ερώτημα Παρατήρηση

ii) προκύπτει ότι Αρκεί να αποδείξουμε ότι
1
f    f  2   0 lim f  x   0
2 x
1
αφού με βάση την υπόθεση είναι f  2   0 .

2
αφού η συνάρτηση f κληρο-

Επομένως, λόγω της συνέχειας της
συνάρτησης f έχουμε νομεί το πρόσημο του ορίου
1
1
lim f  x   f    0 . lim f  x  κοντά στο .
1
2 x
1 2
x 2
2
Άρα,
1
f  x   0 κοντά στο .
2
iv) Απoδείξαμε ότι Σχόλιο

1
f    f  x  για κάθε x  0 . Δίνεται το όριο lim f  x  και
x 0
x ζητείται το όριο
Οπότε,
lim f  x  .
1
lim f    lim  f  x    ,
x 
x 0  x  x 0 Η αξιοποίηση της σχέσης που
αφού με βάση την υπόθεση έχουμε αποδείξαμε στο ερώτημα ii)
lim f  x    . μας οδηγεί στην αντικατά-
x 0 σταση
Αν θέσουμε 1
1 u .
u , x0 x
x
τότε όταν το x τείνει στο 0, το u τείνει στο . Επομένως,
1
lim f      lim f  u     lim f  x   .
x 0  x  u  x 
175. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια στο x 0 τις παρακάτω συναρτήσεις:
 x2  9
2x  3, x  1
  , x3
i) f  x    2 , x0  1 ii) f x   3  x , x0  3 .
 x  4, x  1
  5 , x 3

176. Να βρείτε την τιμή του α  , ώστε η συνάρτηση
 ημ  αx 
 , x0
f x   x
 2 , x0

να είναι συνεχής στο x 0  0 .
177. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς:
i) f  x   x 3 ln x, x   0,    ii) f  x   x 2  x  1, x 
iii) f  x   συν  ex  , x  iv) f  x   3x  ln  x  1 , x   1,    .
178. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:
 x  e x 1 , x  1   πx 
  ημ   , x  2
i) f  x    x  1 ii) f x    4 
 , x 1  x 2  ln  x  1 , x  2
 x 1 
179. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:
 x 2  5x  4  2 1
 , x4  x  ημ , x  0
ii) f  x    x  4 ii) f x   x
 3 , x4 
 1 , x0

180. Nα βρείτε τις τιμές των α, β  , ώστε η συνάρτηση

 αx 2  βx , x  2

f x    2 , x2
 x 3  βx 2  2α, x  2

να είναι συνεχής.
181. Nα βρείτε τις τιμές των α, β  , ώστε η συνάρτηση

 ασυν  πx  , x  1

f  x    βx  e1 x , 1  x  1
2
αx 2  6x  α 2 , x  1

να είναι συνεχής.
182. Έστω δύο συναρτήσεις f, g:  τέτοιες, ώστε
f  x   g  x   2f  x  για κάθε x 
και
lim f  x   0 .
x 0
i) lim g  x   0 ii) η συνάρτηση g δεν είναι συνεχής.
x 0
183. Έστω συνάρτηση f: A  , η οποία είναι 1  1 , συνεχής και τέτοια, ώστε

lim f  x   f  0 
x 1
και
 f x , x 1

f 1  x    .
f  x  1  1, x  1

i) ο αριθμός 1 δεν ανήκει στο σύνολο Α
ii) η συνάρτηση f 1 δεν είναι συνεχής.

184. Έστω συνάρτηση f : 0,1  τέτοια, ώστε

1
f x  για κάθε x   0, 1 .
x
i) η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής
ii) η συνάρτηση
 1
 , x   0, 1
g x  f x
 0 , x0

είναι συνεχής στο x 0  0.
185. Έστω συνάρτηση f:  με f   και τέτοια, ώστε

f  x   f  y   x  y για κάθε x, y  .
i) η συνάρτηση f είναι 1  1 ii) η συνάρτηση f -1 είναι συνεχής.
186. Έστω μια συνάρτηση f:  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
f  x   2x  xf  x   x3  1 για κάθε x  .
Να βρείτε:
i) την τιμή f 1 ii) τον τύπο της συνάρτησης f.
187. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  0 και για κάθε x  ισχύει η
σχέση
1  x 2  1  xf  x   x 2 ,
να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f διέρχεται από την αρχή των
αξόνων.
188. Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο και τέτοια, ώστε
f 1  x  f 1  x   x 2 για κάθε x  0 .
Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f διέρχεται από το σημείο (1,0).
189. Έστω συνάρτηση f:  τέτοια, ώστε

2 x  f  x   x 2  1 για κάθε x  .
i) Nα λύσετε την εξίσωση f  x   2.
ii) Να μελετήσετε τη συνάρτηση f ως προς τη συνέχεια στα σημεία x1  1

και x 2  1.
190. Έστω συνάρτηση f:  η οποία είναι συνεχής στο 0 και τέτοια,

ώστε
f  x  y   f  x   f  y   2xy για κάθε x, y  .
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο .
191. Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στα σημεία x1  1 και x 2  2 και
τέτοια, ώστε f 1  f  2  . Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση
f  x  1 ,
 0  x 1
gx  
 f x ,
 1 x  2
είναι συνεχής στο x 0  1 .
192. Έστω συνάρτηση f:  τέτοια, ώστε:

● f (x  y)  f (x)συνy  f (y)συνx για κάθε x, y 
f x
● lim
x 0
 1.
x
i) f  0  0 ii) lim f  x   0
x 0
iii) η f είναι συνεχής στο .

193. Έστω συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο x 0  1 .

Αν ισχύει η σχέση
f x 1
lim 2,
x 1 x x
να βρείτε την τιμή f 1 .
194. Έστω συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο x 0  0 και τέτοια, ώστε
xf  x   ημx  x 2  x για κάθε x  .
Να βρείτε την τιμή f  0  .

x  f (x)
lim   .
x 0 ημx
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο σημείο x 0  0 .
196. Έστω συνάρτηση f:  η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

f x  x
lim 1.
x 0 x  ημx
i) f  0   0
ii) f  x   x κοντά στο 0
(x 2  x)f (x)  0 για κάθε x   0,1 .
i) Nα βρείτε το πρόσημο της f στα διαστήματα
 , 0 ,  0, 1 και 1,    .
f  0   f 1  0 .
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Συνέχεια Συν/σης σε Διάστημα-Θεώρημα Bolzano 233
Συνέχεια Συνάρτησης σε Διάστημα.

Tο Θεώρημα του Bolzano
Ορισμός
● Μια συνάρτηση f λέμε ότι είναι συνεχής y

σε ένα ανοικτό διάστημα (α, β) του
πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν είναι
συνεχής σε κάθε σημείο του διαστήματος
(α, β).
O α β x
Ορισμός
● Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι συνεχής

σε ένα κλειστό διάστημα [α, β] του y
πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν είναι
συνεχής σε κάθε σημείο του διαστήματος
(α, β) και επιπλέον ισχύουν
lim f  x   f  α 
x α α x
O β
και
lim f  x   f β  .
x β
● Aν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα  α,β  το οποίο είναι
γνήσιο υποσύνολο του πεδίου ορισμού της, τότε η f δεν είναι κατ’ ανάγκη
συνεχής στα σημεία α και β.
Θεώρημα (Bolzano)
Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε

ένα κλειστό διάστημα  α, β. Αν: y
● η f είναι συνεχής στο διάστημα  α,β  και f β  Β β, f β  
● f α  f β  0
α β
τότε υπάρχει ένα, τουλάχιστον, x 0   α, β  O x0 x
τέτοιο, ώστε f  x0   0 . f α
Α  α, f  α  
Δηλαδή, η εξίσωση f  x   0 έχει μία, τουλά-

χιστον ρίζα στο ανοικτό διάστημα  α,β  .
● Για κάθε συνάρτηση f η οποία ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του θεωρήματος του
Bolzano σε κάποιο διάστημα  α, β  η Cf έχει με τον άξονα x x ένα τουλάχι-
στον κοινό σημείο με τετμημένη x 0   α,β  .
● Aν κάποια από τις προϋποθέσεις του θεωρήματος του Bolzano δεν ισχύει, τότε το
συμπέρασμα του θεωρήματος μπορεί να ισχύει, μπορεί όχι.
y y y
f β  f β  f β 
f α f α f α
O α β x O α β x O α β x
y y y
f α f α f α

β β β
O α x O α x O α x
f β  f β  f β 
● Το αντίστροφο του θεωρήματος του Bolzano δεν ισχύει. Δηλαδή, υπάρχουν

συναρτήσεις f ορισμένες σε κλειστό διάστημα  α,β  και τέτοιες, ώστε f  x 0   0
για κάποιο x 0   α,β  , οι οποίες δεν ικανοποιούν μία τουλάχιστον από τις
προϋποθέσεις του θεωρήματος του Bolzano.
y y y
f β 
f β 
f β 
f α f α
f α
α
O α β x O β x O α β x

 ex , x    ,0 


f  x    2  x 2 , x   0,1 .
 ln x , x   1,   


i) Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τη συνάρτηση f.
ii) Nα αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο διάστημα  0, 1 .
Λύση
i) H f είναι συνεχής σε καθένα από τα διαστήματα  , 0 ,  0, 1 και 1,   

ως εκθετική, πολυωνυμική και λογαριθμική συνάρτηση αντίστοιχα. Επίσης,
έχουμε:
● lim f  x   lim e x  e0  1 ,
x 0 x 0
 
lim f  x   lim 2  x 2  2  02  2 .
x 0 x 0
Άρα,
x 0 x 0
και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο 0.
●  
lim f  x   lim 2  x 2  2  12  1 ,
x 1 x 1
lim f  x   lim ln x  ln1  0.

x 1 x 1
Άρα,
x 1 x 1
και συνεπώς η f δεν είναι συνεχής στο 1.

ii) H συνάρτηση f είναι συνεχής στο

Σημείωση
διάστημα  0,1 ως πολυωνυμική.
Λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι
Επίσης, συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα [α,
lim f  x   f  0   2 β] αν και μόνο αν είναι συνεχής σε
x 0 κάθε σημείο του  α, β  και επιπλέον
και lim f  x   f  α 
x α
lim f  x   f 1  1. και

x 1 lim f  x   f β  .
x β
Άρα, η συνάρτηση f είναι συνεχής
στο διάστημα  0, 1.

y
παράσταση μιας συνεχούς συνάρτησης
Cf
f : *  για την οποία ισχύει
f  1 f 1  1  0. 1
1
Όμως, η εξίσωση f  x   0 είναι αδύ- O 1 x
1
νατη στο διάστημα  1, 1 . Υπάρχει
αντίφαση των παραπάνω με το θεώ-
ρημα Bolzano;
Λύση
Χωρίς αμφιβολία ικανοποιείται η δεύτερη προϋπόθεση του θεωρήματος του Bolzano
αφού
f  1  f 1  1  0.
Όμως, η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το * και συνεπώς δεν είναι ορισμένη στο
διάστημα  1,1 . Άρα, η f δεν ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano
στο διάστημα  1,1 και συνεπώς δεν υπάρχει αντίφαση με το θεώρημα αυτό.
113. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η γρα- y

φική παράσταση μιας συνάρτησης
f :  για την οποία ισχύει Cf
f  2  f  4   0.
Όμως, O 2 4 x
f  x   0 για κάθε x   2, 4  .
Υπάρχει αντίφαση με το θεώρημα
Bolzano;
Λύση
Η συνάρτηση f είναι ορισμένη στο κλειστό διάστημα  2, 4 , όμως δεν είναι συνεχής
σ’ αυτό, αφού
lim f  x   f  2 
x 2
Άρα, η f δεν ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του θεωρήματος του Bolzano στο διάστημα
 2, 4 και συνεπώς δεν υπάρχει αντίφαση με αυτό το θεώρημα.
114. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση

ex  x3  2x  3  0
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
Λύση
Θεωρούμε τη συνάρτηση Μεθοδολογία
Για να αποδείξουμε ότι μια εξίσωση
f  x   ex  x3  2x  3, x  0,1. της μορφής f  x   0 έχει μία τουλάχι-
στον ρίζα σε ένα διάστημα  α,β  αρκεί
● Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο
να αποδείξουμε ότι η συνάρτηση f ικα-
διάστημα  0,1 ως άθροισμα συνε-
νοποιεί τις προϋποθέσεις του θεωρή-
χών συναρτήσεων. ματος Bolzano στο διάστημα  α,β .
● f  0  e0  03  2  0  3  2  0 Δηλαδή, αρκεί να αποδείξουμε ότι:
f 1  e  13  2 1  3  e  2  0 . ● η f είναι συνεχής στο  α,β

και
Επομένως,
f  0  f 1  0 .
● f  α   f β   0,.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση f  x   0, δηλαδή η εξίσωση

ex  x3  2x  3  0
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0,1 .

x10  x2  1  0
έχει δύο τουλάχιστον ρίζες στο διάστημα  1, 1 .
Λύση
Θεωρούμε τη συνάρτηση
f  x   x10  x 2  1, x 
1 0 1
και παρατηρούμε ότι:
x1 x2
● η f είναι συνεχής στο , άρα και σε καθένα από
τα διαστήματα  1, 0 και  0, 1 ως πολυωνυ-
μική. Μεθοδολογία
Εφαρμόζουμε το θεώρημα
● f  1   1   1  1  1  1  1  1  0
10 2
του Bolzano για τη συνάρ-
f  0  010  02  1  1  0 τηση
f  x   x10  x 2  1
και
σε καθένα από τα διαστή-
f 1  110  12  1  1  1  1  1  0.
ματα  1, 0 και  0, 1. Η
Οπότε, επιλογή του σημείου 0 με
f  1 f  0   0 το οποίο χωρίσαμε στα
και δύο το διάστημα  1, 1
f  0  f 1  0. δεν είναι φυσικά μοναδι-
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano υπάρχουν κή. Είναι όμως η πιο απλή.
x1   1, 0  και x 2   0, 1 τέτοιοι, ώστε
f  x1   0 και f  x 2   0.
Επομένως, η εξίσωση f  x   0 , δηλαδή η εξίσωση
x10  x 2  1  0
έχει δύο τουλάχιστον ρίζες στο διάστημα  1, 1 .

x3  2x  11  0
έχει ακριβώς μία ρίζα, η οποία μάλιστα βρίσκεται στο διάστημα
3 
 2 , 2.
 
Λύση
Mεθοδολογία
f  x   x 3  2x  11, x  Το θεώρημα του Bolza-
και παρατηρούμε ότι: no εγγυάται ότι η εξί-
σωση
● Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο , άρα και f x  0
3  έχει μία τουλάχιστον
στο διάστημα  , 2  ως πολυωνυμική.
2  ρίζα. Η μονοτονία της
3 συνάρτησης f μας εξα-
3 3 3 27 37
● f       2   11  8    0 σφαλίζει ότι αυτή η
2 2 2 8 8
ρίζα είναι και μοναδική.
f  2  23  2  2  11  12  11  1  0.
3
Οπότε, f   f  2   0.
2
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση f  x   0 έχει μία τουλάχιστον
3 
ρίζα στο διάστημα  , 2  .
2 
Επίσης, για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 έχουμε
x13  x 32 και 2x1  2x 2 .
Επομένως,
x13  2x1  x32  2x 2  x13  2x1  11  x 32  2x 2  11  f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς 1  1. Οπότε, η εξίσωση
f  x   0 έχει το πολύ μία πραγματική ρίζα.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η εξίσωση f  x   0 δηλαδή η εξίσωση
x3  2x  11  0
3 
έχει ακριβώς μία ρίζα, η οποία μάλιστα βρίσκεται στο διάστημα  , 2 .
2 

ex x4
 0
x 2 x1
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  1,2  .
Λύση
Η δοθείσα εξίσωση Μεθοδολογία
e x
x 4 Μετασχηματίζουμε τη δοθείσα εξί-
 0
x  2 x 1 σωση σε ισοδύναμή της στο διά-
στημα 1, 2  , η οποία να είναι της
στο ανοικτό διάστημα 1, 2  είναι ισοδύναμη,
μορφής
δηλαδή έχει τις ίδιες ρίζες, με την εξίσωση f x  0
 x  1 e x
  x  2 x  0 .
4
με f συνάρτηση ορισμένη και συ-
νεχή στο διάστημα 1, 2. Φυσικά
Θεωρούμε τη συνάρτηση f με τύπο
δε θα μπορούσαμε να πάρουμε ως
f  x    x  1 ex   x  2 x 4 ex x4
f x  +
και παρατηρούμε ότι: x  2 x 1
αφού αυτή δεν ορίζεται στο 1 και
στο 2.
● Η f είναι συνεχής στο άρα και στο
διάστημα 1, 2 ως αποτέλεσμα πράξεων
μεταξύ συνεχών συναρτήσεων.
● f 1  1 και f  2   e2 .
Επομένως, f 1 f  2   e2  0 .
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση f  x   0, επομένως και η ισο-

δύναμη προς αυτή δοθείσα εξίσωση, έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα 1, 2  .
118. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ln  3x   x έχει μία τουλάχιστον ρίζα

στο διάστημα  0,1 .
Λύση
α΄ τρόπος:
Θεωρούμε τη συνάρτηση Παρατήρηση
Για τη συνάρτηση
f  x   ln  3x   x, x  0
f  x   ln  3x   x, x  0
δεν ισχύουν οι προϋποθέσεις του
1 
● Η f είναι συνεχής στο διάστημα  , 1 θεωρήματος Bolzano στο διάστη-
3  μα  0,1 , αφού αυτή δεν ορίζεται
ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων. στο 0. Ισχύουν όμως στο διάστη-
1 1
● f      0 και f 1  ln 3  1  0 . μα
 
3 3 1 
 3 , 1   0, 1.
Eπομένως,  
1
f   f 1  0.
 3
Άρα, σύμφωνα με το Θεώρημα του Bolzano η εξίσωση f  x   0, επομένως και η
1 
δοθείσα, έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  , 1   0, 1 .
3 
β΄ τρόπος:
Στο διάστημα  0, 1 είναι έγκυρες οι παρακάτω ισοδυναμίες
ln  3x   x  3x  ex  3x  ex  0.
Θεωρούμε λοιπόν τη συνάρτηση
g  x   3x  ex , x  0, 1
 η g είναι συνεχής στο  0,1 ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων.
 g  0   1  0 και g 1  3  e  0.
Επομένως,
g  0  g 1  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση g  x   0, συνεπώς και η
ισοδύναμή της δοθείσα εξίσωση, έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
119. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x5  x4  x2  2x  1  0 έχει:

i) ακριβώς μία ακέραια ρίζα
ii) μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
Λύση
i) Η δοθείσα εξίσωση είναι πολυωνυμική με ακέραιους συντελεστές. Επομένως, οι
μόνες πιθανές ακέραιες ρίζες της είναι οι διαιρέτες του σταθερού όρου της
δηλαδή οι αριθμοί 1 και 1. Όμως,
 1   1   1  2   1  1  2  0
5 4 2
και
15  14  12  2 1  1  0 .
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο αριθμός 1 είναι η μοναδική ακέραια ρίζα της
δοθείσας εξίσωσης.
ii) Από το ερώτημα i) προκύπτει ότι το Μεθοδολογία

πολυώνυμο Το θεώρημα του Bolzano δεν
P  x   x5  x 4  x 2  2x  1 μπορεί να εφαρμοστεί στο
διάστημα  0,1 για τη συνάρ-
διαιρείται με το x  1. Επομένως, υπάρχει
πολυώνυμο Q  x  τέτοιο, ώστε τηση
P  x   x 5  x 4  x 2  2x  1
P  x    x  1 Q  x .
αφού P 1  0. Όμως,
Με τη βοήθεια του σχήματος Horner εκτε-
λούμε τη διαίρεση P  x  :  x  1 και βρί- P  x    x  1  Q  x  .
σκουμε το πολυώνυμο Q  x . Εξετάζουμε λοιπόν, αν το

θεώρημα του Bolzano μπορεί
να εφαρμοστεί στο διάστημα
1 –1 0 1 –2 1 1
0, 1 για τη συνάρτηση
1 0 0 1 –1
Q  x   x4  x  1
1 0 0 1 –1 0
που προκύπτει από το πηλίκο
της διαίρεσης
Άρα,
P  x  :  x  1 .
Q x   x4  x 1 .
Οπότε η δοθείσα εξίσωση γράφεται
P  x   0   x  1 Q  x   0.
Αρκεί λοιπόν να αποδείξουμε ότι η εξίσωση Q  x   0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα

στο διάστημα  0, 1 . Προς τούτο, παρατηρούμε ότι η συνάρτηση Q είναι συνεχής
στο άρα και στο διάστημα  0, 1 ως πολυωνυμική. Επίσης
Q  0  Q 1  1 1  1  0.
Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση Q  x   0 έχει μία

τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
120. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης

f  x   lnx  2, x   0,   
έχει με την ευθεία ε : y  x ακριβώς ένα κοινό σημείο το οποίο
μάλιστα έχει τετμημένη x0   1, 2  .
Λύση
Αρκεί να αποδείξουμε ότι η εξίσωση
Σχόλιο
f  x   x  ln x  2  x  ln x  x  2  0
Παρατηρούμε ότι το
έχει ακριβώς μια θετική ρίζα x 0 η οποία μάλιστα πρόβλημα είναι εν μέ-
βρίσκεται στο διάστημα 1, 2  . Προς τούτο, θεωρούμε ρει διατυπωμένο σε
τη συνάρτηση γλώσσα Γεωμετρίας.
g  x   ln x  x  2, x   0,    Το μεταφράζουμε λοι-
και παρατηρούμε ότι: πόν σε γλώσσα Άλγε-
βρας για να το αντιμε-
● Η g είναι συνεχής στο διάστημα  0,    , άρα και
τωπίσουμε στη συνέ-
στο διάστημα 1, 2 ως άθροισμα συνεχών συναρ- χεια με μεθόδους Ανά-
τήσεων λυσης!
● g 1  ln1  1  2  0  1  1  0 ,
g  2  ln 2  2  2  ln 2  ln1  0.
Οπότε, g 1 g  2  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση g  x   0 δηλαδή η εξίσωση
ln x  x  2  0
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα 1, 2  .
Επίσης, για κάθε x1 , x 2   0,    με x1  x 2 έχουμε
ln x1  ln x 2 .
Οπότε,
ln x1  x1  ln x 2  x 2
ln x1  x1  2  ln x 2  x 2  2
και τελικά
g  x1   g  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς 1  1. Επομένως, η εξίσωση
g  x   0 έχει το πολύ μία ρίζα. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η εξίσωση
g  x   0 δηλαδή, η εξίσωση ln x  x  2  0 έχει μία ακριβώς ρίζα x 0 η οποία
μάλιστα βρίσκεται στο διάστημα 1, 2  .
121. Έστω δύο συναρτήσεις f, g :  τέτοιες, ώστε

f  x    g  x   x   4 για κάθε x  .
2
Αν η συνάρτηση g είναι συνεχής και ισχύουν οι σχέσεις

g  1  1 και g  2   2 ,
i) υπάρχει x0   1, 2  τέτοιο, ώστε
g  x0   x0  0
ii) η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο.
Λύση
i) Θεωρούμε τη συνάρτηση
h  x   g  x   x, x  1, 2
η οποία είναι συνεχής ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων. Επίσης, ισχύουν οι

σχέσεις
h 1  g 1  1  0 και h  2  g  2  2  0.
Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano υπάρχει x 0  1, 2  τέτοιο, ώστε

h  x0   0  g  x0   x0  0 .
ii) Παρατηρούμε ότι Παρατήρηση

f  x    g  x   x   4  4 για κάθε x  Διαπιστώνουμε ότι
2
.
f  x   4 για κάθε x  .
Επίσης,
Είναι λοιπόν πιθανό το 4 να
f  x 0    g  x 0   x 0   4  02  4  4.
2
είναι ολικό ελάχιστο της συ-
νάρτησης f. Για να εξασφαλί-
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι σουμε ότι πράγματι είναι, αρ-
f  x   f  x 0   4 για κάθε x  . κεί να αποδείξουμε ότι το 4 εί-
ναι τιμή της συνάρτησης f. Δη-
Δηλαδή, η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό λαδή, ότι υπάρχει x 0  τέ-
ελάχιστο στο x 0 το f  x 0   4. τοιος, ώστε
f  x 0   4.
122. Έστω συνάρτηση f :  0, 2  , η οποία είναι γνησίως φθίνουσα και

συνεχής. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
f  2x   f  x   x  1
έχει τουλάχιστον μία πραγματική ρίζα.
Λύση
Θεωρούμε τη συνάρτηση Σχόλιο
g  x   f  2x   f  x   x  1 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα
εφαρμόσουμε το θεώρημα του
η οποία ορίζεται σε εκείνα τα x  , για τα οποία
Bolzano για τη συνάρτηση
ισχύουν συγχρόνως
g  x   f  2x   f  x   x  1 .
x  Df και 2x  Df .
Όμως, το ερώτημα είναι σε
Δηλαδή,
ποιο διάστημα. Η βιαστική
0  x  2 και 0  2x  2. απάντηση «στο διάστημα
Άρα,
0, 2 » είναι λιγάκι επιπόλαιη,
0  x 1. αφού στο διάστημα αυτό ορί-
Στη συνέχεια, παρατηρούμε ότι: ζεται η συνάρτηση f αλλά όχι
 Η συνάρτηση g είναι συνεχής στο διάστημα και η συνάρτηση g. Πρέπει
0, 1 ως αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συνε- λοιπόν να βρούμε αρχικά σε
χών συναρτήσεων. ποιο σύνολο είναι ορισμένη η
συνάρτηση g.
 g  0  f  0  f  0  0  1  1  0
και
g 1  f  2  f 1  0 ,
αφού η f είναι γνησίως φθίνουσα. Άρα, g  0 g 1  0 .
Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, η εξίσωση g  x   0 , άρα και η

δοθείσα, έχει τουλάχιστον μια ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
123. Έστω συνάρτηση f :  0, 1  η οποία είναι συνεχής και τέτοια,

ώστε
f  0   f  1 .
i) Nα βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης
 1
g  x  f  x  f  x   .
 2
 1
ii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   f  x   έχει μία τουλά-
 2
 1
χιστον ρίζα στο διάστημα  0,  .
 2
Λύση
i) H συνάρτηση g ορίζεται σε εκείνα τα x για τα οποία ορίζονται συγχρόνως οι
 1
συναρτήσεις f  x  και f  x   . Δηλαδή, για εκείνα τα x τέτοια, ώστε
 2
1
x  0, 1 και x    0, 1.
2
Δηλαδή,
0  x 1
και
1 1 1
0  x   1    x  .
2 2 2
Τελικά
1
0x .
2
 1
Άρα, τo πεδίο ορισμού της συνάρτησης g είναι το Dg  0,  .
 2
ii) Παρατηρούμε ότι η συνάρτηση g είναι συνεχής στο διάστημα 0, 1  ως

 2
 
αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. Επίσης,
1
g  0  f  0  f  
2
και
1 1 1
g    f    f 1  f    f  0 .
 
2  
2 2
Οπότε,
2
1   1 
g  0  g      f  0   f     0.
2   2 
Διακρίνουμε λοιπόν τις παρακάτω περιπτώ- Μεθοδολογία
σεις:
Για να αποδείξουμε ότι η
● Αν f  0  f  1  , τότε εξίσωση gx  0 έχει μία
2
1 τουλάχιστον ρίζα σε κάποιο
g  0   0 και g    0.
2 κλειστό διάστημα  α, β  αρκεί
1 1
● Αν f  0   f   , τότε g  0  g    0 , να αποδείξουμε ότι:
 
2 2
οπότε σύμφωνα με το θεώρημα του
● Η g είναι συνεχής στο
διάστημα  α, β 
 1
Bolzano υπάρχει x 0   0,  τέτοιο,
 2 ● g  α  g β   0 .
ώστε g  x 0   0. Οπότε, διακρίνοντας περιπτώ-
Άρα, σε κάθε περίπτωση η εξίσωση g  x   0 , σεις εξασφαλίζουμε ότι υπάρχει
δηλαδή η δοθείσα, έχει μία τουλάχιστον ρίζα x 0 με g  x 0   0 τέτοιο, ώστε
στο διάστημα 0, 1  . x 0  α ή x 0  β ή x 0   α,β  .

 2
 
124. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι συνεχής, 1  1 και τέτοια,

ώστε
f  0  f  2   2f  0  .
Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και
f 1 έχουν ένα τουλάχιστον κοινό σημείο.
Λύση
Γνωρίζουμε ότι αν η γραφική παράσταση της y Cf
συνάρτησης f έχει κάποιο κοινό σημείο Μ με την Cf 1
M  x0 , x0 
ευθεία ε : y  x, τότε το σημείο Μ είναι και σημείο της
γραφικής παράστασης της συνάρτησης f 1. Επο-
μένως, για να αποδείξουμε ότι οι γραφικές παραστά- O x
1
σεις των συναρτήσεων f και f έχουν ένα του-
λάχιστον κοινό σημείο είναι αρκετό να αποδείξουμε ε:y  x
ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης f έχει
τουλάχιστον ένα κοινό σημείο με την ευθεία ε : y  x. Σχόλιο
Δηλαδή ότι η εξίσωση Αν η Cf διέρχεται από το
f x  x σημείο M  x 0 , x 0  τότε η
ή ισοδύναμα η εξίσωση C διέρχεται επίσης από
f 1
f x  x  0 αυτό το σημείο. Επομέ-
νως, οι Cf και C 1
έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα. Προς τούτο, f
θεωρούμε τη συνάρτηση έχουν ένα τουλάχιστον
g  x   f  x   x, x  κοινό σημείο.

● Η g είναι συνεχής στο άρα και στο διάστημα  0, 2 ως διαφορά συνεχών
συναρτήσεων.
● g  0 g  2   f  0   0  f  2   2  f  0  f  2   2f  0   0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Βοlzano η εξίσωση g  x   0 δηλαδή, η εξίσωση
f x  x  0
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 2  .

f 3  x   2x2f  x   4ημ3 x για κάθε x 
και
f  x
lim  λ .
x0 x
i) λ3  2λ  4  0 ii) 1  λ  2.
Λύση
i) Έχουμε Σχόλιο
Διαιρώντας τα μέλη της
f 3  x   2x 2f  x   4ημ3 x για κάθε x  .
δοθείσας ισότητας με
Επομένως,
x 3  0 προκύπτει μία ισό-
f 3
x x f x
2
4ημ x3
για κάθε x  * τητα στην οποία εμφανίζο-
2 
x 3
x 3
x3 νται μόνο οι παραστάσεις
δηλαδή f x ημx
και
 f x  f x
3
 ημx 
3 x x
  2  4  για κάθε x  * . οι οποίες έχουν όριο στο 0.
 x  x  x 
Άρα,
 f  x  3 f x 3
 ημx 
lim    2   4 lim  
x 0  x  x 0  x 

x 

f x  f x
3
  ημx 
3
 lim   2 lim  4  x 0
lim  .
 x 0 x  x 0 x  x 
Όμως,
f x ημx
lim  λ και lim  1.
x 0 x x 0 x
Επομένως,
λ3  2λ  4  λ3  2λ  4  0.
ii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι η εξίσωση

x3  2x  4  0
έχει μοναδική ρίζα στο διάστημα 1, 2  . Προς τούτο, θεωρούμε τη συνάρτηση
g  x   x 3  2x  4, x 
και παρατηρούμε ότι αυτή είναι συνεχής, ως πολυωνυμική, στο άρα και στο
διάστημα 1, 2. Επίσης,
g 1  g  2  1  8  8  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, η εξίσωση g  x   0 έχει μία τουλά-
χιστον ρίζα στο διάστημα 1, 2  .

Επίσης, για κάθε x1 , x 2  με x1  x 2 έχουμε
x13  x 32 και 2x1  2x 2 .

Οπότε,
x13  2x1  x32  2x 2

x13  2x1  4  x32  2x 2  4

δηλαδή
g  x1   g  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς 1  1. Από τα παρα-

πάνω συμπεραίνουμε ότι η εξίσωση g  x   0 δηλαδή η εξίσωση
x3  2x  4  0
έχει μοναδική ρίζα στο διάστημα 1, 2  .
126. Δίνεται τρίγωνο ΑΟΒ με A  0, 3 , O  0, 0  και B  4, 2  . Να απο-

δείξετε ότι υπάρχει σημείο Μ στο εσωτερικό του ύψους του ΒΔ
τέτοιο, ώστε
 MO   MA    MB  .
Λύση
Η ευθεία ΒΔ διέρχεται από το σημείο y

B  4, 2  και είναι κάθετη στην ευθεία ΟΑ
Α  0,3
δηλαδή, στον άξονα yy. Άρα, έχει εξίσωση
y  2. Οπότε, αρκεί να αποδείξουμε ότι Β  4,2
Δ  0,2
υπάρχει x 0   0, 4  τέτοιος, ώστε το σημείο Μ  x 0 ,2
M  x 0 , 2  να επαληθεύει τη σχέση
 MO   MA    MB O  0,0  x

δηλαδή Σχόλιο
Η δυσκολία του προβλήματος
x 02  22  x 02   1   x0  4
2
 02
2
εστιάζεται στην ακριβή μετά-
ή ισοδύναμα φρασή του από τη γλώσσα της
Γεωμετρίας στη γλώσσα της
x 02  4  x 02  1  x 0  4  0. Ανάλυσης.
Προς τούτο, θεωρούμε τη συνάρτηση
f  x   x 2  4  x 2  1  x  4 , x  0, 4
● Η f είναι συνεχής στο διάστημα  0, 4 ως αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συνεχών
συναρτήσεων
● f  0  4  1  4  3  0 και f  4  20  17  0  20  17  0 .
Οπότε, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, υπάρχει x 0   0, 4  τέτοιος, ώστε
f  x0   0  x 02  4  x 02  1  x 0  4  0.

y
γραφική παράσταση μιας συνεχούς
συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το
σύνολο A   5 . Επίσης, ισχύει
Cf
f  4  f  7   0 . O 4
5 7 x
Όμως, η εξίσωση f  x   0 είναι
αδύνατη. Υπάρχει αντίφαση με το
θεώρημα του Bolzano;
199. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση 2συνx  x  1  0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο
 π
διάστημα  0,  .
 3
200. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ex  3x έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστη-
μα (0, 1) .
201. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση 2x  3x 2  x  1  0 έχει δύο τουλάχιστον ρίζες

στο διάστημα  1, 1 .
202. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση συνx  xημx  x 2  0 έχει δύο τουλάχιστον ρίζες
στο διάστημα  π, π  .
203. Να αποδείξετε ότι οι εξισώσεις
x5  1 x3  4 2x 3  1 συνx
i)  0 ii)  0
x 1 x x 1 x
έχουν μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα (0, 1) .
204. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ex  εφx έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα
 π
στο διάστημα  0,  .
 2

f  x   x 4  x3  2x 2  3x  κ, xx ΅
όπου κ σταθερός πραγματικός αριθμός τέτοιος, ώστε
f x
lim  λ .
x 1 x  1
i) Nα αποδείξετε ότι κ  1 .
ii) Nα βρείτε την τιμή του λ.
iii) Nα αποδείξετε ότι στο διάστημα  0, 1 η εξίσωση f  x   0 έχει μοναδική
πραγματική ρίζα.
iv) Nα υπολογίσετε το όριο
1
lim .
x 1 f  x  ln x


2x 2  ln   x  , x  0

f x   2 , x0
 4 x
  , x0
 x 2
i) Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τη συνάρτηση f.
ii) Nα αποδείξετε ότι υπάρχει ένας τουλάχιστον αριθμός ξ   0, π  τέτοιος, ώστε
f  ξ   eξ .
207. Έστω συνάρτηση f:  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

f x
lim  1 .
x 0 f f  x 
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f (x)  0 έχει μια τουλάχιστον πραγματική ρίζα.

f  x   f  y   x  y για κάθε x, y , με x  y .
i) η συνάρτηση f είναι συνεχής
ii) η συνάρτηση g  x   f  x   x , x  είναι γνησίως φθίνουσα
3
iii) αν επιπλέον ισχύει f 1  f  2   , τότε η εξίσωση f (x)  x έχει ακριβώς
2
μία πραγματική ρίζα.
209. Έστω f, g δύο συναρτήσεις, οι οποίες είναι συνεχείς στο και τέτοιες, ώστε
f 1  g  2   0 . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
f x gx
 0
x 1 x  2
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα (1, 2) .
210. Αν για τους πραγματικούς αριθμούς α, β, γ ισχύουν οι σχέσεις   0 και

α  β  γ  0 , να αποδείξετε ότι η εξίσωση
αx 4  βx  γ  0
έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.

f  x   xex 2  αx  β, xx  ΅
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί τέτοιοι, ώστε α  β  1.
i) f  0  f  2  0
ii) υπάρχει x 0  0, 2 τέτοιο ώστε, f  x 0   0.
212. Έστω συνάρτηση f:  , η οποία είναι συνεχής. Αν υπάρχει x 0  τέτοιος

ώστε
x 02  f 1 x 0  f 1 f  2   0 ,
 f 1  4f 1 f  2 
2
i)
ii) η εξίσωση 2xf  x   f 1  0 έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
0  f  x   1 για κάθε x  .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0   0, 1 τέτοιος, ώστε
f 2  x0   x0  f  x0  .

1  xf  x   ημx  συνx για κάθε x  .
ii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0  τέτοιος, ώστε f  x 0   0 .
215. Έστω συνάρτηση f:  , η οποία είναι συνεχής και περιττή με

lim f  x   3 .
x 1
i) f  0  0
ii) υπάρχει x 0   0, 1 τέτοιο, ώστε f  x 0   ex0 .

216. Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο διάστημα [1, 2] και τέτοια, ώστε
f 1  f  2  2  2f 1  f  2  .
Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης f έχει ένα

τουλάχιστον κοινό σημείο με την ευθεία y  x.

f  x   x 4  αx 2  βx  1 , x  ,
i) Nα βρείτε το σημείο τομής της Cf με τον άξονα yy.
ii) Να υπολογίσετε τα όρια lim f  x  και lim f  x  .
x  x 
iii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   0 έχει δύο τουλάχιστον ετερόσημες
πραγματικές ρίζες.
218. Έστω συνάρτηση f :  0,     , η οποία είναι συνεχής, γνησίως φθίνουσα

και τέτοια ώστε
f 1  1 και limf  x   .
x 0
Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f έχει με τη γραφική παράσταση

της συνάρτησης g  x   ln x μοναδικό κοινό σημείο M  x 0 , y0  με τετμημένη
x 0   0, 1 .
219. Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής στο διάστημα  0, 1 με
f 1  1 , να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ   0, 1 τέτοιο, ώστε
f  ξ   1  ξ  συνξ .
220. Έστω συνάρτηση f: 1, 3  , η οποία είναι συνεχής, γνησίως φθίνουσα και
τέτοια, ώστε f  2   0 . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
f  2x  1  x
έχει ακριβώς μία πραγματική ρίζα.
221. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο και τέτοια, ώστε

f 1  1 , f  2   2 και f  3  3 ,
να αποδείξετε ότι η f δεν είναι 1  1.
222. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε f 1 f  2   0 και

gx  4  f 2
 x  για κάθε x .
i) Αν το σύνολο τιμών της συνάρτησης g είναι το διάστημα g    5,   ,
να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
ii) Aν το σύνολο τιμών της συνάρτησης g είναι το διάστημα g     κ,   ,
να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
 π
223. Δίνεται η συνάρτηση f : 0,   με τύπο
 2
 π
f  x   ημx για κάθε x  0,  .
 2
ii) Να βρείτε τις τιμές f 1  0  και f 1 1 .
iii) Αν η συνάρτηση f 1 είναι συνεχής, να αποδείξετε ότι η γραφική παράστα-
ση της f 1 τέμνει την ευθεία με εξίσωση y  x  1 σε ένα τουλάχιστον
σημείο.

f  x  y   f  x   f  y   2xy  1 για κάθε x, y
και
f x 1
lim  1.
x 0 x
i) η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  0
ii) η συνάρτηση f είναι συνεχής στο
iii) αν επιπλέον ισχύει η σχέση
1  2  32
f f  ,
 3  3 9
τότε η εξίσωση f  x   2 έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
225. Έστω συνάρτηση f :  με f   , η οποία είναι συνεχής, γνησίως

μονότονη και τέτοια, ώστε η γραφική της παράσταση να διέρχεται από τα
σημεία A  2, 3 και B  3, 2  .
Θεωρούμε και τη συνάρτηση g :  με τύπο
g  x   f  2x  f  x    x για κάθε x  .
i) οι συναρτήσεις f και g είναι γνησίως φθίνουσες
ii) η εξίσωση
f  x   f 1  x   2x
έχει μοναδική ρίζα η οποία βρίσκεται στο διάστημα  2,3 .
226. Έστω συνάρτηση f:  2, 4   , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
lim f  x   1
x 2
και
lim f  x   5 .
x 4
i) υπάρχουν x1 , x 2   2, 4  τέτοια, ώστε
f  x1   1 και f  x2   5
ii) υπάρχει x 0   2, 4  τέτοιο, ώστε
f  x0   x0 .
227. Δίνεται το τετράγωνο ΟΑΒΓ με
O  0, 0  , A 1, 0  , B 1, 1 και   0, 1 .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει εσωτερικό σημείο Μ της διαγωνίου ΟΒ τέτοιο, ώστε
 OM 4   AM    M  .
228. Έστω δύο συναρτήσεις f, g:    τέτοιες, ώστε

f  0  f 1  4  2f  0   2f 1
και
g  x   f 2  x   4f  x   5 για κάθε x   .
Aν η συνάρτηση f είναι συνεχής, να αποδείξετε ότι:
i) υπάρχει x 0   τέτοιος, ώστε f  x 0   2 .
ii) g  x   1 για κάθε x  
iii) η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό ελάχιστο.
229. Έστω συνάρτηση f :    , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
 x  1 f  x   x 2  x για κάθε x  1 .
i) f  x   x για κάθε x  1
ii) f 1  1
f x
ex
iii) η εξίσωση  0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα x 0   0, 1

x 1 x
iv) αν x 0  , τότε υπάρχει ξ   , 2  τέτοιος, ώστε f  ξ   2.
1 1
2 2 
230. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :    για τις οποίες ισχύουν οι σχέσεις

f 1  2, f  2   1
και
g  x   g  f  x    0 για κάθε x   .
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής, να αποδείξετε ότι:
i) υπάρχει x 0  1, 2  τέτοιος, ώστε f  x 0   x 0
ii) η εξίσωση g  x   0 έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Διατήρηση Προσήμου Συνεχούς Συνάρτησης 259
Διατήρηση Προσήμου Συνεχούς Συνάρτησης
Πρόταση
Kάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ και δεν μηδενίζεται σε
αυτό, διατηρεί πρόσημο στο Δ. Δηλαδή, ισχύει
f  x   0 για κάθε x  Δ
ή
f  x   0 για κάθε x  Δ.
y y
Δ
O x
O Δ x
f  x   0 για κάθε x  Δ f  x   0 για κάθε x  Δ
● Η παραπάνω πρόταση εφαρμόζεται σε διάστημα και όχι σε ένωση διαστημάτων.

Έτσι, αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στα διαστήματα Δ1, Δ2, ..., Δκ και δεν
μηδενίζεται σε κανένα από αυτά, τότε η f διατηρεί βέβαια πρόσημο σε καθένα
από τα Δ1, Δ2 , ..., Δκ όχι όμως κατ’ ανάγκη και στο Δ1  Δ2  ...  Δ κ .
1
Η συνάρτηση f  x   είναι συνεχής στο *   , 0  0,    και δεν μηδενίζεται
x
σ’ αυτό. Προφανώς η f διατηρεί πρόσημο σε καθένα από τα διαστήματα  , 0  και
 0,    . Όμως, η f δεν διατηρεί πρόσημο στο *
.
● Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι y

συνεχής, σε ένα διάστημα Δ
διατηρεί πρόσημο σε καθένα από
τα διαστήματα στα οποία διαδοχι- O  
κές ρίζες της f χωρίζουν το διά- ρ1 ρ2  ρ3 x

στημα Δ.
Η συνάρτηση f  x    x  2  lnx είναι συνεχής στο διάστημα  0,    ως γινόμενο

συνεχών συναρτήσεων. Επίσης
f  x   0   x  2  ln x  0  x  2  0 ή ln x  0
x2 ή x  1.
Οπότε, η f διατηρεί πρόσημο σε καθένα από τα διαστήματα  0,1 , 1, 2  και  2,    .
Το πρόσημο αυτό φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:
x 0 1 2 +
f x + 0  0 +

γραφική παράσταση μιας συ- y
νάρτησης f. H εξίσωση f  x   0
έχει ακριβώς τρεις ρίζες, τους
Cf
αριθμούς 2, 5 και 7. Όμως η f
δεν διατηρεί πρόσημο μεταξύ O 2 3 5 7
των διαδοχικών ριζών της 2 x
και 5. Υπάρχει αντίφαση με τη
συνέπεια του θεωρήματος του
Bolzano;
Λύση
H συνάρτηση f είναι συνεχής στο πεδίο ορισμού της το οποίο προφανώς δεν περιέχει
τον αριθμό 3. Έτσι, οι αριθμοί 2 και 5 είναι βέβαια διαδοχικές ρίζες της f, όμως δεν
ανήκουν στο ίδιο διάστημα του πεδίου ορισμού της. Οπότε, δεν τίθεται θέμα συνέχειας
της f στο διάστημα  2,5 , αφού η f δεν ορίζεται σ’ αυτό. Άρα, δεν υπάρχει αντίφαση
με τη συνέπεια του θεωρήματος του Bolzano.

128. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
 f  x  xf  x   2x για κάθε x  .

2
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο στο .

ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση f  1  1, να βρείτε το πρόσημο της
συνάρτησης f.
Λύση
i) Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διά- Μεθοδολογία
στημα . Για να δείξουμε λοιπόν ότι δια- Για να αποδείξουμε ότι μια
τηρεί πρόσημο στο , αρκεί να δείξουμε συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο
ότι δε μηδενίζεται σ’ αυτό. Προς τούτο, σε ένα διάστημα Δ, αρκεί να
υποθέτουμε ότι υπάρχει x 0  τέτοιο, αποδείξουμε ότι η f είναι συ-
νεχής στο διάστημα Δ και δεν
ώστε μηδενίζεται σ’ αυτό.
f  x 0   0.
Όμως, θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x το x 0 παίρνουμε
 f  x0   x 0 f  x 0   2 x 0  0  2x 0 ,
2
που είναι αδύνατον. Άρα, η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο στο .
ii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x το 1 προκύπτει
 f 1  f 1  2
2
οπότε
f 1  f 1  1  2  0.
Όμως,
f 1  1  f 1  1  0.
Επομένως,
f 1  0.
Και επειδή η f διατηρεί πρόσημο στο , συμπεραίνουμε ότι
f  x   0 για κάθε x  .
129. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

f 1  2f  2   0
Να αποδείξετε ότι υπάρχει x0  1, 2 τέτοιος, ώστε f  x0   0.
Λύση
α΄ τρόπος:
Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο άρα και στο διάστημα 1, 2. Επίσης,
f 1 f  2  2f  2  f  2   2f 2  2   0 .
Οπότε, διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
● Αν f  2   0, τότε f 1  f  2   0, αφού f 1  2f  2 .
● Αν f  2  0, τότε f 1 f  2   0 , οπότε σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η

εξίσωση f  x   0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα 1, 2  .
Άρα, σε κάθε περίπτωση, υπάρχει x 0  1, 2 τέτοιος, ώστε f  x 0   0.
β΄ τρόπος:
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι Μεθοδολογία
f  x   0 για κάθε x  1, 2 . Μια κομψή μέθοδος για
να αποδείξουμε ότι η
Και επειδή η συνάρτηση f είναι συνεχής, συμπεραίνουμε εξίσωση f  x   0 έχει
ότι διατηρεί πρόσημο στο διάστημα 1, 2 . Δηλαδή,
ρίζα σε κάποιο διάστημα
f  x   0 για κάθε x  1, 2. Δ είναι η μέθοδος της
απαγωγής σε άτοπο!
ή
Υποθέτουμε δηλαδή, ότι
f  x   0 για κάθε x  1, 2. η συνεχής συνάρτηση f
Οπότε, δεν μηδενίζεται στο διά-
στημα Δ και συνεπώς
f 1  2f  2   0 ή f 1  2f  2   0,
διατηρεί πρόσημο σ’
που είναι άτοπο αφού από την υπόθεση έχουμε αυτό.
f 1  2f  2   0.
Επομένως, η υπόθεσή μας, ότι δηλαδή η f δεν μηδενίζεται πουθενά στο διάστημα
1, 2 ήταν λανθασμένη. Άρα, υπάρχει x0  1, 2 τέτοιος, ώστε f  x 0   0.
130. Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης
f  x   ημx  3συνx, x   0,2π .
Λύση
Αρχικά βρίσκουμε τις ρίζες της εξίσωσης f  x   0 Μεθοδολογία

δηλαδή, τις ρίζες της εξίσωσης Κάθε συνάρτηση f η οποία
είναι συνεχής σε ένα διάστημα
ημx  3συνx  0  ημx  3συνx Δ διατηρεί πρόσημο σε καθένα
στο διάστημα 0, 2π . Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει από τα διαστήματα στα οποία
οι διαδοχικές ρίζες της f χω-
ρίζα x 0 της εξίσωσης τέτοια, ώστε
ρίζουν το διάστημα Δ. Οπότε,
συνx 0  0 για να βρούμε το πρόσημο
αφού τότε θα είχαμε και μιας τέτοιας συνάρτησης f
εργαζόμαστε ως εξής:
ημx 0  3συνx 0  0,
● Βρίσκουμε τις ρίζες της f.
που είναι αδύνατον. Οπότε, η παραπάνω εξίσωση ● Σε καθένα από τα διαστή-
ισοδύναμα γράφεται ματα που ορίζουν οι δια-
ημx π δοχικές ρίζες της f, επιλέ-
 3  εφx  εφ
συνx 3 γουμε έναν αριθμό και βρί-
σκουμε το πρόσημο της f
σε αυτόν τον αριθμό. Το
π
x  κπ  , κ  . πρόσημο αυτό είναι και το
3 πρόσημο της f στο αντί-
Και επειδή x  0, 2π συμπεραίνουμε ότι στοιχο διάστημα.
π π 4π
x ή x π  .
3 3 3
Οι ρίζες της f χωρίζουν το πεδίο ορισμού της, δηλαδή το διάστημα  0, 2π  στα
διαστήματα
 π   π 4π   4π 
0, 3  ,  3 , 3  και  3 , 2π  .
     
Σε καθένα από αυτά τα διαστήματα η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο, αφού είναι
συνεχής. Το πρόσημο αυτό φαίνεται στον παρακάτω πίνακα ελέγχου:
 π  π 4π   4π 
Διάστημα 0, 3   ,   , 2π 
  3 3   3 
Επιλεγμένος π
0 2π
αριθμός x 0 2
f  x0   3 1  3
Πρόσημο_της_f  + 
Επομένως,
 π   4π 
f  x   0 για κάθε x  0,    , 2π 
 3   3 
και
 π 4π 
f  x   0 για κάθε x   , .
3 3 
131. Έστω f μια συνάρτηση συνεχής στο για την οποία ισχύει η σχέση
f 2
 x  x 2
 1 για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   0 είναι αδύνατη στο .
ii) Αν επιπλέον ισχύει f  0   1 , να βρείτε τον τύπο της συνάρ-
τησης f .
Λύση
i) Η εξίσωση f  x   0 ισοδύναμα γράφεται Σχόλιο

Ένας άλλος τρόπος είναι να
f 2  x   0  x 2  1  0. εργαστούμε με απαγωγή σε
άτοπο. Δηλαδή να υποθέσουμε
Και επειδή η τελευταία εξίσωση είναι
ότι υπάρχει x 0  τέτοιος,
αδύνατη στο , συμπεραίνουμε ότι το ίδιο
ώστε f  x 0   0. Οπότε, θέτο-
συμβαίνει για την ισοδύναμη προς αυτήν ντας στη δοθείσα σχέση όπου x
αρχική εξίσωση f  x   0 . το x 0 προκύπτει 0  x 02  1 ,
που είναι αδύνατον.
ii) Παρατηρούμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα και δε μηδε-
νίζεται σ’ αυτό. Επομένως, η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο στο διάστημα .
Και επειδή f  0  1  0, συμπεραίνουμε ότι
f  x   0 για κάθε x  .
Άρα, από τη δοθείσα σχέση προκύπτει
f  x    x 2  1 για κάθε x  .
132. Έστω συνάρτηση f :  0,    , η οποία είναι συνεχής και τέτοια,

ώστε
f 2  x   ln2 x για κάθε x  0.
i) Να λύσετε την εξίσωση f  x   0 .
ii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο σε καθένα
από τα διαστήματα  0,1 και 1,   .
iii) Αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις
1
f    0 και f  2   0,
 2
να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f .
Λύση
i) Έχουμε
f  x   0  f 2  x   0  ln 2 x  0  ln x  0  x  1 .
Δηλαδή, η εξίσωση f  x   0 έχει μοναδική ρίζα το 1.
ii) H συνάρτηση f είναι συνεχής σε καθένα από τα διαστήματα  0, 1 και 1,   

και δε μηδενίζεται σε κανένα από αυτά. Άρα, η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο
σε καθένα από τα παραπάνω διαστήματα.
iii) Η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο στο διάστημα Μεθοδολογία

 0, 1 και ισχύει f    0. Άρα,
1 Βρίσκουμε ξεχωριστά
2 τον τύπο της συνάρτη-
f  x   0 για κάθε x   0, 1 . σης f σε καθένα από τα
διαστήματα  0, 1 και
Επομένως, στο διάστημα  0,1 ισχύει
1,   στα οποία αυ-
f 2
 x   ln 2
x  f  x   ln x, τή διατηρεί πρόσημο.
αφού
ln x  0 για κάθε x   0,1 .
● Η f διατηρεί πρόσημο στο διάστημα 1,    και ισχύει f  2   0. Άρα,

f  x   0 για κάθε x  1,    .
Επομένως, στο διάστημα 1,    ισχύει
f 2  x   ln 2 x  f  x   ln x,
αφού
ln x  0 για κάθε x  1,    .
● Επίσης,
f 1  0  ln1.
f  x   ln x για κάθε x  0.
133. Έστω συνάρτηση f : *

 η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
 xf  x  
2
 x2  1 για κάθε x  *
.
i) Να αποδείξετε ότι η Cf δεν έχει κοινά σημεία με τον άξονα xx.
ii) Aν επιπλέον ισχύει
 f  x 1  1
lim   2  
x0
 x x  2
να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
Λύση
i) Aρκεί να αποδείξουμε ότι
f  x   0 για κάθε x  * .
Προς τούτο, υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχει x 0  *
τέτοιος, ώστε
f  x 0   0. Όμως, θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x το x 0 προκύπτει ότι
 x f  x   x 02  1   x 0  0   x 02  1  0  x 02  1, αδύνατον.
2 2
0 0
Επομένως,
f  x   0 για κάθε x  *.
ii) Έχουμε
 f x 1  1
lim   2  0.
x 0
 x x  2
Άρα,
f x 1
  0 κοντά στο 0
x x2
δηλαδή,
xf  x   1
 0 κοντά στο 0
x2
και συνεπώς xf  x   1  0 κοντά στο 0 αφού
x 2  0 για κάθε x  * .
Οπότε,
xf  x   1  0 κοντά στο 0. (1)
Επίσης, από το ερώτημα i) προκύπτει ότι
xf  x   0 για κάθε x  *   , 0   0,    .
Άρα, η συνεχής συνάρτηση xf  x  διατηρεί πρόσημο σε καθένα από τα
διαστήματα  , 0  και  0,    το οποίο μάλιστα είναι θετικό λόγω της σχέσης
(1). Επομένως, από τη δοθείσα σχέση
 xf  x 
2
 x 2  1 για κάθε x  *
προκύπτει
xf  x   x 2  1 για κάθε x  *
και τελικά
x2  1
f x  για κάθε x  *.
x
134. Έστω συνάρτηση f :  0,1  τέτοια, ώστε f  0   f  1 και η

συνάρτηση
 1  2
g  x   f  x   f  x   , x  0,  .
 3  3
1  2
i) g  0   g    g    0
 3  3
 2
ii) αν επιπλέον η g είναι συνεχής, τότε υπάρχει x0   0,  τέτοιος,
 3
ώστε
 1
f  x0   f  x0   .
 3
Λύση
i) Έχουμε:
1
● g  0  f  0  f  
 3
1 1  2
● g   f    f  
 3  3 3
και
2 2
● g    f    f 1 .
3 3
Επομένως, προσθέτοντας κατά μέλη παίρνουμε
1 2
g  0   g    g    f  0   f 1  0 ,
 3  3
αφού από τα δεδομένα ισχύει f  0   f 1 .
 2
ii) Aρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει x 0  0,  τέτοιος, ώστε
 3
 1
f  x 0   f  x 0    0  g  x 0   0.
 3
Προς τούτο, υποθέτουμε ότι
 2
g  x   0 για κάθε x  0,  .
 3
 2
Και επειδή η g είναι συνεχής στο διάστημα 0,  συμπεραίνουμε ότι διατηρεί
 3
 2
πρόσημο στο διάστημα 0,  . Δηλαδή, ότι
 3
 2
g  x   0 για κάθε x  0, 
 3
ή
 2
g  x   0 για κάθε x  0,  .
 3
Αυτό όμως είναι αδύνατον να συμβαίνει, αφού αποδείξαμε ότι ισχύει η σχέση
1  2
g  0  g    g    0 .
 
