• w pęcherzykach płucnych występują makrofagi płucne (fagocyty pęcherzykowe), które

fagocytują ciała obce i nadmiar surfaktantu oraz zapoczątkowują odpowiedź immunologiczną

typu komórkowego w płucach
-makrofagi śródmiąższowe - w przegrodach międzypęcherzykowych
-makrofagi pęcherzykowe - na powierzchni nabłonka płucnego, często opuszczają pęcherzyki
płucne, wędrując do oskrzelików, skąd wraz ze śluzem przesuwają się w kierunku gardła
• bariera powietrze-krew
- I warstwa (wewnętrzna) —> surfaktant
- II warstwa —> wypustka cytoplazmy pneumocytu I typu
- III warstwa —> błona podstawna nabłonka pęcherzyka
- IV warstwa —> błona podstawna śródbłonka naczynia włosowatego
- V warstwa (zewnętrzna) —> wypustka cytoplazmy komórki śródbłonka

OPŁUCNA
• opłucna płucna - pokrywa płaty płucne
• opłucna ścienna - wyścieła klatkę piersiową
• obydwie zbudowane z tkanki łącznej pokrytej od strony jamy opłucnej nabłonkiem
jednowarstwowym płaskim
• tkanka łączna opłucnej płucnej zrasta się z miąższem płuc w jamie opłucnej - cienka warstwa
płynu surowiczego (dostanie się tam powietrza - odma opłucnowa, dostanie się płynu - puchlina
płucna)

UNACZYNIENIE PŁUC
• unaczynienie odżywcze
- z tętnic oskrzelowych - po wejściu do płuca dzielą się na gałązki
- krew tętnicza dostarczana drzewu oskrzelowemu do poziomu oskrzelików oddechowych
- naczynia włosowate łączą się w żyły oskrzelowe—> część uchodzi do żył płucnych, a część
do żyły nieparzystej
• unaczynienie czynnościowe
-z tętnicy płucnej wychodzącej z prawego przedsionka, której 2 gałęzie dzielą się na tętnice
biegnące wzdłuż drzewa oskrzelowego
-naczynia żylne —> tworzą większe pnie żylne —> z pni powstają żyły płucne —> do lewego
przedsionka

TRANSPORT GAZÓW W PŁUCACH

• tlen i dwutlenek węgla przenikają barierę powietrze-krew drogą dyfuzji

• tlen dyfunduje ze światła pęcherzyków do krwi—>większość tlenu wiąże się z Hb, niewielka
ilość rozpuszcza się też w osoczu
• dwutlenek węgla transportowany do płuc w postaci jonu dwuwęglanowego, anhydraza
węglanowa przekształca w płucach dwuwęglony na dwutlenek węgla—> przenika do powietrza
pęcherzykowego i zostaje usunięty z wydychanym powietrzem

Układ pokarmowy
GÓRNY ODCINEK UKŁADU POKARMOWEGO
Górna część przewodu pokarmowego
• Jama ustna i jej wyposażenie (wargi, język, gruczoły ślinowe, narząd zębowy)
• Gardło

Budowa ściany jamy ustnej

• Błona śluzowa
1. Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący (śluzówka żująca): dziąsła,
podniebienie twarde, grzbiet języka lub nierogowaciejący (śluzówka wyścielająca):
wewnętrzne powierzchnie warg, policzków, okolica podjęzykowa.
2. Blaszka właściwa błony śluzowej
• Tkanka łączna włóknista luźna lub zwarta
• Występują w niej małe gruczoły ślinowe, brodawki

39
 • Zawiera skupiska tkanki limfoidalnej – migdałki oraz luźno leżące limfocyty –
chronią przed szkodliwymi czynnikami z zewnątrz
• Błona podśluzowa
• Tkanka łączna luźna
• Małe gruczoły śluzowe, migdałki, większe tętnice, żyły i nerwy
• Nie występuje w śluzówce żującej
• Mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe

