Professional Documents
Culture Documents
ხეების მეთოდი წინადადებათა ლოგიკაში
ხეების მეთოდი წინადადებათა ლოგიკაში
p q r s p ⊃ (q ∨ r) s ⊃ ¬r (p ∧ s) ⊃ q
ჭ ჭ მ
მ ჭ მ რადგან (p ∧ s) ⊃ q მცდარია, (p ∧ s)
ჭეშმარიტი უნდა იყოს, ხოლო q -
მცდარი
ჭ ჭ ჭ რადგან s ⊃ ¬r ჭეშმარიტია და s
ჭეშმარიტია, ჭეშმარიტია ¬r
2
ანუ, დავრწმუნდით, რომ ჭეშმარიტების ცხრილში არ იარსებებს სტრიქონი,
რომელშიც წანამძღვრები ჭეშმარიტი იქნება, ხოლო დანასკვი - მცდარი.
ეს არის ჭეშმარიტების ხეების საფუძვლადმდებარე იდეა, მაგრამ ასე
წარმოდგენილი, ის ნაკლებად ჰგავს დასაბუთებას - ცხრილში, რომელიც მივიღეთ, არ
ჩანს, რომელი ნაბიჯი რის საფუძველზე და რა თანმიმდევრობით გავაკეთეთ.
ჭეშმარიტების ხეებში ეს ინფორმაცია უფრო აშკარადაა წარმოდგენილი.
p ⊃ (q ∨ r)
s ⊃ ¬r
-------------
(p ∧ s) ⊃ q
1. p ⊃ (q ∨ r) წანამძღვარი
2. s ⊃ ¬r წანამძღვარი
3. ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დანასკვის უარყოფა
3
4. p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
1. p ⊃ (q ∨ r) წ.
2. s ⊃ ¬r წ.
3. √ ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დ.უ.
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
7. s 4, კ.
ამ ეტაპზე ჯერ კიდევ გაუანალიზებელია ფორმულები: p ⊃ (q ∨ r), s ⊃ ¬r. ბოლო სამი
- ¬q, p და s - ინერტულია - მათგან მეტ ინფორმაციას ვერ ამოვიღებთ; უბრალოდ ვიცით,
რომ ჩვენი დაშვებით p და s ჭეშმარიტია, ხოლო q - მცდარი. ზოგადად, ხეებში ატომური
ფორმულები და მათი უარყოფები აღარ ექვემდებარება გაანალიზებას; ხოლო ყველა
სხვა ფორმულა შეიძლება გავაანალიზოთ.
ვნახოთ s ⊃ ¬r - ის გვეუბნება, რომ მცდარია s (ანუ ჭეშმარიტია მისი უარყოფა), ან
ჭეშმარიტია ¬r. რადგან გვაქვს ერთზე მეტი შესაძლებლობა, კომპონენტები ხის
სხვადასხვა ტოტებში უნდა დავწეროთ, ანუ ჩვენი ხე გაიტოტება:
1. p ⊃ (q ∨ r) წ.
2. √ s ⊃ ¬r წ.
3. √ ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დ.უ.
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
4
7. s 4, კ.
8. და 9. 8. ¬s 9.¬r 2, ი.
ახლა ჩვენს ხეს ორი ტოტი აქვს - თითოეული, აღებული ხის დასაწყისიდან ტოტის
ბოლომდე, წარმოადგენს ერთ შესაძლებლობას (იგულისხმება, რომ ხის ტანი - ანუ ის,
რაც განტოტვამდე გვიწერია - ორივე ტოტს მიეკუთვნება). მაგრამ მარცხენა ტოტი
რეალურად არ არის შესაძლებელი, რადგან მასში წერია s-იც და მისი უარყოფაც, ანუ მის
მიხედვით ორივე ჭეშმარიტია, რაც შეუძლებელია. მაშასადამე, ეს ტოტი ჩაიკეტა. მას
მოვნიშავთ X-ით იმის აღსანიშნავად, რომ ის ჩიხია.
1. p ⊃ (q ∨ r) წ.
2. √ s ⊃ ¬r წ.
3. √ ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დ.უ.
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
7. s 4, კ.
8. და 9. 8. ¬s 9. ¬r 2, ი.
X
დაგვრჩა ერთი ტოტი და ერთი გაუანალიზებელი ფორმულა - პირველი
წანამძღვარი: p ⊃ (q ∨ r). ეს პირობითი წინადადებაა და გვეუბნება, რომ მცდარია p ან
ჭეშმარიტია q ∨ r. ამრიგად, ხე ისევ განიტოტება - ერთ ტოტში ჩავწეროთ ¬p, მეორე
ტოტში - q ∨ r. ხოლო წანამძღვარი მოვნიშნოთ, როგორც გაანალიზებული:
1. √ p ⊃ (q ∨ r) წ.
