Μυρσίνη Ζορμπά: Ένας χρόνος μετά

Οι Νησίδες ζήτησαν από συνεργάτιδες και συνεργάτες της Μυρσίνης Ζορμπά να γράψουν για τη δράση και το
έργο της στην πολιτική, στο ΕΚΕΒΙ, στο υπουργείο Πολιτισμού, στις εκδόσεις, στη διάδοση της γνώσης, στο
Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Για τη γυναίκα με την πολυκύμαντη ζωή και τη βαθιά ανθρωπιά, την
αριστερή, την ερευνήτρια, την επιστήμονα, την τολμηρή διανοούμενη, την πολιτικό, τη συγγραφέα, την πρώην
υπουργό Πολιτισμού, για τη Μυρσίνη όλων μας γράφουν: για την πολιτική παρουσία της η Σία
Αναγνωστοπούλου και ο Νίκος Μπίστης. Για την πολιτική του πολιτισμού ο Δημήτρης Πλάντζος. Για το
ΕΚΕΒΙ, τις λέξεις, τη βιβλιοθήκη στην Κασσαβέτεια η Μάρω Δούκα και η Μικέλα Χαρτουλάρη. Για το
υπουργείο Πολιτισμού η Ελισάβετ Σολωμού και για το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού η νεαρή
εθελόντρια Ζωή Καραμανωλάκη. Η Μυρσίνη Ζορμπά ονειρεύτηκε από κορίτσι να αλλάξει τη ζωή της. Και τον
κόσμο. Και δεν λοξοδρόμησε ούτε μια στιγμή από αυτόν τον στόχο της. Αγάπησε τα βιβλία και πίστεψε στη
δύναμη των ιδεών. Και πιο πολύ αγάπησε τη ζωή και πίστεψε στους ανθρώπους. Και σαν σύγχρονη
Προμηθέας θέλησε να μας δωρίσει τη φωτιά της γνώσης. Αριστερή με γιγαντιαία δύναμη, πάλεψε για να
δώσει τα εργαλεία στα παιδιά και τους νέους, στις αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες. Οι διανοητικές
ικανότητες του προικισμένου μυαλού της που προηγούνταν από τα γεγονότα, η αστείρευτη ενέργεια για δράση
από τα νιάτα της στην Ιταλία μέχρι τα τελευταία χρόνια στα Εξάρχεια, αλλά κυρίως η έγνοια της για μια
καλύτερη προοπτική των ανθρώπων που δεν ευημερούν, συνθέτουν το περίγραμμα του πορτρέτου της.
Συχνά συστηνόταν ως ερευνήτρια πολιτισμικής πολιτικής, πεδίο που ερεύνησε, υπηρέτησε και εφάρμοσε στην
πολιτική της, καθώς το θεωρούσε απαραίτητο για τη σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Παρότι το τραύμα της
απώλειάς της παραμένει ανοιχτό έναν χρόνο μετά, το πολυδιάστατο έργο της υψώνεται όλο και ψηλότερα,
σαν να θέλει να καλύψει το κενό της φυσικής της απουσίας. Ήδη το προσωπικό της αρχείο έχει μεταφερθεί
στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης La Sapienza, ταξινομείται και θα μελετηθεί για να «αναδείξει συνολικά την
προσωπικότητά της», όπως έγραψε ο σύντροφος της ζωής της και καθηγητής Αντώνης Λιάκος στην
εισαγωγή της έκδοσης «Ποια δημοκρατία θέλαμε;», με τρία κείμενά της γραμμένα το 1974-1975, που
εκδόθηκε από την «Εφ.Συν.». Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Απριλίου φιλοξενείται στην Εθνική
Πινακοθήκη η διημερίδα «Μυρσίνη Ζορμπά: Πολιτική και Πολιτισμός από τη Μεταπολίτευση ως την Κρίση»,
που διοργανώνεται από το Πάντειο Πανεπιστήμιο στο οποίο δώρισε 400 τόμους για τη βιβλιοθήκη των
φοιτητών, που αφορούν την πολιτισμική πολιτική. Μέσα Μαΐου το Πανεπιστήμιο της Ρώμης διοργανώνει
συνέδριο αφιερωμένο στο έργο της και στη διάδοση της γκραμσιανής σκέψης στην οποία συνέβαλε.