Wargi
• Część skórna
• Pokryta naskórkiem
• W skórze właściwej gruczoły łojowe, potowe, korzenie włosów
• Część śluzowa
• Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
• Blaszka właściwa – tkanka łączna luźna, leżą w niej gruczoły wargowe(wydzielina
śluzowo – surowicza)
• Plamki Fordyce’a – pojedyncze gruczoły łojowe
Pomiędzy częścią skórną i śluzową jest czerwień wargowa – nie posiada wytworów skórnych,
obecne liczne zakończenia nerwowe, kolor nadają n. krwionośne prześwitujące przez cienki
nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
• Część środkowa – tworzy mięsień okrężny ust

Policzki
• Błona śluzowa pokryta nabłonkiem nierogowaciejącym (kom. zawierają glikogen)
• Brodawki łącznotkankowe blaszki właściwej
• W błonie podśluzowej pęczki włókien kolagenowych, pasma włókien sprężystych,
skupiska kom. tłuszczowych, gruczoły policzkowe (śluzowo - surowicze), plamki Fordyce’a
• Mięsień policzkowy
• Skóra

Dno jamy ustnej

• Nabłonek nierogowaciejący
• Gruczoły podjęzykowe mniejsze (5-20) i większe (2) tworzą śliniankę podjęzykową –
powstają uwypuklenia – fałdy podjęzykowe, które łącząc się tworzą mięski podjęzykowe
zawierające przewody wyprowadzające ślinianki podjęzykowej (główne przewody
Bartholina i gruczołów podjęzykowych mniejszych) i ślinianki podżuchwowej.

Podniebienie twarde
• Gruby nabłonek rogowaciejący
• Blaszka właściwa – tk. łączna włóknista zbita, liczne n. krwionośne, gruczoły podniebienne

Podniebienie miękkie
• Oddziela tylną część jamy ustnej od gardła
• Błona śluzowa – nabłonek nierogowaciejący, po stronie jamy nosowej przechodzi w
nabłonek wielorzędowy migawkowy
• Błona podśluzowa – podniebienne gruczoły ślinowe (śluzowe i surowicze)

Język
• Mięśnie szkieletowe: podłużny górny, podłużny dolny, poprzeczny, pionowy języka
• Pow. grzbietowa – nabł. rogowaciejący, pow. brzuszna – nabł. nierogowaciejący
• Pow. grzbietowa: bruzda graniczna w kształcie V, oddziela część przednią – trzon (2/3) od
części tylnej – nasady (1/3)
• Wzdłuż bruzdy brodawki okolone, między nasadą a trzonem gruczoły językowe tylne
• Migdałek językowy – na pow. nasady, w bł. podśluzowej, część pierścienia Waldeyera
(→GALT →MALT)
• Gruczoły językowe przednie na dolnej pow. końca języka
• Na trzonie występują brodawki (mechaniczne i zmysłowe)
• Brodawki nitkowate – na całej pow., wysokie (do 3mm), wąskie, ostro zakończone,
tworzą rodzaj tarki – b. mechaniczne

40
 • Brodawki grzybowate – mniej liczne, najczęściej na grzbiecie i brzegach, kształt
grzyba, czerwone, w tk. łącznej luźnej są mechanoreceptory, termoreceptory i
zakończenia włókien n. twarzowego – odbieranie pobudzenia z kubków smakowych –
b. smakowe
• Brodawki okolone – smakowe, najmniej liczne, największe, kształt spłaszczonych
kopuł, podstawa poniżej pow. grzbietowej języka, rowek okołobrodawkowy otoczony
wałem okołobrodawkowym, do jego dna uchodzą przewody wyprowadzające
gruczołów surowiczych von Ebnera (gr. językowe tylne), występują kubki smakowe
Kubki smakowe
• Na br. zmysłowych i nabł. podniebienia ustnej części gardła (najwięcej w b. okolonych)
• Okres życia 10-14 dni
• Kom. niezróżnicowana → kom. podporowa → kom. dojrzała receptorowa
• Kształt beczułek, w nabł. pokrywającym b. smakowe, na bł. podstawnej
• Utworzone przez 50-150 kom. nabłonkowo-zmysłowych (zmodyfikowane kom. nabłonka)
• Otworek zmysłowy – na części szczytowej, zawiera pręciki smakowe - pęczki
mikrokosmków
• Minimum 4 rodzaje komórek:
• Komórki typu I (ciemne) – 60%, kom. podporowe, kształt wrzecionowaty, jądra
owalne, dużo heterochromatyny, ciemna cytoplazma, przy szczytowej powierzchni
ziarna wydzielnicze, ich zawartość bogata w GAG wydostaje się do otworka
smakowego
• Komórki typu II (jasne) – 15-20%, owalne, barwią się blado, jądra bogate w
euchromatynę, krótkie mikrokosmki
• Komórki typu III – 5-10%, wrzecionowate, liczne mikrotubule w strefie ponadjądrowej,
obecne pęcherzyki synaptyczne →wytwarzanie i wydzielanie neuroprzekaźnika,
komórki receptorowe
• Komórki typu IV – niezróżnicowane kom. podstawne, tworzą populację kom.
macierzystych

