See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/242569448

Bankowość elektroniczna w europejskich systemach bankowych: Szwecja

Article · September 2014

CITATION READS

1 1,079

2 authors, including:

Anna Matysek
Poznan University of Economics and Business
92 PUBLICATIONS 206 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Anna Matysek on 11 September 2014.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

72 BankowoÊç Komercyjna
BankowoÊç elektroniczna
w europejskich systemach
bankowych: Szwecja*
To m a s z C h o j e c k i , A n n a M a t y s e k - J ´ d r y c h
Wprowadzenie
Rozwój technologii informatycznych uznawany jest za
jednà z najwa˝niejszych si∏ kierujàcych przekszta∏ce-
niami we wspó∏czesnym sektorze bankowym. Podkre-
Êlajàc wp∏yw rozwoju technologicznego na bankowoÊç
wskazuje si´ jednoczeÊnie na dwa chronologicznie od-
r´bne etapy oddzia∏ywania technologii na system ban-
kowy1. Pierwszy z nich wià˝e si´ z zastosowaniem roz-
wiàzaƒ informatycznych „wewnàtrz” instytucji finan-
sowej (internal wave) – co znalaz∏o odzwierciedlenie
m.in. w obni˝eniu kosztów zarzàdzania informacjà (tj.
gromadzenia, przetwarzania, przechowywania i roz-
przestrzeniania informacji). „Wewn´trzna fala” auto-
matyzacji funkcjonowania banków rozpocz´∏a si´
w rozwini´tych sektorach bankowych na prze∏omie lat
60. i 70. Kontynuacjà tego procesu jest drugi etap auto-
matyzacji, okreÊlany mianem external wave – polegajà-
cy na zastosowaniu nowoczesnych technologii
w Êwiadczeniu us∏ug bankowych i komunikowaniu si´
z klientami.
Kontynuujàc rozwa˝ania na temat przekszta∏ceƒ
w europejskich systemach bankowych w kierunku po-
wszechnego zastosowania technologii informatycz-
* Artyku∏ nt. bankowoÊci elektronicznej w Finlandii opublikowaliÊmy w nr.
2/2003 „Banku i Kredytu”.
1 Szerzej: The effects of technology on the UE banking systems. European Cen-
tral Bank, July 1999.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
nych, autorzy dokonujà analizy szwedzkiego systemu
bankowego. Podstawowy przedmiot badania stanowi-
∏y: czynniki determinujàce rozwój bankowoÊci elektro-
nicznej w Szwecji, kierunki adaptacji rozwiàzaƒ telein-
formatycznych w funkcjonowaniu banków oraz ich
konsekwencje dla szwedzkiego sektora bankowego.
Gospodarka Szwecji
Sytuacja gospodarcza kraju nie pozostaje bez wp∏ywu
na funkcjonowanie sektora finansowego, w tym rów-
nie˝ bankowego. Dlatego jako wst´p do rozwa˝aƒ na te-
mat kierunków rozwoju szwedzkiego sektora bankowe-
go zaprezentowana zostanie analiza najwa˝niejszych
wskaêników makroekonomicznych, decydujàcych
o sytuacji ekonomicznej przedsi´biorstw oraz gospo-
darstw domowych.
W Szwecji w ciàgu minionej dekady dokona∏y si´
zasadnicze przemiany, wa˝ne z punktu widzenia roz-
woju poszczególnych dziedzin gospodarki, w tym rów-
nie˝ sektora finansowego. Podobnie jak w Finlandii,
nastàpi∏a transformacja gospodarki – od b´dàcej w za-
stoju, opartej na niekonkurencyjnym przemyÊle (lata
80.) do dynamicznie rozwijajàcej si´, dzi´ki wykorzy-
staniu najnowszych technologii teleinformatycznych
(lata 90.). Odmienne przyczyny kryzysów w Finlandii
i Szwecji doprowadzi∏y do przyj´cia jednolitego kie-
runku rozwoju obu krajów – zwi´kszenia roli sektora
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
Tabela 1 Podstawowe dane makroekonomiczne gospodarki szwedzkiej (%)
Wskaêniki 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Zmiana PKB 1,1 -1,1 -1,7 -1,8 4,1 3,7
Bezrobocie 1,7 3,0 5,3 8,2 8,0 7,7
Inflacja 10,4 9,7 2,6 4,6 2,4 2,9
èród∏o: opracowanie w∏asnych na podstawie danych: Statistics Sweden, OECD.
ICT (Information and Communication Technology)2.
Znaczenie tego sektora dla ca∏ej gospodarki szwedzkiej
obrazujà nast´pujàce wielkoÊci3:
- w sektorze ICT znalaz∏o zatrudnienie 10,3% ogó-
∏u pracujàcych w Szwecji (w 2000 r.),
- udzia∏ produktów z sektora ICT w eksporcie
wzrós∏ z 14,3% w 1996 r. do 19,8% w 2000 r.
Decydujàce znaczenie dla powodzenia przekszta∏-
ceƒ rynkowych w Szwecji mia∏y dwa czynniki. Pierw-
szym z nich jest aktywnoÊç rzàdu w zakresie tworzenia
warunków sprzyjajàcych wprowadzaniu najnowszych
rozwiàzaƒ technologicznych w ró˝nych dziedzinach
gospodarki, drugim – poziom wydatków na badania i
rozwój (R&D – research and development), który od po-
∏owy lat 90. przekracza 3% PKB4.
Przemiany, które dokona∏y si´ w minionej deka-
dzie, znajdujà odzwierciedlenie w kszta∏towaniu si´
podstawowych zmiennych ekonomicznych gospodarki
szwedzkiej (por. tabela 1). Kryzys w Szwecji na poczàt-
ku lat 90. – uwidoczniajàcy si´ m.in. spadkiem PKB
przez trzy lata z rz´du – stanowi∏ konsekwencj´ proble-
mów strukturalnych gospodarki szwedzkiej, które poja-
wi∏y si´ ju˝ w latach 70. i nie by∏y radykalnie rozwià-
zywane. Od 1994 r. mo˝na zauwa˝yç wyraênà popraw´
sytuacji ekonomicznej w Szwecji – zarówno w odnie-
sieniu do stabilnoÊci cen, jak i kszta∏towania si´ PKB.
Nadal utrzymywa∏o si´ jednak wysokie bezrobocie, co
stanowi∏o relatywnie nowe zjawisko dla gospodarki
szwedzkiej. G∏´bokie reformy strukturalne – b´dàce
konsekwentnà realizacjà rzàdowego programu reduk-
cji bezrobocia (w 1996 r. okreÊlono jako docelowe 4-
procentowe bezrobocie w 2000 r.) – doprowadzi∏y do
wyraênego zmniejszenia skali tego zjawiska5. Nale˝y
podkreÊliç, ˝e zasadniczy wp∏yw na kszta∏towanie si´
inflacji wywar∏a zmiana w polityce pieni´˝nej prowa-
dzonej przez bank centralny Szwecji (Sveriges Riks-
bank). Od 1993 r. podstawowym zadaniem banku cen-
tralnego jest zapewnienie stabilnoÊci cen6. W 1995 r.
2 Zob. Sweden: Selected Issues – the Role of Government. IMF Country Report,
Nr 01/169, September 2001.
3 Szerzej na temat znaczenia sektora ICT w gospodarce szwedzkiej zob. The ICT
Sector in the Nordic Countries 1995-2000. Statistics Denmark, December 2001.
4 Zob. równie˝ inne wskaêniki dotyczàce rozwoju technologicznego Szwecji:
Main Science and Technology Indicators, Vol. 1/2001, OECD, Paris 2001.
5 Szerzej na temat przekszta∏ceƒ strukturalnych w gospodarce szwedzkiej zob.
Sweden 2000-2001, OECD Economic Surveys, March 2001, s. 81-102.
6 Do listopada 1992 r. podstawowe znaczenie w polityce pieni´˝nej prowadzo-
nej przez Bank Centralny Szwecji mia∏a polityka sta∏ego kursu walutowego.
BankowoÊç Komercyjna 73
1996 1997 1998 1999 2000 2001
1,1 2,1 3,6 4,5 3,6 1,2
8,0 8,0 6,5 5,6 4,7 4,0
0,8 0,9 0,4 0,3 1,3 2,6
okreÊlono cel inflacyjny (explicit inflation target) –
mierzony jako zmiana indeksu cen konsumpcyjnych
(CPI) – na poziomie 2% (z mo˝liwoÊcià odchylenia o 1
punkt procentowy)7.
Szwedzki system bankowy – struktura, cechy,
sytuacja ekonomiczno-finansowa
Szwedzki system finansowy podlega∏ licznym przemia-
nom strukturalnym. Najwa˝niejsze z nich by∏y skut-
kiem kryzysu bankowego na poczàtku lat 90.8 oraz wy-
nikiem tendencji zachodzàcych na rozwini´tych ryn-
kach finansowych, zwiàzanych m.in. z: deregulacjà
rynku finansowego9, nasileniem konkurencji mi´dzy
uczestnikami rynku, procesem dezintermediacji (tj. od-
poÊredniczenia w pozyskiwaniu i lokowaniu Êrodków
finansowych na rynku finansowym) oraz post´pem
technologicznym.
Przemiany te doprowadzi∏y do ukszta∏towania si´
szwedzkiego rynku finansowego (market of financial
corporations), na którym, obok banków, funkcjonuje
liczna i ró˝norodna grupa poÊredników finansowych10:
- instytucje rynku kredytowego (credit market
companies):
a) instytucje hipoteczne (mortgage companies),
b) instytucje finansowe (finance companies),
c) instytucje finansowania przedsi´biorstw i samo-
rzàdów terytorialnych (corporate and municipality-f-
inancing companies),
- fundusze inwestycyjne (mutual funds),
- instytucje poÊredniczàce w obrocie papierami
wartoÊciowymi (securities companies),
- instytucje ubezpieczeniowe (insurance companies),
- paƒstwowe fundusze emerytalne (the AP funds).
7 Por. L. Heikensten, A. Vredin: Inflation targeting and Swedish monetary po-
licy – experience and problems. “Quarterly Review” nr 4/1998, Sveriges Riks-
bank, s. 5-33; L. Heikensten: The Riksbank’s inflation target – clarification and
evaluation. “Quarterly Review” nr 1/1999, Sveriges Riksbank, s. 5-17.
8 Szerzej o kryzysie bankowym w Szwecji zob. m.in.: B. Drees, C. Pazar-
^
basioglu:
, The Nordic Banking Crises. Pitfalls in Financial Liberalization? Oc-
casional Paper, No. 161, IMF, Washington 1998; M. Andersson, S. Viotti: Ma-
naging and Preventing Financial Crises – Lessons from the Swedish Experien-
ce. “Quarterly Review” nr 1/1999, Sveriges Riksbank, s. 71-89.
9 Chronologi´ deregulacji w szwedzkim systemie bankowym analizujà m.in.
^
B. Drees, C. Pazarbasioglu, op.cit., s. 9-10; L. Engwall: Bridge, poker and ban-
,
king: deregulation and recession in the Swedish banking sector. École de Pa-
ris du management, June, Paris 1995.
10 The Swedish Financial Market 2001. Sveriges Riksbank, Stockholm 2002.
74 BankowoÊç Komercyjna
Banki odgrywajà wa˝nà rol´ na szwedzkim rynku
us∏ug finansowych. Jako jedyne instytucje finansowe
uprawnione sà do przyjmowania depozytów od klien-
tów. Âwiadczà tak˝e wiele us∏ug finansowych z zakre-
su11: udzielania kredytów, po˝yczek i gwarancji banko-
wych, emisji papierów wartoÊciowych i obrotu nimi,
obs∏ugi walutowej, doradztwa finansowego, przepro-
wadzania rozliczeƒ pieni´˝nych. Banki mogà równie˝
uczestniczyç w Êwiadczeniu us∏ug ubezpieczeniowych.
Nale˝y podkreÊliç, ˝e w ciàgu minionej dekady wyraê-
nie zmala∏o znaczenie banków jako poÊredników finan-
sowych. Szczególnie w odniesieniu do tradycyjnej ban-
kowoÊci (depozytowo-kredytowej) uwidoczni∏a si´
utrata znacznej cz´Êci rynku na korzyÊç pozosta∏ych
poÊredników finansowych (tendencja ta znajduje od-
zwierciedlenie m.in. w udziale depozytów bankowych
w aktywach finansowych gospodarstw domowych, któ-
ry na poczàtku lat 80. kszta∏towa∏ si´ na poziomie oko-
∏o 50%, na poczàtku lat 90. – oko∏o 30%, natomiast w
2001 r. – poni˝ej 20%12).
Struktura sektora bankowego równie˝ uleg∏a za-
sadniczemu przeobra˝eniu. W Szwecji tradycyjnie
funkcjonowa∏y trzy rodzaje banków: banki depozyto-
wo-kredytowe (commercial banks), banki oszcz´dno-
Êciowe (savings banks) oraz banki zorganizowane na
zasadach spó∏dzielczych (member banks/co-operative
banks13). Tendencje w zakresie przej´ç i fuzji, deregu-
lacja rynku finansowego, a tak˝e nasilenie konkurencji
w szwedzkim sektorze bankowym doprowadzi∏y do
wyraênych zmian w strukturze ca∏ego sektora, w wyni-
ku czego:
• Najwi´ksze znaczenie na rynku us∏ug banko-
wych odgrywajà banki depozytowo-kredytowe (ich
udzia∏ w sumie bilansowej sektora bankowego w 2000 r.
szacowano na 91%14).
• Znacznie zmniejszy∏a si´ liczba banków oszcz´d-
noÊciowych oraz ich rola jako poÊredników finanso-
wych; w 1991 r. po∏àczy∏o si´ jedenaÊcie najwi´kszych
banków oszcz´dnoÊciowych (Sparbankengruppen AB).
Nast´pnie grupa ta przekszta∏ci∏a si´ w Sparbanken Sve-
rige (1993 r.), a od 1997 r. po po∏àczeniu z Förenings-
banken powsta∏ jeden z czterech najwi´kszych banków
w Szwecji – FöreningsSparbanken (Swedbank)15.
• Równie˝ banki spó∏dzielcze utraci∏y swojà pozy-
cj´ na szwedzkim rynku finansowym (przede wszyst-
kim w wyniku po∏àczenia dwunastu centralnych insty-
tucji spó∏dzielczych w jeden bank depozytowo-kredyt-
owy (Föreningsbanken) w 1992 r.16). Na koniec 2000 r.
w Szwecji funkcjonowa∏y tylko dwa banki spó∏dzielcze
i – z uwagi na ograniczonà ofert´ us∏ug bankowych –
mia∏y one marginalne znaczenie na rynku finansowym.
11 Section 2, Chapter 2, The Banking Business Act (SFS 1987:617).
12 The Swedish Financial Market 2001, op.cit., s. 26.
13 W publikacjach banku centralnego Szwecji (Sveriges Riksbank) oraz Zwiàz-
ku Banków Szwedzkich (Svenska Bankföreningen) oba okreÊlenie stosowane
sà zamiennie.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
• Na szwedzkim rynku bankowym rozpocz´∏a
dzia∏alnoÊç liczna grupa mniejszych banków, zwanych
w Szwecji bankami niszowymi („niche banks” lub „bo-
utique banks”).
• Konsekwencjà post´pujàcej deregulacji rynku fi-
nansowego sta∏a si´ aktywna dzia∏alnoÊç banków za-
granicznych w Szwecji (w 2000 r. na szwedzkim rynku
bankowym funkcjonowa∏o 20 banków zagranicznych,
majàcych ∏àcznie blisko 7-procentowy udzia∏ w sumie
bilansowej sektora bankowego)17.
Wspó∏czesny szwedzki system bankowy kszta∏to-
wa∏ si´ pod wp∏ywem ró˝norodnych czynników od-
dzia∏ujàcych zarówno na struktur´, jak i funkcje spe∏-
niane przez poszczególne banki. Analiza systemu ban-
kowego w Szwecji pozwala na wyraêne wyodr´bnienie
nast´pujàcych kluczowych cech tego systemu:
- uniwersalny charakter banków,
- wysoka koncentracja dzia∏alnoÊci bankowej (przy
jednoczesnej tendencji do jej os∏abiania),
- funkcjonowanie banków w ramach grup finanso-
wych (group of financial enterprises),
- internacjonalizacja rynku bankowego.
Rozwój bankowoÊci szwedzkiej jest klasycznym
przyk∏adem konsekwentnego realizowania regu∏y ban-
ku uniwersalnego18. Uniwersalizm w dzia∏alnoÊci
szwedzkiego sektora bankowego dostrzegany jest
przede wszystkim w odniesieniu do czterech najwi´k-
szych banków depozytowo-kredytowych (Förenings-
Sparbanken (Swedbanken), Svenska Handelsbanken,
Nordea i SEB). Swoiste zak∏ócenie tej regu∏y stanowià
licznie powstajàce w minionej dekadzie banki „niszo-
we”, gdy˝ – mimo uniwersalnych tendencji w sektorze
bankowym – przyj´∏y odmienny, specjalistyczny kieru-
nek rozwoju. W swej dzia∏alnoÊci koncentrujà si´ na
wàsko zdefiniowanej grupie us∏ug bankowych i w tym
zakresie stanowià powa˝nà konkurencj´ dla pozosta-
∏ych uczestników rynku finansowego (np. Ikanobanken
za∏o˝ony przez IKEA lub HSB Bank, którego za∏o˝ycie-
lem jest firma developerska HSB).
Funkcjonowanie szwedzkiego sektora bankowego
charakteryzuje równie˝ koncentracja dzia∏alnoÊci w ob-
r´bie czterech najwi´kszych banków. Koncentracja,
wyra˝ona udzia∏em w sumie bilansowej sektora banko-
wego, wynosi∏a w 2001 r. ponad 84% (nale˝y równie˝
podkreÊliç, ˝e obserwuje si´ tendencj´ do os∏abiania
koncentracji, która jeszcze w 1997 r. wynosi∏a 87%)19.
14 Banks in Sweden. Swedish Bankers’ Association, Stockholm 2001.
15 L. Engwall, R. Marquardt, T. Pedersen, A.E. Tschoegl: Foreign bank pene-
tration of newly opened markets in the Nordic Countries. Scandinavian Wor-
king Paper in Business Administration, Nr 2, March 1999.
16 Report on consolidation in the financial sector. The Group of Ten, BIS, Ja-
nuary 2001, s. 52.
17 Statistical Yearbook 2000, Sveriges Riksbank, Stockholm 2001, s. 17.
18 Regu∏a ta obejmuje dwa elementy: po pierwsze banki mogà w sposób bez-
poÊredni anga˝owaç si´ w pe∏en zakres dzia∏alnoÊci finansowej zwiàzanej z
doradztwem, emisjà i obrotem papierami wartoÊciowymi, po drugie dopusz-
czalne sà powiàzania banków z instytucjami niebankowymi, Report on conso-
lidation..., op.cit., s. 47.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3 BankowoÊç Komercyjna 75