3  3
 2
Άρα, υπάρχει x 0  0,  τέτοιος, ώστε g  x 0   0.
 3
135. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι 1  1, συνεχής και τέτοια,

ώστε f 1  f . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   x έχει μία
τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
Λύση
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η εξίσωση f  x   x είναι αδύνατη. Δηλαδή, ότι
ισχύει
f  x   x για κάθε x 
f  x   x  0 για κάθε x  .
g  x   f  x   x, x 
και παρατηρούμε ότι η g είναι συνεχής στο ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων, και
δεν μηδενίζεται σε αυτό. Επομένως, η συνάρτηση g διατηρεί πρόσημο στο .
Δηλαδή, ισχύει
g  x   0 για κάθε x 
ή
g  x   0 για κάθε x  .
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι

f  x   x για κάθε x  (1) Από τη δοθείσα ισό-
ή τητα των συναρτήσεων
f  x   x για κάθε x  (2) f 1 και f έπεται ότι
αυτές έχουν το ίδιο πε-
● Αν ισχύει η σχέση (1), τότε θέτοντας σ’αυτή
δίο ορισμού. Επομέ-
όπου x το f 1
 x  προκύπτει νως, f   .
  x   f  x 
f f 1 1
για κάθε x  f   .
δηλαδή
x  f 1  x  για κάθε x  .
Επομένως,
f  x   x  f 1  x  για κάθε x 
που είναι άτοπο, αφού από την υπόθεση έχουμε f 1  f .
● Αν ισχύει η σχέση (2), τότε θέτοντας σ’ αυτή Σχόλιο

Μπορούμε να καταλήξου-
όπου x το f 1  x  προκύπτει
με σε άτοπο αν ερμηνεύ-
 
f f 1  x   f 1  x  για κάθε x  f   σουμε τις σχέσεις (1) και
δηλαδή (2) γεωμετρικά. Πράγματι,
x  f 1  x  για κάθε x  . η σχέση (1) δηλώνει ότι η
Επομένως, Cf βρίσκεται κάτω από
την ευθεία y  x και συ-
f  x   x  f 1  x  για κάθε x 
νεπώς η C θα βρίσκε-
f 1
που είναι άτοπο αφού από την υπόθεση έχουμε
ται, λόγω της γνωστής
f 1  f . συμμετρίας, πάνω από την
Καταλήξαμε σε άτοπο γιατί υποθέσαμε ότι η ευθεία y  x . Αυτό όμως,
είναι αδύνατον να συμ-
εξίσωση f  x   x είναι αδύνατη. Άρα, η εξί-
βαίνει αφού f 1  f. Σε
σωση
ανάλογο αδιέξοδο μας
f x  x οδηγεί και η παραδοχή της
σχέσης (2).
έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
136. Έστω συνάρτηση f :  1, 1  η οποία είναι περιττή, συνεχής και

τέτοια, ώστε limf  x   .
x1
i) Nα υπολογίσετε το lim f  x 
x1
ii) Nα αποδείξετε ότι το σύνολο τιμών της f είναι το .
Λύση
i) Η συνάρτηση f είναι περιττή. Δηλαδή Παρατήρηση

f  x   f  x  για κάθε x  . Στο δοθέν όριο το x
Επίσης, τείνει στο 1, ενώ στο
ζητούμενο όριο το x
limf  x    .
x 1 τείνει στο 1. Η αλ-
Οπότε, λαγή μεταβλητής σε
limf  x   lim f  x   . κάποια από τα δύο
x 1 x 1
όρια είναι απαραί-
Θέτοντας u  x, παρατηρούμε ότι όταν το x
τητη!
τείνει στο 1, τότε το u τείνει στο 1. Επομένως, η
ισότητα
limf  x   
x 1
γράφεται
lim f  u   
u 1
δηλαδή,
lim f  x   . Μεθοδολογία
x 1
Αρκεί να αποδείξουμε
ότι κάθε πραγματικός
ii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι για κάθε α  η εξί-
αριθμός α είναι τιμή
σωση
της συνάρτησης f.
f x  α
Δηλαδή, ότι η εξί-
έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα στο σωση
διάστημα  1,1 . Προς τούτο, υποθέτουμε (απαγω- f x  α
γή σε άτοπο) ότι υπάρχει α  τέτοιος, ώστε έχει μία τουλάχιστον
f  x   α για κάθε x   1, 1 . πραγματική ρίζα στο
Επομένως, η συνάρτηση διάστημα  1,1 .
g  x   f  x   α, x   1, 1
είναι συνεχής και δεν μηδενίζεται στο διάστημα  1, 1 . Άρα, η συνάρτηση g
διατηρεί πρόσημο στο διάστημα  1, 1 . Δηλαδή,
● g  x   0 για κάθε x   1, 1

δηλαδή
f  x   α  0  f  x   α για κάθε x   1, 1 .
Οπότε,
lim f  x   lim α  α
x 1 x 1
πράγμα άτοπο, αφού lim f  x   .

x 1
● g  x   0 για κάθε x   1, 1

δηλαδή
f  x   α  0  f  x   α για κάθε x   1, 1 .
Οπότε,
limf  x   limα  α
x 1 x 1
πράγμα άτοπο, αφού limf  x   .

x 1
Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι για κάθε α  η εξίσωση f  x   α έχει

μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα στο διάστημα  1,1 .
1
f 1  και f  x   0 για κάθε x  .
2
i) Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης f.
ii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
f x  x 2  x
έχει δύο τουλάχιστον ρίζες στο διάστημα  0, 2  .

f  x   0 για κάθε x 
και
f 1 f  2  f  3 f  4   5 .
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
233. Έστω f , g :  δύο συναρτήσεις οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε:
● f  x    x  1 x  3 g  x  για κάθε x  .
● g  2  0
● gx  0 για κάθε x  1, 3
Να αποδείξετε ότι f  x   0 για κάθε x  1, 3 .

f  0  1
και
 f  x   xf  x   x  1 για κάθε x 
2
.
i) Nα αποδείξετε ότι f  2   0.
ii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   0 έχει μοναδική ρίζα την x 0  1.
iii) Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης f .

f  0  1
και
 f  x   x 2 f  x   x 2  α για κάθε x 
2
όπου α σταθερός πραγματικός αριθμός. Να αποδείξετε ότι:

i) α 1
ii) η εξίσωση f  x   0 δεν έχει πραγματική ρίζα
iii) f  x   0 για κάθε x 
iv) f  x   x 2  1 για κάθε x  .
236. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g:  , οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε

f  x   g  x   1  xf  x  για κάθε x  .
i) Να αποδείξετε ότι η f διατηρεί πρόσημο στο .
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση g  2   1 , τότε:
α) να βρείτε το πρόσημο της f
β) να αποδείξετε ότι η εξίσωση g  x   0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα
στο διάστημα  0, 2  .
237. Έστω συνάρτηση f :  0, +   , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε:
 f  x   xf  x   2x 2 για κάθε x  0
2
και
f x
lim  λ με λ   2 .
x  x
i) λ 1 ii) f  x   0 για κάθε x  0.
 π π
238. Έστω συνάρτηση f :   ,   η οποία είναι 1  1, συνεχής και τέτοια, ώστε
 2 2
xf  x 
lim  λ  0.
x 0 συνx  1
i) Να αποδείξετε ότι f  0   0. ii) Να βρείτε το πρόσημο της f.
239. Έστω συνάρτηση f : 0, 3  τέτοια, ώστε f  0   f  3 και η συνάρτηση

g  x   f  x  1  f  x  , x  0, 2 .
i) g  0  g 1  g  2   0
ii) αν η συνάρτηση f είναι συνεχής, τότε η εξίσωση g  x   0 έχει μία
τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
240. Έστω συνάρτηση f:  η οποία είναι συνεχής, 1  1 και τέτοια, ώστε

f  3 f  4  0 . Να αποδείξετε ότι:
i) f 1 f  2  0
ii) η εξίσωση xf  x   f  x  1  1  x έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 1 .
241. Έστω συνάρτηση f:  η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

f 2  x   2f  x   ημx  1 για κάθε x  .
ii) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση f  0   1 , να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.

f 2  x   x 2  2x  1 για κάθε x  .
i) Να λύσετε την εξίσωση f  x   0 .

ii) Nα αποδείξετε ότι η f διατηρεί πρόσημο σε καθένα από τα διαστήματα
 ,1 και 1,    .
iii) Αν επιπλέον ισχύει f  0  f  2   1 , να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
f 2  x   4f  x  για κάθε x  .

ii) Αν επιπλέον η f είναι συνεχής και ισχύει η σχέση f  0   4 , να βρείτε τον
τύπο της f.
244. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε
● f  0  0
● f  x   g2  x   x 2 για κάθε x
● g2  x   x 2 για κάθε x 
i) f  x   0 για κάθε x 
ii) η συνάρτηση g διατηρεί πρόσημο στο
iii) υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ   0,1 τέτοιο, ώστε
g ξ  g  ξ  1
 .
ξ 1 ξ
245. Έστω συνάρτηση f:  2, 5  τέτοια, ώστε f  2  24f  5 . Έστω επίσης η

συνάρτηση
g  x   f  x   xf  x  1 , x   2, 4 .
i) g  2  2g  3  6g  4   0
ii) αν η g είναι συνεχής, τότε υπάρχει x 0   2, 4 τέτοιο, ώστε
f  x 0   x 0f  x 0  1 .

f  4   f  4   0 και f  x   0 για κάθε x  * .
i) Να αποδείξετε ότι f  x   f  x   0 για κάθε x  * .
ii) Nα αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης f διέρχεται από

την αρχή των αξόνων.
iii) Aν επιπλέον ισχύει η σχέση f  2   2, να βρείτε το πρόσημο της f .

xf  x   f 3
x 1  0 για κάθε x  .
i) f  x   0 για κάθε x  ii) f 2  x   x  0 για κάθε x 
iii) lim f 2  x    .
x 
248. Έστω συνάρτηση f : A  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
f 1 f  2   4  0 και f  x   0 για κάθε x  A .
i) Να αποδείξετε ότι το σύνολο Α δεν είναι διάστημα.

3
ii) Έστω ότι Α     και f 1  f  2  .
2
α) Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης f.
β) Αν επιπλέον ισχύει η σχέση lim f  x   f  3  f  2  , να αποδείξετε ότι
3
x
2
η συνάρτηση f δεν είναι 1  1 .
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Το Θεώρημα Ενδιάμεσων Τιμών 277
Το Θεώρημα Ενδιάμεσων Τιμών
Έστω συνάρτηση f η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα  α,β. Αν:
 η f είναι συνεχής στο διάστημα  α,β  και
 f α  f β
τότε για κάθε αριθμό n μεταξύ των f  α  και f β  υπάρχει ένας, τουλάχιστον,
x 0   α, β  τέτοιος, ώστε
f  x0   n.
Απόδειξη
y
Υποθέτουμε ότι f  α   f β  .
Cf
Oπότε έχουμε f β 
f  α   n  f β  n
Θεωρούμε τη συνάρτηση f α
g  x   f  x   n, x  α, β Ο α x0 β x
 Η g είναι συνεχής στο  α,β  και
 g  α  g β   0 , αφού g  α   f  α   n  0 και g β   f β   n  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano υπάρχει x 0   α, β  τέτοιο, ώστε
g  x 0   0, ή ισοδύναμα f  x 0   n  0 δηλαδή f  x 0   n.
 Το αντίστροφο του παραπάνω θεωρή- y

Cf
ματος δεν ισχύει. Δηλαδή, υπάρχουν
συναρτήσεις ορισμένες σε ένα κλει- f β 
στό διάστημα  α,β  οι οποίες παίρ- f α
νουν όλες τις ενδιάμεσες τιμές μεταξύ
των f  α  και f  β  και δεν είναι Ο α β x
συνεχείς στο διάστημα  α,β  .
 Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής y

σε ένα διάστημα  α,β  τότε δεν Cf
f β 
παίρνει υποχρεωτικά όλες τις ενδιάμε-
σες τιμές μεταξύ των f  α  και f β  .
n
f α
Ο α β x
Η συνάρτηση f  x   e2 x  ln x είναι συνεχής στο διάστημα 1, 2. Επίσης, f 1  e
και f  2  1  ln 2. Για τον αριθμό n  2 παρατηρούμε ότι f  2   2  f 1 . Οπότε,
σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών υπάρχει x 0  1, 2  τέτοιος, ώστε
f  x 0   2  e2x0  ln x 0  2.
Πρόταση
Η εικόνα f  Δ  κάθε διαστήματος Δ μέσω y

μιας συνεχούς και μη σταθερής συνάρτησης
f είναι διάστημα. f Δ
f συνεχής
και μη σταθερή Ο Δ x
Διάστημα Διάστημα
Δ f  Δ
 Αν η εικόνα f  Δ  ενός διαστήματος Δ μέσω μιας μη σταθερής συνάρτησης f δεν

είναι διάστημα, τότε η f δεν είναι συνεχής στο Δ.
 Το αντίστροφο της παραπάνω πρότασης δεν ισχύει. Δηλαδή, υπάρχουν συναρτή-
σεις f ορισμένες σε ένα διάστημα Δ και τέτοιες, ώστε το f  Δ  να είναι διάστημα,
χωρίς όμως οι συναρτήσεις αυτές να είναι συνεχείς στο διάστημα Δ.
1 y
 , x0
f x   x
 1, x  0
 Cf
1
έχει πεδίο ορισμού το διάστημα και σύνολο
τιμών το διάστημα f     0,    . Όμως, η f Ο x
δεν είναι συνεχής στο .


γραφική παράσταση μιας συνάρ- y
τησης f με πεδίο ορισμού το Cf
3
διάστημα Δ   2, 6  . Η συνάρ-
1
τηση f δεν είναι συνεχής. Όμως,
το σύνολο τιμών της είναι το Ο 2 4 6 x
διάστημα f  Δ    1, 3  . Υπάρχει
αντίφαση με τη συνέπεια του θεωρήματος ενδιάμεσων τιμών που
μας λέει ότι η εικόνα f  Δ  ενός διαστήματος Δ μέσω μιας συνεχούς
και μη σταθερής συνάρτησης f είναι διάστημα;
Λύση
Το θεώρημα των ενδιάμεσων τιμών καθώς επίσης και η γνωστή του συνέπεια είναι
προτάσεις (συνεπαγωγές) που το αντίστροφό τους δεν ισχύει. Έτσι, αν η εικόνα f  Δ 
ενός διαστήματος Δ μέσω μιας μη σταθερής συνάρτησης f είναι διάστημα, αυτό δεν
σημαίνει απαραίτητα ότι η f είναι και συνεχής. Δηλαδή, δεν υπάρχει αντίφαση με τη
γνωστή συνέπεια του θεωρήματος των ενδιάμεσων τιμών.
138. Έστω συνάρτηση f :    η οποία είναι γνησίως αύξουσα και

συνεχής. Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικός x 0   , ο οποίος
μάλιστα ανήκει στο διάστημα  1, 2  τέτοιος, ώστε
f  1  2f  2 
f  x0   .
3
Λύση
Η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και Μεθοδολογία

επομένως Ζητείται να αποδείξουμε ότι ο
f 1  f  2  . f 1  2f  2 
αριθμός η  είναι τι-
3
Επίσης, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο ,
μή της f σε κάποιο x 0  1, 2 . Το
άρα και στο διάστημα 1, 2 . Οπότε,
σύμφωνα με το θεώρημα των ενδιάμεσων θεώρημα ενδιάμεσων τιμών είναι
τιμών η συνάρτηση f παίρνει όλες τις τιμές ικανό να εγγυηθεί κάτι τέτοιο, αρ-
μεταξύ των f 1 και f  2  και μάλιστα κεί να αποδείξουμε ότι ο αριθμός η
βρίσκεται μεταξύ των αριθμών
ακριβώς μία φορά αφού η f είναι γνησίως
αύξουσα και συνεπώς 1  1 . Αρκεί λοιπόν, f 1 και f  2  .
να αποδείξουμε ότι
f 1  2f  2 
f 1   f  2
3
 3f 1  f 1  2f  2  3f  2 
 3f 1  f 1  2f  2 

f 1  2f  2   3f  2 
2f 1  2f  2 

f 1  f  2  που ισχυει.
που προφανώς ισχύει.

ημf  x   f  ημx  για κάθε x 
και
xf  x   5x  5f  x   x2 για κάθε x  .
i) Nα αποδείξετε ότι f  0   0.
ii) Nα βρείτε την τιμή f  5  .
iii) Nα αποδείξετε ότι υπάρχουν x1 , x2   0, 5  τέτοιοι, ώστε
f 2  x1   f 2  x2   25  6f  x1   8f  x2  .
Λύση
i) Θέτουμε στη δοθείσα ισότητα όπου x το 0 Σημείωση
και παίρνουμε
Ισχύει η σχέση
ημf  0  f  ημ0 
ημx  x για κάθε x  .
δηλαδή,
Η ισότητα ισχύει μόνο για
ημf  0  f  0 (1)
x  0. Επομένως, η εξίσωση
ημx  x
ημf  0   f  0  .
έχει μοναδική ρίζα την x  0.
Όμως, η τελευταία ισότητα ισχύει μόνο όταν
f  0   0 και η τιμή αυτή προφανώς επα-
ληθεύει τη σχέση (1). Επομένως, f  0   0.
ii) H δοθείσα ανισότητα γράφεται

xf  x   5f  x   x 2  5x για κάθε x 
δηλαδή,
 x  5 f  x   x  x  5  για κάθε x  .
Επομένως,
f  x   x για κάθε x  5 και f  x   x για κάθε x  5 .
Οπότε,
lim f  x   lim x  f  5  5 και lim f  x   lim x  f  5  5
x 5 x 5 x 5 x 5
αφού η συνάρτηση f είναι συνεχής.

Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι f  5  5.
iii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι υπάρχουν x1 , x 2   0,5 τέτοιοι, ώστε

f 2  x1   f 2  x 2   6f  x1   8f  x 2   25  0
 f 2  x1   6f  x1   9  f 2  x 2   8f  x 2   16  0
 f  x1   3  f  x 2   4  0

2 2
 f  x1   3  0 και f  x2   4  0
 f  x1   3 και f  x 2   4.
Προς τούτο, παρατηρούμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα  0, 5

και ισχύει
f  0   3  4  f  5 .
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα των ενδιάμεσων τιμών υπάρχουν x1 , x 2   0, 5

τέτοιοι, ώστε
f  x1   3 και f  x 2   4.
140. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι 1  1, συνεχής και τέτοια,

ώστε
f  0  0 και f  2  2
i) η εξίσωση f  x   1 έχει ακριβώς μία πραγματική ρίζα x0   0, 2 
2x  x2
ii) lim  .
x x0 f 2  x   2f  x   1
Λύση
i) Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο επομένως και στο διάστημα  0, 2. Επίσης,
f  0  1  f  2 .
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα των ενδιάμεσων τιμών υπάρχει x 0   0, 2 
f  x0   1 .
Δηλαδή, η εξίσωση f  x   1 έχει ρίζα στο διάστημα  0, 2  η οποία μάλιστα
είναι και μοναδική, αφού η συνάρτηση f είναι 1  1.
2x  x 2 1
 x 2  x  για κάθε x  x 0 .
f  x   2f  x   1
2
 f  x   1
2
Eπίσης,
lim x  2  x   x 0  2  x 0   0 , αφού x 0   0, 2 
x x
0
και
1
lim  
 f  x   1
x x 2
0
διότι
lim  f  x   1   f  x 0   1  1  1  0
2 2 2
x x
0
και
 f  x   1
2
 0 για κάθε x  x 0 .
Επομένως,
2x  x 2  1 
lim  lim x  2  x    .
x x f 2  x   2f  x   1 x x 0   f  x   1 
2
0

141. Έστω συνάρτηση f :  η οποία έχει σύνολο τιμών f   *.

Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
Λύση
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η Σχόλιο

Η πρώτη μας σκέψη είναι να προσδιο-
συνάρτηση f είναι συνεχής. Επίσης,
ρίσουμε κάποιο σημείο x 0  στο
παρατηρούμε ότι η συνάρτηση f δεν
οποίο η f δεν είναι συνεχής. Όμως, οι
είναι σταθερή αφού το σύνολο τιμών πληροφορίες που έχουμε δεν επαρκούν
της δεν είναι μονοσύνολο. Και επειδή για κάτι τέτοιο. Έτσι, όπως συνηθίζου-
με κάθε φορά που η κατά μέτωπον επί-
το σύνολο είναι διάστημα συμπε-
θεση (η ευθεία απόδειξη) αποτυγχάνει,
ραίνουμε ότι το σύνολο τιμών f   επινοούμε τον Δούρειο ίππο (απαγωγή
είναι επίσης διάστημα. Όμως, αυτό σε άτοπο) που θα μας βοηθήσει στη
λύση του προβλήματος. Υποθέτουμε
είναι άτοπο αφού λοιπόν ότι η f είναι συνεχής στο
f  *   ,0   0,   . και επειδή δεν είναι σταθερή οδηγού-
μαστε στο συμπέρασμα ότι το σύνολο
Επομένως, η υπόθεσή μας, ότι δηλαδή
τιμών της είναι επίσης διάστημα.
η συνάρτηση f είναι συνεχής, ήταν
λανθασμένη. Άρα, η συνάρτηση f δεν y
f Δ
O Δ x
142. Έστω συνάρτηση f :  0, 1  τέτοια, ώστε
 f  x   f  x   x2  x για κάθε x   0, 1 .
3
1
i) η εξίσωση f  x  
είναι αδύνατη
2
ii) αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις f  0   0 και f  1  1, τότε η
συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
Λύση
1
i) Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η εξίσωση f  x   έχει λύση. Δηλαδή, ότι
2
υπάρχει x 0  0, 1 τέτοιος, ώστε
1
f  x0   .
2
Όμως, από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x το x 0 παίρνουμε
3
1 1
f  x0   f  x0   x0
3
3 2
 x 0      x 02  x 0  x 02  x 0   0 ,
2 2 8
που είναι αδύνατον, αφού η εξίσωση είναι 2ου βαθμού με διακρίνουσα
3 1
 1    0.
2 2
1
Επομένως, η εξίσωση f  x   είναι αδύνατη.
2
ii) Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής. Οπότε,

σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών η f παίρνει όλες τις τιμές μεταξύ των
1
f  0   0 και f 1  1 άρα και την τιμή . Aυτό όμως, με βάση το προη-
2
γούμενο ερώτημα, είναι αδύνατον. Άρα, η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.

f 1  1, f  4   4
και
f 2  x   5f  x   4  0 για κάθε x  .
i) Nα βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
ii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι 1  1.
Λύση
Το τριώνυμο
f 2  x   5f  x   4  0 για κάθε x 
ω2  5ω  4
 f  x   1  f  x   4  0 για κάθε x  έχει ρίζες τους
αριθμούς 1 και 4
 1  f  x   4 για κάθε x  . ενώ το πρόσημό
δηλαδή του φαίνεται στον
παρακάτω πίνακα:
f 1  f  x   f  4  για κάθε x  .
Άρα, η συνάρτηση f έχει ολικό ελάχιστο

 1 4 
m  f 1  1 και ολικό μέγιστο M  f  4   4.
Και επειδή η συνάρτηση f είναι συνεχής στο + 0  0 +
συμπεραίνουμε ότι το σύνολο τιμών της είναι το
διάστημα
f   m, M  1, 4.
ii) Έχουμε
f 1  f  x   f  4  για κάθε x  .
Οπότε, θέτοντας όπου x το 5 προκύπτει ότι

f 1  f  5  f  4 
Και επειδή η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα 1, 4 συμπεραίνουμε ότι
υπάρχει x 0  1, 4 τέτοιος, ώστε
f  x 0   f  5 .
Επομένως, αφού x 0  5 προκύπτει ότι η συνάρτηση f δεν είναι 1  1.

249. Δίνεται συνάρτηση f: 0, 5  , η οποία είναι συνεχής, γνησίως αύξουσα και
τέτοια, ώστε f  0   1 και f  5  6 . Να αποδείξετε ότι:
i) η ευθεία y  4 τέμνει τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f σε ένα

ακριβώς σημείο με τετμημένη x 0   0, 5
ii) υπάρχει μοναδικός x1  1, 4  τέτοιος, ώστε
f (1)  2f (2)  3f (3)  4f (4)

f (x1 )  .
10
250. Έστω συναρτήσεις f, g:  τέτοιες, ώστε
g  x    f  x    2f  x   2 για κάθε x 
2
.
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής και ισχύει η σχέση
f 2  0  f 2  2   4f  2   4 ,
i) η γραφική παράσταση της g βρίσκεται πάνω από τον άξονα x΄x
ii) f  0   0 και f  2   2
iii) η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό ελάχιστο σε κάποιο x 0   0, 2  .
251. Έστω μια συνάρτηση f:  τέτοια, ώστε f 1  2 και f  2  4. Αν η

εξίσωση f  x   3 είναι αδύνατη στο , να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν
252. Έστω συνάρτηση f: 0, 1  τέτοια, ώστε f  0   0 , f 1  1 και

1
f x   x 2  x για κάθε x  0, 1 .
2
1
i) η εξίσωση f  x   είναι αδύνατη
2
ii) η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
f  0  f  2  f 1 .
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι 1  1 .

2f  2  f  0  f 1  2f  3 .
i) υπάρχει x 0  0, 1 τέτοιος, ώστε 2f  x 0   f  0  f 1
ii) η συνάρτηση f δεν είναι 1  1.
255. Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο τέτοια, ώστε f  0   2 και
f  f  x    f  x   2 για κάθε x  .
i) f  2  4
ii) υπάρχει x 0   0, 2  τέτοιος, ώστε f  x 0   3
iii) f  3  5
iv) f  y   y  2 για κάθε y   2, 5 .

f  0  1, f 1  1 και f  x   1 για κάθε x  .
Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
257. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε f  0   1

και
f  f  x    f  x   20x  5 για κάθε x  .
i) f 1  6
ii) υπάρχει μοναδικός x 0  τέτοιος, ώστε f  x 0   π .
Το Θεώρημα Μέγιστης και Ελάχιστης Τιμής
Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα

κλειστό διάστημα  α, β  , τότε η f παίρνει y
Cf
στο  α,β  μία μέγιστη τιμή Μ και μία Μ
f β 
ελάχιστη τιμή m. Δηλαδή, υπάρχουν f α
x1 , x 2  α, β τέτοια, ώστε m
m  f  x1  , Μ  f  x 2 
α x1 x2 β x
O
και
m  f  x   M για κάθε x  α, β.
Πρόταση
Το σύνολο τιμών κάθε συνεχούς και μη σταθερής συνάρτησης f με πεδίο ορισμού

οποιοδήποτε κλειστό διάστημα  α, β  είναι το επίσης κλειστό διάστημα  m, M όπου
m η ελάχιστη τιμή και Μ η μέγιστη τιμή της f.
 Γνωρίζουμε ότι το θεώρημα των ενδιάμεσων τιμών εγγυάται ότι οι συνεχείς και
μη σταθερές συναρτήσεις, απεικονίζουν κάθε διάστημα Δ σε διάστημα f  Δ  .
f συνεχής
και μη σταθερή
Δ f Δ
 Το θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής σε συνεργασία με το θεώρημα των ενδιά-

μεσων τιμών εγγυάται ότι οι συνεχείς και μη σταθερές συναρτήσεις απεικονίζουν
κάθε κλειστό διάστημα Δ  α,β σε επίσης κλειστό διάστημα f  Δ    m, M.
f συνεχής
και μη σταθερή
α, β f  Δ    m, M 
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Το Θεώρημα Μέγιστης και Ελάχιστης Τιμής 289
 Όμως, αν το διάστημα Δ δεν είναι κλειστό, δηλαδή αν είναι της μορφής  α,β  ή
α, β  ή α, β  , τότε η μορφή του διαστήματος f  Δ  δεν είναι κατ’ανάγκη ίδια
με τη μορφή του διαστήματος Δ.
y y
Cf
δ δ
Cf
f  Δ    γ, δ  f  Δ    γ, δ
γ γ
O α β x O α β x
Δ   α, β  Δ   α, β 
y y
δ Cf
Cf δ
f  Δ    γ, δ f  Δ    γ, δ 
γ
γ
O α β x O α β x
Δ   α, β  Δ  α, β 
y y
δ δ
Cf Cf
f  Δ    γ, δ f  Δ    γ, δ
γ
γ
O α β x O α β x
Δ  α, β  Δ  α, β 

γραφική παράσταση μιας συνάρτη- y
σης f με πεδίο ορισμού το κλειστό
Cf
διάστημα  0,4 . Η συνάρτηση f
3
έχει ελάχιστη τιμή το 1 και μέγιστη 1

τιμή το 3. Μάλιστα, το σύνολο τι- O 4 x
μών της είναι το κλειστό διάστημα
1, 3 . Όμως, η f δεν είναι συνεχής.
Υπάρχει αντίφαση με το θεώρημα
μέγιστης και ελάχιστης τιμής;
Λύση
Το αντίστροφο του θεωρήματος μέγιστης και Σημείωση
ελάχιστης τιμής δεν ισχύει. Έτσι, η Το θεώρημα Μέγιστης και Ελά-
συνάρτηση f παίρνει στο διάστημα  0, 4 μια χιστης τιμής εγγυάται ότι αν μία
μέγιστη και μια ελάχιστη τιμή, όμως αυτό συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα
δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η f είναι και κλειστό διάστημα  α, β  , τότε η f
συνεχής. Άρα, δεν υπάρχει αντίφαση με το παίρνει στο α, β μια μέγιστη
θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής. τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m.
145. Έστω συνάρτηση f :  0, 1  τέτοια, ώστε
f  f  x    f  x  για κάθε x   0, 1 .
i) 0  f  x   1 για κάθε x   0, 1
ii) η συνάρτηση f δεν έχει ολικό ελάχιστο
iii) η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση προκύπτει ότι
f  x   Df για κάθε x  Df .
Δηλαδή,
f  x   0,1 για κάθε x  0,1.
Επομένως,
0  f  x   1 για κάθε x  0,1.
ii) Έστω ότι η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο σε κάποιο x 0  0,1.
Δηλαδή, ότι ισχύει η σχέση
f  x   f  x 0  για κάθε x  0,1.
Θέτοντας όπου x το f  x 0   0, 1 παίρνουμε
f  f  x0   f  x0 
που είναι αδύνατον, αφού από την υπόθεση ισχύει
f  f  x   f  x  για κάθε x  0, 1 .
Άρα, η συνάρτηση f δεν έχει ολικό ελάχιστο.
iii) Έστω ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής. Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα

μέγιστης και ελάχιστης τιμής η f θα παρουσιάζει ολικό ελάχιστο. Αυτό όμως
είναι αδύνατον σύμφωνα με το προηγούμενο ερώτημα. Άρα, η συνάρτηση f δεν
146. Έστω συνάρτηση f : 1, 4  η οποία είναι συνεχής. Να αποδείξετε

ότι υπάρχει x0  1, 4 τέτοιος, ώστε
f  2   4f  4 
f  x0   .
5
Λύση
H συνάρτηση f είναι συνεχής στο κλειστό διά- Μεθοδολογία

στημα 1, 4 . Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα ελά- Θέλουμε να αποδείξουμε
ότι ο αριθμός
χιστης - μέγιστης τιμής, παρουσιάζει ολικό ελάχι-
στο m και ολικό μέγιστο Μ σ’ αυτό. Μάλιστα, το f  2   4f  4 
σύνολο τιμών της είναι το σύνολο  m, M. Επο-

5
είναι τιμή της συνάρτησης
μένως,
f. Δηλαδή, ότι ο αριθμός
m  f  2  M αυτός ανήκει στο σύνολο
και τιμών της f. Είναι λοιπόν
4m  4f  4  4M. λογικό να αναρωτηθούμε τι
γνωρίζουμε για το σύνολο
Οπότε, προσθέτοντας κατά μέλη παίρνουμε
τιμών της f. Παρατηρούμε
5m  f  2  4f  4   5M
ότι η συνάρτηση f είναι συ-
ή ισοδύναμα νεχής στο κλειστό διάστημα
f  2   4f  4  1, 4 και συνεπώς παρου-
m  M.
5 σιάζει ολικό ελάχιστο m και
f  2   4f  4  ολικό μέγιστο Μ σ’ αυτό.
Δηλαδή, o αριθμός ανήκει στο σύ-
5 Οπότε, το σύνολο τιμών της
νολο τιμών  m, M  της συνάρτησης f. Άρα, υπάρ- είναι το σύνολο  m, M.
χει x 0  1, 4 τέτοιος, ώστε
f  2   4f  4 
f  x0   .
5
147. Δίνεται συνάρτηση f :  0, 1  η οποία είναι συνεχής και τέτοια,

ώστε:
 για κάθε α   , 2    5,    η εξίσωση f  x   α είναι αδύνατη
 για κάθε α   2, 5  η εξίσωση f  x   α έχει λύση.
Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
Λύση
Το πρώτο δεδομένο του προβλήματος μας Παρατήρηση
πληροφορεί ότι κανένας από τους αριθμούς του Oι πληροφορίες που έχουμε
συνόλου  , 2  5,    δεν ανήκει στο για την εξίσωση
σύνολο τιμών της συνάρτησης f. Επομένως, f x  α
f 0, 1   2, 5 (1) οδηγούν στο συμπέρασμα ότι
Το δεύτερο δεδομένο του προβλήματος μας τα μόνα πιθανά σύνολα τιμών
πληροφορεί ότι κάθε αριθμός του διαστήματος της συνάρτησης f είναι τα δια-
 2, 5 είναι τιμή της συνάρτησης f. Επομένως, στήματα
 2, 5  f 0, 1 (2)  2, 5 , 2, 5 ,  2, 5 και  2, 5.
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει ότι το Επίσης, η συνάρτηση f είναι
σύνολο τιμών της συνάρτησης f είναι κάποιο από συνεχής σε κλειστό διάστημα
τα διαστήματα  2, 5 ,  2, 5 ,  2, 5 και  2, 5. και επομένως παρουσιάζει ολι-
Όμως, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο κλειστό κό ελάχιστο και ολικό μέγιστο
διάστημα  0, 1. Οπότε, σύμφωνα με το θεώρημα σ’ αυτό. Όμως, από τα παρα-
ελάχιστης – μέγιστης τιμής, η συνάρτηση f πα- πάνω 4 διαστήματα μόνο το
ρουσιάζει ολικό ελάχιστο και ολικό μέγιστο σ’ διάστημα  2, 5 έχει ελάχιστο
αυτό. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι και μέγιστο στοιχείο!
f 0, 1   2, 5.
258. Έστω συνάρτηση f: 1, 2  τέτοια, ώστε η εξίσωση f  x   κ να έχει λύση

αν και μόνο αν 3  κ  4.
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
259. Έστω συνάρτηση f:  , η οποία είναι 1  1 και συνεχής. Να αποδείξετε ότι:

i) υπάρχει μοναδικός x 0  1, 5 τέτοιος, ώστε
f 1  2f  4   f  5
f  x0  
4
ii) αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις
f 1  2f  4   5 και f  5  5 ,
τότε f  7   0 .
260. Έστω συνάρτηση f: 0, 4  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
10f  0  f  2  5f  3  4f  4  10f 1 .
i) υπάρχει x 0   2, 4 τέτοιος, ώστε
f  2   5f  3  4f  4 
f  x0  
10
ii) η συνάρτηση f δεν είναι 1  1 .
261. Έστω δύο συναρτήσεις f , g : α, β  τέτοιες, ώστε

f  α   β, f β   α
και
g  x   f  x   x για κάθε x  α, β .
i) αν ισχύει η σχέση g  x   0 για κάθε x  α, β τότε η f δεν είναι συνεχής
ii) αν η συνάρτηση f είναι συνεχής, τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ  α, β
f  x   f  ξ   x  ξ για κάθε x  α, β.
262. Έστω συνάρτηση f: 0, 1  τέτοια, ώστε
1
 
f  0   f 1  f   και f x 2  f  x  για κάθε x   0, 1 .
2
i) το f  0  δεν είναι ολικό μέγιστο της συνάρτησης f
ii) η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
263. Έστω δύο συναρτήσεις f, g: 1, 2  τέτοιες, ώστε

f  x   g  x  για κάθε x  1, 2 .
Αν το σύνολο τιμών της f είναι το διάστημα 3,    , να αποδείξετε ότι:
i) οι συναρτήσεις f και g δεν έχουν ολικό μέγιστο
ii) οι συναρτήσεις f και g δεν είναι συνεχείς.
Όριο-Συνέχεια Συνάρτησης – Σύνολο Τιμών σε Διαστήματα Μονοτονίας 295
Σύνολο Tιμών σε Διαστήματα Μονοτονίας
Πρόταση
Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής σε ένα κλειστό
διάστημα  α,β  έχει σύνολο τιμών στο διάστημα αυτό, το διάστημα f  α  ,f  β   . Αν
όμως η f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεχής στο διάστημα  α,β  , τότε το σύνολο
τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το διάστημα f  β  , f  α   .
y y
f β  f α
Cf Cf
f α f β 
O α β x O α β x
Πρόταση
Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής σε ένα ανοικτό
διάστημα (α, β), έχει σύνολο τιμών στο διάστημα αυτό, το διάστημα (Α, Β), όπου
Α  lim f  x  και Β  lim f  x  .
xα xβ
Αν όμως η f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεχής στο διάστημα (α, β), τότε το
σύνολο τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το διάστημα (Β, Α).
y y
Β Α
Cf Cf
Α Β
O α β x O α β x
 Ανάλογα συμπεράσματα έχουμε και στην περίπτωση που η συνάρτηση f είναι

συνεχής και γνησίως μονότονη σε διαστήματα της μορφής α, β  και  α, β.
 Οι παραπάνω προτάσεις μας βοηθούν να προσδιορίζουμε το σύνολο τιμών μιας
συνάρτησης σε διάστημα Δ, όταν αυτή είναι συνεχής και γνησίως μονότονη στο Δ.
 Αν μία συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη στα διαστήματα Δ1 ,
Δ2 ,..., Δ κ , τότε για να βρούμε το σύνολο τιμών της στο Δ1  Δ2  ...  Δ κ
βρίσκουμε το σύνολο τιμών της σε καθένα από τα Δ1 , Δ2 , ..., Δ κ . Οπότε
f  Δ1  Δ2  ...  Δ κ   f  Δ1   f  Δ2   ...  f  Δ κ .
Η συνάρτηση f  x   ex  x είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής στο 0,    . Επίσης

f  0   e0  0  1
και

lim f  x   lim ex  x  ,
x  x 

αφού
lim ex   και lim x  .
x  x 
Επομένως,
 x 

f 0,      f  0  , lim f  x   1,    .
 π
148. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,   με τύπο
 2
 π
f  x   2x  ημx για κάθε x   0, .
 2 
ii) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
3π
iii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   είναι αδύνατη.
2
Λύση
 π
i) Για κάθε x1 , x 2  0,  με x1  x 2 έχουμε 2x1  2x 2 και ημx1  ημx 2 .
 2
Επομένως,
2x1  ημx1  2x2  ημx2  f  x1   f  x 2  .

ii) Παρατηρούμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής Σημείωση
ως άθροισμα συνεχών συναρτήσεων. Και Αν μια συνάρτηση f είναι
επειδή είναι γνησίως αύξουσα συμπεραίνουμε γνησίως αύξουσα και συ-
ότι το σύνολο τιμών της είναι το νεχής σε ένα κλειστό διά-
  π   π  στημα  α,β , τότε το σύνο-
f  0,    f  0 ,f    0, π  1.
 2    2  λο τιμών της στο διάστημα
αυτό είναι το διάστημα
3π
iii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι ο αριθμός δεν f  α  , f  β   .
2
ανήκει στο σύνολο τιμών της f. Προς τούτο
ισχυριζόμαστε (απαγωγή σε άτοπο) ότι
3π
  0, π  1. Δηλαδή,
2
3π
0  π  1  0  3π  2π  2
2
Και τελικά π  2, που είναι άτοπο. Επομένως, 3π  f  0, π   .

 
2  2

1
f  x 
 ln x , x   0,   .
x
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα.
ii) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2   0,   με x1  x 2 έχουμε
1 1
 και ln x1  ln x 2   ln x1   ln x 2 .
x1 x 2
Επομένως,
1 1
 ln x1   ln x 2
x1 x2
δηλαδή
f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα.
ii) Αποδείξαμε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα.
Σημείωση
Επίσης, η f είναι συνεχής ως διαφορά
Αν μια συνάρτηση f είναι
συνεχών συναρτήσεων. Επομένως,
γνησίως φθίνουσα και συνεχής

f   0,     lim f  x  , lim f  x  .
x  x 0
 σε ένα ανοικτό διάστημα  α,β  ,
Όμως, τότε το σύνολο τιμών της στο

διάστημα αυτό είναι το διά-
1 
lim f  x   lim   ln x    , στημα  B, A  , όπου
x  x   x 
αφού Α  lim f  x 
x α 
1
lim  0 και lim ln x   και
x  x x 
και Β  lim f  x  .
x β 
1 
lim f  x   lim   ln x    ,
x 0 x 0  x 
αφού
1
lim   και lim ln x  
x 0 x x 0
Άρα, το σύνολο τιμών της f είναι το διάστημα

f   0,      ,    .

f  x   x 3  2x, x  .
ii) Aν για κάποια συνάρτηση g :  ισχύει
 
g x3  2x  x  g 3  x   2g  x  για κάθε x 
α) f  g  x    x για κάθε x  β) g  f 1 .
Λύση
i) Aρχικά εξετάζουμε τη συνάρτηση f ως προς τη μονοτονία. Για κάθε x1 , x 2 

με x1  x 2 έχουμε
x13  x 32 και 2x1  2x 2 .
Οπότε,
x13  2x1  x 32  2x 2
δηλαδή,
f  x1   f  x 2  .

Επίσης, η συνάρτηση f είναι και συνεχής ως πολυωνυμική. Επομένως,
f   lim f  x  , lim f  x  .
x  x 
Και επειδή
x  x 
 
lim f  x   lim x 3  2x  lim x 3  
x 
και
x  x 
 
lim f  x   lim x3  2x  lim x3  ,
x 
f    ,     .
ii) α) Παρατηρούμε ότι οι δοθείσες ανισότητες γράφονται
g  f  x    x  f  g  x   για κάθε x  .
Επίσης, η συνάρτηση f είναι 1  1 αφού είναι γνησίως μονότονη.

Θέτοντας στην πρώτη από τις παραπάνω ανισότητες όπου x το f 1  x 
έχουμε
 
g f f 1  x   f 1  x  για κάθε x  f  
δηλαδή,
g  x   f 1  x  για κάθε x  .
Και επειδή η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα συμπεραίνουμε ότι
 
f  g  x    f f 1  x   x για κάθε x  . (1)
β) Με βάση τη σχέση
g3  x   2g  x   x για κάθε x  ,
έχουμε
f  g  x    x για κάθε x  . (2)
Επομένως, από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει

f  g  x    x για κάθε x 
και τελικά
g  x   f 1  x  για κάθε x  .
1
Δηλαδή, g  f .
151. Έστω συνάρτηση f :  0,     η οποία είναι συνεχής και τέτοια,

ώστε f  1  3 και
f  x   x για κάθε x   0,    .
f  x   x για κάθε x   0,    .
ii) Αν, επιπλέον, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και η
εξίσωση f  x   f  0   0 έχει λύση, τότε:
α) να αποδείξετε ότι f  0   0
β) να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f .
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι η συνάρτηση
g  x   f  x   x, x   0,   
είναι συνεχής στο διάστημα  0,    και δεν μηδενίζεται σ’ αυτό. Άρα, η
συνάρτηση g διατηρεί πρόσημο στο διάστημα  0,    . Και επειδή
g 1  f 1  1  3  1  2  0
g  x   0 για κάθε x   0,   
δηλαδή,
f  x   x  0 για κάθε x   0,   
και τελικά
f  x   x για κάθε x   0,    .
ii) α)  Αποδείξαμε στο προηγούμενο ερώτημα ότι

f  x   x για κάθε x   0,    .
Και επειδή η συνάρτηση f είναι συνεχής στο 0 έχουμε
lim f  x   lim x.
x 0 x 0
Δηλαδή,
f  0  0 (1)
 Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα στο διάστημα
0,    . Οπότε, ισχύει η σχέση
f  x   f  0  για κάθε x  0,    .
Επίσης, η εξίσωση f  x   f  0   0 έχει λύση. Δηλαδή, υπάρχει
x 0  0,    τέτοιος, ώστε
f  x 0   f  0  0  f  x 0   f  0  .
Θέτοντας στη σχέση f  x   f  0  όπου x το x 0 έχουμε
f  x 0   f  0  f  0   f  0   0  2f  0 
Επομένως,
f  0  0 (2)
f  0   0.
β) Η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως αύξουσα στο διάστημα 0,    .
Επομένως,
 x 

f 0,      f  0  , lim f  x  .
Έχουμε
lim x  ,
x 
οπότε από τη σχέση του ερωτήματος i) συμπεραίνουμε ότι

lim f  x   .
x 
Και επειδή στο ερώτημα ii) α) αποδείξαμε ότι f  0   0, το ζητούμενο

σύνολο τιμών είναι το διάστημα
 x 

f 0,      f  0  , lim f  x   0,    .

1
f  x   4ln x  , x   0,    .
x
i) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι 1  1.
ii) Nα βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f 1 .
iii) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f 1  x   α για τις
διάφορες τιμές του α  .
iv) Nα αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f
και f 1 έχουν ένα τουλάχιστον κοινό σημείο.
Λύση
i) Για κάθε x1 , x 2   0,    με x1  x 2 έχουμε
ln x1  ln x 2  4ln x1  4ln x 2
και
1 1 1 1
   .
x1 x 2 x1 x2
Επομένως,
1 1
4ln x1   4ln x 2 
x1 x2
δηλαδή,
f  x1   f  x 2  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς 1  1.
ii) To πεδίο ορισμού της συνάρτησης f 1 είναι το σύνο- Σημείωση
λο τιμών της συνάρτησης f, η οποία είναι γνησίως Η γνώση της μονοτο-
αύξουσα και συνεχής ως άθροισμα συνεχών συναρ- νίας της συνεχούς συ-
τήσεων. Επομένως, νάρτησης f επιτρέπει
την εύρεση του συνό-
f   0,       lim f  x  , lim f  x   .
 x  0 x   λου τιμών της. Δηλαδή,
Όμως, την εύρεση του πεδίου
 1 ορισμού της αντίστρο-
lim f  x   lim  4ln x    
x 0 x 0 
 x φης συνάρτησης f 1.
αφού
1
limln x   και lim  .
x 0 x  0 x
Επίσης,
 1
lim f  x   lim  4ln x    
x  x 
 x
αφού
1
lim ln x   και lim  0.
x  x  x
Είναι λοιπόν
f   0,      ,     .
Δηλαδή,
D 1  .
f
iii) To σύνολο τιμών της συνάρτησης f 1 είναι το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f,
δηλαδή το σύνολο  0,    . Επομένως, η εξίσωση
f 1  x   α
είναι αδύνατη αν α   , 0 , ενώ έχει μοναδική λύση, αν α   0,    .
iv) Εξετάζουμε αν η γραφική παράσταση της Παρατήρηση

συνάρτησης f έχει κοινό σημείο με την ευθεία Κάθε ρίζα της εξίσωσης
y  x. Προς τούτο, θεωρούμε τη συνάρτηση f  x  x (1)
1 είναι κατ’ ανάγκη και ρίζα
g  x   f  x   x  4ln x   x, x  1, e
x της εξίσωσης
και παρατηρούμε ότι: f  x   f 1  x  (2)
 η g είναι συνεχής στο διάστημα 1, e ως Πράγματι, αν υπάρχει x 0
άθροισμα συνεχών συναρτήσεων. τέτοιος, ώστε

1
g 1  4ln1   1  2  0, f  x0   x0 ,
1
τότε
1 1
g  e   4ln e   e  4   e  0. f 1  x 0   x 0
e e
Οπότε,
f  x 0   f 1  x 0  .
g 1 g  e   0.
Το αντίστροφο δεν ισχύει.
Επομένως, σύμφωνα με το θεώρημα του
Δηλαδή, το σύνολο των λύ-
Bolzano η εξίσωση
σεων της εξίσωσης (1) είναι
gx  0  f x  x υποσύνολο του συνόλου των
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα 1, e  . λύσεων της εξίσωσης (2).
Συνεπώς, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f έχει ένα τουλάχιστον κοινό

σημείο M  x 0 , x 0  με την ευθεία y  x. Το σημείο αυτό είναι κατ’ ανάγκη και
κοινό σημείο των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f 1.
153. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι γνησίως μονότονη,

συνεχής και τέτοια, ώστε
f  x  1
lim  1.
x1 x  1
i) Να υπολογίσετε το όριο
f  x   ημx
lim .
x 0 f  x   x 2
ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.

iii) Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης f.
iv) Αν επιπλέον η συνάρτηση f είναι περιττή και ισχύει η σχέση
lim f  x   4
x
να βρείτε το σύνολο τιμών της.
Λύση
i) Σχετικά με το δοθέν όριο θέτουμε u  x  1. Οπότε, Μεθοδολογία
όταν το x τείνει στο 1, τότε το u τείνει στο 0. Στο δεδομένο όριο το
Επομένως, η δοθείσα ισότητα γράφεται x τείνει στο 1, ενώ
στο ζητούμενο όριο το
f u
lim 1 x τείνει στο 0. Δεν
u 0 u
υπάρχει αμφιβολία ότι
ή ισοδύναμα, αλλάζοντας απλά τη μεταβλητή σε κάποιο από τα δύο
f x όρια χρειάζεται να κά-
lim  1. νουμε αντικατάσταση,
x 0 x
ώστε το x να τείνει
στον ίδιο αριθμό και
f  x  ημx
 στα δύο όρια.
f  x   ημx
lim  lim x x
x 0 f  x   x2 x 0 f  x 
x
x
f x ημx
lim  lim
x 0 x x 0 x 11
   2.
f x 1 0
lim  lim x
x 0 x x 0

f x Γνωρίζουμε ότι η συ-
lim 1 0 .
x 0 x νάρτηση f είναι γνησίως
Οπότε, μονότονη. Οπότε, για να
f x βρούμε το είδος της
 0 κοντά στο 0. μονοτονίας της, αρκεί να
x
συγκρίνουμε δύο τιμές
Δηλαδή, οι αριθμοί f  x  και x είναι
της f  x1  και f  x 2 
ομόσημοι κοντά στο 0. Επομένως, υπάρχουν
με x1  x 2 .
x1 , x 2  με
x1  0  x 2
τέτοιοι ώστε
f  x1   0  f  x 2  .
Και επειδή η συνάρτηση f είναι γνησίως

μονότονη, συμπεραίνουμε ότι είναι γνησίως
αύξουσα.
iii) Έχουμε Σχόλιο

Αποδείξαμε ότι η συ-
f x 
lim f  x   lim   x νάρτηση f είναι γνησίως
x 0 x 0
 x  αύξουσα. Αν μπορέσου-
f x με να βρούμε και σε
 lim  lim x
x 0 x x 0 ποιο σημείο μηδενίζεται,
 1  0  0. τότε εύκολα θα μπορέ-
σουμε να βρούμε το
Επίσης, η συνάρτηση f είναι συνεχής. Άρα,
πρόσημό της.
f  0   lim f  x   0.
x 0
Επομένως, από το γεγονός ότι η f είναι γνησίως αύξουσα προκύπτει ότι

 για κάθε x  0 ισχύει
f  x   f  0  0
και
 για κάθε x  0 ισχύει
f  x   f  0  0.
iv) H συνάρτηση f είναι περιττή. Δηλαδή, Σχόλιο

f  x   f  x  για κάθε x  . Η συνάρτηση f είναι συνεχής και
γνησίως αύξουσα στο διάστημα
Επομένως,
  ,    . Επομένως,
lim f  x   lim f  x 
x  x 
  lim f  x   4.
f   lim f  x  , lim f  x .
x  x 
x  Άρα, η εύρεση του συνόλου

Αν θέσουμε u  x , παρατηρούμε ότι τιμών της f   ανάγεται στον
όταν το x τείνει στο , τότε το u υπολογισμό του ορίου lim f  x 
x 
τείνει στο . Οπότε, η ισότητα αφού το όριο lim f  x  είναι
x 
lim f  x   4 γνωστό.
x 
γράφεται
lim f  u   4
u 
δηλαδή,
lim f  x   4.
x 
Η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως αύξουσα στο . Επομένως,
f   lim f  x  ,
x  x 

lim f  x    4, 4  .
264. Δίνεται η συνάρτηση f : 1, 5  με τύπο

f  x   x  1  5  x για κάθε x  1, 5.
ii) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
iii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x 0  1,5 τέτοιο, ώστε f  x 0   1 .
265. Έστω συνάρτηση f: 0, 5  η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
f  0   1 , f  2   4 και f  5  1 .
Αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο διάστημα  0, 2 και γνησίως φθίνουσα στο
διάστημα  2, 5 , να βρείτε:
i) το σύνολο τιμών της f
ii) το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f  x   0
iii) το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f  x   3.
 π
266. Δίνεται η συνάρτηση f : 0,   με τύπο
 2
 π
f  x   ex  2συνx για κάθεx  0, .
 2 
ii) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
 π
iii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   0 έχει μοναδική ρίζα στο διάστημα  0,  .
 2
π 
267. Δίνεται η συνάρτηση f :  , π   με τύπο
2 
π 
f  x   ημx  συνxγια κάθε x   , π  .
2 
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα.
ii) Να βρείτε τις τιμές του α  για τις οποίες η εξίσωση f  x   α έχει λύση
π 
στο διάστημα  , π  .
2 

f  x   1  x  ex .
i) Να βρείτε το πεδίο ορισμού και το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
ii) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
f  2   
1  x e x  1  0
έχει ακριβώς μία ρίζα.
269. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,     με τύπο

2  1
f x   ln  e   για κάθε x  0.
x  x
i) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.
ii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένας αριθμός ξ  0 τέτοιος, ώστε
ξ
 eξ  1  eξ  2
  e .
 ξ 
270. Έστω συνάρτηση f : 0, 4  η οποία είναι συνεχής, γνησίως μονότονη και
τέτοια ώστε
f  x 2   2f  x   f  2x  για κάθε x   0, 2  .
i) Nα αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
ii) Aν f  2   1, να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
271. Έστω συνάρτηση f :  0,1  η οποία είναι συνεχής, γνησίως αύξουσα, έχει
συνεχή αντίστροφη συνάρτηση και σύνολο τιμών το διάστημα f   0,1    , 0  .
i) f 1  x   0 για κάθε x  0
ii) η συνάρτηση f 1 είναι γνησίως αύξουσα
1
f 1  
iii) lim 1   .
x
x  f x
272. Δίνονται οι συναρτήσεις f , g :  με τύπους

f  x   ln 1  ex   x για κάθε x 
και
g  x   ln 1  e x  για κάθε x  .
i) f  g
ii) η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα
iii) το σύνολο τιμών της f είναι το διάστημα  0,   
iv) f 1  x    ln  ex  1 για κάθε x  0.
Θέμα 1.
Έστω συνάρτηση f :    , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
xf  x   2x 2  ημx για κάθε x  0 .
i) Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.

2x  1  f  x   2x  1 για κάθε x  .
iii) Nα υπολογίσετε τα όρια

lim f  x  και lim f  x  .
x  x 
iv) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0   0, 1 τέτοιος, ώστε f  x 0   2.
Θέμα 2.
Έστω δύο συναρτήσεις f , g :    τέτοιες, ώστε:
 f  x   g 2  x   2g  x   5 για κάθε x  
 η συνάρτηση g είναι συνεχής και 1  1

 η γραφική παράσταση της g τέμνει τον άξονα yy στο σημείο A  0,  1 .
i) η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο μόνο στο σημείο x 0  0
ii) η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη
iii) η εξίσωση
f x  4 gx

x 3 x
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 3 .
Θέμα 1.
Έστω συνάρτηση f :  0,1   η οποία είναι συνεχής, γνησίως μονότονη και τέτοια,
ώστε
1
f x   1 για κάθε x   0, 1
x
και
x 2f  x   2
lim 6 .
x 1 x 1
i) Να αποδείξετε ότι f 1  2.
ii) Nα βρείτε το είδος μονοτονίας της συνάρτησης f και το σύνολο τιμών της.
iii) Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει συνάρτηση g :  0,1   , η οποία είναι συνεχής
και τέτοια, ώστε

g  x   f  x  για κάθε x   0, 1 .
Θέμα 2.
Δίνεται η συνάρτηση g :  0,      με τύπο
g  x   ln x  2x  2 για κάθε x   0,   
i) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση g  x   α έχει μοναδική ρίζα για κάθε α   .
ii) Να λύσετε την εξίσωση g  x   0.
iii) Να βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης g.

iv) Να βρείτε όλες τις συνεχείς συναρτήσεις f :  0,      , οι οποίες ικανοποιούν
τη σχέση
f 2  x   g 2  x  για κάθε x   0,    .
Eρωτήσεις Θεωρίας
11. Να δώσετε τον ορισμό της πραγματικής συνάρτησης.
12. Τι ονομάζουμε σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f;
13. Τι ονομάζουμε γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f;
14. Πότε δύο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες;
15. Τι ονομάζουμε σύνθεση μιας συνάρτησης f με μια συνάρτηση g;
16. Πότε μία συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα και πότε γνησίως φθίνουσα σε
ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της;
17. Να δώσετε τον ορισμό του ολικού μεγίστου και ολικού ελαχίστου μιας
συνάρτησης f.
18. Πότε μια συνάρτηση f : A  λέγεται 1  1 ;
19. Έστω μία συνάρτηση f : A  , η οποία είναι 1  1. Ποια συνάρτηση λέγεται

αντίστροφη συνάρτηση της f ;
10. Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις C και C των συναρτήσεων f και

f 1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία y  x.
11. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f έχει κοντά στο x 0 μία ιδιότητα Ρ;
12. Να αποδείξετε ότι για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση P  x  και x 0  ισχύει

lim P  x   P  x 0  .
x  x0
13. Να διατυπώσετε το κριτήριο παρεμβολής.

