See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/331024845

MODELOWANIE PROCESÓW LOGISTYCZNYCH-WPROWADZENIE DO

PROBLEMATYKI PODOBIEŃSTWA PROCESÓW MODELLING OF LOGISTIC
PROCESSES-INTRODUCTION TO THE ISSUES OF SIMILARITY OF PROCESSES

Article · May 2016

CITATION READS

1 2,662

4 authors:

Jarosław Zelkowski Magdalena Rykała

Military University of Technology Military University of Technology
28 PUBLICATIONS 49 CITATIONS 21 PUBLICATIONS 65 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Mariusz Gontarczyk Arkadiusz Jóźwiak

Military University of Technology Military University of Technology
16 PUBLICATIONS 25 CITATIONS 36 PUBLICATIONS 109 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Arkadiusz Jóźwiak on 11 February 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

MODELOWANIE PROCESÓW LOGISTYCZNYCH – WPROWADZENIE DO

PROBLEMATYKI PODOBIEŃSTWA PROCESÓW
MODELLING OF LOGISTIC PROCESSES - INTRODUCTION TO THE ISSUES
OF SIMILARITY OF PROCESSES

Jarosław ZELKOWSKI
jaroslaw.zelkowski@wat.edu.pl

Mariusz GONTARCZYK
mariusz.gontarczyki@wat.edu.pl

Magdalena KIJEK
magdalena.kijek@wat.edu.pl

Arkadiusz JÓŹWIAK
arkadiusz.jozwiak@wat.edu.pl

Wojskowa Akademia Techniczna

Wydział Logistyki
Instytut Logistyki

Streszczenie: W artykule przedstawiono problematykę modelowania, która może być zastosowana do

porównywania procesów logistycznych. Ponadto wskazano, że opracowana procedura porównywania procesów
powinna bazować na teorii podobieństwa. Szczególnie przydatna do tego celu może być analiza wymiarowa,
która pozwala w sposób prawidłowy wyznaczyć kryteria podobieństwa procesów.
Abstract: Abstract: In article there were presented modelling issues, which could be used to comparison of
logistic processes. It was pointed out that proposed procedure of processes’ comparison should base on
similarity theory. For accomplishing the aim particularly useful could be dimensional analysis, which allows
explicitly determine criteria of similarity of processes.
Słowa kluczowe: modelowanie, proces logistyczny, teoria podobieństwa, analiza wymiarowa.
Key words: modeling, logistics process, similarity theory, dimensional analysis

WPROWADZENIE
Logistyka musi być rozpatrywana w ścisłym związku z prowadzoną działalnością, gdyż
spełnia określone cele, pomaga w osiągnięciu pewnych standardów, doprowadza do
tworzenia nowych stanów i rozwiązań, zapewnia rozwój i postęp w kolejnych etapach
działalności ludzkiej. Należy zaznaczyć, iż logistyka, wszelkie jej zjawiska i procesy –
stanowiące układ złożony, mają istotny wpływ na całokształt danej organizacji, jaką jest
przedsiębiorstwo. Spowodowane jest to tym, iż wnika ona w istniejącą strukturę
organizacyjną, zaś wzrost jej znaczenia jest ściśle uzależniony od przypisanych jej zadań
i kompetencji. Obecnie obserwuje się stale poszerzający się obszar oddziaływania logistyki,
który powiększa strefę jej odpowiedzialności za właściwe funkcjonowanie firm. Zjawisko to

