BÖLÜM

CHAPTER CİSİMLERİM
MUKAVEMETİ
3 Ferdinand P. Beer
E. Russell Johnston, Jr. ► INM242 MUKAVEMET-I
▼Burulma (Kısım I)
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Dairesel Kesitli Çubuklarda Burulma Yükleri

• Burulma momenti (tork) etkisindeki

dairesel milin gerilme ve şekil
değiştirmelerini inceleyelim.

• Türbin, mil üzerine T burulma

momenti uygular.
• Mil, burulma momentini jeneratöre
iletir.
• Jeneratör eşit ve zıt yönlü T’ burulma
momenti oluşturur.

3-2
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
İç Gerilmelere Bağlı olarak oluşan Net Burulma

• Bir burulma halindeki iç gerilmelerin

bileşkesi, uygulanan burulma momentine eşit
ve zıt yönlüdür.
T    dF     dA

• Kayma gerilmeleri sebebiyle oluşan net

burulma momenti bilindiği halde, gerilmelerin
dağılımı bilinmemektedir.

• Kayma gerilmelerinin dağılımı, statikçe belirsiz

olup, milin şekil değiştirmesi göz önüne
alınmalıdır.

• Eksenel yüklemeye bağlı normal gerilmeden

farklı olarak, burulma momenti nedeniyle oluşan
kayma gerilmeleri üniform kabul edilemez.

3-3
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Eksenel Kayma Bileşenleri

• Mile uygulanan burulma momenti eksene

dik yüzeyler üzerinde kayma gerilmeleri
oluşturur.
• Denge şartları milin eksenini içeren iki
Mil ekseni düzlem yüzeylerinde eşit gerilmelerin
bulunmasını gerektirir.

• Eksenel kayma bileşenlerinin varlığı, eksenel

çıtalardan oluşan bir mil görünümü ile daha iyi
anlaşılabilir.
• Milin uçlarına eşit ve zıt yönlü burulma
momentleri etkitildiğinde çıtalar birbirine
göre kayma hareketi yapacaktır.

3-4
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Şaft Şekil Değiştirmeleri
• Gözlemler dairesel kesitli bir mildeki dönme
açısının uygulanan burulma momenti değeri ve
uzunlukla doğru orantılı olarak değiştiğini
göstermiştir .
 T
L

•Burulmaya maruz dairesel kesitli bir milde (dolu ve

içi boş); tüm kesitler düzlem kalır ve şekli değişmez.
Çünkü dairesel kesitli miller eksene göre simetriktir
ve deformasyon sonrası kesit görünümleri değişmez

• Eksene göre simetrik olmayan kesitler ise

burulmaya maruz kaldıklarında şekil değiştirirler.

3-5
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Kayma birim şekil değiştirmesi

• Kayma gerilmesine maruz bir küp eleman şekil

değiştirerek bir paralelkenara dönüşecektir. Bu
duruma karşı gelen kayma birim şekil değiştirmesi
kenarlar arasındaki açının değişimi ile ölçülür.
 xy  f  xy 

• Kayma gerilmesi – kayma birim şekil değiştirmesi

grafiği daha önce çizilen normal gerilme – normal
birim şekil değiştirme grafiklerine benzer olmakla
birlikte dayanım değerleri yaklaşık olarak yarısı
kadardır. Küçük birim şekil değiştirme değerleri için,
 xy  G  xy  yz  G  yz  zx  G  zx
Burada G, rijitlik modülü ya da kayma modülü
olarak isimlendirilir.

2-8
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
E, n, ve G Arasındaki İlişki
• Eksenel yüke maruz bir çubuğun eksenel
doğrultuda boyu uzarken , buna dik
doğrultuda daralacaktır.
• Başlangıçta üstteki şekildeki gibi görülen
kübik eleman, bir dikdörtgene
dönüşecektir. Eksenel yük normal birim
şekil değiştirme oluşturacaktır.
• Eğer kübik eleman alttaki şekilde
görüldüğü gibi ise, bir paralelkenara
dönüşecektir. Eksenel yük aynı zamanda
kayma birim şekil değiştirmesi
oluşturacaktır.
• Normal ve kayma birim şekil
değiştirmesinin bileşenleri arasındaki ilişki:
E
 1  n 
2G

2 - 11
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Kayma birim şekil değiştirmesi

• Mile ait bir iç kesiti düşünelim. Bir burulma

yükü yüklendiğinde, iç silindir üzerindeki bir
eleman bir paralelkenara dönüşür.