14. Να δώσετε τον ορισμό της ακολουθίας.
15. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα σημείο x 0 του πεδίου
ορισμού της;
16. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής;
17. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα ανοικτό διάστημα (α, β) και
πότε σε ένα κλειστό διάστημα  α,β  του πεδίου ορισμού της;
18. Να διατυπώσετε το θεώρημα του Bolzano.
19. Να διατυπώσετε και να αποδείξετε το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών.
20. Να διατυπώσετε το θεώρημα Μέγιστης και Ελάχιστης τιμής.
Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους
11. Όταν λέμε ότι «η συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο Α»

εννοούμε ότι το Α είναι το πεδίο ορισμού της. Σ Λ
12. Για να οριστεί μία συνάρτηση f αρκεί να δοθεί το πεδίο ορισμού της
και η τιμή της f  x  για κάθε x του πεδίου ορισμού της. Σ Λ
13. Η γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f έχει εξίσωση y  f  x  . Σ Λ
14. Το πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης f είναι το σύνολο των τετμημένων

των σημείων της Cf . Σ Λ
15. Το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f είναι το σύνολο των τεταγμένων

των σημείων της Cf . Σ Λ
16. Η τιμή μιας συνάρτησης f σε κάποιο σημείο x 0 του πεδίου ορισμού της
είναι η τεταγμένη του σημείου τομής της ευθείας x  x 0 και της Cf . Σ Λ
17. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f είναι συμμετρική ως προς

τον άξονα yy της γραφικής παράστασης της f. Σ Λ
18. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης f αποτελείται από τα

τμήματα της Cf που βρίσκονται πάνω από τον άξονα x x και από τα
συμμετρικά ως προς τον άξονα x x των τμημάτων της Cf που
βρίσκονται κάτω από τον άξονα αυτόν. Σ Λ
19. Δύο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες αν και μόνο αν έχουν το ίδιο
πεδίο ορισμού Α και ισχύει f  x   g  x  για κάθε x  A. Σ Λ
10. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f  g είναι η τομή A  B των

πεδίων ορισμού Α και Β των συναρτήσεων f και g αντιστοίχως. Σ Λ
11. Η συνάρτηση g f ονομάζεται σύνθεση της g με την f. Σ Λ
12. Για οποιεσδήποτε συνάρτησεις f, g για τις οποίες ορίζονται οι

συναρτήσεις f g και g f , ισχύει g f  f g. Σ Λ
13. Αν f, g, h είναι τρεις συναρτήσεις και ορίζεται η h g f  τότε

ορίζεται και η  h g  f και ισχύει h g f    h g  f. Σ Λ
14. Μία συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του

πεδίου ορισμού της, αν και μόνο αν για οποιαδήποτε x1 , x 2  Δ με
x1  x 2 ισχύει f  x1   f  x 2  . Σ Λ
15. Μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α λέμε ότι παρουσιάζει στο

x 0  A ολικό μέγιστο το f  x 0  αν και μόνο αν
f  x   f  x 0  για κάθε x  A Σ Λ
16. Μία συνάρτηση f :A  λέγεται συνάρτηση 1  1 αν και μόνο αν

για οποιαδήποτε x1 , x 2  A ισχύει η συνεπαγωγή
αν x1  x 2 , τότε f  x1   f  x 2  . Σ Λ
17. Μια συνάρτηση f : A  λέγεται συνάρτηση 1  1, αν και μόνο αν

για οποιαδήποτε x1 , x 2  A ισχύει η συνεπαγωγή
αν x1  x 2 , τότε f  x1   f  x 2  . Σ Λ
18. Μία συνάρτηση f είναι 1  1 αν και μόνο αν για κάθε στοιχείο y του
συνόλου τιμών της η εξίσωση f  x   y έχει ακριβώς μία λύση ως
προς x. Σ Λ
19. Μία συνάρτηση f είναι 1  1 , αν και μόνο αν κάθε οριζόντια ευθεία

τέμνει τη γραφική παράσταση της f το πολύ σε ένα σημείο. Σ Λ
20. Μία συνάρτηση f είναι 1  1 αν και μόνο αν κάθε οριζόντια ευθεία

τέμνει τη γραφική παράσταση της f ακριβώς σε ένα σημείο. Σ Λ
21. Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι γνησίως μονότονη σε ένα διάστημα

Δ είναι και συνάρτηση 1  1 στο διάστημα αυτό. Σ Λ
22. Υπάρχουν συναρτήσεις που είναι 1  1 αλλά δεν είναι γνησίως

μονότονες. Σ Λ
23. Κάθε συνάρτηση f που είναι 1  1 είναι γνησίως μονότονη. Σ Λ
24. Αν μία συνάρτηση f : A  είναι 1  1 , τότε για την αντίστροφη

συνάρτηση f 1 ισχύουν
f 1  f  x    x για κάθε x  A
και
f  f 1  y    y για κάθε y  f  A  . Σ Λ
25. Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι

συμμετρικές ως προς τον άξονα x x. Σ Λ
26. Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμ-

μετρικές ως προς την ευθεία y  x. Σ Λ
27. Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι 1  1 και η γραφική της παράσταση

έχει κοινό σημείο Α με την ευθεία y  x, έχει αντίστροφη συνάρτηση
f 1 που η γραφική της παράσταση διέρχεται επίσης από το σημείο Α. Σ Λ
28. Όταν οι τιμές μιας συνάρτησης f προσεγγίζουν όσο θέλουμε έναν

πραγματικό αριθμό καθώς το x προσεγγίζει με οποιονδήποτε τρόπο
τον αριθμό x 0 , τότε γράφουμε lim f  x   . Σ Λ
x x0
29. Για να αναζητήσουμε το όριο μιας συνάρτησης f στο x 0 πρέπει το x 0

να ανήκει στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης f. Σ Λ
30. Η τιμή της f στο x 0 , όταν υπάρχει, μπορεί να είναι ίση με το όριό της
στο x 0 ή διαφορετική από αυτό. Σ Λ
31. Ισχύει η ισοδυναμία lim f  x    lim  f  x     0. Σ Λ

x x 0 x x 0
32. Ισχύει η ισοδυναμία lim f  x    lim f  x 0  h   . Σ Λ

x x0 h 0
33. Αν μία συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής

 α, x0    x0 , β  τότε ισχύει η ισοδυναμία
lim f  x    lim f  x   lim f  x   . Σ Λ
x x0 
x x0 
x x 0
34. Αν lim f  x   0, , τότε f  x   0 κοντά στο x 0 . Σ Λ

x x 0
35. Αν lim f  x   0, τότε f  x   0 κοντά στο x 0 . Σ Λ

x x0
36. Για όλες τις συναρτήσεις f, g οι οποίες έχουν όριο στο x 0 και είναι τέ-
τοιες, ώστε f  x   g  x  κοντά στο x 0 , ισχύει lim f  x   lim g  x  . Σ Λ
x x0 x x 0
37. Αν υπάρχει το όριο της συνάρτησης f στο x 0 , τότε
lim f  x   lim f  x  . Σ Λ
x x0 x x0
38. Αν υπάρχει το όριο της συνάρτησης f στο x 0 και lim f  x   0 , τότε

x x0
lim f  x   0. Σ Λ
x x0
39. Αν υπάρχει το όριο της συνάρτησης f στο x 0 και f  x   0 κοντά στο
x 0 , τότε lim ν f  x   ν lim f  x  , ν  με ν  2. Σ Λ

x x 0 x x 0
40. Για οποιεσδήποτε συναρτήσεις f, g για τις οποίες υπάρχει το

lim f  x   g  x  υπάρχουν επίσης τα lim f  x  και lim g  x  . Σ Λ
x x0 x x0 x x0
41. Για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση P  x  ισχύει lim P  x   P  x 0  . Σ Λ

x x0
42. Αν για τις συναρτήσεις f, g, h ισχύει h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0

και lim h  x   lim g  x   , τότε lim f  x   . Σ Λ
x x0 x x0 x x0
43. Αν για τις συναρτήσεις f, g, h ισχύει h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0

και lim h  x   lim g  x  , τότε δεν υπάρχει το lim f  x  . Σ Λ
x x0 x x 0 x x0
44. Ισχύει η σχέση ημx  x για κάθε x  . Σ Λ
ημx
45. Ισχύει lim  1. Σ Λ
x 0 x
συνx  1
46. Ισχύει lim  1. Σ Λ
x 0 x
47. Αν lim f  x   , τότε f  x   0 κοντά στο x 0 . Σ Λ

x x0
1
48. Αν lim f  x    ή  , τότε lim  0. Σ Λ
x x0 x x 0 f  x 
1
49. Αν lim f  x   0 και f  x   0 κοντά στο x 0 , τότε lim  . Σ Λ
x x0 x x0 f x
1
50. Αν lim f  x   0 και f  x   0 κοντά στο x 0 , τότε lim  . Σ Λ
x x0 x x0 f x
51. Αν f  x   g  x  κοντά στο x 0 και lim f  x   , τότε

x x 0
lim g  x   . Σ Λ
x x 0
52. Αν f  x   g  x  κοντά στο x 0 και lim f  x   , τότε

x x 0
lim g  x   . Σ Λ
x x 0
1
53. Ισχύει lim  , ν  *. Σ Λ
x 0 x 2ν
1
54. Ισχύει lim 2ν 1
 , ν  *. Σ Λ
x 0 x
55. Αν lim f  x    και lim g  x   , τότε

x x 0 x x 0
lim f  x   g  x   0. Σ Λ

x x0
56. Αν lim f  x   0 και lim g  x    ή   , τότε

x x0 x x0
lim f  x   g  x   0. Σ Λ

x x0
57. Όταν καθώς το x αυξάνεται απεριόριστα με οποιονδήποτε τρόπο το

f  x  προσεγγίζει όσο θέλουμε τον πραγματικό αριθμό , τότε λέμε
ότι η f έχει στο  όριο το . Σ Λ
1
58. Για κάθε ν  * ισχύει lim  0. Σ Λ
x  x ν
59. Για κάθε ν  * ισχύει lim x ν  . Σ Λ

x 
60. Για κάθε πολυωνυμική συνάρτηση

P  x   α ν x ν  α ν 1x ν 1  ...  α1x  α0
με α ν  0 ισχύει lim P  x   lim α ν x ν
x  x 
  Σ Λ
61. Αν α  1, τότε lim α x  0. Σ Λ

x 
62. Αν α  1, τότε lim α x  . Σ Λ

x 
63. Ισχύει lim ln x  . Σ Λ

x 0
64. Ισχύει lim ln x  . Σ Λ

x 
65. Ακολουθία ονομάζεται κάθε πραγματική συνάρτηση α : *  . Σ Λ
66. Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι συνεχής σε κάποιο σημείο x 0 του
πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν ισχύει lim f  x   f  x 0  . Σ Λ
x x0
67. Μία συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε κάποιο σημείο x 0 του πεδίο
ορισμού της αν και μόνο αν υπάρχει το όριό της στο x 0 , αλλά είναι
διαφορετικό από την τιμή της f  x 0  . Σ Λ
68. Κάθε ρητή συνάρτηση είναι συνεχής. Σ Λ
69. Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι συνεχείς σε κάποιο σημείο x 0 , τότε η

σύνθεσή τους f g είναι επίσης συνεχής στο x 0 . Σ Λ
70. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0 και μια συνάρτηση g
είναι συνεχής στο f  x 0  , τότε η σύνθεσή τους g f είναι συνεχής
στο x 0 . Σ Λ
71. Μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα ανοικτό διάστημα  α,β  αν

και μόνο αν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του  α,β  . Σ Λ
72. Μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα  α,β  αν

και μόνο αν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του  α,β. Σ Λ
73. Υπάρχουν συναρτήσεις οι οποίες είναι συνεχείς σε κάποιο κλειστό διά-

στημα  α, β , αλλά δεν είναι συνεχείς στο ανοικτό διάστημα  α,β  . Σ Λ
74. Αν μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα  α,β  και
f  α   f β   0, τότε η εξίσωση f  x   0 δεν έχει ρίζα στο διάστημα
 α,β  . Σ Λ
75. Για κάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής σε διάστημα  α,β  με

f  α   0 και υπάρχει x 0   α,β  ώστε f  x 0   0, ισχύει f β   0 . Σ Λ
76. Η γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f, η οποία ειναι συνεχής σε

διάστημα  α, β  με f  α   f β   0 τέμνει τον άξονα x x σε ένα
τουλάχιστον σημείο. Σ Λ
77. Κάθε συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ και δεν
μηδενίζεται σ’ αυτό, διατηρεί πρόσημο στο Δ. Σ Λ
78. Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο πεδίο ορισμού της και
δεν μηδενίζεται σ’ αυτό, διατηρεί πρόσημο στο πεδίο ορισμού της. Σ Λ
79. Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ, διατηρεί

πρόσημο σε καθένα από τα διαστήματα στα οποία διαδοχικές ρίζες
της f χωρίζουν το διάστημα Δ. Σ Λ
80. Κάθε συνεχής συνάρτηση διατηρεί πρόσημο μεταξύ δύο διαδοχικών
ριζών της. Σ Λ
81. Κάθε συνάρτηση f η οποία δεν είναι συνεχής σε ένα διάστημα  α,β 
του πεδίου ορισμού της, δεν παίρνει όλες τις τιμές μεταξύ των f  α 
και f β  . Σ Λ
82. Η εικόνα f  Δ  ενός διαστήματος Δ μέσω μιας συνεχούς και μη

σταθερής συνάρτησης f είναι διάστημα. Σ Λ
83. Αν f είναι συνεχής συνάρτηση στο διάστημα  α, β  , τότε η f παίρνει
στο  α, β  μια μέγιστη τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m. Σ Λ
84. Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι ορισμένη στο διάστημα  α,β  και
συνεχής στο διάστημα  α, β  παίρνει στο  α,β  μία ελάχιστη τιμή. Σ Λ
85. Το σύνολο τιμών κάθε συνεχούς και μη σταθερής συνάρτησης f με

πεδίο ορισμού το κλειστό διάστημα  α,β  είναι ένα κλειστό διάστημα
 m, M. Σ Λ
86. Το σύνολο τιμών κάθε συνεχούς και μη σταθερής συνάρτησης f με

πεδίο ορισμού το ανοικτό διάστημα  α,β  είναι ένα ανοικτό διάστημα
 m, M  . Σ Λ
87. Κάθε συνάρτηση f η οποία δεν είναι συνεχής σε ένα διάστημα  α, β  ,

δεν παίρνει ούτε ελάχιστη ούτε μέγιστη τιμή σ΄αυτό το διάστημα. Σ Λ
88. Για κάθε συνάρτηση f, η οποία είναι γνησίως αύξουσα σε ένα ανοικτό
διάστημα  α, β  , το σύνολο τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το
ανοικτό διάστημα  f  α  , f β   . Σ Λ
89. Αν μία συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα  α,β  ,

τότε το σύνολο τιμών της στο διάστημα αυτό είναι το διάστημα
 Α, Β όπου Α  lim f  x  και Β  lim f  x  . Σ Λ
x α x β
90. Αν μία συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεχής σε ένα

ανοικτό διάστημα  α,β  , τότε το σύνολο τιμών της στο διάστημα
αυτό είναι το διάστημα  Β, Α  όπου Β  lim f  x  και Α  lim f  x  . Σ Λ
x β x α
91. Υπάρχει συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα  α,β  ,

έχει σύνολο τιμών στο διάστημα αυτό το f  α  , f β  και δεν είναι
γνησίως αύξουσα. Σ Λ
92. H εικόνα f  Δ  ενός ανοικτού διαστήματος Δ   α,β  μέσω μιας συ-

νεχούς και γνησίως μονότονης συνάρτησης f ειναι ανοικτό διάστημα. Σ Λ
93. Αν μία συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής στο

διάστημα  α, β  , τότε το σύνολο τιμών της στο διάστημα αυτό είναι
το διάστημα  Α, Β όπου Α  lim f  x  και Β  lim f  x  . Σ Λ
x α x β
Διαγώνισμα 1
Θέμα Α
Α1. Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις C και C΄ των συναρτήσεων f και

f 1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία y  x .
Α2. Πότε λέμε ότι μια συνάρτηση f είναι συνεχής σ’ ένα σημείο x 0 του πεδίου
Α3. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας,
δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η
πρόταση είναι σωστή, ή Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη.
α) Για όλες τις συναρτήσεις f, g οι οποίες έχουν όριο στο x 0 και είναι τέτοιες,
ώστε f  x   g  x  κοντά στο x 0 , ισχύει
lim f  x   lim g  x  .
x x0 x x 0
β) Η συνάρτηση gof ονομάζεται σύνθεση της g με την f.
γ) Aν 0  α  1, ισχύει
lim α x  .
x 
δ) Υπάρχουν συναρτήσεις οι οποίες είναι 1  1 αλλά δεν είναι γνησίως

μονότονες.
ε) Κάθε συνάρτηση f η οποία δεν είναι συνεχής σε ένα διάστημα  α,β  του
πεδίου ορισμού της και για την οποία ισχύει f  α   f β  , δεν παίρνει όλες
τις τιμές μεταξύ των f  α  και f β  .

Θέμα Β
  α  4  x 2  αx
 , x   , 1
 2x  1
 2 , x 1

f x   .
βx 2  β 2 x , x  1, 2 

 6 , x2

 x  5  γx , x   2,   
2
Β1. Να υπολογίσετε το όριο lim f  x  για τις διάφορες τιμές του α  .

x 
Β2. Να υπολογίσετε το όριο lim f  x  για τις διάφορες τιμές του γ  .

x 
Β3. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα 1, 2 αν και
μόνο αν β  1.
Β4. Να βρείτε τις τιμές των α, β, γ  ώστε η συνάρτηση f να είναι συνεχής.
Θέμα Γ
f  x   3  x  x 3  x 5 για κάθε x  .
Γ1. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε τα σημεία
τομής της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f 1 με τους άξονες x x και
yy.
Γ2. Να λύσετε την εξίσωση
f  f  ln x    3.
Γ3. Να λύσετε την ανίσωση
 
1  f 1 45  f x 2  x  0. 
Γ4. Να υπολογίσετε τα όρια:
2x 2  7x  5 f  x  1
α) lim β) lim .
x 1 f x x 1 f  x   ln x
Θέμα Δ
Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

xf  x   ημx
lim 1
x 0 x2
και
 f  x   1  2xf  x  για κάθε x 
2
.
Δ1. f  0   1
Δ2. f  x   x για κάθε x 
Δ3. η εξίσωση
f x
ex  2
0 
x x 1
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  2, 0 
Δ4. f  x   x  x 2  1 για κάθε x  .

Θέμα 1
Α1. Aν P  x  είναι μία πολυωνυμική συνάρτηση και x 0  , να αποδείξετε ότι
lim P  x   P  x 0  .
x x0
Α2. Πότε λέμε ότι μια συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό μέγιστο σε κάποιο σημείο x 0
του πεδίου ορισμού της;
α) Κάθε οριζόντια ευθεία τέμνει τη γραφική παράσταση μιας 1  1 συνάρτησης
το πολύ σε ένα σημείο.
β) Αν οι συναρτήσεις f, g είναι συνεχείς στο σημείο x 0 , τότε και η σύνθεσή
τους gof είναι συνεχής στο ίδιο σημείο.
γ) Το σύνολο τιμών ενός κλειστού διαστήματος μέσω μιας συνεχούς και μη
σταθερής συνάρτησης είναι πάντοτε κλειστό διάστημα.
δ) lim ln x  .
x 0
ε) Αν υπάρχει το lim  f  x   g  x   , τότε υποχρεωτικά υπάρχουν και τα όρια

x x 0
lim f  x  και lim g  x  .

x x0 x x0
Θέμα Β
Έστω συνάρτηση f:  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε
1 xf  x 
f  2   1, lim f    4 και lim  2.
x 0  x  x  3x  1
Η f είναι γνησίως φθίνουσα στο διάστημα Δ1   , 2 και γνησίως αύξουσα στο
διάστημα Δ2   2,    .
4x
Θεωρούμε και τη συνάρτηση g :  με τύπο g  x   για κάθε x  .
x 4
2
Β1. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό μέγιστο στο σημείο

x 0  2.
Β2. Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f.

Β3. Nα βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f  x   α
για τις διάφορες τιμές του πραγματικού αριθμού α.

Β4. Να λύσετε την εξίσωση g  x   f  x  .
Θέμα Γ
Έστω συνάρτηση f :  1,     με f   1,      , η οποία είναι 1  1 και
f  x   x για κάθε x  1
και
f 1  x   ex  1 για κάθε x  .
Γ1. η γραφική παράσταση της αντίστροφης συνάρτησης f 1 βρίσκεται «πάνω» από
την ευθεία με εξίσωση y  x
Γ2. f  x   ln  x  1 για κάθε x  1
Γ3. lim f  x   lim f 1  x   0

x 0 x 0
Γ4. αν οι συναρτήσεις f και f 1 είναι συνεχείς, τότε υπάρχει αριθμός x 0  1, 2
 x0  1 f 1  x0    2  x 0  f  x0   x 02  2x0  2.
Θέμα Δ
Έστω δύο συναρτήσεις f ,g :  τέτοιες, ώστε
g  x   f  f  x    ex για κάθε x 
Αν η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και για κάθε x 0  υπάρχει το lim f  x 

x x0
και είναι πραγματικός αριθμός, να αποδείξετε ότι:
Δ1. η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα

Δ2. η συνάρτηση f είναι συνεχής
Δ3. αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις
lim f  x   1 και f  x   0 για κάθε x  ,

x 0
τότε:
α) g  x   1 για κάθε x 
β) η εξίσωση
    
x3g 2x 4  x 4g x 2  x 2f x 2  1  1
έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  1, 1 .
Θέμα Α
Α1. Να διατυπώσετε και να αποδείξετε το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών.
Α2. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα ανοικτό διάστημα  α,β 
και πότε σε ένα κλειστό διάστημα  α, β  του πεδίου ορισμού της;
α) Για οποιεσδήποτε συναρτήσεις f, g για τις οποίες ορίζονται οι συναρτήσεις

fog και gof , ισχύει gof  fog.
1
β) Ισχύει lim 2ν 1
 , ν  .
x 0 x
γ) Κάθε συνεχής συνάρτηση διατηρεί πρόσημο μεταξύ δύο διαδοχικών ριζών
της.
δ) Αν για τις συναρτήσεις f, g, h ισχύει
h  x   f  x   g  x  κοντά στο x 0
και
lim h  x   lim g  x 
x x0 x x 0
τότε δεν υπάρχει το lim f  x  .

x x0
ε) Αν lim f  x   1, τότε lim f  x   1 ή  1.

x x0 x x0
Θέμα Β
Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  , οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε
g  x     f  x    4f  x   κ, για κάθε x 
2
όπου κ σταθερός πραγματικός αριθμός.

Β1. Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης g βρίσκεται κάτω από τον άξονα x x
να αποδείξετε ότι κ  4.
Β2. Αν κ  5 και επιπλέον ισχύει η σχέση
f 2  0  f 2 1  6f  0   9
α) f  0  3 και f 1  0
β) g  x   1 για κάθε x 
γ) η συνάρτηση g παρουσιάζει ολικό μέγιστο σε κάποιο σημείο x 0   0,1 .
Θέμα Γ
x
2
f  x      2x  x για κάθε x  .
3
Γ1. Να μελετήσετε τη συνάρτηση f ως προς τη μονοτονία και να βρείτε το σύνολο
τιμών της.
Γ2. Να υπολογίσετε το όριο
1
f 
lim   .
x
x 0 f  x 
Γ3. Να λύσετε την ανίσωση

x2
3 2
   x 2  2  2 x .
2
Γ4. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
2x  6x   x  α  3x
έχει μοναδική ρίζα για κάθε α  .
Θέμα Δ
Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  , οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε

xf  x   g  2 ημx για κάθε x   1,0   0,1
και
f 1  x   g 1  x 
lim  0.
x 1
 x  12
Δ1. f  0  g  2
Δ2. f  2  g  0
Δ3. υπάρχει αριθμός ξ  τέτοιος, ώστε f  ξ   g  ξ 
Δ4. αν οι συναρτήσεις f, g είναι γνησίως μονότονες και η συνάρτηση fog είναι

γνησίως φθίνουσα, τότε ο αριθμός ξ του ερωτήματος Δ3 είναι μοναδικός.
Διαφορικός Λογισμός
(Α΄ Μέρος)
«O Mαθηματικός που δεν κρύβει

έναν ποιητή μέσα του
δεν θα γίνει ποτέ τέλειος Μαθηματικός.»
Karl Weierstrass
Κarl Weierstrass
(1815-1897)
Γερμανός μαθηματικός, από τους κυριότερους θεμελιωτές
της σύγχρονης Μαθηματικής Ανάλυσης. Η αυστηρότητα
και η λιτότητα που διέκριναν τις γραπτές εργασίες του
είχαν πλήρη συνάφεια και με τις πανεπιστημιακές παρα-
δόσεις του. Οι μαρτυρίες μιλούν για έναν αριστοτέχνη δά-
σκαλο με απίστευτη χάρη στη μεταδοτικότητα του λόγου.
Διαφορικός Λογισμός – Παράγωγος σε Σημείο-Παράγωγος και Συνέχεια 331
Παράγωγος σε Σημείο
Έστω s  s  t  η συνάρτηση που καθορίζει τη θέση, δηλαδή την τετμημένη ενός

σώματος το οποίο κινείται κατά μήκος ενός άξονα, κάθε χρονική στιγμή t. Η
συνάρτηση s λέγεται συνάρτηση θέσης του κινητού.
Ορισμός (μέσης ταχύτητας)
Έστω s  s  t  η συνάρτηση θέσης ενός κινητού. Ονομάζουμε μέση ταχύτητα του

κινητού σε ένα χρονικό διάστημα  t 0 , t  της κίνησής του, τον λόγο
s  t   s  t0 
t  t0
  
 Α Μ0 M
x
O s  t0 
st
Ορισμός (στιγμιαίας ταχύτητας)
Έστω s  s  t  η συνάρτηση θέσης ενός κινητού. Ονομάζουμε στιγμιαία ταχύτητα

του κινητού τη χρονική στιγμή t 0 και τη συμβολίζουμε με υ  t 0  το όριο
s  t   s  t0 
υ  t 0   lim .
t t 0 t  t0
 Όταν ένα κινητό κινείται προς τα δεξιά, τότε ισχύει

s  t   s  t0 
 0 κοντά στο t 0 .
t  t0
Οπότε
s  t   s  t0 
υ  t 0   lim  0.
t t 0 t  t0
 Όταν ένα κινητό κινείται προς τα αριστερά, τότε ισχύει

s  t   s  t0 
 0 κοντά στο t 0 .
t  t0
Οπότε,
s  t   s  t0 
υ  t 0   lim  0.
t t 0 t  t0
Ορισμός (εφαπτομένης γραφικής παράστασης)
Έστω μία συνάρτηση f και κάποιο σημείο Α  x 0 , f  x 0   της Cf . Aν υπάρχει το όριο

f  x   f  x0 
lim και είναι ένας πραγματικός αριθμός λ, τότε ορίζουμε ως εφα-
x x0 x  x0
πτομένη της Cf στο σημείο της Α την ευθεία  ε  που διέρχεται από το Α και έχει
συντελεστή διεύθυνσης λ.
 Η εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf στο

σημείο Α  x 0 , f  x 0   είναι
Cf ε
y  f  x0   λ  x  x0  . 
Α  x0 , f  x0 
Ο x
Ορισμός (παραγώγου συνάρτησης σε σημείο)
Μια συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού
της, αν και μόνο αν υπάρχει το όριο
f  x   f  x0 
lim
x x0 x  x0
και είναι πραγματικός αριθμός.
Το όριο αυτό ονομάζεται παράγωγος της f στο x0 και συμβολίζεται με f   x0  .
Δηλαδή,
f  x   f  x0 
f   x0   lim .
x x0 x  x0
f  x   f  x0 
 Η ισότητα f   x 0   lim , θέτοντας x  x 0  h γράφεται
x x0 x  x0
f  x0  h   f  x0 
f   x0   lim .
h0 h
Πρόταση
Έστω συνάρτηση f η οποία είναι ορισμένη σε ένα διάστημα Δ και x 0 εσωτερικό

σημείο του Δ. Η f είναι παραγωγίσιμη στο x0, αν και μόνο αν υπάρχουν στο τα όρια
f  x   f  x0  f  x   f  x0 
lim , lim
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
και είναι ίσα.
 Η στιγμιαία ταχύτητα ενός κινητού, τη χρονική στιγμή t 0 , είναι η παράγωγος της

συνάρτησης θέσης x  s  t  τη χρονική στιγμή t 0 . Δηλαδή,
υ  t 0   s  t 0  .
 Ο συντελεστής διεύθυνσης της εφαπτομένης  ε  της γραφικής παράστασης μιας
παραγωγίσιμης συνάρτησης f, στο σημείο Α  x 0 , f  x 0   είναι η παράγωγος της f
στο x 0 . Δηλαδή, λ  f   x 0  . Οπότε, η εξίσωση της εφαπτομένης  ε  είναι:
y  f  x0   f   x0  x  x0  .
Ορισμός
Έστω συνάρτηση f η οποία είναι παραγωγίσιμη σε κάποιο σημείο x 0 του πεδίου

ορισμού της. Ονομάζουμε κλίση της Cf στο σημείο Α  x0 , f  x0   ή κλίση της f
στο x 0 την κλίση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α, δηλαδή τον αριθμό f   x 0  .
Έστω η συνάρτηση f  x   x 2  3, x  . Η κλίση της f στο σημείο x 0  1 είναι
f  x   f 1 x2  3  4 x2 1
f  1  lim  lim  lim
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1 x  1
 x  1 x  1
 lim  lim  x  1  1  1  2.
x 1 x 1 x 1
Οπότε η εφαπτομένη της Cf στο σημείο της A 1, f 1  έχει εξίσωση
y  f 1  f  1 x  1  y  4  2  x  1  y  2x  2.
Παράγωγος και Συνέχεια
Θεώρημα
Κάθε συνάρτηση f η οποία είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x 0 , είναι και συνεχής
στο σημείο αυτό.
Απόδειξη
Έχουμε
f  x   f  x0 
f  x   f  x0    x  x0  κοντά στο x 0 .
x  x0
Οπότε
 f  x   f  x0  
lim f  x   f  x 0    lim   x  x 0 
x  x0 x x0
 x  x0 
f  x   f  x0 
 lim  lim  x  x 0 
x  x0 x  x0 x  x0
 f   x 0   0  0,
αφού η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 . Άρα, lim f  x   f  x 0  , δηλαδή η συνάρτηση f

x x 0
είναι συνεχής στο x 0 .
 Το αντίστροφο του παραπάνω θεωρήματος δεν ισχύει. Δηλαδή, υπάρχουν

συναρτήσεις οι οποίες είναι συνεχείς σε κάποιο σημείο x 0 και δεν είναι
παραγωγίσιμες στο σημείο αυτό.
Η συνάρτηση f  x   x είναι συνεχής στο x 0  0,
y y x
όμως δεν είναι παραγωγίσιμη σ’ αυτό. Πράγματι,
f  x   f  0 x x
lim  lim  lim 1
x 0 x0 x 0 x x 0 x
και
O x
f  x   f  0 x x
lim  lim  lim  1 .
x 0 x 0 x 0 x x 0 x
 Κάθε συνάρτηση f η οποία δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο x 0 , δεν είναι παρα-
γωγίσιμη στο σημείο αυτό.
1. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η y

γραφική παράσταση μιας συνάρ- ε
τησης f καθώς επίσης και η ευ-
θεία  ε  η οποία διέρχεται από το M  3,f  3  Cf
σημείο Α  1, 0  και εφάπτεται στη
Cf στο σημείο M  3, f  3   . Αν O
ισχύει Α 1,0  x
f  x   f  3
lim 1
x3 x3
να βρείτε την τιμή f  3  .
Λύση
f  x   f  3 Έστω f μια συνάρτηση και
lim 1.
x 3 x 3 A  x 0 , f  x 0   ένα σημείο
Δηλαδή, η εφαπτομένη  ε  της Cf στο σημείο της της Cf . Αν υπάρχει το
M  3, f  3  έχει συντελεστή διεύθυνσης λ  1. f  x   f  x0 
lim
Όμως, η ευθεία  ε  διέρχεται και από το σημείο x x0 x  x0
Α 1, 0 . Επομένως, και είναι ένας πραγματικός
αριθμός λ, τότε ορίζουμε ως
f  3  0 f  3
λ  . εφαπτομένη της Cf στο
3 1 2
σημείο της Α, την ευθεία
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι
 ε  που διέρχεται από το Α
f  3
 1  f  3  2. και έχει συντελεστή διεύ-
2
θυνσης λ.

γραφική παράσταση της συνάρτη-
ε
σης θέσης s  t  ενός κινητού που y
y  st
κινείται κατά μήκος ενός άξονα
καθώς επίσης και η εφαπτομένη M  4,8
της ευθεία    στο σημείο της

Μ  4, 8  . Τα μεγέθη t και s  t  45
Α O  0,0 
εκφράζονται σε sec και cm αντί- t
στοιχα. Να βρείτε:
i) τη μέση ταχύτητα του κινη-
τού στο χρονικό διάστημα
0, 4 των πρώτων 4 sec της
κίνησής του
ii) την ταχύτητα του κινητού τη
χρονική στιγμή t0  4sec .
Λύση
i) Aπό τη γραφική παράσταση της
O s  t0  M0
συνάρτησης s  t  προκύπτει ότι αυτή
st M
είναι γνησίως αύξουσα στο διάστημα
0, 4. Επομένως, το κινητό σε αυτό
Σημείωση
το χρονικό διάστημα κινείται προς την Έστω ένα κινητό το οποίο κινείται
ίδια κατεύθυνση και συγκεκριμένα κατά μήκος ενός άξονα. Ονομάζουμε
συνάρτηση θέσης του κινητού τη
προς τα δεξιά. Άρα, η ζητούμενη μέση
συνάρτηση s  s  t  που καθορίζει τη
ταχύτητα είναι θέση, δηλαδή την τετμημένη, του
s  4  s  0 80 κινητού κάθε χρονική στιγμή t. Aν το
υΜ    2 cm / sec. κινητό κινείται προς την ίδια
40 4
κατεύθυνση, τότε η μέση ταχύτητα
του κινητού στο χρονικό διάστημα
 t1, t 2  είναι
s  t 2   s  t1 
υΜ  .
t 2  t1
ii) Η ταχύτητα του κινητού τη χρονική Σημείωση

στιγμή t 0  4 sec είναι Oρίζουμε ως στιγμιαία ταχύτητα
υ  4   s  4  . ενός κινητού τη χρονική στιγμή
Όμως, το s  4  είναι ο συντελεστής t 0 ορίζουμε το όριο
διεύθυνσης λ της εφαπτομένης  ε  της s  t   s  t0 
υ  t 0   lim .
γραφικής παράστασης της s στο σημείο t t0 t  t0
της M  4, 8 . Kαι επειδή
Ουσιαστικά, η στιγμιαία ταχύτητα
λ  εφ45  1 ενός κινητού τη χρονική στιγμή t 0
συμπεραίνουμε ότι είναι η παράγωγος της συνάρτησης
s  4   1 θέσης s  t  τη χρονική στιγμή t 0 .
και τελικά Δηλαδή,
υ  4   1 cm / sec. υ  t 0   s  t 0  .
f  x   x ημx, x  .
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0  0.
Λύση
f  x   f  0 x ημx  0 ημ0 Λέμε ότι μια συνάρτηση f
lim  lim είναι παραγωγίσιμη σε ένα
x 0 x 0 x 0 x0
 ημx  σημείο x 0 του πεδίου ορι-
 lim  x  σμού της αν και μόνο αν
x 0
 x 
υπάρχει το
ημx
 lim x  lim
x 0 x 0 x
f  x   f  x0 
lim
lim
x xx00 x  x0
 0  1  0.
και είναι πραγματικός αριθ-
Άρα, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο μός. Το όριο αυτό ονομάζεται
x 0  0 με παράγωγος της f στο x 0 και
συμβολίζεται με f   x0  . Δη-
f   0   0. λαδή,
f  x   f  x0 
f   x 0   lim .
x x0 x  x0
4. Στο διπλανό σχήμα φαίνεται μία ευ-

θεία    η οποία εφάπτεται στη y Cf
γραφική παράσταση μιας παραγω-

ε

γίσιμης συνάρτησης f στο σημείο Μ  2, f  2  
της   2, f  2   και σχηματίζει με 60
O x
τον άξονα xx γωνία 60. Να βρείτε
την f   2  .
Λύση
Γνωρίζουμε ότι η παράγωγος της f στο 2 είναι ίση με το συντελεστή διεύθυνσης λ της
εφαπτομένης  ε  της Cf στο σημείο M  2, f  2   . Δηλαδή,
f   2   λ.
Όμως,
λ  εφ60  3 .
Επομένως,
f   2   3.
 ημx, x  0

f  x   x .
 xe , x  0

i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0  0.
ii) Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο της
με τετμημένη x0  0.
Λύση
i) Έχουμε
f  0  ημ0  0.
Oπότε
f  x   f  0 ημx  0 ημx
lim  lim  lim 1
x 0 x 0 x 0 x 0 x 0  x
και
f  x   f  0 xex
lim  lim  lim ex  e0  1.
x 0 x 0 x 0 x x 0
Άρα,
f  x   f  0 f  x   f 0
lim  lim  1.
x 0 x0 x 0 x 0
Επομένως, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0   1.
ii) H ζητούμενη ευθεία έχει εξίσωση

y  f  0   f   0  x  0 
 y  0  1  x  0
 y  x.
6. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι συνεχής στο σημείο x0  0.

Αν η συνάρτηση
g  x  x f  x , x 
είναι παραγωγίσιμη στο x0  0, να αποδείξετε ότι:
i) f  0  0 ii) g  0   0 .
Λύση
i) Έχουμε
g  0   0 f  0   0.
Σχηματίζουμε το λόγο μεταβολής
Επομένως, για κάθε x  0 ισχύει g  x   g 0
x 0
g  x   g 0  x f x 
  f x για κάθε x  0 και για κάθε x  0 .
x 0 x
Στη συνέχεια, βρίσκουμε τα αντί-
και συνεπώς στοιχα πλευρικά όρια στο 0.
g  x   g  0
lim  lim f  x   f  0 
x 0 x0 x 0
αφού η f είναι συνεχής στο 0. Επίσης, για κάθε x  0 έχουμε
g  x   g  0 x f x
  f  x  .
x 0 x
Άρα,
g  x   g  0
lim   lim f  x   f  0  .
x 0 x0 x 0
Επειδή η g είναι παραγωγίσιμη στο 0 ισχύει
g  x   g  0 g  x   g 0
lim  lim .
x 0 x 0 x 0 x 0
f  0  f  0  2f  0   0  f  0   0.
ii) Έχουμε
g  x   g  0
g  0   lim  f  0   0.
x 0 x 0
7. Έστω συνάρτηση f ορισμένη στο και τέτοια, ώστε

συνx  f  x   x2  1 για κάθε x  .
i) f  0   1 ii) f   0   0 .
Λύση
i) Aπό τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x Μεθοδολογία
το 0 βρίσκουμε Για να δημιουργήσουμε το λόγο
μεταβολής
συν0  f  0   0  1. f  x   f  0 f  x  1

x 0 x
Δηλαδή, χρειάζεται, αφού γράψουμε τη δε-
1  f  0  1 δομένη σχέση στη μορφή
συνx  1  f  x   1  x 2 ,
να διαιρέσουμε με x. Επομένως,
f  0   1. για να μην έχουμε πρόβλημα με τη
φορά των νέων ανισοτήτων που θα
προκύψουν, διακρίνουμε τις περι-
ii) Eπειδή f  0   1 , έχουμε πτώσεις
x  0 και x  0 .
f  x   f  0 f x 1
 για κάθε x  0. Υπολογίζουμε λοιπόν έτσι τα
x0 x πλευρικά όρια του λόγου
Από τη δοθείσα σχέση λοιπόν προκύπτει f  x   f 0
συνx  1  f  x   1  x 2 για κάθε x  . x0
στο 0 αξιοποιώντας κάθε φορά το
κριτήριο παρεμβολής.
Άρα:
• Για κάθε x  0 παίρνουμε

συνx  1 f  x   1
  x.
x x
Kαι επειδή
συνx  1
lim  lim x  0 ,
x 0 x x 0
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής ισχύει

f x 1 f  x   f  0
lim  0  lim  0.
x 0  x x 0 x0
• Για κάθε x  0 παίρνουμε

συνx  1 f  x   1
  x.
x x
Αξιοποιώντας και πάλι το κριτήριο της παρεμβολής βρίσκουμε ότι

f x 1 f  x   f  0
lim  0  lim  0.
x 0  x x 0 x0

f  x   f  0 f  x   f 0
lim  lim  0.
x 0 x0 x 0 x0
Επομένως, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0   0.
8. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο x0  0 και ισχύουν οι σχέσεις
2xημx  xf  x   ημ2 x  x2 για κάθε x 
i) f  0   0 ii) f   0   2.
Λύση
i) Για κάθε x  0 η δοθείσα σχέση γίνεται

Σχόλιο
ημ 2 x
2ημx  f  x    x. Είναι προφανές ότι ο άμεσος
x
υπολογισμός του f  0  από τη
Και επειδή
δoθείσα σχέση, θέτοντας όπου
lim  2ημx   2 lim ημx  2ημ0  0
x 0 x 0 x το 0, δεν είναι εφικτός. Έτσι
και λοιπόν, θα βρούμε το f  0 
 ημ x
2   ημx  υπολογίζοντας κάποιο από τα
lim   x   lim  ημx  x
 x 0  

x 0  x  x πλευρικά όρια της f στο ση-
  ημx  μείο x 0  0, αφού λόγω της
  lim ημx  lim   lim x
 x 0   x 0 x  x 0
 συνέχειας της f στο x0  0
 0 1  0  0 ισχύει
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής έχουμε lim f  x   lim f  x   f  0  .
x 0 x 0
lim f  x   0.
x 0
Όμως, η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  0 .

Άρα,
f  0   lim f  x   0.
x 0
ii) Για κάθε x  0 έχουμε Παρατήρηση

f  x   f  0 f x
 . O εγκλωβισμός του λόγου
x0 x μεταβολής
Επίσης, από τη δοθείσα σχέση διαιρώντας f  x   f  0 f  x 
με x 2  0 παίρνουμε 
x0 x
ημx f  x   ημx  ανάμεσα σε δύο συναρτή-
2
2     1. σεις που έχουν το ίδιο όριο
x x  x 
στο x 0  0 γίνεται εύκολα,
Και επειδή
αφού η διαίρεση των μελών
 ημx  ημx της δοθείσας σχέσης με
lim  2
x 0 
  2 xlim  2 1  2
x   0 x x 2  0 δεν αφήνει αμφιβο-
και λία για τη φορά των νέων
ανισοτήτων που θα προ-
 ημx 2  2
κύψουν.
lim 
x 0   x 
  1  1  1  2 ,
 
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής συμπεραίνουμε ότι

f x f  x   f  0
lim  2  lim  2.
x 0 x x 0 x0
Άρα, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0   2.
9. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι συνεχής στο x0  0 και

f  x   ημx
lim  2.
x0 x
i) Να αποδείξετε ότι f  0   0 .
ii) Να αποδείξετε ότι f   0   3 .
iii) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστα-

σης της f στο σημείο της με τετμημένη x0  0 .
Λύση
i) Θέτουμε
f  x   ημx
 gx, x  0. Αρκεί να βρούμε το όριο
x
lim f  x  αφού η συνάρτηση f
Επομένως, x 0
f  x   ημx  xg  x  , x  0 είναι συνεχής στο x 0  0.
δηλαδή
Θέτουμε λοιπόν
f  x   xg  x   ημx, x  0
f  x   ημx
και συνεπώς  g x
x
lim f  x   lim  xg  x   ημx 
x 0 x 0 και λύνουμε ως προς f  x  .
 lim x  lim g  x   lim ημx
x 0 x 0 x 0
 02  0  0 .
Με βάση τη συνέχεια της συνάρτησης f στο x 0  0 έχουμε
f  0   lim f  x   0.
x 0
ii) Για κάθε x  0 έχουμε

f  x   f  0 f x xg  x   ημx ημx
   gx  .
x0 x x x
Επομένως,
f  x   f 0  ημx 
lim  lim  g  x   
x 0 x0 x 0  x 
ημx
 lim g  x   lim  2  1  3.
x 0 x 0 x
Δηλαδή, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0   3.
iii) H εφαπτομένη  ε  της γραφικής παρά-

y
στασης της f στο σημείο της με τετμη-
A  x0 , f  x0 
μένη x 0  0 έχει εξίσωση (ε)
y  f  0  f   0 x  0  .
O x
Όμως, στα προηγούμενα ερωτήματα
αποδείξαμε ότι
Σημείωση
f  0   0 και f   0   3. Αν μία συνάρτηση f είναι πα-
Άρα, η εξίσωση της εφαπτομένης ε ραγωγίσιμη σε κάποιο σημείο x 0 ,
γράφεται τότε η εφαπτομένη της Cf στο
y  0  3 x  0 σημείο της Α  x 0 ,f  x 0   έχει εξί-
και τελικά
y  3x. σωση
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0  .
10. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x0  3

και τέτοια, ώστε η εφαπτομένη ε της Cf στο σημείο της
M  3, f  3   να έχει εξίσωση y  2x  1. Να βρείτε:
i) την τιμή f  3 
ii) την παράγωγο της f στο x0  3
f  3  4h   7
iii) το όριο lim .
h0 h
Λύση
i) Το σημείο M  3, f  3  ανήκει στην ευθεία
ε : y  2x  1. Cf
Επομένως,
M  3,f  3 
f  3  2  3  1  7.
(ε)
ii) Η παράγωγος της f στο x 0  3 είναι ίση με το συντελεστή διεύθυνσης της

ευθείας  ε  που εφάπτεται στη Cf στο σημείο της M  3, f  3  . Όμως, από την
εξίσωση της ευθείας  ε  προκύπτει ότι αυτή έχει συντελεστή διεύθυνσης λ  2.
Επομένως,
f   3  λ  2.
iii) Έχουμε Σημείωση

f  3  4h   7 f  3  4h   f  3
lim  lim Γνωρίζουμε ότι
h 0 h h  0 h
f  x0  h   f  x0 
f  3  4h   f  3 f   x 0   lim
 lim 4 h 0 h
h 0 4h
u=4h f  3  u   f  3
 4lim
u 0 u
 4f   3  4  2  8.

f 3  x   f  x   x για κάθε x  .
i) η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x0  0
ii) η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0  0 .
Λύση
i) Η δοθείσα σχέση γράφεται Μεθοδολογία
f  x   f 2  x   1  x για κάθε x  Ο τύπος της συνάρτησης
δηλαδή, f δεν είναι γνωστός. Επί-
x σης, δεν είναι γνωστό αν
f x  για κάθε x 
υπάρχει το όριο limf  x  .
.
f x  1
2
x 0
Οπότε, Η σκέψη μας λοιπόν

f  0 
0
 0. στρέφεται σε κάποιο θεώ-
f  0  1
2
ρημα που μπορεί να εγ-
Επίσης, γυηθεί την ύπαρξη και
x x παράλληλα τον υπολογι-
f x   2  x για κάθε x  σμό του παραπάνω ορίου.
f x  1 f x  1
2
Το θεώρημα αυτό είναι

αφού το κριτήριο παρεμβολής!
f 2  x   1  1 για κάθε x  .
Επομένως,
 x  f x  x για κάθε x  .
Και επειδή lim   x   lim x  0 σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής έχουμε
x 0 x 0
lim f  x   0. Άρα,
x 0
lim f  x   f  0  .
x 0
ii) Αποδείξαμε ότι Παρατήρηση

x Σχηματίζουμε τον λόγο μεταβολής
f x  2 για κάθε x 
f x 1 f  x   f 0
ή ισοδύναμα x0
x και παρατηρούμε ότι είναι ίσος με
f  x   f  0  για κάθε x 
f x 1
2 1
και συνεπώς f x 1
2
f  x   f  0 1 για κάθε x  0. Και επειδή

 για κάθε x  *
.
x0 f x 1
2
lim 2
1
1
x 0 f  x   1
Όμως,
1 1 1 συμπεραίνουμε ότι
lim    1.
f  x   f  0
x 0 f 2  x   1
 lim f  x   1 0 1
2 2
lim  1.
x 0 x 0 x0
Άρα,
f  x   f  0 1
lim  lim  1.
x 0 x0 x 0 f 2   1
x
Δηλαδή, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0  1.

f   0   0  f   1 .
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη.
Λύση
Έχουμε Σχόλιο
f  x   f  0 Οι φτωχές πληροφορίες
f   0   0  lim  0.
x 0 x 0 βοηθούν συνήθως για να
Άρα, αποδείξουμε ότι δεν ισχύει
f  x   f  0 κάποια πρόταση. Έτσι, η
 0 κοντά στο 0
x0 σχέση
και συνεπώς για x  0 και κοντά στο 0 ισχύει f   0  0
f  x   f  0  0  f  x   f  0 . μας οδηγεί στο συμπέρασμα
Οπότε, η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως αύξουσα. ότι η συνάρτηση f δεν είναι
Επίσης, γνησίως αύξουσα, ενώ η
f  x   f 1 σχέση
f  1  0  lim  0.
x 1 x 1 f  1  0
Άρα, μας εξασφαλίζει ότι η συ-
f  x   f 1 νάρτηση f δεν είναι γνη-
 0 κοντά στο 1
x 1 σίως φθίνουσα.
και συνεπώς για x  1 και κοντά στο 1 ισχύει
f  x   f 1  0  f  x   f 1 .
Οπότε, η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως φθίνουσα. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε

ότι η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη.

 x2  x  α , x  0
f  x   .
 βημx , x0
Να βρείτε τις τιμές των α, β  για τις οποίες η συνάρτηση f είναι
παραγωγίσιμη στο x0  0.
Λύση
Για να είναι η f παραγωγίσιμη στο x 0  0, πρέπει Μεθοδολογία

αρχικά να είναι συνεχής στο x 0  0 . Δηλαδή, να Αρχικά, αξιοποιούμε θεώ-
ρημα με βάση το οποίο αν
ισχύει
μία συνάρτηση f είναι πα-
ραγωγίσιμη σε ένα σημείο
lim f  x   lim f  x   f  0  .
x 0 x 0 x 0 , τότε είναι και συνεχής
στο σημείο αυτό.
Όμως,

lim f  x   lim x 2  x  α  α,
x 0 x 0

lim f  x   lim βημx   0
x 0 x 0
και
f  0   α.
Πρέπει λοιπόν να ισχύει α  0. Με την προϋπόθεση αυτή έχουμε

f  x   f  0 x2  x
lim  lim  lim  x  1  1
x 0 x 0 x 0 x x 0
και
f  x   f  0 βημx ημx
lim  lim  β lim  β  1  β.
x 0 x0 x 0 x x 0 x
Επομένως, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 , αν και μόνο αν

α  0 και β  1.


x  x  α , x  1
3 2
f  x  
 2α x , x  1

Να βρείτε τις τιμές του α  για τις οποίες η συνάρτηση f είναι:
i) συνεχής στο σημείο x0  1
ii) παραγωγίσιμη στο σημείο x0  1 .
Λύση
i) Η f είναι συνεχής στο σημείο x 0  1 αν και μόνο αν ισχύει
lim f  x   lim f  x   f 1
x 1 x 1
Όμως,

lim f  x   lim x 3  x  α2  α2 ,
x 1 x 1
 x 1 x 1

lim f  x   lim 2α x  2α 
και f 1  2α. Επομένως, πρέπει και αρκεί
α2  2α  α  α  2   0  α  0 ή α  2.
ii) Διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:

 αν α  0 και α  2, τότε η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο x 0  1 και
κατά μείζονα λόγο δεν είναι παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό.
 αν α  0, έχουμε
 x 3  x, x  1

f x  
 0 , x 1

Επίσης,
f  x   f 1 x3  x
lim  lim  lim  x  x  1  2
x 1 x 1 x 1 x  1 x 1
και
f  x   f 1 0
lim  lim  lim 0  0.
x 1 x 1 x 1 x  1 x 1
f  x   f 1 f  x   f 1
Παρατηρούμε ότι lim  lim και συνεπώς η συνάρ-
x 1x 1 x 1 x 1
τηση f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1.
 αν α  2, έχουμε
 x  x  4, x  1
 3
f x  
 4 x , x 1

Επίσης,
f  x   f 1 x3  x  4  4
lim  lim  lim  x  x  1   2
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1
και
lim
f  x   f 1
 lim
4 x 4
 lim
4  x 1 
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1  x 1  x 1 
4 4
 lim   2.
x 1 x 1 1  1
f  x   f 1
lim  2.
x 1 x 1
Δηλαδή,
f  1  2.
Επομένως, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1, αν και μόνο αν
α  2.
f  x  y   f  x   f  y   3xy για κάθε x, y  .
i) f  0  0
ii) αν η f είναι παραγωγίσιμη στο 0, τότε η f είναι παραγωγίσιμη

σε κάθε σημείο x0  και μάλιστα ισχύει
f   x0   3x0  f   0  για κάθε x0  .

Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x Μεθοδολογία
και y το 0 βρίσκουμε Γνωρίζουμε την ύπαρξη του ορίου
f x
f  0  f  0   f  0   0. της , όταν x  0 και στο-
x
Άρα, χεύουμε να αποδείξουμε την
f  0  0 . ύπαρξη του ορίου της
f  x   f  x0 
, όταν x  x 0 .
ii) Έχουμε x  x0
f  x   f  0 Εκφράζουμε λοιπόν το λόγο μετα-
f   0   lim βολής
x 0 x0 f  x   f  x0 
f x x  x0
 lim .
x 0 x συναρτήσει μιας μεταβλητής h τέ-
Έστω τυχαίο x 0  . Θα αποδείξουμε ότι τοιας, ώστε όταν x  x 0 , τότε
υπάρχει το όριο h  0.
Προς τούτο, αρκεί να θέσουμε
f  x   f  x0 
lim x  x 0  h,
x x0 x  x0 δηλαδή
και είναι πραγματικός αριθμός. x  x 0  h.
Προς τούτο, θέτουμε x  x 0  h και παρατηρούμε ότι
όταν x  x0 , τότε h  0.
Άρα, για κάθε x  x 0 έχουμε h  0 και
f  x   f  x0  f  x0  h   f  x0 

x  x0 h
f  x 0   f  h   3x 0 h  f  x 0 

h
f h
  3x 0 .
h
Επομένως,
f  x   f  x0   f h 
lim  lim   3x 0 
x x0 x  x0 h 0
 h 
f h
 lim  lim 3x 0  f   0   3x 0  .
h 0 h h 0
Άρα, η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0 με

f   x 0   f   0   3x 0 για κάθε x 0  .

 f  x  f  y 
2
 x  y για κάθε x, y  .
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f δεν είναι παραγωγίσιμη σε κανένα
σημείο του πεδίου ορισμού της.
Λύση
Έστω ότι η f είναι παραγωγίσιμη σε κάποιο x 0  , δηλαδή ότι υπάρχει το όριο
f (x)  f (x 0 )
lim
x x0 x  x0
και είναι πραγματικός αριθμός. Από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου y το x 0
παίρνουμε
 f (x)  f (x0 ) 2  x  x 0 για κάθε x  .
Ισοδύναμα
2
f (x)  f (x 0 )  x  x 0
και τελικά
f (x)  f (x 0 )
 f (x)  f (x 0 )  1 για κάθε x  x 0 . (1)
x  x0
Όμως,
f (x)  f (x 0 )
lim  f (x 0 ) 
x x0 x  x0
και
 
lim  f (x)  f (x 0 )    lim f (x)   f (x 0 )  f  x 0   f  x 0   0
x x 0  x x 0 
αφού η συνάρτηση f ως παραγωγίσιμη είναι και συνεχής στο x 0 .
Επομένως, από τη σχέση (1) προκύπτει ότι
 f (x)  f (x 0 ) 
lim   f (x)  f (x 0 )   lim 1
x x 0  x  x0  x x 0
 
f (x)  f (x 0 )
lim  lim f (x)  f (x 0 )  1.
x x 0 x  x0 x x 0
Δηλαδή,
f (x)  f (x 0 )
lim  lim  f (x)  f (x 0 )   1
x x 0 x  x0 x x 0
f (x 0 )  0  1  0  1 ,
σχέση που είναι αδύνατη. Άρα, η συνάρτηση f δεν είναι πουθενά παραγωγίσιμη.
1. Να βρείτε (αν υπάρχει) την παράγωγο της συνάρτησης f στο σημείο x 0 , όταν:
i) f  x   xex , x 0  0 ii) f  x   x  1  συνx  , x 0  0
x 3  x, x  0

iii) f  x   x 2  x , x 0  1 iv) f x   , x 0  0.
 ημx , x  0

f  x   x  1  x, x  0 .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής.
ii) Να εξετάσετε αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη
α) στο σημείο x 0  0
β) στο σημείο x1  1.
3. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε να ισχύουν οι σχέσεις

f  0   0 και f  x   x για κάθε x > 0.
Nα αποδείξετε ότι η f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0.
4. Aν μια συνάρτηση f :  είναι συνεχής στο 0, να αποδείξετε ότι η

συνάρτηση
g  x   f  x  ημx , x 
είναι παραγωγίσιμη στο 0.
5. Aν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο 0 και ισχύει η σχέση

f x  2
lim 7,
x 0 x
τότε:
i) να αποδείξετε ότι f  0   2
ii) να αποδείξετε ότι f   0   7
iii) να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf στο σημείο της με τε-
τμημένη x 0  0.

f  x  1
lim  1.
x 1 x2  x
i) f  0  0
ii) η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0 με f   0   1
iii) η εφαπτομένη της Cf στο σημείο Ο  0, 0  σχηματίζει με τον άξονα x x
π
γωνία ω  .
4
7. Έστω συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο x 0  0 και τέτοια, ώστε

ημx
lim  1.
x 0 f  x 
i) f  0  0
ii) η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0
f 2 x
iii) lim  0.
x 0 x
8. Aν μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1, να αποδείξετε ότι

f  x   xf 1
lim  f  1  f 1 .
x 1 x2  x

ημx  1  f  x   x 2  ημx  1 για κάθε x  .
i) f  0   1 ii) f   0   1.
10. Έστω δύο συναρτήσεις f, g ορισμένες στο και τέτοιες, ώστε

g x  f x  g x  x 2
για κάθε x 
Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 , να αποδείξετε ότι:
i) f  0   g  0 
ii) η συνάρτηση f είναι επίσης παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0  g  0  .
11. Αν για κάποια συνάρτηση f :  ισχύει η σχέση

f  x   x 2 για κάθε x 
i) f  0   0
ii) η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0 με f   0   0.
12. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 και τέ-

τοια, ώστε f  0   0 και
f  x   f  2x   f 3x   f  4x   10x για κάθε x  .
i) f  0   0 ii) f   0   1.
13. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 και τέτοια,

ώστε
f  2x   f  x 
lim  3.
x 0 x
i) f   0   3
ii) η εφαπτομένη της Cf στο σημείο της με τετμημένη x 0  0 σχηματίζει με
π
τον άξονα x x γωνία ω  .
3
14. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x 0  . Να

αποδείξετε ότι:
f  x0  h   f  x0  h 
i) lim  f   x0 
h 0 2h
f 2  x0  h   f 2  x0  h 
ii) lim  4f  x 0  f   x 0  .
h 0 h
15. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  , οι οποίες είναι παραγωγίσιμες στο

x 0  0 και τέτοιες, ώστε
f  2x  , x  0

gx  
4f  x  , x  0

i) g  0  f  0   0 ii) f   0  g  0   0.

f  0   4 και f   0   1.
i) Να αποδείξετε ότι f  x   0 κοντά στο 0.
ii) Aν για κάποια συνάρτηση g ισχύει g  0   2 και
g  x   f  x  κοντά στο 0,
να βρείτε την g  0  .
17. Έστω συνάρτηση f : 1, 2  τέτοια, ώστε

f 1  f  x   f  2  για κάθε x  1, 2 .
Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο 1 και στο 2, να αποδείξετε ότι:
i) f  1  0
ii) f   2   0.
18. Έστω συνάρτηση f : 1, 2   η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε:
 f 1  f  2   0
 f  1  0
 f   2   0.
i) f  x   0 κοντά στο 1
ii) f  x   0 κοντά στο 2
iii) υπάρχει x 0  1, 2  τέτοιος, ώστε f  x 0   0.
19. Έστω συνάρτηση f :  α,β    με α  β η οποία είναι συνεχής και τέτοια ώστε
f   α   0 και f  β   0 .
i) f  x   f  α  κοντά στο α
ii) f  x   f  β  κοντά στο β
iii) η f παρουσιάζει ολικό μέγιστο σε κάποιο x 0   α, β  .
20. Να βρείτε τις τιμές των αριθμών α, β για τις οποίες η συνάρτηση
 x 2  αx  β, x  0
f x  
 συνx , x  0
είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0.
21. Να βρείτε τους α,β   , ώστε η συνάρτηση

  x 2  α, x  2

f x   β
 , x2
 x
να είναι παραγωγίσιμη στο x 0  2.
22. Θεωρούμε συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε
xg  x   f  x   xg  x   x 2 για κάθε x  .
i) f  0  0
ii) αν η συνάρτηση g είναι συνεχής στο x 0  0 , τότε η συνάρτηση f είναι

παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0  g  0 
iii) αν η συνάρτηση g έχει τύπο
 ημx
 , x0
gx   x
 1 , x0

τότε η ευθεία με εξίσωση y  x εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f.
23. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι περιττή και τέτοια, ώστε

x f  x   ημx 1  συνx 
2
i) Nα αποδείξετε ότι f  0   0.
ii) Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
iii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 .
iv) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Ο  0, 0  .

f x 1
lim 2  2.
x 1 x  1
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 με f  1  4.

ii) Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της γραφικής παράστασης
της f στο σημείο της με τετμημένη x 0  1.
iii) Αν επιπλέον ισχύει f  2   f  3  7, να αποδείξετε ότι η ευθεία  ε  έχει
και δεύτερο κοινό σημείο με τη γραφική παράσταση της f .
Διαφορικός Λογισμός – Παραγωγίσιμες Συναρτήσεις-Παράγωγος Συνάρτηση 359
Πaραγωγίσιμες Συναρτήσεις – Παράγωγος Συνάρτηση
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α. Λέμε ότι:

 Η f είναι παραγωγίσιμη στο Α ή, απλά, παραγωγίσιμη, αν και μόνο αν είναι
παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x 0  A.
 Η f είναι παραγωγίσιμη σε ένα ανοικτό διάστημα (α, β) του πεδίου ορισμού της
αν και μόνο αν είναι παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x 0   α,β  .
 Η f είναι παραγωγίσιμη σε ένα κλειστό διάστημα [α, β] του πεδίου ορισμού της
αν και μόνο αν είναι παραγωγίσιμη στο (α, β) και επιπλέον ισχύει
f  x   f α f  x   f β 
lim  και lim  .
x α xα x β x β
Ορισμός
Έστω μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α και Α το σύνολο των ση-
μείων του Α στα οποία η f είναι παραγωγίσιμη. Ονομάζουμε πρώτη παράγωγο της f
ή απλά παράγωγο της f τη συνάρτηση f  : A  η οποία σε κάθε x  A
αντιστοιχίζει τον αριθμό f   x  .
 Για πρακτικούς λόγους πολλές φορές την παράγωγο συνάρτηση y  f   x  τη

συμβολίζουμε και με y  f  x   .
 