858 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

można zaobserwować w różnych rodzajach przedsiębiorstw, zaś tempo związanych z tym

przemian jest w nich odmienne. Z przedstawionych rozważań wynika, że z całokształtem
działalności przedsiębiorstwa ściśle związane są procesy czasowo-przestrzennej transformacji
dóbr rzeczowych (czyli procesy logistyczne) wraz z towarzyszącymi im informacjami.
Niezależnie od przyjętego modelu struktury organizacyjnej logistyki, jej wielkość jest
zdeterminowana liczbą procesów logistycznych realizowanych w przedsiębiorstwie, których
treść jest wyznaczona przede wszystkim przez przedmiot działalności i stopień złożoności
realizowanych procesów gospodarczych. Im bardziej są skomplikowane procesy gospodarcze
w przedsiębiorstwie, tym złożoność i zakres procesów logistycznych jest większa.
Najbardziej skomplikowane procesy występują w przedsiębiorstwie produkcyjnym,
w których zmienia się charakter procesów, gdyż ulegają one dekompozycji na wiele faz
i procesów cząstkowych (Gontarczyk & Zelkowski, 2006).
Znaczenie procesów logistycznych w gospodarce rynkowej wynika z gwałtownie
zwiększającego się przepływu strumieni materiałów i informacji. Ciągle rozszerza się zakres
więzi korporacyjnych między ogniwami łańcucha dostaw, co bezpośrednio oddziałuje na
procesy logistyczne. Efektem tego jest tworzenie się nowych relacji wewnątrz procesów
logistycznych, zmienia się ich charakter, oraz powstają nowe generacje rozwiązań
procesowych. Fakty te powodują, że niezbędna jest wnikliwa znajomość prawidłowego
funkcjonowania i rozwoju procesów logistycznych.
W niniejszym artykule autorzy podjęli się rozwiązania problemu badawczego,
sformułowanego w postaci pytania, który brzmi następująco: jak określić kryteria
podobieństwa procesów logistycznych? Tak sformułowany problem spowodował, iż do jego
rozwiązania wykorzystano analizę literatury z obszaru modelowania i teorii podobieństwa
oraz metodę analizy wymiarowej.

1. MODELOWANIE PROCESÓW LOGISTYCZNYCH

Różnorodne procesy występujące w organizacji bądź przedsiębiorstwie charakteryzują
się różnym stopniem złożoności. Im są one bardziej złożone, tym trudniej zidentyfikować ich
elementy i relacje między nimi występujące oraz przewidzieć ich oddziaływanie na otoczenie.
W celu ułatwienia rozpoznania i zasad funkcjonowania procesów, w praktyce inżynierskiej
i nie tylko, z powodzeniem stosuje się modelowanie. Polega ono na zbudowaniu lub
opracowaniu modelu materialnego lub abstrakcyjnego z zachowaniem jego najważniejszych
właściwości i podobieństwa do obiektu rzeczywistego (Brzeziński, 2012).

859 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

Podczas analizy, syntezy czy projektowania procesów wygodnie jest posługiwać się ich
modelami, co znacznie obniża koszty uzyskania pożądanych efektów. Modele procesów
logistycznych mogą mieć różny charakter. W zależności od języka użytego do modelowania
wyróżnia się (Korczak, 2010):
• modele matematyczne – macierze, równania cząstkowe, elementy statystyki;
• modele opisowe – językowe (słowne);
• modele logiczne – wg ustalonych kanonów;
• modele fizyczne.
Procesy logistyczne ze względu na duży stopień złożoności w różnym stopniu poddają
się procesom modelowania. Część z nich (np. proces transportowy, planowanie potrzeb
materiałowych) poddaje się temu procesowi doskonale posiadając wysoki stopień
formalizacji, pozostałe natomiast (np. proces organizacji dostaw) wymagają dodatkowych
uproszczeń ze względu na duży stopień zróżnicowania. Konstrukcja modelu wymaga
przeprowadzenia kilku operacji, w tym wyznaczenia pewnych, teoretycznych uogólnień,
wyboru metodyki modelowania, badań modelowych w celu określenia prawidłowości
zachodzących w modelu czy też weryfikowania danych empirycznych.
Różnorodność modeli w zakresie stanów procesu sprawia, że informacje z nich płynące
mają charakter zarówno ilościowy i jakościowy. Wyodrębnienie procesu z całego systemu
logistycznego musi uwzględniać relacje z pozostałymi elementami systemu oraz otoczeniem.
Kwantyfikacja relacji oraz zastosowanie uproszczeń umożliwia budowę odpowiedniego
modelu i wnioskowanie na podstawie porównań (Korczak, 2010).
W wyniku modelowania procesów logistycznych, czyli opisania ich z wykorzystaniem
języka sformalizowanego, uzyskuje się model, który nałożony na proces rzeczywisty
informuje o zmianach stanu w postaci odpowiednich symptomów (sygnałów).
Aby otrzymane w toku analizy procesów logistycznych wyniki były poprawne,
opracowane modele muszą gwarantować pełne podobieństwo. Niezbędny jest wówczas dobór
poszczególnych wielkości fizycznych zgodnie z zasadami teorii podobieństwa. Aby procesy
(systemy) uznać za podobne nie wystarczy zachowanie podobieństwa geometrycznego
elementów i obiektów. Konieczne jest dobranie innych wielkości fizycznych, aby stosunki
jednoimiennych wielkości fizycznych (skal) w odpowiadających sobie geometrycznie
punktach, były stałe dla całego obiektu, niezależnie od miejsca i czasu (Łunarski, 2010).

