12-ámeliy sabaq: ÚLKEN QARIN TIMPANIYASI.

Sabaqtıń maqseti: Studentlerge timpaniya menen kesellengen sıyırdı emlew

usılın úyretiw.
Kerekli ásbap -úskene hám mallar : Troakar isletiw texnikası boyınsha keste,
asqazan aldı bólimleriniń topografiyası boyınsha keste, sabaqlıq, oqıw qollanba,
tarqatpa materiallar, kodoskop, timpaniya menen kesellengen sıyır, klinikalıq
tekseriw ushın ásbap hám úskeneler, úlken qarın hám asqazandı juwıw ushın
zondlar, voronka, 0, 1 % li kaliy permanganat eritpesi, 1 % li natriy sulfat
eritpesi, qaramallar, qoylar hám iytler ushın zevniklar, súrgi dárileri.
Sabaqtıń barısı : Oqıtıwshı studentlerge timpaniya keselligin emlew
texnikasın túsindiredi, jazdıradı hám haywanda kórsetedi.
Úlken qarın timpaniyası (Timpania ruminis) - gaz payda bolıwınıń
kúsheyiwi, onıń shıǵarılıwınıń qıyınlasıwı esabına úlken qarın diywalınıń
qattılasıwı menen xarakterlenedi.
Sebepleri. Kóp muǵdarda tez ashıytuǵın azıqlar beriliwi timpaniyanıń tiykarǵı
sebebi esaplanadı. Bunday azıqlarga jańa orılǵan jasıl otlar, kók jońıshqa, sút
dáwirindegi mákke pochatkası, kapusta japıraǵı hám láblebi mısal bola aladı. Kók
azıqlar bir jayǵa toplanıp, qızıp qalǵanda qáwipli esaplanadı. Jawınnan keyin
yamasa shıq túsken waqıtlarda haywanlardı jaylawlarda baǵıw yamasa jasıl
azıqlar berilgennen keyin haywanlardı suwǵarıw kóbinese úlken qarında gazlar
payda bolıwınıń kúsheyiwi kesellikke sebep boladı.
Haywanlarǵa buzılǵan tamırmiyweler, muzlaǵan kartoshka, silos berilgende
de timpaniya gúzetiliwi múmkin. Biraq bunda kesellik sozılmalı keshedi.
Ekilemshi timpaniya úlken qarın diywalınıń paralichine sebep bolatuǵın
záhárli otlardan záhárleniwde, qızılóneshtiń tıǵılıwında hám sonıń menen birge
ısıtpa menen ótetuǵın ótkir keshiwshi juqpalı kesellikler waqtında da gúzetiliwi
múmkin.
Rawajlanıwı. Asqazan aldı bólimleriniń funkciyası normalar shegarasında
bolǵanda payda bolıp atırǵan gazlardıń bir bólegi azıq benen ultabar arqalı
isheklerge ótip, sorılıp ketedi, bir bólegi kekiriw sebepli sırtqa shıǵarıladı. Úlken
qarında ashıw processleri kúsheygende gazlardıń sırtqa shıǵarılıwı
(evakuaciyası) qıyınlasıp, úlken qarında toplanıp qalıwı onıń diywalınıń
qattılasıwına sebep boladı. Receptorlardıń tásirleniwi aqıbetinde kordial hám
torqarın kópirshesi sfinktrlarınıń spazmı sebepli úlken qarın jabıq boslıqqa
aylanadı. Gazlardıń toplanıwı kúsheyip basım asıp baradı. Gazlar úlken qarınnıń
joqarǵı bóleginde toplanıp (ápiwayı timpaniya) yamasa azıq massası menen
aralasıp, kóbikli massa payda boladı (kóbikli timpaniya).
Úlken qarınnıń kóleminin úlkeyiwi qarın boslıǵında basımnıń artıwı qarın
hám kókirek boslıǵında jaylasqan aǵzalardıń qısılıwı hám funkciyasınıń
buzılıwına sebep boladı. Diafragmanıń háreketi, kokirek boslıǵı aǵzalarınıń qan
menen támiyinleniwi, júrektiń diastolası hám ókpeniń keńeyiwi qıyınlasadı.
Nátiyjede kislorod jetispewshiligi hám asfiksiya gúzetiledi. Ishekler hám bawırdıń
funkciyası izden shıǵadı.
