Gaixotasuna eta mendekotasuna (II):

8. unitatea

nahasmendu mentala

Unitate honetan hau ikasiko dugu:

• Nahasmendu mentalaren kontzeptua

aztertzen.
• Gaixotasun mental ohikoenen
ezaugarri nagusiak definitzen.
• Gaixotasun mentalek autonomia
pertsonalean eta sozialean duten
eragina deskribatzen.

Eta hauek aztertuko ditugu:

• Nahasmendu mentalaren kontzeptua.

• Nahasmendu mental batzuen
ezaugarriak.
• Osasun mentaleko arazoak
dituzten pertsonen premia
psikosozialak.
• Gaixotasun mentalaren
ondorioak pertsonengan
eta haien ingurunean.
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

Garrantzitsua 1. Gaixotasun mentala. Nahasmendu mental

Gaur egun, nahasmendu men-
tal terminoa nagusitzen ari da,
gaixotasun mental terminoaren
aldean, zabalagoa baita (alor
horretako arazo guztiak ezin
dira zehazki gaixotasuntzat har­
tu). Hala ere, agian, sarriago
erabili beharko genuke osasun
mentaleko arazo terminoa, ez
baitu horrenbesteko konnotazio
negatiborik.
Jarduerak
1. Mendekotasunaren Liburu
Zurian, 4. kapituluan, 3.1.3
atalean, gaixotasun menta­
laren arreta-eredua (Espai­
niakoa) aurkituko duzu,
1986ko lege-erreformaren
ondokoa.
Irakur ezazu eta egin es­
kema/laburpen bat.
Oharra: Liburu Zuria In­
terneten aurki dezakezu
(«Portal mayores»).
nagusiak
Nahasmendu mentala duten pertsonen kopurua oso handia da, baita haien premiak ere.
Unitate honetan, nahasmendu mentala zer den definituko dugu, zaintzaile formalaren­
tzat garrantzi gehien dutenak deskribatuko ditugu eta zer laguntza beharko dituzten az­
tertuko dugu. Halaber, osasun mentaleko arazoak dituzten pertsonen kolektiboak duen
arazo handienetako bat aipatuko dugu: estigmatizazioa.
1.1. Nahasmendu mentala eta mendekotasuna
Mendekotasuna duten pertsonek, beren egoeragatik (estresa, beren bizitza ez dutela kon­
trolatzen hautematea, autoestimu baxua, bizi-kalitate txikia, ilusioak galtzea, etab.), arazo
mentalak izateko arrisku handia dute (beste talde batzuetan ere geratzen da hori: pertsona
baztertuak, immigranteak, luzaroko langabeak, etab.). Horregatik, profesionalak ondo ja­
kin behar du gaixotasun mentala duen pertsonak zer ezaugarri eta premia dituen.
Baina, kasu askotan, gaixotasun mentalak eragiten du mendekotasuna: zure zain­
tzapean egongo diren pertsona batzuen laguntza- eta zaintza-premiak haien osa­
sun mentaleko arazoaren ondorioz sortu dira (Alzheimerren gaixotasuna, eskizofre­
nia, nahasmendu bipolarra…).
Gai horrekin lotuta, gogoratu behar duzu autonomia pertsonala sustatzeari eta
mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko legeak ezartzen due­
la nahasmendu mentala desgaitasunaren kausa bat izan daitekeela.

1. kasu praktikoa. Mendekotasuna duen pertsonaren zainketak

Egoera:
Itziar hirurogeita bi urteko emakume bat da, eta Alzhei­
merren gaixotasuna diagnostikatu diote. Gaixotasuna oso
azkar ari da garatzen. Haren familiak ahal duen guztia
egiten du ondo zaintzeko; baina, horretaz gain, goizero,
dementzia-mota horientzako eguneko zentro berezi bate­
ra joaten da, eta mendekotasunari arreta egiteko teknikari
batzuen zain­tzapean dago, eta beste profesional batzuek
ere artatzen dute.
Itziarren egoera orokorrari buruz esan daiteke lozorroan
bezala dagoela, oso nekatuta egongo balitz bezala, aur­
pegian espresio falta duela, inguruko estimuluei ia erantzu­
nik eman gabe. Haren familiak egin behar dizkio egune­
roko bizitzako jarduera gehienak, Itziarrek ekimen falta eta
desorientazio handia baititu (ia ez ditu inguruko pertsonak
ezagutzen); hau da, Itziarrek ia erabat galdu du gaixotasu­
naren aurretik zuen autonomia.
Zer laguntza-mota eman beharko lioke MEPATek eguneko
zentroan?
Erantzuna:
Zentroan, MEPATen laguntza behar du zenbait jarduera
egiteko, besteak beste:
• Komunera joateko: dena dela, fardela darama, esfinte­
rren kontrola galtzen ari baita.
• Jateko: jaten emateko inor ez badago, Itziar platerari
adi-adi begira geratzen da, baina ez du ezer gehiago
egiten.
• Paseatzeko, garrantzitsua baita gorputza mugitzea.
Paseatzea asko gustatzen zaio; une horretan, Itziarren
aurpegian espresio moduko bat igartzen da. Oso as­
tiro ibiltzen da, nolabaiteko zurruntasuna izango balu
bezala, eta, inork laguntzen ez badio, noraezean ibil­
tzeko joera du, orientazioa galduta.
• Zentroan egiten diren jarduera jakin batzuk gainbe-
giratzeko, terapia okupazionaleko edo fisioterapiako
jarduerak, batez ere. Saio horietan, MEPATek terapia
zuzentzen duen profesionalari laguntzen dio, erabil­
tzaileak animatzeko, zaintzeko eta bideratzeko (haie­
tako askok ia etengabeko laguntza behar baitute).

158
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
1.2. Nahasmendu mentala: ikuskerak
Osasun mentaleko arazoak oso modu negatiboan hartu
izan dira tradizionalki: bekatuaren ondorioa, bizitzako
arazoei aurre egiteko gaitasun falta… Osasun mentale­
ko arazoei lotutako ezohiko portaera ez da onartu beste
egoera batzuk bezala —gaixotasuna, zahartzea, istri­
pua—. Gaur egun ere, gaixotasun mentala ez da ondo
ulertzen gizartean, eta gaitzetsi egiten da (8.1 irudia).
Beste ikuspegi batetik —ikuspegi medikoa—, nahasmendu
mentala jatorri organikoa duen arazo bat da. Normalean,
ez da erraz ulertzen nahasmendu mentala gaixotasun bat
dela, gripea edo minbizia gaixotasunak diren bezala, bai­
na hala da. Eredu horren arabera, nahasmendu mentala
tratatzeko esku-hartzearen faseak hauek izango lirateke:
diagnostiko egokia, harekin bat datorren tratamendua eta
sendabidea/zainketa aringarriak.
8.1 irudia. Gaixo mental bat ikusten dugunean, aurreiritzi ugari izaten
Hala ere, ezin dugu faktore fisikoekin soilik lotu nahas­ ditugu. Bere egoeraren erruduna eta erantzulea delako ideiak, oraindik
mendu mentala eragiten duten elementuak: badira faktore ere, indarrean jarraitzen du. Familia lotsatu egiten da, arazoa isilean
psikologikoak eta sozialak ere, eta erabakigarriak dira. gordetzen saiatzen da, ezkutatzen…

Ikusi dugun bezala, pertsona bere osotasunean hartzen denean, eta ez soilik ha­
ren alderdi bat kontuan hartuz (oso garrantzitsua edo deigarria izan arren), eredu
biopsikosoziala geureganatzen ari gara (8.2 irudia). Beraz, onartzen ari gara jato­
rria (etiologia), tratamendua eta errehabilitazioa hainbat faktoreren elkarrekintza­
ren araberakoak izango direla (8.1 taula).

8.1 taulan, eredu biopsikosozialak biltzen dituen faktoreak zehazten dira.