Ορισμός
Αν το πεδίο ορισμού A της συνάρτησης f  είναι διάστημα ή ένωση διαστημάτων,

τότε η παράγωγος της f , αν υπάρχει, λέγεται δεύτερη παράγωγος της f και
συμβολίζεται με f  . Επαγωγικά ορίζεται η νιοστή παράγωγος της f, με ν  3 , και
συμβολίζεται με f  ν  . Δηλαδή
ν 1 
f    f    , ν  3.
ν
 
Πρόταση
Κάθε σταθερή συνάρτηση f  x   c, c  είναι παραγωγίσιμη και ισχύει

f   x   0 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 c   0.
Απόδειξη
Έστω x 0 ένα τυχαίο σημείο του . Για x  x 0 έχουμε

f  x   f  x0  cc
  0.
x  x0 x  x0
Οπότε,
f  x   f  x0 
lim  lim 0  0.
x  x0
x  x0 x  x0
Άρα, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με f   x 0   0. Και επειδή το x 0
είναι τυχαίο, συμπεραίνουμε ότι f   x   0 για κάθε x  . Δηλαδή  c   0.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   x, x  είναι παραγωγίσιμη και ισχύει

f   x   1 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 x   1.
Απόδειξη

f  x   f  x0  x  x0
  1.
x  x0 x  x0
Επομένως,
f  x   f  x0 
lim  lim 1  1.
x x0 x  x0 x x0
Άρα, η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με f   x 0   1. Και επειδή το x 0 είναι

τυχαίο, συμπεραίνουμε ότι
f   x   1 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 x   1.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   x ν , x  όπου ν   0, 1 είναι παραγωγίσιμη και ισχύει

f   x   νx ν 1 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 x   νx
ν ν 1
.
Απόδειξη

f  x   f  x0 
 
ν 1

x ν  x 0ν  x  x 0  x  x  x 0  ...  x 0
ν 2 ν 1

x  x0 x  x0 x  x0
 x ν 1  x ν  2  x 0  ...  x 0ν 1
Οπότε,
f  x   f  x0 
lim
x x0 x  x0 x x0

 lim x ν 1  x ν  2  x 0  ...  x 0 ν 1 
 x 0ν 1  x 0ν 1  ...  x 0ν 1  νx 0ν 1.
Άρα, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με f   x 0   νx 0ν 1 .
Και επειδή το x 0 είναι τυχαίο, συμπεραίνουμε ότι
f   x   νx ν 1 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 x   νx
ν ν 1
.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   x, x  0,    είναι παραγωγίσιμη στο  0,    και ισχύει

1
f  x  για κάθε x   0,    .
2 x
Δηλαδή
 x   2 1x , x  0.
Απόδειξη
Έστω x 0 ένα τυχαίο σημείο του διαστήματος  0,    . Για x  x 0 έχουμε
f  x   f  x0 

x  x0

 x  x0  x  x0 
x  x0 x  x0  x  x0   x  x0 
x  x0 1
 
 x  x0   x  x0  x  x0
οπότε
f  x   f  x0  1 1
lim  lim  .
x x0 x  x0 x x0 x  x0 2 x0
1
Άρα, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με f   x 0   . Και επειδή το x 0 είναι
2 x0
1
τυχαίο, συμπεραίνουμε ότι f   x   για κάθε x   0,   . Δηλαδή,
2 x
 x   2 1x , x  0.
 Η συνάρτηση f  x   x δεν είναι παραγωγίσιμη στο σημείο 0 αφού
f  x   f  0 x 1
lim  lim  lim  .
x 0 x0 x 0 x x 0 x
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   ημx, x  είναι παραγωγίσιμη με

f   x   συνx για κάθε x  .
Δηλαδή,
 ημx   συνx.
Αν f  x   ημx, x  τότε f   x   συνx για κάθε x  και συνεπώς
π π 2
f     συν  .
 
4 4 2
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   συνx, x  είναι παραγωγίσιμη με

f   x   ημx για κάθε x  .
Δηλαδή,
 συνx    ημx.
ημx
 Το όριο lim  1 είναι η παράγωγος της συνάρτησης f  x   ημx στο σημείο
x 0x
x 0  0 . Πράγματι,
ημx ημx  ημ0
lim  lim  f  0
x 0 x x 0 x0
συνx  1
 Το όριο lim  0 είναι η παράγωγος της συνάρτησης f  x   συνx στο
x 0 x
σημείο x 0  0 . Πράγματι
συνx  1 συνx  συν0
lim  lim  g  0  .
x 0 x x  0 x0
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   ex , x  είναι παραγωγίσιμη με

f   x   ex για κάθε x  .
Δηλαδή
 e   e .
x x
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   ln x, x   0,    είναι παραγωγίσιμη με

1
f  x  για κάθε x   0,    .
x
Δηλαδή
 ln x  
1
.
x
1 1
Αν f  x   ln x, x  0, τότε f   x   για κάθε x  0 , και συνεπώς f   2   .
x 2

f  x   x4 , x 
και
g  x   lnx, x   0,    .
i) Να βρείτε την κλίση της f στο x1  1 .
ii) Να βρείτε την κλίση της g στο x2  4.
iii) Nα αποδείξετε ότι οι εφαπτόμενες των Cf και Cg στα σημεία
A  1, f  1  και B  4,g  4   είναι κάθετες μεταξύ τους.
Λύση
i) Έχουμε
Σημείωση
f   x    x 4   4x 3 για κάθε x  .
Άρα, η κλίση της f στο x1  1 είναι
f   1  4  1  4.
3   c   0
ii) Έχουμε   x   1
g  x    ln x   για κάθε x   0,   .
1
x
  x ν   νx ν 1 , ν   0, 1
Άρα, η κλίση της g στο x 2  4 είναι
1
g  4   .
4   x   2 1x , x  0
iii) Οι εφαπτομένες  ε1  και  ε 2  των Cf
και Cg στα σημεία A  1, f  1  και   ημx   συνx
B  4, g  4   έχουν αντίστοιχα συντελεστές
  συνx   ημx
διεύθυνσης
1
λ1  f   1  4 και λ 2  f   4   .   ex   ex
4
  ln x   .
1 1
λ1  λ 2   4    1
4 x
 ε1    ε2  .

 x2 , x  0
f  x  
 ημx , x  0.
Nα βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης f.
Λύση
 Για κάθε x  0 έχουμε Μεθοδολογία
Βρίσκουμε την f   x  σε κα-
   2x.
f  x   x2
θένα από τα ανοικτά διαστή-
 Για κάθε x  0 έχουμε ματα του πεδίου ορισμού της.
Σε σημεία αλλαγής του τύπου
f   x    ημx   συνx.
της εξετάζουμε την παραγωγι-
 Εξετάζουμε αν η f είναι παραγωγίσιμη σιμότητα της f με τη βοήθεια
στο σημείο x 0  0. Έχουμε του ορισμού.
f  x   f 0 x2
lim  lim  lim x  0
x 0 x 0 x 0 x x 0
και
f  x   f  0 ημx
lim  lim  1  0.
x 0 x 0 x 0 x
Επομένως, η f δεν είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0 .

*
Tελικά η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο με
 2x , x  0
f  x   .
 συνx, x  0
19. Nα αποδείξετε ότι δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής παράστασης

της συνάρτησης
f  x   x4 , x 
στα οποία οι εφαπτόμενες ευθείες να είναι μεταξύ τους παράλληλες.

Λύση
Έχουμε
f   x    x 4   4x 3 για κάθε x  .
Υποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχουν σημεία Α  x1 , f  x1   και B  x 2 , f  x 2  
της γραφικής παράστασης της f στα οποία οι εφαπτόμενες ευθείες της είναι μεταξύ
τους παράλληλες. Οπότε
f   x1   f   x 2 
4x13  4x 32  x13  x 32  x1  x 2
πράγμα άτοπο, αφού τα σημεία Α και Β δεν ταυτίζονται. Άρα, δεν υπάρχουν σημεία
της γραφικής παράστασης της f στα οποία οι εφαπτόμενες ευθείες να είναι μεταξύ τους
παράλληλες.

f  x   x2 , x 
και το σημείο A  ξ, f  ξ   , ξ  0 της γραφικής της παράστασης. Να
αποδείξετε ότι η ευθεία που διέρχεται από τα σημεία

A  ξ, f  ξ   , ξ  0 και Β 0,  ξ 2
 εφάπτεται στη γραφική παράσταση
της f στο σημείο Α.
Λύση
Έχουμε
y
f   x    x 2   2x για κάθε x  . Cf
Αρκεί να αποδείξουμε ότι η ευθεία ε που A  ξ, f  ξ  
εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f στο
σημείο Α  ξ, f  ξ   διέρχεται από το σημείο
O x
B  0,  ξ 2  .
Όμως, η εξίσωση της εφαπτομένης  ε  είναι: B  0,  ξ 2 

ε
y  f  ξ   f   ξ  x  ξ  Μεθοδολογία
 y  ξ  2ξ  x  ξ 
2
Για να αποδείξουμε ότι η
 y  ξ  2ξx  2ξ
2 2 ευθεία ΑΒ εφάπτεται στη Cf
 y  2ξx  ξ 2 . στο σημείο Α, αρκεί να απο-
δείξουμε ότι η εφαπτομένη
Παρατηρούμε ότι οι συντεταγμένες  0,  ξ 
2
του
 ε  της Cf στο σημείο Α
σημείου Β επαληθεύουν την παραπάνω εξίσωση,
αφού ισχύει ταυτίζεται με την ευθεία ΑΒ,
δηλαδή ότι η ευθεία  ε 
ξ 2  2ξ  0  ξ 2 .
διέρχεται από το σημείο Β.
Άρα, η ευθεία ε διέρχεται από το σημείο
Β  0,  ξ 2  .

f  x   x3 για κάθε x  .
Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της γραφικής
παράστασης της f η οποία άγεται από το σημείο A  0,  2  .
Λύση
Έστω Μ  x 0 ,f  x 0   το σημείο επαφής

y
της ζητούμενης ευθείας (ε). Έχουμε (ε)
f  x   x    3x
3  2
για κάθε xx ΅ ..
Μ  x 0 ,f  x 0  
Άρα, O
x
f   x 0   3x 02 . Α  0,  2 
Η εφαπτομένη (ε) έχει εξίσωση Cf
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0 
δηλαδή
y  x30  3x 02  x  x 0  .
Η ευθεία (ε) διέρχεται από το σημείο Μεθοδολογία

Α  0,  2  αν και μόνο αν ισχύει η σχέση Για να βρούμε την εξίσωση της εφα-
πτομένης  ε  της γραφικής παράτασης
2  x30  3x 02  0  x 0 
μιας παραγωγίσιμης συνάρτησης f,
δηλαδή
αρκεί να βρούμε τις συντεταγμένες
2x 30  2  x 0  1 .  x0 ,f  x 0  του σημείου επαφής Μ.
Επομένως, η ζητούμενη ευθεία  ε  έχει Επομένως το πρόβλημα ανάγεται στην
εξίσωση εύρεση ενός και μόνο αγνώστου x 0 .
y  1  3  x  1 Αυτός θα προκύψει από την απαίτηση η

ευθεία  ε  με εξίσωση
και τελικά
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0 
y  3x  2.
να ικανοποιεί τις δοθείσες συνθήκες.
22. Έστω συνάρτηση f :  0, 2  ηείναι

οποία είναι παραγωγίσιμη με
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0  .
συνεχή παράγωγο και τέτοια, ώστε
f   0   f   2  0 , f   0   0 και f   2   0.
Να αποδείξετε ότι υπάρχει x0   0, 2  τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της

Cf στο σημείο της M  x0 , f  x0   να είναι παράλληλη στον άξονα xx.
Λύση
Αρκεί να αποδείξουμε ότι υπάρχει x 0   0, 2  Σχόλιο
τέτοιος, ώστε f   x 0   0. Έχουμε Είναι φανερό ότι δεν μπο-
ρούμε να εφαρμόσουμε το
f   x   f   0 f x
f   0   0  lim  0  lim  0. θεώρημα του Bolzano για
x 0 x 0 x 0 x τη συνάρτηση f  στο διά-
Οπότε,
στημα  0, 2 . Εξετάζουμε
f  x 
 0 κοντά στο 0. λοιπόν μήπως μπορούμε να
x
το εφαρμόσουμε για την
Και επειδή x   0, 2 συμπεραίνουμε ότι
ίδια συνάρτηση σε κάποιο
f   x   0 κοντά στο 0. (1) διάστημα  x1 , x 2    0, 2  .
Επίσης,
f   x   f   2 f x
f   2   0  lim  0  lim  0.
x 2 x2 x 2 x2
Οπότε,
f  x 
 0 κοντά στο 2.
x2
Και επειδή x  0, 2  συμπεραίνουμε ότι x  2  0 και συνεπώς
f   x   0 κοντά στο 2. (2)
Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει ότι υπάρχουν x1 , x 2   0, 2  με x1  x 2 τέτοιοι,
ώστε
f   x1   0 και f   x 2   0 .
Παρατηρούμε λοιπόν ότι η συνάρτηση f  είναι
συνεχής στο διάστημα  0, 2 άρα, και στο 0 x1 x2 2
διάστημα  x1 , x 2  με f   x1  f   x 2   0 . Άρα,
σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano υπάρχει x0
x 0   x1 , x 2    0, 2  τέτοιο, ώστε f   x 0   0.
23. Έστω μια παραγωγίσιμη συνάρτηση f : *  τέτοια, ώστε:

f  x
f   x 
για κάθε x  * .
x
i) Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει εφαπτομένη της Cf που να
διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
ii) Αν επιπλέον η συνάρτηση f  είναι συνεχής και η εφαπτομένη
της Cf στο σημείο Μ  1,f 1  διέρχεται από το σημείο Α  0, 1
α) f  1  f 1  1
f  x
β) f   x   0 για κάθε x   0,    .
x
Λύση
i) Έστω ότι υπάρχει εφαπτομένη  ε  της Cf , σε κάποιο σημείο Μ  x 0 ,f  x 0  
αυτής, η οποία διέρχεται από την αρχή των αξόνων. Επειδή η  ε  έχει εξίσωση
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0 
συμπεραίνουμε ότι ισχύει η σχέση
0  f  x 0   f   x 0  0  x 0  ,
δηλαδή
f  x0   f   x0  x0
και τελικά
f  x0 
f   x0   , αφού x 0  0.
x0
Η τελευταία όμως ισότητα είναι αδύνατη αφού από την υπόθεση ισχύει η σχέση
f x
f  x 
για κάθε x  *.
x
Άρα, δεν υπάρχει εφαπτομένη της Cf που να διέρχεται από την αρχή των
αξόνων.
ii) α) Η εφαπτομένη  ζ  της Cf στο σημείο Μ 1, f 1  έχει εξίσωση

y  f 1  f  1   x  1 .
Επειδή η ευθεία  ζ  διέρχεται από το σημείο Α  0, 1 ισχύει η σχέση
1  f 1  f  1   0  1  1  f 1  f  1  f  1  f 1  1.
β) Θεωρούμε τη συνάρτηση
f x
g  x  f x 
, x   0,    .
x
Η συνάρτηση g είναι συνεχής, ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων, στο
διάστημα  0,    και δεν μηδενίζεται σ’ αυτό. Επομένως, η g διατηρεί
πρόσημο στο  0,    . Και επειδή
g 1  f  1  f 1  1  0 ,
g  x   0 για κάθε x   0,    .
Δηλαδή,
f x
f  x    0 για κάθε x   0,    .
x
25. Να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης f στο σημείο x 0 όταν:

π
i) f  x   x5 , x0  1 ii) f  x   ημx, x 0 
3
iii) f  x   ex , x0  0 iv) f  x   ln x, x 0  1.
26. Να βρείτε, όπου ορίζεται, την παράγωγο των συναρτήσεων:


x , x  1
3
x , x  0
i) f    2
x  ii) f x   .
x , x  1
 ημx , x  0

f  x   ex για κάθε x  .
i) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο της A  0, f  0   .

ex  1
lim  1.
x 0 x
28. Έστω συνάρτηση f :  , για την οπoία ισχύουν οι σχέσεις

f  x  y   f  x   f  y  για κάθε x, y 
και
f x 1
lim  2.
x 0 x
i) Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη με

f   x   2f  x  για κάθε x  .
ii) Aν επιπλέον ισχύει f  0   0, να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της
Cf στο σημείο της με τετμημένη x 0  0.

f  x  y   f  x   f  y   2xy για κάθε x, y 
και
f x
lim  4.
x 0 x
i) f  0   0
ii) f   0   4
iii) f   x   2x  4 για κάθε x  .
30. Έστω συνάρτηση f :  α,β   η οποία είναι γνησίως αύξουσα και παραγω-
γίσιμη. Να αποδείξετε ότι
f   x   0 για κάθε x   α, β  .
31. Δίνεται συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 και τέ-

τοια, ώστε
f  x   ημx για κάθε x  .
i) f  0   0 ii) f   0   1.
32. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε

f  0  f 1 και
f  x   f  y
f  x    x  y
2
για κάθε x, y  με x  y .
xy
i) η συνάρτηση f  είναι συνεχής
ii) f   0   1
iii) f  1  1
iv) η εξίσωση f   x   x 2  x  1 έχει μία τουλάχιστον πραγματική ρίζα.
33. Έστω συναρτήσεις f ,g :  τέτοιες, ώστε:

 f  x   f  y    x  y  g  x  y  για κάθε x, y 
 δεν υπάρχει το όριο lim g  h 
h 0
 lim h  g  h   0.

h 0
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παντού συνεχής και πουθενά παραγω-
γίσιμη.
34. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της
συνάρτησης
f  x   x, x  0
η οποία άγεται από το σημείο A  1, 0  .

f  x   x3 για κάθε xx
΅ .
και η ευθεία ε: y  λx  2 η οποία εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f.
i) Nα αποδείξετε ότι λ  3 και να βρείτε τις συντεταγμένες του σημείου
επαφής Α της  ε  με την Cf .
ii) Να αποδείξετε ότι η ευθεία  ε  έχει και δεύτερο κοινό σημείο με την Cf .
36. Αν η ευθεία  ε  με εξίσωση y  4x  1 εφάπτεται στη γραφική παράσταση

μιας παραγωγίσιμης συνάρτησης f στο σημείο Α  0, f  0   να βρείτε τα όρια:
f x 1
x 0 x 0 x
f  x  συνx  1
iii) lim .
x 0 x
37. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη με συνεχή παράγωγο

και τέτοια, ώστε
f  0   1 και f  2  2f   2  .
i) η εξίσωση f  x   xf   x   0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα  0, 2 
ii) υπάρχει εφαπτομένη της Cf που διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
Κανόνες Παραγώγισης
Θεώρημα 1 (Παράγωγος αθροίσματος)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε κάποιο σημείο x 0 , τότε η συνάρτηση

f  g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με
 f  g   x 0   f   x0   g  x0  .
Απόδειξη
Κοντά στο x 0 έχουμε

 f  g  x    f  g   x 0  f  x   g  x   f x0   g x0 

x  x0 x  x0
f  x   f  x0  g  x   g  x0 
 
x  x0 x  x0
Και επειδή οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x 0 , συμπεραίνουμε ότι
 f  g  x    f  g   x 0  f  x   f  x0  g  x   g x0 
lim  lim  lim
x x0 x  x0 x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
 f   x 0   g  x 0 
Δηλαδή, η συνάρτηση f  g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με
 f  g   x 0   f   x 0   g  x 0  .
Θεώρημα 2 (Παράγωγος αθροίσματος)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ, τότε ισχύει

 f  g   x   f   x   g  x  για κάθε x  Δ .
 Το παραπάνω θεώρημα γενικεύεται για περισσότερες από δύο συναρτήσεις.

Δηλαδή, αν οι συναρτήσεις f1 , f 2 , ..., f k είναι παραγωγίσιμες στο Δ, τότε ισχύει
 f1  f2  ...  f k   x   f1  x   f 2  x   ...  f k  x  για κάθε x  Δ.

Διαφορικός Λογισμός – Κανόνες Παραγώγισης 375
x 3
 ημx  συνx  2   x 3    ημx    συνx    2 
  
 3x 2  συνx  ημx.
Θεώρημα 1 (Παράγωγος γινομένου)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα σημείο x 0 , τότε η συνάρτηση

f  g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 με
 f  g   x0   f   x0  g  x0   f  x0  g  x0  .
Θεώρημα 2 (Παράγωγος γινομένου)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ, τότε ισχύει

 f  g   x   f   x  g  x   f  x  g  x  για κάθε x  Δ.
 x  ln x    x  ln x  x  ln x   1  ln x  x 
1
 ln x  1.
x
 Το παραπάνω θεώρημα γενικεύεται για περισσότερες από δύο συναρτήσεις. Έτσι,
αν οι συναρτήσεις f, g, h είναι παραγωγίσιμες στο Δ, τότε ισχύει
 f  x  g  x  h  x     f  x  g  x    h  x 
  f  x  g  x    h  x    f  x  g  x    h   x 
 f   x  g  x   f  x  g  x    h  x   f  x  g  x  h   x 
 f   x  g  x  h  x   f  x  g  x  h  x   f  x  g  x  h   x .
x 2
 ημx  ex   x 2   ημx  ex  x 2   ημx   e x  x 2  ημx  e x 
    
 2x  ημx  e  x  συνx  e  x  ημx  e .
x 2 x 2 x
Πρόταση
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και c  , τότε
 cf  x    cf   x  .
Απόδειξη
Έχουμε
 cf  x     c   f  x   c  f  x    0  f  x   cf   x 
 cf   x  για κάθε x  Δ.
 4x   4  x   4  5x
5 5 4
 20x 4 .
Θεώρημα 1 (Παράγωγος πηλίκου)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε κάποιο σημείο x 0 με g  x 0   0 ,

f
τότε η συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη στο x 0 και ισχύει
g
 f  f   x0  g  x0   f  x0  g  x0 
   x0   .
 g  x0  
2
g
Θεώρημα 2 (Παράγωγος πηλίκου)
Αν δύο συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ και ισχύει

g  x   0 για κάθε x  Δ
τότε
 f  f   x  g  x   f  x  g  x 
   x  για κάθε x  Δ.
 g  x  
2
g
1
   x  ln x   x   x  ln x  1
 ln x   ln x  x 1  ln x
     για κάθε x  0.
 x 
2 2
x x x2
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   x  ν , x  *
, όπου ν  *
είναι παραγωγίσιμη με
f   x    ν x  ν 1 για κάθε x  *
.
Δηλαδή,
 x    νx
ν  ν 1
.
Απόδειξη
Για κάθε x  *
έχουμε
ν 
  1
 ν
 1  x  1  x  
 νx ν 1
x 
ν
 ν      νx  ν 1.
ν 2
 
2ν
x  x x
 x   3x
3 31
 3x 4 για κάθε x  0.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   εφx, x   x συνx  0 είναι παραγωγίσιμη με
 x συνx  0 .
1
f  x  για κάθε x 
συν 2 x
Δηλαδή,
 εφx  
1
.
συν 2 x
Απόδειξη
Για κάθε x   x συνx  0 έχουμε
 
 ημx   ημx   συνx  ημx   συνx  συνx  συνx  ημx   ημx 
 εφx     
 συν  συν 2 x συν 2 x
συν 2 x  ημ 2 x 1
  .
συν x2
συν 2 x
 Ισχύει
συν 2 x  ημ 2 x
2
 ημx 
 εφx  
1
 1    1  εφ x.
2
συν x συν x  συνx 

2 2
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   σφx, x   x ημx  0 είναι παραγωγίσιμη με
 x ημx  0 .
1
f  x   για κάθε x 
ημ 2 x
Δηλαδή,
 σφx   
1
.
ημ 2 x
 Ισχύει
2
ημ 2 x  συν 2 x  συνx 
 σφx    2 
1
 1     1  σφ x.
2
ημ x ημ x  ημx 
2
Θεώρημα 1 (Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης)
Αν μία συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη σε κάποιο σημείο x 0 και μια συνάρτηση f είναι
παραγωγίσιμη στο g  x 0  , τότε η συνάρτηση fog είναι παραγωγίσιμη στο x 0 και ισχύει
 fog   x   f   g  x    g  x  .
0 0 0
Θεώρημα 2 (Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης)
Αν μία συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και η f είναι πα-

ραγωγίσιμη στο g  Δ  , τότε η συνάρτηση fog είναι παραγωγίσιμη στο Δ και ισχύει
 

f  g  x    f   g  x    g  x  για κάθε x  Δ.
 e   e   2x   2e
2x 2x 2x
.
 Ο τύπος της παραπάνω πρότασης, θέτοντας u  g  x  γράφεται

 f  u   f   u   u .
Με βάση τον συμβολισμό του Leibniz, θέτοντας y  f  u  και u  g  x  ,
προκύπτει ο τύπος
dy dy du
 
dx du dx
που είναι γνωστός ως κανόνας της αλυσίδας.
dy
 Το σύμβολο δεν είναι πηλίκο, παρόλο που στον κανόνα της αλυσίδας συ-
dx
μπεριφέρεται ως πηλίκο, και αυτό μας βοηθά στην απομνημόνευση του κανόνα.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   x α , όπου α   , είναι παραγωγίσιμη στο διάστημα  0,   

και ισχύει
f   x   αx α 1 για κάθε x   0,    .
Δηλαδή,

 
xα  αxα 1 .
Απόδειξη
Έχουμε α
f  x   x α  eln x  eαln x για κάθε x   0,    .
Οπότε, θέτοντας u  αln x παίρνουμε
f   x   eu   eu  u   eα ln x   α ln x 
 
1 α
 eα ln x  α   x α   αx α 1 για κάθε x   0,    .
x x
 Αποδεικνύεται ότι για α  1 η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη και στο σημείο

x 0  0 με f   0   0.
 x  
2
2x 2 1
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   α x , όπου α  0 , είναι παραγωγίσιμη στο και ισχύει

f   x   α x ln α για κάθε x   0,    .
Δηλαδή,
 α   α
x x
lnα.
Απόδειξη
Έχουμε
x
f  x   α x  eln α  e x ln α για κάθε x  .
Οπότε, θέτοντας u  x ln α παίρνουμε
f   x   eu   eu  u 
 
 e x ln α   x ln α 
 e x ln α  ln α   x 
 α x ln α για κάθε x  .
 2   2
x x
ln 2 για κάθε x  0.
Πρόταση
Η συνάρτηση f  x   ln x είναι παραγωγίσιμη στο  * και ισχύει

1
f x  για κάθε x   *.
x
Δηλαδή,
 ln x   x .
1
Απόδειξη
Έχουμε
 Αν x  0, τότε
 ln x    ln x   1x .
 Αν x  0, τότε
ln x  ln   x  ,
οπότε θέτοντας u   x έχουμε
 ln x    ln   x     ln u 
1 1
  u     x 
u x
1 1
   1  .
x x
Επομένως,
 ln x   1x για κάθε x  *.
Πρόταση
Με βάση τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη
και οι αναφερόμενες παραστάσεις έχουν νόημα, τότε έχουμε
  f  x    α f  x 

α α 1
 f x
 1  f  x
     2
 f x  f x
f  x
  
f x  , f x  0
2 f x
  ημf  x   συνf  x   f   x 
  συνf  x   ημf  x   f   x 

f  x
  εφf  x    συν f 2
x
f x
  σφf  x     ημ f 2
x
  e   e
f x f x
 f x 
 α   α
f x f x
 ln α  f   x 
f  x
  ln f  x    f
x
  ln f  x    ffxx
24. Να βρείτε τις παραγώγους των συναρτήσεων:

1
i) f  x   x2  , x  * ii) f  x   xex , x 
x
ημx
iii) f  x   , x * iv) f  x   x2  1, x  .
x
Λύση
 1    1 
i) f  x    x2     x2     Σημείωση
 x x
Ισχύουν οι κανόνες παραγώγισης:
1
 2x  2 για κάθε x  0 .
x   f  g   x   f   x   g  x 
 
ii) f   x    xex    x  ex  x  e x    f  g   x   f   x  g  x   f  x  g  x 
 1ex  xex
 ex 1  x  για κάθε x  .   cf  x   cf   x  , c σταθερό
 ημx   f  f   x  g  x   f  x  g  x 
iii) f   x        x 
 x  g g  x  
2
 ημx  x   ημx    x 

x2
  f  g  x   f   g  x   g  x 
xσυνx  ημx
 για κάθε x  0 .
x2
iv) f   x    x2  1 

1
x 2
1
2 x 12
2x

2 x2  1
x
 για κάθε x  .
x2  1

f  x   xln x  4 για κάθε x  0.
Nα βρείτε τις παραγώγους:
i) f  1   ii) f 1     iii) f   2  .
Λύση
i) Έχουμε
f   x    x ln x  4    x ln x    4  Μεθοδολογία
Είναι η παράγωγος της
  x  ln x  x  ln x   0
συνάρτησης f  x  στο 1.
1 Βρίσκουμε λοιπόν τη συ-
 1  ln x  x   ln x  1 για κάθε x  0.
x νάρτηση f   x  και στη συ-
Επομένως, νέχεια θέτουμε όπου x το 1.
f  1  ln1  1  1.
ii) Πρόκειται για την παράγωγο της σταθερής Παρατήρηση

συνάρτησης Είναι η παράγωγος της
φ  x   f 1  4. σταθερής συνάρτησης
Άρα, φ  x   f 1 στο x.
 f 1   4  0. Άρα,

 f 1   0.

iii) Στο ερώτημα i) αποδείξαμε ότι Σχόλιο

f   x   ln x  1 για κάθε x  0. Βρίσκουμε τη συνάρτηση
f   x  δηλαδή την πα-
Eπομένως, ράγωγο της συνάρτησης
f   x    ln x  1   ln x   1 f   x  . Στη συνέχεια θέτου-
1 1 με στον τύπο της f   x 
  0  για κάθε x  0.
x x όπου x το 2.
Άρα,
1
f   2   .
2

f  x   x5  x για κάθε x  .
i) Να βρείτε τη συνάρτηση f    x  .
ii) Να βρείτε τη συνάρτηση  f   x   .

iii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι περιττή.
iv) Nα αποδείξετε ότι για κάθε x  ισχύει η σχέση
f  x  h   f  x  h 
lim  10x4  2 .
h0 h
Λύση
i) Έχουμε Παρατήρηση
Η συνάρτηση f   x  είναι η πα-

f   x   x5  x  ράγωγος της συνάρτησης f  x 
 5x 4  1 για κάθε x  . στο x. Βρίσκουμε λοιπόν τη
Άρα, συνάρτηση f   x  και στη
f   x   5  x   1 συνέχεια θέτουμε όπου x το x.
4
 5x 4  1 για κάθε x  .
ii) α΄ τρόπος: Παρατήρηση

Ισχύει Η συνάρτηση  f  x   είναι η
 f  x   f   x    x  για κάθε x  . παράγωγος της συνάρτησης
Όμως, από το ερώτημα i) έχουμε φ  x   f  x  στο x.

Για να τη βρούμε εφαρμόζουμε
f   x   5x 4  1 για κάθε x  . τον κανόνα παραγώγισης
σύνθετης συνάρτησης
Επομένως,
 f  x   5x 4  1   1  f  g  x   f   g  x   g  x 
 5x 4  1 για κάθε x  .
β΄ τρόπος:
Έχουμε
f  x    x    x 
5
 x5  x για κάθε x  .

Άρα,
 f  x    x 5
 x 
 5x 4  1 για κάθε x  .
iii) Έχουμε
f  x    x    x 
5
 x5  x
 f  x  για κάθε x  .
Άρα, η συνάρτηση f είναι περιττή.
iv) Για κάθε x  έχουμε

f  x  h   f  x  h 
lim
h 0 h
iii) f  x  h   f  x   f  x  h   f  x 
 lim
h 0 h
f x  h  f x f  x  h   f  x 
 lim + lim
h 0 h h 0 h
 f   x   f   x 
i)
  5x 4  1   5x 4  1  10x 4  2 .
27. Δίνεται η συνάρτηση f : 1,    με τύπο

f  x   x  1 για κάθε x  1.
i) Να βρείτε την παράγωγο των συναρτήσεων:
α) f  x  β) g  x   ln  f  x   , x  1.
ii) Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παρά-
στασης της συνάρτησης g στο σημείο Α  2,g  2   .
Λύση
i) α) Έχουμε
Df  1,    .
Το πεδίο ορισμού της f είναι
Η f είναι παραγωγίσιμη στο διάστημα το διάστημα 1,    . Βρί-
1,    με σκουμε την f   x  στο ανοι-
 x  1 κτό διάστημα 1,    εφαρ-
f x   
x 1  2 x 1 μόζοντας τους κανόνες παρα-
1
 για κάθε x  1. γώγισης. Στη συνέχεια εξετά-
2 x 1 ζουμε την παραγωγισιμότητα
Εξετάζουμε αν η f είναι παραγωγίσι- της f στο σημείο x 0  1 με τη
μη στο x 0  1 . βοήθεια του ορισμού.
f  x   f 1 x 1 1
lim  lim  lim   ,
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1 x 1
αφού
lim x  1  0 και x  1  0 για κάθε x  1.
x 1
Άρα, η συνάρτηση f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 και τελικά είναι

παραγωγίσιμη στο 1,    με
1
f x  , x  1.
2 x 1
β) Έχουμε
g  x   ln  f  x    ln  
x  1 για κάθε x  1.
Η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη, ως σύνθεση παραγωγίσιμων συναρτή-

σεων με


g  x   ln  f  x    1
f x
 f   x  για κάθε x  1.
Όμως, στο προηγούμενο ερώτημα αποδείξαμε ότι

1
f  x  για κάθε x  1.
2 x 1
Επομένως,
1 1 1
g  x     για κάθε x  1 .
x 1 2 x 1 2  x  1
ii) Έχουμε
g  2   ln  1
1
 .
2  1  ln1  0
2  2  1 2
και g  2  
Άρα, η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης g στο σημείο

A  2, g  2   έχει εξίσωση
1 1
y  g  2  g  2   x  2  y  0   x  2   y  x  1.
2 2


f  x   x2  1 , x  . 
x
i) Να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης f .

ii) Να υπολογίσετε το όριο
x 
x
2
1 1
lim .
x0 x
Λύση
i) Παρατηρούμε ότι Μεθοδολογία
  Γνωρίζουμε ότι
x
f  x   x2  1  0 για κάθε x  .
θ  eln θ για κάθε θ  0 .
Επομένως, έχουμε
Μετασχηματίζουμε λοιπόν τον
 
 
x
x ln x 2 1 τύπο της f γράφοντας
f  x   x2  1 e
f x  e  , x 
ln f x
e

x ln x 2 1 
για κάθε x  . και στη συνέχεια αξιοποιούμε
Εφαρμόζοντας τον κανόνα παραγώγισης τον κανόνα παραγώγισης σύνθε-
σύνθετης συνάρτησης παίρνουμε της συνάρτησης.
 x ln  x 2 1  x ln  x 2 1
f  x    e

 e

 x ln   x  1 για κάθε
2
x .
Όμως,
 
x ln x 2 1
x 
x
e 2
1 για κάθε x  .
και
 x  1
 2
 x ln  x  1  1 ln  x  1  x x  1
2  2
2

 ln x 2  1   2x 2
x2  1
Άρα,
x  2x 2 
 
 x  1
 
f   x   x 2  1  ln x 2  1  2  για κάθε x  .
ii) Παρατηρούμε ότι το ζητούμενο όριο γράφεται
x 
x
1 1 f  x   f  0
2
lim  lim  f   0 .
x 0 x x 0 x0
Όμως, στο προηγούμενο ερώτημα αποδείξαμε ότι
x  2x 2 
   
f   x   x 2  1  l n x 2  1  2  για κάθε x  .
x  1

Επομένως,
0  20 
f   0    0  1  ln  0  1   0.
 0  1
x 
x
2
1 1
lim  0.
x 0 x
29. Να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης
f  x   3 x2 , x  .
Λύση
Παρατηρούμε ότι Παρατήρηση
 2
2
  x  , x  0
3 Οι συναρτήσεις
f x  x  x  
3
3 2
.
f  x   x 2 και gx  x 3
2 2
 3
 x , x0
3
 Για κάθε x  0 έχουμε δεν είναι ίσες, αφού δεν έχουν το

  ίδιο πεδίο ορισμού. Πράγματι,
3 
2 2
1
2
f   x      x      x     x 
3


 3
 Df  και Dg  0,    .
1
2 
2
   x   3
3
.
3 3 x
 Για κάθε x  0 έχουμε

 3  2 3 1 2  3
2 2 1
2
f  x    x   x  x  3 .

  3 3 3 x
 Εξετάζουμε αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0. Έχουμε
f  x   f 0
3
x2 1
lim  lim  lim 3  .
x 0 x 0 x 0 x x 0 x
Άρα, η f δεν είναι παραγωγίσιμη Σχόλιο

στο x 0  0 και τελικά είναι παρα- Η εύρεση της συνάρτησης f   x  για κάθε
γωγίσιμη στο * με x  0 μπορεί να γίνει και πιο απλά παρατη-
ρώντας ότι
 2
 3 3  x , x  0
1
f  x   3 x 2   x 2  3 για κάθε x  .
f  x    .
 2 , x0 Άρα,
 3 3 x  2 13  1 2 3
1
1
f   x     x     x    x 2  
2x
  3
3
3 x4
30. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  οι οποίες είναι παραγωγίσιμες

στο σημείο x0  1 και τέτοιες, ώστε
 f 
g  1  0 και    1  1.
g
i) f  1 g 1  f 1 g 1
1
ii) αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις f  1  g 1  1, τότε f  1  .
4
Λύση
i) Έχουμε
 f  f  1 g 1  f 1 g 1
  1  1   1.
g g 2 1
Και επειδή g 2 1  0 συμπεραίνουμε ότι
f  1 g 1  f 1 g 1  0  f  1 g 1  f 1 g 1 .
ii) Έχουμε
f  1  g 1  1 .
Οπότε, η σχέση
f  1 g 1  f 1 g 1
1
g 2 1
γράφεται
g 1  f 1
 1  g2 1  g 1  f 1  g2 1  g 1  f 1  0.
g2 1
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι ο πραγματικός αριθμός g 1 είναι ρίζα της δευτερο-
βάθμιας εξίσωσης x 2  x  f 1  0 . Επομένως, η τελευταία εξίσωση οφείλει να
έχει διακρίνουσα
1
Δ  0  1  4f 1  0  f 1  .
4
31. Έστω παραγωγίσιμη συνάρτηση f :  , για την οποία ισχύει η

σχέση
 
f x2  xf  x   x4  x3  x  1 για κάθε x  .
Να βρείτε:
xf  x   2
i) την τιμή f   1 ii) το όριο lim .
x1 x1
Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση παραγωγίζοντας παίρνουμε
   
f  x 2 x 2   x  f  x   xf   x   4x3  3x 2  1 για κάθε x  .
Δηλαδή,
 
f  x 2  2x  f  x   xf   x   4x 3  3x 2  1 για κάθε x  .
Θέτοντας στην τελευταία σχέση όπου x το 1 βρίσκουμε

f  1  2  f 1  f  1  8  3f  1  f 1  8 (1)
Επίσης, από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x το 1 βρίσκουμε
f 1  f 1  4  f 1  2.
Αντικαθιστώντας στη σχέση (1) παίρνουμε
3f  1  2  8  f  1  2.
ii) Αποδείξαμε ότι f  1  2. Δηλαδή,

f  x   f 1
lim 2
x 1 x 1
f x  2
lim  2,
x 1 x 1
αφού f 1  2. Θέτουμε
f x  2
 g  x  , x  1.
x 1
Επομένως,
f  x   2   x  1 g  x  για κάθε x  1
δηλαδή,
f  x    x  1 g  x   2 για κάθε x  1.
xf  x   2 x  x  1 g  x   2x  2
  xg  x   2 για κάθε x  1.
x 1 x 1
Άρα,
xf  x   2
lim  lim x  lim g  x   lim 2  1  2  2  4.
x 1 x 1 x 1 x 1 x 1
32. Έστω συνάρτηση f :  0,     η οποία είναι παραγωγίσιμη στο

σημείο x0  2. Να αποδείξετε ότι
f  x  ln x  f  2  ln 2 f  2
lim  f   2  ln 2  .
x 2 x2 2
Λύση
Θεωρούμε τη συνάρτηση Παρατήρηση

Παρατηρούμε ότι το ζητούμενο όριο
g  x   f  x  ln x, x  0.
είναι ίσο με g  2  όπου
Για όποια x   0,    η συνάρτηση f g  x   f  x  ln x, x  0.

είναι παραγωγίσιμη, η συνάρτηση g είναι Ο υπολογισμός του δεν χρειάζεται
να γίνει με τον ορισμό αλλά με τους
επίσης παραγωγίσιμη με
κανόνες παραγώγισης, αφού αυτοί
ισχύουν και σε σημείο.
g  x    f  x  ln x   f   x  ln x  f  x  ln x 
f x
 f   x  ln x  .
x
Και επειδή η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  2 , συμπεραίνουμε ότι το ίδιο ισχύει για
τη g και μάλιστα
f  2
g  2   f   2  ln 2  (1)
2
Όμως, σύμφωνα με τον ορισμό της παραγώγου έχουμε
g  x   g  2 f  x  ln x  f  2  ln 2
g  2   lim  lim (2)
x 2 x2 x 2 x2
f  x  ln x  f  2  ln 2 f  2
lim  f   2  ln 2  .
x 2 x2 2
33. Έστω συνάρτηση f :  0,   η οποία είναι παραγωγίσιμη και

 
f  x   f x2  3ln x  4 για κάθε x  0.
Να βρείτε:
i) την τιμή f  1
ii) την τιμή f   1
iii) την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο A  1, f 1  .
Λύση
i) Από τη δοθείσα σχέση θέτοντας όπου x το 1 βρίσκουμε
f 1  f 1  3ln1  4  2f 1  4  f 1  2.
ii) Aπό τη δοθείσα σχέση παραγωγίζοντας παίρνουμε
    1
f   x   f  x 2 x 2  3 για κάθε x  0
x
δηλαδή,
 
f   x   2xf  x 2 
3
x
Θέτοντας στην παραπάνω σχέση όπου x το 1 βρίσκουμε

f  1  2f  1  3  f  1  1.
iii) H ζητούμενη εξίσωση είναι

y  f 1  f  1 x  1  y  2  1 x  1  y  x  1.

f  x  g  x   ημx για κάθε x  .
i) αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x0  0 και
f  0   1, τότε η συνάρτηση g είναι επίσης παραγωγίσιμη στο
σημείο αυτό με g  0   1
ii) αν ισχύει f  0   g  0   0 , τότε μία τουλάχιστον από τις συναρ-
τήσεις f , g δεν είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x0  0 .
Λύση
i) Για όποια x  η f είναι παραγωγίσιμη και ισχύει η σχέση f  x   0, η
συνάρτηση
ημx
gx 
f x
είναι επίσης παραγωγίσιμη και ισχύει η σχέση
 συνx   f  x    ημx   f   x 
g  x   .
f  x  
2
Όμως, από την υπόθεση η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 και f  0   1  0.

Eπομένως, η συνάρτηση g είναι επίσης παραγωγίσιμη στο x 0  0 με
 συν0   f  0    ημ0   f   0  1  0
g  0     1.
f  0  
2
1
ii) Για όποια x  στα οποία οι f , g είναι παραγωγίσιμες από τη δοθείσα σχέση
παίρνουμε
f   x  g  x   f  x  g  x   συνx .
Αν υποθέσουμε ότι οι f και g είναι παραγωγίσιμες στο x 0  0, προκύπτει η
σχέση
f   0 g  0  f  0 g  0  συν0  0  0  1
που είναι αδύνατον. Άρα, μια τουλάχιστον από τις συναρτήσεις f ,g δεν είναι
παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0.
35. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη και

f  ημx   f  συνx   1  ημx  συνx για κάθε x  .
i) f   0   1
ii) η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
A  0, f  0   διέρχεται από το σημείο B  f  1 , 2  .
Λύση
i) Aπό τη δοθείσα σχέση παραγωγίζοντας παίρνουμε

f   ημx  ημx   f   συνx  συνx   0  συνx  ημx για κάθε x 
δηλαδή
f   ημx  συνx  f   συνx  ημx  συνx  ημx για κάθε x  .
Θέτοντας στην παραπάνω σχέση όπου x το 0 βρίσκουμε

f   0  1  f  1  0  1  0  f   0   1.
ii) H εφαπτομένη  ε  της Cf στο σημείο A  0,f  0   έχει εξίσωση
y  f  0  f   0 x  0  y  x  f  0 .
Αρκεί λοιπόν να αποδείξουμε ότι οι συντεταγμένες του σημείου B  f 1 , 2 

επαληθεύουν την παραπάνω εξίσωση, δηλαδή ότι
2  f 1  f  0  .
Προς τούτο, θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x το 0. Οπότε, παίρνουμε
f  0  f 1  1  0  1
δηλαδή
f  0   f 1  2
που είναι η ζητούμενη σχέση.

f  x   x3  2x2 για κάθε x 
και η ευθεία  ε  με εξίσωση y  x. Να αποδείξετε ότι:
i) η ευθεία  ε  έχει ακριβώς δύο κοινά σημεία με τη Cf
ii) η ευθεία  ε  εφάπτεται στη Cf σε ένα από τα παραπάνω σημεία.
Λύση
i) Η εξίσωση f  x   x ισοδύναμα γράφεται Σχόλιο
Αρκεί να αποδείξουμε ότι
x 3  2x 2   x  x 3  2x 2  x  0
η εξίσωση

 x x 2  2x  1  0  f  x   x
 x  x  1  0 έχει ακριβώς δύο πραγμα-
2
τικές ρίζες.
 x  0 ή x  1.
Επομένως, η ευθεία  ε  έχει ακριβώς δύο κοινά σημεία με την Cf . Τα σημεία
Ο  0,0  και Α 1,  1 .
ii) Έχουμε
f   x   3x 2  4x για κάθε x  .
Άρα, A  x 0 , y0 
f   0  0  1 (ε)
και Cf
f  1  1.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι η κλίση της Μεθοδολογία
Cf στο Α είναι ίση με την κλίση της Για να αποδείξουμε ότι η ευθεία  ε 
 ε  . Άρα, η ευθεία  ε  εφάπτεται στη με εξίσωση y  λx  β εφάπτεται στη
Cf μόνο στο σημείο Α 1,  1 . γραφική παράσταση μιας παραγωγί-
σιμης συνάρτησης f, στο κοινό τους
σημείο Α  x 0 , y0  , αρκεί να αποδεί-
ξουμε ότι η κλίση της είναι ίση με
την κλίση της Cf στο Α, δηλαδή ότι
λ  f   x0 .

g  x   x3 , x 
και
f  x   x2  x  2, x  .
i) Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cg στο σημείο
Α  1, 1 .
ii) Να αποδείξετε ότι η ευθεία  ε  εφάπτεται και στη Cf .
Λύση
i) Έχουμε ε
Cg
g  x   3x για κάθε x 
2
.
Cf 4  Μ  x0 , f  x0 
Άρα, η εφαπτομένη  ε  της Cg στο ση-

μείο Α 1, 1 έχει εξίσωση
1 A 1, 1
y  g 1  g 1 x  1  y  3x  2.
O
1 2

f   x   2x  1 για κάθε x  . Για να αποδείξουμε ότι η ευθεία
Για να αποδείξουμε ότι η ευθεία ε  ε  με εξίσωση
εφάπτεται της Cf , αρκεί να αποδείξουμε y  λx  β
ότι υπάρχει σημείο Μ  x 0 ,f  x 0   της εφάπτεται στη γραφική παρά-
σταση μιας παραγωγίσιμης συ-
Cf τέτοιο, ώστε η εφαπτόμενη της Cf στο νάρτησης f, αρκεί να αποδεί-
Μ, δηλαδή η ευθεία με εξίσωση ξουμε ότι υπάρχει ένα τουλάχι-
στον σημείο Μ  x 0 ,f  x 0  της Cf
y  f (x 0 )  f (x 0 )  x  x 0 
τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της
ή ισοδύναμα Cf στο Μ, δηλαδή η ευθεία με
y  f (x 0 )  x  f (x 0 )  x 0f (x 0 ) εξίσωση
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0 
να συμπίπτει με την ευθεία ε που έχει
να συμπίπτει με την  ε  .
εξίσωση y  3x  2.
Δηλαδή, αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει x 0  Σημείωση

Οι ευθείες ε1 :y  α1x  β1
και ε 2 :y  α2 x  β2 συμπί-
 f (x 0 )  3 πτουν (ταυτίζονται) αν και

 f (x 0 )  x 0 f (x 0 )  2 μόνο αν
α1  α2 και β1  β2 .
 f (x 0 )  3  2x 0  1  3
 x 0  2

  2  2
 f (x 0 )  3x 0  2  x 0  x 0  2  3x 0  2 
  x 0  4x 0  4  0.
Τελικά, x 0  2. Επομένως, η ευθεία ε εφάπτεται στη γραφική παράσταση

της f στο σημείο M  2, f  2   , δηλαδή στο σημείο M  2, 4  .
f  x   x3  1 για κάθε x  .
Η ευθεία  ε  με εξίσωση y  λx  1 , όπου λ ένας σταθερός πραγμα-
τικός αριθμός, εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f. Να αποδεί-
ξετε ότι:
i) λ  3 και να βρείτε τις συντεταγμένες του σημείου επαφής
ii) η ευθεία  ε  έχει και δεύτερο κοινό σημείο με τη Cf .
Λύση
i) Έχουμε
 

f   x   x 3  1  3x 2 για κάθε x  . (ε)
Η ευθεία ε με εξίσωση y  λx  1 Cf Μ  x 0 ,f  x 0  
εφάπτεται στη Cf αν και μόνο αν υπάρχει
σημείο Μ  x 0 ,f  x 0   τέτοιο, ώστε η εφαπτο-
μένη της Cf στο Μ, δηλαδή η ευθεία με εξί-
σωση Η ευθεία  ε  εφάπτεται στη Cf
y  f (x 0 )  f (x 0 )  x  x 0  αν και μόνο αν συμπίπτει με την
ή ισοδύναμα εφαπτομένη της Cf σε κάποιο
y  f (x 0 )  x  f (x 0 )  x 0f (x 0 ) σημείο της Μ  x 0 ,f  x 0   .

να συμπίπτει με την ευθεία  ε  . Δηλαδή, αν και μόνο αν υπάρχει x 0  τέτοιο,
ώστε
f   x 0   λ
 f   x 0   λ

 
f  x 0   x 0 f΄ x 0   1
 f  x 0   λx 0  1

3x 02  λ 
λ  3x 0
2
  3
 x 0  1  λx 0  1  x 0  1  3x 0  1
3 3


λ  3x 0
2
λ  3
 3 
2x 0  2
  x 0  1.
Άρα, η ευθεία  ε  εφάπτεται στη Cf , αν και μόνο αν λ  3.

Το σημείο επαφής είναι το M 1, f 1  , δηλαδή το σημείο M 1, 2  .
ii) Από το ερώτημα i) προκύπτει ότι η ευθεία  ε  έχει εξίσωση y  3x  1. Oι

τετμημένες των κοινών σημείων της  ε  με την Cf είναι οι ρίζες της εξίσωσης
f  x   3x  1  x3  1  3x  1  x3  3x  2  0.
Eφαρμόζοντας μεθόδους παραγοντοποίησης, γνωρί-

y
ζοντας μάλιστα ότι μια ρίζα είναι το x 0  1, η τε-
ε
λευταία εξίσωση ισοδύναμα γράφεται
 x  1   x  2  0
2
Μ 1, 2 
δηλαδή O x
x  1 (διπλή ρίζα) ή x  2. Cf

Άρα, η ευθεία  ε  , έχει εκτός από το σημείο επαφής
Μ 1, 2  , και δεύτερο κοινό σημείο με τη Cf . Το Ν  2,  7 
σημείο αυτό είναι το Ν  2,  7  .

f  x   lnx  α, x   0,   
και
g  x   x2  βx, x  .
i) Να βρείτε τους α,β  έτσι, ώστε οι γραφικές παραστάσεις των
συναρτήσεων f και g να έχουν κοινή εφαπτομένη στο σημείο με
τετμημένη x0  1.
ii) Για α  0 και β  1, να εξετάσετε αν οι γραφικές παραστάσεις
των f και g έχουν κοινό σημείο στο οποίο οι εφαπτόμενες είναι
κάθετες μεταξύ τους.
Λύση
i) Έχουμε
(ε)
f   x    ln x  α  
1 Cg
για κάθε x  0
x
και Cf
A  x 0 , y0 
  
g  x   x 2  βx  2x  β για κάθε x  .
Οι Cf , Cg έχουν κοινή εφαπτομένη στο
σημείο Μ  x 0 , y0  ακριβώς τότε, όταν
ισχύουν οι σχέσεις Παρατήρηση
f 1  g 1 Οι γραφικές παραστάσεις δύο
και παραγωγίσιμων συναρτήσεων f,
g έχουν κοινή εφαπτομένη στο
f  1  g 1 .
σημείο Μ  x 0 , y0  αν και μόνο
Δηλαδή,
αν το Μ είναι κοινό σημείο των
ln1  α  1  β Cf , Cg και επιπλέον οι Cf , Cg
και
έχουν την ίδια κλίση στο σημείο
1  2  β.
Μ. Δηλαδή
Οπότε, βρίσκουμε α  0 και β  1. f  x0   g  x0 
και
f   x 0   g  x 0  .
ii) To πρόβλημα ανάγεται στο αν το σύστημα των εξισώσεων

f x  gx
και
f   x   g  x   1
έχει λύση ή όχι. Για α  0 και β  1 το παραπάνω σύστημα γράφεται
ln x  x 2  x ln x  x 2  x
 
1 
   2x  1  1 
x 2x  1   x.
Δηλαδή,
ln x  x 2  x  1  1 2 1
 ln    

   3  3 3
1
x  x  1
 3  3
 2 
 ln 3   9 9ln 3  2
 
1 1
x  x 
 3  3
ln 39  2 39  e2 , αδύνατη

 
 1  1
 x  x .
 3  3
Τελικά, το σύστημα είναι αδύνατο. Άρα, οι γραφικές παραστάσεις των συναρ-
τήσεων f και g δεν έχουν κοινό σημείο στο οποίο οι εφαπτόμενες είναι κάθετες
μεταξύ τους.
40. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης

1 1
f x  2
 x 2  x, x  0
x
6 3
έχει μία τουλάχιστον οριζόντια εφαπτομένη.
Λύση
Έχουμε y M  x 0 ,f  x 0  
 1 1 
f x    2 x  x2  x  Cf
 6 3 
   1
 2 x  ln 2  x  2x 
6
1
3
O f  x0   0 x
1 1 1
 2  ln 2 
x
 x
2 x 3 3
2 x 1 1 Η Cf έχει μία τουλάχιστον
 ln 2  x  για κάθε x  0.
2 x 3 3 οριζόντια εφαπτομένη αν και
Η συνάρτηση f  είναι συνεχής στο διάστημα μόνο αν υπάρχει x 0 τέτοιος,
ώστε
 0,   άρα και στο διάστημα 1, 4 ως αποτέ-
f   x0   0 ,
λεσμα πράξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. δηλαδή αν και μόνο αν η
εξίσωση
Επίσης,
f x  0
21 1 1 έχει μία τουλάχιστον πραγμα-
f  1  ln 2    ln 2  ln1  0
2 3 3 τική ρίζα.
και
22 4 1
f   4  ln 2    ln 2  1  ln e  1  0 .
22 3 3
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano η εξίσωση f   x   0 έχει μία τουλάχιστον
ρίζα στο διάστημα 1, 4  . Δηλαδή, η Cf έχει μία τουλάχιστον οριζόντια εφαπτομένη.
f  x   x 2 , x  και g  x   x 2  6x  5, x  .
Να βρείτε τις κοινές εφαπτομένες των Cf και Cg .
Λύση
Έχουμε
f   x    x 2   2x για κάθε x  ε
και
g  x    x 2  6x  5  2x  6 για κάθε x  . A
Cg
Η εφαπτομένη της Cf στο σημείο A x1, f  x1    Cf
είναι η ευθεία  ε1  με εξίσωση
y  f  x1   f   x1  x  x1  B
 y  f   x1  x  f  x1   x1f   x1  .
Η εφαπτομένη της Cg στο σημείο B  x 2 , g  x 2  
είναι η ευθεία  ε 2  με εξίσωση Μεθοδολογία
Για να βρούμε κοινή εφα-
y  g  x 2   g  x 2  x  x 2  πτομένη των Cf και Cg
 y  g  x 2  x  g  x 2   x 2 g  x 2  αρκεί να βρούμε σημεία
Επομένως, οι Cf και Cg έχουν κοινή εφαπτομένη A  x1, f  x1   και B  x 2 , g  x 2  
αν και μόνο αν οι ευθείες  ε1  και  ε 2  ταυτί- τέτοια, ώστε οι εφαπτόμενες
ζονται. Δηλαδή, των Cf και Cg σ’ αυτά να
 f   x1   g   x 2  ταυτίζονται.

f  x1   x1f   x1   g  x 2   x 2 g  x 2 
2x1  2x 2  6
 2
x1  x1  2x1   x 2  6x 2  5  x 2  2x 2  6 
2
x  x 2  3   x1   x 2  3 x  x 2  3
  12   12
 x1   x 2  5  x 2  3  x 2  5 2x 2  6x 2  4  0
2 2 2
x  x 2  3  x  1  x1  2
 1  1 ή
x 2  1 ή x 2  2 x 2  2 x 2  1.
Άρα, το πρόβλημα έχει δύο λύσεις. Τις ευθείες με εξισώσεις
ε : y  f  1 x  f 1  f  1  y  2x  1
και
ε : y  f   2 x  f  2  2f   2  y  4x  4.

 x2  x, x0
f  x  
 ημx , x  0.
i) Να βρείτε τη συνάρτηση f  .
ii) Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει εφαπτομένη της Cf που να
σχηματίζει με τον άξονα xx γωνία 60°.
Λύση
i)  Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο διάστημα  , 0 ως πολυωνυμική με
f   x   x 2  x   2x  1 για κάθε x   , 0 .

