ZAGADNIENIA DO EGZAMINU

1. Pedagogika specjalna jako nauka. Podstawowe pojęcia. Teoretyczne podstawy pedagogiki specjalnej. Przedmiot i zakres
pedagogiki specjalnej.

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie
osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i
złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń. „Pedagogikę specjalną
charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny
sposób odchylonych od normy" (M. Grzegorzewska, 1968, s. 3). Specyfika przedmiotu jej zainteresowań wyraża się głównie w
zasadach i metodach postępowania profilaktycznego usprawniającego, naprawczego i kompensacyjnego, z wykorzystaniem
specjalnych urządzeń i pomocy naukowo-dydaktycznych, stosowanych przez odpowiednio przygotowanego nauczyciela
wychowawcę. Odchylenie od normy występuje wówczas, gdy jednostka odbiega od typowych, najczęściej występujących w
danej populacji (sytuacji) zachowań.
2. Podstawowe pojęcia pedagogiki specjalnej (zdrowie, niepełnosprawność́, rehabilitacja, rewalidacja, reedukacja,
resocjalizacja, kompensacja, korektura).

Pojęcie niepełnosprawność obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie
wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla życia
ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery
sensorycznej, fizycznej i psychicznej. H. Bach wyróżnia rodzaje niepełnosprawności, które „mogą występować oddzielnie
lub we wzajemnym powiązaniu i w różnych kombinacjach, przy czym granice między nimi są dość płynne. Stopień, w jakim
utrudniają funkcjonowanie osobie niepełnosprawnej, jest relatywny w aspekcie subiektywnym, społecznym, sytuacyjnym i
czasowym.

Niepełnosprawność wielowymiarowe zjawisko wynikające ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich fizycznym i
społecznym otoczeniem, efekt barier napotykanych w otoczeniu fizycznym i społecznym

Zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, umysłowej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności

Rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na

celu przywrócenie pełnej lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania
oraz zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym. (Powstała w Polsce idea rehabilitacji oparta na 4 zasadach:
Powszechności. Kompleksowości. Wczesności. Ciągłości. Kompleksowy model rehabilitacji łączy rehabilitację:
medyczną, społeczną, psychologiczną, zawodową)

Rewalidacja określa długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę,

nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo,
niewidomych i niesłyszących.
Zadania procesu rewalidacyjnego: zapobieganiu pogłębiania się istniejącego już niedorozwoju lub powstawaniu innych
dodatkowych upośledzeń; 2) leczeniu i usprawnianiu narządów chorych lub zaburzonych oraz umacnianiu osłabionych; 3)
stymulowaniu i dynamizowaniu ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu sił organizmu oraz korzystnych czynników
środowiskowych; 4) wychowaniu i nauczaniu specjalnym (ogólnym i zawodowym) dostosowanym do wieku, sprawności
fizycznej i umysłowej rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego.

Resocjalizacja - proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm
społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze stanu osobowości wychowanka, z jego antagonistyczno
destrukcyjnego ustosunkowania się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych środków leczniczych,
socjoterapeutycznych, form i metod wychowawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturo-technikę, naukę
szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowisku otwartym,
półwolnościowym pod nadzorem kuratora sądowego.

Kompensacja to złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów
rozwojowych, narządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze. Polega on na odtwarzaniu czynności całego
narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.
Kompensacja polega na zastąpieniu uszkodzonych lub zaburzonych czynności organizmu przez inne czynności. U podstaw
kompensacji leży fakt, że organizm ludzki charakteryzuje się pewną dynamiką i zdolnością adaptacji do zaistniałych zmian.
Dysponuje on także pewnymi rezerwami, które mogą być uruchomione i wykorzystane w razie potrzeby.

Korektura- Odnosi się do jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania określonych narządów, układów, zmysłów,
np. narządów artykulacyjnych, postawy ciała, zaburzeń w pisaniu (dysgrafii, dysortografii) itd., jest wszechobecna w
działaniach terapeutyczno-edukacyjnych.
3. Postawy społeczne wobec osób z niepełnosprawnością. Uwarunkowania postaw społecznych wobec osób z
niepełnosprawnościami. 34-39
4. Aktualne tendencje w kształceniu uczniów z niepełnosprawnością oraz ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (zalety i
wady kształcenia specjalnego i integracyjnego).
Kształcenie specjalne w Polsce jest planowym, systematycznym oraz zamierzonym procesem oddziaływań,
charakteryzujący się określoną specyfiką, która wynika z podmiotu oddziaływań (są nim osoby niepełnosprawne),
zachodzących procesów (rewalidacja, rehabilitacja, resocjalizacja), stosowanych metod, odpowiednich programów oraz
celów oddziaływań (cele rewalidacyjne i resocjalizacyjne utożsamiane z przygotowaniem osób z niepełnosprawnością do
współżycia i współdziałania z pełnosprawnymi). Kształceniem specjalnym zgodnie z art. 71 b Ustawy o
Systemie Oświaty obejmuje się dzieci i młodzież z niepełnosprawnością oraz niedostosowaną społecznie, wymagającą
stosowania odpowiedniej – specjalnej nauki, opieki i metod pracy, dostosowanej do potrzeb i możliwości dzieci. Nauka jest
obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia (art. 15.1 ustawy o systemie oświaty). Obecnie uczniowi z niepełnosprawnością
można przedłużyć okres nauki na pierwszym etapie edukacyjnym o jeden rok, na drugim etapie edukacyjnym o 2 lata,
zwiększając proporcjonalnie wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Kształcenie integracyjne Powoływanie oddziałów integracyjnych w szkołach ogólnodostępnych zakłada powstanie klas z
liczbą dzieci do 20, w tym od 3-5 uczniów z orzeczeniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, oraz zatrudnienie
dodatkowego nauczyciela, wspomagającego rozwój dzieci z niepełnosprawnością (w oddziałach ogólnodostępnych, w
których uczą się dzieci ze spektrum autyzmu oraz niepełnosprawnością sprzężoną obowiązkowo zatrudnia się osobę
wspierającą. W przypadku innych niepełnosprawności, taką osobę można zatrudnić za zgodą organu prowadzącego).
Nauczanie indywidualne System nauczania, w którym uczeń realizuje materiał nauczania w formie indywidualnej w domu
lub w szkole. Zgodnie z art. 71b ust. 1a ustawy o systemie oświaty <<indywidualnym nauczaniem obejmuje się dzieci i
młodzież, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły>>. Ta forma nauczania
przeznaczona jest dla uczniów poważnie chorych, z ciężkimi urazami, po wypadkach, operacjach itp. Upośledzenie
umysłowe, wady wzroku, słuchu - nawet poważne, nie kwalifikują dziecka do nauczania indywidualnego. Uczeń dotknięty
niepełnosprawnością może być nauczany indywidualnie tylko ze względu na chorobę.