Ezaugarri Ezaugarri
sozialak fisikoak
Dimentsio soziala Dimentsio fisikoa Dimentsio psikologikoa

• Familia-harremanak. • Adina. • Gogo-aldartea. Ezaugarri

psikologikoak
• Harreman pertsonalak. • Sexua. • Bizipenak.

• Bizitza sexuala. • Genetika. • Ohiturak.

8.2 irudia. Ezaugarri sozialen,
• Lanbidea. • Osasun-egoera. • Balioak eta sinesmenak. fisikoen eta psikologikoen arteko
elkarrekintzak eratzen du eredu
• Maila soziokulturala. • Elikadura. • Nortasuna. biopsikosoziala.

• Egoera ekonomikoa. • Autokontzeptua.

• Bizilekua. • Gaitasun kognitiboak.

• Interesak eta motibazioak.

8.1 taula. Eredu biopsikosozialaren hiru dimentsioen faktoreak. Ba al zenekien?

Lau pertsonatatik batek gaixota­

Egoeretan, beraz, hiru faktore-mota horiek eragingo dute, eta denak aintzat hartu be­ sun mental bat izango du (gutxi-
harko dira. Osasun mentaleko arazoak dituen pertsonak arreta globala behar du, eta ez asko larria) bere bizitzan zehar.
soilik bere gaixotasunaren tratamendu zehatza.

159
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

1.3. Nahasmendu mentalaren definizioa

Gogoan hartu
Laguntza eta arreta psikosoziala
moduluan, laguntza psikologikoa,
motibazioa eta estimulazio kogni­
tiboa lantzeko teknikak aurkituko
dituzu.
Osasuna eta gaixotasun mentala bereizten dituen muga argirik ez dago; hala ere, esan
daiteke nahasmendu mental bat dagoela prozesu kognitiboen, emozionalen eta kon-
duktualen alterazio bat gertatzen denean, funtzionamendu soziala eta pertsonala kal­
tetzen dituena.
Iraunkorra da eta pertsonaren eta ingurukoen bizi-kalitatea gutxitzea eragiten du
(behera egiten dute autonomiak, ongizateak, autoestimuak eta integrazioak —fami­
lian, gizartean eta lan-arloan—).

Osasun mentaleko arazoek sufrimendua eta desgaitasuna sortzen dituzte neurri handia­
goan edo txikiagoan.
Nahasmendu mentalak tratamendu eraginkorra du ia beti, honako eskema honetan adie­
razten den bezala (8.3 irudia):

Tratamendu klinikoa: diagnostikoa, medikazioa,

aholkularitza, jarraipena.
Psikoterapia: profesionalak laguntza ematen dio
pertsonari elkarrizketaren bidez (8.4 irudia).
Laguntza psikosoziala: integrazioa ahalbidetzen duten
baliabideak ematea.
Hauek lortzea da helburua:
Autonomia
Bizi-kalitatea
8.4 irudia. Psikoterapian, jokabide positiboak eta Gizarte-inklusioa
moldatze-jokabideak berrikasten saiatzen dira; trebetasun
sozialak eta eguneroko bizitzako jarduerak lantzen dira,
eta estresari eta gaixotasunari aurre egiten ikasten da.
Terapeutak erabiltzailearekin eta, behar izanez gero, 8.3 irudia. Nahasmendu mentala duten pertsonentzako tratamendua, eta zer
familiarekin egiten du lan. helburu lor daitezkeen.

2. kasu praktikoa. Autonomia pertsonala lantzen

Jarduerak
2. Urtero, urriaren 10ean,
Osasun Mentalaren Mundu
Eguna ospatzen da. 2010.
urtean, Espainian, goiburu
hau izan zuen: «Ongizate
emozionala, osasun oroko­
rra izateko». Zein da aur­
tengo goiburua?
Bisitatu FEAFESen webgu­
nea, jarduera horri eran­
tzuteko.
Egoera:
Maiderrek teknikari-lanak egiten ditu adineko pertsonentzako Aldundiaren mende­
ko eguneko zentro batean. Zentro horretan, arreta integrala egiten zaie zenbait
mendekotasun-gradu dituzten adineko pertsonei. Nola lagunduko die Maiderrek
zentroko profesionalei erabiltzaileen autonomia pertsonala, bizi-kalitatea eta inte­
grazio soziala lortzen?
Erantzuna:
Autonomia pertsonalari dagokionez:
• Tailerretan lagunduko du, eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak (botoiak
lotu, mahai-tresnak erabili, orientazio espaziala, etab.) eta instrumentalak (di­
ruaren erabilera, irakurketa-idazketa, etab.) hobetzeko.
• Halaber, bizi-kalitatea eta inklusio soziala hobetzeko jardueretan parte hartuko
du: dantza-tailerra, lorezaintza-tailerra, paseoak egiteko jarduerak, trebetasu­
nen tailerra, etab.

160
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
2. Nahasmendu mental nagusiak
Zenbaitetan, osasun mentaleko arazoez azaletik hitz egiten da, haien bereizgarriak puztuz,
Garrantzitsua
edo, bestela, benetan duten garrantzia gutxietsiz, eta arazo batzuk eta besteak bereizi
gabe. Horregatik, komeni da, profesionala izango zaren aldetik, atal honetan arreta jartzea.
Antidepresiboak:
• Ez dute mendekotasunik sortzen.
2.1. Gogo-aldartearen nahasmenduak: depresioa eta nahasmendu • Aste batzuk igaro ondoren na­
bipolarra baritzen da haien eragina.
• Ez da hartzeari utzi behar, on­
Depresioa do sentitu arren.
Depresio hitzak zenbait esanahi ditu. Hizkera arruntean, tristura, gogo-aldartearen ero­ • Zehatz-mehatz hartu behar di­
rialdia esan nahi du. Hala ere, ikuspegi soziosanitariotik, gogo-aldartearen nahasmen- ra agindutako dosiak.
du larri bat da, hauek eragiten baititu:

Tristura-sentimendu handia.

Interesa galtzea eta gozatzeko ezintasuna.

Autoestimua galtzea, errudun-ustea (pertsonak uste du gertatzen zaionaren errua duela).

Kontzentratzeko zailtasuna.

Sendatuko den itxaropen falta. Aholku garrantzitsuak

Pentsamendu negatiboak (heriotza-ideiak, esaterako).
Ez dugu ahaztu behar senda­
Energia falta, apatia. gaiek sintomei modu eraginko-
rrean eragiten dietela, baina ez
Batzuetan, suminkortasuna. dituztela ezabatzen arazoa sor­
Loaren eta apetituaren nahasmenduak. tu duten kausak.

8.2 taula. Pertsona batek depresioa duela adierazten duten ezaugarriak.

Depresio-nahasmenduak ondorioak ditu pertsonaren bizitzan (lana, harremanak…), eta

sufrimendua eragiten du. Ez dago borondatearen mende, eta ez da gertatzen pertsonak
bere arazoei aurre egiteari uko egiten diolako. Egoera horrek tristura-sentimendu handia
sortzen du, baita afektua emateko eta jasotzeko zailtasunak ere.

3. kasu praktikoa. Arreta erabiltzailearen jokaerei Jarduerak

Egoera: 3. Ezagutu al duzu depre­

sioa izan duen norbait?
Nuriak adineko pertsonentzako egoitza batean egiten du lan. Duela egun batzue­ Inor ezagutu ezean, gal­
tatik hona ohartu da Felisak ez duela inolako jardueratan parte hartzen, eta eguna detu ezagunei eta senitar­
telebistari begira ematen duela, edo negarrez. Zerbait gertatzen zaion galdetu dio, tekoei, eta erantzun gal­
eta Felisak digestio-arazoak dituela esan dio era nahasian. dera hauei:
Nuriak egoitzako sendagileari jakinarazi dio egoera hori. Sendagileak, Felisa az­ a) Azaldu pertsona ho­
tertu, depresio arin bat diagnostikatu eta medikazio bat hartzeko agindu dio; Nuria rren ezaugarriak (adi­
arduratuko da sendagaiak emateaz. Aste gutxi igaro ostean, Felisaren egoera era­ na, egoera pertsonala,
bat aldatu da: alai dago, gogotsu, energiaz beterik… etab.).
Erantzuna: b) Idatzi zerrenda batean
pertsona horrek zituen
Depresio-nahasmendua, zenbaitetan, adinari lotutako beste kontu batzuekin nahasten jokabideak.
da: adinaren bereizgarriak (osasunaz kexatzea, jardun gutxiago, etab.), arazo fisikoak… c) Azaldu zer bilakaera
Teknikari gisa, zure zaintzapeko pertsonen jokaerari arreta jarriko diozu zure jar­ izan zuen nahasmen­
dunean, eta zalantzak sor ditzaketen egoerak jakinaraziko dituzu. duak denboran zehar.