860 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

2. ISTOTA TEORII PODOBIEŃSTWA

Badania procesów występujących zarówno w otaczającej nas rzeczywistości,
urządzeniach technicznych, jak również w przedsiębiorstwie są w znacznej części możliwe
tylko w ograniczonym zakresie. Wynika to bowiem z faktu, iż badanie rzeczywistych
zjawisk, procesów czy też obiektów jest często niemożliwe do realizacji ze względu na ich
złożoność i kosztowność. Wówczas zaleca się przeprowadzać próby na obiektach mniejszych
(lub większych), czyli odpowiednio dobranych modelach, w taki sposób, aby możliwe było
przeprowadzenie pomiarów w odpowiednio przygotowanym to tego celu środowisku, np.
laboratoryjnym. Badania modelowe mogą być zatem prowadzone na modelach materialnych
lub abstrakcyjnych.
W pierwszym przypadku wykorzystuje się modele fizyczne, w których występują
zjawiska fizyczne tego samego rodzaju oraz obiekty naturalne i wówczas obserwuje się
zjawiska podobne, lecz realizowane jednak w innej skali przy zachowaniu „odpowiedniego”
podobieństwa (np. geometrycznego, fizycznego).
Drugi rodzaj badań modelowych zjawisk fizycznych (procesów) to modelowanie
matematyczne polegające na opisie matematycznym rozpatrywanych zjawisk fizycznych
i rozwiązywaniu zdefiniowanego układu równań algebraicznych lub różniczkowych za
pomocą odpowiednich metod.
Uzyskane w powyższy sposób wyniki powinny być wiarygodne, tzn. powinna istnieć
możliwość ich bezpośredniego lub pośredniego przeniesienia do obiektu rzeczywistego.
Wówczas wyniki badań opracowuje się w oparciu o teorię podobieństwa, która dodatkowo
umożliwia udzielenie odpowiedzi na pytanie: w jakim zakresie i przy jakich warunkach układ
modelowy reprezentuje obiekt rzeczywisty? (Awrejcewicz, 2007).
Teoria podobieństwa opiera się na następujących prawach (Łunarski, 2010,
Awrejcewicz, 2007):
1) Zbiór zjawisk określonych układem równań stanowi grupę zjawisk podobnych, gdy
wielkości występujące w tym układzie tworzą bezwymiarowe kombinacje zwane
kryteriami podobieństwa, a ich wartości liczbowe dla zjawisk podobnych są takie
same.
2) Całkę ogólną równania różniczkowego da się przedstawić jako funkcję
bezwymiarowych kryteriów podobieństwa, określanych na podstawie tego równania.
3) Zbiory zjawisk określane układem równań są podobne, gdy kryteria podobieństwa
mają te same wartości liczbowe.

