2.

Mapangalagaan ang bawat isa sa oras ng

Ang Pagharap sa Panganib at kagipitan;
Kadakilaan ni Dr. Rizal 3. Mapaunlad ang edukasyon at komersiyo; at
Si Dr. Rizal at ang La Liga Filipina 4. Maisulong ang marami pang mga pagbabago.
Membership Fee
Bawat isang indibidwal na nagnanais
maging kasapi ng samahan ay kinakailangang
magbayad ng membership fee na
nagkakahalagang diyes (10) sentimos lamang piso
na gagamitin sa mga gawaing ilulunsad ng
samahan.
Sa kabila ng maraming banta sa buhay ni Opisyales
Dr. Rizal, hindi niya inilintana ang mga ito para
lamang makabalik sa kaniyang Inang Bayan. Pangulo: Ambrosio Salvador

Makausap si Hen. Despujol upang ilatag Kalihim: Deodato Arellano

ang kanyang plano na pagtatayo ng kolonisasyon Ingat-Yaman: Bonifacio Arevalo
ng mga Pilipino sa Hilagang Borneo.
Piskal: Agustin Dela Rosa
Hulyo 26, 1982
Umuwi si Rizal sa Pilipinas kasama ang
kanyang kapatid na si Lucia at pansalamatalang
nanuluyan sa Hotel de Oriente.
Sa kaparehong araw din nagtungo si Rizal
sa Palacio de Malacañang upang makausap si
Hen. Despujil sa kabila ng babala sa kanyang
kaibigan na huwag basta magtiwala kay Hen.
Despujol.
Hunyo 27, 1892
Bumisita si Dr. Rizal sa kaniyang mga
kaibigan sa Malolos, Bulacan; San Fernando,
Pampanga; Tarlac; at sa Bacoor, Pampanga upang
hikayatin ang mga ito na maging kasabi ng isang Buhay sa Dapitan, Mindanao
samahang itatatag niya na ang layon ay ang
pagbabago. sa Loob ng Apat na Taon
Hulyo 03, 1892 Ang Dapitan
Nagsagawa si Dr. Rizal ng pagpupulong sa Ay isang liblib na bayan na matatagpuuan
tahanan ng kaniyang kaibigan na si Doroteo sa kamindanawan.
Ongjunco upang ipaliwanag ang layunin at mithiin
Bahagi ito ngayon ng lalawigan ng
ng isang samahang itatatag niya, ang La Liga
Zamboanga del Norter at mayaman sa kasaysayan.
Filipina.
Hulyo 17, 1892
Ayon kay Rizal, ang mga sumusunod ay ang
layunin ng La Liga FIlipina Nang gabi na ang oras ay dumating si Dr.
Rizal sa Dapitan lulan ng barong Cebu.
1. Mapag-isa ang buong kapulungan ng may
lakas;
 Siya ay nakatakdang manuluyan sa loob ng
kumbento kapalit ng ilang mga kondisyon na
inuutos na gawin sa kanya.
Sa halip, siya ay tumuloy sa tahanan ni
Cap. Ricardo Carcinero; pinuno ng pulitiko-
military ng Dapitan.
Kondisyong Ipinagagawa Kay Rizal
Ito ay nakasaad sa isang liham na ipinadla
ni Fray Pablo Pastells, Superior ng ordeng
Heswita noong panahon na iyon para kay Fray
Antonio Obach, ang misyonero sa Dapitan.
1. Pagsisisihan ni Dr. Rizal ang lahat ng
kanyang ginagawa at sinabi laban sa
relihiyong Katoliko at magpahayag
siya na maging tapat sa pangsunod sa
lahat ng kautusan ng pamahalaang
España;
2. Siya ay gagawa ng santo ejecricio at
confession general sa kaniyang
dinadaang buhay; at
3. Maging ulirang mamamayan sa
simabahang Katoliko at Espanya.
Buhay ni Rizal sa Dapitan
Mapayapa naman ang naging buhay ni Dr.
Rizal sa kaniyang pananatili sa Dapitan. Nagtayo
siya ng sariling bahay at tinawag itong Talisay.
Sa kabila ng kapayapaang buhay ay hindi
pa rin siya tinigilan ng mga kaaway sa
pamamagitan ng pagpapadala ng isang bayarang
mamamatay-tao at maniniktik na nagpanggap na
kaniyang pinsan upang bantayan ang bawat kilos
niya. Sa huli, hindi ito nagtagumpay dahil
natuklasan niyang isa palang impostor ang di