Σία Αναγνωστοπούλου: πολιτικός, βουλεύτρια Αχαΐας της Νέας Αριστεράς: «Η πολιτιστική δημοκρατία ως
επαναστατικό μέτωπο»
Σε μια εμβληματική πλέον διατύπωση -«πολιτιστική δημοκρατία»- η Μυρσίνη Ζορμπά έκλεισε τη δική της
προσωπική διαδρομή στους δρόμους της Αριστεράς και ταυτοχρόνως συμπύκνωσε μια οραματική πρόταση για
το ποιες μπορούν να είναι οι αριστερές πολιτικές. Η ζωή, η διανοητική και πολιτική παρέμβαση της Μυρσίνης
είχε δύο θεμέλια, τον πολιτισμό και τη δημοκρατία, σφιχτά αγκαλιασμένα και τα δύο: ο πολιτισμός ή είναι για
όλους ή δεν υπάρχει. Και συγχρόνως η δημοκρατία χωρίς πολιτισμό για όλους είναι λειψή δημοκρατία. Αυτή η
σχεδόν απόλυτη, αμοιβαία προϋπόθεση πολιτισμού-δημοκρατίας θεωρώ ότι άρχισε να διαμορφώνεται μέσα
καταρχάς από τις προσωπικές της εμπειρίες, ενισχύθηκε στα μονοπάτια της ανανεωτικής αριστεράς που
περπάτησε, για να γίνει στη συνέχεια η δική της εμβληματική, οραματική πρόταση για την ίδια την Αριστερά.
Ξεκίνησε τη ζωή της με τα βιβλία και της έγινε βαθιά και στέρεα πεποίθηση ότι τα βιβλία (η τέχνη εν γένει)
είναι το πρώτο και πιο συγκλονιστικό όχημα για να μπορέσει ένα παιδί περιορισμένο από ταξικούς,
φυλετικούς, θρησκευτικούς και άλλους φραγμούς να οραματιστεί αλλιώς τη ζωή του, να διεκδικήσει μια
καλύτερη και δικαιότερη ζωή, να αλλάξει εν τέλει τον κόσμο. Από την άλλη μεριά η Αριστερά των
δικαιωμάτων, της συμπερίληψης, της κοινωνικής ισότητας ανανεώνει διαρκώς τον εαυτό της όταν διεκδικεί
για τη δημοκρατία το πιο ισχυρό ανατρεπτικό και οικουμενικό εργαλείο της: τον πολιτισμό. Με την
«πολιτιστική δημοκρατία» εν ολίγοις η Μυρσίνη έστηνε ένα επαναστατικό μέτωπο κατά του σκληρού
νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η πολιτική της διαδρομή επιβεβαιώνει την ιδεολογική δέσμευση που είχε.
Από το ΕΚΕΒΙ μέχρι τη -μικρή δυστυχώς- θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού, με όλους τους ενδιάμεσους

Σελίδα 1 από 4
σταθμούς, ένα είναι το έμβλημα: πολιτιστική δημοκρατία. Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, του
οποίου η ίδια ήταν η ψυχή, αποτυπώνει θεωρώ όλα αυτά για τα οποία αγωνίστηκε. Σε μια πολυπολιτισμική
υποβαθμισμένη γειτονιά μεταναστών της Αθήνας έστησε το μετερίζι της δημοκρατίας: σε έναν χώρο
πολιτισμού με επίκεντρο τη βιβλιοθήκη του, άνοιξε μια μεγάλη χαραμάδα για να βρουν τα παιδιά -και οι
ενήλικες- τον τρόπο ένταξης στην κοινωνία που ζουν. Άνοιξε έναν δρόμο επικοινωνίας των «ξένων» με τους
«ντόπιους», έναν δρόμο δημοκρατικής συμμετοχής των πάντων στο οικουμενικό ταμείο του πολιτισμού με
πλήρη ισότητα. Σε αυτό τον χώρο, με την κινητοποίηση ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, η
Μυρσίνη έκανε ένα σημαντικό διάβημα δημοκρατίας. Ως υπουργός Πολιτισμού η Μυρσίνη με την «πολιτιστική
δημοκρατία» έβαλε μια σπουδαία σφραγίδα: ο πολιτισμός είναι δικαίωμα. Δεν είναι προνόμιο, δεν είναι
στολίδι.