861 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

Można stwierdzić, iż od wielu lat w różnych dziedzinach nauki i techniki stosuje się
świadomie lub nieświadomie teorię podobieństwa. Generalnie teoria ta polega na określeniu
zależności pomiędzy parametrami fizycznymi wpływającymi na badane zjawisko. W wyniku
zastosowania teorii podobieństwa uzyskane wyniki mogą być przeniesione z badań
modelowych do praktyki, a ponadto pozwalają na minimalizację liczby pomiarów oraz
kosztów.
W praktyce konieczne jest ograniczenie zakresu podobieństwa do istotnych w danym
przypadku granic. Często zatem mówi się o podobieństwie mechanicznym, dynamicznym,
kinematycznym. Ponieważ w niektórych przypadkach trudno jest spełnić wszystkie wymogi
teorii podobieństwa, korzystniej jest operować pojęciem podobieństwa określonych wielkości
fizycznych (Müller,1983).

3. CHARAKTERYSTYKA METODY ANALIZY WYMIAROWEJ

W literaturze przedmiotu spotyka się różne metody określania warunków podobieństwa,
które w ogólnym znaczeniu dotyczą określania związków pomiędzy skalami wielkości
fizycznych opisujących badane zjawisko. Można stwierdzić, iż w zasadzie wszystkie one
oparte są na analizie wymiarowej, natomiast różnice w postepowaniu zależą głównie od
danych wyjściowych. Najogólniejszy sposób postępowania stosuje się w przypadku, gdy nie
znany jest model matematyczny zjawiska, nie są też znane nawet kierunki działania zmian
poszczególnych wielkości fizycznych, ale istnieje tylko hipoteza, że badane zjawisko jest
funkcją określonych wielkości fizycznych. Ten sposób postępowania jest określany jako
metoda analizy wymiarowej (Müller,1983).
W przypadku gdy znany jest model matematyczny zjawiska (np. znane są równania
różniczkowe lub algebraiczne opisujące badany proces) to wiadomo, które wielkości fizyczne
uznano za istotne w analizowanym zagadnieniu. Wówczas związki pomiędzy skalami
poszczególnych wielkości fizycznych opisujących badane zjawisko można wyznaczyć
bezpośrednio z tych równań. Teoria podobieństwa oparta jest w tym przypadku na analizie
równań opisujących badane zjawisko. Bez rozwiązywania tych równań pozwala ona na
określenie warunków podobieństwa rozpatrywanych zjawisk, tak aby na podstawie badań
zjawiska podobnego w modelu można było wysnuć wnioski o przebiegu zjawiska
w rozpatrywanym obiekcie rzeczywistym. W tym przypadku najczęściej uzyskuje się takie
same postacie kryteriów, jak w przypadku analizy wymiarowej. W nielicznych przypadkach
znajomość równań pozwala na uzyskanie dodatkowych informacji o postaci kryteriów

862 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

podobieństwa, ponieważ łącząc te kryteria w odpowiednie grupy można zmniejszyć liczbę