Gardło
• Część górna (powyżej podniebienia miękkiego) – nabł. wielorzędowy migawkowy z kom.
kubkowymi
• Część dolna :
• Część ustna – nabł. wielowarstwowy płaski
• Część krtaniowa – nabł. wielorzędowy migawkowy
• Migdałki: gardłowy, przełykowy, trąbkowe

41
Gruczoły ślinowe
• Małe gruczoły ślinowe – nie mają torebki łącznotkankowej, budowy zrazikowej, a
przewody wyprowadzające otwierają się na pow. błony śluzowej
Nabłonek przewodów
Gruczoły Odcinki wydzielnicze Lokalizacja
wyprowadzających
Cewkowo- Jedno- lub
Wargowe pęcherzykowe, dwuwarstwowy Część śluzowa warg
śluzowo-surowicze sześcienny
Cewkowo- Jedno- lub
Błona podśluzowa
Policzkowe pęcherzykowe, dwuwarstwowy
policzków
śluzowo-surowicze sześcienny
Ślinowe Jedno- lub
Pęcherzykowe, czysto W pobliżu brodawek
języka (von dwuwarstwowy
surowicze okolonych
Ebnera) sześcienny
Jedno- lub
dwuwarstwowy
Cewkowo-
Językowe sześcienny ; Dolna powierzchnia
pęcherzykowe,
przednie wielorzędowy języka
śluzowo-surowicze
migawkowy w dnie
rowków smakowych
Jedno- lub
Językowe
Cewkowe, śluzowe dwuwarstwowy Nasada języka
tylne
sześcienny
Jedno- lub Bł. Śluzowa
Podniebienne Cewkowe, śluzowe dwuwarstwowy podniebienia twardego
sześcienny i miękkiego
• Duże gruczoły śluzowe – ślinianki
Przewody Cechy
Gruczoł Odcinki wydzielnicze
wyprowadzające szczególne
b. dobrze rozwinięte, b.
Czysto pęcherzykowe Liczne kom.
Przyuszna dużo przewodów
(surowicze) tłuszczowe
prążkowanych
Cewkowo-pęcherzykowe Półksiężyce
Dobrze rozwinięte, ale mniej
Podżuchwow (śluzowo-surowicze) z surowicze na
wstawek i p. prążkowanych
a przewagą pęcherzyków cewkach
niż w przyusznej
surowiczych śluzowych
Pęcherzykowo – Półksiężyce
cewkowe (surowiczo- Rzadko występują wstawki i surowicze na
Podjęzykowa
śluzowe) z przewagą p. prążkowane cewkach
cewek śluzowych śluzowych

Budowa histologiczna ślinianek

• Budowa zrazikowa
• Zrąb ślinianki tworzą przegrody łącznotkankowe, które wnikają w miąższ i dzielą na zraziki
• Miąższ zawiera przewody wyprowadzające i odcinki wydzielnicze (budowa pęcherzykowa,
cewkowa lub cewkowo-pęcherzykowa)
• Przewody wyprowadzające śródzrazikowe (wstawki i przewody prążkowane) →p.
międzyzrazikowe →główny p. wyprowadzający
Pęcherzyk surowiczy
• Kształt kulisty, małe, nieregularne światło
• Ściana – jedna warstwa piramidalnych kom. surowiczych leżących na bł. podstawnej