Zbyt powolny nienadążający za popytem wzrost liczby klas/oddziałów i placówek integracyjnych można wiązać zapewne z
uwarunkowaniami ekonomicznymi. Kształcenie integracyjne jest kosztochłonne. Podwójna obsada nauczycieli, dodatkowi
specjaliści (terapeuci, rehabilitanci) zatrudniani na części etatu czy zmniejszona liczba uczniów w klasie szkolnej sprawiają,
że kształcenie integracyjne jest drogie, z pewnością droższe niż ogólnodostępne. Wielu gmin, uwzględniając inne konieczne
wydatki związane z edukacją, nie stać na szkoły integracyjne. Obserwowane spowolnienie należy przyjąć z żalem, zwłaszcza
w kontekście wzrastającej akceptacji społecznej dla tej formy kształcenia. Pierwszy wniosek pozwala na stwierdzenie, że
idea integracji przyczyniła się do zwiększenia rzeczywistej liczby uczniów z niepełnosprawnością w integracyjnych formach
kształcenia na obu poziomach edukacji (szkoła podstawowa, gimnazjum). Skutkiem tego zmniejszyła się liczba uczniów z
niepełnosprawnością w edukacji segregacyjnej.
Większa popularność form integracyjnych kształcenia na etapie szkoły podstawowej; większe zainteresowanie kształceniem
w klasach integracyjnych na pierwszym niż drugim etapie kształcenia; większy udział uczniów z niepełnosprawnością w
edukacji segregacyjnej na ponadpodstawowym etapie kształcenia może oznaczać, że idea integracji, włączania w wymiarze
edukacyjnym jest mało skuteczna. Nie wyposaża uczniów z niepełnosprawnością w kompetencje konieczne do jej
kontynuowania na etapie edukacji gimnazjalnej bądź też nie tworzy klimatu do powstawania wspólnoty, w
niewystraczającym stopniu kształtuje postawy współpracy, współdziałania, tolerancji dla odmienności, a propozycja
kształcenia jest mało elastyczna i nie jest nastawiona na dostosowanie do potrzeb i możliwości zróżnicowanej grupy
uczniów.

Słabości

1. Zbyt późne orzekanie o lekkim upośledzeniu umysłowym (pod koniec III klasy szkoły podstawowej) przeczy
osiągnięciom teoretycznym pedagogiki specjalnej. 2. Centralizacja zarządzania szkolnictwem specjalnym na szczeblu
kuratora oświaty zwalnia władze gminne z troski o edukację dzieci niepełnosprawnych. 3. Brak regulacji finansowych
dotyczących „oddziałów i szkół integracyjnych" oraz „kształcenia zindywidualizowanego" hamuje ich rozwój. 4. Kurczowe
trzymanie się systemu klasowo-lekcyjnego w szkolnictwie specjalnym przeczy podstawowej zasadzie zawartej w definicji
kształcenia specjalnego o „ułatwieniach edukacyjnych" i nie zachęca do stosowania programów autorskich oraz
nowoczesnych metod pracy. 5. Preferowanie zasadniczych szkół zawodowych specjalnych i słabe wykorzystywanie szkół
przysposabiających do pracy zawodowej rozmija się z racjami zarówno merytorycznymi, jak i ekonomicznymi
przygotowania do pracy osób niepełnosprawnych (przynajmniej lekko upośledzonych umysłowo). 6. Przepisy prawne o
organizacji kształcenia specjalnego sprzyjają stygmatyzacji osób niepełnosprawnych, zwłaszcza upośledzonych umysłowo.
5. Rodzina z dzieckiem z niepełnosprawnością (systemowy model funkcjonowania rodziny 18-20, zmiany w organizacji życia
rodziny 47-52, etapy godzenia się z niepełnosprawnością dziecka).