zmiennych niezależnych.
W literaturze mianem analizy wymiarowej określa się metodę, która umożliwia
wyciągnięcie wniosków dotyczących procesu (zjawiska) wyłącznie na podstawie założenia, iż
proces ten może być opisany w postaci funkcji pewnych zmiennych tylko za pomocą
równania poprawnego pod względem wymiarowym. A zatem jest ona matematyczną metodą
określania związków funkcyjnych między wielkościami fizycznymi na podstawie ich
wymiarów i to w sposób niezależny od zastosowanych jednostek miar. W praktyce
inżynierskiej często sprawdza się zgodność wymiarową wzorów. W przypadku stwierdzenia
niezgodności wymiarowej podejrzewa się albo błąd we wzorze, albo ograniczenie wzoru do
szczególnego przypadku, polegającego na podstawieniu wartości liczbowych niektórych
wielkości fizycznych. Należy zaznaczyć, iż szczególne znaczenie w analizie wymiarowej
mają funkcje wymiarowo jednorodne, czyli takie, których postać nie zależy od użytego
układu jednostek.
Do podstawowych twierdzeń analizy wymiarowej należą:(Müller,1983, Pabis, 1985):
1) Wymiar każdej wielkości pochodnej da się wyrazić za pomocą iloczynu potęgowego
wymiarów wielkości podstawowych.
2) Twierdzenie Buckinghama: wzorowi fizykalnemu
f (Q1, Q2, Q3, …., Qn) = 0 (1)
zawierającemu n wielkości fizycznych Q odpowiada wzór
F (K1, K2, …, Kn-m) = 0 (2)
gdzie m oznacza liczbę wielkości podstawowych, wzajemnie niezależnych, dających się
wybrać spośród n wielkości Q. K1, K2, …. są bezwymiarowymi iloczynami
utworzonymi z wielkości Q. W praktyce oznacza to, iż każdy wzór zgodny wymiarowo
da się przekształcić do postaci bezwymiarowej, łącząc wielkości Q w odpowiednie
grupy K, których liczba jest mniejsza od liczby wielkości Q. Liczba m definiowana jest
też jako rząd macierzy wymiarowej.
Należy zaznaczyć, że analiza wymiarowa może być zastosowana do modelowania
procesów logistycznych. Procesy te można bowiem w uproszczeniu przedstawić jako zespół
jednostkowych procesów fizycznych, które są zawsze opisywane za pomocą cech ilościowych
zwanych wielkościami fizycznymi. Wielkości te wyrażane są przez wymiary przyjęte
w określonym systemie pomiarowym. Często wymiary fizyczne poszczególnych wielkości
fizycznych wynikają bezpośrednio z definicji albo z praw fizyki. Spośród zbioru wielkości

863 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

fizycznych, niektóre z nich uważa się za podstawowe i dla nich ustala się system jednostek
miar. Za podstawowe jednostki miary w układzie SI przyjęto następujące wielkości: długość
L, masa M, czas T, ilość substancji N itd.
Wymiar jednostek pochodnych można wyznaczyć wykorzystując jednostki
podstawowe, np. dla prędkości:

ܸ= = = ‫ି ܶܮ‬ଵ
௟ ௅
௧ ்
(3)

W ogólnej postaci wymiar dowolnej wielkości fizycznej można zapisać w sposób

wyrażający wielkości fizyczne za pomocą wykładników symboli podstawowych jednostek
(Awrejcewicz, 2007):
ܳ = ‫ݔ ∙ ݍ‬ଵ భ ∙ ‫ݔ‬ଶ మ ∙ … ∙ ‫ݔ‬௠೘
௔ ௔ ௔
(4)
gdzie: q – wielkość bezwymiarowa; x1, …, xm – przyjęte jednostki wymiarowe; a1, …, am –
liczby rzeczywiste.
Z powyższego wzoru wynika, że gdy podczas opisu badanego procesu (zjawiska)
występuje n wielkości wymiarowych Q1, …, Qn , to do jego pełnego opisu wystarczy jedynie
m jednostek pomiarowych (czyli n > m). Często w praktyce nie zawsze wybiera się wielkości
zalecane przez układ SI, ale celowo inne jednostki pomiarowe, spełniające warunek
niezależności wymiarowej.
Wiadomo bowiem, że wielkości Q1, …, Qm są wymiarowo niezależne jeżeli z równości:
ܳଵభ ∙ ܳଶమ ∙ … ∙ ܳ௠೘ = 1 , r1, …, rm ϵ R
௥ ௥ ௥
(5)
wynika r1 = r1 =…= rm = 0, czyli każdy wykładnik potęgowy jest równy 0.