 
 Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο διάστημα  0,    ως τριγωνομετρική
με
f   x    ημx   συνx για κάθε x   0,    .

 Εξετάζουμε αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0. Έχουμε
f  x   f  0 x2  x x  x  1
lim  lim  lim  lim  x  1  1.
x 0 x0 x 0 x  0 x 0 x x 0
και
f  x   f  0 ημx
lim  lim  1.
x 0 x 0 x 0 x
Άρα, η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με f   0  1.

Επομένως,
2x  1, x  0

f x    1 , x  0
 συνx , x  0

δηλαδή
 2x  1, x  0
f x  
 συνx , x  0.
ii) Yποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι υπάρχει σημείο M  x 0 , f  x 0   της Cf τέ-
τοιο, ώστε η εφαπτομένη της σ’ αυτό να σχηματίζει με τον άξονα xx γωνία 60°.
Επομένως, θα ισχύει
f   x 0   εφ60  f   x 0   3 (1)
Διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:
● Αν x 0  0, τότε η (1) γράφεται
3 1
2x 0  1  3  x 0   0, αδύνατον.
2
● Αν x 0  0, τότε η (1) γράφεται
συνx 0  3  1, αδύνατον.
Άρα, δεν υπάρχει εφαπτομένη ευθεία της Cf που να σχηματίζει με τον άξονα
xx γωνία 60.

f  x   x2  αx  1 για κάθε x  ,
όπου α σταθερός πραγματικός αριθμός.
i) Nα αποδείξετε ότι υπάρχουν δύο εφαπτόμενες της Cf , οι οποίες
διέρχονται από την αρχή των αξόνων.
ii) Να βρείτε τις τιμές των α  , για τις οποίες οι παραπάνω
ευθείες είναι κάθετες μεταξύ τους.
Λύση
i) Έχουμε
f   x   2x  α για κάθε x  .
Για να αποδείξουμε την
Η εφαπτομένη ε της Cf σε σημείο ύπαρξη εφαπτομένης της
Μ  x 0 ,f  x 0   αυτής έχει εξίσωση Cf , που να ικανοποιεί
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0  . κάποια συνθήκη, αρκεί να
αποδείξουμε την ύπαρξη
Η ευθεία  ε  διέρχεται από την αρχή των αξόνων αριθμού x 0  Df , ώστε η
Ο  0,0  , αν και μόνο αν ισχύει εφαπτομένη της Cf στο
f  x 0   f   x 0  x 0  σημείο Μ  x 0 ,f  x 0   να
ικανοποιεί την εν λόγω
 f  x0   x0f   x0  συνθήκη.
 x 02  αx 0  1  x 0  2x 0  α 
 x 02  αx 0  1  2x 02  αx 0
 x 02  1  x 0  1.
Επομένως, υπάρχουν δύο ευθείες που εφάπτονται της Cf και διέρχονται από την
αρχή των αξόνων. Είναι αυτές που αντιστοιχούν στα σημεία επαφής Μ1 1,f 1 
και Μ2  1,f  1  .
ii) Oι παραπάνω ευθείες έχουν αντίστοιχους Σημείωση

συντελεστές διεύθυνσης Υπενθυμίζουμε ότι αν δύο ευ-
λ1  f  1  2  α και λ2  f   1  2  α. θείες  ε1  ,  ε 2  έχουν συντελε-
Άρα, είναι κάθετες μεταξύ τους αν και μόνο στές διεύθυνσης λ1 , λ 2 αντί-
αν ισχύει η σχέση στοιχα, τότε είναι έγκυρες οι
παρακάτω ισοδυναμίες:
λ1λ 2  1   2  α  2  α   1  ε1 // ε2  λ1  λ 2
 4  α  1  α   3.
2
 ε1  ε2  λ1λ 2  1.
38. Να βρείτε την παράγωγο των συναρτήσεων:

i) f  x   4x5  x  2 ii) f  x   ημx  συνx
iii) f  x   ex  2ln x iv) f  x   ln x  4 x
v) f  x   2  x  5x
x 2
vi) f  x   2εφx  3σφx.

i) f  x   xημx ii) f  x   x 2  ex  ln x
x2 ημx
iii) f x  iv) f x 
x 1 συνx  2
x3 xex
v) f x  vi) f x  .
1  ex ln x
 
11
i) f  x   x2  x ii) f  x   ex  1
iii) f  x   ημ  συνx  iv) f  x   eσυνx

v) 
f  x   ln x 2  x  1  vi) f  x   ημ3  2x  .

3
 

i) f x  x 12 2 ii) f  x   2εφx
ln x 2
iii) f  x   xημx iv) f x 
x
2
ln 2 x ex
v) f x  vi) f x  2 .
x x 2
i) f  x   xx , x  0 ii) f  x   x ημx , x  0
   
x ln x
iii) f  x   x4  2 iv) f  x   x2  1
f  x   1  e 
x
f  x   xe , x  0 x e
x
v) vi) .

 x2 , x  0
  συνx  1, x  0
i) f x   ii) f x  
 ημx , x  0
  0 , x0
iii) 
f  x   x  2  x2  4  iv) f  x   x x2  x

 x , x0  ημ 1  x  , x  1

4
v) f x   vi) f x  
2x x , x  0
 
 x  1 , x  1.

 x ημx  ημ 2 x
 , x0  , x0
i) f x   x ii) f x   x
 0 , x0  0 , x0
 
  x  12 1  συνx
 , 0  x 1  , x0
iii) f x   x 1 iv) f x   x
 
 0 , x0
 0 , x 1
 3 1  1
 x ημ 2 , x  0  ημx  ημ , x  0
v) f x   x vi) f x   x
 , x0 
 , x  0.
 0 0
45. Να βρείτε τη δεύτερη παράγωγο των συναρτήσεων:

1 2
i) f x    ln 3 ii) f  x   e2x ημ3x
x x
2x 2  2x  1
iii) 
f  x   ln e x  e x  iv) f x 
 x  12
  x 2  6x  12, x  2
 x4 , x 1 
v) f x   vi) f x   8
6x  8x  3 , x  1

2
 , x2
 x

xν
f x  ln x, x  0
ν 1
όπου ν  *, τέτοια ώστε f   e   e.
i) Nα αποδείξετε ότι ν  2.
ii) Να βρείτε τη δεύτερη παράγωγο της συνάρτησης f.
iii) Nα λύσετε την εξίσωση f   x   0.
x 2 ln x
iv) Να υπολογίσετε το όριο lim .
x 1 3  x  1
47. Έστω συνάρτηση f :  0,     τέτοια, ώστε

1 1
f   x   f   για κάθε x  0.
2 x
1 1
i) f     f  x  για κάθε x  0
x 2
ii) 4x 2f   x   f  x   0 για κάθε x  0.

f  x   f  2x   x 2  x για κάθε x  .
i) f  0  0
ii) η συνάρτηση f δεν είναι παραγωγίσιμη στο 0.
49. Έστω συνάρτηση f η οποία είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο και τέ-
τοια, ώστε f  1  1. Να αποδείξετε ότι για τη συνάρτηση
 
g  x   f x2  1 , x 
ισχύoυν οι σχέσεις:
i) g  0   0 ii) g  0   2.
50. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι δύο φορές παραγωγίσιμη και τέτοια,
ώστε
 
f x 3  x 5 για κάθε x  .
5 10
i) f  1  ii) f  1  .
3 9
51. Έστω f , g δύο συναρτήσεις ορισμένες στο και τέτοιες, ώστε
f  x   x 2 για κάθε x  και g  x   eημx για κάθε x  .

i) gof ii)  gof  .
52. Έστω δύο συναρτήσεις f ,g :  oι οποίες είναι παραγωγίσιμες στο x 0  1

και τέτοιες, ώστε:
● f  1  g 1
● g 1  f 1
●  fg  1  2f  1 g 1 .
i) f 1  g 1
ii) oι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν κοινή εφα-
πτομένη στο σημείο τους με τετμημένη x 0  1.
53. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι 1  1 και τέτοια, ώστε οι συναρ-
τήσεις f και f 1 να είναι παραγωγίσιμες.
 f   x   f  f 1  x 
1
για κάθε x  f  .
  1
ii) Αν επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις f  0   1 και f   0   2 , να βρείτε την
εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f 1

στο σημείο της με τετμημένη x 0  1.

f  x   x 3 για κάθε x  .
i) Nα βρείτε την τιμή f  f 1  0  . 

ii) Nα αποδείξετε ότι η συνάρτηση f 1 δεν είναι παραγωγίσιμη στο 0.
55. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε

f 1  0 και
 f  x   xf  x   2x 2 για κάθε x 
2
.
i) f 1  1 ii) f  1  1 .

 
f x 2  x 2f  x   4x 4 για κάθε xx΅ .
Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  1 , να βρείτε:
i) την τιμή f 1 ii) την τιμή f  1
f  x   2x 2
iii) το όριο lim .
x 1 x2  1
57. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  α.

f  x  ημx  f  α  ημα
i) lim  f   α  ημα  f  α  συνα
x α xα
xf  x   αf  α  f  α   αf   α 
ii) lim α
 .
x α e e
x
eα
58. Δίνονται οι συναρτήσεις f ,g :  με τύπους
f  x   ex για κάθε x  και g  x   x3  x  α για κάθε x  .

όπου α σταθερός πραγματικός αριθμός. Αν oι Cf και Cg τέμνονται σε κάποιο
σημείο Α του άξονα yy , να αποδείξετε ότι:
i) α 1
ii) οι εφαπτόμενες των Cf και Cg στο σημείο Α είναι κάθετες μεταξύ τους.
59. Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων

1 1
f  x   x3 , x  και g  x   , x  * .
3 x
έχουν στα κοινά τους σημεία εφαπτόμενες κάθετες μεταξύ τους.

α
f x  για κάθε x  , όπου α  0.
x2  1
Να βρείτε:
i) τη συνάρτηση f 
ii) την τιμή του α  *, για την οποία η εφαπτομένη της Cf στο σημείο
A 1, f 1  σχηματίζεται με τον άξονα x x γωνία 30°.
61. Να βρείτε τα σημεία της γραφικής παράστασης της συνάρτησης

f  x   x 2  2x  4, x 
στα οποία η εφαπτομένη είναι:
i) παράλληλη προς την ευθεία  ε  με εξίσωση y  4x  5
1
ii) κάθετη προς την ευθεία  n  με εξίσωση y  x.
2
62. Δίνεται η συνάρτηση f :  0,    με τύπο
 
f  x   x 2  1 ln x για κάθε x  0 .
Να βρείτε:
i) τη συνάρτηση f 
ii) την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
που τέμνει τον άξονα x x.

f  x   x  1 για κάθε x 
3
.
Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης (ε) της γραφικής παράστασης της f η
οποία άγεται από το σημείο A  0,  1 .

f  x   x  2x  3x  1 για κάθε x 
3 2
και η ευθεία  ε  με εξίσωση y  2x  1 . Να αποδείξετε ότι:

i) η ευθεία  ε  έχει ακριβώς δύο κοινά σημεία με την Cf
ii) η ευθεία  ε  εφάπτεται στην Cf σε ένα μόνο από τα παραπάνω σημεία.
65. Δίνεται η συνάρτηση f : *  με τύπο

4x
f x  για κάθε x  *
x2
και το σημείο M  α,f  α   της γραφικής της παράστασης.
i) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο M  α,f  α   .
ii) Να αποδείξετε ότι για α  4 , η παραπάνω εφαπτομένη έχει και δεύτερο,
εκτός του Μ, κοινό σημείο με τη γραφική παράσταση της f.

f  x   ex για κάθε x  .
Η ευθεία  ε  με εξίσωση y  x  κ , όπου κ ένας σταθερός πραγματικός αριθ-
μός, εφάπτεται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης f. Να αποδείξετε ότι:
i) κ  1
ii) η ευθεία  ε  εφάπτεται και στη γραφική παράσταση της συνάρτησης
g  x   f 1  x   2, x  0.
1
f x  , x  α και g  x   eβx , xx΅ . .
αx
Να βρείτε τoυς αριθμούς α,β  , για τους οποίους οι γραφικές παραστάσεις
των f, g έχουν κοινή εφαπτομένη στο σημείο με τετμημένη x 0  0.
β
f  x   x2  α , x  και gx  , x  *.
x
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί και η ευθεία  ε  με εξίσωση y  4x  4
η οποία εφάπτεται στις Cf και Cg .
i) Nα βρείτε τους α και β.
ii) Να βρείτε τα σημεία επαφής της ευθείας  ε  με τις Cf και Cg .
iii) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης gof και η ευθεία
ε έχουν ένα τουλάχιστο κοινό σημείο με τετμημένη x 0   2,  1 .

1
f  x   x2 , x  και g  x    , x  *.
x
 
Αν η εφαπτομένη της Cf στο σημείο A α,α 2 και η εφαπτομένη της Cg στο
 1
σημείο B  β,   ταυτίζονται, τότε:
 β
1
i) να αποδείξετε ότι α  2 και β 
2
ii) να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που είναι κάθετη στην παραπάνω κοινή
εφαπτομένη στο σημείο Α.

f  x   x  αx  βx 2  2x  1 για κάθε x 
4 3
.
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί. Η εφαπτομένη  ε  της Cf στο
σημείο Α  0, f  0   εφάπτεται επίσης στη Cf στο σημείο Β 1, f 1  .
i) Nα αποδείξετε ότι α  2 και β  1.
ii) Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας  ε  .
iii) Να υπολογίσετε τα όρια:
1 1
α) lim β) lim .
x 0 f  x   2x  1 x 1 f  x   2x  1
71. Δίνονται οι συναρτήσεις f ,g :  με τύπους

f  x   x  x  3 για κάθε x 
2
και
g  x   x 2  5x  α για κάθε x 
όπου α σταθερός πραγματικός αριθμός. Να βρείτε:
i) την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf στο σημείο Μ 1, f 1 
ii) την τιμή του α για την οποία η ευθεία  ε  εφάπτεται και στη Cg .
72. Αν η ευθεία  ε  με εξίσωση y  4x  1 εφάπτεται στη γραφική παράσταση
μιας παραγωγίσιμης συνάρτησης f :  στο σημείο Α 1, f 1  , να βρείτε:
i) την τιμή f 1
ii) την τιμή f  1
iii) την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της

g  x   f  5  x 2   x, x 
στο σημείο Β  2, g  2   .
73. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη με συνεχή παράγωγο.

Θεωρούμε και τη συνάρτηση g :  με τύπο
g  x   f  x   f   x  ημx για κάθε x  .
i) Nα αποδείξετε ότι η g είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 με g  0   2f   0  .
ii) Aν η συνάρτηση f ορίζεται από τη σχέση
f  x   x  συνx για κάθε x  ,
να βρείτε τις εξισώσεις των εφαπτομένων των Cf και Cg στο κοινό τους
σημείο Ο  0, 0  .
74. Έστω συνάρτηση f :  0,     η οποία είναι παραγωγίσιμη στο σημείο
x 0  1 και τέτοια, ώστε
f  x   0 για κάθε x  0
και
f 2  x   f  x 2   2x για κάθε x  0.
Να βρείτε:
i) την τιμή f 1
ii) την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο της Α 1, f 1  .
75. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε:

● η f είναι παραγωγίσιμη στο
● f   2  1
● g  x   f  x 2  x   x 2 για κάθε x  .
i) g 1  1
ii) η εφαπτομένη της Cf στο σημείο Α  2, f  2   εφάπτεται και στη Cg στο
σημείο Β 1, g 1  .
76. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη με συνεχή παράγωγο

και τέτοια, ώστε f  0  0  f 1  f  1 . Να αποδείξετε ότι:
i) η γραφική παράσταση της συνάρτησης
g  x   xf  x  , x 
έχει μία τουλάχιστον εφαπτομένη παράλληλη στον άξονα x x
ii) αν επιπλέον ισχύει η σχέση f  1  0, τότε η γραφική παράσταση της g
έχει δύο τουλάχιστον κοινά σημεία με τον άξονα x x.

f  x   xημx  4 για κάθε x  .
π
i) Να βρείτε τις τιμές f   0  και f    .
2
ii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f , η
οποία είναι παράλληλη προς την ευθεία  ε  με εξίσωση x  3y  5  0.
iii) Nα υπολογίσετε τις τιμές
 π
f   2κπ  και f   2κπ   , με κ .
 2
iv) Να αποδείξετε ότι υπάρχουν άπειρα σημεία της γραφικής παράστασης της
συνάρτησης f  , στα οποία οι εφαπτόμενες ευθείες είναι παράλληλες στον
άξονα x x.
78. Έστω συνάρτηση f :  η οποία είναι παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε
f  x   3x 2f  x   x 6  1 για κάθε x  .
3
i) Nα λύσετε την εξίσωση f  x   2x.

 f  x   f   x   2xf  x   x 2f   x   2x 5 για κάθε x 

2
.
iii) Να αποδείξετε ότι η ευθεία  ε  με εξίσωση y  2x εφάπτεται στη Cf .

Ρυθμός Μεταβολής
Ορισμός
Έστω δύο μεταβλητά μεγέθη x,y τα οποία συνδέονται με τη σχέση y  f  x  . Αν η

συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε κάποιο σημείο x 0 , τότε ονομάζουμε ρυθμό
μεταβολής του y ως προς x στο σημείο x 0 την παράγωγο f   x 0  .
● Αν η f είναι παραγωγίσιμη, τότε ονομάζουμε ρυθμό μεταβολής του y ως προς x

την παράγωγο συνάρτηση f   x  .
● Συχνά ο ρυθμός μεταβολής αναφέρεται ως ρυθμός αύξησης, οπότε είναι θετικός, ή
μείωσης, οπότε είναι αρνητικός.
● Ο ρυθμός μεταβολής της συνάρτησης θέσης s ενός σώματος, που κινείται πάνω σ’
έναν άξονα, ως προς τον χρόνο t τη χρονική στιγμή t 0 είναι η στιγμιαία ταχύτητα
του σώματος τη χρονική στιγμή t 0 . Δηλαδή
υ  t 0   s  t 0  .
● Ο ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας υ του σώματος ως προς τον χρόνο t τη

χρονική στιγμή t 0 λέγεται επιτάχυνση του σώματος τη χρονική στιγμή t 0 και
συμβολίζεται με α  t 0  . Eίναι δηλαδή
α  t 0   υ  t 0   s  t 0  .
● Στην Οικονομία, το κόστος παραγωγής Κ, η είσπραξη Ε και το κέρδος Ρ

εκφράζονται συναρτήσει της ποσότητας x του παραγόμενου προϊόντος.
Ο ρυθμός μεταβολής του κόστους Κ, ως προς την ποσότητα x, όταν x  x 0 ,
δηλαδή η παράγωγος Κ  x 0  λέγεται οριακό κόστος στο x 0 . Ανάλογα, ορίζονται
και οι έννοιες οριακή είσπραξη στο x 0 και οριακό κέρδος στο x 0 .
● Στα προβλήματα του ρυθμού μεταβολής αρχικά προσδιορίζουμε τις συναρτήσεις

που εκφράζουν τα μεταβλητά μεγέθη και αναζητούμε τη σχέση ή τις σχέσεις με τις
οποίες αυτές συνδέονται. Οι σχέσεις αυτές προκύπτουν:
α) από τα δεδομένα του προβλήματος
β) από κάποιους τύπους-νόμους της Γεωμετρίας, της Φυσικής κ.λπ.
γ) από πληροφορίες που δίνονται μέσω κάποιου σχήματος.
Διαφορικός Λογισμός – Ρυθμός Μεταβολής 417
44. Ένας μεταλλικός κυκλικός δίσκος θερμαίνεται και η ακτίνα του, που
μεγαλώνει, δίνεται σε cm από τον τύπο
r  t   1  e t
όπου t ο χρόνος σε sec. Nα βρείτε το ρυθμό μεταβολής:
i) της ακτίνας r  t  του δίσκου κάθε χρονική στιγμή t  0
ii) του εμβαδού E  t  του δίσκου τη χρονική στιγμή t  2sec .
Λύση
i) Ο ζητούμενος ρυθμός είναι Σχόλιο

r   t   1  e t

 Ζητείται η παράγωγος συνάρ-
τηση
r  t  .

1
t
1  e 
t
2 1 e
0  e t   t 

2 1  e t
e t
 cm για κάθε t  0 .
2 1 e t sec
ii) Έχουμε Σχόλιο

E  t   πr 2  t  για κάθε t  0 . Ζητείται η παράγωγος της συ-
Επομένως, νάρτησης E  t  στο σημείο
E  t   2πr  t  r  t  t 0  2. Δηλαδή, η E  2  .
t
e
 2π 1  e t 
2 1  e t
 πe t για κάθε t  0 . Σημείωση
Το εμβαδό κύκλου με ακτίνα r
Άρα, ο ζητούμενος ρυθμός είναι είναι E  π r 2 .
π
E  2   πe2  2 cm
2
.
e sec
45. Ένα σημείο Μ κινείται πάνω στη γραφική παράσταση της συνάρ-
τησης
f  x   x2  1, x   0,   
έτσι, ώστε η προβολή του Α στον ημιάξονα Οx να απομακρύνεται
από το σημείο Ο με ταχύτητα 2 m/sec. Έστω Β η προβολή του
σημείου Μ στον άξονα yy . Τη χρονική στιγμή t 0 κατά την οποία
ισχύει η σχέση  ΟΑ   1 m , να βρείτε:
i) την ταχύτητα του σημείου Β
ii) το ρυθμό με τον οποίο μεταβάλλεται το εμβαδό του ορθογωνίου
ΟΑΜΒ.
Λύση
 Θεωρούμε τις συναρτήσεις x  t  , y  t  , Ε  t  Cf

y
που εκφράζουν κάθε χρονική στιγμή t την τε-
B M  x, y 
τμημένη x του Μ, την τεταγμένη y του Μ και
το εμβαδό Ε του ορθογωνίου ΟΑΜΒ. 1
O A x
 Κάθε χρονική στιγμή t ισχύουν οι σχέσεις
y  t   x2  t   1 , (1)
x t  0 (2)
και
Εt  x t  yt .
Η τελευταία σχέση λόγω των (1) και (2) γράφεται
Ε  t   x  t   x 2  t   1  x 3  t   x  t  (3)
 Τα δεδομένα και τα ζητούμενα του προβλήματος φαίνονται στον παρακάτω

πίνακα:
Δεδομένα Ζητούμενα
x  t   2 i) y  t 0 
x  t0   1 ii) Ε  t 0 
i) Από τη σχέση (1) παραγωγίζοντας έχουμε

y  t   2x  t  x   t  .
Όμως, x  t   2 και συνεπώς
y  t   4x  t  .
Επομένως,
y  t 0   4x  t 0   4 1  4 m / sec.
ii) Aπό τη σχέση (3) παραγωγίζοντας παίρνουμε
E  t   3x 2  t  x   t   x   t 
 3x 2  t   2  2
 6  x 2  t   2.
Επομένως,
E  t 0   6x 2  t 0   2
 6  12  2  8 m2 / sec.
46. Ένα αερόστατο Α ανυψώνεται από το

έδαφος σε απόσταση 100 m από έναν
παρατηρητή Π ο οποίος απομακρύνε-
ται από το σημείο Β στο οποίο βρι- A
σκόταν τη στιγμή της απογείωσης του
αερόστατου. Κάποια χρονική στιγμή y s
t 0 το αερόστατο βρίσκεται σε ύψος
400 m από το έδαφος έχοντας ταχύτη-
τα 4 m/sec και ο παρατηρητής βρίσκε- O 100m  x Π 
B
ται σε απόσταση 300 m από το σημείο
απογείωσης του αερόστατου έχοντας ταχύτητα 2 m/sec. Να βρείτε:
i) την απόσταση του αερόστατου από τον παρατηρητή τη χρονική
στιγμή t 0
ii) το ρυθμό με τον οποίο η απόσταση αυτή μεταβάλλεται τη
χρονική στιγμή t 0 .
Λύση
 Θεωρούμε τις συναρτήσεις x  t  , y  t  , s  t  Αρχικά θεωρούμε τις συναρ-
που εκφράζουν κάθε χρονική στιγμή t τα τήσεις x  t  , y  t  , s  t  που εκ-
μεγέθη φράζουν κάθε χρονική στιγμή t
x   BΠ  , y   OA  και s   ΠA  τα μεγέθη x, y, s, τα οποία
μεταβάλλονται με το χρόνο. Στη
αντίστοιχα. συνέχεια βρίσκουμε τη σχέση (ή
 Παρατηρούμε ότι κάθε χρονική στιγμή t τις σχέσεις) μεταξύ αυτών των
ισχύει η σχέση μεγεθών, οι οποίες ισχύουν κάθε
χρονική στιγμή. Δηλαδή, βρί-
 ΑΠ    ΟΑ    ΟΠ 
2 2 2
σκουμε τη σχέση (ή τις σχέσεις)
δηλαδή μεταξύ των συναρτήσεων x  t  ,
s2  t   y2  t    x  t   100 
2
(1) y  t  , s  t  . Στο τέλος ερμηνεύ-
ουμε τα δεδομένα και τα ζητού-
 Τα δεδομένα και τα ζητούμενα του προβλή- μενα του προβλήματος σε γλώσσα
ματος φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και ορολογία Μαθηματικής Ανά-
λυσης.
y  t 0   400 Σχόλιο
i) s  t 0 
y  t 0   4 Τα μεγέθη x, y αυξάνουν καθώς
ii) s  t 0  κυλάει (αυξάνει) ο χρόνος. Την
x  t 0   100  300 αλήθεια αυτή μαρτυρεί το θετικό
x  t 0   2 πρόσημο των ρυθμών
x  t  , y  t  .
i) Από τη σχέση (1) θέτοντας όπου t το t 0 βρίσκουμε
s2  t 0   y2  t 0    x  t 0   100   4002  3002  250.000.
2
Επομένως,
s  t 0   250.000  500 m.
ii) Aπό τη σχέση (1) παραγωγίζοντας παίρνουμε για κάθε t
2s  t  s  t   2y  t  y΄ t   2  x  t   100  x΄ t 
δηλαδή
s  t  s  t   y  t  y΄ t    x  t   100  x΄ t  .
Θέτοντας στην παραπάνω σχέση όπου t το t 0 έχουμε
s  t 0  s  t 0   y  t 0  y΄ t 0    x  t 0   100  x΄ t 0 
δηλαδή
500s  t 0   400  4  300  2  2200
Το θετικό πρόσημο της s  t 0 
και τελικά
επαληθεύει τη γεωμετρικά προ-
22
s  t 0   m / sec . φανή αυξητική τάση του μεγέ-
5 θους s, καθώς αυξάνει ο χρόνος t.
47. Ένας άνθρωπος ύψους  AB   2m απομα- Π

κρύνεται από τη βάση ενός φανοστάτη
ύψους 6 m με ταχύτητα 1 m/sec. θ
i) Με ποια ταχύτητα αυξάνεται ο ίσκιος 6m 2m B
του;
ii) Με ποιο ρυθμό αυξάνεται η γωνία θ τη
χρονική στιγμή t 0 , κατά την οποία ο O x Α s Σ
ίσκιος του ανθρώπου είναι ίσος με 1 m;
Λύση
● Θεωρούμε τις συναρτήσεις x  t  , s  t  , θ  t  που εκφράζουν κάθε χρονική

στιγμή t τα μεγέθη
x   OA  , s   AΣ και θ  ΟΠΣ
ˆ
αντίστοιχα.
● Παρατηρούμε ότι κάθε χρονική στιγμή t έχουμε
2 6
εφΟΣΠ  και εφΟΣΠ  .
st x t  st
Άρα,
2 6
.
s t x t s t
x  t   2s  t  . (1)
Επίσης,
x  t   s  t  (1) 1
εφθ  t    st (2)
6 2
● Τα δεδομένα και τα ζητούμενα του προβλήματος φαίνονται στον παρακάτω

πίνακα:
i x  t   1 i) s  t 
s  t0   1 ii) θ  t 0 
i) Aπό τη σχέση (1) παραγωγίζοντας βρίσκουμε

x  t   2s  t 
δηλαδή
1
1  2s  t   s  t  
m / sec .
2
ii) Από τη σχέση (2) παραγωγίζοντας παίρνουμε
1 1 11 1
θ   t   s   t   θ  t   συν 2θ  t   συν 2θ  t 
συν θ  t 
2
2 22 4
αφού αποδείξαμε στο ερώτημα i) ότι
1
s  t   .
2
Άρα,
1
θ  t 0   συν 2θ  t 0  .
4
Όμως,
 ΟΠ  6 6
συνθ  t 0    
 ΠΣ  6 32 2 45
αφού τη χρονική στιγμή t 0 έχουμε
 ΠΣ    ΟΠ    ΟΣ    ΟΠ    3s  t 0   .
2 2 2 2
Επομένως,
2
1 1  6  1
θ  t 0       rad / sec .
2 2  45  5
48. Σημείο Μ κινείται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης

1
f  x   , x   0,   
x
έτσι, ώστε η τετμημένη του α να μεταβάλλεται με ρυθμό 4 cm / sec.
Αν η εφαπτομένη  ε  της Cf στο σημείο M  α, f  α   τέμνει τους
άξονες xx και yy στα σημεία Α και Β αντίστοιχα, να βρείτε:
i) το εμβαδό του τριγώνου ΟΑΒ, όπου Ο η αρχή των αξόνων
ii) το ρυθμό μεταβολής της γωνίας ABO τη χρονική στιγμή κατά
την οποία ισχύει α  1cm.
Λύση
i) Έχουμε
y
 1  1 Cf
f   x       2 για κάθε x  0.
 
x x
B
H εφαπτομένη ευθεία  ε  στο σημείο M  α, f  α    1
ω M  α, 
έχει εξίσωση  α
1 1
y  f  α   f   α  x  α   y    2  x  α
O A x
α α
δηλαδή
1 2
y x .
α 2
α
 2
Η ευθεία  ε  τέμνει τους άξονες x x και yy στα σημεία A  2α, 0  και Β  0, 
 α
αντίστοιχα. Επομένως, το εμβαδό του τριγώνου ΟΑΒ είναι
1 1 2
Ε   ΟΑ  ΟΒ  2α   2cm2 .
2 2 α
ii) ● Θεωρούμε τις συναρτήσεις α  t  και ω  t  οι οποίες εκφράζουν την

τετμημένη α του σημείου Μ και τη γωνία ABO κάθε χρονική στιγμή t
αντίστοιχα.
● Οι συναρτήσεις α  t  και ω  t  συνδέονται με τη σχέση
 OA  2α  t  2
εφω  t     α t (1)
 OB 2
αt
● Τα δεδομένα και τα ζητούμενα του προβλήματος φαίνονται στον παρακάτω
πίνακα.
α  t   4 ω  t 0 
α  t0   1
Από τη σχέση (1) παραγωγίζοντας έχουμε

1
 ω  t   2α  t  α  t   2α  t   4  8α  t 
συν ω  t 
2
Επομένως,
1
 ω  t 0   8α  t 0   ω  t 0   8α  t 0  συν2ω  t 0 
συν ω  t 0 
2
 ω  t 0   8συν2ω  t 0  .
Όμως, τη χρονική στιγμή t 0 τα σημεία Α και Β Παρατήρηση

είναι Α  2, 0  και Β  0, 2  αντίστοιχα. Οπότε, Μπορούμε επίσης να πα-
ρατηρήσουμε ότι τη χρο-
 OB 2 2
συνω  t 0     . νική στιγμή t 0 το ορθο-
 AB 2 2
2 2 2
γώνιο τρίγωνο ΟΑΒ είναι
Άρα, ο ζητούμενος ρυθμός μεταβολής είναι ισοσκελές και συνεπώς
π 2
 2 2
2
συνω  t 0   συν  .
ω  t 0   8    8   4 rad / sec. 4 2
 2  4

f  x   ex , x 
και η τετμημένη του κάθε χρονική στιγμή t δίνεται από τον τύπο
x  t   2t 2  t, t   0, 10
όπου t σε λεπτά και x  t  σε μέτρα. Να αποδείξετε ότι υπάρχει
χρονική στιγμή, πριν συμπληρωθεί το πρώτο λεπτό της κίνησης,
κατά την οποία ο ρυθμός μεταβολής της τεταγμένης του σημείου Μ
γίνεται ίσος με 5 m / min.
Λύση
Η τεταγμένη του σημείου Μ είναι y

y  ex
για κάθε t  0, 10
x t 
y t  e e 2t  t
2
yt M
και μεταβάλλεται με ρυθμό
   e
y  t   e2t
2
t 2t 2  t
 2t 2  t 
 
O xt x
 e2t t
  4t  1 για κάθε t  0, 10.
2
Αρκεί λοιπόν, να αποδείξουμε ότι υπάρχει χρονική στιγμή t 0  1 τέτοια, ώστε
y  t 0   5  e2t0  t0   4t 0  1  5  0 .
2
Προς τούτο, θεωρούμε τη συνάρτηση

g  t   e2t t
  4t  1  5, t  0, 1
2
και παρατηρούμε ότι είναι συνεχής ως αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συνεχών

συναρτήσεων. Επίσης,
g  0  e0   1  5  6  0 και g 1  e  3  5  3e  5  6  5  0 .
Οπότε,
g  0  g 1  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του Bolzano, υπάρχει t 0   0, 1 τέτοιο, ώστε
g  t 0   0  e2t0  t0   4t 0  1  5  0 .
2
79. Το μήκος ενός κύκλου μεταβάλλεται με ρυθμό 2 cm/sec. Τη χρονική στιγμή

t 0 , κατά την οποία το εμβαδό αυτού του κύκλου είναι ίσο με 4π να βρείτε το
ρυθμό με τον οποίο μεταβάλλεται:
i) η ακτίνα του κύκλου
ii) το εμβαδό του αντίστοιχου κυκλικού δίσκου.
80. Έστω Ε το εμβαδόν του τριγώνου ΟΑΒ που ορίζουν τα σημεία Ο  0, 0  ,

Α  x, 0  και Β  x, ex  με x > 0. Αν το x μεταβάλλεται με ρυθμό 1 cm/sec, να
βρείτε το ρυθμό μεταβολής του εμβαδού, όταν x = 4 cm.
81. O όγκος ενός κύβου ελαττώνεται με ρυθμό 12 cm3 / sec. Tη χρονική στιγμή
t 0 , κατά την οποία η ακμή του κύβου είναι 2 cm, να βρείτε το ρυθμό με τον
οποίο ελαττώνεται:
i) η ακμή του κύβου
ii) η ολική επιφάνεια του κύβου.
82. Ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ μήκους 10 m έχει τα

άκρα του Α, Β στους θετικούς ημιάξονες y
Οx, Oy αντιστοίχως. Η ταχύτητα με την οποία Β
κινείται το Α είναι υ  3m / sec. Τη χρονική 10 m
στιγμή t 0 , που το Α βρίσκεται σε απόσταση
 ΟΑ   8m από την αρχή των αξόνων, να βρείτε: O x
A
i) την ταχύτητα με την οποία κινείται το ση-
μείο Β
ii) το ρυθμό μεταβολής του εμβαδού Ε του
τριγώνου ΟΑΒ.
83. Ένα αερόστατο Α απογειώνεται σε απόσταση

900 μέτρων από έναν παρατηρητή Π και ανε-
βαίνει κατακόρυφα με ταχύτητα 150 μέτρων το
λεπτό. Όταν το αερόστατο βρίσκεται σε ύψος Α
1200 μέτρων, να βρείτε:
s
i) την απόσταση (ΠΑ) του αερόστατου από τον h
παρατηρητή θ
ii) το ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται η γωνία θ Π 900 m Ο
που σχηματίζει η οπτική ακτίνα ΠΑ μεταξύ
αερόστατου και παρατηρητή με το οριζόντιο
επίπεδο ΠΟ.
84. Ένα αεροπλάνο Α πετάει οριζόντια σε ύψος

5000 m απομακρυνόμενο από έναν παρατηρητή
Α
Π. Τη χρονική στιγμή t 0 κατά την οποία η
γωνία θ που σχηματίζει η οπτική ακτίνα με το
οριζόντιο επίπεδο είναι 45°, η γωνία αυτή
5000 m
y
μικραίνει με ρυθμό 0,05 rad/sec.
i) Ποια είναι η ταχύτητα του αεροπλάνου τη
χρονική αυτή στιγμή; θ
ii) Να αποδείξετε ότι τη χρονική στιγμή t 0 ο Π x Ο
ρυθμός μεταβολής της απόστασης  ΠΑ 
είναι 250 2 m / sec.
85. Μια ποσότητα ραδιενεργού ουσίας ακτινοβολεί με τέτοιο τρόπο, ώστε η μάζα
(σε mg) των πυρήνων που έχουν απομείνει μετά από χρόνο t sec να είναι
Μ  t   Μ  0  ect
όπου c μια σταθερά και Μ  0  η ποσότητα της ουσίας τη χρονική στιγμή t  0 .
i) Να βρείτε τη χρονική στιγμή t 0 (συναρτήσει της σταθεράς c) κατά την

οποία έχει απομείνει η μισή ποσότητα ραδιενεργού υλικού από την αρχική.
ii) Ποιος είναι ο ρυθμός με τον οποίο ελαττώνεται η μάζα του ραδιενεργού
υλικού τη στιγμή t 0 ;
86. Οι διαστάσεις x, y ενός ορθογωνίου παραλληλογράμμου μεταβάλλονται ως προς

το χρόνο t. Αν πλευρά x ελαττώνεται με ρυθμό 2 cm / sec και η πλευρά y
αυξάνεται με ρυθμό 3 cm / sec , να βρείτε:
i) το ρυθμό μεταβολής της περιμέτρου του ορθογωνίου κάθε χρονική στιγμή t
ii) το ρυθμό μεταβολής του εμβαδού του ορθογωνίου τη χρονική στιγμή t 0 που
οι διαστάσεις του ορθογωνίου είναι x  5 cm και y  7 cm .
87. Ένας μεταλλικός κυκλικός δίσκος θερμαίνεται και η ακτίνα του αυξάνεται με
ρυθμό 0,001 cm / min. Να βρείτε:
i) το ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται η περίμετρός του, κάθε χρονική στιγμή t
ii) το ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται το εμβαδό του, τη στιγμή t 0 που η ακτίνα
του είναι ίση με 20 cm.
88. Σημείο Μ κινείται στην παραβολή  c  με εξίσωση y2  x με y  0 έτσι, ώστε

η προβολή του Α στον ημιάξονα Οx να απομακρύνεται από το Ο με ταχύτητα
υ  5m / sec. Αν Β είναι η προβολή του Μ στον άξονα yy, τη στιγμή t 0 κατά
την οποία είναι  ΟΑ   9 m να βρείτε:
i) την ταχύτητα με την οποία απομακρύνεται το Β από το Ο
ii) το ρυθμό με τον οποίο μεταβάλλεται το εμβαδό του ορθογωνίου ΟΑΜΒ.
89. Ένα σημείο A  x,0  κινείται πάνω στον θετικό

y
ημιάξονα Οx με ταχύτητα 20 cm / sec και τη
χρονική στιγμή t  0 βρίσκεται στην αρχή των
αξόνων O  0, 0  . Την ίδια χρονική στιγμή
B  0, y 

 t  0 ένα άλλο σημείο B  0,y  βρίσκεται πά- d
νω στον ημιάξονα Oy σε απόσταση 90 cm από 
το O  0, 0  και πλησιάζει προς το O  0, 0  με
O A  x, 0  x
ταχύτητα 30 cm / sec. Να βρείτε:

i) τις συναρτήσεις θέσης των σημείων Α και Β.
ii) τον ρυθμό μεταβολής της απόστασης d   AB των δύο σημείων τη χρονική
στιγμή t  2sec.
90. Μία σκάλα μήκους 5 m είναι ακουμπισμένη σε

έναν τοίχο όταν η βάση της αρχίζει να A
ολισθαίνει. Τη στιγμή που η βάση απέχει 4 m
y 5m
από τον τοίχο, η ταχύτητα ολίσθησης της βάσης
είναι 1,5 m / sec.
θ
i) Με ποια ταχύτητα κινείται εκείνη τη στιγμή O x B
η κορυφή της σκάλας;
ii) Ποιος είναι εκείνη τη στιγμή ο ρυθμός μεταβολής του εμβαδού της επιφά-
νειας που σχηματίζεται από τη σκάλα, τον τοίχο και το έδαφος;
iii) Ποιος είναι εκείνη τη στιγμή ο ρυθμός μεταβολής της γωνίας θ που
σχηματίζει η σκάλα με το έδαφος;
91. Ένα μικρό βαρκάκι τραβιέται με σχοινί προς την

αποβάθρα. Το σκοινί, που είναι περασμένο σε
έναν κρίκο στερεωμένο 3 m ψηλότερα από την y
3m
πλώρη, μειώνεται με ρυθμό 1 m / sec. Να βρείτε: θ
x
i) πόσο γρήγορα πλησιάζει το βαρκάκι την
αποβάθρα, όταν το μήκος του σκοινιού είναι
5m
ii) με ποιο ρυθμό μεταβάλλεται τη στιγμή εκείνη η γωνία θ.
92. Αερόστατο ανυψώνεται κατακόρυφα πάνω

από επίπεδο και ίσιο δρόμο με σταθερό
ρυθμό ανύψωσης 1 m / sec. Tη στιγμή που
το αερόστατο βρίσκεται σε ύψος 65 m , ένα A
ποδήλατο που κινείται με ταχύτητα
s
17 m / sec περνά ακριβώς κάτω από το y
αερόστατο.
i) Nα βρείτε τις συναρτήσεις θέσης
O x Π
x  t  , y  t  του ποδήλατου Π και του
αερόστατου Α, ως προς το σημείο Ο.
ii) Nα αποδείξετε ότι η απόσταση μεταξύ ποδήλατου και αερόστατου δίνεται
κάθε χρονική στιγμή t από τον τύπο
st  17t    t  65 .

2 2
iii) Πόσο γρήγορα θα αυξάνεται η απόσταση s  t  μετά από 3 sec;
93. Μια σφαιρική μπάλα από σίδηρο διαμέτρου 8cm καλύπτεται από ομοιόμορφο
στρώμα πάγου, ο οποίος λειώνει με ρυθμό 10 cm3 / min. Τη χρονική στιγμή t 0
κατά την οποία το πάχος του πάγου ισούται με 2 cm, να βρείτε:

i) το ρυθμό με τον οποίο μειώνεται το πάχος του πάγου
ii) πόσο γρήγορα μειώνεται το εμβαδό της εξωτερικής επιφάνειας του πάγου.
94. Σε ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ η βάση ΒΓ έχει μήκος

A
10 cm και η κορυφή Α απομακρύνεται από τη βάση
με ταχύτητα 13cm / sec . Τη χρονική στιγμή t 0 , ω t 
κατά την οποία η κορυφή Α απέχει από τη βάση
απόσταση ίση με 12 cm, να βρείτε τον ρυθμό xt
μεταβολής: ht
i) της πλευράς ΑΒ
ii) της γωνίας B θt
B Γ
iii) της γωνίας BAΓ. Δ 5 cm
5 cm
95. Ένα σημείο Μ κινείται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης

f  x   x 2  2x, x  0
έτσι, ώστε η τετμημένη του να αυξάνεται με ρυθμό 5 cm / sec. Ένα δεύτερο
σημείο Ν κινείται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης
3
gx  , x 0
x
έτσι, ώστε η τεταγμένη του να μειώνεται με ρυθμό 6 cm / sec. Κάποια χρονική
στιγμή t 0 τα σημεία Μ και Ν συμπίπτουν. Τη στιγμή αυτή να υπολογίσετε το
ρυθμό μεταβολής:
i) της τεταγμένης του σημείου Μ
ii) της τετμημένης του σημείου Ν.

f  x   ln x, x  0
και η τετμημένη του κάθε χρονική στιγμή t δίνεται από τον τύπο
x  t   t 3  t  1, t  0, 5
όπου t σε λεπτά και x  t  σε μέτρα. Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς μια
χρονική στιγμή κατά τη οποία ο ρυθμός μεταβολής της τετμημένης του σημείου
Μ γίνεται διπλάσιος από τον ρυθμό μεταβολής της τεταγμένης του.
97. Ένα σημείο Μ κινείται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης

f  x   x3 , x  0
έτσι ώστε η τετμημένη του να μεταβάλλεται με ρυθμό 3 m/sec. Η εφαπτομένη
της Cf στο σημείο Μ τέμνει τους άξονες xx, yy στα σημεία Α, Β αντίστοιχα.
Tη χρονική στιγμή t 0 κατά την οποία ισχύει η σχέση  ΟΒ  3  ΟΑ  όπου Ο η
αρχή των αξόνων, να υπολογίσετε το ρυθμό μεταβολής:
i) της τετμημένης του σημείου Α
ii) της τεταγμένης του σημείου Β
iii) του εμβαδού του τριγώνου ΟΑΒ.

f  x   2x  ln x, x0
και η τετμημένη του αυξάνεται με θετικό ρυθμό. Κάποια χρονική στιγμή t 0 οι

ρυθμοί μεταβολής της τετμημένης και της τεταγμένης του σημείου Μ είναι ίσοι.
Τη στιγμή αυτή να βρείτε:
i) το σημείο Μ.
ii) το ρυθμό μεταβολής της απόστασης (ΟΜ), αν τη χρονική στιγμή t 0 η
τετμημένη του Μ έχει ταχύτητα 5 cm / sec.
f  x   1  2x 2 , x  0.
i) Τη χρονική στιγμή t 0 κατά την οποία η τετμημένη του σημείου Μ είναι

ίση με 2 cm και η τεταγμένη του μεταβάλλεται με ρυθμό 12 cm / sec, να
βρείτε το ρυθμό μεταβολής της τετμημένης του σημείου Μ.
ii) Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει χρονική στιγμή κατά την οποία ο ρυθμός
αύξησης της τεταγμένης του σημείου Μ να είναι διπλάσιος του ρυθμού
αύξησης της τετμημένης του.
f  x   e1 x , x  0.
i) Nα αποδείξετε ότι η εξίσωση f  x   x έχει ακριβώς μία ρίζα την οποία
και να βρείτε.
ii) Σημείο Μ κινείται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης f και έστω Α
η προβολή του στον άξονα x x. Να αποδείξετε ότι τη χρονική στιγμή t 0
κατά την οποία το τρίγωνο ΟΑΜ είναι ισοσκελές, ο ρυθμός μεταβολής του
εμβαδού του είναι ίσος με μηδέν.
Θέμα 1.
Να βρείτε τις παραγώγους των παρακάτω συναρτήσεων στα αντίστοιχα σημεία x 0 :
x
i) f x  και x 0  e2 ii) f  x   e2x συν3x και x 0  0
ln x
π
iii) f  x   συν 2 4x και x 0  iv) f  x   x  ημ2x και x 0  0.
16
Θέμα 2.
f  x   2x3  2x 2  3 για κάθε x  .
i) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης ε της Cf στο σημείο της
A 1, f 1  .
ii) Να αποδείξετε ότι το σημείο A 1, f 1  είναι το μοναδικό σημείο επαφής της
ε με τη Cf , δηλαδή ότι η  ε  δεν εφάπτεται σε άλλο σημείο στη Cf εκτός
του σημείου Α.
iii) Να αποδείξετε ότι η ευθεία ε εφάπτεται και στη γραφική παράσταση της
g  x   ex  x, x .
Θέμα 1.
f  x   25  x 2 .
i) Nα βρείτε τη συνάρτηση f .
ii) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf η οποία είναι παράλληλη
3
προς την ευθεία η : y  x.
4
iii) Ένα σημείο M  x, y  κινείται πάνω στη γραφική παράσταση της f. Τη χρονική
στιγμή t 0 , κατά την οποία το σημείο Μ διέρχεται από το σημείο  3, 4  της
τροχιάς του, η τεταγμένη y μειώνεται με ρυθμό 6 cm / sec. Nα βρείτε τον ρυθμό
μεταβολής της τετμημένης x, την ίδια χρονική στιγμή t 0 .
Θέμα 2.
Έστω συνάρτηση f :  0,      , η οποία είναι δύο φορές παραγωγίσιμη και τέτοια,
ώστε
f 1  0, f  1  1
και
 
f 2  x   f x 4  2  ln 2 x για κάθε x  0.
i) Nα βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο της A 1, f 1  .
ii) Να αποδείξετε ότι f  1  1 .
iii) Να υπολογίσετε το όριο

x
f   1
2
lim   .
x 2 2  x  2
Ερωτήσεις Θεωρίας
21. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x 0 του πεδίου
22. Ποια είναι η εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης μιας παραγω-
γίσιμης συνάρτησης f στο σημείο της A  x 0 , f  x 0   ;
23. Να αποδείξετε ότι αν μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x 0 ,

τότε είναι και συνεχής στο σημείο αυτό.
24. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη;
25. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα ανοικτό διάστημα
 α,β  του πεδίου ορισμού της;
26. Πότε λέμε ότι μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα κλειστό διάστημα
α, β του πεδίου ορισμού της;
27. Να αποδείξετε ότι  c   0.
28. Να αποδείξετε ότι  x   1.
29. Να αποδείξετε ότι  x ν   νx ν 1 , ν   0,1.
10. Να αποδείξετε ότι  x   2 1x , x  0.

11. Να αποδείξετε ότι αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x 0 , τότε η
συνάρτηση f  g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 και ισχύει
 f  g   x   f   x   g  x 
0 0 0
12. Να αποδείξετε ότι  x  ν    νx  ν 1 , ν  *.
13. Να αποδείξετε ότι  εφx  

1
.
συν 2 x
Διαφορικός Λογισμός 435
14. Να αποδείξετε ότι  x α   αx α 1 , x  0 , όπου α   .
15. Να αποδείξετε ότι  α x   α x ln α, όπου α  0.
16. Να αποδείξετε ότι  ln x   , x  *.

1
x
Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους
81. Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σ’ ένα σημείο x 0 του
πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν υπάρχει το όριο
f  x   f  x0 
lim . Σ Λ
x  x0
x  x0
82. Αν μία συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε κάποιο σημείο x 0 , τότε η

εφαπτομένη της Cf στο σημείο της A  x 0 , f  x 0   έχει εξίσωση
y  f  x 0   f   x 0  x  x 0  . Σ Λ
93. Κάθε συνάρτηση f, η οποία είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x 0 ,

είναι και συνεχής στο σημείο αυτό. Σ Λ
94. Κάθε συνάρτηση f, η οποία δεν είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο

x 0 , δεν είναι συνεχής στο σημείο αυτό. Σ Λ
95. Αν μία συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο x 0 , τότε δεν
είναι παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό. Σ Λ
96. Κάθε συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής σε ένα σημείο του πεδίου
ορισμού της, είναι και παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό. Σ Λ
97. Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη Α αν και μόνο αν είναι
παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο x 0 του πεδίου ορισμού της. Σ Λ
98. Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σε ένα ανοικτό

διάστημα  α,β  του πεδίο ορισμού της αν και μόνο αν είναι παραγω-
γίσιμη σε κάθε σημείο x 0   α,β  . Σ Λ
99. Μία συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σε ένα κλειστό

διάστημα  α,β  του πεδίου ορισμού της αν και μόνο αν είναι παραγω-
γίσιμη σε κάθε σημείο x 0  α,β. Σ Λ

10. Για κάθε ν  * με ν  3 ισχύει f  ν   f  ν 1  . Σ Λ
11. Η συνάρτηση f  x   x είναι παραγωγίσιμη. Σ Λ
12. Ισχύει  ημx   συνx. Σ Λ
13. Ισχύει  συνx   ημx. Σ Λ
14. Αν α  0, τότε για κάθε x  ισχύει  α x   xα x 1 . Σ Λ
15. Ισχύει  ln x   .
1
Σ Λ
x
16. Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ, τότε

για κάθε x  Δ ισχύει  f  g   x   f   x   g  x  . Σ Λ
17. Ισχύει  εφx   σφx. Σ Λ
18. Ισχύει  σφx    x ημx  0 .

1
για κάθε x  Σ Λ
ημ 2 x
19. Αν μία συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και η f

είναι παραγωγίσιμη στο g  Δ  , τότε η συνάρτηση f g είναι παραγω-

 
γίσιμη στο Δ και ισχύει f  g  x    f   g  x    g  x  . Σ Λ
20. Η συνάρτηση f  x   αx , x  , α  0 είναι παραγωγίσιμη και ισχύει

f   x   α x για κάθε x  . Σ Λ
21. Η συνάρτηση f  x   ln x , x  * είναι παραγωγίσιμη και ισχύει
 ln x  
1
για κάθε x  *. Σ Λ
x
22. Αν δύο μεταβλητά μεγέθη x, y συνδέονται με τη σχέση y  f  x  και

η f είναι συνάρτηση παραγωγίσιμη στο x 0 , τότε ονομάζουμε ρυθμό
μεταβολής του y ως προς το x στο σημείο x 0 την παράγωγο f   x 0  . Σ Λ
Διαφορικός Λογισμός 437
Διαγώνισμα
Θέμα Α
Α1. Nα αποδείξετε ότι κάθε συνάρτηση f η οποία είναι παραγωγίσιμη στο σημείο
x 0 , είναι και συνεχής στο σημείο αυτό.
Α2. Πότε λέμε ότι μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα κλειστό διάστημα
α, β  του πεδίου ορισμού της;
α) Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο x 0 και η f είναι παραγωγίσιμη
στο g  x 0  , τότε η συνάρτηση fog είναι παραγωγίσιμη στο x 0 .
1
β)  ln x   x
για κάθε x   *.
γ) Αν s είναι η συνάρτηση θέσης ενός σώματος, που κινείται πάνω σε έναν

άξονα και α είναι η συνάρτηση της επιτάχυνσης του σώματος αυτού, τότε
ισχύει α  t   s  t  για κάθε χρονική στιγμή t.
δ) Kάθε συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο σημείο x 0 , είναι και παρα-
γωγίσιμη στο σημείο αυτό.
ε) Αν α  0, τότε ισχύει α x    xα x 1
για κάθε x   .
Θέμα Β
αx 2  βx, x  1
f x  
 3  2 x , x  1
Β1. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο σημείο x 0  1, αν και
μόνο αν ισχύει η σχέση α  β  1.
Β2. Να βρείτε τις τιμές των αριθμών α και β για τις οποίες η συνάρτηση f είναι
Β3. Για α  2 και β  3 , να βρείτε:
α) την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf στο σημείο A 1, f 1 
β) την εξίσωση της εφαπτομένης  η της Cf , η οποία έχει συντελεστή
διεύθυνσης λ  1.
Θέμα Γ
Έστω συνάρτηση f :    η οποία είναι περιττή και τέτοια, ώστε
x 2 f  x   ημ 3 x για κάθε x   .
Γ1. Να αποδείξετε ότι f  0   0.
Γ2. Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
Γ3. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0 και
να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης  ε  της Cf στο σημείο O  0, 0  .
Γ4. Να αποδείξετε ότι η ευθεία  ε  εφάπτεται και στη γραφική παράσταση της
g  x   x ημx , x  0
 π  π 
στο σημείο M  , g    .
 2  2 
Θέμα Δ
Έστω συνάρτηση f :  0,      η οποία είναι παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε
f  x   0 για κάθε x   0,   
και
4f  x 2   xf  2x   x 4  x 3  x  4 για κάθε x   0,    .
Δ1. Να υπολογίσετε την παράγωγο f   4  και το όριο
2x  3  1
lim .
x 1
f  x  3  5
Δ2. Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f
στο σημείο A  2, f  2   διέρχεται από το σημείο B  4,8  8f  1  .
Δ3. Ένα σημείο M  x, y  κινείται πάνω στη γραφική παράσταση της συνάρτησης f
έτσι, ώστε η τετμημένη του x να αυξάνει με ρυθμό 6 cm/sec. Τη χρονική στιγμή
t 0 κατά την οποία το Μ διέρχεται από το σημείο Γ  4, f  4   , να βρείτε:
α) το ρυθμό με τον οποίο αυξάνει η τεταγμένη y του σημείου Μ

β) το ρυθμό μεταβολής του εμβαδού Ε του τριγώνου ΟΜΝ, όπου Ο η αρχή
των αξόνων και Ν η προβολή του σημείου Μ στον άξονα x x.
Θέματα για Επανάληψη
«Oι πληροφορίες μοιάζουν

με σταγόνες υδρατμού που βαθμιαία
συγκεντρώνονται για να σχηματίσουν
σαν σύννεφο τη Σκέψη.»
Νίκος Ταμπάκης
O Nίκος Ταμπάκης είναι Διπλωματούχος Μηχανικός

Ε.Μ.Π. και Δρ. Φιλοσοφίας. Είναι μέλος της New York
Academy of Sciences, της Ελληνικής Μαθηματικής
Εταιρείας και της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας.
Οι δημοσιεύσεις του αναφέρονται στη φιλοσοφία των
επιστημών.
Βιβλία του:
Από την Ποίηση στη Λογική (Γκοβόστης)
Από τη Φυσική στη Μεταφυσική (Ζαχαρόπουλος)
Αναπαραστάσεις του Κόσμου (Γκοβόστης)
Το όνειρο του Σωκράτη (Γκοβόστης)
Ηράκλειτος και Σύγχρονος Κόσμος (Γκοβόστης)
Ο Χρόνος του Ανθρώπου (Γκοβόστης)
Θέματα για Επανάληψη 441
Aσκήσεις για Επανάληψη

f  f  x    x9 για κάθε x  .
ii) αν f  2   8, τότε η εξίσωση f  x   2 έχει μοναδική λύση την x  3 2
iii) για κάθε α  η ευθεία y  α έχει ακριβώς ένα κοινό σημείο με τη
γραφική παράσταση της συνάρτησης f
iv) τo σύνολο τιμών της συνάρτησης f είναι το f   .
f  x   x 2  2x  5, x  .
i) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο στο σημείο
x 0  1.
ii) Να βρείτε – εφόσον υπάρχουν – τα παρακάτω όρια:
α) lim
1
x 1 f  x   2
β)
x 

lim f  x   ex . 
iii) Να βρείτε – εφόσον υπάρχουν – τα παρακάτω όρια:
ημx
α) lim e  
f x
β) lim .
x  x  f  x 
iv) Να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ   0,1 τέτοιο, ώστε

f  ξ   eξ .

f  2x 
lim  1.
x 0 x
i) Να βρείτε την τιμή του λ  για την οποία ισχύει η σχέση
f  x   5x
lim  3.
x 0 f  x   λx
ii) Αν η Cf δεν έχει κοινό σημείο με τον άξονα x x, να αποδείξετε ότι η
συνάρτηση f δεν είναι συνεχής.
iii) Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως φθίνουσα, να βρείτε τις ρίζες
και το πρόσημο της συνάρτησης f.