2. √ s ⊃ ¬r წ.
3. √ ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დ.უ.
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
7. s 4, კ.
5
8., 9 8. ¬s 9. ¬r 2, ი.
X
10. და 11 10. ¬p 11. q ∨ r 1, ი.
მარცხენა ტოტში წერია p და ¬p, რაც წინააღმდეგობას გვაძლევს. ამრიგად, ეს ტოტი
ჩაიკეტა. მარჯვენა ტოტში გასაანალიზებელია q ∨ r, რომელიც ისევ განტოტვას იწვევს:
1. √ p ⊃ (q ∨ r) წ.
2. √ s ⊃ ¬r წ.
3. √ ¬ ((p ∧ s) ⊃ q) დ.უ.
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
7. s 4, კ.
8. ¬s 9. ¬r 2, ი.
X
10., 11. √ 10. ¬p 11. q ∨ r 1, ი.
X
12., 13. 12. q 13. r 11. დ
4. √ p∧s 3, ი.უ.
5. ¬q 3, ი.უ.
6. p 4, კ.
6
7. s 4, კ.
8. 9. 8. ¬s 9. ¬r 2, ი.
X
10., 11. √ 10. ¬p 11. q ∨ r 1, ი.
X
12. 13. q r 9. დ
X X
ამრიგად, დასკვნის მართებულობის შესამოწმებლად ჩვენ ვცადეთ, მოგვეძებნა
შემთხვევა, რომელშიც წანამძღვრები იქნებოდა ჭეშმარიტი და დანასკვი - მცდარი, მაგრამ
ყველა ასეთმა ცდამ წინააღმდეგობამდე მიგვიყვანა. ეს აჩვენებს, რომ არ არსებობს
კონტრმაგალითი, ანუ დასკვნა მართებულია.
ეს არის ჭეშმარიტების ხის მაგალითი, რომლითაც ვადგენთ, არის თუ არა დასკვნის
ფორმა მართებული ან ფორმულა - ტავტოლოგიური. ჭეშმარიტების ხის სახით
მკაფიოდაა წარმოდგენილი ბჭობის მსვლელობა, რომელშიც თითოეული ფორმულა
დავშალეთ შემადგენელ ნაწილებად, სისტემურად ვაკონტროლებდით თითოეულ
შესაძლებლობას და ზოგიერთი მათგანი ჩავკეტეთ, როცა წინააღმდეგობა წარმოიშვა.
7
3. ჭეშმარიტების ხეების წესები წინადადებათა ლოგიკაში
გაანალიზების წესები:
კონიუნქცია დისიუნქცია იმპლიკაცია ეკვივალენცია
p ∧ q p ∨ q p ⊃ q p ≡ q
p p q ¬p q p ¬p
q q ¬q
კონიუნქციის დისიუნქციის იმპლიკაციის ეკვივალენციის
უარყოფა უარყოფა უარყოფა უარყოფა
¬ (p ∧ q) ¬ (p ∨ q) ¬ (p ⊃ q) ¬ (p ≡ q)
¬p p p ¬p
¬p ¬q ¬q ¬q ¬q q
ორმაგი ჩაკეტვა გამომრიცხავი
უარყოფა p დისიუნქცია
¬¬p ¬p p + q
X
p p q
¬q ¬p
8
ავაგოთ ჭეშმარიტების ხე შემდეგი ფორმულისათვის: ((p ∧ q) ⊃ r) ≡ (p ⊃ (q ⊃ r)).
1. ((p ∧ q) ⊃ r) ≡ (p ⊃ (q ⊃ r)) √
6. p ∧ q√ 4, იმპ.უ.
7. ¬r 4, იმპ.უ.
8. p 5, იმპ.უ.
9. ¬(q ⊃ r) √ 5, იმპ.უ.
10. q 9, იმპ.უ.
11. ¬r 9, იმპ.უ.
12. p 6, კონ.
13. q 6, კონ.
p q r ((p ∧ q) ⊃ r) ≡ (p ⊃ (q ⊃ r))
ჭ ჭ მ ჭ ჭ ჭ მ მ ჭ ჭ მ ჭ მ მ
9
ახლა ვნახოთ, ხომ არ არის ეს ფორმულა ტავტოლოგია. ამისათვის უნდა ავაგოთ
მისი უარყოფის ხე:
1. ¬(((p ∧ q) ⊃ r) ≡ (p ⊃ (q ⊃ r))) √
2. ((p ∧ q) ⊃ r) 4. ¬ ((p ∧ q) ⊃ r)
3. ¬(p ⊃ (q ⊃ r)) 5. (p ⊃ (q ⊃ r))
6. p 14. (p ∧ q)
7. ¬(q ⊃ r) 15. ¬r
8. q 16. p
9. ¬r 17. q
10