42
 • Kuliste jądro otoczone zasadochłonną cytoplazmą
• W części nadjądrowej kwasochłonne ziarna wydzielnicze (ziarna zymogenu)
• Wytwarzana wydzielina surowicza zawiera wodę, enzymy (amylaza ślinowa, peroksydaza,
lizozym), naskórkowy czynnik wzrostu EGF, sekrecyjną IgA
Cewka śluzowa
• Ściana – jedna warstwa kom. sześciennych leżących na bł. podstawnej
• Szerokie światło, cytoplazma b. jasna, ma wygląd piankowaty
• Ziarna wydzielnicze (mucynogenu) – bardzo dużo w części przyszczytowej
• Jądro spłaszczone, położone przy podstawie
• Wydzielina zawiera mucyny, białka śliny (głównie glikozaminoglikany i glikoproteiny)
Cewko-pęcherzyki – odcinki wydzielnicze mieszane
• W większości zbudowane z cewek, których dno tworzy grupa kom. surowiczych –
nazywane są półksiężycami surowiczymi (półksiężyce Giannuzziego)
Komórki mioepitelialne (koszyczkowe)
• Rozgałęzione wypustki (kształt ośmiornicy)
• Leżą pomiędzy swoją bł. podstawną a bł. podstawną kom. wydzielniczych
• Zawierają miofilamenty aktynowe i miozynowe – zdolność kurczenia się
• Wypustki kom. mioepitelialnych obejmują odc. wydzielnicze ślinianek i wyciskają ich
zawartość

Przewody wyprowadzające ślinianek

• Rola w ogólnoustrojowej regulacji wodno - elektrolitowej
• Wstawka – przedłużenia pęcherzyka lub cewki, potem przechodzi w przewód prążkowany
• Nabł. jednowarstwowy sześcienny, kom. wydzielają laktoferynę i EGF
• Przewód prążkowany (cewka ślinowa Pflügera)
• większe i nieregularne światło o zmiennej średnicy,
• jedna warstwa kom. walcowatych z kwasochłonną cytoplazmą
• Prążkowanie przypodstawne – w części podstawnej – efekt ułożenia mitochondriów
• Kom. wydzielają do światła K+, a resorbują Na+
• Przewody międzyzrazikowe
• nabł. jednowarstwowy walcowaty
• przechodzą w główny przewód wyprowadzający (nabł. dwuwarstwowy walcowaty
lub dwurzędowy, przy ujściu do jamy ustnej nabł. wielowarstwowy płaski)

Diagnostyka różnicowa ślinianek

Cecha Ś. Przyuszna Ś. Podżuchwowa Ś. podjęzykowa
Odc. Pęcherzykowe, Głównie śluzowe,
Pęcherzykowe
wydzielnicze cewkowe, mieszane półksiężyce surowicze

Wydzielina surowicza Śluzowo-surowicza Śluzowo - surowicza

Cechy Preparat ciemny, wyst. Preparat jasny,
-
preparatu kom. tłuszczowe półksiężyce surowicze

Narząd zębowy
• ząb + przyzębie (ozębna, dziąsło, wyrostki
zębodołowe)

Ząb
1. Korona – wystaje ponad dziąsło
2. Szyjka
3. Korzeń – 1-3, w zębodole
Tkanki miękkie n. zębowego: miazga zęba, ozębna
Tkani twarde n. zębowego: zębina, szkliwo, cement