umanong nagpakilalang pinsan niya.
Sa Dapitan din niya naisulat ang tula na
Mi Retiro na patungkol sa kaniyang buhay bilang
bilanggo sa Dapitan na kaniyang iniaalay sa
kaniyang pinakamamahal na ina.
Nilikha niya rin ang isang awitin na may
pamagat na Himno Al Talisai, awiting alay niya sa
mga taumbayan ng Talisay, Zamboanga del Norte.
Dito niya naisakatuparan ang kaniyang
hiling na makapagtayo ng isang paaralan. Nagtayo
siya ng isang munting bahay na magsisilbing silid-
aralan. Ang pagpapatayo niya ng maliit na
eskwelahan sa Dapitan ay ayon sa kanilang napag-
usapan ni Blumentritt sa liham.
Natuklasan
kaniya: ang Draco Rizali (Butiking Lumilipad),
Apogonia Rizali (Maliit na Uwang), at ang
Rhacorphorus Rizali (Isang di pangkaraniwang
palaka).
Sa aspeto ng pag-ibig, sa Dapitan niya
nakilala ang isang babaeng dumating sa kaniyang
buhay na ang ngala’y Josephine Bracken. Sila ay
nagsama bilang mag-asawa at nabiyayaan ng
isang anak na lalaki na agad din namang punanaw
ilawng oras matapos itong ipinanganak. Naging
katulong niya si Josephine sa pagtuturo sa mga
bata sa paaralang kaniyang itinayo at maging sa
panggagamot. Pinunan ni Dr. Rizal ng
pagmamahal ang asawa niyang ito dahil alam
niyang ulilang lubos na si Josephine.
Sinamantala ni Dr. Rizal ang
pagkakataong makapagbukas na rin ng isang
klinika na tutulong para sa lahat ng mga taga-
Dapitan na nangangailangan ng atensyong
medikal. Dahil dito, dumating sa Dapitan ang
kaniyang kapatid na si Maria at ang kaniyang Ina
noong Agosto 1893. Isinagawa ni Dr. Rizal ang
pangatlong pagtitiis niya sa mata ng kaniyang ina
na naging matagumpay naman, ngunit nagkaroon
ng implikasyon nang alisin ang bendang nakatakip
sa mata nito, isang bagay na hindi nalalaman ni
Dr. Rizal.
Bukod dito sinumulan din ni Dr. Rizal ang
pagsasagawa ng maayos na sistema ng patubig sa
Dapitan. Nais niyang ang mga taga-Dapitan ay
makagamit ng malinis na tubig na magmumula sa
bundok, kaya sinimulan niya ang paggawa ng
patubig sa pamamagitan ng paggamit ng mga
kawayan. Hindi lamang pansariling kapakanan
ang iniisip ni Dr. Rizal sa kaniyang
pagkakabilanggo sa Dapitan , binigyang halaga
niya rin ang kapakanan ng mga mamamayan sa
nasabing lugar sa pamamagitan ng kaniyang mga
pinasimulang gawain sa bayan.
Ipinakita rin ni Dr. Rizal ang kaniyang
kaalaman pagdating sa negosyo. Maging sa
aspettong pinansiyal ay mayroon siyang kaalaman
kung paano gugugulin ang perang mayroon siya.
Ang kasanayan sa pag-imbento ng isang makinang
kahoy ang isang paraan upang siya ay magkapera,
ang makinang kahoy na ito ay kayang lumikha ng
6,000 piraso ng tisa sa isang araw. Si Ramon
Carreon na isang negosyateng taga-Dapitan ang
kaniyang naging kasosyo.
Si Dr. Rizal at ang
Pagkakasangkot niya sa
Kilusang Katipunan
Kataastaasang Kagalanggalang na Katipunan
ng mga Anak ng Bayan
Naitatag noong Hulyo 07, 1892.
Ang samahan ay naitatag sa tahanan ni
Deodato Arellano sa Calle Azcarraga, Tondo,
Maynila kung saan si Arellano ang nahalal na
lider ng samahan.
Kabilang din sa mga nagtatag ng samahan
sina Andres Bonifacio, Teodoro Plata, at Ladislao
Diwa, samantalang si Emilio Jacinto naman ang
utak ng Katipunan.
Apat na taon na pinaghandaan ng
Katipunan ang binabalak nilang panghihimagsik.