• Elemanın uçları düzlem kaldığına göre,

kayma birim şekil değiştirmesi, dönme
açısına eşittir.
• Bu durumda,

L   or
ve  
L

• Kayma birim şekil değiştirmesi dönme açısı

ve yarıçapla orantılıdır.
c 
 max  ve    max
and
L c

3-6
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Elastik Bölgedeki Gerilmeler
• Bir önceki eşitliği kayma modülü ile
çarparak,

G  G max
c
Hooke kanunundan,   G , bu nedenle,

  max
c
Kayma gerilmeleri kesitteki radyal
J  12  c 4
(yarıçapsal) konumla doğrusal olarak değişir.
• İç gerilme dağılımından momentlerin
toplamının mildeki burulma momentine eşit
olduğunu hatırlayarak,
 
T    dA  max   2 dA  max J
c c
• Bu sonuçlar, elastik burulma formülleri olarak

J  12  c24  c14  bilinmektedir.
Tc T
 max  ve  
and
J J
3-7
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Normal Gerilmeler
• Mil eksenine paralel ve dik yüzeylerdeki
elemanlar yalnızca kayma gerilmelerine
maruzdur. Diğer doğrultular içinse normal
gerilmeler, kayma gerilmeleri ve her ikisinin
kombinasyonu bulunabilir.
• Mil eksenine 45o yapan bir eleman düşünelim.
F  2 max A0 cos 45   max A0 2
F  max A0 2
 45o     max
A A0 2

• a elemanı sadece kesme etkisindedir.

• c elemanı iki yüzde çekme gerilmesine, diğer
iki yüzde ise basınç gerilmesine maruzdur.

• a ve c elemanlarındaki tüm gerilmelerin aynı

büyüklükte olduğu unutulmamalıdır.

3-8
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Burulmada Hasar Şekilleri

• Sünek malzemeler genellikle kayma

sebebiyle hasar görürken, gevrek
malzemeler çekme yönünden
kaymaya kıyasla daha zayıftır.

• Burulmaya maruz kaldığında, sünek

bir eleman en büyük kaymanın
olduğu yani mil eksenine dik bir
yüzey boyunca kırılır.

• Burulmaya maruz kaldığında, gevrek

bir eleman ise çekmenin en büyük
olduğu doğrultuya dik düzlem
boyunca yani, mil eksenine 45o açı
yapan yüzey boyunca kırılır.

3-9
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Elastik Bölgedeki Dönme Açısı
• Dönme açısı ile en büyük kayma birim şekil
değiştirmesi arasındaki ilişki;
c
 max 
L
• Elastik bölgede, kayma birim şekil değiştirmesi ile
kayma arasında Hooke kanunu geçerlidir.
 max Tc
 max  
G JG
• Kayma birim şekil değiştirmesi için bağıntıları
eşitleyerek ve dönme açısı için çözerek,
TL

JG
• Eğer burulma yükü ya da mil kesiti, uzunluk
boyunca değişirse, dönme açısı ayrı bölümlerin
dönmelerinin toplamı olarak bulunur.
Ti Li
 
i J i Gi

3 - 15
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.1
ÇÖZÜM:
• İçi boş mil için polar atalet
A momentinin belirlenmesi;


J  21  c24  c14 

J  21  20 4  15 4 
B J  171805.85 mm4
AC milinin içi boş olup, iç ve dış
• Elastik burulma formülüyle;
yarıçapları sırasıyla, 15 mm ve 20 mm’dir.
AC mili A noktasından rijit bir zemine Tc  J
 max   T  max
sabitlenmiştir. Milde 50 MPa maksimum J c
kayma gerilmesi oluşturacak burulma 50  171805.85
T (N  mm)
momentini (B noktasında) hesaplayınız. 20
T  429.5 Nm

3 - 10
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.2
ÇÖZÜM:
• Dolu kesitli mil için polar atalet
A momenti;
J  21 c 4
• Elastik burulma formülüyle;
B Tc J T
   