Tabela 2a Sytuacja ekonomiczno-finansowa sektora bankowego w Szwecji (mld SEK)

Wskaêniki 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Przychody odsetkowe netto 37,89 34,51 32,28 32,10 32,30 37,15
Przychody z prowizji netto 13,13 16,14 17,13 18,60 23,36 20,24
Przychody operacyjne 67,13 64,11 76,76 70,50 79,38 86,78
Koszty operacyjne 38,03 42,94 46,55 48,47 51,38 52,63
Zysk netto 18,05 9,91 17,23 16,42 22,92 26,83
Suma bilansowa 1861,63 2145,19 2410,48 2466,72 2883,51 3145,39
èród∏o: opracowanie w∏asnych na podstawie danych: Statistics Sweden, OECD.

Tabela 2b Sytuacja ekonomiczno-finansowa najwi´kszych szwedzkich banków *

Wskaêniki 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Wspó∏czynnik kosztów (%) 57,4 60,9 47,6 49,3 52,2 49,5 56,4 60,2 62,0 58,7 62,9
ROE (%) -2,8 -15,3 -0,9 11,3 17,1 22,6 18,9 14,2 16,0 15,7 13,0
Z∏e kredyty/ kredyty ogó∏em (%) 2,49 5,26 3,88 1,75 0,74 0,45 0,38 0,25 0,02 0,08 0,16
* FöreningsSparbanken (Swedbanken), Svenska Handelsbanken, Nordea i SEB
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych: Sveriges Riksbank, OECD, Statistics Sweden.

Cztery najwi´ksze banki w Szwecji wykazujà podo-
bieƒstwo w zakresie przyj´tego kierunku rozwoju,
przede wszystkim z uwagi na:
- rozbudowanà sieç infrastrukturalnà (oddzia∏y
czterech najwi´kszych banków stanowi∏y na koniec
2001 r. prawie 84% wszystkich oddzia∏ów banków w
Szwecji20),
- aktywnoÊç w zakresie ekspansji w regionach: nor-
dyckim i ba∏tyckim21,
- zaanga˝owanie we wprowadzanie najnowszych
rozwiàzaƒ teleinformatycznych w Êwiadczenie us∏ug
bankowych22.
W minionej dekadzie dokona∏y si´ równie˝ zasad-
nicze zmiany w strukturze rynku finansowego wynika-
jàce z powiàzaƒ kapita∏owych mi´dzy odmiennymi in-
stytucjami finansowymi (m.in. w 1991 r. zezwolono
bankom na nabywanie instytucji ubezpieczenio-
wych23). W wyniku tych procesów, wszystkie najwa˝-
niejsze banki w Szwecji funkcjonujà w ramach grup fi-
nansowych, które oprócz banków obejmujà równie˝:
instytucje rynku kredytowego, instytucje ubezpiecze-
niowe i fundusze inwestycyjne.
Elementem charakterystycznym dla szwedzkiego
systemu bankowego (podobnie jak pozosta∏ych sekto-
rów bankowych paƒstw skandynawskich) jest du˝a
19 Koncentracja dzia∏alnoÊci bankowej w szwedzkim systemie bankowym
osiàgn´∏a swój maksymalny poziom w 1992 r. – udzia∏ czterech banków w
kredytach udzielonych gospodarstwom domowym wynosi∏ 87% (w 1998 r. –
73%), a na rynku kredytów dla przedsi´biorstw – 93% (w 1998 r. – 85%). Po-
dobna sytuacja mia∏a miejsce w odniesieniu do depozytów gospodarstw do-
mowych – koncentracja si´ga∏a 86% (w 1998 r. – 77%). Por. “Financial Stabi-
lity Report” nr 1/1999, Sveriges Riksbank, s. 12-13 oraz 55-56.
20 The Swedish Financial Market 2001, op. cit., s. 24.
21 Zob. “Financial Market Report” nr 1/1997, Sveriges Riksbank, s. 36.
aktywnoÊç banków rodzimych poza granicami paƒ-
stwa macierzystego. W odniesieniu do banków
szwedzkich mo˝na mówiç o dwóch rodzajach ekspan-
sji: pierwszej, wynikajàcej z klasycznej internacjonali-
zacji, oraz drugiej, okreÊlanej mianem „nordycyzacji”
(„Nordicisation”). Rozgraniczenie to wynika przede
wszystkim z postrzegania ca∏ego regionu skandynaw-
skiego jako rynku wewn´trznego – home market
(wskazuje si´, ˝e czynnikami sprzyjajàcymi pog∏´bia-
jàcej si´ „nordycyzacji” sà przede wszystkim nie-
znaczne ró˝nice kulturowe mi´dzy paƒstwami skan-
dynawskimi oraz tendencje w zakresie fuzji i przej´ç
mi´dzy bankami poszczególnych paƒstw w celu wza-
jemnego wzmocnienia ich mi´dzynarodowej konku-
rencyjnoÊci)24.
Przemiany w szwedzkim systemie finansowym
znalaz∏y równie˝ odzwierciedlenie w kszta∏towaniu si´
sytuacji ekonomiczno-finansowej banków (zob. tabele
2a i 2b)25. WielkoÊç sektora bankowego – wyra˝ona w
sumie bilansowej – wykazuje tendencje rosnàce (jedy-
nie w 1992 r. – w zwiàzku z kryzysem bankowym – na-
stàpi∏ spadek sumy bilansowej). RentownoÊç banków w
Szwecji kszta∏towa∏a si´ przede wszystkim pod wp∏y-
wem dynamicznie malejàcego udzia∏u z∏ych kredytów
w portfelach banków (wielkoÊç z∏ych kredytów w port-
felach czterech najwi´kszych banków zmala∏a z 72,53
mld SEK w 1992 r. do oko∏o 1,8 mld SEK w 2000 r.26).
Równie˝ efektywnoÊç funkcjonowania banków szwedz-
kich – wyra˝ona wspó∏czynnikiem ROE – zdecydowa-
nie si´ poprawi∏a, szczególnie w obliczu niskiej inflacji.
24 Financial Market Report nr 1/1997, op.cit., s. 32-37; “Financial Stability Re-
port”, 2/1999, Sveriges Riksbank, s. 14.
25 W celu bardziej kompleksowego uj´cia problematyki zwiàzanej z kondycjà