43
Zębina
• większa część korony i korzenia, nadaje kształt zęba
• w części koronowej zębinę otacza szkliwo, a w korzeniowej cement
• wytwarzana przez kom. zębinotwórcze (odontoblasty)
• prezębina (predentyna) – niezmineralizowana zębina, składa się z istoty podstawowej i
włókien kolagenowych
• związki organiczne zębiny: włókna kolagenowe Ebnera (90%)(typu I), fosfoproteiny
(fosforyny), glikoproteiny, proteoglikany
• Związki nieorganiczne zębiny: fosforany wapniowe (95%) w postaci kryształów
dwuhydroksyapatytów, węglany, Mg2+, K+, Na+, Cl-, jony żelaza
• Dwuhydroksyapatyty odkładają się podczas wapnienia zębiny w postaci łączących się ze
sobą kulistych obszarów – kalkosferyty
• Przestrzenie międzykuliste (zębina międzykulista) – gdy kalkosferyty nie zlewają się ze
sobą całkowicie, występuje w obrębie korony
• Podczas wapnienia linie przyrostowe- linie Ebnera, jeśli poszerzone – linie konturowe
Owena
• Kanaliki zębiny – prostopadle do pow. zęba, dochodzą do granicy szkliwno – zębinowej,
rzadziej cementowo-zębinowej, w koronie kształt S, w korzeniu faliste, równoległe do
siebie, mają odgałęzienia, mogą się łączyć
• W kanalikach zębiny znajdują się:
• Wypustki zębinowe odontoblastów (włókna Tomesa) – dzięki nim zębina to tk. żywa,
zawierają dużo mikrotubul i mikrofilamentów, mitochondriów i pęcherzyki macierzy,
wypustki sąsiadujących kom. zespolone przez połączenia nexus
• Włókna nerwowe bezrdzenne
• Płyn tkankowy – wypełnia wolną przestrzeń, odżywia zębinę
• Zębina okołokanalikowa – wyściela kanaliki, większy stopień mineralizacji niż międzykan.
• Zębina międzykanalikowa – stanowi główną masę zębiny, pomiędzy kanalikami
• Osłonka Neumanna – subst. niezmineralizowana, wyściela ścinany kanalików w warstwie
wewnętrznej (w pobliżu odontoblastów)
• Warstwa ziarnista Tomesa – ziarnistości ziarniny w zębinie korzeniowej, na granicy z
cementem, tworzą ją przestrzenie między końcowymi odc. kanalików zębiny korzenia

Szkliwo
• Pokrywa koronę, grubość ok. 2mm, najmniej w okolicy szyjki, działa jak bł.
półprzepuszczalna
• Wytwór kom. nabłonkowych – ameloblasty (adamantoblasty)
• Związki nieorganiczne - 96-98% - sole wapnia z przewagą fosforanów(90%), węglany,
fluorki, Mg2+, fosforany wapnia w postaci kryształów dwuhydroksyapatytu, jeśli wbuduje
się fluor to powstają dwuhydroksyfluoroapatyty
• Związki organiczne – 2-4%- fosfoproteiny, glikoproteiny, glikozoaminoglikany,
aminokwasy, lipidy, fosfataza zasadowa. W dojrzałym szkliwie białka enameliny.
• Zbudowane z pryzmatów szkliwnych (słupków szkliwnych) oraz spajającej substancji
międzypryzmatycznej. Pryzmaty utworzone z kryształów hydroksyapatytu
• Linie konturowe Retziusa (linie przyrostowe) – w warstwie szkliwa na przekrojach
poprzecznych, ich obecność jest wyrazem odkładania i mineralizacji szkliwa
• Fryzy (perikarimata) – zewnętrzny objaw linii Retziusa na pow. szkliwa w postaci drobnych
zagłębień ułożonych okrężnie wokół korony i równolegle do szyjki
• Linie Huntera-Schregera – biegną prostopadle do pow. zęba,
• Oszkliwie (zredukowany nabłonek szkliwa, błona Nasmytha) – bł. odporna na działanie
kwasów i zasad, chroni ząb przed próchnicą

Cement
• Pokrywa zębinę korzeniową, chroni ją i łączy ząb ze ścianami zębodołu
• Tk. podobna do kości, ale nie przebiegają w nim n. krwionośne i nie podlega
remodelowaniu
• Fosforany wapnia tworzą kryształy dwuhydroksyapatytu
• Subst. Organiczna to w 90% włókna kolagenowe spojone istota podstawową
• Wytwór cementoblastów, które przekształcają się w cementocyty
• Wyróżnia się 2 typy cementu:

44
 1) C. bezkomórkowy (pierwotny, włóknisty) – odkładany przed wyrżnięciem zęba, na pow.
całej zębiny korzeniowej. Skład: zwapniała istota podstawowa oraz gęsto ułożone
włókna kolagenowe (włókna Sharpeya)
2) C. komórkowy (wtórny) – pokrywa c. bezkomórkowy od ok. 1/3 wysokości korzenia,
zaczyna powstawać w okresie wyrzynania się zęba, zawiera cementocyty -
strukturalnie i czynnościowo odpowiadają osteocytom, ale są rzadziej ułożone i mają
mniej liczne wypustki, które głównie kierują się w stronę ozębnej. Włókna kolagenowe
wydzielane przez cementoblasty to włókna własne (wewnątrzpochodne).
• Odkładanie cementu może trwać całe życie
• Na pow. c. występują odontoblasty – resorbują cement i zębinę korzeniową
Miazga zęba
• Przyczynia się do wytwarzania i odżywiania zębiny
• Wypełnia komorę zęba (miazga komorowa) i kanał korzeniowy (miazga korzeniowa, a
przez otwór wierzchołkowy łączy się z ozębną
• Dojrzała miazga przypomina tk. łączną galaretowatą dojrzałą, dużo istoty podstawowej,
bogatej w proteoglikany, sieć luźno ułożonych włókien kolagenowych i kom. gwiaździste
• W części obwodowej grube włókna srebrnochłonne – włókna spiralne Korffa – pomiędzy
odontoblastami ku prezębinie
• W miazdze można odróżnić 3 warstwy:
1) Warstwa odontoblastów – w najbardziej obwodowej części miazgi, ułożone
palisadowo, tworzą 2-3 szeregi w koronie (w postaci kom. walcowatych) i 1 w
korzeniu (kom. sześcienne lub płaskie). Odontoblasty mają 3 rodzaje wypustek:
• Długa wypustka zębinowa (włókno Tomesa) – do kanalika zębiny
• Wypustka miazgowa (pulpalna) – w głąb miazgi
• Krótkie wypustki boczne – łączą ze sobą odontoblasty
2) Warstwa pododontoblastyczna ubogokomórkowa Weila (pas jasny) – zawiera wypustki
pulpalne odontoblastów, wypustki fibroblastów, wł. spiralne Korffa, wł. nerwowe
bezrdzenne, pododontoblastyczny splot kapilarny.
3) Warstwa bogatokomórkowa - miazga właściwa – liczne fibroblasty, kom. gwiaździste
(posiadają właściwości kom. macierzystych miazgi), kom. napływowe
Budowa przyzębia
Ozębna
• Wypełnia przestrzeń między ścianą zębodołu a korzeniem zęba
• Funkcja mechaniczna: tk. łączna włóknista zwarta o układzie regularnym →tworzy aparat
więzadłowy zęba
• Funkcja metaboliczna: tk. łączna luźna zawierająca rózne kom., n. krwionośne i nerwy
• Mocuje ząb w zębodole dzięki grubym pęczkom wł. kolagenowych- wł. Sharpeya
(składnik aparatu więzadłowego). Wyróżnia się więzadła:
1) Włókna poziome(więzadło pierścieniowe zęba) - ogranicza ruchy boczne zęba
2) Więzadło skośne – na całej długości korzenia, zapobiega tłoczeniu zęba do zębodołu
3) Więzadło wierzchołkowe – utrzymuje ząb w pozycji pionowej
4) Więzadło promieniste – w zębach wielokorzeniowych, pomiędzy korzeniami
• Fibroblasty uczestniczą w syntezie włókien ozębnej oraz w modelowaniu aparatu
więzadłowego, bo wydzielają kolagenazy (metaloproteinazy)
• Komórki macierzyste (progenitorowe) →powstają z nich osteoblasty, osteoklasty,
cementoblasty, cementoklasty
• Kom. tuczne, kom. plazmatyczne, limfocyty, histiocyty, granulocyty – biorą udział w
reakcjach immunologicznych
• Nabłonkowe kom. Malasseza – mogą tworzyć perły szkliwne, torbiele i guzy
• Unaczynienie: t. zębowe, t. wyrostka zębodołowego, t. dziąsłowe
• Unerwienie: nerw trójdzielny

Dziąsło
• Część błony śluzowej jamy ustnej otaczająca szyjki zębów i pokrywająca wyrostki
zębodołowe szczęk
• Blaszka właściwa bł. śluzowej – tk. łączna włóknista zwarta o regularnym przebiegu wł.
kolagenowych
• Dwa więzadła:
1) Więzadło cementowo- dziąsłowe, poziome
2) Więzadło szczękowo – dziąsłowe -prostopadłe do 1)
45
 • Bladość dziąsła jest spowodowana silniejszym rogowaceniem nabłonka, brakiem dużych
n. krwionośnych i błony podśluzowej
• Duże zdolności regeneracyjne
• Złącze nabłonkowe (przyczep nabłonkowy lub nabłonek łączący) – półdesmosomy, w
miejscu przejścia nabł. dziąsła w pow. zęba. Funkcja: pierwsza linia obrony przed
drobnoustrojami. Stanowi dno kieszonki dziąsłowej (ściana zewn. - nabł. wielowarstwowy
płaski nierogowaciejący, ściana wewn. – szkliwo)