Νίκος Μπίστης: συγγραφέας, στέλεχος της Νέας Αριστεράς: «Η Μυρσίνη της πολιτικής, του πολιτισμού
και της Αριστεράς»
Η μυθιστορηματική ζωή της Μυρσίνης Ζορμπά άρχισε και τελείωσε στην Αριστερά. Και πάντα αυτή ήταν η
πυξίδα και η χειρολαβή της. Οι αξίες της αλληλεγγύης, της ισότητας, «της καινούργιας γνώσης και
προκοπής» που τραγουδούσαν οι φοιτητές της ΕΠΟΝ Πολυτεχνείου του λόχου «Λόρδος Μπάιρον» πήγαζαν
μέσα από τα πρώτα της βιώματα. Γεννημένη τη χρονιά της ήττας του Δημοκρατικού Στρατού, το 1949, έζησε
κυριολεκτικά από την κούνια της το άδικο, τη φτώχεια και τη στέρηση όπως διηγείται στην αυτοβιογραφία
της. Αυτός ο ταξικός διαχωρισμός τη χαλύβδωσε. Αναζητώντας οξυγόνο ελευθερίας και δημοκρατίας τα
δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια στρατεύτηκε στην Αριστερά. Και όταν ήρθε η χούντα, πολύ φυσιολογικά η
Μυρσίνη πέρασε στην αντίσταση. Συνελήφθη, βασανίστηκε, φυλακίστηκε. Τότε αρχίζει η γνωριμία μας που
κράτησε μια ζωή. Τέλη 1971, αρχές 1972 -αν δεν κάνω λάθος- στην Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων
(μισονόμιμο αντιστασιακό στέκι) και σε εκδήλωση με ομιλητή τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, βλέπω να πνίγεται
στα φιλιά των μεγαλύτερων μια πανέμορφη μελαχρινή κοπέλα με ένα κατάλευκο φόρεμα και αστραφτερό
χαμόγελο. Η Μυρσίνη μόλις είχε αποφυλακιστεί με τον τότε σύντροφό της. Και ακούω τον Γιώργο Βερνίκο
(κεντρώο), την Ελένη Πλαπούτα και τον Γιώργο Παπαπέτρο (στελέχη του ΚΚΕ) να ψιθυρίζουν ταυτόχρονα
με αγάπη και θαυμασμό: «οι Ρηγάδες μας». Και ας μην ήταν «δικοί τους» οι Ρηγάδες. Όμως η Μυρσίνη ήταν η
προσωποποίηση της αντίστασης, της ομορφιάς, της απλότητας, της αισιοδοξίας. Γι’ αυτό ήταν όλων μας. Και
έτσι παρέμεινε απαράλλαχτη, αριστερή, βαθιά δημοκρατική, πρωτότυπη και τελειομανής σε κάθε σκαλοπάτι
της πολυκύμαντης ζωής της. Είτε ασχολιόταν με το βιβλίο στις εκδόσεις Οδυσσέας και στο ΕΚΕΒΙ, είτε στο
Δίκτυο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, είτε ως ευρωβουλεύτρια του ΠΑΣΟΚ, είτε ως υπουργός
Πολιτισμού στην τελευταία κυβέρνηση του Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ, πάντα η έγνοια της ήταν το έργο που
ακαταπόνητη δημιουργούσε να είναι για τους πολλούς. Τους αόρατους, τους ευάλωτους, όλες και όλους
αυτούς που οι κοινωνικές ανισότητες τους έσπρωχναν στο περιθώριο μακριά από τα αγαθά της τέχνης, των
ιδεών και του πολιτισμού. Αν πιο έγκαιρα η πρώτη φορά Αριστερά είχε αξιοποιήσει ανθρώπους με το ήθος,
τις γνώσεις και την καθολική αναγνώριση της Μυρσίνης ίσως τα πράγματα να πήγαιναν καλύτερα. Όμως με
τα εάν και τα ίσως, ως γνωστόν, δεν γράφεται η Ιστορία. Από αυτή τη ζωή που περιμένει έναν σκηνοθέτη -
γιατί το σενάριο είναι ήδη γραμμένο- ας κρατήσουμε τέσσερις λέξεις: Μυρσίνη, Πολιτική, Πολιτισμός,
Αριστερά.