22 Banks in Sweden, op.cit., s. 9. finansowà banków w Szwecji pos∏u˝ono si´ danymi odnoszàcymi si´ do ca∏e-
23 The Swedish Credit Market. Swedish Bankers’ Association, Stockholm go sektora banków, jak równie˝ do czterech najwi´kszych banków w Szwecji.
1999. 26 “Financial Stability Report” nr 1/2001, op. cit.
76 BankowoÊç Komercyjna
Analiza danych dotyczàcych sytuacji finansowo-eko-
nomicznej sektora bankowego w Szwecji pozwala wska-
zaç dwie zasadnicze tendencje w kszta∏towaniu si´ przy-
chodów operacyjnych banków, a mianowicie: malejàcy
udzia∏ przychodów odsetkowych w przychodach ogó-
∏em27 oraz dynamicznie rosnàca wartoÊç przychodów z
tytu∏u prowizji. Kszta∏towanie si´ wspó∏czynnika kosz-
tów (relacja poniesionych kosztów do osiàgni´tych przy-
chodów – C/I ratio) pozwala zaliczyç szwedzkie banki do
jednych z najefektywniejszych w Europie. Na pogorsze-
nie si´ tego wskaênika w ciàgu kilku ostatnich lat wp∏y-
n´∏y przede wszystkim rosnàce koszty IT (udzia∏ tych
kosztów w kosztach ogó∏em czterech najwi´kszych ban-
ków kszta∏towa∏ si´ na nast´pujàcym poziomie: w 1990 r.
– oko∏o 12%, w 1995 r. – 15,5%, a w 1998 r. – 23%28).
Determinanty rozwoju bankowoÊci
elektronicznej w Szwecji
Powszechne wykorzystanie elektronicznych form
Êwiadczenia us∏ug bankowych i komunikacji z klienta-
mi stanowi konsekwencj´ licznych przemian i czynni-
ków oddzia∏ujàcych z jednej strony na banki, z drugiej
natomiast na klientów instytucji bankowych. Do naj-
wa˝niejszych elementów determinujàcych rozwój elek-
tronicznych kana∏ów dystrybucji us∏ug bankowych,
bàdê sprzyjajàcych mu, nale˝y zaliczyç:
- konkurencj´ na rynku us∏ug finansowych,
- rozwój systemu p∏atniczego,
- przemiany gospodarcze, które dokona∏y si´ w
Szwecji, oraz dzia∏ania rzàdu w kierunku stworzenia
spo∏eczeƒstwa informacyjnego,
- nasycenie gospodarstw domowych technologia-
mi teleinformatycznymi.
Grup´ potencjalnych konkurentów banków dzia∏a-
jàcych na szwedzkim rynku finansowym stanowià
przede wszystkim licznie powstajàce instytucje banko-
we – banki „niszowe” i oddzia∏y banków zagranicz-
nych – oraz instytucje niebankowe, do których nale˝à
m.in. fundusze inwestycyjne. W zwiàzku z rozwojem
rynku kapita∏owego i wykorzystaniem najnowszych
technologii – dzi´ki czemu obni˝y∏y si´ koszty transak-
cyjne, u∏atwiono dost´p do informacji oraz uproszczo-
no procedury. Banki utraci∏y cz´Êç klientów, którzy
zdecydowali si´ na bezpoÊrednie bàdê poÊrednie (po-
przez fundusze inwestycyjne) inwestowanie oszcz´d-
noÊci poza sektorem bankowym29. Nasilajàca si´ kon-
kurencja ze strony pozosta∏ych uczestników rynku fi-
nansowego i b´dàca tego konsekwencjà obawa przed
27
W 1991 r. przychody odsetkowe stanowi∏y niemal 73% ogó∏u przychodów,
w 1995 r. – 65%, natomiast w 2000 r. – 52,62% (dane dla czterech najwi´kszych
banków). Szerzej: “Financial Stability Report” nr 1/2001, Sveriges Riksbank.
28 “Financial Stability Report” nr 1/1999, op.cit., s. 10.
29 U. Bäckström: Households, stock markets and the financial system. “Eco-
nomic Review” nr 1/2002, Sveriges Riksbank.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
utratà klientów sta∏y si´ dodatkowymi impulsami do
szybkiej reorganizacji dystrybucji us∏ug bankowych.
Rozwój systemu p∏atniczego w Szwecji
Ju˝ od kilkudziesi´ciu lat instytucje szwedzkie finanso-
we dà˝à do zautomatyzowania operacji p∏atniczych
kosztem typowego obrotu gotówkowego. Jednym
z pierwszych przejawów tych dà˝eƒ by∏o opracowanie
i wprowadzenie dwóch niezale˝nych detalicznych sys-
temów p∏atniczych – postgiro (uruchomiony w 1925 r.30;
oferowany przez poczt´ i dost´pny poczàtkowo tylko w
placówkach pocztowych) i bankgiro (powsta∏ w 1959 r.
i oferowany by∏ w oddzia∏ach bankowych, s∏u˝àc do
przeprowadzania transakcji mi´dzy rachunkami ban-
kowymi).
Od momentu powstania system bankgiro charakte-
ryzowa∏ si´ du˝ym stopniem automatyzacji. Ju˝ w 1965 r.
wszystkie procedury zosta∏y przeniesione do systemu
elektronicznego przetwarzania danych – stanowiàc po-
wa˝ne osiàgni´cie w tamtych czasach. Umo˝liwi∏o to
uruchomienie nowych, automatycznych form p∏atno-
Êci, takich jak np. polecenie zap∏aty. Us∏uga ta poczàt-
kowo by∏a dost´pna tylko dla rozliczeƒ mi´dzy przed-
si´biorstwami, ale ju˝ w 1971 r. zaoferowano jà tak˝e
osobom fizycznym. Obok wielu nowoczesnych rozwià-
zaƒ wprowadzanych i wykorzystywanych przez system
bankgiro warto wspomnieç o opracowaniu elektronicz-
nego podpisu (1981 r.), s∏u˝àcego do zabezpieczenia
przesy∏anych informacji, czy modu∏u e-giro, wykorzy-
stywanego do wystawiania i p∏atnoÊci faktur w Interne-
cie (1998)31.
Rozwijajàcy si´ system postgiro przez d∏ugi okres
mia∏ monopol w zakresie obs∏ugi p∏atnoÊci instytucji
paƒstwowych. Konsekwencjà tego by∏a dominacja sys-
temu opartego na przelewach pocztowych nad przele-
wami dokonywanymi przez banki. Monopol ten zosta∏
zniesiony dopiero w po∏owie 1994 r. Równie˝ w 1994 r.,
na podstawie systemu postgiro utworzono Bank Pocz-
towy (Postgirot Bank), którego us∏ugi by∏y oferowane
g∏ównie w placówkach pocztowych.
Istnienie dwóch niezale˝nych systemów rozlicze-
niowych zmusza∏o przedsi´biorstwa oraz innych klien-
tów banków do posiadania kilku rachunków, prowa-
dzonych w bankach komercyjnych oraz Banku Poczto-
wym (Postgirot Bank). W 2000 r., w wyniku decyzji rzà-
du o sprzeda˝y Banku Pocztowego, pojawi∏a si´ rów-
nie˝ szansa na ujednolicenie obu systemów p∏atnoÊci
detalicznych. Podj´te dzia∏ania doprowadzi∏y do uzy-
skania przez Bank Pocztowy pe∏noprawnego cz∏onko-
stwa w systemie bankgiro, jednak po przej´ciu banku
przez grup´ Nordea (jesieƒ 2001 r.) oraz sprzeciwie
w∏adz antymonopolowych (Swedish Competition Au-
30 Sweden: an innovator in banking. Banking 1979, Vol. 71 Issue 1, s. 82.
31 Szerzej: Bankgirocentralen History. www.bankgirot.se.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3 BankowoÊç Komercyjna 77

Tabela 3 Poziom automatyzacji transakcji p∏atniczych w Szwecji33 (%)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
WartoÊç p∏atnoÊci 66 66 62 63 70 70 76 74 81 81 82
Liczba p∏atnoÊci 46 56 64 67 69 70 70 72 76 81 83
èród∏o: Sveriges Riksbank.

thority) wycofano si´ z projektu ca∏kowitego po∏àcze-
nia obu systemów.
System p∏atniczy w Szwecji zdominowany jest
w∏aÊnie przez systemy giro – bankowy oraz poczto-
wy, poprzez które dokonuje si´ oko∏o 75% transakcji
bezgotówkowych, z czego oko∏o 80% dokonywanych
jest w sposób elektroniczny32. WÊród nich najwi´k-
szà popularnoÊcià cieszà si´ polecenia przelewu,
chocia˝ ich przewaga nad pozosta∏ymi formami p∏at-
noÊci zmniejsza si´ ju˝ od kilku lat. Konsekwentna
polityka banków oraz rozwijajàca si´ infrastruktura
s∏u˝àca dokonywaniu p∏atnoÊci w sposób elektro-
niczny sprawi∏y, ˝e coraz wi´kszy udzia∏ we wszyst-
kich operacjach bezgotówkowych zyskiwa∏y elektro-
niczne formy w miejsce funkcjonujàcych jeszcze form
opartych na papierze.
Czeki, pomimo d∏ugiej obecnoÊci w obrocie, prze-
stajà mieç istotne znaczenie w szwedzkim systemie
p∏atniczym. W ostatnim dziesi´cioleciu ich udzia∏ w
p∏atnoÊciach bezgotówkowych drastycznie si´ obni˝y∏.
W przeciwieƒstwie do Finlandii, gdzie czeki sta∏y si´
instrumentem p∏atniczym dla transakcji o du˝ych war-
toÊciach, w Szwecji Êrednia wartoÊç wypisywanego
czeku nie uleg∏a istotnemu wzrostowi: w 1990 r. stano-
wi∏a 5,8 tys. szwedzkich koron, a w 2000 r. – 11 tys.
koron (równowartoÊç 1.300 euro). BezpoÊrednià przy-
czynà malejàcego znaczenia czeków w obrocie banko-
32 Payment and securities settlement systems in the European Union. ECB
Blue Book, Frankfurt am Main 2001, s. 457.
33 Poziom automatyzacji jest wskaênikiem uwzgl´dniajàcym wartoÊç/liczb´
wym – oprócz rosnàcej liczby bankomatów i terminali
akceptujàcych karty p∏atnicze – by∏a Êwiadoma polity-
ka banków, majàca na celu zredukowanie liczby trans-
akcji czekowych, jako zdecydowanie dro˝szych ni˝ al-
ternatywne Êrodki p∏atnicze34.
Z roku na rok wzrasta∏o w Szwecji znaczenie kart
p∏atniczych. Jeszcze w 1992 r. liczba transakcji dokona-
nych za pomocà czeków przekracza∏a liczb´ operacji
p∏atniczych dokonywanych kartami, ale w nast´pnych
kilku latach ta proporcja si´ odwróci∏a. Przy prawie ca∏-
kowitej marginalizacji czeków w obrocie udzia∏ kart
p∏atniczych charakteryzuje si´ wcià˝ silnie rosnàcà dy-
namikà wÊród pozosta∏ych instrumentów p∏atniczych
(tabela 4). Z porównania liczby transakcji przeprowa-
dzanych przez statystycznego Szweda wynika, ˝e w
2000 r. dokona∏ on 0,2 transakcji czekiem oraz 36 trans-
akcji kartà p∏atniczà.
Dzia∏ania rzàdu wspierajàce rozwój infrastruktury IT
Czynnikiem majàcym niewàtpliwie decydujàcy wp∏yw
na rozwój finansowych us∏ug elektronicznych w Szwe-
cji jest szerokie wykorzystanie nowoczesnych form ko-
munikacji w spo∏eczeƒstwie i wÊród przedsi´biorstw.
Inspiracjà takiego stanu rzeczy by∏a celowa i konse-
kwentna polityka rzàdu, majàca na celu zbudowanie
w Szwecji spo∏eczeƒstwa informacyjnego, konkuren-
cyjnego wobec globalnych wyzwaƒ spo∏eczno-gos-
podarczych. Liczne programy oraz projekty realizowa-
34 BezpoÊrednim wyrazem podj´tej polityki by∏o zastosowanie przez jeden z

transakcji otrzymanych elektronicznie od p∏atnika w stosunku do wszystkich najwi´kszych banków, na poczàtku lat 90., podwy˝szonych op∏at od operacji
transakcji. Do transakcji otrzymanych w sposób elektroniczny od p∏atnika na- czekowych. W efekcie podobnych dzia∏aƒ ze strony innych banków udzia∏
le˝à: p∏atnoÊci w EFTPOS, polecenia zap∏aty oraz przelewy wykonane po- czeków w systemie p∏atniczym zosta∏ zmarginalizowany. Zob. Payment and
przez Internet. ..., op. cit., s. 463.