161
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

Ba al zenekien?
Gaur egun, depresioa da gaixo­
tasun psikiatrikorik ohikoena, eta
edozein adinetan izan daiteke.
Pertsonen % 20 inguruk izaten
dute depresio-motaren bat bizi­
tzan zehar, eta horien arteko
% 70 emakumezkoak izaten dira.
Garbi dago depresio-nahasmendua faktore askok eragiten dutela; hau da, ez du jatorri
bakarra, baizik eta hainbat faktoreren elkarrekintzaren ondorioa da (8.5 irudia):
DEPRESIO-NAHASMENDUA
NORTASUNA HERENTZIA BIOLOGIKOA INGURUNEKO
(egoera estresagarriei (familiako aurrekariak, EGOERAK
aurre egiteko gaitasuna, sexua...) (Lagun maite baten heriotza,
frustrazioari aurre egitea...) gaixotasun larria...)

8.5 irudia. Depresio-nahasmenduaren agerpenean elkarri eragiten dioten faktoreak.

Jakin behar duzu nahasmendu afektibo hori oso larria izan daitekeela eta era askotako
erabiltzaileek izan dezaketela. Emakumeei gizonei baino gehiago erasaten die eta gu­
txiegi diagnostikatzen da (adibidez, adineko pertsonen artean), eta horrek sendaketa
zailtzen du: tratamendu egokia izanez gero, gaixo gehienak sendatuko lirateke.

Jarduerak
Tratamendu egokiena, kasu gehienetan, sendagai antidepresiboak eta psikoterapia
konbinatuz lortzen da (8.3 taula).
4. Dakizun bezala, depresio-
nahasmenduek ez dute kau­
sa bakarra. Taldeka jarrita,
aipatu zer faktoreren elka­ Kontrol-galeraren pertzepzioari aurre egitea.
rrekintzaren eta metaketa­ Etorkizunari buruzko ikuspegi positiboak eskaintzea.
ren ondorioz sor daitekeen Autoestimu-sentimendua handitzea.
depresio-nahasmendua.
Sendatzen laguntzea.
Familia-inguruneari laguntzea.

8.3 taula. Psikoterapiaren zenbait helburu, depresioaren tratamenduan.

Nahasmendu bipolarra
Lehen, nahasmendu maniako-depresibo esaten zitzaion. Depresio-arazo bat da, eta
asaldura handiko eta izugarrizko euforiako aldiekin (mania deritze) txandakatzen da
(agerraldi maniatikoaren ondoren, askotan fase depresiboan erortzen da berriro). Labur­
bilduz, fase depresiboak eta asaldura-faseak (mania) tartekatzen dira (8.4 taula).
Nahasmendu hori depresio-nahasmendua baino askoz gutxiago gertatzen da, baina,
hala ere, larria izan daiteke, arazo handiak sortzen baititu familian, lan-esparruan eta
gizartean, baita arazo ekonomikoak ere; gainera, nahasmendu bipolarra duen per­
tsonaren segurtasun fisikoa arrisku handian egon daiteke (bere buruaz beste egiteko
arriskua, adibidez).
Nahasmendu honek berdin erasaten die gizonei nahiz emakumeei, eta herentziazkoa
izan daiteke hein handi batean. Adierazi beharra dago, halaber, birgaixotzeko arriskua
handiagoa dela, depresio-nahasmendu ez-bipolarraren kasuan baino.

• Neurriz kanpoko ideiak (proiektu handiak, inoiz gauzatzen ez
direnak).
• Nork bere buruaz irudi fantasiatsua izatea (oso adimentsua,
garaiezina, sexualki guztiz erakargarria dela uste izatea).
• Hiperaktibitate ikaragarria (sekulako energia erakuts dezake,
lo egitea ia behar ez izateraino).
• Jokaera arriskutsuak (abiadura handiz gidatzea, etab.), arriskuaren
kontzientzia gutxi duelako.
• Haserrea eta oldarkortasuna, batik bat haren jokaerak
ingurunearekin talka egiten duenean (familia, lagunak…), une
gorenean ez baitago gaixotasunaren pertzepziorik.
• Beste sintoma batzuk, hizketa azkarra eta etena, pentsamenduaren
deskoordinazioa (ideien ihesa), etab.

8.4 taula. Nahasmendu bipolarraren sintomak, asaldura-fasean.

162
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
2.2. Eskizofrenia
Nahasmendu mental bat da, larria izan daitekeena eta ezgaitasuna sor dezakeena, eta Aholku garrantzitsuak
pertsonaren pentsamenduari, emozioei eta portaerari erasaten diena. Eskizofreniaren
sintomak (8.5 taula) beste arazo batzuk (dementzia, droga-mendekotasuna, mania…) Eskizofreniaren sintomak ez di­
dituzten pertsonengan ere ager daitezke. ra gaixo guztietan agertzen.
Egoerak askotarikoak dira.
Esate baterako, litekeena da
Errealitatearen zentzua galtzea da eskizofreniaren ezaugarri nagusia. haluzinaziorik eta mugimendu
eta gorputz-jarrera arrarorik ez
agertzea. Esparru orokor bat
aurkeztu dugu, eta pertsona
bakoitzarengan modu desberdi­
Sintoma positiboak (termino horren bidez, modu deigarrian ageri diren sintomak aipatzen
dira, pertsonak bizi duen errealitate desberdinarekin lotzen direnak).
nean ageri da.

• Haluzinazioak: pertzepzio faltsuak dira (existitzen ez diren gauzak ikusten dira, ahotsak
entzuten dira, etab.), baina pertsonarentzat erabat errealak dira. Entzuten direnak dira
ohikoenak: ahots batek zer egin behar duen agintzen dio…

• Delirioak: gauza faltsuak, existitzen ez direnak, errealtzat hartzea.

Jazarpen-delirioak (paranoideak) eta pentsamenduaren lapurretakoak dira ohikoenak.

• Pentsamendu nahasia: hizketa inkoherentea, zentzurik gabea, zatikatua…

• Elkarrizketak existitzen ez diren solaskideekin.

• Gorputz-jarrera eta mugimendu arraroak.

Sintoma negatiboak (horrela deritze, galerekin lotzen direlako; hau da, pertsonak lehen
zituen moldatze-gaitasunak galtzearekin).

• Norberaren buruaren zainketa alde batera uztea (higienea, elikadura, etab.).

• Pasibotasuna, sorgortze mentala, axolagabetasuna, gelditasuna.

• Bakartzea, motibazio falta.

• Elkarrizketa bat izateko zailtasuna.

8.5 taula. Eskizofrenia-nahasmenduaren sintomak.

Eskizofreniaren larritasuna eta bilakaera era askotakoak izan daitezke: pertsona batzuk
erabat sendatzen dira; beste batzuk, berriz, ez; eta beste batzuek ondorioak izaten
dituzte (hondar-eskizofrenia: sintoma positiboak desagertu egin dira, baina sintoma ne­
gatibo batzuek hor diraute). Alde horretatik, funtsezkoak dira:
• Detekzio goiztiarra.
• Medikazioa.
• Familiaren eta gizartearen laguntza.
Badirudi neurri batean hereditarioa dela, eta inguruneko faktore ez oso ezagunen eragi­
na ere baduela (itxuraz, ingurumen-estresak ezkutuan zegoen nahasmendua azaleratu
dezake). Halaber, haurdunaldiko arazoak ere beste eragile batzuk izan daitezke. Mun­
duko biztanleriaren % 1 eskizofreniak jota dago, eta nerabezaroaren amaieran edo
gaztaroaren hasieran izaten dira lehen agerraldiak.
Tratamenduak hiru dimentsio ditu:
• Antipsikotikoak hartzea.
• Errehabilitazio psikologikoa.
• Gizartean berriro integratzea.