Δημήτρης Πλάντζος: καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ: Η πολιτική του πολιτισμού
Στη χώρα μας ομιλούμε ασταμάτητα περί πολιτιστικής πολιτικής, λίγοι όμως συνυπολογίζουν τον κοινωνικό
παράγοντα ως διαμορφωτή και δικαιούχο της εθνικής κουλτούρας. Η Μυρσίνη υπήρξε ένας απ’ αυτούς,
συνδυάζοντας την οξυδερκή σκέψη και τη θεωρητική κατάρτιση της διανοούμενης με τη δημιουργική φαντασία
της πολιτικού που γνωρίζει τι σημαίνει διοίκηση. Η πολιτική του πολιτισμού της Ζορμπά για την Ελλάδα
επιχειρούσε την απαγκίστρωση τόσο από την καταστατική αρχαιολατρία του νεοελληνικού κράτους, όσο και
από το χυδαίο, δήθεν εκσυγχρονιστικό μοντέλο της ανεξέλεγκτης τουριστικοποίησης του τόπου.
Παγιδευμένοι για πάνω από δύο αιώνες στο παρωχημένο πλέον σχήμα των δυτικών ελίτ, που βλέπει την
κουλτούρα μόνο ως τέχνη και τον πολιτισμό κυρίως ως πηγή εισοδήματος, οι Έλληνες τεχνοκράτες
αδυνατούν να φανταστούν έναν πολιτισμό που δεν κατευθύνεται από τα πάνω προς τα κάτω ως εργαλείο
εθνικού σωφρονισμού και κυρίως ως μηχανισμός αποκλεισμού. Αντίθετα, η Ζορμπά θεωρούσε την
πολιτιστική πολιτική δημόσια πολιτική, που απαιτεί, όπως έλεγε, κυβερνητικό σχέδιο, στρατηγική και
στόχους συχνά μη μετρήσιμους –δηλαδή όχι στενά οικονομικού ορίζοντα. Μια πολιτική που θα ανέτρεπε τον

Σελίδα 2 από 4
εγγενή μεγαλοϊδεατισμό και την παθητική μονοκαλλιέργεια του αρχαιόφιλου τουρισμού, που θα ενδυνάμωνε,
αντί να αδρανοποιεί, την έως τώρα αμήχανη διαχείριση του πολιτισμικού αποθέματος της χώρας, υλικού και
άυλου, αποκλειστικά ως «εκθέματος». Η ολιγόμηνη παραμονή της στο υπουργείο Πολιτισμού -που ιδρύθηκε,
ας μην ξεχνάμε, λίγο πολύ ως υπουργείο Προπαγάνδας της χούντας και φυτοζωεί έκτοτε εγκλωβισμένο στο
αέναο, όσο και δραχμοβόρο, σχήμα μουσεία / αναστηλώσεις / αναδείξεις, με το βλέμμα πάντα στραμμένο στο
μονίμως επικριτικό βλέμμα των «ξένων»- δεν της επέτρεψε να αναμετρηθεί με το αδηφάγο, απελπιστικά
γραφειοκρατικό και αναποτελεσματικό θηρίο της διοίκησης, υποτίθεται, του πολιτισμού στη χώρα. Οι
προκλήσεις επιμένουν και η επιστροφή στα κείμενα της Μυρσίνης σήμερα παραμένει αναγκαία.
Ελισάβετ Σολωμού: αρχαιολόγος, MSc Πολιτιστικής Διαχείρισης: «Σε χρόνο ενεστώτα»
Η επίδραση της Μυρσίνης Ζορμπά στη διαμόρφωση δημόσιων πολιτικών για τον πολιτισμό υπήρξε καταλυτική
κατά την πολύχρονη έρευνά της για την πολιτισμική πολιτική, έμελλε όμως να κορυφωθεί τον Αύγουστο του
2018, όταν κλήθηκε να υπηρετήσει το υπουργείο Πολιτισμού από την ύψιστη θέση ευθύνης. Η υπουργός
προσήλθε ως άνθρωπος της δουλειάς, σπάνιο για την ελληνική υπουργική πραγματικότητα, έτοιμη και
πλήρης. Δεδομένου του ελάχιστου πολιτικού χρόνου, βιαζόταν να προσφέρει τα εργαλεία και τα οράματά της
και να εμπνεύσει μια άλλη αντίληψη για τον πολιτισμό παρά τους μνημονιακούς καταναγκασμούς και την
υφιστάμενη διοικητική κουλτούρα της πεπατημένης. Η Μυρσίνη Ζορμπά συνιστούσε πρόκληση για το
υπουργείο Πολιτισμού· και αντιστρόφως. Είχε την πεποίθηση ότι ο πολιτισμός δεν είναι υπόθεση των ελίτ,
αλλά ότι μπορεί να αλλάξει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και την ίδια τη στάση ζωής τους ως πολιτών.