Tabela 4 Bezgotówkowe transakcje p∏atnicze – najwa˝niejsze instrumenty

Liczba transakcji (mln) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Czeki 120 77 71 51 49 46 40 18 4 4 2
Karty p∏atnicze 54 68 62 68 97 101 131 168 212 254 320
Polecenia zap∏aty 30 34 37 40 45 50 54 65 74 85 91
Polecenia przelewu, w tym: 602 598 590 589 605 620 637 660 633 712 715
przelewy
zlecone w oddziale 276 210 165 161 170 189 196 208 175 171 154
przelewy elektroniczne,
np. Internet, telefon 326 388 425 428 435 431 441 452 458 541 561
Ogó∏em 807 777 760 748 796 817 863 912 927 1060 1131
èród∏o: opracowanie na podstawie danych: Swedish Bankers’ Association, ECB, BIS.
78 BankowoÊç Komercyjna
Tabela 5 Dost´p i wykorzystanie nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych wÊród spo-
∏eczeƒstwa szwedzkiego (%)
Wskaêniki 1995
Dost´p do komputera osobistego w domu (grupa wiekowa: 16-84) 27,7
Dost´p do Internetu w domu (grupa wiekowa: 9-79) 3 8
Aktywni u˝ytkownicy Internetu 0,5
Posiadanie telefonu komórkowego w systemie GSM 11,7
* wartoÊç przybli˝ona
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych: Statistics Sweden, Nordicom – Nordic Information Centre for Media and Communication Research, SIKA –
Swedish Institute for Transport and Communications Analysis, The National Post and Telecommunication Agency.
ne wspólnie poprzez agencje rzàdowe, uczelnie, a tak-
˝e prywatne przedsi´biorstwa sprawiajà, ˝e zaawanso-
wanie szwedzkiego spo∏eczeƒstwa w obs∏udze i prak-
tycznym wykorzystaniu technik informacyjno-komun-
ikacyjnych zdecydowanie si´ poprawi∏o. Warto pod-
kreÊliç, ˝e stymulowanie rozwoju nowoczesnej infra-
struktury telekomunikacyjnej przez rzàd, poza koope-
racyjnymi dzia∏aniami, wià˝e si´ tak˝e z ulgami podat-
kowymi dla osób fizycznych oraz przedsi´biorstw.
Przyk∏adowo, ulga przys∏uguje podatnikom, którzy po-
nieÊli koszty w zwiàzku z pod∏àczeniem szerokopa-
smowego dost´pu do Internetu35. Uregulowanie kwe-
stii wykorzystywania przez pracowników sprz´tu kom-
puterowego, b´dàcego w∏asnoÊcià pracodawcy, po-
przez skonstruowanie korzystnych warunków podatko-
wych równie˝ znaczàco wp∏yn´∏o na zwi´kszenie jego
dost´pnoÊci oraz umiej´tnoÊci obs∏ugi wÊród gospo-
darstw domowych36.
Nale˝y stwierdziç, ˝e pragmatyczne podejÊcie rzà-
du do zach´cania spo∏eczeƒstwa do intensywnego ko-
rzystania z technologii informatyczno-komunikacyj-
nych przejawia∏o si´ w wielu aspektach polityczno-
gospodarczych: poczàwszy od szybkiego zliberalizowa-
nia rynku us∏ug telefonicznych, stworzenia zach´cajà-
cych uregulowaƒ podatkowych, po czynne wspieranie
i stymulowanie wielu projektów infrastrukturalnych.
Szwecja by∏a jednym z krajów, w którym koncesje na
budow´ telefonii trzeciej generacji (3G) zosta∏y przy-
znane bez op∏at koncesyjnych (w zamian aplikanci mu-
sieli zobowiàzaç si´ do dokonania du˝ych inwestycji w
infrastruktur´ nowo tworzonej sieci).
W Szwecji powsta∏o tak˝e kilka specjalnych
stref badawczo-rozwojowych oraz parków technolo-
gicznych (clusters), skupiajàcych na swoim teryto-
35 Szerzej: Follow-up of the Swedish Government IT Policy. Ministry of Indu-
stry, Employment and Communications, Budget Bill for 2002.
36 Poczàwszy od 1998 r. zrezygnowano z opodatkowania korzyÊci, które osià-
gajà pracobiorcy z tytu∏u u˝ytkowania firmowego sprz´tu komputerowego w
celach prywatnych. Dotychczas uzyskane korzyÊci traktowane by∏y jako do-
datkowe wynagrodzenie. BezpoÊrednim celem ulgi by∏o sk∏onienie pracodaw-
ców do zwi´kszonego wykorzystania komputerów w dzia∏alnoÊci przedsi´-
biorstw, a poÊrednim – mo˝liwoÊç podnoszenia umiej´tnoÊci obs∏ugi sprz´tu
komputerowego wÊród pracowników w warunkach domowych. Zob. Compu-
ters lent to employees – special tax provisions. The Swedish Ministry of Fi-
nance, 2000.
37 Szerzej: Welcome to innovative Sweden. Invest in Sweden Agency (ISA),
Stockholm 2001, s. 17-21
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
1996 1997 1998 1999 2000 2001
34,5 40,5 52,6 61,8 64,9 67,7
17 31 47 52 59*
2,1 6,0 14,4 18,9 23,2 28,9
17,8 27,3 40,7 54,6 69,7 78,8
rium przedsi´biorstwa b´dàce Êwiatowymi liderami
technologicznymi, instytucje badawcze oraz wyspe-
cjalizowane oÊrodki akademickie. Celem tych oÊrod-
ków jest stworzenie klimatu do jak najefektywniej-
szych post´pów i badaƒ w nowoczesnych dziedzi-
nach gospodarki, jak np.: technologie bezprzewodo-
we czy szerokopasmowy dost´p do Internetu. Naj-
wi´kszym i najbardziej znanym jest obszar Stoc-
kholm/Kista, zwany Wireless Valley, który porówny-
wany ju˝ jest z Silicon Valley czy regionem bostoƒ-
skim w USA37.
Wysoki poziom zaanga˝owania instytucji rzàdo-
wych oraz biznesowych w zach´canie do zachowaƒ
sprzyjajàcych rozwojowi elektronicznego Êrodowiska
oraz jego jak najkorzystniejszego wykorzystania zosta∏o
zauwa˝ony i potwierdzony w wielu rankingach insty-
tutów badawczych czy renomowanych czasopism.
Przyk∏adowo, w corocznym rankingu Economist Intel-
ligence Unit (The Economist Group), porównujàcym
Êrodowisko e-business w najbardziej rozwini´tych kra-
jach Êwiata, w 2003 r. Szwecja zosta∏a uznana za Êwia-
towego lidera, po raz pierwszy wyprzedzajàc Stany
Zjednoczone38.
Wykorzystanie nowoczesnych technologii
informatyczno-komunikacyjnych w spo∏eczeƒstwie
W wyniku podj´tych dzia∏aƒ od kilku lat dynamicznie
wzrasta∏ poziom nasycenia gospodarstw domowych
nowoczesnym sprz´tem komputerowym i telekomuni-
kacyjnym. Coraz wi´ksza liczba osób ma dost´p do In-
ternetu i decyduje si´ aktywnie z niego korzystaç, co
obrazujà wskaêniki posiadania i wykorzystywania no-
woczesnych technologii w spo∏eczeƒstwie szwedzkim
w warunkach domowych (por. tabela 5).
W rzeczywistoÊci dost´p do komputera czy Inter-
netu oraz liczba telefonów komórkowych sà znacznie
wi´ksze, a wynika to z du˝ego nasycenia technologià
ca∏ej gospodarki oraz szkolnictwa. W 2000 r. dost´p do
komputera w pracy mia∏o ponad 70% zatrudnionych,
natomiast dost´p do Internetu (niezale˝nie od miejsca)
38 W rankingu tym ocenia si´ m.in.: jakoÊç infrastruktury IT, dzia∏ania rzàdów
podejmowane w celu rozwoju nowych technologii oraz faktyczny poziom wy-
korzystania ich w gospodarce. Zob.: The 2003 e-readiness ranking. Economist
Intelligence Unit, www.eiu.com.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
Tabela 6 Wykorzystanie kart w Szwecji
1996
Liczba kart w obiegu; ogó∏em (mln) 9,27
Liczba p∏atnoÊci kartami; ogó∏em (mln), w tym: 131
kartami debetowymi 88
kartami kredytowymi i obcià˝eniowymi 44
WartoÊç p∏atnoÊci kartami; ogó∏em (mld SEK) 101
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych BIS.
mia∏o nieco ponad 80% spo∏eczeƒstwa39. Osiàgane
wskaêniki stawiajà Szwecj´ w Êcis∏ej czo∏ówce paƒstw
o najbardziej rozwini´tej infrastrukturze telekomunika-
cyjnej na Êwiecie.
Odnoszàc powy˝sze dane, obrazujàce wyniki dla
populacji, na wskaêniki dotyczàce gospodarstw domo-
wych, nale˝a∏oby stwierdziç, ˝e w 2001 r. odsetek go-
spodarstw domowych majàcych komputer osobisty wy-
niós∏ 80%, a oko∏o 60% gospodarstw mia∏o tak˝e do-
st´p do Internetu40. Coraz szybszemu rozwojowi nowo-
czesnej infrastruktury towarzyszy∏ wzrost liczby gospo-
darstw domowych z szerokopasmowym dost´pem do
sieci (powy˝ej 0,5 Mb). Na koniec 2001 r. 11,7% gospo-
darstw domowych dysponowa∏o takim pod∏àczeniem;
w stosunku do 3,7% w 2000 r.41
Szczególnie istotne dla banków sà informacje i sta-
tystyki zwiàzane z tà cz´Êcià populacji, która ju˝ jest
lub w przysz∏oÊci stanie si´ klientami banków. Poziom
wykorzystania nowoczesnych technologii przez osoby
w wieku 16-84 lat przedstawia si´ nast´pujàco (dane
dla 2001 r.):
1) dost´p do komputera osobistego w domu – 68%,
2) dost´p do Internetu w domu – 58%,
3) u˝ytkownicy Internetu (przynajmniej 1 w tygo-
dniu) – 39%.
Wzrasta∏a równie˝ ogólna liczba komputerów stale
pod∏àczonych do Internetu (serwerów) w przeliczeniu
na tysiàc mieszkaƒców. W 1994 r. by∏o 9 serwerów, w
1997 r. – 37, a w 1999 r. osiàgni´to poziom 60, co w
tych latach stawia∏o Szwecj´ w gronie pi´ciu paƒstw o
najwy˝szych wskaênikach na Êwiecie42.
Obok wysokiego poziomu dost´pnoÊci do Interne-
tu wa˝nà rol´ odgrywa równie˝ koszt jego wykorzysta-
nia. W wyniku stosunkowo szybkiej liberalizacji rynku
telekomunikacyjnego nastàpi∏ wzrost konkurencji na
tym rynku, czego bezpoÊrednim skutkiem by∏ spadek
39 Facts about information and communications technology in Sweden. Swe-
dish Institute for Transport and Communications Analysis, Falth & Hassler,
Vernamo 2001.
40 Dane przybli˝one na podstawie The National Post and Telecommunication
Agency.
41 ICT – information and telecommunications technologies. Invest in Sweden
Agency (ISA), Stockholm 2002, s. 15.
42 Szerzej: Number of Internet connected computers (hosts) in some countries
1994-1999. Ministry of Transport and Communications Finland oraz Telecom-
munication indicators in the Eurostat area, International Telecommunication
Union 2001.
BankowoÊç Komercyjna 79
1997 1998 1999 2000
10,31 11,27 11,83 12,97
168 212 254 320
121 160 198 254
48 53 57 66
124 149 174 209
cen oraz pojawienie si´ alternatywnych technologii
umo˝liwiajàcych dost´p do sieci43.
Rozwój us∏ug bankowoÊci elektronicznej
w Szwecji
Karty p∏atnicze oraz infrastruktura p∏atnicza
Szwecja jest krajem charakteryzujàcym si´ du˝ym stop-
niem wykorzystywania kart p∏atniczych, wydawanych
zarówno przez banki, instytucje kredytowe, jak i kon-
cerny paliwowe oraz sieci detaliczne. Klienci szwedz-
kich banków majà du˝y wybór kart, poczàwszy od ty-
powych kart bankomatowych, s∏u˝àcych do wyp∏at go-
tówkowych, poprzez ró˝nego rodzaju karty p∏atnicze,
a skoƒczywszy na wielofunkcyjnych kartach banko-
wych, coraz cz´Êciej wyposa˝onych w funkcj´ elektro-
nicznego pieniàdza (e-money). Istotnà konkurencjà dla
kart emitowanych przez banki sà karty wydawane
przez koncerny paliwowe i sieci detaliczne, których
mo˝liwoÊci sà wprawdzie mocno ograniczone, ale licz-
ba w obrocie bardzo du˝a44. Poziom wykorzystania
kart dystrybuowanych przez banki oraz instytucje fi-
nansowe w Szwecji przedstawia tabela 6.
W ∏àcznej liczbie kart, uwzgl´dnionych w tabeli 6,
znajdujà si´ tak˝e karty bankomatowe. Ich udzia∏ w
rynku jest znaczny, jednak wykazuje zdecydowanà ten-
dencj´ malejàcà. Pomimo pewnych trudnoÊci ze szcze-
gó∏owà klasyfikacjà kart w Szwecji – w konsekwencji
istnienia kart wielofunkcyjnych – udzia∏ kart bankoma-
towych mo˝na oszacowaç na oko∏o 30% (w 2000 r.).
Najwi´kszà dynamikà wzrostu charakteryzowa∏y
si´ dane dotyczàce kart debetowych. W latach 1996-
2000 ich liczba wzros∏a o prawie 110%, natomiast licz-
ba przeprowadzonych transakcji niemal o 190%. Licz-
ba transakcji p∏atniczych kartami debetowymi w ogóle
transakcji kartami p∏atniczymi stanowi∏a na koniec
2000 r. oko∏o 80% i nale˝y si´ spodziewaç jej wzrostu
w nast´pnych latach.
Karty przedp∏acone (cash card, prepaid card,
e-purse card) z funkcjà elektronicznego pieniàdza, ofe-
43 Zob. “Financial Stability Report” nr 2/1999, s. 11.
44 Wed∏ug danych BIS, w 1994 r. by∏o ponad 9 mln takich kart w obrocie.
80 BankowoÊç Komercyjna
Tabela 7 Liczba bankomatów oraz ich wykorzystywanie