163
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

4. kasu praktikoa. Egoerak hautematea

Egoera:
Mikel profesional bat da, eta etxebizitza gainbegiratu batean egiten du lan, eskizo­
frenia duten sei pertsonari arreta eginez.
Egun batean, ohartu da erabiltzaile bat, Iker (duela zortzi urte diagnostikatu zioten
eskizofrenia eta tratamendua jasotzen ari da), urduri dabilela eta ez duela asma­
tzen ohea egiten, nahiz eta asko saiatu (ezohiko jokaera da, medikazioa hartzen
baitu eta inoiz ez baitu inolako arazorik). Mikelek Iker lasaitu du, ohea egiten la­
gundu dio eta, berehala, zerbitzuburuari deitu dio telefonoz.
Erantzuna:
Eskizofrenia azaleratu aurretik, ohartarazten diguten zenbait seinale azaltzen dira:
urduritasuna, suminkortasuna, tentsioa, nahastea, eguneroko jarduerak egiteko zail­
tasuna, beldurra…
Mikelek zuzen jokatu du eta egoeraren berri eman dio zerbitzuburuari.

Teknikaria pertsonak medikazioa hartzen jarrai dezan saiatuko da. Halaber, beharrezko
aldizkako analisiak egiten lagunduko dio, sendagilea litio-maila egokiak doitzen joan
dadin (dosi handiegiak nahiz txikiegiak kaltegarriak izan daitezke). Dena dela, beste
agerraldi bat aurreikusten badu (aldez aurretiko sintomak sumatzen baditu: asaldura,
logorrea, gehiegizko jarduera, etab.), zerbitzuburuari jakinaraziko dio.
Eskizofreniaren tratamenduan erabiltzen diren farmakoek (antipsikotikoak) albo-ondorioak
dituzte, eta zaintzaileak horien berri izan behar du (normalean, sedazioa eta ondorio
psikomotorrak izaten dira).
Medikuaren aginduak jarraitu behar dira, eta pertsonak medikazioa ez duela uzten
kontrolatu behar da.

Jarduerak

5. Gaixotasun mentala duten pertsonek ahalik eta maila sun orokorraren egoera txarra izateko eta patologia
onenean mantendu behar dute egoera fisikoa, horrek zehatzak pairatzeko.
eragin erabakigarria baitu hobekuntzan. Hala ere, gai­ Talde txikitan jarrita, zerrendatu arazo hori bultzatzen
nerako biztanleek baino arriskua handiagoa dute osa­ duten faktoreak.

5. kasu praktikoa. Erabiltzailea ezagutzearen garrantzia

Egoera:
Edurnek teknikari-lanak egiten ditu, aspalditik, gaixotasun
mentala duten pertsonentzako zentro batean. Profesional
bikaina da. Oso ondo daki zein diren gaixotasun-mota ho­
rien ezaugarriak, eskarmentuak asko erakutsi baitio.
Gaur, neska gazte bat hasi da lanean. Lankide berriak, Lidek,
tirabira txiki bat izan du eskizofrenia duen erabiltzaile bate­
kin; izan ere, erabiltzailea urduri samar zegoen (batzuetan
hori gertatzen zaio, zerbaitengatik estresatuta dagoenean).
Lidek ez du ulertu erabiltzaileak zergatik begiratzen zion adi-
adi eta hitz egiten zion hain arraro. Lidek Edurneri esan dio
ez dela asko fidatzen, eta erabiltzailea hain burubero bada­
go, agian ez lukeela zentroan aske ibili behar.
Zure ustez, Lidek esajeratu egin al du, erabiltzailearen por­
taera hain modu negatiboan interpretatzean? Zergatik ger­
tatu da hori?
Erantzuna:
Garrantzitsua da profesional batek jakitea eta ulertzea
zein diren mendekotasun-egoeran dauden bere zaintza­
peko taldeen ezaugarriak. Horrek aukera emango dio
bere lana hobeto egiteko, ezagutza horri esker hobeto
kontrolatuko baititu sortzen diren egoerak.
Lideren kasuan, are garrantzitsuagoa da, gaixotasun men­
tala duten pertsonekin lan egiten baitu. Ezaugarri horien
berri izanez gero, harreman egokia izango du erabiltzai­
leekin, eta estrategia hobeak erabiliko ditu haien egune­
roko beharrei erantzuteko.
Bestalde, litekeena da Lidek aurreiritziak izatea gaixotasun
mentala duten pertsonekiko. Eta, horren ondorioz, haren
lehen lanegunean, urduri samar zegoen eta defentsiban
jarri zen.

164
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
2.3. Antsietate-nahasmenduak

Nahasmendu-mota horietan guzietan, antsietatea ageri da. Antsietatea beldurra, segur­ Ba al zenekien?
tasunik eza edo estutasuna eragiten dituen sentimendu lauso bat da. Antsietateak ez du
eragozten arrazoitzeko gaitasuna, ezta errealitatearen pertzepzioa ere, baina sufrimen­ Fobia arruntena agorafobia da.
dua eragiten dio pertsonari, eta haren eguneroko bizitza zailtzen du. Fobia larriena da eta gehienbat
emakumeei erasaten die.
Antsietatearekin batera, zenbaitetan, arazo organikoak (fisikoak) azaltzen dira: palpita­
zioak, dardara, arnasketa-arazoak…

Ikus ditzagun antsietate-moten arazo nagusiak:

• Antsietate-nahasmendu orokortua. Nahasmendu-mota honetan, denbora luze irau­

ten duten gehiegizko kezkak eta ondoeza izaten dira, eta tentsioa, loaren altera­
zioak, kontzentratzeko zailtasunak eta abar eragiten dituzte. Pertsona gaizki senti­
tzen da, egoera hori azalduko duen kausa zehatzik izan gabe.

• Antsietate-krisia. Larritasun-krisi edo izu-atake ere esaten zaio. Bat-batean hasi eta
egonezin- eta beldur-sentsazioa sortzen ditu, gorputz-arazoekin batera. Sintoma fi­
sikoak hauek dira: palpitazioak, izerdia, dardara, itolarria, norberaren kontrola gal­
tzeko beldurra, berehala hilko dela uste izatea.

• Trauma osteko estresa. Esperientzia traumatiko bat gertatu eta handik denbora bate­
ra, pertsonak berriro ekartzen du gogora behin eta berriz, harekin egiten du amets,
egoera errepikatzen dela sentitzen du. Gertatu zenarekin lotutako estimulu guztiak
saihesten saiatzen da pertsona.

• Nahasmendu obsesibo-konpultsiboa. Obsesioak pertsonak bere burutik kendu ezin

dituen pentsamenduak edo irudiak dira. Ondoeza eragiten dute, eta pertsonak ba­
daki saihestu behar dituela, baina ez du lortzen, behin eta berriz itzultzen baitira
(8.6 irudia). Ez dira benetako kezken ondorioak, baizik eta norberaren buruak sor­
tutakoak.

• Fobiak. Gauza edo egoera jakin batekiko beldur irrazional eta gehiegizkoa da. Es­
timulu jakin hori ezinbestean saihestu behar denez, bizitza mugatu eta sufrimendua
eragiten du. Hauek dira fobia-mota nagusiak:

–– Agorafobia. Pertsonak antsietatea sentitzen du leku ezezagun batean da­

goenean, batez ere pentsatzen duenean krisi bat gertatuz gero leku horretatik
ezingo dela irten (trenak, kirol-estadioak, etab.).