Sa loob ng apat na taong paghahanda,
pinagsumikapan ni Andres Bonifacio na lumawak
ang samahan at dumami ang maging kasapi ng
Katipunan mula sa iba’t ibang lalawigan ng
Pilipinas. Inatasan ni Andres Bonifacio si Pio
Valenzuela na magtungo sa Dapitan, Mindanao
upang kanyang maging emisaryo o kinatawan sa
layuning isangguni kay Dr. Rizal ang balaking
nilang paghihimagsik.
Si Dr. Valenzuela ay mula sa Polo,
Bulacan (Lungsod ng Valenzuela ngayon) na
isinugo ni Andres Bonifacio upang ibalita kay
Rizal ang mga plano. Sinabi ni Dr. Rizal kay
Valenzuela na tiyakin lamang ng Katipunan na
sila ay totoong handa at may sapat na armas upang
labanan ang mga Kastila nang sa gayo’y huwag
silang mabigo sa kanilang hangarin.
Ang Paglilitis kay Dr. Rizal
Katipunan
Maraming mga kasamahan si Dr. Rizal
ang nakaranas din ng panggigipit ng mga Kastila
upang paaminin na may kinalaman si Dr. Rizal sa
pagkakatatag ng Katipunan.
Isa na ang kaniyang kapatid na si Paciano
na nakaranas ng matinding kagipitan ngunit
nanatiling matatag siya sa pagtatanggol sa kapatid.
Nobyembre 29, 1896
Nang simulant ang paunang imbestigasyon
na tumagal ng limang araw sa pangunguna ni Col.
Fracisco Olive. Ang resulta ng nasabing
imbestigasyon ay nakarating kay Oidor Rafael
Dominguez, ang hues-panghukom sa Fuerza
Santiago.
Paglilitis
Ang mga ebidensyang lumitaw na ginamit
laban kay Dr. Rizal ay mga dokumentong tulad ng
tula, talumpati, nota, at mga liham. Kaagad na
gumawa si Dominguez ng buod ng kaso na syang
isusumite kay Hen. Blanco at Huwes Nicolas dela
Peña. Napagdesisyunan ng korte na isailalim si
Dr. Rizal sa court marshall, ito ang sistemang
isinasailalim sa mga kasapi ng sandatahang lakas
o mga taksil sa Espanya. Nangyari ito kahit hindi
naman nararapat sapagka’t si Dr. Rizal ay isa
lamang ordinaryong mamamayan.
Resulta
Ang resulta ng imbestigasyon ay
ipinarating agad kay Dr. Rizal at siya ay pinapili
ng isang abogado na magtatanggol sa kaniya.
Napili niya si Teniente Luis Taviel de Andrade.
Sa loob ng kanyang selda ay binasa ni Andrade na
kanyang abogado ang kasong kinakaharap ni Dr.
Rizal. Mga kaso tulad ng sedisyon, at ilegal na
pagtatatag ng isang samahan na di umano’y may
balak pabagsakin ang pamahalaang Kastila at
Simbahang Katoliko.
Disyembre 26, 1896
Ang susunod na paglilitis ay nakaiskedyul
sa Disyembre 26, alinsunod kay Hen. Camilo
Polavieja, ang pumalit kay Hen. Blanco. Si Sr.
Enrique de Alcocer y de vaamonde ang itinakdang
maguusig at maghaharap kay Rizal sa lupon at
siyang babasa ng buod ng kaso at magiging
sentensiya nito.
Ten. De Andrade
Maayos na ipinahayag ni Ten. De Andrade
ang kaniyang talumpati upang ipagtanggol ang
kaniyang kliyente na si Dr. Rizal. Sa abot ng
kaniyang makakaya ay pinagsikapan niyang
mapatunayan na walang kasalanan si Dr. Rizal. Sa
kasamaang palad, hindi nabigyan ng matuwid na
paghatol si Dr. Rizal, may sentensya na para sa
kaniya bago pa maganap ang paglilitis. Sa
madaling salita, isang huwad na paghatol ang
naganap, isang palabas lang ang paglilitis na
nangyari. Hindi man lang siya nabigyan ng
pagkakataong maiharap ang testigo laban sa mga
paratang sa kanya. Binigyan siya ng pagkakataong
mailahad ang kaniyang katuwiran ngunit