1990 1991 1992
Liczba bankomatów 2102 2221 2203
Liczba wyp∏at gotówkowych (mln) 170 208 218
WartoÊç wyp∏at gotówkowych (mld SEK) 107 152 163
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych: ECB, BIS.
rowane przez cztery najwi´ksze banki, opierajà si´ na
jednym systemie (Proton). Banki, wydajàc karty nieza-
le˝nie od siebie, wspó∏pracujà w zakresie rozwoju tech-
nologicznego, dzia∏alnoÊci marketingowej oraz admini-
strowania markà – umieszczajàc obok swojego logo
wspólnà nazw´ „Cash Card”. Rozwój tego rynku za-
gwarantowany jest poprzez akceptowalnoÊç kart w ter-
minalach i urzàdzeniach ∏adujàcych niezale˝nie od
banku – wydawcy karty. Program pilota˝owy zwiàzany
z zastosowaniem kart z chipem zosta∏ uruchomiony w
1996 r., jednak znaczàcy rozwój produktu nastàpi∏ dwa
lata póêniej. W 2000 r. by∏o oko∏o 600 tys. aktywnych
kart z funkcjà e-money oraz 43 tys. terminali akceptujà-
cych45. Liczba ta jednak w rzeczywistoÊci jest du˝o
wi´ksza, poniewa˝ coraz wi´ksza liczba kart debeto-
wych i kredytowych ma funkcj´ e-money. Wed∏ug in-
formacji firmy Proton ju˝ w po∏owie 1999 r. na rynku
funkcjonowa∏o oko∏o 2,5 mln kart z funkcjà elektro-
nicznego pieniàdza46. Po wst´pnych doÊwiadczeniach
banki zrezygnowa∏y bowiem z wprowadzania tych kart
jako samodzielnego produktu i zdecydowa∏y si´ doda-
waç funkcj´ e-money do innych, wielofunkcyjnych kart
bankowych.
Rosnàce zainteresowanie tego typu kartami w
Szwecji roÊnie ze wzgl´du na rozszerzajàcà si´ baz´ in-
stytucji wspó∏pracujàcych i akceptujàcych. Ju˝ w po-
czàtkowym okresie pojawienia si´ kart e-money kon-
sorcjum banków zawar∏o porozumienie ze zwiàzkiem
detalistów szwedzkich (Svensk Handel), co w znaczà-
cym stopniu pozwoli∏o na szybki rozwój tego rynku. Do
instytucji wspó∏pracujàcych nale˝à tak˝e m.in.: poczta,
operatorzy parkingów, maszyn samoobs∏ugowych (ven-
ding machine), niektórzy przewoênicy, producenci te-
lefonów47. Rozpocz´to tak˝e wspó∏prac´ z operatorem
telekomunikacyjnym (Telia) w celu u∏atwienia klien-
tom mo˝liwoÊci ∏adowania kart poprzez komputer oso-
bisty lub specjalny telefon48.
Kolejnymi wyzwaniami dotyczàcymi rozwoju kart
z funkcjà e-money by∏o zaadaptowanie ich do handlu
elektronicznego (e-commerce – zakupów i p∏atnoÊci w
sklepach internetowych) oraz stworzenie mo˝liwoÊci
do∏adowywania ich bezpoÊrednio przez Internet, z wy-
korzystaniem specjalnego czytnika. Dzia∏aniom majà-
45 Zob. Statistics on payment and settlement systems in selected countries.
BIS, 2002, s. 113.
46 Cash in Sweden. Proton World, Brussels, www.protonworld.com.
47 Cash in Sweden, ibidem.
48 Szerzej: Payment and ..., op. cit., s. 464 i 470; Survey of electronic money
developments. BIS, Basle 2001, s. 76-77.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
2226 2281 2359 2379 2370 2485 2580 2617
247 270 281 297 312 333 310 320
195 218 226 239 249 287 257 271
cym na celu spopularyzowanie p∏atnoÊci elektronicz-
nymi portmonetkami sprzyjaç powinien równie˝ roz-
wój interaktywnej telewizji cyfrowej i jej zastosowanie
w realizowaniu p∏atnoÊci.
Dynamicznemu wzrostowi liczby kart p∏atniczych
w obiegu towarzyszy∏ rozwój infrastruktury p∏atniczej.
Pierwsze bankomaty (maszyny s∏u˝àce do wyp∏at go-
tówkowych) pojawi∏y si´ w koƒcu lat 60. i wolno zyski-
wa∏y sobie uznanie wÊród klientów. Szczególnie ak-
tywne w poczàtkowej rozbudowie sieci by∏y banki
oszcz´dnoÊciowe, które ju˝ w pierwszych dwóch la-
tach od ich pojawienia si´ dysponowa∏y 370 urzàdze-
niami, bardziej zaawansowanymi technologicznie od
bankomatów banków depozytowo-kredytowych49. W
latach 90. stopniowo rozbudowywana by∏a sieç banko-
matów, w których z roku na rok dokonywano coraz
wi´kszej liczby wyp∏at gotówkowych. Wzrostowi licz-
by dost´pnych bankomatów w latach 1990-2000 – o
oko∏o 25% - towarzyszy∏ blisko 90% wzrost liczby do-
konywanych transakcji. JednoczeÊnie ros∏a równie˝
ogólna wartoÊç przeprowadzanych transakcji i w bada-
nym okresie ten wzrost wyniós∏ ponad 150% (por. ta-
bela 7).
Na poczàtku lat 90. istnia∏y dwie sieci bankoma-
tów: Bankomat i Minuten. W po∏owie 1994 r. banki
zdecydowa∏y o po∏àczeniu tych sieci i jesienià 1995 r.
proces ten zosta∏ zakoƒczony50. Zgodnie z porozumie-
niem, dost´p klientów ró˝nych banków do bankoma-
tów jest swobodny – klienci mogà dokonywaç transak-
cji we wszystkich bankomatach, niezale˝nie od tego, w
którym banku majà rachunek. FunkcjonalnoÊç banko-
matów w Szwecji jest jednak dosyç ograniczona –
wszystkie urzàdzenia s∏u˝à g∏ównie do wyp∏at gotów-
kowych (bankomaty typu CD – Cash Dispenser). Mo˝li-
we jest tak˝e sprawdzenie sald oraz transfery mi´dzy
w∏asnymi rachunkami w jednym banku. W ogóle nie
instaluje si´ bankomatów typu ATM (Automated Teller
Machine), w których klienci mogliby dokonywaç rów-
nie˝ przelewów bankowych51. Przypuszczalnie, ten
etap rozwoju infrastruktury uda∏o si´ w Szwecji pomi-
nàç celowo, stosunkowo szybko rozszerzajàc sieç ter-
minali samoobs∏ugowych, bazujàcych na po∏àczeniach
telefonicznych i internetowych.
49 Sweden: an innovator…, op.cit., s. 83.
50 Payment systems in the European Union. ECB Blue Book, Frankfurt am Ma-
in 1996.
51 Pojawiajà si´ wprawdzie terminale depozytowe (np. w FöreningsSparban-
ken), nie oferujà one jednak funkcji p∏atniczych.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
Tabela 8 Liczba terminali EFTPOS oraz ich wykorzystywanie
1990 1991 1992 1993
Liczba terminali 6,1 8,9 14,3 26,6
Liczba transakcji (mln) 16 33 46 63
WartoÊç transakcji (mld SEK) 8 17 27 33
èród∏o: jak w tabeli 6.
Liczba bankomatów w Szwecji, w porównaniu z
innymi rozwini´tymi krajami europejskimi, jest stosun-
kowo niedu˝a. Trudno wskazaç jednoznacznà przyczy-
n´ takiego stanu rzeczy. Wydaje si´ jednak, ˝e kluczo-
we znaczenie, obok wczesnego ale stosunkowo wolne-
go rozwoju sieci bankomatów i terminali EFTPOS52,
ma fakt bardzo du˝ego udzia∏u w transakcjach p∏atni-
czych przelewów, szczególnie tych oferowanych przez
placówki pocztowe. Rozwini´ta sieç placówek poczto-
wych oraz popularnoÊç systemu postgiro stanowià sil-
nà konkurencj´ dla oferty banków. Dynamiczny wzrost
klientów korzystajàcych z elektronicznych kana∏ów
dystrybucyjnych, przede wszystkim internetowych,
równie˝ radykalnie zmniejsza zapotrzebowanie na ban-
komaty p∏atnicze. Innym wa˝nym czynnikiem decydu-
jàcym o s∏abo rozwini´tej sieci bankomatów w Szwecji
mo˝e byç znaczna liczba kart p∏atniczych wydanych
przez detalistów.
Wp∏yw na liczb´ instalowanych bankomatów mo-
˝e mieç równie˝ geograficzna odmiennoÊç Szwecji od
innych rozwini´tych krajów europejskich. Poza dwoma
wi´kszymi miastami: Sztokholmem i Goeteborgiem (w
których w sumie zamieszkuje oko∏o 1,2 mln mieszkaƒ-
ców), nie wyst´pujà inne bardzo du˝e oÊrodki miejskie.
Mo˝na zatem przyjàç, ˝e w zwiàzku z wysokimi kosz-
tami instalacji bankomatów nie sà one szeroko rozpo-
wszechnione na terenach s∏abo zaludnionych. Dane z
innych krajów skandynawskich, czyli o podobnych wa-
runkach geograficznych, zdajà si´ jednak przeczyç ta-
kim czynnikom53.
Dane dotyczàce iloÊci gotówki w obiegu, mogàcej
mieç wp∏yw na liczb´ urzàdzeƒ oraz liczby wyp∏at go-
tówkowych z bankomatów, w porównaniu z innymi
krajami europejskimi, kszta∏tujà si´ w Szwecji na Êred-
nim poziomie54. Zauwa˝alna jest natomiast porówny-
walnie du˝a liczba transakcji bankomatowych w prze-
liczeniu na mieszkaƒca, co tym bardziej prowokuje do
52 W 1987 r. w Szwecji istnia∏o tylko 1.650 bankomatów oraz 520 terminali
EFTPOS, co w porównaniu z innymi krajami europejskimi by∏o s∏abym osiàg-
ni´ciem. Zob. J. Snelmann, J. Vesala, D. Humphrey: Substitution of noncash
payment instruments for cash in Europe. “Bank of Finland Discussion Papers”
nr 1/2000, Helsinki, s. 34-35.
53 Por. T. Chojecki: Wp∏yw rozwoju elektronicznych kana∏ów dystrybucji us∏ug
bankowych na dzia∏alnoÊç banków w krajach skandynawskich. W: Zastoso-
wania rozwiàzaƒ informatycznych w instytucjach finansowych. Praca pod red.
A. Gospodarowicza. Wroc∏aw 2002 Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wroc∏a-
wiu, s. 173.
54 IloÊç gotówki w obiegu w relacji do PKB kszta∏tuje si´ na poziomie 4,3-
4,4% (lata 1999-2000). Zob. Statistics on payment ..., op. cit., s. 160.
BankowoÊç Komercyjna 81
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
48,5 54,4 61,4 68,8 74,4 81,1 87,1
77 101 132 169 213 254 322
48 86 101 123 149 172 209
zastanowienia si´ nad mniejszà liczbà bankomatów w
tym kraju.
O prze∏omie w przyzwyczajeniach klientów
szwedzkich banków – w zakresie zwi´kszajàcej si´ roli
bezgotówkowych transakcji p∏atniczych – Êwiadczà da-
ne obrazujàce liczb´ instalowanych terminali EFTPOS
oraz dokonywanych za ich pomocà operacji p∏atni-
czych (tabela 8). W latach 1990-2000 liczba terminali
zwi´kszy∏a si´ z oko∏o 6 tysi´cy do ponad 87 tysi´cy
urzàdzeƒ, czyli o 1.350%. Rosnàca dost´pnoÊç kart
p∏atniczych oraz terminali, jak równie˝ preferencje
klientów zdecydowa∏y o wzroÊcie liczby transakcji do-
konywanych w tych terminalach o prawie 2.000% oraz
wzroÊcie wartoÊci przeprowadzonych transakcji o po-
nad 2.500%. Ârednia wartoÊç transakcji dokonanej w
terminalu EFTPOS w tym okresie wzros∏a z 500 do 650
koron szwedzkich.
Elektroniczne kana∏y dystrybucji us∏ug bankowych
Rozwój nowoczesnych technologii informacyjno-komu-
nikacyjnych, sprzyjajàca infrastruktura oraz sk∏onnoÊç
Szwedów do wykorzystywania elektronicznych kana-
∏ów dystrybucji us∏ug finansowych zdecydowa∏y o dy-
namicznym rozwoju oferty bankowej w tym zakresie.
Równie˝ silny kryzys bankowy sta∏ si´ impulsem dla
podejmowania dzia∏aƒ majàcych na celu redukcj´ kosz-
tów dzia∏alnoÊci, m.in. poprzez wykorzystanie bardziej
skutecznych i jednoczeÊnie mniej kosztownych metod
dystrybucji us∏ug. Przyk∏ady mniejszych, nowo po-
wsta∏ych banków, które opar∏y strategi´ komunikacji z
klientami na ma∏ych placówkach bankowych oraz zdal-
nych kana∏ach dystrybucji, zdynamizowa∏y dzia∏ania
najwi´kszych szwedzkich banków. Ju˝ w latach 80. ja-
ko nowà form´ kontaktu z bankiem zacz´to wykorzy-
stywaç telefon, jednak zdecydowany rozkwit bankowo-
Êci telefonicznej nastàpi∏ w latach 90. Stopniowo wpro-
wadzane by∏y nowe rozwiàzania techniczne, pozwala-
jàce klientom na swobodnà i kompleksowà obs∏ug´ ra-
chunków zarówno przez telefon stacjonarny, jak i ko-
mórkowy. Na prze∏omie 1999 i 2000 r. bank Svenska
Handelsbanken, jako jeden z pierwszych na Êwiecie,
zdecydowa∏ si´ uruchomiç nowy telefoniczny kana∏
dystrybucji, bazujàcy na protokole WAP (Wireless Ap-
plication Protocol). W fazie testowej bank wyposa˝y∏
swoich doradców finansowych oraz wybranych klien-
82 BankowoÊç Komercyjna
tów w telefony komórkowe (firm: Nokia i Ericsson) i
udost´pni∏ serwis informacji gie∏dowych55. W konse-
kwencji wielu przemian w 2002 r. zdecydowana wi´k-
szoÊç banków oferuje klientom kontakt telefoniczny z
pracownikiem banku, wykonywanie operacji w ramach
automatycznych serwisów obs∏ugi oraz korzystanie z
systemu WAP w telefonach komórkowych.
Prawdziwym prze∏omem w rozwoju elektronicz-
nych kana∏ów dystrybucji us∏ug finansowych by∏ dyna-
miczny rozwój Internetu. Poczàwszy od 1996 r. zaczà∏