–– Fobia espezifikoak. Egoera edo objektu

jakin batzuekiko izaten dira: animaliak
(armiarmak…), fenomeno naturalak (ekai­
tzak…), egoerak (hegazkin-bidaiak, leku
itxiak…).
–– Fobia soziala. Zenbait egoera soziali aurre
egiteko beldur gaindiezina da, hala nola
jendaurrean hitz egin behar denean.
Antsietatea agertzen denean, teknikariak ahalegi-
nak egin behar ditu pertsonaren jokaera interpre-
tatzeko eta zer kausa duen hautemateko. Segur­
tasuna eman behar dio, antsietatea sortzen duten
faktoreak saihestu, eta egoera jakinarazi profesio­
nalen taldeari, zer egin behar den erabakitzeko.
8.6 irudia. Konpultsioak errepikatzen diren portaera saihetsezinak dira (eskuak
Antsietate-nahasmenduak farmakoekin eta laguntza garbitu, etab.). Pertsonak konpultsioak egiten ditu, ez egiteak sorraraziko liokeen
psikoterapeutikoekin tratatzen dira. antsietatea saihesteko, nahiz eta zentzurik ez dutela jakin.

165
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala
Jarduerak
6. Dementziak 70 kausa bai­
no gehiago ditu. Zer kau­
sa duen jakitea funtsezkoa
da, tratamendu egokia ga­
raiz jartzeko.
Ikertu taldeka dementzien
etiologia, eta azaldu ho­
rren emaitza gainerako
ikaskideei.
Jardun
7. Sartu webgune hauetan:
• http://www.feafes.com
Nabigazio - menuan,
aukeratu elkarteen di­
rektorioa. Gaixotasun
mentala duten pertso­
nen eta haien familien
elkarteak agertuko di­
ra, autonomia-erkidego
guztien mapa batean.
Jarri taldeka, eta zuen
­a utonomia - erkidegoko
elkarteak bilatu ondoren,
idatzi haien izenak.
• http://mentalizate.info/
Irakurri gaixotasun men­
talarekin lotutako ar­
tikuluetako batzuk, eta
jaso, laburpen-eskema
batean, kontzeptu inte­
resgarrienak.
166
2.4. Dementziak
Dementzia jatorri organikoa duen sindrome bat da, funtzio intelektualen narriadura ga­
rrantzitsua eragiten duena. Aldaketa emozionalak eta portaerazkoak dakartza. Oroko­
rrean, mailaz maila egiten du aurrera, Alzheimerren gaixotasunak bezala (dementzia-
mota ohikoena; 3. unitatean ikusi dugu). Dementziaren jatorria zein den, honelako
bilakaera izango du: itzulgarria edo atzeraezina. Hona hemen dementziaren kausetako
batzuk:
• Garuneko endekapena (alzheimerra).
• Infekzioak.
• Arazo zerebrobaskularrak (odol-zirkulaziokoak).
• Tumoreak.
• Hidrozefalia.
• Toxikoak (alkohola, esaterako).
• Nahasmendu metabolikoak, etab.
6. kasu praktikoa. Dementziaren sintomak
Egoera:
Maria adineko emakume bat da, eta duela zenbait denbora gauza asko ez ditu
gogoratzen. Adibidez, zerbait jan nahi du eta ez du gogoratzen plateraren izena;
badaki laster izango dela bilobaren urtebetetze-eguna, baina ez du asmatzen zer
egunetan den (Noiz ote da, urtarrilaren 3an ala apirilaren 5ean?)… Hala eta guztiz
ere, Mariak normal arrazoitzen du, eta beti izan duen sen onari eusten dio, haren
zaintzaile Maddalenek bien arteko elkarrizketa luzeetan hautematen duen bezala.
Egoera horrek dementzia-prozesu bat dagoela adierazten du?
Erantzuna:
Ez, oroimen-hutsune horiei ahazte onbera deritze, eta askotan gertatzen zaizkie
adineko pertsonei. Dementzian, berriz, funtzio mental nagusiak narriatzen dira:
pertzepzioa, arreta, pentsamendua, oroimena eta mintzamena.
Atal hau amaitzeko, ikusi ditugun nahasmendu mentalen ezaugarri nagusien laburpen
bat eskaintzen dizugu (8.7 irudia).
Arreta egiteko teknikariak aurkituko dituen nahasmendu psikiko nagusiak
Gogo-aldartearen nahasmenduak
Depresio-nahasmendua Nahasmendu bipolarra
• Oso ohikoa da. • Birgaixotzeko arriskua.
• Sufrimendua eta tristura eragiten ditu. • Gertakari maniakoak
• Gaindi daiteke. tartekatzen dira.
• Arriskutsuak dira.
Eskizofrenia
• Errealitatearekin hausten da.
• Badu tratamendua.
Antsietate-nahasmenduak
• Pertsona bere arazoaz ohartzen da, baina laguntza behar du.
• Ez du nahasmendua ezkutuan gorde behar.
Dementziak
Narriadura kognitiboa gertatzen da.
8.7 irudia. Deskribatu diren osasun mentaleko arazoen ezaugarrien laburpena.
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
3. Gaixotasun mentala duten pertsonen
premia psikosozialak
Gogoan hartu
Osasun mentaleko arazoak dituzten pertsonen zaintzaile profesionalaren lanaren
helburua pertsona horiek bizimodu ahalik autonomoena eta osoena izan deza- Berrikusi, 2. unitatean, preben­
ten lortzea da. Ondoren, gaixotasun mentala ikuspegi komunitario batetik (osasun tzioak zer-nolako garrantzia
publikoa) aztertuko dugu, bai eta kolektibo horren premia nagusiak, suspertze- duen autonomia pertsonalerako.
prozesua eta gaixotasun mentalaren estigmarekiko sentsibilizazioa ere.

3.1. Sarrera: prebentzioa

Ikusi dugun bezala, inguruneko faktore estresagarriek (hau da, kanpotik datozenek,
egoerek, inguruko gauzek) eragina dute osasun mentalean. Pertsona guztiek ez dituzte
berdin eramaten bizitzako arazoak, eta batzuek, onartu ezin dituztenez, babesgabeta­
suna, frustrazioa, itxaropenik eza, bakardadea eta antzeko sentimenduak izaten dituzte.
Horrek guztiak osasun mentalari erasaten dio.
Zenbait arrisku-faktore metatzen direnean, elkarri eragiten diotenean, eta babes-­neurririk
ez dagoenean, pertsonaren kalteberatasuna handitu egiten da (8.6 taula), eta nahas­
mendua izateko arriskua areagotu. Hori dela eta, osasun publikoaren oinarrizko helbu­
ruetako batek osasun mentala lortzea izan behar du.

• Norberaren ezaugarriak (aurretiko joera).

• Familia-arazoak.
• Substantzien kontsumoa.
• Iraupen luzeko langabezia.
• Osasun-arazoak.
• Pobrezia.
• Gizarte-bazterketa (adibidez, espetxeratuak).
• Etxebizitzarik ez izatea.
• Harreman pertsonalik ez izatea.
• Desgaitasuna.
• Zahartzea.

8.6 taula. Pertsonen osasun mentalari eragin diezaioketen kalteberatasun-faktoreak.

Prebentzioaren kultura nahasmendu mentalaren alorrera zabaldu behar da. Beha­

rrezkoa da osasun mentala sustatzen duten bizi-baldintzak eta inguruneak izatea.

Jarduerak

8. Eztabaidatu taldeka esaldi honek zer esan nahi duen, eta prestatu ondorio batzuk:
«OMEren arabera (Osasunaren Mundu Erakundea): Osasuna ongizate fisiko,
mental eta sozial osoko egoera da, eta ez soilik gaitzik eta/edo gaixotasunik
gabeko egoera. Halaber, osasun mentala ez da soilik nahasmendu mentalik
gabeko egoera.»