 Belgileri. Keselliktiń baslanıwında tınıshsızlanıw, qorqıw jaǵdayı, azıq
jewden toqtap qalıw, qarınǵa qaraw, búkireyip turıw, quyrıǵın oynatıw,
kúsheniw, tez-tez jatıp turıw, keyingi ayaqlar menen qarınǵa tepsiniw gúzetiledi.
Dem alıwı zorıqqan, bir minutda 60 -80 retge shekem, júzeki kokirek tipinde
boladı.
Kóbinese haywan ogzidan dem alıw aladı, bul waqıtta awızden silekey aǵadı,
puls tezlesken, geyde aritmik boladı. Shep ash búyir kúshli kóterilgen bolıp, gúyis
qaytarıw, kekiriw toqtaydı. Úlken qarınnıń qısqarıwı aldın kúsheyip, keyinirek
páseyedi hám pútkilley joǵaladı. Bul qarın diywalınıń parezinen derek beredi.
Qarın tarawı palpaciya etilgende konsistenciyası elastik, perkussiyada bolsa
timpanik dawıs esitiledi. Torqarınnıń qısqarıwı, qatqarın hám isheklerde
peristaltik dawıslar esitilmeydi. Haywan tez-tez tezeklew hám sidik ajıratıw
pozasın qabıl etedi hám bunda kem muǵdarda tezek hám sidik ajralıp turadı.
Diagnozı. Anamnez maǵlıwmatları (tez ashúytuǵın azıqlar beriliwi) hám
xarakterli klinikalıq belgiler diagnoz ushın tolıq tiykar boladı. Qızılóńesh tıǵılıwı,
ısıtpa menen ótetuǵın juqpalı kesellikler (kúydirgi, chuma hám b.) aqıbetinde
gúzetiletuǵın ekilemshi timpaniyalar parıqlanıwı kerek.
Emlew. Tezlik menen toplanıp qalǵan gazlardı shıǵarıp jiberiw hám gazlar
payda bolıwın toqtatıwǵa qaratılıwı kerek. Haywannıń aldınǵı tárepi joqarı
kóteriledi, shep ash búyir tarawına suwıq suw quyıladı. Úlken qarınǵa zond
jiberilip, úlken qarın tarawı tereń massaj etiledi. Tildi azmaz aldıǵa tartıw
yamasa awızga ot yamasa basqa qattı jıp, úlken zatlardı quyıp turıw menen
kekiriw aktin qozǵatıwǵa háreket etiledi. Qoylarda timpaniya waqtında aldınǵı
ayaq kóterilip, qarın diywalı, dize hám tirsek járdeminde bir neshe ret qısıladı.
Joqarıdaǵı ilájlar járdem bermese úlken qarın troakar yamasa úlken
diametrli iyneler járdeminde tesilip, gazlar az-azlıq menen shıǵarıladı. Troakar
yamasa iyne 2-5 saatqa qaldırıladı.
Adsorbent retinde qaramallarǵa 2-3 l jańa sawılǵan sút, 20 g magniy sulfat
500 ml suw menen yamasa 10 -20 ml ammiak suwı 500 ml suw menen ishiriw
múmkin. Asqazan aldı bólimlerindegi ashıw processlerin toqtatıw ushın 2 % li
ixtiol eritpesinen 1 l yamasa timpanol preparatınan 160 -200 ml 2 l suwǵa
aralastırıp ishiriledi.
Kóbikli timpaniyada hawa kóbikshelerin joǵaltıwshı qurallardan: 2-5 l suw
menen 50 ml sikaden, 2-4 l suw menen 160 -200 ml timpanol yamasa antiformal
waqıtında ishiriliwi kerek.
Timpaniya joq etilip onıń tásirleri gúzetilmewi ushın haywan 12-24 saat tolıq
ash qaldırıladı hám tiykarǵı racionǵa áste-aqırınlıq penen ótkeriledi. Úlken
qarındaǵı shırıw processlerin toqtatıp turıw maqsetinde 2 as qasıq xlorid
kislotası 500 ml suw menen ishiriledi.
Aldın alıw. Malbaǵarlar arasında túsindiriw jumısları alıp barılıp, tez
ashiytuǵın azıqlardı beriw tártibi, birdeydegi azıqlantırıw tipinen basqasına
ótkeriw, zárúrlik payda bolǵanda birinshi asıǵıs veterinariya járdemi kórsetiw
tártipleri tuwrısında túsinik beriliwi kerek.
Sabaqtıń aqırında oqıtıwshı ótilgen temanı ulıwmalastıradı hám
studentlerge kelesi sabaq ushın tapsırmalar beredi.