● f  x   2x  1 για κάθε x 
● lim f 2  x   9.
x 2
f 2 x  9
i) f x  για κάθε x 
6
ii) lim f  x   3
x 2
iii) lim f  x   
x 
iv) αν η συνάρτηση f 2 είναι συνεχής στο σημείο x 0  2, τότε η συνάρτηση f

είναι επίσης συνεχής στο ίδιο σημείο.

f 2
 x   1 ημ 2
x  2x 2f  x  για κάθε x  .
2f  x 
i)  1 για κάθε x 
f x 1
2
2f  x 
ii) lim 1
x 0 f 2 x 1
iii) αν lim f  x   λ  , τότε λ  1
x 0
iv) αν η f είναι συνεχής και f  e   e, τότε υπάρχει x 0   0, e  τέτοιος, ώστε

f  x 0   2.

f 2
 x   x2  x  1 για κάθε x 
και
1 1 f x
 .lim
x x 0
2
i) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης f δεν έχει κοινά
σημεία με τον άξονα x x.
ii) Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f.
iii) Να υπολογίσετε το lim  x  f  x  .
x 
7. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  , οι οποίες είναι συνεχείς και τέτοιες, ώστε:

● f  x   g  x   2xσυνg  x  για κάθε x 
● η εξίσωση f  x   2x είναι αδύνατη
● f 1  2
i) f  x   2x για κάθε x 
ii) g  x   0 για κάθε x 
gx x2  f  x 
iii) η εξίσωση   0 έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο διάστημα
x x2
 0, 2  .
iv) αν lim f  x   , τότε το σύνολο τιμών της f είναι το f   .
x 
8. Έστω συνάρτηση f : 0, 1  , η οποία είναι συνεχής και τέτοια, ώστε

1
f x  για κάθε x   0, 1.
x
1
i) Να αποδείξετε ότι f  x   για κάθε x   0, 1 .
x
ii) Αν f 2  x   ln 2  x  1 για κάθε x  0,1 και f  0   f 1 , τότε:
α) να λύσετε την εξίσωση f  x   0
β) να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f
γ) να υπολογίσετε την ελάχιστη και τη μέγιστη τιμή της συνάρτησης f.
9. Έστω συνάρτηση f : 0,     τέτοια, ώστε:
● η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη

● η εξίσωση f  x   ex δεν έχει θετική ρίζα
f  x   2x  1
● lim 2
x 0 x2
● f 1  e
i) η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0 με f   0   2
ii) f  x   ex για κάθε x   0,   
iii) f 0,      1,   

iv) αν επιπλέον ισχύει η σχέση
f 2  x   2e2x  2f  x   e4x για κάθε x  0,   
τότε
f  x   e2x για κάθε x  0,    .
10. Έστω συνάρτηση f :  1, 1  , η οποία είναι συνεχής με f  0   1 και τέτοια,
ώστε κάθε σημείο M  x, f  x   της γραφικής της παράστασης, να απέχει από
την αρχή των αξόνων O  0, 0  απόσταση ίση με 1 μονάδα.

x 2  f 2  x   1 για κάθε x   1, 1.
ii) Nα λύσετε την εξίσωση f  x   0.
iii) Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f και να σχεδιάσετε τη γραφική της
παράσταση.
iv) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης
1
gx  .
f  x

ημx  f  x   x για κάθε x  .
i) η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  0
ii) η συνάρτηση f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0
iii) η συνάρτηση f 2 είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0
iv) ο άξονας x x εφάπτεται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης f 2 .

12. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι γνησίως μονότονη, συνεχής και

f x  4 f x  2
lim  5 και lim  2.
x 3 x 3 x 1 x 1
i) η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα
ii) υπάρχει ακριβώς ένας αριθμός x 0  1, 3 τέτοιος, ώστε
f  2  f  e
f  x0  
2
f  x   2f  x  2 
iii) lim 1
x 3 x 3
iv) οι ευθείες ε : y  2x και η : y  5x  11 εφάπτονται στη γραφική παρά-
σταση της συνάρτησης f.
13. Έστω δύο συναρτήσεις f , g :  , οι οποίες είναι παραγωγίσιμες και τέτοιες,

ώστε g 1  1, f  1  3 και
f  g  x    g  x   αx 2  βx  1 για κάθε x  ,

2

Αν οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν κοινή εφαπτομένη
στο σημείο με τετμημένη x 0  1, τότε:
i) να αποδείξετε ότι α  2 και β  1
ii) να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης h  x   g  f  x   στο σημείο
x0  1
g  f  x   g  x 
iii) να αποδείξετε ότι lim  6.
x 1 x 1

● η συνάρτηση f είναι συνεχής
f  x   2x
● lim 1
x 0 x2
 α  ημ βx  , x  0

● gx   2
f  x   f  x  , x  0 με α, β  .

i) Να υπολογίσετε την τιμή f  0  .

ii) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο x 0  0
με f   0   2.
iii) Να βρείτε τις τιμές των α και β, ώστε η συνάρτηση g να είναι
iv) Αν  ε  είναι εφαπτομένη της Cg στο σημείο A  0, g  0   να βρείτε το
σημείο B  x 0 , g  x 0   με x 0   0, 2π  στο οποίο η εφαπτομένη  η  της
Cg είναι παράλληλη προς την  ε  .
15. Έστω συνάρτηση f :  , η οποία είναι παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε

f 3  x   x 2f  x   xημ 2 x για κάθε x  0.
i) f  0  0
 f   0  f   0  1
3
ii)
iii) η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο της με
π π
τετμημένη x 0  0 σχηματίζει με τον άξονα x x γωνία ω   ,  .
6 4
16. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g :  τέτοιες, ώστε:

● η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη
● η ευθεία ε : y  2x  3 εφάπτεται στη Cf στο σημείο A 1, f 1 
● g  x   x 2  x για κάθε x  .
i) f 1  1 και f  1  2
g  f  x   2
ii) lim  6
x 1 x 1
iii) από το σημείο A 1, f 1  διέρχονται δύο εφαπτόμενες της γραφικής παρά-
στασης της συνάρτησης g.

1 2
f x  x , x και g  x   x 2  αx  β, x 
2
όπου α, β σταθεροί πραγματικοί αριθμοί και η ευθεία ε : y  2x  2 , η οποία
εφάπτεται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης g στο σημείο
M  1, g  1  . Να αποδείξετε ότι:
i) α  4 και β  1
ii) η ευθεία  ε  εφάπτεται και στη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.
iii) οι Cf και Cg έχουν δύο κοινές εφαπτόμενες.
18. Έστω συνάρτηση f :  τέτοια, ώστε:

● η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη
● η συνάρτηση f  είναι συνεχής
● η Cf δεν έχει κοινά σημεία με τον άξονα x x
2f  x   xf  2 
● lim 1
x 2 x2
f x
● xlim

3
x
i) f  x   0 για κάθε x 
ii) f  2   2f   2  1
iii) υπάρχει x 0   0, 2  τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της Cf στο σημείο
A  x 0 , f  x 0   να διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
19. Δίνονται οι συναρτήσεις f , g :  τέτοιες, ώστε:

● f  x   ex για κάθε x 
 g  x 
2
●  x 4 για κάθε x 
● f  x   3g  x  για κάθε x 
i) Να λύσετε την εξίσωση g  x   0 .
ii) Να αποδείξετε ότι g  x   x 2 για κάθε x  .
iii) Nα αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς μία κοινή εφαπτομένη των Cf και Cg .
20. Έστω συνάρτηση f : 0,8  η οποία είναι συνεχής και M  x, y  ένα σημείο
της γραφικής της παράστασης.
i) Να βρείτε, συναρτήσει των x και f  x  , τον τύπο της απόστασης d του
σημείου M  x, y  από την αρχή των αξόνων O  0, 0  .
ii) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο στη Cf που απέχει από
το O  0, 0  λιγότερο ή ίσο από ότι απέχουν τα υπόλοιπα σημεία της Cf
από το O  0, 0  και ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο στη Cf που απέ-
χει από το O  0, 0  περισσότερο ή ίσο από ότι απέχουν τα υπόλοιπα σημεία
της Cf από το O  0, 0  .
iii) Αν η τετμημένη x του σημείου Μ αυξάνεται με ρυθμό 10 cm/sec και τη
χρονική στιγμή t 0 κατά την οποία το Μ συμπίπτει με το σημείο  3, 4  , η
απόσταση d αυξάνεται με ρυθμό 14 cm / sec, να βρείτε τον ρυθμό
μεταβολής της τεταγμένης y του σημείου Μ την ίδια χρονική στιγμή t 0 .
21. Έστω συναρτήσεις f, g :  τέτοιες, ώστε:

● η f είναι παραγωγίσιμη και η f  είναι συνεχής
● g  x   xf  x   x για κάθε x 
● υπάρχει x 0  0 τέτοιο, ώστε lim g  x   1
x  x0
● f  0   1.
i) g  0   0
ii) η εφαπτομένη  ε  της Cf στο σημείο A  x 0 , f  x 0   τέμνει τον άξονα
x x στο σημείο B  2x 0 , 0 
iii) υπάρχει ξ   0, x 0  τέτοιο, ώστε
g  ξ   ξ  1
iv) η συνάρτηση g είναι δύο φορές παραγωγίσιμη στο 0 με
g  0   2f   0  .
Απαντήσεις
«Θα ήταν σφάλμα να νομίζουμε

ότι η λύση των προβλημάτων
είναι μια καθαρά διανοητική εργασία.
Η αποφασιστικότητα
και γενικά τα συναισθήματα
παίζουν έναν σημαντικό ρόλο.»
George Polya
Όριο – Συνέχεια Συνάρτησης: Aπαντήσεις 451
Όριο – Συνέχεια Συνάρτησης
H Έννοια της Πραγματικής 7. i) Ναι, αφού η εξίσωση f  x   2

Συνάρτησης έχει λύση.
Γραφική Παράσταση Συνάρτησης ii) Ναι, αφού η εξίσωση f  x   2
έχει λύση.
1. i)  , 0 iii) Όχι, αφού η εξίσωση f  x   2
ii)  1,1 είναι αδύνατη.
iii)  1, 1 iv) Όχι, αφού η εξίσωση f  x   2
iv)  0,1  1,   . είναι αδύνατη.

8. i) λ  4,    και f    4,   
2. i) Α  1, 4
ii) λ   , 3 και f     , 3
ii) Α   0,   
iii) λ   0, 1 και f     0,1
iii) Α   1, 2
iv) λ   0, 5 και f   0,       0,5
iv) Α   2,   .
9. i) 5,   
3. i) 1, 5  5,   
ii) 1,   
ii)  , 2   2, 3
iii)
  ln 2
iii) iv)  2,   
iv)  0, e   e,   .
10. i) A   2, 7
 π 
4. i) Α   κπ  , κ   ii) f  A    3, 5
 4 
iii) α) x  1 ή x  5
ii) Α   ,  2  1,   
β) x  2 ή x  6
iii) Α   4,   
iv) α) x   1, 5   5, 7
iv) Α  1,3 .
β) x   2, 6
5. i)  4, 4 11. i) A   7, 7
ii)  ,0  1,    ii) f  A    4, 5
iii)  0,   
 f  x   5f  x 
2
iii)
iv) 1,    .
 f  x   f  x   5  0
6. i) λ   4,     f x  0 ή f x  5
 x  0 ή x  6 ή x  3
ii) λ   ,  1  1,   
iv) x   0, 6 .
iii) λ   2, 2
iv) λ   4, 4  . 12. i) Df   3. H Cf διέρχεται από
το M  4, 2  αν και μόνο αν ισχύει
4α 17. i) O  0, 0 και Α 1, 0

f  4  2   2  α  2.
43 ii) Β  e,1
x2
● f x  0   0  x  2.
x   2, 0  2,   
ii)
x 3 18. i)
02 2 x   0,   
● f  0 
ii)
 .
03 3 iii) x   4,   
Άρα, τα ζητούμενα σημεία είναι
iv) x   0, e  .
 2
A  2,0  και B  0,  αντίστοιχα.
 3 19. i) x   ,1  2,   
iii) f x  
3 x2 3
  x  5. ii) x   3, 5
2 x 3 2 iii) x   3,   
Άρα, το ζητούμενο σημείο είναι το
iv) x   , 0 
 3
Γ  5,  .
 2 20. i) ● f  x   0  ln 2 x  2ln x  0
 ln x  ln x  2   0
13. i) Έχουμε
 x  1 ή x  e2 .
f  0  1  α  β  1 (1)
Άρα, τα κοινά σημεία της Cf με
Επίσης
f 1  2  1  α  e  β  2 (2) τον άξονα xx είναι A 1, 0  και
Από τις (1) και (2) βρίσκουμε B  e2 , 0 .
α  1 και β  2.
● Επειδή 0  Df , η Cf δεν έχει
ii) Έχουμε
κοινό σημείο με τον yy.
f  x   2x   x  1 ex  2  2x
 1
  x  1 e x  2x  2  0 ii) f  x   3  x   0,    e3 ,    .
 e
  x  1 e x  2  x  1  0
  x  1  e x  2   0 21. i) f  x   0  x   0, 1.
 x  1 ή x  ln 2. ii) f  x   x  κ  x 2  2x  κ  0
Άρα, τα ζητούμενα σημεία είναι
A 1,2  και B ln 2, 2ln 2 .
Επομένως,
Δ  0  4  4κ  0  κ  1.
14. H εξίσωση f  x   0 είναι αδύνατη και η
εξίσωση f  x   1 έχει δύο ρίζες.
22. i) 0,    ii)
iii)  0,    iv) 0,   
 x   40  x 
2 2
23. i)
15. Ε  x       , x   0, 40  y
4  4 
16. Περίμετρος Α  0,1


Π x  3  5   x  2
2
 1, x  .
Β 1, 0 
O x
Εμβαδό
Ε  x    x  2   1, x  .
2
ii) ● Μία ρίζα αν α   , 0  1,    29. Αρκεί να αποδείξουμε ότι

● Δύο ρίζες αν α   0,1. f  x   x για κάθε x  .
f Από τη δεύτερη δοθείσα σχέση έχουμε

iii)  .
f  x   f  x  για κάθε x  . (1)
24. Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x το 0 Όμως, θέτοντας στην πρώτη δοθείσα
και το 1, οπότε βρίσκουμε αντίστοιχα
σχέση όπου x το x προκύπτει
f  0   0 και f 1  0.
f  x   x για κάθε x 
x 1
25. Είναι f  x   για κάθε x  ή ισοδύναμα
 f  x 
2
1 f  x   x για κάθε x  . (2)
Οπότε Από τις (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι
x 1
f x  0   0  x  1 f  x   x για κάθε x  .
 f  x 
2
1
x 1
f x  0   0  x  1
f  x 
2
1 Ισότητα Συναρτήσεων
x 1
f x  0   0  x  1
 f  x 
2
1 30. i) f g
ii) f g
26. i) f 1  g 1. iii) f  x   g  x  για κάθε x  0
ii) f  x   1  x 2 . iv) f  x   g  x  για κάθε x  2 .
g  x   1  2x  x 2 . 31. Οι f, g έχουν διαφορετικό πεδίο ορισμού
Κοινό σημείο το A 1, 0 . και συνεπώς δεν είναι ίσες.
32. ● Οι f και g έχουν το ίδιο πεδίο

27. Θέτουμε στη δοθείσα σχέση, όπου x και
ορισμού A   1, 1 .
y το 0, οπότε προκύπτει
f  0  f  0  f  0  ,  x  1
2
x  2 x 1
2
● f x  
δηλαδή f  0   0. x 1
2
 x  1 x  1
Θέτουμε ξανά στη δοθείσα σχέση όπου x 1
y το 0, oπότε έχουμε   g  x  για κάθε x  A.
x 1
f  x   f  0  xf  0 για κάθε x  Επομένως, f  g.
και τελικά
33. ● Df   , 0  3,   
f  x   0 για κάθε x  .
και Dg  3,   .
28. Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x το
x , οπότε προκύπτει Άρα f  g.
2x ● f  x   g  x  για κάθε x  3.
3f  x   f  x   2 για κάθε x  .
x 1
Λύνοντας το σύστημα των δύο συναρτη- 34. Η δοθείσα σχέση γράφεται
f  x   1  g  x   1  0
2 2
σιακών σχέσεων βρίσκουμε
f x  2
x
για κάθε x  . για κάθε x  .
x 1
Δηλαδή 41. Πρέπει

f  x   g  x   1 για κάθε x  . 0  x 1  1
Άρα, f  g. και
0  ln x  1.
35. Έχουμε g  x   x για κάθε x  .
Οπότε βρίσκουμε ότι x  1, 2.
Επίσης,
g 2  x   2x  x 2  1   g  x   x   1
2
42. i)  fog  x   1  x, x  1
 g  x   x  1 για κάθε x 
ii)  gof  x   1  x 2 , x  1,1.
αφού g  x   x  0.
43. i) Dh   2,  1, 1 και
36. i) f  x 0   g  x 0   0. f
Θέτουμε στη δοθείσα σχέση h 2x 2  1

   x    , x  Dh .
x  x0. f  x 2  3x  2 f
ii) Για α  2, από τη δοθείσα σχέση ii) ● 

Dfog  x  Dg g  x   Df 
προκύπτει
 f  x   g  x 
2
 0 για κάθε x  . 
 x  0 x 1 2

  1, 0,1  Dh .
37. α  1, β  4 και γ  5. Άρα fog  h.
● f g  x   f  g  x    h  x 
38. α  2, β  3 και γ  2. για κάθε x  0,  1.
44. ● 
Dfog  x  Dg g  x   Df 
Πράξεις με Συναρτήσεις
Σύνθεση Συναρτήσεων
 x x   Df
● f g  x   f  g  x    f  x 
39. Με τον ορισμό. f   x  , αν x  0


40. i) Df  g  *  f  x  , αν x  0
και  f  g  x   2x, x  0. f  x  , αν x  0

ii) Df g  * και 
f  x  , αν x  0
16
 f  g  x   x 2  , x  0.  f  x  για κάθε x  .
x2
iii) g  x   0  x 2  4  x  2. 45. α  1, β  1
Άρα, D f   2, 0, 2 46. i) f  2x  1  4x 2  1 για κάθε x  .

g
Θέτουμε
f  x2  4 y 1
και    x   2 2x  1  y  x  .
g x 4 2
για κάθε x   2, 0, 2 Άρα,
 y 1 
2
g x2  4
* και    x   2 f  y  4   1  y  2y, y 
2
ή
iv) D g  , x  0.  2 
f f  x 4
f  x   x 2  2x, x  . 53. i) Για κάθε x1,x 2 με x1  x 2

έχουμε
ii)  fof  x   x  4x
4 3
 2x  4x, x 
2
.
ex1  ex2 και x13  x 32 .
47. i) f  x   x 2  x, x  .
Eπομένως,
ii) f  x   ln x, x  0. ex1  x13  ex2  x32
48. i) Θέτουμε όπου x το f  x  και παίρ- δηλαδή
νουμε f  x1   f  x 2 .
 
f f  f  x   f  x 
1 ex1 1   x  1  1
3
ii)
4
για καθε x  , δηλαδή  f  x  1  f  0  x  1  0
1  1  x  1.
f  x   f  x  για κάθε x  .
4  4 54. i) Mε τον ορισμό.
ii) Θέτουμε στη σχέση του ερωτήματος i)
ii) H δοθείσα ανίσωση ισοδύναμα γρά-
όπου x το 0. φεται
49. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση, όπου 1 1
 x3   x
x το f  x .
3
x x
ii) Θέτουμε στη σχέση του ερωτή-  f  x3   f  x   x3  x
ματος i) όπου x το 1.  x  1.
iii) f  x   x  f f  x   f  x  Δηλαδή, x  1,   .
 9x  8  x
 x 1 55. i) Με τον ορισμό.
Και το αντίστροφο ισχύει λόγω ii) x 2  ln x  x
του ii).  x 2  2ln x  x  ln x
 x 2  ln x 2  x  ln x
Μονοτονία Συνάρτησης  f  x 2   f  x   x 2  x.
Ακρότατα Συνάρτησης Δηλαδή, x 2  x  0  x   0,1 .
56. i) f  x   0 για κάθε x  0 και

50. i) Γν. αύξουσα ii) Γν. φθίνουσα
iii) f  0  f  π  iv) Γν. αύξουσα. f  x   0 για κάθε x  0.
51. i) H f είναι γνησίως φθίνουσα. ii) Πρέπει x  Df  και
ii) x < 7. f x
 0.
52. i) Γνησίως φθίνουσα. x
 
ii) f 2  f  x 2   1 Δηλαδή, xf  x   0
και τελικά x  *.
 
 f 2  f  x 2   f  5
57. i) Mε τον ορισμό.
 2  f  x2   5
ii) Έχουμε
 f  x2   3 8x3  f  2x    2x   f  2x   0
3
 f  x 2   f  4  g  2x   g  2  2x  2  x  1.
 x  4  x   2, 2.
2
58. Με απαγωγή σε άτοπο. Όμως, για κάθε x  ισχύει

ημx  1 και συνx  1 .
59. i) f  0  f  0  2f  0   0
Επομένως, η σχέση (1) ισχύει αν και
ii) ● για κάθε x  0 είναι μόνο αν
f  x   f  0 ημx 0  1 και συνx 0  1
άρα, xf  x   0. που είναι αδύνατον, αφού
● για κάθε x  0 είναι ημ 2 x  συν 2 x  1 για κάθε x  .
f  x   f  0
63. max f  f  2   3.
άρα, xf  x   0.
g  x   f  x   x   7  7
2
64. i)
60. i) f  x   0  f  x   f  0   x  0.
ii) Με τον ορισμό.
ii) Υπάρχει x 0  , ώστε f  x 0   x 0 .
iii) g  f  x   1  g  f  x   g 0 
Οπότε, g  x 0   7. Άρα,
 f  x   0  f  x   f 0
 x  0. g  x   g  x 0  για κάθε x  .
61. i) H συνθήκη f  x   f  5 είναι ισοδύ- 65. i) Όχι.
ναμη με την  x  5  0 και ισχύει
2 ii) gof x ln x 0
για κάθε x  . για κάθε x 0, .
Επίσης, gof 1 ln1 0.
g  x   1  x  5  1 για κάθε x 
και g  5  1. Άρα, Άρα, η συνάρτηση gof έχει ολικό
ελάχιστο το gof 1 0. Η γρα-
g  x   g  5  1 για κάθε x  .
φική παράσταση της gof είναι:
iii) Aξιοποιώντας τα ερωτήματα i) και
ii) διαπιστώνουμε ότι η Cf βρί- y
σκεται κάτω από τη Cg με εξαίρεση
το σημείο A  5,1 το οποίο είναι
κοινό.
62. i) Έχουμε O Α 1, 0 x
ημx  1 για κάθε x 
και
συνx  1 για κάθε x  .
Άρα,
ημx  συνx  2 για κάθε x  . iii) Γνησίως φθίνουσα στο 0,1 και
ii) Yποθέτουμε (απαγωγή σε άτοπο) ότι
ο αριθμός 2 είναι ολικό μέγιστο της γνησίως αύξουσα στο 1, .
συνάρτησης f. Οπότε, λόγω του iv) ● Aδύνατη, αν α ,0
ερωτήματος i) υπάρχει x 0  τέ-
● Μία ρίζα, αν α 0
τοιος, ώστε
f  x0   2 ● Δύο ρίζες, αν α 0, .
δηλαδή ex 1 1 ex 1
ημx 0  συνx 0  2 (1) 66. i) f x e
2x 2x 2x 2x
x x 1 1
e 1
e για κάθε x . 69. i) f  x1   f  x 2   e x1  e x 2  x1  x 2 .
2 2
ii) Έχουμε
ii) Mε τον ορισμό. 1
 x

iii) f e  2  0  f e  2  f  1  x
 y  ex 
1
x
 ln y  x 
1
ln y
, 0  y  1.
 ex  2  1  ex  e0  x  0.
1
iv) H ζητούμενη σχέση ισοδύναμα γρά- Άρα, f 1  x  
lnx
φεται
1
για κάθε x   0,1  1,   .
e1  1 1
2
ex
2  f  x 2   f  0,

2x 20
70. i) Df  . Για κάθε x1, x 2  με
η οποία είναι αληθής διότι η f είναι
γνησίως αύξουσα και f  x1   f  x 2  έχουμε
x 2  0 για κάθε x  . ln 1  e x1   ln 1  e x 2 
 1  e x1  1  e x 2
67. i) α) ● f ,g . Mε τον ορισμό.
 e x1  e x1
● f ,g . Mε τον ορισμό.  x1  x 2 .
β) ● f ,g . Mε τον ορισμό. Άρα, η f είναι 1  1.
● f ,g . Mε τον ορισμό. ii) f 1  x   ln  ex  1 , x  0.
ii) H ανίσωση ισοδύναμα γράφεται
71. i) Η f είναι γνησίως αύξουσα και συ-
 fof   x 2    fof 1 και  fof  . νεπώς 1  1.
ii) Με άτοπο. Παρατηρούμε ότι π
ii) Παρατηρούμε ότι f    2. Eπο-
f  2  f  f 1    fof 1 6
π
μένως, f  2   .
1
  fof   g  0   6
  fof  og   0 .
72. i) Α  0, 2 .
ii) Δείχνουμε ότι η f είναι γνησίως
Συνάρτηση 1-1 αύξουσα.
Αντίστροφη Συνάρτηση iii) f  0  2  f 1  2  0.
x 1 73. i) Δείχνουμε ότι f .

58. i) f 1  x   , x .
4 ii) f  0  1  f 1
 1  0.
ii) f  0  f 1
iii) λ2  2λ  e1 λ  e1 2λ
2
1 1
iii) f  x   ln  x  3  , x  3
1
 λ2  e1 λ  2λ  e1 2λ
2
2 2
  λ2 1
iv) f  x   e  1, x 
1 x  λ2  1  e  2λ  1  e   2λ 1
x  f  λ2  1  f  2λ  1
v) f 1  x   , x 1 11
x 1  λ2  1  2λ  1
π  λ  0 ή λ  2.
vi) f  0   f  
2
74. i) x 3 ii) x  2. 78. ● Έστω ότι η fof είναι 1  1.

Για κάθε x1, x 2  με
75. i) 3  4 και f  3  f  4 
f  x1   f  x 2 
ii) x  2 .
έχουμε
76. i) Παρατηρούμε ότι κάθε οριζόντια f  f  x1    f  f  x 2   ,
ευθεία έχει με τη Cf το πολύ ένα δηλαδή
κοινό σημείο. Άρα, η f είναι 1  1  fof  x1    fof  x 2   x1  x 2.
και f  A    , 2. Άρα, η f είναι 1  1.
● Έστω ότι η f είναι 1  1.
y  f 1  x  y
Για κάθε x1, x 2  με
2
1
 fοf  x1    fοf  x 2 
1 2 x έχουμε
1 O f  f  x1    f  f  x 2   ,
1
δηλαδή
y  f x f  x1   f  x 2   x1  x 2.
Άρα, η fof είναι 1  1.
ii) Παρατηρούμε ότι:
79. i) Για κάθε x1, x 2  0 με f  x1   f  x 2 
● 1  0 και f  1  0  2  f  0
έχουμε
Άρα, η f δεν είναι γνησίως φθί-
f  f  x1    f  f  x 2  
νουσα.
● 0  1 και f  0  2  1  f 1.  x12f  x1   x 22f  x 2 
Άρα, η f δεν είναι γνησίως  x12  x 22  x1  x 2 .

αύξουσα. ii) fof 1  1 f 1  f f 1  f 1.
1
iii) H γραφική παράσταση της f είναι Και επειδή η συνάρτηση f είναι
συμμετρική της Cf ως προς την ευ- 1  1, συμπεραίνουμε ότι f 1  1.
θεία y  x. Η f 1 έχει σύνολο τιμών 80. i) Για κάθε x1, x 2 με

f  x1   f  x 2 
το διάστημα f 1
 A   1,    Δ
έχουμε
και προφανώς είναι 1  1. Επομένως,
f  f  x1    f  f  x 2   .
η εξίσωση f 1  x   α :
Δηλαδή,
● είναι αδύνατη, όταν α  1. x1  x 2  x1  x 2 .
● έχει ακριβώς μία ρίζα, όταν Άρα, η f είναι 1  1.
α  1.
ii) Με απαγωγή σε άτοπο.
77. i) g  0   g 1.
iii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x
ii) Έχουμε g 1  0. Άρα, τo f  x .
 f 1   f  0
2 2
0 81. i) Για κάθε x1, x 2  με
 f  0  f 1  0. f  x1   f  x 2 
έχουμε f  x   α   f  x    α3
3
85. i)
f  f  x1    f  f  x 2  .
 8  x3  α3  x3  8  α3
Δηλαδή, x1  x 2 .
 3 8  α3 , α  2
ii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x 
x
το f 1  x .  3 α3  8, α  2

82. i) Για κάθε x1, x 2  με ii) Από το i) παρατηρούμε ότι η
f  x1   f  x 2  εξίσωση f  x   α έχει λύση για
έχουμε κάθε α  . Άρα, f   .
 f  x    f  x  .
3 3
1 2 iii) Για κάθε x1, x 2  με x1  x 2
Επομένως, έχουμε
 f  x   f  x1    f  x 2    f  x 2  . 8  x13  8  x 32
3 3
1
  f  x1     f  x 2  
3 3
Δηλαδή,
x1  2  x 2  2  x1  x 2 .
 f  x1   f  x 2  .
Άρα, η f είναι 1  1 .
iv) Από το ερώτημα i) προκύπτει
ii) f 1  x   x3  x  2 για κάθε x  .
 3 8  y3 , y  2

f 1  y   
83. i) Για κάθε x1, x 2  με f  x1   f  x 2  
 y  8, y  2
3 3
έχουμε
2f  x1   2f  x 2  86. i) Για κάθε x1, x 2  με
και f  x1   f  x 2 
ln f  x1   ln f  x 2 . έχουμε
Επομένως, f  f  x1    f  f  x 2   .
2f  x1   lnf  x1   2f  x 2   lnf  x 2  Επομένως,
 x1  x 2 . f  f  x1    f  x1   f  f  x 2   f  x 2  ,
ii) f 1  x   2x  ln x δηλαδή
1 1
για κάθε x  f     0,     x1   x 2  x1  x 2 .
4 4
iii) f 1
1  2  f  2  1. ii) Έστω ότι η f είναι γνησίως αύξου-
σα. Οπότε, για κάθε x1, x 2  με
84. i) Θέτουμε x  y  0.
x1  x 2 έχουμε
ii) Θέτουμε y  x.
f  x1   f  x 2 
iii) Για κάθε x1, x 2  με
και
f  x1   f  x 2 
f  f  x1    f  f  x 2   .
έχουμε
1
f  x1    f  x1  f  x 2   1 Επομένως,
f  x 2 
f  f  x1    f  x1   f  f  x 2   f  x 2 
 f  x1  x 2   1  x1  x 2  0
1 1
 x1  x 2 .   x1   x 2 ,
4 4
Άρα, η f είναι 1  1. που είναι αδύνατον.
87. i) Για κάθε x1 , x 2   με έχει λύση ως προς x    Df .

f  x1   f  x 2  iii) Aπό το ερώτημα ii) έχουμε
1
έχουμε f 1  y   f  y   8 , y  f     .
9
f  f  x1    f  f  x 2   .
iv) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x
Eπομένως, το f  x  .
f  f  x1    f  x1   f  f  x 2    f  x 2 
90. i) Για κάθε x1 , x 2   με
δηλαδή
f  x1   f  x 2 
2x1  2x2  x1  x2.
Άρα, η f είναι 1  1. έχουμε
Στη συνέχεια θέτοντας στη δοθείσα f  f  x1    f  f  x 2   .
σχέση όπου x το f 1
 x , παίρνουμε Άρα,
f  f  x1    f  x1   f  f  x 2    f  x 2 
f  x   x  2f 1
x 
και τελικά 1 3 1 3
  x1    x 2   x1  x 2 .
1 4 2 4 2
f 1 x    f  x   x  ,x  f      . ii) Με απαγωγή σε άτοπο.
2
ii) f  4   8 και f 1  8   4. iii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x
το f 1  0  .
88. i) Mε τον ορισμό.
ii) f 1  x   x 3  5x  6, x   .
iii) Mε τον ορισμό. Kριτήριο Aξιολόγησης 1
iv) A  6, 0  και B  0,1
Θέμα 1.
 
v) f  x 3   x  f 1 f  x 3   f 1  x 
6x
i)  g  f  x   για κάθε x   0,   
6 x2  9
 x 3  x 3  5x  6  x  .
5 ii)  g  f  x    g  f  0  για κάθε x  0
89. i) Για κάθε x1 , x 2   και
με f  x1   f  x 2  ισχύει  g  f  x    g  f  3 για κάθε x  0.
f  f  x1    f  f  x 2   iii)  g  f  0   0,  g  f  3  1
 9x1  8  9x 2  8  x1  x 2 . 24
και  g  f  4   .
ii) Θεωρούμε την εξίσωση 25
f  x   y  f f  x   f  y Θέμα 2.
 9x  8  f  y i) Με τον ορισμό.
ii) f  x   0  x  0
1
 x  f  y   8   . f x  0  x  0
9
Άρα, για κάθε y   η εξίσωση f  x   0  x  0.
f x  y
iii) x  1 Όριο Συνάρτησης στο x0

iv) Η ζητούμενη σχέση είναι ισοδύναμη με
τη σχέση 91. i) ● limf  x   lim f  x   4,
x 0 x 0
x  0 για κάθε x  .
2
αφού Df   0,   
Kριτήριο Aξιολόγησης 2 ● το f  0  δεν ορίζεται, αφού

0  Df .
Θέμα 1.
ii) ● lim f  x   lim f  x   2,
i) f  3  e  2  f  2 . x 3 x 3
ii) Με τον ορισμό. οπότε limf

x 3
x  2
iii) ex 1  f  x  1  ex 1  f  x  1  0 ● f  3  4 .
 g  x  1  g  2  x  1  2  x  1. iii) ● lim f  x   lim f  x   0,
x  4 x 4
iv) x  3. oπότε limf x  0

x 4
● f  4   0.
Θέμα 2.
iv) ● lim f  x   1 και lim f  x   4,
i) ● Για κάθε x1, x 2  x 5 x 5
με f  x1   f  x 2  έχουμε οπότε lim f  x   lim f  x 

x 5 x 5
f  f  x1    f  f  x 2   και συνεπώς δεν υπάρχει το

και lim f  x .
x 5
f  f  x1    f  x1   f  f  x 2    f  x 2 . ● f  5  1.
Οπότε, λόγω της δοθείσας σχέσης
92. i) ● limf  x   limf  x   0.
παίρνουμε x 1  x 1
2x1  2  2x 2  2 ● limf  x   lim f  x   0.

x 2 x 2
 2x1  2x 2  x1  x 2. ii)
y
● Θέτοντας στη δοθείσα σχέση, όπου
x το 1 παίρνουμε f  f 1   f 1 και 3
τελικά f 1  1, αφού η f είναι 1  1. 2
ii) α) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x y  f 1  x 

1
το f 1
 x . O
1
2 3 x
β) Έχουμε f  x   2  x  f 1  2  .
Αρκεί λοιπόν να βρουμε το f 1  2 .

y  f x
Προς τούτο θέτουμε στη σχέση του
ερωτήματος ii) α), όπου x το 2 και
3
βρίσκουμε ότι f 1  2   . iii) ● limf
x3
1
 x   3.
2
● limf
x0
1
 x   1 και limf

1
 x   2.
x0
Άρα, δεν υπάρχει το limf 1  x . 1 1

x 0 iii) iv)
12 16
93. λ  1.
102. i) 0 ii) 1
94. Με απαγωγή σε άτοπο. 1 1
iii) iv)
95. i) Df   0,1  1,    2 5
x ln x x ln x
ii) f  x   
  103. i) Έχουμε
2
2ln x ln x
1, x  0

x ln x f x  
 x  1, x  0

ln x
για κάθε x   0,1  1,  . και
lim f  x   lim f  x 
Άρα, η Cf αποτελείται από τα x 0 x 0
σημεία της ευθείας y  x με x x

ii) lim f  x   lim  lim
x   0,1  1,   . x 0 x 0 x x0 x
x
 lim  lim1  1.
y x 0 x x 0
yx
104. i) 1
ii) Δεν υπάρχει.
Ο 1 x
105. Παίρνοντας πλευρικά όρια βρίσκουμε
κ  λ και κ  λ.
iii) 1 106. i) 5 ii) 1

iv) f  x   x  0 κοντά στο 1. iii) 2 iv) 4
Οπότε, f  x   f  x  κοντά στο 1. 107. Θέτουμε
f x  x
Όρια και Πράξεις x2
Όριο Σύνθετης Συνάρτησης Επομένως,
f  x    x  2 g  x   x κοντά στο 2.
96. i) 6 ii) 1. i) 2 ii) 6
97. i) Δεν υπάρχει ii) 4.
x 2f  x   3
98. i) 1 ii) Δεν υπάρχει. 108. i) Θέτουμε  gx
1 x  2
99. α  3 και β  4. κοντά στο 1. Επομένως,
100. i) 12 ii) 12
f x 

gx 1 x  2  3 
iii) 1 iv) 4 . x 2
101. i)
1
ii)
1 κοντά στο 1 και lim f  x   3.
x 1
8 6
f x  3 gx 31  x  iii) Θέτουμε u  4 x  1.

ii)  2 
x 1 
x 1 x  2 x2  Το όριο είναι ίσο με 1.
κοντά στο 1 και iv) Θέτουμε u  5 x  1.
f x  3 Το όριο είναι 20.
lim  1  6  5.
x 1 x 1 112. i) α  7 και β  10
f x  2
109. i) α) Θέτουμε  h  x  κοντά ii) α  2 και β  0
x2
στο 0. Επομένως, iii) α  1 και β  4
f  x   x 2h  x   2 κοντά στο 0 iv) α  1 και β  6.
και limf  x   2. 113. i) Θέτουμε u  g  x .
x 0
gx  3 Το όριο είναι ίσο με

1
β) Θέτουμε  Φ  x  κοντά 4
.
x2
στο 0. Επομένως f x
ii) Θέτουμε u  .
g  x   x 2Φ  x   3 κοντά στο 0 x
Το όριο είναι ίσο με 0.
και limg  x   3.
114. i) Θέτουμε u  x  1  x   u  1 .
x 0 2
ii) Έχουμε
Όταν x  1, τότε u  0.
f xgx  6 ii) Έχουμε
x2 f  4x 

 x h  x   2   x 2Φ  x   3  6
2
lim
f  4x 
 lim x
x x  0 2x  3f  x  x 0 f x
23
x 4 h  x   Φ  x   3x 2 h  x   2x 2Φ  x  x

x2 f  4x  f  4x 
4 4lim
 x h  x  Φ  x   3h  x   2Φ  x 
2
 lim 4x 
x 0 4x
x 0 f x f x
κοντά στο 0. Άρα, 23 2  3lim
x x 0 x
f xgx   6 f  4x  f u
lim
x 0 x2 4lim u  4x 4lim

x 0 4x  u  0 u
 0  4  1  3  4  2  1  10. 2  3 2 8
42
110. i) Διαιρούμε με x 3  0 και παίρνουμε   1.
όρια καθώς x  0. Βρίσκουμε 8
115. i) Θέτουμε
λ3  3λ  4
u  x  4  x  u  4.
και τελικά λ  1. Οπότε
ii) 0. f  x  4 f u
lim  lim
1 x 0 x u  4 u4
111. i) Θέτουμε u  x  .
x  f u u 2 
Το όριο είναι ίσο με 4.  lim   
u 4
 u  2 u  4 
ii) Θέτουμε u  x 2  5x  7.
3
f u 1 1 1
1  lim  lim  1  .
To όριο είναι ίσο με . u 4 u 2 u  4 u 2 4 4
3
ii) Θέτουμε 119. Έχουμε f  x   x 2 για κάθε x  *.

u  3  x  x   u  3 .
2
Άρα,
Οπότε limf  x   limx 2  λ2  0  λ  0.
 u  3  1 x 0 x 0
2
x 1
lim  lim
x 1

f 3 x u 4 f u 120. Δεν υπάρχει.
 lim
 u  4  u  2  121. i) Για κάθε x  * έχουμε
u 4 f u f  x   x f  x   x   0
 u  4  u  2 
 f 2  x   x2  0
 lim u 2
u 4 f u  0  f 2  x   x2 .
u 2 Στη συνέχεια αξιοποιούμε το κριτή-
ριο παρεμβολής.

lim 
u 4 
 
u  2  u  2 
  8. ii) f  x   f 2  x  για κάθε x  .
f u
lim
u 4 u 2 iii)  f  x   f  x   f  x 
Όριο και Διάταξη f 2 x  4
f x    f  x   2  0
2
Κριτήριο Παρεμβολής 122. i)
4
116. i) 5 ii) 2 f 2 x  4
iii) 2 iv) 1. ii) Έχουμε x  1  f  x  
4
117. i) 1 ii) Δεν υπάρχει για κάθε x  .
iii) 12 iv) Δεν υπάρχει. Στη συνέχεια αξιοποιούμε το κρι-
118. i) Θέτουμε τήριο παρεμβολής.
1 f x 123. Yποθέτουμε ότι λ  0. Από το κριτή-
 g  x  κοντά στο 0. ριο παρεμβολής προκύπτει ότι
x
Επομένως, x
f  x   xg  x   1 κοντά στο 0. lim  1, που είναι άτοπο.
x 0 x
ii) Έχουμε
124. i) Έχουμε x 2f  x   f 2  x   0
lim  f  x   2   3  0
x 0 για κάθε x  * .
και συνεπώς Άρα x 2
f  x  0  f x  0
f  x   2  0 κοντά στο 0.
Επομένως,
f x  2  3 Επίσης f  x   f  x   x 2   0
f  x   1
lim  lim για κάθε x  * .
x 0 x 2  2x x 0 x  x  2 
και επειδή
1 f x 1 f  x   0 για κάθε x  *
  lim  lim
x 0x x  0 x2 συμπεραίνουμε ότι
 1 f  x   x 2  0 για κάθε x  *
 4      2.
 2
Δηλαδή, limg  x   0 1  0.
x 0
0  f  x   x για κάθε x  *.
2
● Έχουμε
ii) Αξιοποιούμε το κριτήριο παρεμ- f  x   g  x   x4
βολής.
 x 4  f  x   g  x   x 4
125. i) Αξιοποιούμε το κριτήριο παρεμβο-  x 4  g  x   f  x   g  x   x 4
λής. για κάθε x  (1)
ii) Έχουμε Κατόπιν αξιοποιούμε το κριτήριο
lim  f  x   3  2  3  1  0 παρεμβολής.
x 1
ii) Θέτοντας στη σχέση (1) όπου x το
και συνεπώς 2x παίρνουμε:
f  x   3  0 κοντά στο 1.
16x 4  g  2x   f  2x   g  2x   16x 4
Επομένως, το ζητούμενο όριο γίνεται
για κάθε x  ,
2  f x
lim . οπότε
x 1 x 1 g  2x  f  2x  g  2x 
Από τη δοθείσα σχέση παίρνουμε 16x 2  2  2   16x 2
x x x2
 x 2  1  f  x   2x
για κάθε x  0 (2)
 1  x 2  2  f  x   2  2x Έχουμε
   x  1 x  1  2  f  x  g  2x  g  2x 
lim  4lim
 2x 
2
 2  x  1
x 0 x2 x 0
για κάθε x  . gu

u  2x
 4lim  4 1  4.
Από την τελευταία σχέση, για x  1 u2 u 0
και x  1 προκύπτουν οι σχέσεις Κατόπιν αξιοποιούμε το κριτήριο

παρεμβολής.
2  f x
2     x  1 (1) 127. i) Έχουμε
x 1
f x x2  4  2
για κάθε x  1 ● 
2  f x x x
  x  1   2 (2) f x x
x 1  
για κάθε x  1 . x x 42
2
Όμως για κάθε x  0.

lim  2  lim   x  1  2 . Άρα,
x 1 x 1 f x x
Οπότε, από τις σχέσεις (1) και (2) lim  lim
x  0 x x  0
x 42
2
συμπεραίνουμε αντίστοιχα ότι
 λ  0.
2  f x
lim  2 f x x2  4  2
x 1 x 1 ● 
x x
2  f x
και lim   2. f x x
x 1 x 1  
x x2  4  2
126. i) ● Θέτουμε
για κάθε x  0.
gx
 h  x   g  x   x 2h  x  Άρα,
x2 f x x
κοντά στο 0. Οπότε lim  lim
x 0 x x 0
x2  4  2
 λ  0. 131. i) 6 ii) 0
ii) Koντά στο 0 έχουμε x 2  0, οπότε iii) 0 iv) 1.
διαιρώντας τις δοθείσες σχέσεις με 1
x 2 παίρνουμε x 2 ημ
132. i) f x  x
x2  4  2 f  x  1  f  x   1
2
ημx  2
 2    
x2 x 4 x  4
κοντά στο 0. x2 1 x2
  ημ 
Όμως, ημx  2 x ημx  2
x2  4  2 1 1 για κάθε x  *
.
lim  lim 
x 0 x2 x 0
x 42 4
2
και
x2 x2
 1  f  x  2 1  1  f  x  2 1   f x 
lim   ημx  2 ημx  2
     lim  
  x  4  4  x 0 x  4
x 0 4
για κάθε x  * και αξιοποιούμε
1 1 1 το κριτήριο παρεμβολής.
 0   .
4 4 4 133. limf  x   1
f x 1
x 0
Άρα, lim 2  . 134. Δεν υπάρχει.

x 0 x 4
135. Χρησιμοποιώντας το κριτήριο παρεμ-
128. i) Αξιοποιούμε τη μονοτονία της f. βολής βρίσκουμε limf  x   1.
x 0
ii) Από το ερώτημα i) με κριτήριο
παρεμβολής και παρατηρώντας ότι 136. Έχουμε
f  2x  f  y ημx
lim  lim  1. ● f x   x για κάθε x  0 .
x  0 f  4x  y  0 f  2y 
x
129. i) lim f  x   lim f 2  x   1. Επομένως, lim f  x   1  λ  1.

x 1 x 1 x 0
ii) Έχουμε ημx

● f x   x για κάθε x  0 .
f  x   f  x   x για κάθε x  . x
Επομένως,
Και επειδή
lim f  x   1  λ  1.
lim f  x   limx  1 x 0
x 1 x 1
Άρα, λ  1.
σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβο-
λής ισχύει ημ2x  x
137. i) limf  x   lim
limf  x   1.
x 0 x 0 ημ2x  x
x 1
ημ2x ημu
 1 u  2x 2 1
Τριγωνομετρικά Όρια  lim x  lim u
x  0 ημ2x u 0 ημu
1 2 1
x u
5 1
130. i) ii) 2 1
2 2   3.
2 1
3 2
iii) iv) ii) Έχουμε
2 3
2 2 f x  1 
xημ  x   x  xημ  x vi) lim  lim  f  x    
x2  
 x2
x x x 2 

x 2
κοντά στο 0 και διότι

lim   x   lim x  0.
1
lim   και limf  x   .
x 0 x 0 x 2 x2 x 2
iii) Έχουμε
139. i) 0 ii) Δεν υπάρχει.
2 1

ημ
2
xημ  1 iii) .
1 x x x
f   140. i) Δεν υπάρχει ii) 1
 x  ημ 2  1 xημ 2  1 iii) 
x x x 141. i)  ii) 
για κάθε x  *. iii) Δεν υπάρχει iv) Δεν υπάρχει.
142. i) Έχουμε
 2
Όμως, lim  xημ   0 και συνεπώς 1 x 1
x 0
 x f x  2  κοντά στο 0.
x x2
 1  0 1 1
Επίσης lim 2  
limf     1.
x 0
 x  0 1 x 0 x
x 1 1
και lim    0.
x 0 x  2 2
Μη Πεπερασμένο Όριο στο x0 ϵ Άρα, limf  x   .
x 0
ii) Έχουμε
138. i) limf  x    . 1 x 1
x 2 f x   2 κοντά στο 2.
x2 x
ii) Mε βάση το i) συμπεραίνουμε ότι Όμως,
lim  f  x    . lim f  x   , lim f  x   
x 2 x 2 x 2
iii) Με βάση το i) συμπεραίνουμε ότι και συνεπώς δεν υπάρχει το

1 limf  x .
lim  0. x 2
x 2 f  x 
143. i)  ii) 
iv) Με βάση το i) συμπεραίνουμε ότι 1
144. i) f x   x  1 κοντά στο 1,
lim 3 f  x   . x 1
x 2
lim f  x    και lim f  x   .
x 1 x 1
 x  2 f  x  συνx  1
ii) f  συνx  
v) lim
x 2 x 2  5x  6
συνx  1
 x2 
 lim  f  x  
1
  συνx  1 κοντά στο 0.
x  2  x  2  x  3
  συνx  1
 1  Έχουμε lim  συνx  1  0
 lim  f  x    , x 0
x 2 x  3 και συνx  1  0 κοντά στο 0.
 
1 1 1
διότι lim   1  0 και Άρα, lim   .
x 2 x  3 x  0 συνx  1
23
limf  x   . Επιπλέον, lim  συνx  1  2  0.
x 2 x 0
Οπότε, limf  συνx   . ii) Διαιρώντας τους όρους του κλά-
x 0
σματος με x 3  0 βρίσκουμε ότι το
145. i) Γνωρίζουμε ότι ζητούμενο όριο είναι ίσο με .
ημx  x 148. λ  5 και μ  6.

ή ισοδύναμα 149. i)  ii) 3.
ημ 2 x  x 2 για κάθε x  . 150. i) Για κάθε x   0,1 έχουμε
Η ισότητα ισχύει μόνο για x  0.
f x x  1 1
ii)  . α  .
x x
146. i) Γνωρίζουμε ότι
f x x 1 1
ημx  x για κάθε x  *. Άρα, lim α  lim
x 0 x x  0 x
Eπομένως, 1
Δηλαδή, α  . Επίσης, για κάθε
ημx 2
 1 για κάθε x  *
x x   1, 0 έχουμε
f x x  1 1
ημx α  .
1   1 για κάθε x  * . x x
x
ημx f x x  1 1
1 Άρα, lim α  lim .
x  ημx x  , x 0 x x 0 x
ii) lim  lim
x  0 x  ημx x 0 ημx 1 1
1 Δηλαδή, α  . Τελικά α  .
x 2 2
διότι 1
ii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση α 
 ημx  2
lim 1  2,
x 0
 x  παίρνουμε f  x  2 x 1  2  0
 ημx  για κάθε x   1, 0 .
lim 1  0
x 0
 x  Επίσης,
f x
και limf  x   lim  x  1  0  0.
x 0 x x 0
ημx
1  0 κοντά στο 0. 1
x Επομένως, lim  .
2 x 0 f  x 
ημx
147.i) Έχουμε lim 1 0
x 0 x 151. i) 0 ii)  .
και 152. i) Έχουμε
f  x    f  x    1  x
2
ημx 2
ημ x 2
x 2
1  
x
2
ημx Δηλαδή,
1 0
x x
f x  για κάθε x  0.
 f  x   1
2
για κάθε x  0.
Άρα, το ζητούμενο όριο είναι ίσο
με . Όμως,
x 155. i) Θέτουμε
0  x για κάθε x  0.
 f  x 
2
1 x 2
 1 f  x   xg  x   h  x 
και
ii) Αξιοποιούμε το ερώτημα i) και το 2f  x   g  x   Φ  x  κοντά στο 1.
κριτήριο παρεμβολής.
Πρόκειται για 2  2 γραμμικό σύ-
iii) Έχουμε limf  x   0 και f  x   0 στημα με αγνώστους f  x  και
x 0
κοντά στο 0. g  x . Λύνοντας το σύστημα βρί-

153. i) Θέτουμε σκουμε
f x h  x   xΦ  x 
 h  x   f  x   h  x   ημx f x 
ημx
 x  1
2
κοντά στο 0.
1
ii) Θέτουμε   h  x   xΦ  x  
x  2x  g  x   Φ  x  κοντά στο 0.  x  1
2
2
Επομένως,
1
Φ x  1 Φ x  Και επειδή lim   και
gx     x  1
x 1 2
x  x  2 x x  2
κοντά στο 0. Όμως, lim h  x   xΦ  x   2  1  1  3  0
x 1
lim g  x    και lim g  x   . συμπεραίνουμε ότι limf  x   .
x 0 x 0 x 1
iii) Έχουμε ii) Από τη λύση του συστήματος
ημx 1 έχουμε:
f  xgx  h x   Φ x  
x x2
gx 
x 2
 1 Φ  x   2h  x 
Οπότε
 x  1
2
 1
lim f  x  g  x   1 1  6      3.
  x 2  1 Φ  x   2h  x 
1
x 0
 2 
 x  1
2
154. i) Για x  2 είναι f  x   f  2  και
συνεπώς
lim f  x   f  2 .
1
Και επειδή lim   και
 x  1
x 2 x 1 2
Δηλαδή,
lim f  x   f  2 . (1) lim  x 2  1 Φ  x   2h  x  
x 1
x 2
 2   1  2  2  6  0
Για x  2 είναι f  x   f  2  και
συνεπώς
limg  x   .
lim f  x   f  2 . x 1
x  2
iii) Έχουμε
Δηλαδή,
f x h  x   xΦ  x 
lim f  x   f  2 . (2) 
x 2 g  x   x 2  1 Φ  x   2h  x 
Από τις σχέσεις (1) και (2) έχουμε
lim f  x   f  2 .
x 2
ii) α) Δεν υπάρχει.

β) .
γ) .
Όριο Συνάρτησης στο Άπειρο 1

ii) limf  x   0 και lim  .
x 0 x 0 f x
156. i)  ii) 
, λ  0
iii) 0 iv) 2 165. i) , λ  0
v)  vi) 0 , λ  0
157. i) 2 ii) 1 , μ   0, 3

,
 μ   ,0   3,  
iii) 0 iv) 0 ii) 2
v) 0 vi)  .  3, μ0
, μ  3.
158. i) 3 ii) 2
iii) 0 iv)  166. ● Aν α  0, τότε
 . αx 3 α
v) 0 vi) lim f  x   lim  lim x
x  x  2x 2 2 x 
159. i) 1 ii) 1
  ή  , αδύνατο.
3
iii)
2
iv) 0 ● Αν α  0 , τότε
4  . βx 2 β
v) vi) lim f  x   lim 2  .
x  x  2x 2
160. i) 4 ii) 0
iii) 1 iv)  Άρα, lim f  x   3 αν και μόνο αν
x 
v) 0 vi) 1 . α  0 και β  6.
1 167. i) λ  1 και το όριο ισούται με 1
161. i)  ii)
5 ii) λ  2 και το όριο ισούται με 2.
iii) 3 vi) 1.

162. i) 0 ii)   , α 1

iii)  iv)  . 168. i) lim f  x   β  3, α 1
x 

u  ex
 ,
163. i) lim f  e x   limf  u  
α 1
x  u 0
u2 Άρα, lim f  x    α  1.

 lim 2 x 
u 0 u 1 ii) α  1 και β  5.
u  ln x
ii) limf  ln x   lim f  u 
x 0 u  169. i) α  1 και β  2. ii) 1.
u2 u 170. i) Θέτουμε
 lim  lim  1.
u  u  1 u  u
f x
u f  x   g  x  κοντά στο .
iii) lim ln f  x   lim ln u   x 1
x 1 u 
f x f x 1
u f  x  ii)   κοντά στο .
iv) lim e   
f x
lim eu  0. x2 1 x 1 x 1
x 1 u 
1
164. i) H συνάρτηση lnx είναι γνησίως 171. i)  ii) .
2
αύξουσα και
 π 172. i) ημx  1 για κάθε x  .
0  ημx  x για κάθε x   0,  .
 2 ii) Αξιοποιούμε το ερώτημα i) και
το κριτήριο παρεμβολής.
173. i) Θέτουμε Θέμα 2.

ex i) Έχουμε f  x   5x  10 για κάθε x  0
 g  x  κοντά στο 
f x και lim  5x  10  lim 5x  .
ii)  x  x 
iii)  ii) α) Από τις δοθείσες σχέσεις έχουμε

iv) 0. 5x  10  f  x   x 2  x  1
174. i) lim x   και αξιοποιούμε τη για κάθε x  0.

x 
Αξιοποιώντας το κριτήριο παρεμβο-
δοθεία σχέση.
λής βρίσκουμε ότι
ii) Έχουμε f    και
lim f  x   5.
f  x   x για κάθε x  . x 3
Οπότε θέτοντας όπου x το β) Για κάθε x  0 έχουμε

f 1  x  παίρνουμε 5x  15  f  x   5  x2  x  6
f  f 1  x    f 1  x   5 x  3  f  x   5   x  3 x  2
για κάθε x  f   Οπότε,
x f z1 xz 2  1,9.
 1,1 1 f x  5
5 x2
x 3
για κάθε x  f   .
για κάθε x   3,   
Και επειδή lim x   συμπε-
x  και
ραίνουμε ότι lim f 1  x   . f x  5
x  5 x2
ii) Έχουμε x 3
f  x   x για κάθε x  . για κάθε x   0, 3.
Άρα, Τελικά, το όριο είναι ίσο με 5.
f x x  π
 για κάθε x   0, 
ημx ημx  2 Kριτήριο Αξιολόγησης 4
f x x
lim  lim . Θέμα 1.
x  0 ημx x  0 ημx
 , αν α  1
Δηλαδή, λ  1. Εργαζόμενοι ανάλο- 
i) lim f  x    2 , αν α  1
 π  x 
 , αν α  1
γα στο   , 0  βρίσκουμε λ  1. 
 2 
ii) Για α  1 βρίσκουμε β  3.
Θέμα 2.
Kριτήριο Αξιολόγησης 3 i) Θέτουμε
xf  x 
Θέμα 1. gx  κοντά στο 0.
ημ 3x  ημ 2 x
i)  ii) 0
iii) 0 iv)  . Οπότε
f x ημ 2 x
 g  x   2   ημx  1 κοντά στο 0.
x x
ii) α) Θέτουμε u  2  x και το όριο είναι f 1  f  0.