Wyrostki zębodołowe
• Zbudowane z położonej obwodowo kości zbitej, a wewnątrz jest kość gąbczasta
• Blaszka wewnętrzna kości zbitej (blaszka sitowa) graniczy z ozębną, posiada liczne kanały
odżywcze (Volkmanna), wbudowują się do niej włókna Sharpeya
• Kość zębodołu przez cale życie ulega przebudowie

DOLNY ODCINEK UKŁADU POKARMOWEGO

SCHEMAT OGÓLNY
• Błona śluzowa: nabłonek (najczęściej walcowaty, tworzy też gruczoły), blaszka właściwa
(tkanka łączna luźna, bogato unaczyniona), mięśniówka śluzówki (mm gładkie), niestałe –
komórki immunokompetentne tworzące grudki chłonne
• Błona podśluzowa: tkanka łączna wiotka, naczynia krwionośne, włókna nerwowe
o Splot nerwowy podśluzówkowy (Meissnera)
o W przełyku i dwunastnicy gruczoły śluzowe
o Śluzowa z podśluzową tworzą elementy zwiększające powierzchnię
• Błona mięśniowa właściwa
o Warstwa wewnętrzna okrężna i zewnętrzna podłużna
o Pomiędzy splot nerwowy miedzymięśniowy (Auerbacha)
• Błona zewnętrzna: dobrze unaczyniona tkanka łączna wiotka
o Błona surowicza - w odcinkach położonych wewnątrzotrzewnowo, pokryta
międzybłonkiem
PRZEŁYK
• Błona śluzowa
o Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejacy
o Blaszka właściwa błony śluzowej wytwarza brodawki łącznotkankowe
o Podłużne fałdy, zanikają przy przemieszczaniu treści pokarmowej
o Mięśniówka śluzówki – w pobliżu wpustu żołądka
• Błona podśluzowa
o Gruczoły cewkowo-pęcherzykowe → śluz (zmniejszenie tarcia), lizozym (przeciwko
drobnoustrojom)
• Błona mięśniowa właściwa
o Górna 1/3: tylko mm. Szkieletowe, zwieracz górny przełyku
o Środkowy: mieszane
o Dolna 1/3: tylko mm gładkie, zwieracz dolny przełyku (dysfunkcja → refluks
żołądkowo-przełykowy)
ŻOŁĄDEK
• 4 okolice: wpust, dno i trzon (histologicznie takie same), odźwiernik
• Kwaśne środowisko – bariera przeciwbakteryjna, trawienie białek, mechaniczne
rozdrabnianie
• Nabłonek jednowarstwowy walcowaty z komórek śluzowych (śluz chroni przed kwaśnym
pH i enzymami)
• W opróżnionym fałdy błony śluzowej, w nich niewielkie dołki żołądkowe
• W blaszce właściwej gruczoły żołądkowe właściwe (trzon, szyjka uchodząca na dnie dołka)
– różne wydzieliny w różnych okolicach
• Ciągła mięśniówka śluzówki
• Trzecia warstwa błony mięśniowej – włókna skośne (w trzonie)