byç wykorzystywany w bankach jako dodatkowa meto-
da komunikacji i sprzeda˝y us∏ug56. W poczàtkowym
okresie rozwoju zakres us∏ug w Internecie by∏ ograni-
czony. Stopniowo jednak, w wyniku dzia∏aƒ podj´tych
przez banki, a wywo∏anych rosnàcà popularnoÊcià tego
kana∏u marketingowego wÊród klientów, znaczàco si´
zwi´kszy∏. Poza mo˝liwoÊcià dokonywania codzien-
nych operacji bankowych klienci mogà tak˝e inwesto-
waç w papiery wartoÊciowe, jednostki funduszy inwe-
stycyjnych, nabywaç polisy ubezpieczeniowe, a nawet
korzystaç z us∏ug leasingowych. W niektórych bankach
(np. SEB) klienci us∏ug elektronicznych otrzymujà co-
miesi´czny komentarz inwestycyjny wraz z analizà
rynku. Rosnàca kompleksowoÊç oferty dost´pnej przez
elektroniczne kana∏y dystrybucji oraz du˝a sk∏onnoÊç
Szwedów do korzystania z Internetu zdecydowa∏y o
zmianie preferencji klientów banków w zakresie komu-
nikacji z bankiem. Na szczególnà uwag´ zas∏uguje fakt,
˝e us∏ugi bankowe przez Internet oraz telefon w Szwe-
cji nie sà wcale us∏ugami tanimi. Banki skrupulatnie
wykorzysta∏y upodobania klientów w zakresie nowo-
czesnych form komunikacji i nie zamierzajà oferowaç
swoich us∏ug po niskiej cenie. Klienci muszà zap∏aciç
za wygod´, szybkoÊç oraz kompleksowoÊç. Takie po-
55
Szerzej: T. Uimonen: Swedish Bank in Big Wireless App Test. Computer-
world 1999, Vol. 33 Issue 41, s. 25.
56 O silnej pozycji szwedzkich banków w zakresie wykorzystania Internetu,
ju˝ w poczàtkowym etapie jego rozwoju, Êwiadczy sklasyfikowanie 3 z nich
(FöreningsSparbanken, Merita Nordbanken oraz SEB) w pierwszej czwórce
najbardziej znanych finansowych marek w Internecie. W rankingu firm: IBM
oraz Interbrand (firma konsultingowa) szwedzkie banki wyprzedzi∏ tylko Citi-
bank. Zob: C. Power: European Internet Bank Plans Late-Summer Debut.
“American Banker” nr 1999, Vol. 164, Issue 144, s. 14.
Wykres 1 Liczba klientów bankowoÊci
internetowej w Szwecji
tys.
5000
4300
4000 3900
3000 2670
2000 1604
1000
654
216
14
0 tek Bank (1995 r.), który jednak zosta∏ przej´ty przez Svenska Handelsbanken
1996 1997 1998 1999 2000 2001 I po∏.2002
èród∏o: Swedish Bankers’ Association.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
dejÊcie banków wywo∏uje pewnà krytyk´ wÊród klien-
tów, ale jednoczeÊnie nie przeszkadza im w coraz wi´k-
szym stopniu korzystaç z mo˝liwoÊci elektronicznych
kana∏ów dystrybucji us∏ug bankowych57. Na wykresie
1 przedstawiono dane dotyczàce liczby klientów korzy-
stajàcych z bankowoÊci internetowej.
Zdecydowana wi´kszoÊç korzystajàcych z us∏ug
bankowych dystrybuowanych poprzez Internet jest, z
oczywistych wzgl´dów, klientami najwi´kszych
szwedzkich banków. Sukces w tej materii jest jednocze-
Ênie tak˝e udzia∏em wielu mniejszych banków, szcze-
gólnie tych nie majàcych sieci oddzia∏ów banko-
wych58. Obok stopniowego wprowadzania zdalnych
kana∏ów dystrybucji w ofertach najwi´kszych szwedz-
kich banków, pojawi∏y si´ równie˝ banki „niszowe”,
koncentrujàce si´ na us∏ugach dystrybuowanych za po-
Êrednictwem Internetu czy telefonu59. Mo˝liwoÊci
stworzone przez nowoczesne technologie informatycz-
no-komunikacyjne zosta∏y dostrze˝one równie˝ przez
instytucje dotychczas nie konkurujàce na rynku us∏ug
bankowych.
Nale˝y zauwa˝yç, ˝e w ramach najwi´kszych grup
finansowych, w których znaczàcà rol´ odgrywajà w∏a-
Ênie cztery najwi´ksze szwedzkie banki, istniejà ró˝ne
koncepcje i warianty wykorzystywania kana∏ów elek-
tronicznych. Przyk∏adowo, w grupie skupionej wokó∏
Svenska Handelsbanken obok oferty tego banku dost´p-
nej równie˝ poprzez zdalne kana∏y dystrybucji, istnieje
bank „niszowy” – Stadshypotek Bank, który jest jed-
nym z g∏ównych banków telefonicznych i interneto-
wych w Szwecji. Bank ten – stworzony z myÊlà o klien-
tach prywatnych, jako bank do codziennych nieskom-
plikowanych operacji finansowych – dzia∏a wykorzy-
stujàc odr´bnà mark´ i oferuje w∏asny zakres us∏ug ban-
kowych60.
Bank Svenska Handelsbanken zdecydowa∏ si´
równie˝ na unikatowà koncepcj´ zindywidualizowania
stron internetowych swoich oddzia∏ów. Docelowo, ka˝-
dy z oddzia∏ów banku w krajach skandynawskich ma
mieç w∏asnà stron´ startowà w Internecie, na której
klienci b´dà mogli znaleêç informacje dotyczàce kon-
kretnie ich oddzia∏u. Mo˝liwoÊç zindywidualizowania
serwisu bankowego dla poszczególnych klientów –
dzi´ki czemu sami decydujà o zawartoÊci wyÊwietla-
nych dla nich stron – jest ju˝ w szwedzkich bankach
standardem.
Tak˝e FöreningsSparbanken poza podstawowà
ofertà bankowà dost´pnà dla klientów w oddzia∏ach
oraz elektronicznych kana∏ach dystrybucji rozszerza
swojà ofert´ dla specjalnych grup klientów, na przy-
57 Zob.: Capitals, Europe. Dec2001/Jan2002 Issue 412, s. 16.
58 U. Lundquist: Internet Banking in Sweden. Swedish Bankers’ Association,
Stockholm 2001.
59 Przyk∏adowo: JP Bank (powsta∏ w 1989 r.), WASA Banken czy Stadshypo-
w 1997 r.
60 Szerzej: Annual Report 2001. Svenska Handelsbanken.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3
k∏ad tworzàc internetowy bank dla m∏odych ludzi. Jed-
nak pomimo dynamicznego wzrostu liczby klientów ko-
rzystajàcych z nowoczesnych technik komunikacyjnych
strategia banku opiera si´ na „tradycyjnych” za∏o˝e-
niach. Bank zdecydowa∏ si´ na strategi´ rozwoju wyko-
rzystujàcà szerokà sieç oddzia∏ów bankowych, jedno-
czeÊnie rozwijajàc i oferujàc us∏ugi poprzez kana∏y kom-
plementarne. Celem banku jest, aby 80% czasu pracy
personelu w oddzia∏ach przeznaczone by∏o na obs∏ug´
klienta. Wed∏ug zarzàdzajàcych bankiem kontakt osobi-
sty ma decydujàce znaczenie dla zwi´kszenia dodatko-
wej sprzeda˝y. Przyj´ta strategia opiera si´ na wynikach
badaƒ klientów, wÊród których roÊnie zapotrzebowanie
na us∏ugi doradcze w zakresie finansowym. Rozwój
elektronicznych kana∏ów ma umo˝liwiç kontakt z klien-
tami w oddzia∏ach w wi´kszym wymiarze czasu61.
Szwedzkie banki w coraz wi´kszym stopniu starajà
si´ wykorzystaç fakt, ˝e ich strony internetowe sà jedny-
mi z najcz´Êciej odwiedzanych w kraju62. Wspólnie z
innymi instytucjami wywodzàcymi si´ z tradycyjnych
ga∏´zi gospodarki, jak hotele czy biura podró˝y, oraz no-
wo powsta∏ymi przedsi´wzi´ciami z obszaru tzw. nowej
ekonomii banki stwarzajà swoim klientom mo˝liwoÊç
bezpiecznych zakupów w sieci czy umieszczenia swojej
oferty handlowej lub us∏ugowej. Mo˝na zaryzykowaç
stwierdzenie, ˝e poza funkcjà swoistych portali finanso-
wych, strony internetowe banków przekszta∏cajà si´ w
wielop∏aszczyznowe portale biznesowe.
Kierujàc si´ potrzebà dalszego rozwoju elektro-
nicznych us∏ug finansowych, szwedzkie banki zawiera-
jà liczne kooperacje. Jednym z dzia∏aƒ jest podj´cie sta-
raƒ o wypracowanie wspólnego standardu numerów
identyfikacyjnych klientów banków (ID). W ramach te-
go projektu powo∏ano tak˝e wspólnà jednostk´ opera-
cyjnà, majàcà na celu opracowanie certyfikatów dla
zwi´kszenia bezpieczeƒstwa operacji finansowych w
Internecie. W 2001 r. opracowano technologi´, w której
do kontaktów z bankiem wykorzystuje si´ ma∏e kompu-
tery przenoÊne. Ten nowy kana∏ dystrybucji ma byç
wykorzystywany g∏ównie do operacji p∏atniczych. Po-
mimo rynkowej walki konkurencyjnej szwedzkie insty-
tucje bankowe – cz´sto we wspó∏pracy z innymi przed-
si´biorstwami – starajà si´ stworzyç jak najlepszà infra-
struktur´ do dalszej elektronizacji us∏ug.
Podobnie jak w Finlandii, bankowoÊç elektronicz-
na w Szwecji prawdopodobnie b´dzie si´ rozwijaç w
kierunku wykorzystania us∏ug telefonii trzeciej genera-
cji i cyfrowej telewizji interaktywnej (iTV). Szacuje si´,
˝e w ciàgu kilku lat penetracja cyfrowej telewizji inte-
raktywnej mo˝e osiàgnàç poziom 95%63.
61 Szerzej: Annual Report 2001. FöreningsSparbanken.
62 Przyk∏adowo: ju˝ w 1999 r. liczba wejÊç na strony SEB Banku wynosi∏a
oko∏o 1 mln miesi´cznie. Wg dyrektora ds. badaƒ w Gartner Group, strony
banków traktowane sà w Szwecji jak strony portali. Zob.: A. Senior: Swedish
Bank Further Diversifies Web Offerings. „American Banker” Vol. 164, Issue
191, s. 18.
63 U. Lundquist, op.cit.
BankowoÊç Komercyjna 83
Konsekwencje przeobra˝eƒ szwedzkiego
sektora bankowego
Zmiany w szwedzkim sektorze bankowym znajdujà od-
zwierciedlenie nie tylko w rozwoju nowych kana∏ów
dystrybucji oraz powstawaniu elektronicznych produk-
tów bankowych. Determinujà równie˝ przekszta∏cenia:
- struktury sektora bankowego,
- tradycyjnej infrastruktury bankowej,
- efektywnoÊci funkcjonowania banków.
Rozwój elektronicznych form Êwiadczenia us∏ug
finansowych istotnie wp∏ynà∏ na struktur´ sektora ban-
kowego w Szwecji. Nale˝y wskazaç przede wszystkim
na licznie powstajàce banki „niszowe” oraz dzia∏alnoÊç
transgranicznà (cross-border activity). Obie formy
Êwiadczenia us∏ug bankowych uleg∏y dynamicznemu
rozwojowi w zwiàzku z obni˝ajàcymi si´ barierami
wejÊcia64 na szwedzki rynek finansowy. Znalaz∏o to
odzwierciedlenie m.in. w malejàcej koncentracji sekto-
ra bankowego. Cz´Êciowa (postrzegana jako fragmenta-
ryczna – oko∏o 5-procentowa65) utrata rynku przez
cztery najwi´ksze banki nastàpi∏a na korzyÊç banków
„niszowych” i zagranicznych. Znaczne obni˝enie kosz-
tów zmiany instytucji finansowej przez klienta (consu-
mer switching costs), w zwiàzku z wykorzystywaniem
technik teleinformatycznych, mo˝e w przysz∏oÊci skut-
kowaç post´pujàcà dekoncentracjà sektora bankowego
w Szwecji.
Zachowania i przyzwyczajenia klientów banków
nie pozosta∏y bez wp∏ywu na przekszta∏cenia o charak-
terze iloÊciowym i jakoÊciowym tradycyjnej, stacjonar-
nej infrastruktury bankowej. Dotychczasowe strategie
du˝ych banków, cz´sto oparte na silnie rozwini´tej sie-
ci oddzia∏ów bankowych, zosta∏y poddane weryfikacji
i modernizacji. Okaza∏o si´ bowiem, ˝e praktycznie
niemo˝liwe jest Êwiadczenie us∏ug bankowych jedynie
przy wykorzystaniu stacjonarnej sieci dystrybucji. Jed-
nak pomimo dynamicznego rozwoju kana∏ów elektro-
nicznych sieç ta nadal jest bardzo wa˝nym elementem
dalszej ekspansji banków. Wprowadzeniu nowych roz-
wiàzaƒ technologicznych towarzyszy∏a zatem iloÊcio-
wa i jakoÊciowa reorganizacja tradycyjnych sieci sprze-
da˝y. W analizowanym okresie w Szwecji zauwa˝alny
by∏ spadek liczby oddzia∏ów bankowych. Tendencja ta
utrzymuje si´ ju˝ od ponad 20 lat, podczas których na-
stàpi∏a silna redukcja liczby oddzia∏ów – z 3.700 w
1980 r. do blisko 2.100 w 2001 r. By∏o to poczàtkowo
wynikiem licznych fuzji i przej´ç, a w póêniejszym
okresie tak˝e du˝ego post´pu technologicznego66. W
64 Najwa˝niejszym czynnikiem decydujàcym o obni˝eniu barier jest rozwój tech-
nologii umo˝liwiajàcy prowadzenie dzia∏alnoÊci i niewymagajàcy jednoczeÊnie
znacznych nak∏adów inwestycyjnych na rozbudowanà sieç infrastrukturalnà.
65 Utrata rynku analizowana jest w wielkoÊci udzia∏u w sumie bilansowej sek-
tora bankowego; znacznie wi´ksze straty zanotowa∏y cztery najwi´ksze banki
w zakresie udzia∏u w przyjmowanych depozytach i udzielanych kredytach (po-
nad 10-procentowe). Por. „Financial Stability Report” nr 2/1999, op. cit., s. 18.
66 Banks in Sweden, op.cit., s. 13.
84 BankowoÊç Komercyjna BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3