nagbingi-bingihan lamang ang mga hukom.
Ang Hatol ng Kamatayan
Lumabas din agad ang hatol sa kaniya.
Pinagtibay ni Gob. Hen. Polavieja ang hatol na
parusang kamatayan. Nakatakda ang pagbibitay sa
Disyembre 30 na gaganapin sa Bagumbayan,
Maynila kung saan maraming tao ang
makakasaksi sa pagtibay sapagkat maraming
namamasyal sa pook na iyon.
Mga Huling Sandali ni Dr.
Rizal
Sa nalalabing sandali ni Dr. Rizal ay
marami pa siyang tinapos na gawain. Mababanaag
ang kahunahunan sa mukha ni Dr. Rizal, tila di
siya nakakaramdam ng kaba at takot.
Sunud-sunod ang mga dumalaw kay Dr.
Rizal sa bilangguan, mga kamag-anak at mga
naging guro. Inalayan siya ng panalangin ng mga
naging guro niya sa Ateneo at hinikayat na
magbalik-loob na Simbahan (ipinakalat ng mga
fraile ang balitang siya’y isang erehe at
pilibustero). Dinalaw din siya ng ilang mga
mamamahayag upang kapanayamin. Hindi pa din
nawawaglit sa mukha ni Dr. Rizal ang
kahinahunan.
Kaunting oras na lamang ang nalalabi sa
buhay ni Dr. Rizal nguni’t nagawa pa niyang
sumulat ng mga liham para sa kanyang pamilya at
mga kaibigan. Sinulat niya ang kaniyang huling
tula na inumpisahan niya noong Disyembre 12,
1896 at tinapos na lamang nitong Disyembre 29,
1896.
Disyembre 29, 1896 nang dalawin si Dr.
Rizal ng kanyang ina at mga kapatid.
Humingi ng tawad si Dr. Rizal sa ina dahil
sa lahat ng pasakit, pag-aalala, at pagsuway sa
utos at bilin ng ina.
Sa kanilang pagyayakapan ay agad silang
pinaghiwalay ng isang guardia civil.
Isa-isa namang pinapasok sa loob ng
kanyang selda ang mga kapatid niyang babae at
ibinilin sa mga ito ang kaniyan mga gamit.
Ang kanyang silyang yantok ay kaniyang
ibinilin kay Narcisa.
Ang kaniyang panyolito naman ay para sa
kaniyang pamagngkin na si Angelika.
Kay Josefa naman ang sapatos na may
nakasilid sa loob nito.
At ang huli, kay Trinidad niya iniabot ang
lutuang alcohol kung saan nakalagay sa loob nito
ang isang tulang walang pamagat at tungkol sa
pamamaalam ang nilalaman. Kalaunan, ang
walang pamagat na tula na ito ay nakilala bilang
Mi Ultimo Adios.
Ika-30 ng Disyembre, 1896
Alas 3:00 ng umaga – si Dr. Rizal ay
nakinig ng misa, nangumunyon, at nangumpisal.
Pagkatapos nito’y sumulat siya ng liham para sa
pamilya at kapatid na si Paciano pagkatapos
niyang mag-agahan.
Bandang 5:00 ng umaga – dumating si
Josephine Bracken kasama si Josefa. Ikinasal ni
Fray Balaguer si Dr. Rizal kay Josephine sa mga
nalalabing oras ni Dr. Rizal at pinagkalooban ng Pilipinong sundalo na ito ay may walo namang
regalo ang asawa ng isang aklat. sundalong Kastila na may dala ring baril kung
sakaling di magwang barilin ng mga sundalong
Mag-iika 6:30 ng umaga – kailangan nang
Pilipino si Dr. Rizal
magtungo ni Dr. Rizal sa Bagumbayan kasama
ang iba pa. Apat na sundalo ang nasa harapan
niya, napapagitnaan siya ng kanyang abogado na
si Ten. Andrade at nina Fray March at Fray
Villaclara. Nakadamit siya ng itim mula ulo
hanggang paa at may hawak na rosaryo.
Sa kabila ng kanyang nalalapit na
kamatayan, mababanaag pa din ang kahinahunan
sa mukha ni Dr. Rizal. Sinuri ni Dr. Felipe Ruiz
Castillo ang kaniyang pulso at namangha na
kalmado si Dr. Rizal sapagkat normal ang pintig
nito. Patunay lamang na hindi kinakabahan at
hindi natatakot si Dr. Rizal.