Επικοινώνησε το όραμα της Πολιτισμικής Δημοκρατίας, μίλησε για το δικαίωμα όλων στα δημόσια πολιτιστικά
αγαθά, για έναν πολιτισμό κατά των διακρίσεων και των ανισοτήτων. Στελέχωσε αξιοκρατικά το Γραφείο της
και δούλεψε ακούραστα τους στρατηγικούς στόχους, συναισθανόμενη την ευθύνη για κοινωνική λογοδοσία και
απολογισμό. Ανέταξε και ανέδειξε τον ρόλο του σύγχρονου πολιτισμού. Υπερασπίστηκε και διαφύλαξε την
πολιτιστική κληρονομιά ως δημόσιο αγαθό απέναντι σε αυθαιρεσίες, ιδιωτικοποιήσεις και κερδοσκοπικές
βλέψεις. Θέσπισε για τα μνημεία κανονιστικά πλαίσια που χρόνιζαν και αγνόησε τα συμφέροντα των
διαδρόμων και των διαδρομιστών, σθεναρή και ανυποχώρητη. Αύξησε τις δημόσιες επενδύσεις στον
σύγχρονο πολιτισμό, έφερε αξιοκρατικές διαδικασίες στην επιλογή των καλλιτεχνικών διευθυντών και άνοιξε
το σκοτεινό παράθυρο των χρηματοδοτήσεων, ανανεώνοντας τα κριτήρια επιχορήγησης με διαφάνεια.
Προκήρυξε πολιτιστικά προγράμματα για παιδιά και νέους, προγράμματα κατά των διακρίσεων, ίδρυσε το
MΟΜus, διαβουλεύτηκε, επεξεργάστηκε νομοσχέδια για το βιβλίο, την Περιφερειακή Πολιτική Σύγχρονου
Πολιτισμού και το Ακροπόλ, το οποίο οραματίστηκε ως κόμβο νεανικής δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής
έκφρασης κατά τη δεκάμηνη θητεία της. Σήμερα, 5 χρόνια μετά, παραμένει κλειστό. Η Μυρσίνη Ζορμπά
εξακολουθεί να νοηματοδοτεί το πολιτισμικό πεδίο σε χρόνο ενεστώτα. Η υπόμνηση του έργου της είναι
διαρκής και οι συγκρίσεις με τις στείρες και ανέμπνευστες πολιτικές που ακολούθησαν, αναπόφευκτες. Ο
διαχειριστικός λαϊκισμός και η ιδιωτική επιβουλή έσπευσαν να αποκαθηλώσουν το συλλογικό και δημόσιο
συμφέρον από τους διακηρυγμένους στόχους. Ίσως για να μη ριζώσει η αλλαγή παραδείγματος που έφερε
εκείνη. Όμως ο σπόρος έπεσε.
Μάρω Δούκα: συγγραφέας: Αγαπούσε το βιβλίο ως «οραματίστρια»
Από μικρό κορίτσι η Μυρσίνη Ζορμπά ήταν εμπνευσμένη. Από παιδί είχε ελπίσει ότι με το βιβλίο θα αλλάξει
τη ζωή της. Ηταν, και είναι πάντα μέσα μου, ως μια αναγεννησιακή γυναίκα με τις κεραίες της ανοιχτές και
με τη σκέψη της στραμμένη στο βιβλίο και στα παιδιά. Ηταν εξαιρετικό το σύνθημα που είχαμε στο ΕΚΕΒΙ
«Με ένα βιβλίο πετάω». Πολλοί καλοθελητές βέβαια μας κορόιδευαν τότε. Θυμάμαι ότι μου έλεγαν «τι έγινε
Δούκα, πετάς; Πετάς;». Επιγραμματικά το ΕΚΕΒΙ ήταν πρωτοπόρο, ουσιαστικό και άφησε τα ίχνη του στην
ιστορία του βιβλίου μαζί με τη δράση και την παρουσία της Μυρσίνης Ζορμπά. ΕΚΕΒΙ χωρίς τη Μυρσίνη δεν
θα υπήρχε. Εκείνη το θεμελίωσε. Υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος που βοήθησε να
