1.

Pedagogikę opiekuńczą można określić „(…) jako naukę o funkcjach, zadaniach,

zasadach, formach i metodach opieki (przede wszystkim nad dziećmi i młodzieżą), wychowaniu przez opiekę i wychowaniu
opiekuńczym”. Inaczej mówiąc „Pedagogika opiekuńcza – nauka o opiece międzyludzkiej (zwłaszcza nad dziećmi), jej
wielorakich aspektach wychowawczych (opiece wychowawczej) i opiekuńczej waloryzacji wychowania (wychowaniu
opiekuńczym)
Można przyjąć, że pedagogika opiekuńcza to dyscyplina naukowa posiadająca walory teoretyczne, ale i praktyczne. Można w niej
wyodrębnić takie elementy strukturalne, zakresy tematyczne, jak:
– metodologiczne podstawy pedagogiki opieki,
– dzieje opieki,
– formy opieki,
– kompetencje opiekuna-wychowawcy,
– opieka za granicą,
– metodyki szczegółowe.

2. Prekursorzy i reprezentanci pedagogiki opiekuńczej w Polsce:

1. Henryk Jordan (czym są ogrody jordanowskie)

Zasadą wychowawczą Jordana było wszechstronne kształcenie jednostki pod względem fizycznym, umysłowym,
moralnym i estetycznym oraz umiejętność życia w zespole. Założenie na krakowskich Błoniach (na wzór amerykański)
w 1889 pierwszego w Europie publicznego ogrodu zabaw i gier ruchowych dla dzieci do lat 15, który nazwano Parkiem
Miejskim im. dr Henryka Jordana. Powstał on na terenach po wystawie przemysłowej. Mieściły się w nim rozmaite
urządzenia sportowe: basen, 12 boisk – każde o innym przeznaczeniu, ścieżki zdrowia i wiele innych. W ogrodzie
Jordana można było ćwiczyć lekkoatletykę i gimnastykę.
2. Kazimierz Antoni Jeżewski (gniazda sieroce i wioski kościuszkowskie ich przeznaczenie)
Pod adresem Jeżewskiego utworzono Narodową Fundację Wiosek Kościuszkowskich, która stanowiła ekonomiczna bazę
dla rozwoju gniazd sierocych mających tworzyć wzorowe wioski kościuszkowskie (żywy wzór wsi dobrze założonej,
zagospodarowanej i z rachunkiem prowadzonej).
Uruchomił 12 gniazd, które w okresie przejściowym (tj. w latach 1945-1949) stanowiły domy dziecka. Do tych placówek
trafiły przeważnie dzieci bose, obdarte, bez bielizny i pościeli. Były to także dzieci w wieku przedszkolnym, które
kierowano do tego typu placówek.
3. Józef Czesław Babicki (na czym polegał „rodzinkowy” system opieki)
Rodzinkowy system opieki nad dziećmi - "rodzinka" składała się z 10–12 dzieci jednej płci. Na jej czele stało najstarsze
dziecko nazywane "mateczką" lub "ojczulkiem". Dzieci w rodzince były zróżnicowane wiekowo, tak jak w prawdziwej
rodzinie. Mieszkały razem w mieszkaniu i funkcjonowały samoistnie, zadaniem wychowawcy była ich kontrola. Służyło
to rozwijaniu empatii, bliskości, ufności, a także wykształceniu spontaniczności. Mieszkanie było w pełni wyposażone i
duże. Każde dziecko posiadało własne przybory szkolne i kasetkę, celem był uczenie dzieci prawa własności i
prywatności. Babicki troszczył się o ubiór dzieci (dziecko decydowało co chce nosić, ubrania szyte były na miarę) i
zróżnicowane posiłki.
4. Kazimierz Lisiecki „Dziadek”(czym są ogniska wychowawcze, kto był ich twórcą, inicjator powstania Towarzystwo
Przyjaciół Dzieci Ulicy)
W 1928 r. utworzone zostaje TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ DZIECI ULICY, gdzie - wspierany przez liczne grono
przyjaciół - wprowadza nowe formy w pracy wychowawczej - OGNISKA. Już od początku działalności Ognisk,
zaznaczył się wyraźnie ich oryginalny charakter, wynikający z przyjętej przez Kazimierza Lisieckiego koncepcji
stworzenia dla „dzieci ulicy” miejsca o wszelkich cechach domu rodzinnego. W życiu codziennym Ognisk nie istniało
słowo „wychowawca”. Do starszych wychowanków zwracano się „Kolego”, ci zaś, którzy pełnili funkcje
wychowawców, to byli Stryjkowie, Wujkowie, Ciocie i Wujenki.
5. Wiele reguł i zasad obowiązujących w Ogniskach odbiegało od standardów obowiązujących w państwowych zakładach
wychowawczych.
6. Janusz Korczak („Nasz dom” „Dom sierot” – jaką pełniły funkcję, miejsce pracy Janusza Korczaka, prawa dziecka).
Dom sierot przeznaczony był dla 106 dzieci, a Janusz Korczak był ich wszystkich ojcem.
7. Maria Grzegorzewska (metoda ośrodków pracy, rewalidacja)
Charakterystyczną cechą metody ośrodków pracy jest specjalna konstrukcja systemu lekcyjnego. Wszystkie zajęcia w
danym dniu tworzą spójną całość – jednostkę tematyczną. Prowadzi je ten sam nauczyciel. Nie ma sztywnego,
czterdziestopięciominutowego rytmu pracy sygnalizowanego dzwonkiem. Przerwy wyznacza pedagog, gdy uczniowie
zakończą dany typ czynności lub gdy wymagają tego ze względu na wysoki poziom zmęczenia.