ίσο με 12. Αυτό όμως είναι αδύνατον, διότι η f
β) 1. είναι 1  1.
ii) Έστω ότι η f 1 είναι συνεχής.
Συνέχεια Συνάρτησης Είναι lim f 1  x   lim f  x   f  0 
x 1 x 1
Πράξεις με Συνεχείς Συναρτήσεις
και lim f
x 1
1
 x   f 1 1  f  0  1.
175. i) Συνεχής Επειδή η f 1 είναι συνεχής στο
ii) Ασυνεχής. x 0  1, θα ισχύει f  0  f  0  1
176. α  2.
που είναι αδύνατον.
177. i) Eίναι συνεχής ως αποτέλεσμα πρά-
184. i) Έστω ότι η f είναι συνεχής. Άρα,
ξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων.
η f θα είναι συνεχής και στο 0.
ii) Eίναι συνεχής ως αποτέλεσμα πρά- Eπομένως,
ξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων.
limf  x   lim f  x   f  0 .
iii) Eίναι συνεχής ως αποτέλεσμα πρά- x 0 x 0
ξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. Όμως,

iv) Eίναι συνεχής ως αποτέλεσμα πρά- 1
f x για κάθε x   0,1.
ξεων μεταξύ συνεχών συναρτήσεων. x
178. i) συνεχής 1
Άρα, lim f  x   lim
ii) συνεχής στο  2. x  0 x 0 x
που είναι αδύνατον διότι

179. i) συνεχής
1
lim f  x   f  0  και lim

ii) συνεχής στο .  .
x  0 x x 0
180. α  1 και β  3 ii) Από τη δοθείσα σχέση προκύπτει

181.  α  2 και β  1 ή  α  2 και β  3 1
0  x για κάθε x   0,1.
f x
182. i) Aξιοποιούμε το κριτήριο παρεμβο-
λής. Δηλαδή,
ii) Έστω ότι η g είναι συνεχής στο 0  g  x   x για κάθε x   0,1.
, άρα και στο 0. Οπότε,
Αξιοποιώντας το κριτήριο παρεμβο-
limg  x   g  0  0  g  0 . λής βρίσκουμε ότι
x 0
Όμως, θέτοντας στη δοθείσα σχέση limg  x   0 .

x 0
όπου x το 0 παίρνουμε
Δηλαδή, limg  x   g  0 .
f  0  g  0  2f  0 . x 0
Δηλαδή, 185. i) Για κάθε x1,x 2  με

f  0  0  2f  0  f  x1   f  x 2  έχουμε
που είναι αδύνατον. f  x1   f  x 2   x1  x 2 .
183. i) Έστω ότι 1 Α. Επειδή η f είναι Δηλαδή, 0  x1  x 2  x1  x 2 .

συνεχής στο σύνολο Α θα είναι Άρα, η f είναι 1  1 .
συνεχής και στο 1. Επομένως, η
σχέση limf  x   f  0  γράφεται
x 1
ii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου 190. i) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x
x, y το f 1  x  , f 1  y  αντίστοιχα τo 0 βρίσκουμε ότι f  0   0.
έχουμε ii) Για κάθε x 0 τυχαίο αλλά σταθερό
x  y  f 1  x   f 1  y  έχουμε
για κάθε x, y  f  lim f  x   limf  x 0  h 
 . x  x0 h 0
Επομένως,  lim f  x 0   f  h   2x 0h   f  x 0  .

h 0
 x  y  f 1  x   f 1  y   x  y
191. lim g  x   f  2  ,
για κάθε x, y  . x 1
Άρα, αν θεωρήσουμε τυχαίο αλλά lim g  x   f 1 και g 1  f  2 .

x 1
σταθερό x 0  f   , παίρνουμε Όμως, f 1  f  2  και συνεπώς
 x  x0  f 1
 x   f  x0   x  x0
1
limg  x   g 1 .
x 1
για κάθε x  . Αξιοποιώντας το
κριτήριο παρεμβολής βρίσκουμε ότι 192. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση
x  y  0.
lim f 1  x   f 1  x 0 .
f x
x  x0
186. i) Έχουμε 1  x  f  x   x 3  2x  1 ii) f  x    x κοντά στο 0.

x
  x  1  x 2  x  1 για κάθε x  . iii) Έστω x 0  τυχαίο αλλά σταθερό.
Έχουμε
Οπότε,
lim f  x   limf  u  x 0 
f  x   x 2  x  1 για κάθε x  1. x  x0 u 0
 lim f  u  συνx 0  f  x 0  συνu 

Και επειδή η f είναι συνεχής έχουμε u 0
f 1  limf  x   1.  f  0 συνx 0  f  x 0   f  x 0 .

x 1
Άρα, η f είναι συνεχής στο x 0 .
ii) f  x   x 2  x  1 για κάθε x  .
193. f 1  limf  x   1.
187. Με εφαρμογή του κριτηρίου παρεμ- x 1
βολής βρίσκουμε limf  x   0. Επει- 194. lim f  x   0  1  1  0  f  0   0.

x 0 x 0
δή η f είναι συνεχής στο x 0  0 έχουμε lim f  x   0  1  1  0  f  0   0.
f  0  limf  x   0.
x 0
x 0
Άρα, f  0   0.
188. Έχουμε limf 1  x  f 1  x   limx 2 .
x 0 x 0 195. Bρίσκουμε
Άρα, f 1 f 1  0  f 1  0. limf  x   .
x 0
189. i) Aναζητούμε τα x  για τα οποία 196. i) Έχουμε lim  f  x   x   0. Άρα,

ισχύουν οι σχέσεις x 0
2 x  2  x  1. 2 limf  x   0 δηλαδή f  0   0.
x 0
Δηλαδή, x  1 και x 2  1 . f x  x

ii) Έχουμε  0 κοντά στο 0
Τελικά x  1 ή x  1 . x  ημx
ii) Η f είναι συνεχής στο x1  1 και και ημx  x για κάθε x  *.
στο x 2  1.
197. i) f  x   0 για κάθε 203. i) Εφαρμόζουμε το θεώρημα του

Bolzano για τη συνάρτηση
x   , 0 1,   
f  x   x  x 5  1   x  1  x 3  4 
και
f  x   0 για κάθε x   0,1 . στο διάστημα  0,1.
ii) Aπό το ερώτημα i) προκύπτει ii) Εφαρμόζουμε το θεώρημα του
lim f  x   0 και lim f  x   0 . Bolzano για τη συνάρτηση
f  x   x  2x3  1   x  1 συνx
x 0 x 0
Επομένως, f  0   0 και f  0   0.
Ομοίως για το f 1. στο διάστημα  0,1.
204. Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση
Συνέχεια Συνάρτησης σε Διάστημα f  x   συνxex  ημx
Το Θεώρημα του Bolzano
 π
στο διάστημα 0,  .
198. Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το  2
σύνολο A  5 και συνεπώς δεν f x
205. i) Θέτουμε  g  x  κοντά στο 1.
είναι ορισμένη στο κλειστό διάστημα x 1
 4,7. Άρα, δεν ισχύουν για την f όλες Οπότε,
οι προϋποθέσεις του θεωρήματος του f  x    x  1 g  x  κοντά στο 1.
Bolzano στο εν λόγω διάστημα. Οπότε, Άρα,
δεν υπάρχει καμία αντίφαση με αυτό το
θεώρημα. limf  x   lim  x  1 g  x 
x 1 x 1
199. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano  1  κ  0  κ  1.
για τη συνάρτηση
ii) λ  2.
f  x   2συνx  x  1
iii) Aπό το ερώτημα ii) έχουμε
 π
στο διάστημα 0,  . f  x    x  1  x 3  2x  1
 3
200. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano Αρκεί λοιπόν να αποδείξουμε ότι
στο διάστημα  0,1 η εξίσωση
f  x   ex  3x
x3  2x  1  0
στο διάστημα  0,1. έχει μοναδική ρίζα. Προς τούτο,
201. Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση θεωρούμε τη συνάρτηση
f  x   2x  3x 2  x  1 φ  x   x 3  2x  1, x  x
και παρατηρούμε ότι είναι γνησίως
σε καθένα από τα διαστήματα  1, 0 αύξουσα και ικανοποιεί τις προϋπο-
και 0,1. θέσεις του θεωρήματος του Bolzano
202. Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση στο διάστημα  0, 1.
f  x   συνx  xημx  x 2 iv) .

206. i) Η f είναι συνεχής στο *
.
σε καθένα από τα διαστήματα  π,0 ii) lim f  x   2  f  0 . Άρα, η f είναι
και 0, π . x 0
συνεχής στο 0, π. Στη συνέχεια

εφαρμόζουμε το θεώρημα Bolzano 211. i) f  0  f  2  β  2  2α  β

για τη συνάρτηση g  x   f  x   ex  2α  2β  2
στο διάστημα 0, π .  2  α  β  1  0.
f x ii) H συνάρτηση f είναι συνεχής στο
207. Έχουμε  0 κοντά στο 0.
f f  x  διάστημα  0,2 και
Άρα, υπάρχει x 0  0 τέτοιο, ώστε f  0 f  2  f  0  f  0 
f  x0   f 2  0  0.
 0 και προφανώς x 0  f  x 0  .
f  f  x0  212. i) H εξίσωση
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bolzano για x 2  f 1 x  f 1f 2   0
την f στο κλειστό διάστημα που έχει πραγματική ρίζα, αν και μόνο αν
ορίζεται από τα x 0 και f  x 0  .
Δ  0   f 1   4f 1 f  2   0.
2
208. i) Έστω x 0  τυχαίο αλλά σταθερό. ii) H συνάρτηση

Έχουμε g  x   2xf  x   f 1 , x 1, 2
f  x   f  x 0   x  x 0 για κάθε x  x 0 είναι συνεχής με
δηλαδή g 1  g  2  f 1  4f  2  f 1  0.
 x  x0  f  x   f  x0   x  x 0
213. Αξιοποιούμε το θεώρημα του Bolzano.
για κάθε x  x 0 . ημx συνx 1
214. i) f  x   
Αξιοποιώντας το κριτήριο παρεμ- x x
βολής βρίσκουμε ότι για κάθε x  0 και
lim f  x   f  x 0 . ημx συνx  1
x x0
f x  
x x
ii) Για κάθε x1,x 2  , με x1  x 2 για κάθε x  0.
έχουμε Επομένως, παίρνοντας τα αντίστοιχα
f  x1   f  x 2   x1  x 2  x 2  x1. όρια και έχοντας υπόψη ότι η f είναι
συνεχής, βρίσκουμε
Άρα, f  0   1 και f  0   1 .
f  x1   f  x 2     x 2  x1  ,
Άρα, f  0   1.
 f  x1   x1  f  x 2   x 2
ii) Αξιοποιούμε το θεώρημα του
 g  x1   g  x 2 . Bolzano για τη συνάρτηση f στο διά-
iii) Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση  π
στημα 0,  .
g  x  στο διάστημα 1, 2.  2
209. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano 215. i) f  0  f  0  2f  0  0 .
ii) Έχουμε f 1  3. Στη συνέχεια εφαρ-
h  x    x  2 f  x    x  1 g  x 
μόζουμε το θεώρημα του Bolzano
στο διάστημα 1, 2. για τη συνάρτηση
g  x   f  x   ex
210. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano
για τη συνάρτηση f  x   αx 4  βx  γ στο διάστημα  0,1.
στο διάστημα  0,1. 216. Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση
g  x   f  x   x στο διάστημα 1,2.
217. i) Α  0,  1 . 223. i) Η f είναι γνησίως αύξουσα και

ii)  και  . συνεπώς 1  1.
iii) Παρατηρούμε ότι f  0  1  0. π
ii) f  0   0 και f    1.
Επίσης από το ερώτημα ii) προ- 2
κύπτει ότι υπάρχει x1  0 , ώστε Eπομένως,
π
f  x1   0 και x 2  0 ώστε f 1  0  0 και f 1 1  .
2
f  x 2   0. iii) Eφαρμόζουμε για τη συνάρτηση
218. Θεωρούμε τη συνάρτηση g  x   f 1  x   x  1
h  x   f  x   g  x   f  x   ln x, x  0. το θεώρημα του Bolzano στο
Έχουμε limh  x   . Άρα, υπάρχει διάστημα  0,1.
x 0
x1   0, 1 τέτοιος, ώστε h  x1   0. 224. i) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου

Στη συνέχεια: x το 0 βρίσκουμε f  0   1.
● εφαρμόζουμε για την h το θεώρημα Επίσης, θέτοντας
Bolzano στο διάστημα  x1 , 1
f  x  1
● αποδεικνύουμε με τον ορισμό ότι gx  κοντά στο 0
x
h  0,   .
προκύπτει
219. Eφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano f  x   xg  x   1 κοντά στο 0
g  x   f  x   1  x  συνx και τελικά limf  x   1.
x 0
στο διάστημα  0,1. Άρα, limf  x   f  0.

x 0
220. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano
για τη συνάρτηση ii) Έστω x 0  τυχαίο αλλά σταθερό.
g  x   f  2x  1  x Έχουμε
limf  x   limf  x 0  h 
στο διάστημα  0,1. x 0 h 0
221. Εφαρμόζουμε το θεώρημα του Bolzano  lim f  x 0   f  h   2x 0h  1

h 0
για τη συνάρτηση g  x   f  x   1 στο
 f  x 0   limf  h   1  f  x 0 .
διάστημα  2, 3. Άρα, υπάρχει h 0
iii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση

x 0   2, 3 τέτοιος, ώστε g  x 0   0.
1 2
222. i) Έστω ότι η f είναι συνεχής. Σύμφωνα x και y παίρνουμε
3 3
με το θεώρημα του Bolzano υπάρ-
f 1  3. Eπίσης, f  0   1.
χει x 0  1,2  τέτοιος, ώστε
Στη συνέχεια εφαρμόζουμε το θεώ-
f  x 0   0. Άρα 4  g  . ρημα του Bolzano για τη συνάρτηση
ii) Έστω ότι η f είναι συνεχής. Εργα- h  x   f  x   2 στο διάστημα  0, 1.
ζόμενοι όπως στο ερώτημα i) οδη-
γούμαστε στο συμπέρασμα ότι η συ- 225. i) ● Έχουμε f  2  f  3.
νάρτηση g παρουσιάζει ολικό ελά- ● Αποδεικνύουμε με τον ορισμό
χιστο σε κάποιο x 0  1,2  το ότι η g είναι γνησίως φθίνουσα.
g  x 0   4. ii) Η δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γρά-
φεται
f  x   f 1  x   2x ii) Έχουμε
f  x   x για κάθε x  1.
 f 1  x   2x  f  x 
Επομένως, lim f  x   lim x.
 f  f 1  x    f  2x  f  x   x 1 x 1
Δηλαδή, f 1  1, αφού η f είναι

 x  f  2x  f  x  
συνεχής.
 g  x   0. iii) Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση
Στη συνέχεια εφαρμόζουμε για τη g g  x   xf  x    x  1 ex
το θ. Bolzano στο διάστημα  2, 3. στο διάστημα  0, 1.
226. i) Έχουμε lim f  x   1  0 iv) Εφαρμόζουμε το θεώρημα του
x 2
Βolzano για τη συνάρτηση
και lim  f  x   5  0. hx  f x  2
x 4
Άρα, f  x   1  0 κοντά στο 2 1 

στο διάστημα  , 2  .
και f  x   5  0 κοντά στο 4. 2 
Επομένως, υπάρχουν x1 , x 2 με 230. i) Με βάση το θεώρημα του Bolzano
αποδεικνύoυμε ότι υπάρχει
2  x1  x 2  4
x 0  1, 2  ώστε f  x 0   x 0 .
τέτοιοι, ώστε
f  x1   1 και f  x 2   5. ii) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x
το x 0 προκύπτει
ii) Θεώρημα Βolzano για τη συνάρτη-
ση g  x   f  x   x στο διάστημα g  x0   g  f  x0   0
 x1 , x 2  .  g  x0   g  x0   0
227. Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει  2g  x 0   0
x 0   0, 1 τέτοιο, ώστε
 g  x 0   0.
   x 1  x  x   x0 1
4 2 2
x x
2
0
2
0 0
2
0
2
0
ή ισοδύναμα Διατήρηση Προσήμου Συνεχούς

Συνάρτησης
x  1  x  0.
2
4x  24
0 0
2
0
Θεωρούμε τη συνάρτηση 231. i) Παρατηρούμε ότι η f είναι συνεχής

f  x   2x   x , x   0,1
και δε μηδενίζεται στο . Επομέ-
 x  1
4 2 2
νως, διατηρεί πρόσημο σ’ αυτό.

και αξιοποιούμε το θεώρημα του Επειδή f 1  0 συμπεραίνουμε ότι
Bolzano.
228. i) Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση f  x   0 για κάθε x  .
φ  x   f  x   2 στο διάστημα  0, 1. ii) Eφαρμόζουμε το θεώρημα του
ii) Έχουμε Bolzano για τη συνάρτηση
gx  f x  x2  x
g  x   f  x   2   1  1
2
στα διαστήματα  0, 1 και 1, 2.

για κάθε x  .
iii) g  x 0   02  1  1. 232. Αν η f ήταν συνεχής θα έπρεπε να
229. i) Από τη δοθείσα σχέση διαιρώντας διατηρεί πρόσημο. Επομένως,
και τα δύο μέλη με x  1. f 1  f  2   f  3  f  4   0.
233. Η f είναι συνεχής στο και Άρα,

f  x   0 για κάθε x  1,3. f  x   1  x 2  0 για κάθε x  .
Άρα, η f διατηρεί πρόσημο στο 1,3 . 236. i) Αρκεί να δείξουμε ότι
Επίσης, f  2    g 2   0. f  x   0 για κάθε x  .
234. i) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x Προς τούτο υποθέτουμε ότι υπάρχει
το 2 προκύπτει x0  τέτοιος, ώστε f  x 0   0.
 f  2  2f  2  1.
2
Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου x
τo x 0 καταλήγουμε σε άτοπο.
  f  2   1  0
2
ii) α) Έχουμε f  2  g  2  1  2f  2 .
 f  2  1.
Δηλαδή,
ii) H συνάρτηση f είναι συνεχής στο δια- f  2  1  2f  2
στημα  2, 0 και f  2  f  0  0.
 f  2  1  0.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του
Με βάση το i) προκύπτει
Bolzano υπάρχει x 0   2,0  τέ-
f  x   0 για κάθε x  .
τοιος, ώστε f  x 0   0. Θέτοντας στη β) Έχουμε
δοθείσα σχέση όπου x το x 0 προ- f  0  g  0  1  0f  0.
κύπτει 0  x 0  1  x 0  1. Άρα, f  0  g  0  0 και συνε-
iii) f  x   0 για κάθε x   , 1 πώς g  0   0, αφού f  0   0.
και Στη συνέχεια παρατηρούμε ότι η
f  x   0 για κάθε x   1,  . g ικανοποιεί τις προϋποθέσεις
του Θεωρήματος του Bolzano
235. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου x
στο διάστημα 0, 2.
το 0.
ii) Έστω ότι υπάρχει x 0  τέτοιος 237. i) Aπό τη δοθείσα σχέση διαιρώντας με
ώστε f  x 0   0. Θέτοντας στη δο- x 2  0 προκύπτει ότι
 f x  f x
2
θείσα σχέση όπου x το x 0 παίρνου-
   2
με 0  x 02  1 που είναι αδύνατον.  x  x
iii) Η συνάρτηση f είναι συνεχής και για κάθε x  0. Άρα,

δεν μηδενίζεται στο . Επομένως,  f  x   2 f  x  
η f διατηρεί πρόσημο στο . lim      lim 2.
Όμως, f  0  1  0. Άρα,
x 
 x  x  x 

f  x   0 για κάθε x  . Δηλαδή, λ2  λ  2  λ  1.
ii) Mε απαγωγή σε άτοπο προκύπτει ότι
iv) Από τη δοθείσα σχέση έχουμε
f  x   0 για κάθε x   0,    . Και
 f  x   x 2f  x   x 2  1  0
2
επειδή η f είναι συνεχής, συ-
 f  x   1  f  x   1  x f  x   1  0
2 μπεραίνουμε ότι διατηρεί πρόσημο
στο διάστημα  0,    . Επίσης,
 f  x   1  f  x   1  x 2   0
f x
για κάθε x  . Επίσης, lim  1  0.
x  x
f  x   1  0 για κάθε x  . Επομένως,
f x 240. i) Υπάρχει μοναδική ρίζα x 0 της f

 0 κοντά στο .
x στο  3, 4 . Άρα, η f διατηρεί πρό-
Άρα, υπάρχει x 0  0 τέτοιο, ώστε
σημο στο  , x 0 .
f  x0 
 0, δηλαδή f  x 0   0. Όμως, ii) Αξιοποιούμε το θεώρημα του
x0 Βοlzano.
η συνάρτηση f διατηρεί πρόσημο στο
241. i) Έστω ότι υπάρχει x 0  τέτοιο
διάστημα  0,    .
ώστε f  x 0   1. Θέτοντας στη δοθεί-
xf  x 
238. i) Θέτουμε  g  x  κοντά στο σα σχέση όπου x το x 0 παίρνουμε
συνx  1
συνx  1 f 2  x 0   2f  x 0   ημx 0  1
0. Οπότε, f  x    g  x  κο-
x δηλαδή
ντά στο 0. 1  2  ημx 0  1  ημx 0  2,
Επομένως, το οποίο είναι αδύνατον.
limf  x   0   0  f  0  , ii) Η συνάρτηση
x 0
αφού η f είναι συνεχής. g  x   f  x   1, x 

ii) Η f είναι 1  1. Άρα το 0 είναι η είναι συνεχής και δεν μηδενίζεται
μοναδική ρίζα της. Επομένως, η f στο . Επομένως, διατηρεί πρόση-
ως συνεχής διατηρεί πρόσημο στα μο. Και επειδή
 π   π
διαστήματα   , 0  και  0,  . g  0   f  0  1  0,
 2   2 συμπεραίνουμε ότι
Έχουμε limg  x   0 και συνεπώς g  x   0 για κάθε x  .
x 0
g  x   0 κοντά στο 0. Από τη δοθείσα σχέση παίρνουμε

f  x   1  ημx  2 .
2
xf  x 
Δηλαδή,  0 κοντά στο 0. Και επειδή
συνx  1
Όμως, f  x   1  0 για κάθε x 
 π  συμπεραίνουμε ότι
● για x    , 0  είναι
 2  f  x   1  ημx  2 κάθε x 
x και τελικά
συνx  1  0   0,
συνx  1 f  x   ημx  2  1 για κάθε x  .
οπότε f  x   0.
242. i) f  x   0  x  1.
 π
● για x   0,  είναι ii) H f είναι συνεχής και δεν μηδε-
 2
νίζεται στο διάστημα  ,1 ούτε
x
συνx  1  0   0, στο διάστημα 1,   .
συνx  1
οπότε f  x   0. iii) Η f διατηρεί πρόσημο στο διάστη-
μα  ,1 και στο διάστημα
239. i) Θέτουμε διαδοχικά στη δοθείσα
σχέση x  0,1, 2. 1,    . Και επειδή
ii) Η g είναι συνεχής. Αν ισχύει f  0   f  2  1  0,
g  x   0 για κάθε x  0, 2 συμπεραίνουμε ότι
τότε η g θα διατηρεί πρόσημο στο . f  x   0 για κάθε x   1.
Επομένως, από τη δοθείσα σχέση iii) Έχουμε

προκύπτει f  2  2 και f  2  f  2  0.
f x   x  1 για κάθε x  Άρα, f  2   0. Όμως, η f διατηρεί
2
δηλαδή πρόσημο σε καθένα από τα δια-

f  x   x  1 για κάθε x  . στήματα  , 0  και  0,   . Και
243. i) Mε απαγωγή σε άτοπο. επειδή f  2   0 και f  2   0 συ-
ii) f  x   4 για κάθε x  . μπεραίνουμε ότι
244. i) Με απαγωγή σε άτοπο προκύπτει ότι f  x   0 για κάθε x   , 0 
f  x   0 για κάθε x  . και f  x   0 για κάθε x   0,   .
Άρα, η f ως συνεχής διατηρεί πρό-
247. i) Αρχικά θα αποδείξουμε ότι
σημο και f  0   0.
f  x   0 για κάθε x  .
ii) Με απαγωγή σε άτοπο προκύπτει ότι
Προς τούτο υποθέτουμε ότι υπάρχει
g  x   0 για κάθε x  .
x 0  τέτοιο, ώστε f  x 0   0
iii) Εφαρμόζουμε το θ. Bolzano για τη
και καταλήγουμε σε άτοπο. Θέ-
συνάρτηση
τοντας στη δοθείσα σχέση όπου x το
h  x   1  x  g  x   xg  x  1
0 βρίσκουμε f 3  0   1.
Άρα, f  0   0 και τελικά
f  x   0 για κάθε x  .
h  0  h 1  g  0 g  2  0,
ii) Από τη δοθείσα σχέση έχουμε
αφού οι τιμές g  0  και g  2  είναι
f  x    x  f 2  x   1  0
ομόσημες.
245. i) Θέτουμε διαδοχικά στη δοθείσα για κάθε x  .
σχέση όπου x το 2, 3, 4. Όμως, f  x   0 για κάθε x  .
ii) Έστω ότι για κάθε x   2, 4 ισχύει Άρα, x  f 2  x   0 για κάθε x  .
f  x   xf  x  1 , iii) Παρατηρούμε ότι
δηλαδή g  x   0. f 2  x   x για κάθε x 
Επειδή η g είναι συνεχής στο διά- και lim  x   .
x 
στημα  2, 4 διατηρεί πρόσημο σ’
248. i) Έστω ότι το Α είναι διάστημα.
αυτό. Επομένως, Επειδή η f δε μηδενίζεται, θα δια-
g  2  2g  3  6  4   0 τηρεί πρόσημο σε αυτό. Όμως,
ή g  2  2g  3  6g  4   0. f 1 f  2  4  0.
 3
246. i) Η f διατηρεί πρόσημο σε καθένα ii) α) f  x   0 για κάθε x   , 
από τα διαστήματα  , 0  και  2
και
 0,    , το οποίο μάλιστα δεν είναι 3 
f  x   0 για κάθε x   ,    .
το ίδιο, αφού f  4  f  4  0. 2 
ii) Έχουμε β) Έχουμε lim f  x   0 και
lim f  x   f  x   0  f 2  0   0, x
3
2
x 0
αφού η f είναι συνεχής. lim f  x   0. Άρα lim f  x   0.

3
Άρα, f  0  0.
3 x
x
2 2
Δηλαδή, f  3  f  2  0 των f  0   0 και f 1  1, άρα και

και συνεπώς f  3  f  2 . 1
την τιμή . Aυτό όμως είναι αδύ-
2
Το Θεώρημα Eνδιάμεσων Τιμών νατον.
253. Επειδή η f είναι συνεχής, σύμφωνα με
249. i) Eφαρμόζουμε το θεώρημα του Bol- το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών παίρνει
zano για τη συνάρτηση όλες τις τιμές μεταξύ των f  0  και
gx  f x  4 f 1 , άρα και την τιμή f  2  . Άρα,
στο διάστημα  0, 5. υπάρχει x 0   0,1 τέτοιο, ώστε
ii) Αποδεικνύουμε ότι
f  x 0   f  2 .
f 1  2f  2  3f  3  4f  4
f 1   f  4 254. i) Θεώρημα Bolzano.
10
και στη συνέχεια αξιοποιούμε το ii) Έχουμε
θεώρημα ενδιάμεσων τιμών. f  0   f 1
f  2   f  3 .
g  x   f  x   1  1  1
2
250. i) 2
 f  2  f  x0   f  3 .
ii) Η σχέση Σύμφωνα με το θεώρημα ενδιά-
f 2  0  f 2  2  4f  2   4 μεσων τιμών υπάρχει x1   2,3 τέ-
τοιος, ώστε f  x1   f  x 0 . Όμως,
ισοδύναμα γράφεται x1  x 0 . Άρα, η συνάρτηση f δεν
f  2  2  f 2  0   0.
2
είναι 1  1.
 f  2  2 και f  0   0. 255. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου
x το 0.
iii) Από το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών
ii) Θεώρημα ενδιάμεσων τιμών για την
προκύπτει ότι υπάρχει x 0   0, 2 
f στο διάστημα  0, 2 .
τέτοιο, ώστε f  x 0   1.
iii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση x  x 0 .
Eπομένως,
iv) Σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμε-
g  x   g  x0   1 για κάθε x  . σων τιμών κάθε αριθμός y με
251. Αν η f ήταν συνεχής, θα έπρεπε, σύμ- y   2, 5  f  0 , f  3
φωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών,
είναι τιμή της f. Δηλαδή,
να παίρνει όλες τις τιμές μεταξύ των
f 1  2 και f  2  4 , άρα και την τιμή 3. y  f  x  για κάποιο x  0, 3.
256. Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο
252. i) Έστω ότι υπάρχει x 0  0,1 τέ-
άρα και στο διάστημα  0, 1. Οπότε,
1
τοιος, ώστε f  x 0   . Θέτοντας σύμφωνα με το θεώρημα των ενδιάμε-
2 σων τιμών η f παίρνει όλες τις τιμές
στη δοθείσα σχέση όπου x το x 0 μεταξύ των f  0   1 και f 1  1.
παίρνουμε 0  x 02  x 0 , που είναι Επομένως, το διάστημα  1,1 ανήκει
αδύνατον. στο σύνολο τιμών της f. Και επειδή
ii) Έστω ότι η f είναι συνεχής. Σύμ- 1  f  x   1 για κάθε x  , συμπε-
φωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων
τιμών θα παίρνει κάθε τιμή μεταξύ
ραίνουμε ότι f    1, 1.
257. i) Θέτουμε όπου x το 0. ii) Η συνάρτηση g είναι συνεχής στο

ii) Θεώρημα ενδιάμεσων τιμών για την διάστημα α, β . Επομένως, παρου-
f στο διάστημα  0,1. Στη συνέχεια σιάζει ολικό ελάχιστο σε κάποιο
δείχνουμε ότι η f είναι 1  1. σημείο ξ  α, β. Άρα,
g  x   g  ξ  για κάθε x  α, β.
Το Θεώρημα 1
262. i) f  0   f  .
Μέγιστης και Ελάχιστης Τιμής 2
ii) Έστω ότι η f είναι συνεχής στο
258. i)  3,4 . διάστημα  0,1. Σύμφωνα με το
ii) Αν η f ήταν συνεχής στο κλειστό διά-
θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης
στημα 1,2 , τότε θα έπρεπε να πα- τιμής η f θα παίρνει μέγιστη τιμή Μ
ρουσιάζει ολικό ελάχιστο σ’ αυτό. σε κάποιο x 0   0,1 , αφού εξ υπο-
259. i) Θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης θέσεως ισχύει
τιμής. 1
ii) Σύμφωνα με το ερώτημα i) υπάρ- f  0   f 1  f   .
2
χει x 0  1, 5 τέτοιος, ώστε Δηλαδή θα είναι
f  x 0   0. f  x   f  x 0  για κάθε x  0,1.
Το x 0 είναι η μοναδική ρίζα της f, Θέτοντας στην τελευταία σχέση
αφού αυτή είναι 1  1. Άρα η f όπου x το x 02 παίρνουμε
f  x 02   f  x 0  ,
διατηρεί πρόσημο στο διάστημα
 , x 0  και στο διάστημα  x0 ,  .
που είναι αδύνατον, διότι
Και επειδή f  5  5  0 συμπεραί-
f  x 2   f  x  για κάθε x   0,1.
νουμε ότι
f  x   0 για κάθε x   x 0 ,   . 263. i) To σύνολο τιμών της f είναι το διά-
στημα 3,    το οποίο δεν έχει μέ-
Επομένως, f  7   0.
γιστο στοιχείο. Επειδή
260. i) Θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης
g  x   f  x  για κάθε x  1, 2
τιμής.
ii) Από τη δοθείσα σχέση και το ερώ- συμπεραίνουμε ότι ούτε το σύνολο
τημα i) προκύπτει ότι τιμών της g έχει μέγιστο στοιχείο.
f  0  f  x 0   f 1 . ii) Αν κάποια από τις f , g είναι συ-
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα εν- νεχής στο διάστημα 1, 2 θα πρέπει
διάμεσων τιμών υπάρχει x1   0,1 να παρουσιάζει ολικό μέγιστο. Αυτό
τέτοιος, ώστε f  x1   f  x 0 . όμως, όπως αποδείξαμε στο προη-
γούμενο ερώτημα, είναι αδύνατον.
Όμως, x 0   2,4.
261. i) Υποθέτουμε ότι η f είναι συνεχής
και εφαρμόζουμε για τη συνάρτηση Σύνολο Τιμών
g το θεώρημα Bolzano στο  α,β . σε Διαστήματα Μονοτονίας
Οπότε, υπάρχει x 0   α,β  με

264. i) Με τη βοήθεια του ορισμού.
g  x 0   0 (άτοπο). ii)  2, 2 .
iii) O αριθμός 1 ανήκει στο σύνολο

τιμών της συνάρτησης f. Επίσης, η 
f  A   lim f  x  , limf  x 
x  x 0

συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.  1,   .
265. i) f 0,2  f  0  , f  2    1, 4 ii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι υπάρχει
f  2,5  f  5 , f  2   1, 4 μία ακριβώς θετική ρίζα της εξίσω-
σης
Άρα, f 0, 5   1, 4.  ex  1 
x
 ex  1 
x
ex  2
ii) Μια ρίζα η οποία ανήκει στο   e  ln    ex  2
 x   x 
διάστημα  0, 2 .
 1
iii) Δύο ρίζες.  x ln  e    ex  2
 x
266. i) Mε τον ορισμό
2  1
  π  
π
   ln  e    e  f  x   e.
ii) f  0  , f      1, e 2  x  x
  2   
Όμως, e  f  A .
iii) Από τα ερωτήματα i) και ii).
267. i) Οι συναρτήσεις ημx και συνx 270. i) Από τη δοθείσα σχέση για x  1
παίρνουμε
είναι γνησίως φθίνουσες στο διά-
f 1  2f 1  f  2 .
π 
στημα  , π  . Δηλαδή, f 1  f  2 .
2 
ii) H f είναι συνεχής και γνησίως φθί- ii) Αξιοποιώντας τη συνέχεια της f και
τη δοθείσα σχέση παίρνουμε
π 
νουσα στο διάστημα  , π  . Επο- ● limf  x 2   2limf  x   limf  2x 
2  x 0 x 0 x 0
μένως,  f  0  2f  0  f  0.
π    π  Δηλαδή, f  0   0 και f  0   0,
f   , π    f  π  ,f      1,1.
2    2  οπότε f  0   0.
Άρα, η εξίσωση f  x   α έχει λύση
● limf  x 2   2limf  x   limf  2x 
αν και μόνο αν α   1,1. x 2 x 2 x 2
 f  4  2f  2  f  4 
268. i) A   ,1. Αποδεικνύουμε με τον
 f  4   2  f  4 .
ορισμό ότι f  ,1. Επομένως, Επομένως, f  4   2
f  A    e,   .
και f  A   f  0 , f  4  0, 2.
ii) Η δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γρά-
φεται 271. i) Έχουμε Df 1  f  A    , 0
f  2   
1  x e  1  f  0

και f 1  A   Df   0, 1.
 
 2  x  1 e x  1  0 Άρα, f 1  x    0,1 για κάθε x  0
 2  x  1  ex  0
f 1  x   0 για κάθε x  0.
 x  1  ex  2  f  x   2.
ii) Έστω x1, x 2   , 0  με x1  x 2 .
Όμως, 2  f  A .
Αξιοποιώντας την ιδιότητα
269. i) Αποδεικνύουμε με τον ορισμό ότι f  f 1  y    y για κάθε y  f  A 
f  0,   . Επομένως,
και τη μονοτονία της f παίρνουμε
f  f 1  x1    f  f 1  x 2   Kριτήριο Αξιολόγησης 5
 f 1  x1   f 1  x 2  .
Θέμα 1.
Άρα, η f 1 είναι γνησίως αύξουσα.  ημx
 2x  , x0
iii) H f 1 είναι γνησίως αύξουσα και i) f x   x
συνεχής. Επομένως,  1 , x0

f 1  A   lim f 1  x  , limf 1  x  .
x 0 x 0
 ii) ημx  x για κάθε x  .
Όμως, f 1  A    0,1 και συνεπώς iii) lim f  x    και lim f  x   .
x  x 
lim f 1  x   0 και limf 1  x   1. iv) Εφαρμόζουμε για τη συνάρτηση f το

x  x 0
θεώρημα των ενδιάμεσων τιμών στο
1 διάστημα  0, 1.
Οπότε, έχουμε lim  ,
x  f 1  x 
αφού lim f 1  x   0 Θέμα 2.
2
f  x   g  x   1  4  4
x 
i)
και f 1  x   0 για x  0.
για κάθε x   και
Επιπλέον, g  x   1  0  g  x   g  0  x  0
1
lim f 1    lim f 1  u   1  0. αφού η g είναι 1  1.
x 
 x  u 0
iv) f  1  f  0  και f 1  f  0  .
Άρα,
1 iii) Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση
f 1   h  x   x f  x   4    x  3 g  x 
lim x
x  f 1  x 
 1  1 
 lim  1  f 1     .
  x 
x  f
 x  
 1  ex 
272. i) f  x   ln 1  e x   ln e x  ln  x 
 e  Θέμα 1.
 ln  e x  1  g  x  για κάθε x  . i) Θέτουμε
ii) Αποδεικνύουμε με τον ορισμό ότι x 2f  x   2
gx  κοντά στο 1.
g . x 1
iii) f  A   g  A    0,    . Οπότε
iv) y  f  x   y  g  x 
1
 
f  x   2  x  1 g  x   2 κοντά στο 1.
x  
 y  ln 1  e x
e y
1 e x
Άρα, f 1  lim f  x   2.
z 1
 e  x  e y  1   x  ln  e y  1 1
ii) ● Έχουμε f    3  f 1 .
 x   ln  e  1 y 2
● Έχουμε
για κάθε y  f  A    0,    .
1
f  x    1 για κάθε x   0,1
x
1 
και lim   1  .
x 0  x
 
Άρα, lim f  x    Ερωτήσεις Θεωρίας

x  0
και τελικά f   0, 1   2,    .

11. Bλ. σελ. 39.
iii) Απαγωγή σε άτοπο. 12. Bλ. σελ. 39.
13. Bλ. σελ. 40.
Θέμα 2.
i) Η συνάρτηση g είναι γνησίως αύξουσα 14. Bλ. σελ. 62.
και g   0,      . 15. Bλ. σελ. 67.
ii) Παρατηρούμε ότι g 1  0. Άρα, ο αριθ- 16. Bλ. σελ. 77.
μός 1 είναι η μοναδική λύση της εξί- 17. Bλ. σελ. 78.
σωσης g  x   0. 18. Bλ. σελ. 94.
iii) g  x   0 για κάθε x   0,1 19. Bλ. σελ. 95.
και 10. Bλ. σελ. 96.
g  x   0 για κάθε x  1,    . 11. Bλ. σελ. 120.
iv) Έχουμε 12. Bλ. σελ. 128.
f x  0  f 2 x  0 13. Bλ. σελ. 147.
 g 2  x   0  g  x   0  x  1. 14. Bλ. σελ. 188.
Άρα, η f ως συνεχής διατηρεί πρόσημο 15. Bλ. σελ. 216.
σε καθένα από τα διαστήματα  0,1 και 16. Bλ. σελ. 217.
1,   . Και επειδή 17. Bλ. σελ. 233.
18. Bλ. σελ. 233.
f 2  x   g2  x   f 2  x   g2  x 
19. Bλ. σελ. 277.
 f  x   g  x  για κάθε x  0.
20. Bλ. σελ. 288.
Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
● Αν f  x   0
για κάθε x   0,1  1,    , τότε
Ερωτήσεις Σωστού-Λάθους
f  x   g  x  για κάθε x   0,    .
● Αν f  x   0 11. Λ 12. Σ
για κάθε x   0,1  1,    , τότε 13. Σ 14. Σ
15. Σ 16. Σ
f  x    g  x  για κάθε x   0,    .
17. Λ 18. Σ
● Αν f  x   0 για κάθε x   0,1 19. Σ 10. Σ
και f  x   0 για κάθε x  1,    , 11. Λ 12. Λ
τότε 13. Σ 14. Λ
f  x   g  x  για κάθε x   0,    . 15. Σ 16. Λ
● Αν f  x   0 για κάθε x   0,1 17. Σ 18. Σ
και f  x   0 για κάθε x  1,    , 19. Σ 20. Λ
τότε 21. Σ 22. Σ
f  x   g  x  για κάθε x   0,    . 23. Λ 24. Σ
25. Λ 26. Σ
27. Σ 28. Σ Α3. α) Λ β) Λ

29. Λ 30. Σ γ) Λ δ) Σ ε) Λ.
31. Σ 32. Σ
Θέμα Β
33. Σ 34. Σ
Β1. lim f  x   lim
 α  4 x 2  αx
35. Λ 36. Λ x  x  2x  1
37. Σ 38. Σ ● Αν α  4, τότε
39. Σ 40. Λ
 α  4 x
41. Σ 42. Σ x  x 
2
43. Λ 44. Σ , α  4

45. Σ 46. Λ
, α  4
47. Σ 48. Σ
● Αν α  4, τότε
49. Σ 50. Σ 4x
51. Σ 52. Λ lim f  x   lim 2
x  x  2x  1
53. Σ 54. Λ   
5
55. Λ 56. Λ Β2. lim f  x   lim  x  1  2  γ  
x  x   
  x  
57. Σ 58. Σ
και ισχύει
59. Λ 60. Σ
 5 
61. Σ 62. Λ lim x  , lim  1  2  γ   1  γ
x  x  x
63. Σ 64. Σ  
65. Σ 66. Σ ● Αν γ  1  1  γ  0, τότε
67. Λ 68. Σ lim f  x   
x 
69. Λ 70. Σ ● Αν γ  1  1  γ  0, τότε
71. Σ 72. Λ lim f  x   .
x 
73. Λ 74. Λ
● Αν γ  1, τότε
75. Λ 76. Σ
77. Σ 78. Λ lim f  x   lim
x  x 
 x2  5  x 
79. Σ 80. Λ 5
81. Λ 82. Σ  lim  0.
x 5  xx  2
83. Λ 84. Λ
Β3. Η f είναι συνεχής στο 1, 2  ως πολυ-
85. Σ 86. Λ
ωνυμική για κάθε β  . Επιπλέον,
87. Λ 88. Λ
πρέπει:
89. Λ 90. Σ ● lim f  x   f 1
91. Σ 92. Σ x 1
93. Σ  lim βx 2  β2 x   2

x 1
 β2  β  2  0  β  1 ή β  2
Διαγώνισμα 1 και
● lim f  x   f  2 
x 2
Θέμα Α
Α1. Βλέπε θεωρία  lim βx 2  β2 x   6
x 2
Α2. Βλέπε θεωρία
 β2  2β  3  0  β  1 ή β  3.
Επομένως, η f είναι συνεχής στο 1, 2 β) Έχουμε

lim  f  x   ln x   f 1  ln1
αν και μόνο αν β  1. x 1
 00  0
Β4. Αρκεί η f να είναι συνεχής στα σημεία Επίσης
1 και 2. Οπότε έχουμε ● για x  1 έχουμε
lim f  x   lim f  x   f 1 f  x   f 1  f  x   0
x 1 x 1
και lim f  x   lim f  x   f  2 . και ln x  0 , συνεπώς

x 2 x 2
f  x  ln x  0.
3
Άρα, α  5, β  1 και γ  . 1
2 Άρα, lim  .
Θέμα Γ x 1 f  x  ln x
Γ1. Αποδεικνύουμε με τον ορισμό ότι f . ● για x  1 έχουμε
Άρα, είναι 1  1, συνεπώς αντιστρέ- f  x   f 1  f  x   0
φεται. Παρατηρούμε ότι: και ln x  0 , συνεπώς
f  0  3  f 1  3  0 f  x  ln x  0.
και f 1  0  f 1  0  1. 1
Άρα, lim  .
Άρα, τα σημεία είναι τα A  3,0  και x 1 f  x  ln x
B  0,1. 1
Τελικά, lim  .
Γ2. f  f  ln x    3  f  f  ln x    f  0
x 1 f  x  ln x
11 Επιπλέον,
 f  ln x   0  f  ln x   f 1 limf  x  1  f  2   39  0.
x 1
11
 ln x  1  x  e. f  x  1
Επομένως, lim  .
Γ3. Αφού f , ισοδύναμα έχουμε x 1 f  x   ln x
 
1  f 1 45  f  x 2  x   0 Θέμα Δ
Δ1. Θέτουμε

 f 1 45  f  x 2  x   1 xf  x   ημx
f f   45  f  x  x   f  1
1 2 x2
Επομένως,
ημx
 45  f  x 2  x   6 f x  x  gx  κοντά στο 0
x
 f  x 2  x   39 και συνεπώς
limf  x   0 1  1  1.
 f  x 2  x   f  2 x 0
Δηλαδή, f  0   1 , αφού f συνεχής.

 x 2  x  2  1  x  2.
Γ4. α) Με το σχήμα Horner βρίσκουμε Δ2. Θεωρούμε τη συνάρτηση
h  x   f  x   x, x 
f  x    x 1  x 4  x 3  2x 2  2x  3
η οποία είναι συνεχής.
Οπότε Υποθέτουμε ότι υπάρχει x 0  τέ-
2x 2  7x  5
lim
x 1 f x τοιος, ώστε h  x 0   0  f  x 0   x 0 .
 lim
 x  1 2x  5 Τότε, θέτοντας στη δοθείσα σχέση
 
x 1  x  1 x 4  x 3  2x 2  2x  3
 x  x 0 παίρνουμε
2x  5 1 x 02  1  2x 0  x 0  x 02  1 (άτοπο).
 lim  .

x 1  x 4  x 3  2x 2  2x  3
 3
Άρα, η h είναι συνεχής και δεν μηδε- xf  x 

νίζεται στο , οπότε διατηρεί πρό- ● Σχετικά με το lim  2 θέ-
x  3x  1
σημο στο . Όμως xf  x
h  0   f  0   0  1  0 . τουμε h  x  κοντά στο .
3x 1
Επομένως, Επομένως,
h  x   0  f  x   x για κάθε x  . 3x 1
f  x   h  x  κοντά στο .
Δ3. Αξιοποιούμε το θεώρημα Bolzano για x
τη συνάρτηση Και συνεπώς
φ  x    x  1 f  x   xe x  2 3x  1
lim f  x   lim  lim h  x 
στο διάστημα  2, 0 , καθώς και το
x  x 
 3  2  6.
x x 
ερώτημα Δ2. Eπίσης, ● Το ζητούμενο σύνολο τιμών είναι

Φ  1  e  0. f  A   f  Δ1   f  Δ 2  .
Δ4. Η δοθείσα σχέση ισοδύναμα γράφεται Έχουμε
 f  x    2xf  x   x  x  1 
2 2 2
f  Δ1   f  2  , lim f  x   1,4 
 x 
  f  x   x   x  1 για κάθε x  .
2 2
και
Και επειδή
h  x   f  x   x  0 για κάθε x    x 

f  Δ 2   f  2  , lim f  x   1,6  .
συμπεραίνουμε ότι Επομένως, f  A   1,6  .

f  x   x   x 2  1 για κάθε x   Β3. ● Αν α  1 ή α  6, τότε α  f  A 
και η εξίσωση f  x   α δεν έχει
 f  x   x  x 2  1 για κάθε x  .
ρίζες.
● Αν 1  α  4, τότε α  f  Δ1  και
Διαγώνισμα 2 α  f  Δ2  , οπότε η εξίσωση
f  x   α, έχει ακριβώς δύο ρίζες.
Θέμα Α
Α1. Βλέπε θεωρία ● Αν 4  α  6, τότε α  f  Δ1  και
Α2. Βλέπε θεωρία α  f  Δ2  , οπότε η εξίσωση
Α3. α) Σ β) Λ γ) Σ
δ) Σ ε) Λ. f  x   α έχει ακριβώς μία ρίζα.
● Αν α  1, η εξίσωση f  x   1 έχει
Θέμα Β
4x ακριβώς μία ρίζα, την x  2.
Β1. g  x   g  2  1 Β4. Από τα ερωτήματα B1 και Β3 προκύ-
x 4
2
πτει ότι
  x  2  0
2
g  x   g  2   1 για κάθε x  2
που ισχύει για κάθε x  .
f  x   f  2   1 για κάθε x  2
1
Β2. ● Σχετικά με το lim f    4 θέ- και g  2   f  2   1.
x 0 x
1 Άρα, η εξίσωση g  x   f  x  αλη-
τουμε u  .
x θεύει μόνο για x  2.
Όταν x  0 , τότε u   και
το όριο γίνεται lim f  u   4.
x 
Θέμα Γ ● αν f 1  1 και f 1  2   0 , τότε

Γ1. Η σχέση f  x   x για κάθε x  1
Φ 1 Φ  2   0 και σύμφωνα με το
δηλώνει γεωμετρικά ότι η Cf βρίσκε-
θεώρημα Bolzano η εξίσωση
ται κάτω από την y  x. Όμως οι Cf Φ  x   0 έχει μία τουλάχιστον
και Cf 1 είναι συμμετρικές, ως προς ρίζα στο διάστημα 1, 2   1, 2.
την y  x και συνεπώς η Cf 1 βρίσκε- Άρα, σε κάθε περίπτωση υπάρχει
ται πάνω από την y  x, ή ισοδύναμα x 0  1, 2 τέτοιο, ώστε Φ  x 0   0.
f 1  x   x για κάθε x  .
Θέμα Δ
Γ2. Θέτουμε στη σχέση f 1  x   ex  1
Δ1. Έστω x1, x 2  με x1  x 2 . Επειδή
όπου x τo f  x   και προκύπτει ότι f έχουμε
f 1  f  x    ef  x   1  x  1  ef  x  f  x1   f  x 2   f  f  x1    f  f  x 2  
 ln  x  1  ln ef  x  Επίσης, έχουμε ex1  ex2 .
 f  x   ln  x  1 για κάθε x  1. Οπότε f  f  x1    ex1  f  f  x 2    ex2
Γ3. Έχουμε  g 2  x1   g 2  x 2 .
ln  x  1  f  x   x για κάθε x  1 Δ2. Έστω lim f  x   λ 
x x 0
και
ή ισοδύναμα lim f  x   lim f  x   λ.
x  f 1  x   ex 1 για κάθε x  . x x 0 x x 0
Επίσης, ● Αν x  x 0 έχουμε f  x   f  x 0  ,
limx  limln  x  1  lim  ex 1  0. οπότε
x 0 x 0 x 0
lim f  x   lim f  x 0 
Επομένως, σύμφωνα με το κριτήριο x  x 0 x  x0
παρεμβολής έχουμε  λ  f  x 0 .
limf  x   0 και limf 1  x   0. ● Αν x  x 0 έχουμε f  x   f  x 0  ,
x 0 x 0
Γ4. Θεωρούμε τη συνάρτηση οπότε

Φ  x    x  1 f 1  x    2  x  f  x  lim f  x   lim f  x 0   λ  f  x 0 .
x  x0 x  x0
 x 2  2x  2 Από τα παραπάνω προκύπτει ότι
η οποία είναι συνεχής στο 1, 2 ως λ  f  x 0   lim f  x   f  x 0 
x  x0
αποτέλεσμα πράξεων συνεχών συναρ- για κάθε x 0  .

τήσεων. Έχουμε Δ3. α) Η f είναι συνεχής και f  x   0 για
φ 1  f 1  1  0 , αφού f  x   x
κάθε x  . Άρα, η f διατηρεί
και πρόσημο στο . Και επειδή
φ  2  f 1  2  2  0, αφού f 1  x   x. f  0  limf  x   1  0
x 0
Οπότε:
● αν f 1  1 ή f 1  2   2 , τότε
f  x   0  f  f  x    f  0
φ 1  0 ή φ  2   0 και η εξί-
 f  f  x    1 για κάθε x  .
σωση φ  x   0 έχει μία τουλάχι-
Αξιοποιώντας και τη σχέση
στον ρίζα στο 1, 2. ex  0 για κάθε x 
προσθέτοντας κατά μέλη παίρνου- γ) Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο

με f  f  x    ex  1  g 2  x   1 0,1 και η τιμή 2 είναι ανάμεσα
για κάθε x  . στα f 1  0 και f  0   3. Άρα,
β) Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμε-
Φ  x   x 3g  2x 4   x 4g  x 2  σων τιμών υπάρχει x 0   0,1
 x 2f  x 2  1  1 τέτοιο, ώστε f  x 0   2.
στο διάστημα  1, 1. Έχουμε Οπότε g  x 0   4  4  2  5  1

και η σχέση του ερωτήματος β)
Φ  1 Φ 1   g  2  g 1  g  2  g 1
παίρνει τη μορφή
  g 1    g  2    0 g  x   g  x 0  για κάθε x  .
2 2
αφού η g 2 είναι γνησίως αύξουσα. Θέμα Γ

Γ1. ● Έστω x1, x 2  με x1  x 2 .
Διαγώνισμα 3 Οπότε έχουμε
x x2
2 2
1
Θέμα Α     (1)
 
3 3
Α1. Βλέπε θεωρία
Α2. Βλέπε θεωρία 2x1  2x2  2x1  2x2 (2)
Α3. α) Λ β) Λ γ) Λ και x1  x 2 . (3)
δ) Λ ε) Λ. Από τις σχέσεις (1), (2) και (3)
προσθέτοντας κατά μέλη παίρ-
Θέμα Β
νουμε f  x1   f  x 2 .
Β1. Έχουμε g  x   0 για κάθε x 
Άρα, f .
   f  x    4f  x   κ  0
2
● Το σύνολο τιμών της f είναι το
για κάθε x  . διάστημα
Επομένως, το παραπάνω τριώνυμο
έχει διακρίνουσα αρνητική. Άρα,

f  A   lim f  x  , lim f  x  ,
x  x 

αφού η f είναι γνησίως αύξουσα
Δ  0  16  4κ  0  κ  4. και συνεχής. Έχουμε
Β2. α) Έχουμε
 2  x 
f 2  0   f 2 1  6f  0   9 lim f  x   lim    2x  x   
 
x  x  3 
  f 2  0   6f  0   9   f 2 1  0 x
 2
αφού lim    0, lim  2x   
  f  0   3  f 1  0
2 2
 
x  3 x 
 f  0   3  0 και f 1  0 και lim  x   .

x 
 f  0  3 και f 1  0. Επίσης
β) Έχουμε  2  x 
g  x   1 lim f  x   lim    2x  x   
 3 
x  x 

   f  x    4f  x   5  1
2
x
 2
αφού lim    , lim  2x   0
  f  x    4f  x   4  0  
2 x  3 x 
και lim  x   .

  f  x   2  0
2
x 
Άρα, f  A   .
που ισχύει για κάθε x  .
Γ2. Έχουμε limf  x   f  0  0, αφού η f Γ4. Η δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γράφε-

x 0
ται
είναι συνεχής. Επίσης
2x 6x
● για x  0 είναι 2x  6x   x  α   3x  x  x  x  α
f  x   f  0  f  x   0 x
3 3
2
αφού f . Επομένως,     2x  x  α  f  x   α.
1 3
lim   . Για κάθε α  το α περιέχεται στο
x 0  f  x 
σύνολο τιμών της f και συνεπώς η
Επιπλέον,
1
εξίσωση f  x   α έχει ρίζα μοναδική,
u
1 x αφού f
lim f    lim f  u    .
x  0  x  x 
και συνεπώς Θέμα Δ

1 Δ1. ● Για x   1, 0  έχουμε
f 
 1 1  xf  x   g  2 ημx
lim    lim f   
x
x 0 f  x 
  
x 0
  x  f  x   ημx
 f  x   g  2 ,
● για x  0 είναι x
f  x   f  0  f  x   0 και συνεπώς
ημx
αφού f . Επομένως, lim f  x   g  2  lim
x  0 x 0 x
1
lim   .  f  0  g  2
x 0  f  x  (1)
Επιπλέον, αφού η f είναι συνεχής.
u
1 ● Για x   0,1 έχουμε
1
lim f    lim f  u   
x
ημx
xf  x   g  2 ημx  f  x   g  2 ,
 x  u 
x  0
x
1 και συνεπώς
f 
ημx
συνεπώς lim     lim f  x   g  2  lim
x
x 0 f  x  x  0 x 0 x
 f  0  g  2 (2)
1
f  Από τις σχέσεις (1) και (2) προκύπτει
και τελικά lim     .
x
x 0 f  x  f  0   g  2 .
Δ2. Θέτουμε
f 1  x   g 1  x 
 h  x  κοντά στο 1.
 x  1
2
Γ3. Έχουμε
x2
3  x2 Επομένως,
  x  22
2
f 1  x   g 1  x    x  1 h  x 
2
2
 x2
2 κοντά στο 1, οπότε
   2 x    x 2   2
2
3 limf 1  x   limg 1  x 

x 1 x 1
 f  x 2   f  1  lim  x  1  limh  x .