167
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

Jardun 3.2. Premia psikosozialak

9. Pertsona askok kontsulta­
tzen dute Internet, beren
edo hurbileko pertsonen
gaixotasunei buruzko in­
formazioa lortzeko. Bada­
kizu hori arriskutsua dela,
han agertzen den informa­
zioa askotan ez delako zu­
zena.
Proposatzen dizkizugun
webguneak fidagarriak
dira (baita haien este­
kak ere). Ireki eta deskri­
ba itzazu labur-labur: zer
erakundek babesten di­
tuzten, norentzat izan dai­
tezkeen, zer informazio
ematen duten…
• http://www.1decada4.es
• http://www.feafes.com
• http://www.faisem.es
• http://www.anesm.net
• http://www.mhe-sme.
org
• http://www.esquizo.com
• http://www.fepsm.org
Erantsi zuen autonomia-
erkidegoko beste webgu­
ne interesgarri batzuk.
Unitatearen hasieran ikusi duzun bezala, osasun-arreta beharrezkoa da laguntza-­
prozesuan, baina ez da nahikoa. Pertsonak gizartean eskubide guztiekin berriro parte
har dezan, harago joan behar da, eta gizartean, familian eta lan-munduan integratu
behar du, eta, beraz, bizi-kalitatea lortu behar du.
Arreta egiteko teknikaria izango zaren aldetik, helburu hori lortze aldera, erabiltzaileek
ohitura eta trebetasun jakin batzuk eskuratu edo berriro ikas ditzaten lan egingo duzu:
• Eguneroko bizitzako oinarrizko jardueren alorrean: elikadura, higienea, orientazioa,
ordutegiak…
• Jarduera instrumentalen alorrean: diruaren erabilera, komunikazioa (telefonoa, auto­
busa…), medikazioa hartzea…
• Arlo emozionalean: bulkaden kontrola, sentimenduen adierazpena.
• Nork bere burua baloratzea: autoestimua, erantzukizunak nork bere gain hartzea.
• Trebetasun sozialak: asertibotasuna, komunikazio-trebetasunak.
Beste alde batetik, familiari informazioa eta prestakuntza emateko lan egingo da,
baita ingurunea sentsibilizatzeko ere, pertsona horiek laguntza izan dezaten eta
arazoa ondo uler dadin.
Beharrei erantzuteko dauden baliabideak orokorrak nahiz espezifikoak dira, 8.8 irudian
adierazten den bezala (kontsultatu 9. unitatea).
Eskema honetan ikusten den bezala (8.9 irudia), integrazioak hainbat premia-motari
arreta egitea dakar:
Premiak Tratamendu medikoa
• Baliabide psikosozialak.
• Laguntza psikologikoa.

Baliabide Baliabide
orokorrak espezifikoak Familiari Pertsonari

Baliabide sozialak
• Gizarte-zerbitzu • Bizileku-
komunitarioak. programak:
Harreman pertsonalak
• Gizarte-zerbitzu etxebizitza
eta komunitarioak
espezializatuak. gainbegiratua,
• Hezkuntzakoak eguneko
(helduen egonaldiak,
prestakuntza). etxeko laguntza. Bizilekua
• Enpleguaren • Programa
sustapena eta okupazionalak:
prestakuntza. tailer Enplegua
• Bizitokiaren okupazionalak,
sustapena. ikastaroak,
enpresa sozialak.
Aisia eta astialdia
• Aisiako eta
astialdiko Prestakuntza
programak.

8.8 irudia. Mendekotasuna duten pertsonen Prestazio ekonomikoak

premia psikosozialei erantzuteko
baliabide-motak. 8.9 irudia. Premia-motak eta zer erlazio duten adierazten duen eskema.

168
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
7. kasu praktikoa. Laguntza psikosozialaren premia Jarduerak

Egoera: 10. Aipua irakurri ondoren,

Fernandok, berrogeita zortzi urteko gizon batek, nahasmendu bipolarra du. Gaixo­ aukeratu eta azpimarra­
tasunaren berezko sintomez eta mugez gain, Fernandok beti borrokatu behar izan tu zure ustez funtsezkoak
du inguruneko sinesmenen eta estereotipoen aurka (lagunak, lana, familiako kide diren zazpi terminoak,
batzuk). eta azaldu zer ondorio
Beti errudun sentitu da, eta inon ez dela ondo egokitzen iruditzen zaio. Izan ere, dituzten mendekotasun-
jende askok ez du berak duen gaixotasun mental horren errealitatearen berri, eta, egoeran dauden pertso­
gainera, aurreiritzi gehiegi dituzte. Horren guztiaren ondorioz, zailtasunak izan nei arreta egiteko teknika­
ditu gizartean integratzeko, eta, gainera, Fernandoren egoerak ondorio garrantzi­ ri baten jardunean:
tsuak izan ditu lan-ingurunean aritu izan denean (hainbat lan egin ditu; lanean baja «Europako Batzordearen
asko hartu behar izan dituenez, eta portaera jakin batzuen ondorioz, behin baino arabera, EBren estrate­
gehiagotan kaleratu dute). giak alderdi hauei errepa­
Sentimenduen alorrean ere ez da oso zorionekoa, eta lagun askok, azken batean, ratu behar die:
ez dute haren portaera ondo ulertzen eta, askotan, haren jokabidearen erantzule 1. Pertsona guztien osa­
egiten dute. Horrek guztiak bere buruaz duen kontzeptuari eta autoestimuari eragin sun mentala sustatzea.
dio, baita bere buruaz duen konfiantzari eta bere eguneroko bizitzari aurre egiteko 2. Gaixotasun mentalei
motibazioari ere. aurre egitea, preben­
Erantzuna: tzioaren bidez.
Fernandok, aldi jakin batzuetan (depresio- eta euforia-agerraldiak agertzen direnean), 3. Gaixotasun edo desgai­
etxeko laguntza behar du (depresibo baldin badago, ez du jaten, ez da garbitzen; tasun psikikoak dituzten
euforiko baldin badago, batzuetan ez da jabetzen gutxieneko segurtasun-neurrien pertsonen bizi-kalitatea
beharraz). Beraz, fase horietan, profesionalen laguntza psikosoziala behar du. hobetzea, gizartean in­
tegratuz eta haien es­
kubideak eta duintasu­
3.3. Suspertze-prozesua na babestuz.
4. EB osoan, osasun men­
Baliabideek, berez, ez dute integrazioa bermatzen, osasun mentaleko arazoek per­ talari buruzko infor­
tsonen bizitza baldintzatzen baitute lana aurkitzeko, gizarte-harremanak izateko, bizi­ mazio-, ikerketa- eta
modu duina izateko… Beraz, ezinbestekoa da inklusio-prozesuarekin batera aldaketa ezagutza-sistema bat
pertsonaleko prozesu bat garatzea, pertsonak bere bizitza-proiektuari berriz ekitea, garatzea».
bere gaitasunak eta bere autonomia berreskuratzea, gaixotasunaren sintomen bilakaera
edozein dela ere.
Aldaketa horiek osatzen dute suspertze-prozesua, eta helburu hauek ditu: pertsonak
bere bizitzaren ardura hartzea, erabakiak hartzea, bere burua kontrolatzeko eta krisi-
egoerak gainditzeko trebetasunak eskuratzea, gaixotasunarekin edo haren ondorioekin
bizitzen ikastea. Suspertze-prozesuan, beharrezkoak dira familiaren laguntza, profesio-
nalen lana eta medikazioa hartzen jarraitzea.