Tabela 9 Liczba oddzia∏ów bankowych oraz zatrudnienie w szwedzkich bankach

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Oddzia∏y bankowe 2,84 2,75 2,90 2,83 2,68 2,59 2,51 2,47 2,17 2,11 2,03 2,09
Zatrudnienie (tys.) 44,20 45,10 43,80 41,00 42,90 43,00 42,40 42,30 42,16 43,90 42,00 42,33
Liczba mieszkaƒców
na oddzia∏ 3023 3135 2989 3086 3291 3415 3525 3585 4080 4198 4382 4263
Liczba mieszkaƒców
na zatrudnionego 194 191 198 213 206 206 209 209 210 202 211 210
Liczba zatrudnionych
na 1 tys. km2 98,2 100,2 97,3 91,1 95,3 95,6 94,2 94,0 93,7 97,6 93,3 94,1
Liczba oddzia∏ów
na 1 tys. km2 6,32 6,11 6,44 6,28 5,95 5,75 5,58 5,48 4,82 4,69 4,50 4,64
Liczba zatrudnionych
na oddzia∏ 15,6 16,4 15,1 14,5 16,0 16,6 16,9 17,1 19,4 20,8 20,7 20,3
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych: BIS, OECD.

latach nast´pujàcych bezpoÊrednio po kryzysie banko-
wym, b´dàcych jednoczeÊnie okresem wielu wdro˝eƒ
systemów teleinformatycznych w szwedzkiej banko-
woÊci, proces ten nabra∏ jeszcze szybszego tempa, cho-
cia˝ nale˝y zauwa˝yç jego wyhamowanie w ostatnim
okresie (tabela 9).
Zmiany iloÊciowe oddzia∏ów bankowych nie urze-
czywistniajà skali dokonanych przemian. Ewolucji pod-
legajà tak˝e funkcje, jakie majà spe∏niaç klasyczne od-
dzia∏y bankowe; powstaje coraz liczniejsza grupa innych
stacjonarnych form Êwiadczenia us∏ug. Zauwa˝alne sà
dwie tendencje w zakresie kszta∏towania sieci placówek
bankowych. Jednà z nich jest przekszta∏canie istniejàcych
oddzia∏ów bankowych w wyspecjalizowane punkty kon-
sultacyjne, doradcze i informacyjne dla dotychczaso-
wych i potencjalnych klientów. Drugà jest tworzenie ko-
operacji mi´dzy bankami a supermarketami czy stacjami
benzynowymi. Ich celem jest umo˝liwienie klientom do-
konywania podstawowych transakcji p∏atniczych i wy-
p∏at gotówkowych w tych punktach. Jednà z form takiej
wspó∏pracy jest wykorzystanie sklepów jako agentów
banku (dzia∏alnoÊç ta nazywana jest: in-store banking)67
oraz umo˝liwienie pracownikom – w czasie godzin pra-
cy – dost´pu do telefonu lub komputera w celu dokona-
nia operacji bankowych (on-the-job banking)68.
Analizujàc stacjonarnà sieç sprzeda˝y us∏ug ban-
kowych w Szwecji, nie mo˝na pominàç wykorzystywa-
nej przez banki sieci placówek pocztowych69. Zwa-
67
U. Lundquist, op.cit.
68 Annual Report 1999. FöreningsSparbanken, s. 39.
69 Przyk∏ad przebudowy sieci placówek pocztowych, w szerokim stopniu wy-
korzystywanych w sprzeda˝y i Êwiadczenia us∏ug p∏atniczych, mo˝e stanowiç
interesujàcà lektur´ dla zarzàdzajàcych bankami. W okresie 1990-2000, w wy-
niku pojawienia si´ nowych technologii telekomunikacyjnych oraz zniesienia
monopolu na Êwiadczenie us∏ug pocztowych, nastàpi∏ drastyczny spadek zapo-
trzebowania na tradycyjne us∏ugi pocztowe. Wymusi∏o to likwidacj´ i prze-
kszta∏cenie wielu tradycyjnych oddzia∏ów pocztowych. W 1990 r. istnia∏y
1.934 oddzia∏y pocztowe i 120 punktów w sklepach, natomiast plan na najbli˝-
˝ywszy na du˝à popularnoÊç dokonywania operacji fi-
nansowych za pomocà systemu pocztowego - m.in.
p∏atnoÊci, wp∏at czy wyp∏at gotówkowych - sieç tych
placówek wydaje si´ byç komplementarnà i jednocze-
Ênie substytucyjnà formà dost´pu do operacji banko-
wych. Cz´Êç banków (Nordea, FöreningsSparbanken),
zdajàc sobie z tego spraw´, zawar∏a z pocztà porozu-
mienie o sprzeda˝y ich us∏ug w niektórych placówkach
pocztowych oraz poprzez listonoszy, szczególnie dzia-
∏ajàcych na terenach wiejskich. W 2002 r. poczta zdecy-
dowa∏a si´ na wydzielenie specjalnej spó∏ki (Cashier
Service), która oferuje mo˝liwoÊç sprzeda˝y us∏ug ban-
kowych wszystkim bankom dzia∏ajàcym w Szwecji70.
Dokonywanie przelewów w systemie postgiro jest ju˝
mo˝liwe w elektronicznych serwisach transakcyjnych
banków.
Inaczej przedstawia si´ sytuacja w zakresie liczby
zatrudnionych w szwedzkich bankach. Pomimo spad-
ku liczby oddzia∏ów bankowych liczba pracujàcych
kszta∏tuje si´ wzgl´dnie stabilnie. Wprawdzie nastàpi∏a
redukcja zatrudnienia w ciàgu ostatniego dziesi´ciole-
cia, nie jest to jednak spadek odpowiadajàcy zmianom
w kszta∏towaniu si´ liczby oddzia∏ów bankowych (ta-
bela 9). Przyk∏ad najwi´kszych szwedzkich banków po-
kazuje, ˝e pomimo dynamicznego rozwoju elektronicz-
nych form Êwiadczenia us∏ug bankowych oraz stopnio-
wej redukcji oddzia∏ów bankowych wielkoÊç zatrud-
nienia mo˝e utrzymywaç si´ na sta∏ym poziomie. Kon-
centracja banków na zapewnieniu klientowi jak najlep-
szej obs∏ugi – przejawiajàca si´ w kszta∏towaniu istot-
nego dla banków wskaênika satysfakcji71 – a jednocze-
Ênie dà˝enie banków do zwi´kszenia efektów sprzeda-
˝y wiàzanej, w ramach stworzonych grup finansowych,
prawdopodobnie spowodowa∏y utrzymanie poziomu
zatrudnienia.
70 Szacuje si´, ˝e 2.700 wiejskich listonoszy obs∏uguje oko∏o 700 tys. miesz-

sze lata przewiduje istnienie 3.100 punktów obs∏ugi, w tym tylko 300 oferujà- kaƒców Szwecji. Zob. Annual Report 2002. Posten, s. 19-21.
cych rozbudowany zakres us∏ug oraz 2800 mniejszych punktów obs∏ugi, g∏ów- 71 The Swedish Quality Index jest corocznie opracowywany przez The Stoc-

nie w sklepach, na stacjach benzynowych i osiedlach mieszkalnych. Zob. The kholm School of Economics, The Swedish Institute of Quality (SIQ) oraz spó∏-
liberalized Swedish postal market. National Post and Telecom Agency, 2001. k´ Garantidata AB.
BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3 BankowoÊç Komercyjna 85