2
x 1 x 1
 x  1, αφού f
2 Και εφόσον f, g συνεχείς, έχουμε
f 1  1  g 1  1  0  0
 x 2  1  1  x  1.
 f  2   g  0 .
Δ3. Θεωρούμε τη συνάρτηση Δ4. ● Αν f και g τότε για κάθε x1 , x 2

Φ x   f  x   g  x ,
η οποία είναι συνεχής στο  0, 2 ως g  x1   g  x 2   f  g  x1   f  g  x 2 
διαφορά συνεχών. Έχουμε
  fog  x1    fog  x 2 .
Φ  0   f  0   g  0   f  0   f  2
Δηλαδή, fog .
και
● Αν f και g τότε για κάθε x1 , x 2
Φ  2  f  2  g  2  f  2  f  0 .
● Αν f  0  f  2  , τότε
g  x1   g  x 2   f  g  x1    f  g  x 2 
Φ  0  Φ  2  0
Δηλαδή, fog .
και οι αριθμοί 0 και 2 είναι ρίζες
● Ομοίως, αποδεικνύεται ότι αν f
της εξίσωσης Φ  x   0.
και g ή f και g , τότε fog .
Όμως η συνάρτηση fog είναι
● Αν f  0  f  2  , τότε γνησίως φθίνουσα και συνεπώς
Φ  0  Φ  2    f  0  f  2  0 f και g ή f και g .
2
και σύμφωνα με το θεώρημα Στις περιπτώσεις αυτές αποδεικνύ-

Bolzano η εξίσωση Φ  x   0 έχει εται ότι Φ ή Φ , δηλαδή η συ-
νάρτηση Φ είναι γνησίως μονότο-
μία τουλάχιστον ρίζα στο  0, 2.
νη και ο αριθμός ξ του ερωτή-
Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ξ 
ματος Δ3 είναι μοναδικός.
Φξ   0  f ξ   g ξ   0
 f  ξ   g  ξ .
Διαφορικός λογισμός: Aπαντήσεις 493
Διαφορικός Λογισμός (Α΄ Μέρος)
Παράγωγος σε Σημείο 6. i) Θέτουμε

Παράγωγος και Συνέχεια f  x  1
x2  x
Άρα,
1. f   0  1 ii) f   0   0
f  x  1   x 2  x   g  x 
i)
iii) Δεν υπάρχει iv) f   0   1 .
κοντά στο 1. Τελικά
2. i) H συνάρτηση f είναι συνεχής ως limf  h   limf  x  1  0 1  0.
h 0 x 1
αποτέλεσμα πράξεων μεταξύ συ-
νεχών συναρτήσεων. ii) Έχουμε
f  x  1
f  x   f  0 x 1  x lim  1.
ii) α) lim  lim x 1 x 1
x 0 x 0 x  0 x
Άρα,
x 1
 lim   . f  h   f  0
x 0 x lim  1.
h 0 h
Άρα, η f δεν είναι παραγωγί-
Δηλαδή, f   0  1.
σιμη στο x 0  0.
iii) εφω  f   0  1.
f  x   f 1 x 1  x
β) lim  lim 7. i) Θέτουμε
x 1 x 1 x 1 x 1
ημx
 lim x  1 gx  κοντά στο 0.
x 1 f x
και Αποδεικνύουμε ότι
f  x   f 1 x 1  x limf  x   0
lim  lim x 0
x 1 x 1 x 1 x 1 και αξιοποιούμε τη συνέχειά της f

 lim  x  1.
x 1
 στο x 0  0.
f x
Άρα, η f δεν είναι παραγωγί- ii) lim  1  f   0   1.
x 0
σιμη στο x1  1. x
f 2 x f x 
3. lim+
x 0
f  x   f  0
x0
  . iii) lim
x 0 x x 0
 


 limf  x    lim
x 0 x


4. Mε τον ορισμό ... g  0  f  0 .  0 1  0.
5. i) Θέτουμε 8. Προσθέτουμε και αφαιρούμε το f 1
f x  2 στον αριθμητή.
x 9. i) Θέτουμε x  0.
Τελικά ii) Κριτήριο παρεμβολής.
limf  x   lim  xg  x   2  2. 10. i) g  0   f  0   g  0   f  0   g  0 .
x 0 x 0
Άρα, f  0   2. ii) Αξιοποιώντας το κριτήριο παρεμ-

βολής αποδεικνύουμε ότι
f x  2
ii) f   0   lim  7. f  x   f  0
x 0 x lim
x  0 x 0
iii) y  7x  2.
f  x   f  0 4f  x   f  0 
 lim  g  0  .  lim .
x 0 x 0 x 0 x 0
Άρα, f   0   g  0 . Άρα, g  0  2f   0  4f   0
11. i) f  0  0  f  0   0. και τελικά g  0  f   0  0.

16. i) Έχουμε limf  x   f  0   4  0.
f x x 0
ii) Έχουμε  x για κάθε x  0
x Άρα, f  x   0 κοντά στο 0.
f x 1
ii) g  0   .
δηλαδή  x για κάθε x  0. 4
x
17. i) Έχουμε
Επομένως,
f  x   f 1
f x  0 για κάθε x  1,2.
x   x για κάθε x  0. x 1
x
Στη συνέχεια αξιοποιούμε το κρι- f  x   f 1
Άρα, lim  0.
τήριο παρεμβολής. x 1 x 1
12. i) Θέτοντας στη δοθείσα σχέση όπου ii) Όμοια με το ερώτημα i).
x το 0 προκύπτει ότι f  0   0.
18. i) Έχουμε
ii) Αποδεικνύουμε ότι f  x   f 1
f   0  1 και f   0   1. f  1  0  lim 0
x 1
x 1
13. i) Στον αριθμητή προσθέτουμε και f x

αφαιρούμε το f  0 .  lim  0,
x 1 x  1
π αφού f 1  0. Επομένως,

ii) εφω  f   0   3  εφ .
3 f x
π  0 κοντά στο 1.
Επομένως, ω  κπ  , κ  . x 1
3 Όμως, x  1. Άρα,
π f  x   0 κοντά στο 1.
Όμως, ω  0, π  . Άρα, ω  .
3
14. i) Στον αριθμητή προσθέτουμε και ii) Oμοίως με το ερώτημα i).
αφαιρούμε το f  x 0  . iii) Από τα συμπεράσματα των ερωτη-
ii) Αξιοποιούμε την ταυτότητα μάτων i) και ii) προκύπτει ότι
υπάρχουν x 1 , x 2 με 1  x1  x 2  2
α2  β2   α  β  α  β 
τέτοιοι ώστε f  x1   0 και f  x 2   0.
και το ερώτημα i).
15. i) Έχουμε Εφαρμόζουμε λοιπόν για τη συ-
lim g  x   lim g  x   g  0 . νάρτηση f το θεώρημα Bolzano
x 0 x 0
στο διάστημα  x1,x 2 .
Άρα,
f  0  4f  0  g  0  19. i) Έχουμε
f  x   f α
και τελικά lim  0.
f  0  g  0  0.
x α x α
Άρα,
ii) Έχουμε f  x   f α
f  2x   f  0   0 κοντά στο α.
g  0   lim x α
x 0 x 0 ii) Όμοια με το ερώτημα i).
Διαφορικός Λογισμός: Απαντήσεις 495
iii) Αξιοποιούμε το θεώρημα Μέ- iii) Εφαρμόζουμε το θεώρημα του

γιστης – Ελάχιστης τιμής. Πα- Bolzano για τη συνάρτηση
ρατηρούμε ότι κανένα από τα g  x   f  x   4x  3
f  α  , f  β  δεν είναι ολικό μέγι-
στο της f.
20. α = 0 και β = 1.
21. α  12 και β  16. Παραγωγίσιμες Συναρτήσεις
22. i) Θέτουμε x  0. Παράγωγος Συνάρτηση
ii) Για x  0 έχουμε
f x π 1
25. i) f  1  5 ii) f    
gx   gx  x . 3 2
x
Αξιοποιούμε το κριτήριο παρεμβο- iii) f   0   1 iv) f  1  1.
λής. Για x  0 oμοίως. 3x 2 , x 1
iii) Η συνάρτηση g είναι συνεχής 
26. i) f  x   
οπότε με βάση το ερώτημα Β2 2x x 1
έχουμε f   0  g  0  1.
1, x0

23. i) Έχουμε ii) f   x   
f  x   f  x  για κάθε x  . 
συνx, x  0.
Άρα, 27. i) y  x 1 ii) f   0   1.
f  0  f  0  2f  0  0. f x  h  f x
28. i) lim
h 0 h
 ημx 1  συνx 
 , x0 f xf h  f x
ii) f  x    x2  lim
 x0
h 0 h
 0 ,
f h  1
1  f  x  lim  2f  x .
iii) f   0   . h 0 h
2 ii) y  2x  1.
x 29. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση y  0.
iv) y  .
2 f x
24. i) Θέτουμε ii) f   0   lim
x 0x
f  x 1
 g  x  κοντά στο 1. f x  h  f x
x2 1 iii) lim
h 0 h
Άρα,
f  h   2xh
 
f  x   x 2  1 g  x   1 κοντά στο 1.  lim
h 0 h
 4  2x.
Επομένως, f  x   f  x0 
limf  x   1  f 1  1. 30. Έχουμε 0
x 1 x  x0
f  x   f 1 για κάθε x   α, β  με x  x 0 .
Οπότε, f  1  lim
x 1 x 1 Άρα,
f  x  1 f  x   f  x0 
 lim  4. lim  0  f   x 0   0.
x 1 x 1 x  x0 x  x0
ii) y  4x  3.
31. i) f  0  ημ0  0.
f x ημx f  x0  h   f  x0 
ii) lim  lim  g  h  για κάθε h  0.
x 0 x x  0 x h
Όμως, δεν υπάρχει το limg  h . Επο-
και τελικά f   0   1. h 0
32. i) Έστω x 0  τυχαίος αλλά στα- μένως, δεν υπάρχει το όριο

f  x0  h   f  x0 
θερός. Για κάθε x  x 0 ισχύει lim .
h 0 h
f  x   f  x0 
f  x     x  x0  . Άρα, η f δεν είναι παραγωγίσιμη στο x 0 .
2
x  x0
1 1
Επομένως, 34. y x .
2 2
f  x   f  x0 
  x  x0   f  x  35. i) Έστω Α  x0 , f  x0 
2
το σημείο
x  x0
επαφής της ευθείας  ε  με την Cf .
f  x   f  x0 
   x  x0 
2
x  x0 Άρα, η ευθεία  ε  έχει εξίσωση
για κάθε x  x 0 . Αξιοποιώντας το y  f  x0   f  x0    x  x0 

κριτήριο παρεμβολής βρίσκουμε  y  3x 02  x  2x 30 .
f  x   f  x0  Όμως, η ευθεία  ε  έχει εξίσωση
lim f   x   lim
x x0 x  x0 x  x0 y  λx  2.
 f   x 0 . Άρα, ισχύουν οι σχέσεις
ii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου 3x 02  λ και 2x 30  2.
x το 0 και όπου y το 1. Επομένως, βρίσκουμε
iii) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου
x 0  1 και λ  3.
x το 1 και όπου y το 0.
iv) Eφαρμόζουμε το θεώρημα του Επίσης, Α 1,1.
Bolzano για τη συνάρτηση ii) Η εξίσωση f  x   3x  2 ισοδύνα-
g  x   f  x   x2  x  1
μα γράφεται
στο διάστημα  0,1. x3  3x  2
33. Έστω x 0  τυχαίος αλλά σταθερός.  x3  3x  2  0
Για κάθε x  ισχύει η σχέση   x  1   x  2   0
2
f  x   f  x 0    x  x 0  g  x  x 0 .  x  1 (διπλή ρίζα) ή x  2.

Άρα, 36. i) 1 ii) 4 iii) 4.
lim f  x   f  x 0  37. i) Θεωρούμε τη συνάρτηση
x x0
= lim  x  x 0  g  x  x 0  g  x   f  x   xf   x  , x 0, 2

x  x0
και εφαρμόζουμε το θεώρημα του
 lim hg  h   0.
h 0 Bolzano.
Eπομένως, lim f  x   f  x 0 . ii) Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει
x x0
x 0  τέτοιος, ώστε
Άρα, η f είναι συνεχής στο x 0 .
Ισχύει επίσης 0  f  x 0   f   x 0  0  x 0 
f  x   f  x0   f  x 0   x 0f   x 0   0,
 g  x  x0 
x  x0
που ισχύει από το ερώτημα i).
για κάθε x  x 0 . Δηλαδή,
Κανόνες Παραγώγισης  ημx  2xσυνx

 , x0
iii) f   x    2 x
38. i) f   x   20x 4  1, x  .  0 , x 0
ii) f   x   συνx  ημx, x  . 
2  ln x 2
2 iv) f   x   , x  *.
iii) f   x   e x  , x  0. x2
x
ln x  2  ln x 
1 2 v) f   x   , x 0
iv) f   x    , x  0. x2
x x
2x  x 2  1 e x
2
v) f   x   2x ln 2  2x  5, x  . vi) f   x   ,x  .
x  2
2 2
2 3
vi) f  x    2 ,
συν x ημ x
2
42. i) f   x   x x   ln x  1 , x  0.
π
x  κπ και x  κπ  .  ημx 
2 ii) f   x   x ημx   συνx  ln x  ,
 x 
39. i) f   x   ημx  xσυνx, x  . x 0.
ii) f   x   xex  2ln x  xln x  1 , x  0 x  4x 4 
iii) f   x    x 4  2    ln  x 4  2   4  ,
x 2  2x  x 2
iii) f   x   , x  1.
 x  1
2 x .
ln x  ln  x  2  2xln x 
2
iv) f   x  
1  2συνx
, x . iv) f   x    x 2  1    2 ,
 x 1 
 συνx  2 x
2
 
3x 2  x 2  3  x  e x x   0,   .
v) f   x   , x .
1  e  x 2 x  1
v) f   x   e x  x e  ln x   , x  0.
 x
ex  x  1 ln x  1
vi) f   x   ,0  x  1. ex  ex 
ln 2 x vi) f   x   ex 1  ex  ln 1  ex   ,
 1  ex 
f   x   11 x 2  x    2x  1 , x  .
10
40. i) x .
ex  2x , x  0
ii) f   x   , x . 43. i) f   x   

2 ex  1

συνx, x  0
iii) f   x     ημx   συν  συνx  , x  .
ημx, x  0
iv) f   x   eσυνx  ημx, x  . 
ii) f   x   
2x  1 
 0 , x0
v) f  x   , x .
x2  x  1  3x 2  4x  4 , x  2

vi) f   x   6ημ 2  2x   συν  2x  ,x  . iii) f  x   

3x 2  4x  4, x  2
5 
f   x   3x   x 2  1 2 , x  .

41. i)
3x 2  2x , x  0

2  ln 2
εφx
iv) f   x   2x  3x 2 , 0  x  1
ii) f   x   ,
3x  2x , x  1

2
συν 2 x
 π 
x   κπ  , κ  .
 2 
 4x 3 , x  0 2, x2

v) f   x    
vi) f   x    13

 3 x , x0  3, x2
x
 συν 1  x  , x  1

vi) f   x    1 46. i) f   e   e  ev 1  e
, x 1

 2 x 1 x
ii) f   x    2ln x  1
 x0 3
συνx,
44. i) f  x    2
 x 0 f   x   ln x  1
 συνx, 3
 ημx  2xσυνx  ημx  
3
 , x0 iii) x  e 2
ii) f   x    x2
1
 iv) f  1  .
 1 , x0 3


  x  1 3x  4 x  1
,
 0  x 1
47. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου
1

iii) f   x    2 x x  1   x το .
2
x
 ii) Από τη δοθείσα σχέση παραγωγί-
 x0
 2 , ζοντας παίρνουμε
 xημx  συνx  1 1 1
 , x0 f   x    2 f    (1)
 x2 2x  x 
iv) f   x   
για κάθε x  0 . Όμως,
 1
x0
 , 1 1
2 f     f  x  για κάθε x  0.
 2 1 1 x 2
3x ημ x 2  2συν x 2 , x0 Άρα, η σχέση (1) γίνεται
v) f   x   
1
 x0 f   x    2 f  x  για κάθε x  0.
 0 , 4x
 1 ημx 1 48. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου
συνxημ x  x 2 συν x , x  0
vi) f   x    x το 0.
 ii) Για όποια x  είναι η f παρα-
 0 , x 0
γωγίσιμη ισχύει
2 3 f   x   f  2x   2f  x   f   2x   2x  1.
45. i) f   x    2 , x 0
3
x 2x x Aν υποθέσουμε ότι η f είναι παρα-
ii) f   x   e2x 12συν3x  5ημ3x  , γωγίσιμη στο 0 έχουμε
f   0  f  0  2f  0  f   0   1.
x
4 Άρα, 0  1, που είναι αδύνατον.
iii) f   x   , x
49. i) Έχουμε
e x
e x 2

g  x   f   x 2  1  2x
4x  10
iv) f   x   , x 1 για κάθε x  . Άρα, g  0   0.
 x  1
4
ii) Έχουμε
12x , x  1
 2
v) f   x       
g  x   f  x 2  1  4x 2 f  x 2  1  2
 12 , x  1
 για κάθε x  .
Άρα, g  0  f  1  2  1 2  2.
50. i) Έχουμε
f   x 3   3x 2  5x 4 για κάθε x  .
 f  1  f  f 1 1
1
=
1 1
 .
 1
 f  0 2
Επομένως, Άρα, η ζητούμενη εξίσωση είναι
5 1 1
f  1  3  5  f  1  . y x .
3 2 2
ii) f   x 3   9x 4  f   x 3   6x  20x 3. 54. i) Έχουμε f  0  0  f 1  0   0.
Άρα, Επίσης,
f  1  9  f  1  6  20 f   x   3x 2 για κάθε x  .
5 Επομένως, f   f 1  0   f   0   0.
και επειδή f  1  ,
3 ii) Έχουμε
51. i) g  x   e  συνx για κάθε x  .
ημx
f  f 1  x    x για κάθε x  f  .
Άρα, 1
Αν η f ήταν παραγωγίσιμη στο
 gof  x   g  f  x  0 τότε από τον κανόνα παραγώγι-
 g  x 2   eημx  συνx 2 σης σύνθετης συνάρτησης θα είχα-
2
με f   f 1  0     f 1   0   1.
ii)  gof  x   g  f  x  . Επομένως, 0   f 1   0   1 που είναι
Άρα,  gof   x   g  f  x   f   x  αδύνατον.
 eημx   συνx 2   2x για κάθε x  .

2
55. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση x  1.
ii) Για κάθε x  έχουμε
52. i) Έχουμε 2f  x  f   x   f  x   xf   x   4x.
 f  g  1  f  1 g 1  f 1 g 1 . Άρα,
Επομένως, 2f 1 f  1  f 1  f  1  4.
2f  1  g 1  f  1 g 1  f 1 g 1 56. i) Θέτουμε στη δοθείσα σχέση όπου
x το 1.
 2f 1 g 1  g 1  f 1
2 2
ii) Για όποια x η f είναι παραγωγί-
 f 1  g 1  0 σιμη έχουμε
2
 f 1  g 1.  
f  x 2 2x  2xf  x   x 2f   x   16x 3.
ii) Ισχύουν οι σχέσεις Άρα, 2f  1  2f 1  f  1  16.
f 1  g 1 και f  1  g 1. Δηλαδή, 3f  1  2f 1  16
53. i) Έχουμε Και επειδή f 1  2 συμπεραί-
f  f 1  x    x για κάθε x  f  . νουμε ότι f  1  4.
Παραγωγίζοντας προκύπτει
f  x   2x 2
f   f 1  x     f 1   x   1 iii) lim
x 1 x2 1
για κάθε x  f  .  f  x   2 2  2x 2 
 lim  2  2 
ii) Έχουμε f 1
1  0 . x 1
 x 1 x 1 
Επίσης, σύμφωνα με το ερώτημα i)  1 f  x   f 1 
έχουμε  lim    2  0.
x 1 x  1 x 1
 
57. i) To ζητούμενο όριο είναι ίσο με 2 3

g  α  όπου ii) α   .
3
g  x   f  x   ημx, x  . 61. i) Α  3, 7  ii) Α  0, 4  .
Για όποια x  η f είναι παρα-
x2  1
γωγίσιμη, η συνάρτηση g είναι 62. i) f   x   2x ln x  , x  0.
επίσης παραγωγίσιμη με x
g  x   f   x   ημx  f  x   συνx. ii) y  2x  2
Επομένως, 63. y  3x  1
g  α   f   α   ημα  f  α   συνα.
64. i) f  x   2x  1  x  0 ή x  1
xf  x   αf  α 
ii) lim (το 1 είναι διπλή ρίζα).
x α e x  eα ii) f   0   2 και f  1  2.
xf  x   αf  α 
α 8 12  2α
x α g  α  65. i) y x .
 lim  α3 α2
x α e e
x α
h  α 
ii) M  4,f  4 .
x α
όπου 66. i) Έστω ότι η ευθεία ε εφάπτεται
g  x   xf  x  , x 
στη Cf στο σημείο της M  x 0 , f  x 0  .
και
Επομένως, έχει εξίσωση
h  x   ex , x  . y  f  x0   f  x0    x  x0 
Όμως, για όποια x  η f είναι
παραγωγίσιμη, η συνάρτηση g εί-  y  ex0  x  ex0 1  x 0 .
ναι επίσης παραγωγίσιμη με Όμως, η ευθεία  ε  έχει εξίσωση
g  x   f  x   xf   x  . y  x  κ.
Επομένως, Άρα, ισχύουν οι σχέσεις
g  α   f  α   αf   α  . ex0  1 και ex0 1  x 0   κ.
Επίσης Oπότε, x 0  0 και κ  1.
h  x   ex για κάθε x  . ii) Έχουμε
Άρα, h  α   eα . g  x   ln x  2 για κάθε x  0.
Άρα,
58. i) f  0   g  0 . 1
ii) Αποδεικνύουμε ότι g  x  για κάθε x  0.
x
f   0  g  0  1. Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει
59. Έστω Α  x 0 , y0  κοινό σημείο των σημείο Ν  x1, g  x1   στο οποίο η
Cf , Cg . Έχουμε εφαπτομένη της Cg δηλαδή, η
1 ευθεία με εξίσωση
f   x 0   x 02 και g  x 0    . y  g  x1   g  x1    x  x1 
x 02
Επομένως, 1
y x  ln x1  1
f   x 0   g  x 0   1. x1
2αx να συμπίπτει με την ευθεία  ε  .
60. i) f  x   για κάθε x  .
x  1
Δηλαδή, να ισχύουν οι σχέσεις
2 2
1 73. i) Έχουμε
 1 και ln x1  1  1.
x1 g  0  f  0  f   0 ημ0  f  0.
Προφανώς οι τελευταίες σχέσεις Άρα,
αληθεύουν για x1  1.
g  x   g  0
67. α  1 και β  1. g  0   lim
x 0 x 0
68. i) α  8 και β  1.
f  x   f   x  ημx  f  0 
 1   lim
ii) Α  2,12  και Β   , 2  x 0 x 0
 2  f  x   f  0  ημx 
αντίστοιχα.  lim  lim f   x 
x 0 x 0 x 0
 x 
iii) Eφαρμόζουμε το θεώρημα του
Bolzano για τη συνάρτηση  f   0  f   0 1  2f   0.
h  x    gof  x   4x  4 ii) Η εφαπτομένη της Cf είναι η
ευθεία με εξίσωση y  x. Η εφα-
στο διάστημα  2,  1.
πτομένη της Cg είναι η ευθεία με
69. i) Η εφαπτομένη  ε1  της Cf στο Α
εξίσωση y  2x.
έχει εξίσωση
74. i) Θέτουμε στις δοθείσες σχέσεις
y  f   α  x  f  α   αf   α  .
όπου x το 1.
H εφαπτομένη  ε 2  της Cg στο Β ii) Για κάθε x στο οποίο η f είναι
έχει εξίσωση παραγωγίσιμη έχουμε
y  g β  x  g β   βg β  . 2f  x  f   x   f   x 2  2x  2 .
Oι ευθείες  ε1  ,  ε 2  ταυτίζονται Άρα,

αν και μόνο αν ισχύουν οι σχέσεις f 1 f  1  f  1  1. (1)
f   α   g β  Όμως, f 1  1.
και f  α   αf   α   g β   βg β . Επομένως, η σχέση (1) γίνεται

1
1 9 2f  1  1  f  1  .
ii) y   x  . 2
4 2 Άρα, η ζητούμενη ευθεία έχει
70. i) α΄ τρόπος εξίσωση
f 1  f  0 
f  1  f   0   . 1
y  1   x  1  y  x  .
1 1
1 0 2 2 2
β΄ τρόπος 75. i) Έχουμε
Βρίσκουμε τις εφαπτόμενες της
Cf στο Α και στο Β και απαιτού- g  x    2x  1 f   x 2  x   2x
με από αυτές να συμπίπτουν. για κάθε x  . Άρα,
ii) y  2x  1 g 1  3f   2  2  1.
iii) α)  β)  . ii) Έχουμε
71. i) y  x  2 ii) α  2. g 1  f  2  1.
72. i) f 1  3 ii) f  1  4 Οι εφαπτομένες  ε1  ,  ε 2  των
iii) y  15x  35. Cf , Cg στα σημεία Α, Β έχουν
αντίστοιχες εξισώσεις:
● y  f  2   f   2    x  2 iv) H συνάρτηση f  ικανοποιεί τις

προϋποθέσεις του θεωρήματος
 y  x  f  2  2 . του Bolzano σε καθένα από τα
● y  g 1  g 1   x  1 άπειρα το πλήθος διαστήματα της
μορφής
 y  x  g 1  1
 π
 y  x  f  2  2 .  2κπ, 2κπ  2  με κ  .
 
Άρα, οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  συμπίπτουν. 78. i) x  1.
76. i) Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει ii) Aπό τη δοθείσα σχέση παραγω-
γίζοντας.
x 0  τέτοιος, ώστε g  x 0   0
iii) f 1  2 και f  1  2.
δηλαδή f  x 0   x 0f   x 0   0.
Προς τούτο θεωρούμε τη συνάρτηση
h  x   f  x   xf   x  , x  0,1 Ρυθμός Μεταβολής
και παρατηρούμε ότι ικανοποιεί τις
1
υποθέσεις του θεωρήματος του 79. i) r  t 0    cm / sec.
Bolzano στο διάστημα  0,1. π
ii) Ε  t 0   4 cm2 / sec.
ii) Έχουμε g  0   0. Επίσης, η f είναι
5
συνεχής στο διάστημα 0,1 και 80. Ε  t 0    e4 cm2 / sec.
2
f  0  0  f 1 . 81. i) x  t 0   1cm/ sec.
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα του
ii) Ε  t 0   24 cm2 /sec.
Bolzano υπάρχει x1   0,1 τέ-
82. i) υB  4 m / sec.
τοιος, ώστε f  x1   0. Επομένως,
ii) Ε  t 0   7 m2 / sec.
g  x1   0.
83. i)  ΠΑ   1500 m.
π
77. i) f   0   0 και f     1.
ii) θ  t 0  
3
2  0,06 rad / min.
50
ii) Eφαρμόζουμε το θεώρημα Bolza- 84. i) x  t 0   500 m / sec.
no για τη συνάρτηση
5000
1 ii) Έχουμε ημθ  t   .
g  x   f  x   y t 
3
5000y  t 
 π Άρα, συνθ  t   θ  t   .
στο διάστημα 0, . y2  t 
 2 
Θέτοντας όπου t το t 0 βρίσκουμε
iii) Έχουμε
y  t 0   250 2 m/sec.
f   x   2συνx  xημx
1
για κάθε x  . 85. i) t 0  ln 2 sec.
c
Επομένως f   2κπ   2 και c
ii) M  t 0    M  0  mg / sec.
2
 π  π
f   2κπ      2κπ   86. i) L  t   2 cm/sec.
 2  2
ii) Ε  t 0   1cm2 / sec.
για κάθε κ  .
87. i) L  t   0,002π cm/ min. Οπότε,

1 1
θ  t   h  t 
συν 2θ  t  5
ii) Ε  t 0   0,04  π cm2 / min.
5
88. i) y  t 0  m / sec. 1
θ  t 0   h  t 0 συν 2θ t 0 
6 5
ii) Ε  t 0  
45 2
m / sec. Όμως, h  t 0   13cm/sec
2
5 5
89. i) x  t   20t και y  t   30t  90 και συνθ  t 0    .
x  t 0  13
ii) d  2  2 cm / sec.
Επομένως,
90. i) 2 m/sec. 1 5 5
2
θ  t 0    13     rad / sec.
ii) 1,75 m2 /sec. 5  13  13
iii) 0,5 rad /sec. iii) Έχουμε ω  t   π  2θ  t 
91. i) x  t 0   1,25 m/sec. Οπότε, ω  t   2θ  t 
ii) θ  t 0   0,15 rad / sec. και συνεπώς

10
ω  t 0   2θ  t 0   rad / sec.
92. i) x  t   17t και y  t   t  65. 13
ii) Σύμφωνα με το Πυθαγόρειο θεώ- 95. Έστω
ρημα έχουμε M  α  t  ,β  t   και Ν  γ  t  , δ  t   ,
s 2  t   x 2  t   y2  t . τα οποία συμπίπτουν τη στιγμή t 0 για
iii) s  3  11 m/sec. την οποία
5 α  t 0   γ  t 0  και β  t 0   δ  t 0 .
93. i)  cm / min
72π Δηλαδή,
3
ii) 
10
cm2 / min . β  t 0   δ  t 0   α 2  t 0   2α  t 0  
3 γ  t0 
94. i) Έχουμε 3
 α 2  t 0   2α  t 0  
x 2  t   h 2  t   52. α  t0 
Οπότε,  α3  t 0   2α2  t 0   3  0
x  t 0   h  t 0   25
2 2
 α  t 0   1  γ  t 0 .
 x 2  t 0   122  25
i) β  t   α2  t   2α  t  , oπότε
 x  t 0   13 cm.
β  t   2α  t   α  t   2α  t .
Επίσης,
Επομένως,
2x  t x  t   2h t h  t .
β  t 0   2 1 5  2  5  20 cm / sec .
Οπότε,
ii) γ  t 0   2 cm / sec.
x  t 0  x  t 0   h t 0 h  t 0 
96. Έχουμε
 13  x  t 0  12 13
 x  t 0   12 cm/sec. x  t   t 3  t  1   3t 2  1, t  0,5.
 
ht Η τεταγμένη του σημείου Μ είναι
ii) Έχουμε εφθ  t  
5
.

y  t   f  x  t   f t3  t  1 
 ln  t  t  1 , t   0, 5.
3
Οπότε, Kριτήριο Αξιολόγησης 7

t 3
 t 1 
 3t  1 2
y  t    3 , t  0,5
t3  t  1 t  t 1 Θέμα 1.
ln x  2
Αρκεί λοιπόν, να αποδείξουμε ότι η
εξίσωση
i) f  x  
2 x ln 2 x
 
και f  e2  0.
3t 2  1 ii) f   x   2e2x συν3x  3e2x ημ3x

x   t   2y  t   3t 2  1  2 3
t  t 1
και f   0   2.
 t3  t  1  2  t3  t  1  0
έχει μοναδική ρίζα. Προς τούτο, εφαρ- iii) f   x   2συν4x  ημ4x
μόζουμε το θεώρημα του Bolzano για π
τη συνάρτηση g  t   t 3  t  1 στο και f     1.
 16 
διάστημα  0, 1 και παρατηρούμε ότι iv) Έχουμε
η g είναι γνησίως αύξουσα. f  x   f  0 xημ2x
lim  lim
x 0 x x 0 x
97. i) 2m / sec. ii) 18m / sec.
ημ2x
iii) 8 m2 / sec.  2 lim  lim x  2 1  0  0
x 0 2x x 0
x  t   17t και y  t   t  65.
Άρα, f   0   0.
98. i) M 1, 2  ii) 3cm / sec.
Θέμα 2.
99. i) Έστω M  x  t  , y  t  . i) f   x   6x 2  4x για κάθε x 
Έχουμε και ε : y  2x  1.
y  t   1  2x 2  t  , x  t   0. ii) Λύνουμε την εξίσωση f  x   2x  1
2x  t   x  t  και βρίσκουμε ότι η Cf έχει με την
Οπότε y  t  
1  2x  t 
2
ευθεία  ε  δύο κοινά σημεία, τα ση-
και x  t 0   9 cm / sec. μεία Α 1, 3 και Β 1,  1 . Όμως,
ii) Mε απαγωγή σε άτοπο. f   1  10  2  λε .
100. i) Η συνάρτηση iii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι η  ε  ταυ-
g  x   f  x   x, x  0 τίζεται με την εφαπτομένη
είναι γνησίως φθίνουσα και η : y  g  x0   g  x0  x  x0 
g 1  0.
σε κάποιο σημείο της M  x 0 , g  x 0   .
ii) To εμβαδό του τριγώνου ΟΑΜ
είναι Τελικά, βρίσκουμε x 0  0.
1
E  t   x  t   y t ,
2
όπου x  t  , y  t  οι συντεταγμέ- Kριτήριο Αξιολόγησης 8
νες του Μ. Τη χρονική στιγμή t 0
Θέμα 1.
έχουμε
x
y  t 0   x  t 0   f  x  t 0   x  t 0  i) f  x   , x   5, 5 
25  x 2
 x  t 0   1.
ii) Αν A  x 0 , f  x 0   είναι το σημείο
επαφής, τότε έχουμε
3 Ερωτήσεις Θεωρίας
λε  λη  f  x0   x 0  3.
4
3 25 11. Bλ. σελ. 332.
Τελικά, ε : y  x  .
4 4
iiI) Έχουμε 12. Bλ. σελ. 333.
y  t   25  x 2  t  13. Bλ. σελ. 335.

και 14. Bλ. σελ. 359.
 x  t  x  t  15. Bλ. σελ. 359.
y  t  
25  x 2  t  16. Bλ. σελ. 359.
και για t  t 0 βρίσκουμε ότι 17. Bλ. σελ. 360.
x  t 0   8 cm / sec. 18. Bλ. σελ. 360.
Θέμα 2. 19. Bλ. σελ. 361.

i) y  x  1. 10. Bλ. σελ. 361-362.
ii) Από τη δοθείσα σχέση, παραγωγί-
11. Bλ. σελ. 374.
ζοντας παίρνουμε
 
2f  x  f   x   4x 3f  x 4 12. Bλ. σελ. 377.
13. Bλ. σελ. 377.
ln x
2 για κάθε x  0 (1)
x 14. Bλ. σελ. 379.
Από τη σχέση (1) παραγωγίζοντας 15. Bλ. σελ. 379-380.
παίρνουμε
16. Bλ. σελ. 380-381.
2f  x  f   x   2  f   x  
2
 
12x 2f  x 4  16x 6f  x 4   Ερωτήσεις Σωστού-Λάθους
1  ln x
2 για κάθε x  0.
x2 81. Λ 82. Σ
Θέτοντας x  1 βρίσκουμε
93. Σ 94. Λ
f  1  1.
95. Σ 96. Λ
x
iii) Θέτουμε u   x  2u.
2 97. Σ 98. Σ
Οπότε 99. Λ 10. Σ
x
f    1 11. Λ 12. Σ
f  u   1
lim  
2
 lim
x 2 2  x  2 u 1 2  2u  2 13. Λ 14. Λ
 f  u   1  15. Σ 16. Λ
 lim 
u 1  4   2u  2 

2  2u  2 

 17. Λ 18. Λ

f   u   f  1
1
  lim
2 u 1 u 1

 lim 2  2u  2
u 1
 19. Σ 20. Λ
21. Λ 22. Σ
1
  f   u   4  2.
2
Διαγώνισμα   x 2f  x   ημ 3 x
ημ 3 x
Θέμα Α  f x  .
Α1. Βλέπε θεωρία. x2
Α2. Βλέπε θεωρία.  ημ 3 x
 , x0
Α3. α) Σωστό β) Λάθος Άρα, f  x    x 2
γ) Σωστό δ) Λάθος  0, x  0.

ε) Λάθος.
f x
3
 ημx 
Θέμα Β Γ3. f   0   lim  lim
x 0   1
x
x 0
 x 
Β1. limf

x 1
 x   limf

 x   f 1
x 1
και ε : y  x.
Β2. Έχουμε α  β  1 και
g  x   x ημx  e ln x
ημx
f  x   f 1 f  x   f 1 Γ4.  e ημxln x , x  0.

lim  lim
x 1 x 1  ημx 
g  x   x ημx συνx  ln x 
x 1 x 1
,x 0.
 2α  β  1.  x 
Οπότε, α  2 και β  3. π π π
Επειδή g    και g    1, η
Β3. α) ε : y   x  2. 2 2 2
β) Έχουμε π π
εφαπτομένη της Cg στο M  , 
 4x  3, x  1 2 2

f x   1 έχει εξίσωση y  x.
  x , x 1

Έστω B x 0 , f  x 0  το σημείο Θέμα Δ
επαφής της εφαπτομένης  η  .
Δ1. ● f  4   5 και f   4   2.
Έχουμε
2x  3  1 2  x  1
f   x 0   1. ● lim  lim
x 1
f  x  3  5 x 1
f  x  3  5
Οπότε:
● αν x 0  1, τότε u x 3 2  u  4  2
 lim  lim
1
u 4
f  u   5 x1 f  u   f  4 
f  x0   1  x0  u4
2
● αν x 0  1, τότε 2
  1.
1 f  4

f   x0   1    1, αδύνατη.
x0 Δ2. Aρκεί να αποδείξουμε ότι η εξίσωση
y  f  2   f   2  x  2 
 1  1  1
Άρα, B  , f    και η : y  x  . επαληθεύεται από τις συντεταγμένες
 2  2  2 του σημείου Β.
Θέμα Γ Δ3. α) y  t 0   12 cm / sec.
Γ1. f   x   f  x  για κάθε x  . β) E  t 0   39 cm 2 / sec.
Γ2. Για κάθε x  0 έχουμε
ημ 3 x
● x 2f  x   ημ 3 x  f  x  
x2
και θέτοντας όπου x το  x
● x 2f   x   ημ 3   x 
Θέματα για Επανάληψη: Aπαντήσεις 507
Θέματα για Επανάληψη
1. i) f  x1   f  x 2   x1  x 2 . ii) f  x    x 2  x  1 για κάθε x  .

ii) f  x   2  f  f  x    f  2 1
iii)  .
x 2. 9 3
2
iii) Η εξίσωση f  x   α έχει μοναδι- 7. i) Η συνάρτηση h  x   f  x   2x,
κή λύση για κάθε α  . x  διατηρεί πρόσημο στο .
iv) Από το ερώτημα iii) προκύπτει ότι Επίσης, h 1  0.
κάθε αριθμός α είναι τιμή της f.
ii) Με απαγωγή σε άτοπο αποδει-
2. i) Aποδεικνύoυμε ότι
κνύουμε ότι g  x   0 για κάθε
f  x   f 1  f  x   2
x  . Οπότε, η g ως συνεχής
διατηρεί πρόσημο στο . Όμως,
ii) α)  β) 
από την πρώτη δοθείσα σχέση
iii) α)  β) 0
έχουμε
iv) Θεώρημα Bolzano.
f  0  g  0  0  g  0  f  0  0.
3. i) λ 3
ii) Aπαγωγή σε άτοπο. iii) Θεώρημα Bolzano.
iii) f x  0  x  0 iv) Από τη σχέση του ερωτήματος i)
προκύπτει ότι lim f  x   .
f x  0  x  0 x 
Επίσης, το σύνολο τιμών της f

f  x   0  x  0. είναι διάστημα.
4. i) Η ζητούμενη σχέση ισοδύναμα 1
γράφεται 8. i) H συνάρτηση h  x   f  x  
x
f  x   3  0 για κάθε x  .
2
ii) Κριτήριο παρεμβολής.  0,1. Αν είναι h  x   0 για
iii) f  x   2x  1 για κάθε x  κάθε x   0,1 , τότε προκύπτει ότι
και lim  2x  1  . limf  x   , άτοπο.
x 
x 0
99 ii) α) x0
iv) 2  2  1  f  2   .
6 β) f  x   ln  x  1 , x  0,1.
Άρα, f  2  3  limf  x .
x 2 γ) m  0 και M  ln 2.
5. i) Η ζητούμενη σχέση ισοδύναμα 9. i) Θέτουμε
γράφεται
f  x   2x  1
f  x   1  0 για κάθε x  .
2
x2
ii) Κριτήριο παρεμβολής. Κατόπιν, βρίσκουμε ότι
iii) Από το ερώτημα ii) προκύπτει limf  x   1  f  0   1
x 0
2λ
 1   λ  1  0. f  x   f  0
2
λ 1
2
και lim  2.
x 0 x
iv) Θεώρημα ενδιάμεσων τιμών.
ii) H συνάρτηση h  x   f  x   ex
6. i) f x  0  f 2 x  0
 x 2  x  1  0, αδύνατη.  0,    και h 1  0.
iii) Έχουμε f 1  e  1  f  0 . iv) Από τα δοθέντα όρια προκύπτει

Άρα, η f δεν είναι γνησίως φθί- ότι f  1  2 και f   3  5.
νουσα. Επίσης lim ex  . 13. i) f 1  g 1 και f  1  g 1.
x 
Οπότε, με βάση το ερώτημα ii) ii) h 1  9.

έχουμε limf  x   . iii) Το όριο είναι ίσο με h 1  g 1.
x 0
iv) Η δοθείσα σχέση για κάθε x  0 14. i) f  0   0.

ισοδύναμα γράφεται
f  x   f  0
 f  x   1   e  1  2.
2
2 2x ii) lim
x 0 x
Επίσης, για κάθε x  0 έχουμε iii) α  0 και β  2.
f  x   1  0 και e2x  1  0 iv) Β  π, 0 .
15. i) Από τη δοθείσα σχέση προκύπτει
10. i)  OM   1  x2  f 2  x   1
ότι limf  x   0. Επίσης, η f είναι
για κάθε x  . x 0
ii) x  1 ή x  1. παραγωγίσιμη, άρα και συνεχής.

ii) Από τη δοθείσα σχέση, διαιρώντας
iii) f  x   1  x 2 για κάθε x   1, 1
με x 3  0.
Η Cf είναι το σύνολο των ση- iii) Ζητείται να αποδείξουμε ότι
μείων του ημικυκλίου με κέντρο π π π π
 ω   εφ  εφω  εφ
το σημείο O  0, 0  και ακτίνα 6 4 6 4
ρ  1 που έχουν τεταγμένη y  0. 
3
 f   0   1.
iv) Dg   1, 0   0, 1. 3
Όμως, το f   0  είναι ρίζα της εξί-
11. i) Κριτήριο παρεμβολής.
ii) Αποδεικνύουμε ότι σωσης x3  x  1  0.
f  x   f  0 Αρκεί λοιπόν να αποδείξουμε ότι
lim  1 αυτή η εξίσωση έχει μοναδική
x  0 x 0
ρίζα, η οποία βρίσκεται στο διά-
f  x   f  0
και lim  1.  3 
x 0 x 0 στημα  , 1 .
iii) Κριτήριο παρεμβολής.  3 
iv) f 2 0  0 και f 2  0  0. 16. i) Το σημείο A 1, f 1  ανήκει στην
    
12. i) Από τα δοθέντα όρια και με βάση ευθεία  ε  . Άρα, f 1  2  3  1.
τη συνέχεια της f προκύπτει ότι Επίσης, f  1  λε  2.
f 1  2 και f  3  4.
g  f  x   2
ii) Αξιοποιούμε το θεώρημα των ii) lim =
x 1 x 1
ενδιάμεσων τιμών και τη μονο-
τονία της f. f 2 x  f x  2
 lim
iii) Koντά στο 3 έχουμε x 1 x 1
f  x   2f  x  2      1  f  x   2
f x
x 3  lim
x 1 x 1
f x  4 f  x  2  2 f x 1
 2 .  lim  lim  f  x   2 
x 3  x  2  1 x 1 x  1 x 1
 f  1  f 1  2  6 .
Aσκήσεις για επανάληψη: Απαντήσεις 509
iii) Η εφαπτομένη της Cg στο σημείο iii) Θεώρημα Bolzano.

M  x 0 , g  x 0   , δηλαδή η ευθεία 19. i) x  0.
ii) H συνάρτηση g  x  διατηρεί πρό-
η: y   2x 0  1 x  x 02 διέρχεται από
σημο σε καθένα από τα διαστήμα-
το σημείο A 1,  1. Επομένως, τα  , 0  και  0,   .
1  2x 0  1  x 02 ● Αν gx  0 για κάθε
 x 0  0 ή x 0  2. x   , 0  , τότε g  x   x 2
17. i) g  1  4 και g  1  2. για κάθε x   , 0 .
ii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι υπάρχει
Όμως, f  x   3g  x  για κάθε
σημείο  x 0 , f  x 0   της Cf τέ-
x   , 0  . Δηλαδή,
τοιο, ώστε
f  x 0   2x 0  2 και f   x 0   2. ex  3x 2 για κάθε x  , 0 
Τελικά βρίσκουμε ότι x 0  2. και συνεπώς e1  3 που
iii) Έστω A  α, f  α   το σημείο επα- είναι άτοπο.
● Αν gx  0 για κάθε
φής της Cf . Η εφαπτομένη  ε1 
x   0,    , τότε g  x   x 2
της Cf στο Α έχει εξίσωση
για κάθε x   0,    .
y  f  α   f   α  x  α 
α2 Όμως, f  x   3g  x  για κάθε
 y  αx  .
2 x   0,    .
Έστω Ββ, g β   το σημείο επα- Δηλαδή, ex  3x 2 για κάθε
φής της Cg . H εφαπτομένη  ε 2  x   0,    και συνεπώς
της Cg στο Β έχει εξίσωση e  3 που είναι άτοπο.
iii) Αρκεί να αποδείξουμε ότι υπάρ-
y  g β   g β  x  β 
χουν μοναδικοί x1, x 2  τέτοιοι,
 y   2β  4 x  β2  1. ώστε οι εφαπτομένες των Cf και
Oι ευθείες  ε1  και  ε 2  ταυτίζο- Cg στα σημεία A  x1, f  x1   και
νται αν και μόνο αν
B x 2 , g  x 2   να ταυτίζονται.
α2
α  2β  4 και  β 2  1.
2 20. i) d  x   x2  f 2  x 
Τελικά βρίσκουμε
ii) Η συνάρτηση d  x  παρουσιάζει
 α  2 και β  1
ολικό ελάχιστο και ολικό μέγιστο.
ή  α  10 και β  7 . iii) y  t 0   5 cm / sec.
18. i) Η συνάρτηση f είναι συνεχής και
δεν μηδενίζεται στο . Επίσης, 21. i) g  x   f  x   xf   x   1
f x ii) f  x 0   x 0f   x 0   0
 0  f x  0
x iii) Θεώρημα Bolzano
κοντά στο .
iv) Με τον ορισμό.
ii) Το πρώτο δοθέν όριο ισοδύναμα
γράφεται 2f   2  f  2  1.
Βιβλιογραφία
Π. Κ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, “Συναρτήσεις” (Φροντιστήρια Βασιλειάδη).
Π. Κ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, “Παράγωγοι Συναρτήσεων” (Φροντιστήρια Βασιλειάδη).
Θ. N. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ, “Παράγωγοι Συναρτήσεων” (Σπηλιώτη).
Θ. Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ, “Ολοκληρώματα” (Μαθηματική Βιβλιοθήκη).
Θ. Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ, “1000 ασκήσεις Ολοκληρωμάτων”, Τόμοι 1, 2, 3, (Mαθηματική Βιβλιοθήκη).
Π. Χ. ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, “Εισαγωγή στην Πραγματική Ανάλυση I” (Κβάντ).
Π. Χ. ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, “Εισαγωγή στην Πραγματική Ανάλυση II” (Κβάντ).
Π. Χ. ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, “Θέματα Μαθηματικής Ανάλυσης” (Κβάντ).
Π. Χ. ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, “Γενικά Θέματα Ανάλυσης” (Κβάντ).
Π. Χ. ΠΙΣΤΟΦΙΔΗΣ, “Ανάλυση-Θεματογραφία” (Κβάντ).
Δ. Α. ΚΑΠΠΟΣ, “Απειροστικός Λογισμός”.
Δ. ΝΤΡΙΖΟΣ, “Eνότητες Ανάλυσης”.
Λ. ΚΑΝΑΚΗΣ, “Διαφορικός Λογισμός” (Φροντιστήρια Βασιλειάδη).
Λ. ΚΑΝΑΚΗΣ – Γ. ΜΑΥΡΙΔΗΣ, “100 Θέματα Μαθηματικών” (Εκδόσεις Μαυρίδη).
Δ. ΓΕΩΡΓΑΚΙΛΑΣ, “Aνάλυση Γ΄ Λυκείου” (Mαθηματική Βιβλιοθήκη).
Κ. ΓΚΑΤΖΟΥΛΗΣ, “Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου Ι, ΙΙ” (Γκατζούλη).
Τ. ΔΡΟΥΤΣΑΣ-Ν. ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ, “Μαθηματικά Γ’ Λυκείoυ” (Κοκοτσάκη)
Ε. ΓΑΛΑΝΗΣ, “Εισαγωγή στην Πραγματική Ανάλυση” (ΣΥΜΕΩΝ).
Δ. ΚΑΤΣΑΡΟΣ, “Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου” (Eλληνοεκδοτική)
Ν. ΖΑΝΤΑΡΙΔΗΣ, “Επαναληπτικά Θέματα Μαθηματικών” (Γκατζούλη).
N. ZANTAΡΙΔΗΣ, “Διαγωνίσματα Μαθηματικών” (Γκατζούλη).
Δ. ΚΑΡΒΟΥΝΗΣ, “Ανάλυση Ι, ΙΙ, ΙΙΙ” (Mαθηματική Βιβλιοθήκη).
Γ. ΜΠΑΪΛΑΚΗΣ, “Παράγωγοι” (Πελεκάνος).
Γ. ΜΠΑΪΛΑΚΗΣ, “Παγκόσμια Θεματογραφία Ολυμπιάδων” (Πελεκάνος).
Σ. ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗΣ – Σ. ΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ – Ε. ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΛΙΑΣ,
“Απειροστικός Λογισμός” (Συμμετρία).
Σ. ΝΤΟΥΓΙΑΣ, “Απειροστικός Λογισμός” (Leader Books).
Θ. ΞΕΝΟΣ, “Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου Ι, ΙΙ” (Ζήτη).
Χ. ΠΑΤΗΛΑΣ, “Μαθηματικά Γ΄ λυκείου θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης” (Ελληνοεκδοτική).
A. ΣΚΥΦΑΣ – Π. ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ – Δ. ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ – Ε. ΣΑΡΡΗ «Επαναληπτικά θέματα
Μαθηματικών Προσανατολισμού» (Έναστρον).
A. TΣΟΥΛΦΑΝΙΔΗΣ, “Παράγωγοι Γ΄ Λυκείου” (Πατάκη).
Α. ΤΣΟΥΛΦΑΝΙΔΗΣ, “Ολοκληρώματα Γ΄ Λυκείου” (Πατάκη).
Ε. ΣΠΑΝΔΑΓΟΣ, “Το άπειρο στην αρχαία Ελλάδα και τα παράδοξα του Ζήνωνος” (Αίθρα).
Ε. ΣΠΑΝΔΑΓΟΣ, “Μαθηματική Ανάλυση Γ΄ Λυκείου I, II” (Aίθρα).
Σ. Κ. ΠΗΧΩΡΙΔΗΣ, “Απειροστικός Λογισμός Ι” (Σύγχρονη Εποχή).
Α. ΠΟΥΛΟΣ, “Εικασίες και αντιπαραδείγματα” (Μαυρίδη).
Θ. ΡΑΣΣΙΑΣ, “Μαθηματική Ανάλυση” (Σαββάλας).
DOROFFEV - POTAPOV - ROZOV, “Elementary Mathematics”
V.P. MINORSKY, “Problems in Higher Mathematics”.
B.M. GOBOROV - P.T.
H. VOGT, “Mathematiques superieures”
LOUIS COMTET, “Analyse Combinatoire”, (Press Universitaires De France)
G. THOMAS - R. FINNEY, “Απειροστικός Λογισμός” (Π.Ε.Κ.)
MICHAEL SPIVAK, “Διαφορικός και Ολοκληρωτικός Λογισμός” (Π.Ε.Κ.)
TOM APOSTOL, “Διαφορικός και Ολοκληρωτικός Λογισμός” (Π.Ε.Κ.)
Βιβλιογραφία 511
Μ. PROTTER-CH.MORREY, “Διαφορικός και Ολοκληρωτικός Λογισμός” (Παπαζήση)

WALTER RUDIN, “Αρχές Μαθηματικής Αναλύσεως” (L.B.)
Ε.Τ. ΒΕLL, “Oι Μαθηματικοί” (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)
G. POLYA, “Πώς να το λύσω” (Σπηλιώτη)
I. PETRICA - E. CONSTANTINESCU - D. PETRE, “Probleme de Analiza Matematica”
Ya. S. BUGROV - A.M. NIKOLSKY,
1) differential and integral calculus (MIR PUBLISHERS- MOSCOW)
2) A collection of problems (MIR PUBLISHERS- MOSCOW)
L. HARWOOD CLARKE, “Mathematics” (Heiemenn educational books, London)
R. L. JEFFERY, “The theory of functions of a real variable”
(Dover Publications, Inc. New York)
D. W. HIGHT, “A Concert of Limits” (Dover Publications, Inc. New York)
B. DEMIDOVICH, “Problems in Mathematical Analysis” (MIR PUBLISHERS- MOSCOW)
G. N. BERMAN, “A problem book in Mathematical Analysis” (MIR PUBLISHERS- MOSCOW)
B.D. BUNDAY - H. MULHOLLAND, “Pure mathematics for advanced level”
(Heiemenn educational books, Oxford)
O.N. AFANASYEVA - Ya. S. BRODSKY - I.I. GUTKIN - A.L. PAVLOV,
“Problem book in Mathematics” (MIR PUBLISHERS- MOSCOW)
G.H. HARDY, “A Course of Pure Mathematics” (CABRIDGE UNIVERSITY PRESS)
A.N. KOLMOGOROV - S.V. FOMIN. “Introductory Real Analysis”
K. KNOPP, “Problem book in the theory of functions. Volume I”
KENNETH ANDERSON - DICK HALL, “Elementary Real Analysis” (Mc GRAW - HILL, Inc)
RICHARD GOLDBERG, “Methods of Real Analysis” (OXFORD PUBLISHING)
B. CALVO - J. DOYEN - A. CALVO - F. BOSCHET, “exercices d’ analyse”
(Armand Colin - Paris 1977)
Περιοδικά
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ
ΔΙΑΣΤΑΣΗ
ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ Β΄
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΒΗΜΑ
ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ
ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ
ΤΟ φ
ΚΒΑΗΜ
KVANTUM
CRUX
THE AMERICAN MATHEMATICAL MONTHLY
THE MATHEMATICAL GAZETTE
THE COLLEGE MATHEMATICS JOURNAL
MATHEMATICAL SPECTRUM
ELEMENTE DER MATHEMATIK
MATHEMATICS MAGAZINE
THE MATHEMATICS TEACHER

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΜΟΣ Α ΜΑΥΡΙΔΗΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΜΟΣ Α ΜΑΥΡΙΔΗΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Πρόλογος 1

Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα

Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου, Τόμος Α΄

© Copyright: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΥΡΙΔΗ

Στη μνήμη του φωτισμένου Μαθηματικού

«Τον χρόνο που αφιερώνετε τώρα

Το βιβλίο αυτό είναι η νέα μας πρόταση στα Μαθηματικά Προσανατολισμού

Θεσσαλονίκη, Μάιος 2016

R. Descartes Ρ. Fermat I. Newton G. Leibniz

M. Rolle G. L’ Hospital J. Bernoulli L. Euler

J. d’ Alembert J. Lagrange J. Fourier C. Gauss

A. Cauchy B. Bolzano K. Weierstrass G. Riemann

Όριο – Συνέχεια Συνάρτησης ............................................................................. 37

Ισότητα συναρτήσεων ..................................................................................................... 62

Διαφορικός Λογισμός (Α΄ Μέρος) .................................................................. 329

Θέματα για επανάληψη....................................................................................... 439

Απαντήσεις ............................................................................................................ 449

Βιβλιογραφία ......................................................................................................... 510

«Tα μαθηματικά είναι η τέχνη

Jules Henri Poincaré

Ιδιότητες των Ανισοτήτων

Απόλυτη Τιμή Πραγματικού Αριθμού

Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α συμβολίζεται με α και ορίζεται

 Γεωμετρικά, η απόλυτη τιμή της διαφοράς α  β παριστάνει την απόσταση

 α  β  α  β για κάθε α,β 

Ρίζες Πραγματικών Αριθμών

Αν α  0, η α παριστάνει τη μη αρνητική λύση της εξίσωσης x 2  α.

Αν α  0, η ν α παριστάνει τη μη αρνητική λύση της εξίσωση x ν  α .

 Αν α  0 και ν άρτιος, τότε ν

Για κάθε α  0, μ  και ν  *, ορίζουμε α ν  ν αμ .

 Aν α  0 και ν περιττός φυσικός αριθμός, τότε

 Aν α  0 και ν άρτιος φυσικός αριθμός, τότε

 Aν α  0 και ν περιττός φυσικός αριθμός, τότε

 Aν α  0 και ν άρτιος φυσικός αριθμός, τότε η εξίσωση x ν  α είναι αδύνατη.

Εξισώσεις 2ου Βαθμού

Έστω η εξίσωση αx 2  βx  γ  0, α  0 με διακρίνουσα Δ  β2  4αγ .

Aνισώσεις 2ου Βαθμού

Έστω το τριώνυμο αx 2  βx  γ, α  0 με διακρίνουσα

● Έστω  ε  μία ευθεία που τέμνει τον άξο-

● Η εξίσωση y  αx  β παριστάνει ευθεία η οποία έχει συντελεστή διεύθυνσης α

● Η εξίσωση y  β παριστάνει ευθεία η οποία είναι παράλληλη προς τον άξονα x x

● Η ευθεία y  αx παριστάνει ευθεία η οποία έχει συντελεστή διεύθυνσης α και

● Έστω οι ευθείες  ε1  ,  ε 2  με εξισώσεις y  α1x  β1 , y  α2 x  β2 αντίστοιχα.

● Συμμετρία ως προς άξονες

● Συμμετρία ως προς την ευθεία y

Άρτιες και Περιττές Συναρτήσεις

Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού ένα

Μια συνάρτηση f, με πεδίο ορισμού ένα

Κατακόρυφη – Οριζόντια Μετατόπιση Καμπύλης

● Η γραφική παράσταση της συ-

● Η γραφική παράσταση της συ-

● Η γραφική παράσταση της συ- –c Ο c x

Μονάδες Μέτρησης Γωνιών

 Χρησιμοποιούμε δύο μονάδες μέτρησης γωνιών.

Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Γωνίας ω με 0° < ω < 90°

Έστω ω οξεία γωνία ενός ορθογωνίου τριγώνου, x

 Έστω γωνία ω, της οποίας η τελική πλευρά y

A 1,0  και την εφαπτομένη σ :y  1 στο

■ Αν η ευθεία ΟΜ τέμνει την (ε) στο

 Τα πρόσημα των τριγωνομετρικών αριθμών Τεταρτημόρια

Τριγωνομετρικοί Αριθμοί Βασικών Γωνιών

Γωνία ω Τριγωνομετρκοί αριθμοί

Βασικές Τριγωνομετρικές Ταυτότητες

Αναγωγή στο 1ο Τεταρτημόριο