ανθήσει, μας έδωσε χρήματα για να αποκτήσουμε έδρα, να κάνουμε εκδηλώσεις, αφιερώματα. Ξεκινήσαμε από
τον Εβρο. Από εκεί έπεσε ο πρώτος σπόρος. Και αυτό που μπορώ να πω μετά βεβαιότητας είναι ότι οι
λέσχες ανάγνωσης, που αργότερα και στις μέρες μας λειτουργούν πολύ καλά, ξεκίνησαν και πήραν φόρα από
το ΕΚΕΒΙ.. Μετά προχωρήσαμε στη βιβλιοθήκη της Κασσαβέτειας στη φυλακή ανηλίκων. Χρησιμοποιώ πρώτο
πληθυντικό παρότι και η Κασσαβέτεια ήταν αποκλειστική προσπάθεια της Μυρσίνης. Εκανε την περισσότερη
δουλειά μόνη της, με έναν υπάλληλο του υπουργείου Πολιτισμού ο οποίος μάλιστα ήταν αποσπασμένος. Είχα
επισκεφτεί πολλές φορές τη φυλακή και είχα συνδεθεί με τους κρατούμενους. Ακόμα και τέσσερα-πέντε

Σελίδα 3 από 4
φυλακισμένα παιδιά να διάβασαν ορισμένα βιβλία για μένα είναι κέρδος. Γιατί και το ελάχιστο πρέπει να το
ευλογούμε όταν συμβαίνει. Η Μυρσίνη Ζορμπά έκανε και κάτι άλλο συναρπαστικό, που τότε δεν καταλάβαινα.
Το Παρατηρητήριο του Βιβλίου. Σε συνεργασία με τις βιβλιοθήκες και τους βιβλιοθηκονόμους έγινε η
χαρτογράφηση των ελληνικών βιβλίων, μπήκε μια τάξη ποια βιβλία κυκλοφορούν, οι κατηγορίες τους. Εκείνο
που ξέρω είναι ότι η Μυρσίνη πίστευε και αγαπούσε πολύ το βιβλίο. Οχι μόνο ως αναγνώστρια, αλλά και ως
οραματίστρια. Το βιβλίο γι’ αυτήν ήταν το όχημα πού θα μας βοηθούσε να ανεβούμε ψηλά κι ακόμη πιο ψηλά.
Μικέλα Χαρτουλάρη: δημοσιογράφος, κριτικός βιβλίου: Λέξεις-εργαλεία πολιτικής
«Πολιτισμική δημοκρατία» στη θέση του «εκδημοκρατισμού», γιατί αυτή είναι ριζοσπαστικά απαιτητική.
«Πολιτιστική βιοποικιλότητα», ώστε να μπορέσουν ν’ ανθίσουν όλα τα λουλούδια. «Πολιτισμικά δικαιώματα»,
κόντρα «στις ανισότητες και στις διακρίσεις» που οδηγούν σε αποκλεισμούς των ευάλωτων ομάδων του
πληθυσμού. «Κουλτούρα», επειδή αυτή αναδιατάσσει τα υλικά του «πολιτισμού» και τα ψηλαφεί επίμονα. Και
μάλιστα «καταξίωση της κουλτούρας της καθημερινής ζωής». Αρα απελευθέρωση από το πολιτικο-
συντηρητικό δέος που γεννάει προγονοπληξία και «παγιδεύει σε μια στείρα αμυντική εμμονή στην εθνική
ταυτότητα». Δεν μπορούμε να σκεφτούμε τη Μυρσίνη Ζορμπά χωρίς τα εργαλεία με τα οποία μας προκάλεσε
να σκεφτόμαστε τη σύγχρονη Ελλάδα και να οραματιζόμαστε τον σύγχρονο πολιτισμό. Οι «λέξεις της
Μυρσίνης» είναι μια παρακαταθήκη που έχει δυναμική και μέλλον για όποιους ενδιαφέρονται να καταλάβουν
τα πολιτισμικά μας πράγματα ή και να παρέμβουν σ’ αυτά. Οι λέξεις της στη θέση των κλισέ, των τοτέμ και
των ταμπού, όσο και τα πράγματα που σημασιοδοτούν, πρωταγωνιστούσαν στη διαδρομή της από την αρχή.