Mga Kahiligan ni Dr. Rizal sa

kanyang Pagbitay Ang Labi ni Dr. Rizal
1. Huwag siyang patatamaan sa mukha.
Makaraan ang Pagbitay at ang
2. Huwag siyang lalagyan ng piring sa mata. Kanyang Bantayog
3. Huwag siyang babarilin ng nakatalikod.
4. Hangga’t maari ay huwag mga Pilipino
voluntaries ang babaril sa kanya.
5. Kalagin ang pagkakatali sa kanyang mga braso.
6. Patatamaan siya sa puso at dibdib.
7. Ibigay ang kanyang bangkay sa mga mahal niya
sa buhay.

Ika-30 ng Disyembre, 1896

Ipinuwesto si Dr. Rizal sa isang malawak
na parisukat na naliligiran ng mga sundalo. Siya
ay binasbasan ng isang prayle na kung saan ay
ipinahalik sa kanya ang isang krus. Tinutulan ng
isang prayle na huwag syang barilin ng
nakatalikod, sapagkat traydor o taksil lamang ang
binabaril ng nakatalikod.
Handa na ang walong sundalong Pilipino
na kikitil sa buhay ni Dr. Rizal, sa likod ng mga
Inilibing nila sa isang sementeryo sa Paco,
Maynila ang kanyang bangkay.
Itinago nila ang bangkay baka sakaling
nakawin ito ng mga Katipunero at gamiting
propaganda sa paghihimagsik.
Nang nabubuhay pa ang bayani ay hiniling
niya sa kanyang ina na hingin agad mula sa
awtoridad ang kaniyang bangkay, ngunit bigo ang
kanyang ina. Ang kanyang kapatid na si Narcisa
naman ang gumawa ng paraan sa pamamagitan ng
pagkasabwat sa isang guardia civil upang
malaman ang lugar na kinahihimlayan ng labi ni
Dr. Rizal. Nalaman na lang nila ang bangkay ay
nakalibing sa isag sementeryo sa Paco, Maynila at
may tanda na nakalagay na R. P. J. na baliktad na
inisyal nga pangalan ni Dr. Rizal.
Agosto 17, 1898 – naipalibing ng pamilya
Rizal ang bangkay ni Dr. Rizal sa disenteng
pamamaraan. Nang kukunin ang bangkay niya sa
sementeryo sa Paco, napag-alamang inilibing si
Dr. Rizal ng walang kabaong at tila hinagis ang
kanyang bangkay na pabaliktad. Natagpuan nila
itong buto na agad at inilagak sa tahanan ng
kanyang ina.
Disyembre 30, 1912 – ang bangkay ni Dr.
Rizal ay inilipat sa Bagumbayan kung saan sya
binaril. Dito siya pormal na inalayan ng bantayog
dahil sa kaniyang kabayanihan. Ang kaniyang
buto ay nasa loob ng monumento na idinisenyo ni
Richard Kissling. Ang disenyo ng monument ni
Kissling ang siyang nagwagi sa patimpalak ng
mga arkitekto na gagawa ng monumento ni Dr.
Rizal, ito rin ang naging opisyal na

Ang Iniwang Bakas ni Dr.

Rizal
Mula sa pagkamulat ni Dr. Rizal hanggang
sa kaniyang kamatayan ay natikman niya ang
bagsik ng hustisya sa kaniyang bayan mula sa
kamay ng mga mananakop.
Hindi batid ng mga Kastila na may kapalit
ang kanilang ginawa. Sunod-sunod na mga pag-
aalsa ang naganap sa Pilipinas ilang taon matapos
mamatay si Dr. Rizal. Dumagdag pa sa kaba ng
mga Kastila ang pag-aalsang nagaganap noong
panahon na iyon sa Cuba at ang unti-unting
paghina ng kanilang pwersa laban sa mga
Amerikano.
Si Dr. Rizal ay tunay na kamangha-
mangha. Ang kaniyang iniwang bakas sa atin ay
hanggang ngayo’y nananalaytay sa ating diwa.
Kilala siya hindi lamang sa Pilipinas kundi sa
maraming parte pa ng daigdig. Dalubhasa rin na
maituturing dahil sa mataas na antas ng kaalaman
na taglay niya sa iba’t ibang larangan. Higit sa
lahat, naging tanglaw siya sa panahong ang
Pilipinas ay nilulugmok ng kadiliman.