Tabela 10 Alternatywne miary efektywnoÊci funkcjonowania banków w Szwecji

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Koszty operacyjne
aktywa ogó∏em* (%) 2,21 3,38 5,35 6,46 3,28 2,98 2,36 2,49 2,17 2,04 bd.
Aktywa na oddzia∏** 100 103,9 104,1 102,3 108,0 118,4 148,1 169,7 207,3 229,9 279,4
Aktywa na 1 pracownika** 100 89,2 85,4 83,0 78,4 80,8 97,2 111,5 117,9 127,7 152,2
Zysk operacyjny na 1
pracownika (mln SEK) b.d. -0,27 -0,88 -0,39 0,28 0,43 0,69 0,37 0,55 0,42 0,62

* Dane dotyczà tylko sektora banków depozytowo-kredytowych.

**indeks zmian, 1990 r. = 100
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych OECD, Sveriges Riksbank i Swedish Bankers’ Association.

WyjaÊnieniem niewielkich zmian w zatrudnieniu Podsumowanie

mo˝e byç fakt, ˝e liczba zatrudnionych w bankach w re-
lacji do ogólnej liczby zatrudnionych w Szwecji ju˝ od
poczàtku lat 90. kszta∏tuje si´ na stosunkowo niskim i
stabilnym poziomie. Podczas gdy w 1990 r. wskaênik
ten wynosi∏ 1,01, a w latach 1995, 1997, 1999 – 1,05, w
2001 r. osiàgnà∏ wartoÊç 0,9772. Dla porównania, w Fin-
landii w 1990 r. wskaênik ten kszta∏towa∏ si´ na pozio-
mie 1,97, by dopiero w 2000 r. osiàgnàç wartoÊç 1,06.
O braku jednoznacznego odzwierciedlenia roz-
woju bankowoÊci elektronicznej w tradycyjnej infra-
strukturze bankowej Êwiadczà równie˝ wskaêniki
efektywnoÊci funkcjonowania banków. Redukcja za-
trudnienia nie by∏a istotna na tyle, by zdecydowanie
wp∏ynàç na efektywnoÊç funkcjonowania banków.
Jednoznacznie Êwiadczy o tym kszta∏towanie si´ zy-
sku operacyjnego na jednego pracownika banków w
Szwecji (wyraêna poprawa wskaênika nastàpi∏a
przede wszystkim w konsekwencji przezwyci´˝enia
kryzysu bankowego). Zdecydowanie natomiast popra-
wi∏ si´ – w latach 1996-2000 – wskaênik aktywów
przypadajàcych na jeden oddzia∏ bankowy. Podobnà
tendencj´ wykazuje udzia∏ kosztów operacyjnych w
aktywach sektora bankowego. Nale˝y jednak podkre-
Êliç, ˝e najistotniejszymi elementami kosztów opera-
cyjnych w Szwecji sà koszty osobowe (które z uwagi
na brak jednoznacznej redukcji kszta∏tujà si´ na stabil-
nym poziomie73) oraz koszty IT. Nie nale˝y si´ zatem
spodziewaç zmian w analizowanym aspekcie funkcjo-
nowania szwedzkich banków.
72Obliczenia w∏asne na podstawie danych OECD oraz Komisji Europejskiej.
73
Dane na temat kszta∏towania si´ kosztów osobowych w bankach w Szwecji
wskazujà na ich 30% wzrost w latach 1996-2001. Zob. Statistical Yearbook for
Sweden 2003. Vol. 89, Statistics Sweden, Stockholm 2002.
Konsekwentne przekszta∏cenia ca∏ej gospodarki, zmia-
ny zachodzàce na rynku finansowym oraz rozwój tech-
nologii teleinformatycznych znaczàco wp∏yn´∏y na
kszta∏towanie si´ zapotrzebowania przedsi´biorstw oraz
spo∏eczeƒstwa szwedzkiego na us∏ugi bankowe. Mia∏o
to szczególne znaczenie w zakresie ewolucji form ko-
munikacji mi´dzy bankiem a jego klientami. Obok ist-
niejàcej sieci oddzia∏ów bankowych, której tradycyjne
funkcje uleg∏y przekszta∏ceniu, powstaje wiele elektro-
nicznych kana∏ów dystrybucji us∏ug bankowych, zysku-
jàcych coraz powszechniejszà aprobat´ klientów. Ponad
30% klientów szwedzkich banków dokonuje operacji
bankowych poprzez Internet czy telefon. JednoczeÊnie
dynamika wzrostu liczby klientów akceptujàcych no-
woczesne formy kontaktu z bankiem pozwala prognozo-
waç dalszy post´p w tej dziedzinie. Stawia to banki
szwedzkie w czo∏ówce banków europejskich, które po-
trafi∏y sprostaç wyzwaniu intensywnego rozwoju elek-
tronicznych technologii komunikacyjnych.
Wykorzystanie nowych technologii w procesie
Êwiadczenia us∏ug bankowych w Szwecji nie znalaz∏o
jednoznacznego odzwierciedlenia ani w tradycyjnej in-
frastrukturze bankowej, ani w sytuacji ekonomicznej
banków. Rozbudowa infrastruktury bankowej s∏u˝àcej
wi´kszemu wykorzystaniu elektronicznych kana∏ów
dystrybucji oraz zwiàzane z tym koszty ponoszone na
informatyzacj´ banków niwelujà pozytywne efekty ich
wykorzystywania. Nale˝y sàdziç, ˝e przyk∏ady fiƒski i
szwedzki, w których faktyczny poziom wykorzystywa-
nia elektronicznych kana∏ów dystrybucji us∏ug banko-
wych jest bardzo du˝y, prawdopodobnie jako jedne z
pierwszych na Êwiecie powinny wskazaç kierunek dal-
szego rozwoju bankowych sieci sprzeda˝y.

Literatura

1. M. Andersson, S. Viotti: Managing and Preventing Financial Crises – Lessons from the Swedish Experience.
“Quarterly Review” nr 1/1999, Sveriges Riksbank.
2. Annual Report 2001. FöreningsSparbanken.
3. Annual Report 2001. Posten.
 86 BankowoÊç Komercyjna BANK I KREDYT k w i e c i e ƒ 2 0 0 3

4. Annual Report 2001. Svenska Handelsbanken.

5. U. Bäckström: Households, stock markets and the financial system. “Economic Review” nr 1/2002, Sveriges
Riksbank.
6. Bank Profitability: financial statements of banks. OECD, Paris 1999.
7. Banks in Sweden. Stockholm 2001 Swedish Bankers’ Association.
8. Capitals, Europe, Dec2001/Jan2002, issue 412, s. 16.
9. Cash in Sweden. Proton World, Brussels, www.protonworld.com.
10. T. Chojecki: Wp∏yw rozwoju elektronicznych kana∏ów dystrybucji us∏ug bankowych na dzia∏alnoÊç banków w
krajach skandynawskich. W: Zastosowania rozwiàzaƒ informatycznych w instytucjach finansowych. Praca pod
red. A. Gospodarowicza. Wroc∏aw 2002 Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wroc∏awiu.
11. Computers lent to employees – special tax provisions. The Swedish Ministry of Finance, 2000.
12. B. Drees, C. Pazarba_io_lu: The Nordic Banking Crises. Pitfalls in Financial Liberalization? Occasional Paper,
nr 161, IMF, Washington 1998.
13. L. Engwall: Bridge, poker and banking: deregulation and recession in the Swedish banking sector. École de Pa-
ris du management, June, Paris 1995.
14. L. Engwall, R. Marquardt, T. Pedersen, A.E. Tschoegl: Foreign bank penetration of newly opened markets in the
Nordic Countries. Scandinavian Working Paper in Business Administration, nr 2, March 1999.
15. Facts about information and communications technology in Sweden. Swedish Institute for Transport and Com-
munications Analysis, Falth & Hassler, Vernamo 2001.
16. “Financial Market Report” nr 1/1997, Sveriges Riksbank.
17. Financial Stability Report, Sveriges Riksbank, ró˝ne wydania z lat 1999 i 2001.
18. Follow-up of the Swedish Government IT Policy. Ministry of Industry, Employment and Communications, Bud-
get Bill for 2002.
19. L. Heikensten, A. Vredin: Inflation targeting and Swedish monetary policy – experience and problems. “Quar-
terly Review” nr 4/1998, Sveriges Riksbank.
20. L. Heikensten: The Riksbank’s inflation target – clarification and evaluation. “Quarterly Review” nr 1/1999,
Sveriges Riksbank.
21. ICT – information and telecommunications technologies. Invest in Sweden (ISA), Stockholm 2002.
22. Information technology. Statistics Sweden.
23. U. Lundquist: Internet Banking in Sweden. Swedish Bankers’ Association, Stockholm 2001.
24. Main Science and Technology Indicators. Vol. 1/2001, OECD, Paris 2001.
25. Payment systems in the European Union. ECB Blue Book, Frankfurt am Main 1996.
26. Payment and securities settlement systems in the European Union. ECB Blue Book, Frankfurt am Main 2001.
27. C. Power: European Internet Bank Plans Late-Summer Debut. American Banker 1999, vol. 164, issue 144.
28. Report on consolidation in the financial sector. The Group of Ten, BIS, January 2001.
29. A. Senior: Swedish Bank Further Diversifies Web Offerings. “American Banker” 1999, vol. 164 issue 191.
30. J. Snelmann, J. Vesala, D. Humphrey: Substitution of noncash payment instruments for cash in Europe.Bank of
Finland Discussion Papers, nr 1/2000, Helsinki 2000.
31. Statistical Yearbook 2000. Sveriges Riksbank, Stockholm 2001.
32. Statistical Yearbook for Sweden 2003. Vol. 89, Statistics Sweden, Stockholm 2002.
33. Statistics on Payment and Settlement Systems in selected countries. BIS, Basle 2002.
34. Survey of electronic money developments. BIS Committee on Payment and Settlements Systems, Basle 2001.
35. Sweden: an innovator in banking. Banking 1979, vol. 71 issue 1.
36. Sweden: Selected Issues – the Role of Government. IMF Country Report, nr 01/169, September 2001.
37. Telecommunication indicators in the Eurostat area. International Telecommunication Union, Geneva 2001.
38. The 2003 e-readiness ranking. Economist Intelligence Unit, www.eiu.com.
39. The Banking Business Act, (SFS 1987:617).
40. The effects of technology on the UE banking systems. European Central Bank, July 1999.
41. The ICT Sector in the Nordic Countries 1995-2000. Statistics Denmark, December 2001.
42. The Swedish Credit Market. Swedish Bankers’ Association, Stockholm 2002.
43. The Swedish Financial Market 2001. Sveriges Riksbank, Stockholm 2002.
44. The Swedish Telecommunication Market 2001. The National Post and Telecommunication Agency, Stockholm
2002.
45. T. Uimonen: Swedish Bank in Big Wireless App Test. Computerworld 1999, vol. 33 issue 41.
46. Welcome to innovative Sweden. Invest in Sweden Agency (ISA), Stockholm 2001.

View publication stats