4. PRZYKŁAD ZASTOSOWANIA ANALIZY WYMIAROWEJ

Istnieje kilka sposobów wyznaczania iloczynów K, czyli bezwymiarowych kombinacji
wielkości fizycznych Q. Najbardziej powszechną jest metoda kolejnego wyznaczania
kryteriów K. W pierwszej kolejności po określeniu zbioru wielkości (Q1, …, Qn) mających
wpływ na badany proces (zjawisko), czyli po postawieniu hipotezy według zależności (1)
dokonuje się wyboru wielkości podstawowych (Q1, …, Qm) spośród wielkości wcześniej
zdefiniowanych (występujących w równaniu (1)). Czyli spośród n wielkości Q wybiera się
m wielkości podstawowych wymiarowo niezależnych. A zatem można utworzyć n-m
bezwymiarowych kombinacji tych wielkości (K1, …, Kn-m), rozwiązując następujący układ
równań:

864 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

‫ܭ‬ଵ = ܳ௠ାଵ ∙ ܳଵ భ ∙ ܳଶ భ ∙ … ∙ ܳ௠భ

௔ ௕ ௫
‫ۓ‬
ۖ
‫ܭ‬ଶ = ܳ௠ାଶ ∙ ܳଵ మ ∙ ܳଶ మ ∙ … ∙ ܳ௠మ
௔ ௕ ௫

‫۔‬ ⋮
ۖ
(6)

‫ܭە‬௡ି௠ = ܳ௡ ∙ ܳଵ ∙ ܳଶ ೙ష೘ ∙ … ∙ ܳ௠೙ష೘

௔೙ష೘ ௕ ௫

Każde równanie rozwiązuje się oddzielnie, dobierając tak wykładniki potęgowe, aby
iloczyny K były bezwymiarowe. W tym celu każdemu równaniu przyporządkowuje się
równanie wymiarowe, z którego wyznacza się wykładniki potęgowe.
Dla pełniejszego zobrazowania tego sposobu postępowania najlepiej posłużyć się
przykładem. Przyjęto hipotezę, że proces transport ładunku z punktu A do punktu B jest
funkcją:
f (d, t, mŁ, łp, v, p) = 0 (7)
Poszczególne wielkości mają wymiary:
odległość d km
czas jazdy t h
masa ładunku mŁ kg
ładowność pojazdu łp kg
prędkość pojazdu v km/h
przepustowość punktów
załadowczo-rozładowczych p liczba palet/h
Jak łatwo zauważyć, wielkości mające wpływ na dany proces transportowy zawierają
cztery wielkości podstawowe. Oznacza to, iż spośród sześciu wielkości fizycznych można
wybrać te wielkości jako podstawowe, natomiast z pozostałych ułożone zostaną kolejno dwie
bezwymiarowe kombinacje K.
Za pierwszą wielkość wybrano odległość między punktami A i B o wymiarze km. Jako
następną wielkość wybrano czas jazdy o wymiarze h. Wybór tych dwóch wielkości
podstawowych o wymiarach km i h eliminuje prędkość pojazdu, na której wymiar składają się
te wielkości. Kolejna wielkość to masa ładunku wyrażona w kg – wybór ten wyklucza
ładowność pojazdu. Czwarta wielkość nie może zawierać w sobie wyłącznie powyższych
wymiarów, musi zawierać dodatkowo jeszcze inny, nie wykorzystany do tej pory wymiar.
Wybrano więc potencjał punktów załadowczo-rozładowczych o wymiarze liczba palet/h.
Dla wybranych wielkości podstawowych należy sprawdzić, czy są one wzajemnie
wymiarowo niezależne. Zgodnie z wzorem (5) mamy:
݀ ௥భ ∙ ‫ ݐ‬௥మ ∙ ݉Łయ ∙ ‫݌‬௥ర = 1
௥
(8)

865 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

a po uwzględnieniu wymiarów otrzymano:

௟.௣௔௟௘௧ ௥ర
݇݉௥భ ∙ ℎ௥మ ∙ ݇݃௥య ∙ ቀ ቁ = ݇݉଴ ∙ ℎ଴ ∙ ݇݃଴ ∙ ݈. ‫ ݐ݈݁ܽ݌‬଴
௛
(9)