Μια αρχή που όσο με αφορά γίνεται το 1993, όταν μετείχα στην Ομάδα Εργασίας την οποία συγκρότησε με
τον υπουργό Πολιτισμού, Θάνο Μικρούτσικο, προκειμένου να αποτυπωθεί η κατάσταση των πραγμάτων στα
Γράμματα, πριν να προχωρήσουν μαζί στη χάραξη μιας «Εθνικής Πολιτικής Βιβλίου». Τότε η Ζορμπά
ανέλαβε διευθύντρια στον νεοπαγή θεσμό Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Πρώτη κίνηση του Μικρούτσικου ήταν ο
δεκαπλασιασμός(!) του προϋπολογισμού για το «Βιβλίο και τα Γράμματα» από 35 σε 350 εκατομμύρια
δραχμές. Και ήδη στις 21-12-1994, σε εκείνο το πρώτο Δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟ, υπήρχαν η
«αποκέντρωση», η «καλλιέργεια αναγνωστικής συμπεριφοράς» και ο στόχος να γίνει το ελληνικό βιβλίο
«κεντρικό στοιχείο της πολιτιστικής συνείδησης των Ελλήνων». Στη δική της σύντομη υπουργία εισήγαγε και
άλλες έννοιες-κλειδιά. Εννοιες με πολιτικό πρόσημο, με κοινωνικο-πολιτισμική διάσταση, που σήμερα
απαντούν στη νεοφιλελεύθερη επέλαση της πατρονίας και λειτουργούν αφυπνιστικά. Η λέξη «εκπολιτισμός»
διαγράφηκε, καθώς παραπέμπει σε μια «καταστροφική σταυροφορία από τα πάνω υπέρ του ιδιοτελώς
υπερτιμημένου πολιτισμού των σταυροφόρων». Η έννοια της «κληρονομιάς των τεχνών και των γραμμάτων»
άνοιξε, ώστε να περιλαμβάνει πλέον τη σύγχρονη κουλτούρα «και τις αναδυόμενες κουλτούρες των νέων, την
ταυτότητα και την ετερότητα, τις στάσεις, τις αναπαραστάσεις, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές», όσο
και τις «πολιτιστικές πρακτικές, υψιπετείς ή κιτς», ομολογημένες ή ανομολόγητες. Ολα αυτά οδηγούν σε μια
«επαναξιολόγηση του πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας». Και θωρακίζουν έναν «πολιτιστικό ρεαλισμό στη
θέση ενός πολιτιστικού πεσιμισμού». Για εκείνην αυτή ήταν η αναγκαία αφετηρία κάθε πολιτικής παρέμβασης.
Ζωή Καραμανωλάκη: φοιτήτρια Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ και εθελόντρια: Το Δίκτυο σήμερα μέσα από τη
ματιά μιας εθελόντριας
Θυμάμαι την πρώτη φορά που επισκέφτηκα το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού με κατέκλυζε η αγωνία
και ο ενθουσιασμός για το τι επρόκειτο να αντικρίσω και εάν θα μπορέσω να αντεπεξέλθω. Από την εμπειρία
μου μπορώ να πω με σιγουριά ότι το Δίκτυο παρέχει στα παιδιά-πρόσφυγες ένα ασφαλές, υποστηρικτικό,
συμπεριληπτικό και πολυγλωσσικό πλαίσιο κατανοώντας τις ανάγκες, τις καταβολές και τις επιθυμίες τους.
Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν σε πολλές δραστηριότητες που οργανώνει και
το πιο σημαντικό είναι ότι το Δίκτυο από την ίδρυσή του, από τη Μυρσίνη Ζορμπά έως και σήμερα, επιδιώκει
να οικοδομήσει σχέσεις με τα προσφυγόπουλα και να «παρασύρει» τους εργαζομένους και τους εθελοντές.
Σημασία έχει τα παιδιά να αισθάνονται ότι ανήκουν σε έναν χώρο που μπορούν να επισκεφτούν μετά το
σχολείο, να χτίσουν σχέσεις που περιλαμβάνουν αγάπη, αποδοχή, όρια και κανόνες. Το Δίκτυο υποστηρίζει
καθημερινά τους πρόσφυγες, έχοντας δημιουργήσει μια μεγάλη οικογένεια που νιώθω παραπάνω από τυχερή
που είμαι μέρος της.

Ενας χρόνος μετά | ΕΦΣΥΝ (efsyn.gr)

Σελίδα 4 από 4