3. Funkcje pedagogiki
– dostarczania niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu;
– dawania obiektywnej diagnozy rzeczywistych, zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy opiekuńczo-
wychowawcze oraz gromadzenia wiedzy o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki;
– wskazywania, jakie należy stosować zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg był prawidłowy;
– wypracowania wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki;
– ukazywania możliwości i powinności opiekuńczej waloryzacji każdego wychowania;
– opisywania i wyjaśniania istotnych relacji zachodzących między opieką a wychowaniem, a zwłaszcza rzeczywistych oraz
możliwych związków i zależności między tymi dziedzinami;
– rozwijania wiedzy o postulowanym, a jednocześnie realistycznym modelu naturalnego (nie formalnego) i profesjonalnego
(kwalifikowanego) opiekuna;
– dostarczania wiedzy o roli i miejscu pedagogiki opiekuńczej w systemie nauk społecznych oraz jej specyficznych treściach,
funkcjach i charakterze;
– gromadzenia i rozwijania wiedzy historycznej z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania
opiekuńczego, głównie w aspektach analizy krytyczno-porównawczej

13. Typologia opiekunów Wg Z. Dąbrowskiego „opiekun to osoba lub instytucja, która z tytułuprzyjętej odpowiedzialności za
podopiecznych, zaspokaja w sposób ciągły i bezinteresowny ich potrzeby ponadpodmiotowe w nawiązanym stosunku
opiekuńczym”.Ze względu na charakter sprawowanych funkcji opiekuńczych można wyodrębnić:
– Opiekunów pełnych (zaspokajają bezpośrednio lub pośrednio wszystkie potrzeby podopiecznych w nieograniczonym czasie i
ponoszą odpowiedzialność za spełnianie tych funkcji);
– Opiekunów niepełnych (spełniają tylko niektóre funkcje opiekuńcze w ograniczonym czasie i ponoszą ograniczoną zakresem
tych funkcji odpowiedzialność np. przedszkole);
- Opiekunów specjalistów, którzy zaspakajają tylko jakąś jedną funkcję lub potrzebę ponadpodmiotową i za to tylko ponoszą
odpowiedzialność (np. korepetytor)

14. Postawy opiekuńcze są specyficznym rodzajem postaw interpersonalnych, jakie mogą przejawiać ludzie wobec siebie,
przedmiotów i wartości. Postawa wg J. Reykowskiego, to stałe ustosunkowanie się do różnych zjawisk społecznych do pracy,
ludzi, do wartości. Natomiast stałe ustosunkowanie się do określonych osób – uczuciem.

15. Pozytywna postawa opiekuńcza to względnie stała tendencja wyrażająca optymalny stosunek podmiotu postawy
(wychowawcy) do jej przedmiotu (wychowanka) i zaspokojeniu jego potrzeb. Do pozytywnych postaw wychowawców zliczamy:
– akceptacja każdego podopiecznego takim jakim on jest,
– życzliwość wobec niego i jego spraw,

16. Dwie dyspozycje opiekuna wychowawcy, bez których opieka byłaby niemożliwa:
– dysponowanie przedmiotami potrzeb podopiecznego,
– ponoszenie za niego odpowiedzialności kompensacyjnej

17. Czynnikami kształtowania się postaw opiekuńczych są:

1. Proces przygotowania się do zawodu (również proces
podnoszenia kwalifikacji);
2. Stosunek do podejmowanego zawodu (zaangażowanie,
stosunek do czynności i zadań opiekuńczo-wychowawczych, pracy);
3. Rzeczywistość placówek opiekuńczo-wychowawczych,
do których zaliczają się:
– wychowankowie,
– wychowawcy,
– obowiązujący w placówce system wartości i wymagań,
– charakter pracy, jej warunki i efekty,
– stosunki między wychowawcą i wychowankiem,
– koncepcja kierowania i styl pracy placówki,
– warunki materialno-organizacyjne,
– atmosfera pracy i życia
– respektowanie osobowości i indywidualności podopiecznego,
– aktywne nastawienie do potrzeb podopiecznego,
– zachowanie pryncypialności i rozsądku w sprawowaniu opieki.

18. Wg. K. Obuchowskiego „potrzeba ludzka to właściwość osobnika X polegająca na tym, że osobnik X bez przedmiotu Y nie
może normalnie funkcjonować, tj. uzyskiwać optymalnej sprawności w zachowaniu siebie, gatunku oraz zapewnieniu własnego
rozwoju”. Można uznać, iż potrzeby ludzkie to obiektywne właściwości jednostki, zależne od czynników wewnętrznych i
zewnętrznych warunkujących jej jakość życia.

20. Pojęcie ponadpodmiotowej potrzeby: „są to te spośród całości potrzeb jednostek (grup) –
powszechnych i indywidualnych pozytywnych, których nie są one zdolne (przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie)
samodzielnie zaspokajać i regulować”. W obrębie potrzeb podmiotowych wyróżnia potrzeby normalne (właściwe) i
substandardowe (ujemne).
23. 24.