‫ݎ‬ଵ = 0
Po porównaniu wykładników tych samych jednostek otrzymano:

‫ݎ‬ଶ − ‫ݎ‬ସ = 0
‫ݎ‬ଷ = 0
(10)
‫ݎ‬ସ = 0
czyli ‫ݎ‬ଵ = ‫ݎ‬ଶ = ‫ݎ‬ଷ = ‫ݎ‬ସ = 0, co dowodzi niezależności przyjętych wielkości podstawowych
(d, t, mŁ, p).
Można także postąpić inaczej, a mianowicie ustalić rząd macierzy wykładników każdej

݇݉ ℎ ݇݃ ݈. ‫ݐ݈݁ܽ݌‬
z wielkości wymiarowej. Dla rozpatrywanego przykładu mamy:

݀ 1 0 0 0
‫ݐ‬
቎ 0 1 0 0
቏
݉Ł 0 0 1 0
(11)

‫݌‬ 0 1 0 1
Wspomniane cztery wielkości (d, t, mŁ, p) są niezależne, bo wyznacznik rzędu
czwartego jest różny od zera (wynosi 1).
W dalszej kolejności utworzono dwa bezwymiarowe, wzajemnie od siebie niezależne

‫ܭ‬ଵ = ‫ ݀ݒ‬௔ଵ ‫ ݐ‬௕ଵ ݉Ł௖ଵ ‫݌‬ௗଵ

iloczyny K, według następujących równań:
(12)

‫ܭ‬ଶ = ł୮ ݀ ௔ଶ ‫ ݐ‬௕ଶ ݉Ł௖ଶ ‫݌‬ௗଶ (13)

Kolejny krok to obliczenie iloczynu K1. W układzie jednostek km, h, kg, liczba palet/h
otrzymuje się następujące równanie wymiarowe:
௟.௣௔௟௘௧ ௗଵ
ሾ‫ܭ‬ଵ ሿ = ∙ ݇݉௔ଵ ∙ ℎ௕ଵ ∙ ݇݃௖ଵ ∙ ቀ ቁ
௞௠
௛ ௛
(14)

stąd otrzymuje się cztery równania wyznaczające wykładniki potęgowe:

dla km: 0 = 1 + a1,
dla h: 0 = -1 + b1 – d1,
dla kg: 0 = c1,
dla l. palet: 0 = d1 .
Liczba równań jest wystarczająca do wyznaczenia wartości liczbowych wykładników
potęgowych. W przeciwnym wypadku oznacza to, że przy wyborze wielkości podstawowych
popełniono błąd. W omawianym przypadku otrzymuje się a1=−1, b1=1, c1=0, d1=0. Tym
samym iloczyn K1 przybiera postać:

866 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

‫ܭ‬ଵ = ‫ି ݀ݒ‬ଵ ‫ ݐ‬ଵ ݉Ł଴ ‫݌‬଴ =

௩௧
ௗ
(15)

Obliczenie iloczynu K2. W układzie wybranych jednostek podstawowych otrzymuje się

następujące równanie wymiarowe:
௟.௣௔௟௘௧ ௗଶ
ሾ‫ܭ‬ଶ ሿ = ݇݃ ∙ ݇݉௔ଶ ∙ ℎ௕ଶ ∙ ݇݃௖ଶ ∙ ቀ ቁ
௛
(16)

stąd otrzymuje się cztery równania wyznaczające wykładniki potęgowe:

dla km: 0 = a2,
dla h: 0 = b2 – d2,
dla kg: 0 = 1 + c2,
dla l. palet: 0 = d2 .
W tym przypadku otrzymuje się a2=0, b2=0, c2=-1, d2=0. Tym samym iloczyn K2
przybiera postać:

‫ܭ‬ଶ = ł௣ ∙ ݀ ଴ ∙ ‫ ݐ‬଴ ∙ ݉Łିଵ ∙ ‫݌‬଴ =

ł೛
௠Ł
(17)

A zatem przyjęta na początku funkcja (wzór 7) zawierająca sześć wielkości może być
sprowadzona do postaci bezwymiarowej zawierającej tylko dwie bezwymiarowe
kombinacje K. W efekcie funkcja początkowa zostaje sprowadzona do postaci:

݂ = ሺ‫ܭ‬ଵ , ‫ܭ‬ଶ ሻ = ݂ ቀ , ቁ=0

௩௧ ł೛
ௗ ௠Ł
(18 )

Dysponując tak sformułowaną funkcją procesu transportowego, porównanie kilku

procesów między sobą sprowadza się do uwzględnienia powyższej zależności. Należy
zaznaczyć, iż wyznaczone bezwymiarowe kombinacje K należy w dalszej kolejności poddać
badaniom empirycznym w celu zweryfikowania ich praktycznej przydatności.

PODSUMOWANIE
Zastosowanie modelowania do badań procesów logistycznych jest ważne ze względu na
to, że umożliwia ono za pomocą stosunkowo nieznacznego nakładu środków i czasu
uzyskanie istotnych informacji nie tylko o przebiegu takiego procesu, lecz także pozwala na
uniknięcie kosztownych błędów w przypadku praktycznej implementacji tegoż procesu.
Z kolei zastosowanie analizy wymiarowej do badań procesów pozwala na
zredukowanie liczby kryteriów, co znacznie ułatwia np. ich porównanie bądź ocenę.
Umożliwia ona również stwierdzenie podobieństwa między procesami – jeśli dla dwóch
procesów liczbowe wartości bezwymiarowych wielkości będą stałe, to jest to niezbędnym
i jednocześnie wystarczającym warunkiem ich podobieństwa. Jeżeli model procesu X jest

867 | S t r o n a
 Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 5 /2016

m razy mniejszy od modelu procesu Y, to przy ich podobieństwie skutki danego działania
będą m razy mniejsze.
Należy zaznaczyć, że analiza wymiarowa znajduje szerokie zastosowanie
w wyznaczaniu warunków podobieństwa lub skal poszczególnych wielkości fizycznych.
Każdy rodzaj przeprowadzanych badań wiąże się z problemem przetwarzania posiadanych
danych. Dzięki analizie wymiarowej możliwe jest przedstawienie uzyskanych wyników za
pomocą najmniejszej liczby zmiennych. Stosuje się ją także do rozważań teoretycznych
w zakresie opisu matematycznego procesu. Jej istota sprowadza się do znajdowania
bezwymiarowych liczb podobieństwa przez zestawienie wymiarów parametrów opisujących
dany proces.

LITERATURA
• Publikacje książkowe jednego autora:
Awrejcewicz, J. (2007). Matematyczne modelowanie systemów. Warszawa: WNT.
Korczak, J. (2010). Logistyka. Systemy, Modelowanie, Informatyzacja. Warszawa: BelStudio.
Pabis, S. (1985). Metodologia i metody nauk empirycznych. Warszawa: PWN.
Müller, L. (1983). Zastosowanie analizy wymiarowej w badaniach modeli. Warszawa: PWN.
Łunarski, J. (2010). Inżynieria systemów i analiza systemowa. Rzeszów: Oficyna
Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej.
• Artykuły w czasopiśmie:
Brzeziński, M. (2012). Podejście systemowe w logistyce. Systemy Logistyczne Wojsk,
38/2012, 17-27.
Brzeziński, M., Wasilewski, A.(2013). Projektowanie systemów logistycznych. Systemy
Logistyczne Wojsk, 39/2013, 7-12.
Gontarczyk, M., Zelkowski, J. (2006). Integracja procesów determinantą struktury
organizacyjnej logistyki. Systemy Logistyczne Wojsk, 31/2006, 325-334.

868 | S t r o n a

View publication stats