Suspertze-prozesuaren azken helburua pertsonaren bizitza berreraikitzea da, eta

gizarte-inklusioarekin batera gertatzen da eta hura ahalbidetzen du (8.10 irudia).
Inklusio- Suspertze-
Suspertze-prozesuaren eredua zenbait oinarrizko printzipiotan dago oinarrituta; taula prozesua prozesua
honetan daude adierazita (8.7 taula):

• Pertsonak jabetu behar du arazo mentalak ez duela bere bizitza osoa baldintzatzen,
bere bizitza-proiektua berreraikitzeko aukera duela.
• Bere arazo mentalarekin bizitzen ohitu beharko du, krisiei aurrea hartzen.
8.10 irudia. Gaixotasun mentala
• Egoera oro hobetu daitekeela pentsatu behar du; itxaropena funtsezkoa da. duen pertsonaren gizarte-inklusioa
• Autonomia pertsonala lortzeko, konturatu behar du erantzukizunak bere gain hartu gauzatzeko, ezinbestekoa da harekin
behar dituela. batera suspertze-prozesua lantzea.
Halaber, pertsona suspertuko bada,
8.7 taula. Gaixotasun mentala duen pertsona baten suspertze-prozesuaren oinarrizko printzipioak. ingurune normalizatzailea eta
(Hurrengo orrialdean jarraitzen du) inklusiboa behar du.

169
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala
Aholku garrantzitsuak
Profesionalak, suspertze-eredua­
ren barruan, pertsonarentzat lan
egitetik, pertsonarekin batera lan
egitera igaro behar du pixkanaka.
Hau da, bizitza baldintzatzen
eta zuzentzen duen pertsona
bat izatetik, baldintza egokiak
jartzen dituen laguntzaile bat
izatera, pertsona bera izan da­
din bere suspertze-prozesuaren
protagonista.
Jarduerak
11. Pentsatu gaixotasun men­
tala duen pertsonak zer
egoeratan senti daite­
keen estigmatizatuta (hau
da, nabarmendua, seina­
latua); ondoren, zerren­
datu egoera horiek.
12. Profesionalen artean ere,
gaixotasun mentala ez da
behar bezala onartu, eta
aurreiritziak, desinforma­
zioa, isiltasuna eta ideia
oker asko izan dira haren
inguruan: gaixotasun sen-
daezina, arriskutsua, uste-
kabekoa…
Zure ustez, zer ondorio
izan ditu egoera horrek?
Deskribatu.
Jardun
13. Ikasgelan film hauek ikus­
tea proposatzen dizuegu:
Errealitatearen beste al-
dea (El reverso de la reali­
dad), Shine eta Elling. Na­
hasmendu mentala duten
pertsonen zenbait egoera
erakusten dituzte. Ikusi­
ondoren, egin gai honi
buruzko eztabaida bat:
Zer-nolako laguntza eman
diezaieke arreta egiteko
teknikariak mendekotasun-
egoeran dauden pertsonei?
170
(Jarraipena)
• Trebetasun psikosozialak eskuratu behar dira.
• Ez da egokia suspertze-prozesua pertsonak berak bakarrik egitea, beharrezkoak baitira
familiaren eta komunitatearen laguntza eta gizartean integratzea.
• Prozesu hori desberdina izango da pertsona bakoitzarengan: nola gauzatuko den, zer helburu
izango dituen, zenbat denbora iraungo duen…
• Profesionalen laguntza beharrezkoa da.
• Profesionalekiko harremana konfiantzan, entzuteko jarreran eta adore ematean oinarrituko da.
8.7 taula Gaixotasun mentala duen pertsona baten suspertze-prozesuaren oinarrizko printzipioak.
Funtsean, helburua ez da pertsona hobeto sentitzea, baizik eta bere bizitzak zen­
tzua duela ohartzea, berriz ere herritarra sentitzea, gainerako herritarrek dituzten
eskubide eta betebehar berberekin.
3.4. Sentsibilizazioa: gaixotasun mentalaren estigma
Profesionala izango zarenez, kontuan izan beharko duzu gaixotasun mentala, orain
arte, ez dela ondo ulertu, arbuioa eta beldurra sorrarazi dituela eta hari buruzko
aurreiritzi ugari izan direla.
Osasun mentaleko arazoak dituen pertsona gizarte-ingurunetik baztertu eta marjinatu
dute, gaixotasun hori izateagatik. Oso zabalduta dago, oraindik ere, bere egoeraren
erruduna eta erantzulea delako ideia. Familiak lotsa sentitzen du, arazoa isilean gorde­
tzen eta ezkutatzen saiatzen da. Pertsona lan-ingurunetik baztertzen dute, eta gizarte-
inguruneak bizkar ematen dio.
Osasun mentalaren alorrean lan egiten duten profesional guztiek erronka handia dute:
hain bidegabe tratatua izan den kolektibo horren irudia berriz humanizatzea. Gaixo­
tasun mentalaren estigma gizartean eraikitzen da, arrazoitzeko modu oker batetik
abiatuta eta ideia hauetan oinarrituta:
• Itxuraren arabera epaitzen da.
• Estereotipoetan oinarritzen dira iritziak.
• Kolektibo bateko kide guztiak berdinak direla uste da.
• Desgaitasun intelektuala eta nahasmendu mentala nahasten dira.
• Egoera ezezagunek deserosotasuna edo beldurra eragiten dute.
• Gaixoa bere egoeraren erantzulea dela uste da.
• Ez da jakiten zein den gaixotasun mentalaren errealitatea.
• Informazio faltsuak eta okerrak erabiltzen dira.
Estigmatizazioaren ondorioak, besteak beste, diskriminazio-mota hauek dira: enplegua
izatekoa (lan-munduan sartzeko aukera gutxien dituen kolektiboa da), etxebizitza duina
izatekoa (etxerik ez duten pertsonen ehuneko handia osatzen dute), gizarte-zerbitzuak,
osasun-zerbitzuak, gizarte-harremanak eta abar izatekoak. Baina, beste ondorio batzuk
ere badakartza, hala nola tratu txarrak, erasoak eta isekak.
Osasun mentaleko arazoak dituen pertsonak egoera hori barneratu egiten du eta
lotsatu egiten da, zorigaiztoko sentitzen da, bere egoeraren erruduna dela.
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
L aburp ena

Gaixotasun mentala

• Kasu askotan, gaixotasun mentalak mendekotasuna eragiten du.

• Autonomia pertsonala sustatzeari eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari
buruzko Legeak ezartzen du nahasmendu mentala desgaitasunaren kausa bat izan daitekeela.

Ikuskerak: tradizionala/medikoa/biopsikosoziala

Nahasmendu mental nagusiak

Depresio-nahasmendua eta • Depresioaren sintomak: tristura-sentimendua, interesa galtzea,

nahasmendu bipolarra: errudun-ustea.
gogo-aldarteari erasaten diote. • Nahasmendu bipolarraren sintomak: neurriz kanpoko ideiak, nork bere
buruaz irudi fantasiatsua izatea, hiperaktibitatea, jokaera arriskutsuak…

Eskizofrenia: errealitatearen • 

Sintoma positiboak: Funtsezkoa da:
zentzua galtzea dakar. haluzinazioak, delirioak. • Detekzio goiztiarra.
• 
Sintoma negatiboak: norberaren • Medikazioa.
buruaren zainketa alde batera • Familiaren eta gizartearen
uztea, pasibotasuna, bakartzea. laguntza.

Antsietate-nahasmendua: beldurra, • Antsietate-nahasmendu orokortua. Teknikariak

segurtasunik eza edo estutasuna eragiten • Antsietate-krisia. pertsonaren jokabidea
dituen sentimendu lauso bat da, eta ez du • Trauma osteko estresa. interpretatu behar du,
eragozten arrazoitzeko gaitasuna, ezta • Nahasmendu obsesibo-konpultsiboa. eta zer kausa duen
errealitatearen pertzepzioa ere. • Fobiak. hauteman.

Dementzia: funtzio mental nagusiei Kausak: Garuneko endekapena (alzheimerra),

erasaten die. arazo zerebrobaskularrak, tumoreak…

Premia psikosozialak

Prebentzioa: osasun orokorrak osasun mentalari laguntzen dio.

Premiak:
• Profesionalen, familiaren, gizartearen laguntza.
• Baliabideak.

Suspertze-prozesua: suspertze pertsonalak eta inklusio-prozesuak batera joan behar dute.