J c 
Dolu kesitli AC milinin yapıldığı malzeme
2 c
1 4
T
için müsaade edilebilir kayma gerilmesi 
65 MPa’dır. AC miline etkiyen burulma c 
momenti (tork) 5 kNm ise, çubuk kesit 5  10 6
Nmm
1
2  c 3

yarıçapının alabileceği en küçük değeri 65 N / mm2
belirleyiniz. c  36.6 mm

3 - 11
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.3
BC milinin içi boş olup, iç ve dış çapları
sırasıyla, 90 mm and 120 mm’dir. AB ve
CD millerinin ise içi dolu olup çapı d
kadardır. Şekildeki yükleme için, (a) BC
milindeki en küçük ve en büyük kayma
gerilmelerini, (b) emniyetli kayma
gerilmesi 65 MPa ise AB ve CD milleri
için gereken d çapını bulunuz.
ÇÖZÜM:
• AB ve BC millerinden kesit
alalım ve statik denge şartlarını
düşünelim.
• Elastik burulma formüllerini
uygulayarak, BC milindeki en
küçük ve en büyük kayma
gerilmelerini bulalım.
• Verilen emniyetli kayma gerilmesi
ve burulma momenti için, d çapını
bulalım.
3 - 12
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.3
SOLUTION:
• AB ve BC millerinden kesit alalım ve
statik denge şartlarını düşünelim.

 M x  0  6 kN  m   TAB  M x  0  6 kN  m   14 kN  m   TBC

TAB  6 kN  m  TCD TBC  20 kN  m

3 - 13
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.3
• Elastik burulma formüllerini • Verilen emniyetli kayma gerilmesi ve
uygulayarak, BC milindeki en küçük burulma momenti için, d çapını
ve en büyük kayma gerilmelerini bulalım.
bulalım.

c24  c14   0.0604  0.0454 

  Tc Tc 6 kN  m
J  max   65MPa 
2 2 J  c4  c3
2 2
6 4
 13.92 10 m
c  38.9 103 m
TBC c2 20 kN  m 0.060 m 
 max   2   d  2c  77.8 mm
J 13.92 10 6 m 4
 86.2 MPa
 min c1  min 45 mm
 
 max c2 86.2 MPa 60 mm  max  86.2 MPa
 min  64.7 MPa  min  64.7 MPa
3 - 14
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.4

50 Nm

A noktasından ankastre mesnetli AC çubuğuna, C noktasından 50 Nm burulma

momenti etkimektedir. Dolu kesitli AC çubuğunun AB parçasının yarı çapı 16
mm’dir ve malzemesinin kayma modülü (G) 37 GPa’dır. BC çubuğunun
malzemesi için kayma modülü ise 26 GPa’dır.
C noktasının A noktasına göre dönme açısı 3 yi(0.05236 radyan) geçmemesi
için BC parçasının yarıçapının minimum değerini hesaplayınız.

3 - 16
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.4
• Serbest cisim diyagramı çizilip denge
denklemi yazılarak;

• Burulma momenti-dönme açısı

ilişkisiyle;

50 Nm

• AC çubuğundaki dönme AB ve BC
parçalarındaki dönmelerin toplamı
olacağından;

3 - 17
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Örnek Problem 3.4
• Serbest cisim diyagramı çizilip denge
denklemi yazılarak;

• Burulma momenti-dönme açısı

ilişkisiyle;

50 Nm

• Polar atalet momentinden çubuk

yarıçapının minimum değeri 13.6 mm
olarak hesaplanır.

3 - 18
CİSİMLERİN MUKAVEMETİ
Statikçe Belirsiz Miller
L1 • Mil boyutları ve uygulanan burulma momenti
L2 belirli ise, A ve B’deki burulma momenti
reaksiyonlarını bulmaya çalışalım.
• Milin serbest cisim analizinden,
90 kNm TA  TB  90 lb
kNm
 ft

ancak uçların burulma momentlerinin bulunması

için yeterli değildir. Problem statikçe belirsizdir.
• Mili birbiriyle uyumlu şekil değiştirmelere
90 kNm
sahip olan iki parçaya ayıralım.
TA L1 TB L2 LJ
  1  2   0 TB  1 2 TA
J1G J 2G L2 J1

• Gerçek denge denkleminde yerine koyalım.

LJ
TA  1 2 TA  90 lb  ft
kNm
L2 J1

3 - 19