Sentsibilizazioa: gaixotasun mentalaren estigma ezabatzearen beharra.

171
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

Berrikusket a-t est a

1. Ikuspegi medikoaren arabera, zer motatako arazoa da 9. Pertsona batek, krisi batean, bihotza gelditzen zaiola
nahasmendu mentala? uste duenean, zer motatako antsietatea du?
a) Psikologikoa. a) Antsietate-nahasmendu orokortua.
b) Soziala. b) Larritasun-krisia.
c) Organikoa. c) Nahasmendu obsesibo-konpultsiboa.
d) Aurreko erantzun guztiak. d) Aurreko erantzun bat ere ez da zuzena.
2. Nahasmendu mentala duten pertsonek izan ohi dute: 10. Pertsonak noiz galtzen du adimena?
a) Osasun-egoera hobea. a) Depresioa duenean.
b) Osasun-egoera okerragoa. b) Eskizofrenia duenean.
c) Osasun-egoera berdina. c) Antsietatea duenean.
d) Ez dago horri buruzko daturik.
d) Dementzia duenean.
3. Zer dimentsiotako ezaugarria da lanbidea?
11. Dementziaren eragilea:
a) Psikologikoa.
a) Tumoreak.
b) Biologikoa.
b) Alkohola.
c) Soziala.
c) Infekzioak.
d) Aurreko bat ere ez da zuzena.
d) Aurreko guztiak zuzenak dira.
4. Nahasmendu mentalak zeren alterazioa eragiten du?
12. Desgaitasuna duten pertsonek:
a) Pentsamenduarena.
a) Osasun mental hobea izaten dute.
b) Portaerarena.
c) Emozioena. b) Fobia soziala izaten dute.
d) Erantzun guztiak zuzenak dira. c) Aldartearen nahasmendu gehiago izaten dituzte.
d) Aurreko erantzun guztiak okerrak dira.
5. Prozesu kognitibo bat da:
a) Arreta. 13. Osasun mentalari erasaten dio:
b) Oroimena. a) Estresak.
c) Pentsamendua. b) Norberaren aurretiko joerak.
d) Aurreko erantzun guztiak zuzenak dira. c) Bizi-ohiturek.
6. Pertsonak oso portaera aktiboa du: d) Aurreko erantzun guztiak zuzenak dira.
a) Depresio-nahasmenduan. 14. Suspertze-prozesuaren ereduan beharrezkoa da:
b) Nahasmendu bipolarrean. a) Familiaren laguntza.
c) Eskizofrenian. b) Medikazioa hartzea.
d) Denak zuzenak dira. c) Profesionalen lana.
7. Zer dira sinesmen irrealak eta ilogikoak? d) Aurreko erantzun guztiak zuzenak dira.
a) Delirioak. 15. Zertan oinarritzen da gaixotasun mentalaren estigma?
b) Haluzinazioak. a) Estatistiketan.
c) N
 eurriz kanpoko ideiak. b) Ikerketetan.
d) Aurreko erantzun bat ere ez da zuzena. c) Aurreiritzietan.
8. Espazio ezezagunei beldur izatea zer fobia-mota da? d) Aurreko erantzun guztiak zuzenak dira.
a) Espezifikoa.
b) Soziala.
c) Agorafobia.
11d, 12c, 13d, 14d, 15c.
Erantzunak: 1c, 2b, 3c, 4d, 5d, 6b, 7a, 8c, 9b, 10d,
d) Aurreko erantzun bat ere ez da zuzena.

172
 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala 8
Ikasit akoa lant zen
Nahasmendu mentalaren kontzeptua aztertzen. Gaixotasun mentalek autonomia pertsonalean eta sozia-
lean duten eragina deskribatzen.
1. Unitate honetan, desgaitasuna duten pertsonek osasun
mentaleko arazoak izateko arrisku handiagoa dutela 5. Gaixotasun mentala diagnostikatuta duten zenbat per­
ikusi dugu, baita horretaz hausnartu ere. Osatu honako tsonak (ehunekotan) dute enplegua Espainian? Nola
taula hau: aurkitu duzu datu hori?
6. Idatzi, honen moduko taula batean, nola eman beharko
Desgaitasunaren Osasun mentalari luketen komunikabideek gaixotasun mentalari dagokion
kausa erasan diezaioketen egoerak
informazioa.
Oso adin handia Bakardadea

Fisikoa

Sentsoriala

Intelektuala

Gaixotasuna

2. Nahasmendu mentala definitu dugu. Orain osatu taula,

adibideak jarriz (lehenengoa emanda dago):

Prozesu 7. Pertsona asko gaixotasun mental bat duten pertsonen

Emozioen Jokabidearen
kognitiboen beldur dira. Hausnartu eta erantzun, lehenbizi, zein izan
alterazioa alterazioa
alterazioa daitezkeen egoera horren kausak, eta, bigarrenik, nola
Kontzentratzeko Plazera sentitzeko Eguneroko
eragotz daitezkeen.
gaitasuna gaitasuna errutinak egiteari
galtzen da. galtzen da. uzten zaio.
Kausak:

Gaixotasun mental ohikoenen ezaugarri nagusiak defini­

tzen.
3. Ireki http://www.1decada4.es webgunea, eta, hasie­ Nola eragotzi:
ran, osasun mentaleko arazoei buruzko epigrafe bat
ikusiko duzu. Irakur ezazu, eta alderatu unitate hone­
tan ikasi duzunarekin. Ba al dago informazio berri
interesgarririk? Zein?
4. Ikertu zure autonomia-erkidegoan zer elkarte aritzen
diren lanean aztertu dituzun osasun mentaleko arazoak
dituzten pertsonentzat. Aipatu nahasmendu bakoitzare­
kin lotutako elkarte bat.

173
 8 Gaixotasuna eta mendekotasuna (II): nahasmendu mentala

A zken jarduera prak tikoa

1. Sartu www.fedeafes.org webgunean; ondoren, klik
egin osasun mentalari buruzko epigrafean. Aztertu hor
ageri diren atalak, eta egin bakoitzari buruzko labur-
pen txiki bat.
2. Osatu taula hau, bi nahasmendu horien sintomak ida-
tziz (sintoma bana ematen dizugu):
5. Gizartean, zenbaitetan, jarrera eta jokaera negatiboak
Depresioa Eskizofrenia
a) Oro har, zer iruditu zaizkizu? Zerk eman dizu aten­
tzioa?
b) Zer programa-mota egiten dituzte?
c) Zer okupazio-lantegi egiten dituzte?
d) Zure ustez, nahikoak al dira egungo baliabideak?
izaten dira gaixotasun mentala duten pertsonekin. Jarri
horiei buruzko adibide batzuk.

Tristura Delirioak
Jarrerak Jokaerak

6. Sartu Google irudiak bilatzailean eta tekleatu demen-

tzia hitza. Azaltzen diren irudiek, zure ustez, errealitatea
adierazten dute?
3. Azaldu ahalik eta laburren osasun mentaleko arazo Taldeka, irudiak sailkatuko ditugu taula honetan:
hauek:

Sailkapena Adibidea
Antsietate-
nahasmendu
orokortua
Bat dator errealitatearekin

Antsietate-
krisia
Ikuspegi medikoari dagokio

Trauma osteko
estresa
Estereotipoetan oinarritzen da
Nahasmendu
obsesibo-
konpultsiboa
Beste batzuk

Fobia

7. Bilatu Interneten zure autonomia-erkidegoan zer

4. Sartu www.feafes.com webgunean; ondoren, sartu
dokumentazioari buruzko atalean, eta, gero, aukeratu
ikus-entzunezko materialaren atala. Bi film labur iku-
siko ditugu: Nueva luz eta En otra realidad.
baliabide dauden gaixotasun mentala duten pertso-
nak lan-munduan txertatzeko. Egin eskema bat, aurkitu
duzun informazioa laburtzeko.
(Adibidez, idatzi bilatzailean: Euskadi lan-munduan
txertatu gaixotasun mentala.)

174