46
Wpust żołądka
• Gruczoły cewkowe – wydzielają śluz, nieliczne
Dno i trzon żołądka
Gruczoły z 5 rodzajów komórek:
• Komórki śluzowe: w szyjce gruczołów, oprócz tego na powierzchni, w nabłonku
o Śluz = bariera ochronna przed sokiem żołądkowym, film śluzowy 100 μm
o Wiązanie dwuwęglanów – alkalizują najbliższe środowisko
o Jony Na+, K+, Cl-
• Komórki główne: w dolnych częściach gruczołów
o Dużo siateczki szorstkiej, euchromatyczne jądro, ziarna wydzielnicze z
proenzymami (pepsynogen)
• Komórki okładzinowe: w górnych częściach gruczołów
o Liczne mitochondria, śródkomórkowe kanaliki wydzielnicze z mikrokosmkami,
mikropęcherzyki
o Wytwarzają czynnik wewnątrzpochodny (czynnik Castle’a) → wiąże się z witaminą
B12 → umożliwia jej wchłanianie w jelicie cienkim
o Uwalniają aktywnie H+ do światła żołądka, wymiennie na K+ (pompa jonowa H+/
K+)
o Cl- podąża biernie za H+ → HCl powstaje w świetle żołądka
o [H+] w żołądku milion razy większe niż we krwi → pH od 0,9 do 2,0 → bariera
przeciw drobnoustrojom, redukcja żelaza do 2+ (wchłanialne), przemiana
pepsynogenu do pepsyny
• Komórki enteroendokrynowe: w dolnych częściach gruczołów, w jelicie też
o Hormony tkankowe: regulacja perystaltyki i aktywności wydzielniczej, wydzielania
innych hormonów. Działają przez krew lub parakrynowo
o System komórek enteroendokrynowych = DNES = APUD
o Gastryna – stymuluje wydzielanie HCl przez komórki okładzinowe, wydzielanie
CCK
o CCK (cholecystokinina) – pobudza obkurczanie pęcherzyka żółciowego
o Sekretyna – w odpowiedzi na treść żołądkową w dwunastnicy, pobudza
wydzielanie soku trzustkowego, hamuje wytwarzanie gastryny
o GIP (peptyd insulinotropowy zależny od glukozy – hamuje wydzielanie soku
żołądkowego, stymuluje wydzielanie insuliny
o Motylina – wydzielana cyklicznie co 90 minut, indukuje głębokie fale perystaltyczne
o Grelina – stymuluje wydzielanie hormonu wzrostu
• Komórki macierzyste
Odźwiernik
• Głębsze dołki, gruczoły śluzowe, zwieracz odźwiernika

JELITO CIENKIE
3 odcinki: dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte. 4-7 m. Różnice w zakresie błony śluzowej i
podśluzowej. Błona mięśniowa i zewnętrzna (surowicza) podobna.
Błona śluzowa
• Fałdy okrężne – pojawiają się w dwunastnicy, najwyższe w jelicie czczym, stopniowo
zanikają w krętym. Z błony śluzowej i podśluzowej
• Kosmki jelitowe – najwyższe w czczym, niskie w krętym. Między nimi krypty Lieberkuhna
(gruczoły jelitowe) – są również w jelicie grubym
• Mikrokosmki enterocytów
Unaczynienie i unerwienie
• System naczyń krwionośnych – wchłanianie związków rozpuszczalnych w wodzie,
transport żyłą wrotną do wątroby
• Ślepo zakończone naczynia limfatyczne w kosmkach – wchłanianie lipidów
• Sploty nerwowe: Meissnera i Auerbacha

47
Cechy charakterystyczne odcinków
• Dwunastnica – krótkie, przysadziste kosmki (kształt liścia); w tkance podśluzowej
gruczoły Brunnera (śluzowe), uchodzą do krypt
• Jelito czcze – długie, palczaste kosmki; pojedyncze grudki chłonne → GALT (gut-
associated lymphatic tissue)
• Jelito kręte – krótkie, rzadsze mikrokosmki; grudki chłonne skupione (kępki Peyera) →
GALT
Skład komórkowy nabłonka jelita cienkiego
Jednowarstwowy walcowaty
• Enterocyty ( komórki absorpcyjne) – najliczniejsze
o Ok. 3000 mikrokosmków, zwiększają 30 razy powierzchnię wchłaniania, tworzą
rąbek szczoteczkowy
o Każdy mikrokosmek: rdzeń aktynowy z 20-40 filamentów aktynowych połączonych
fimbryną i villiną, zakotwiczony w błonie przez forminę, miozynę I i kalmodulinę, w
cytoplazmie do sieci filamentów pośrednich
o Mikrokosmki pokryte glikokaliksem, w błonie enzymy: laktaza, maltaza, sacharaza,
enterokinaza, aminopeptydaza)
o Systematyczne złuszczanie – nowe enterocyty z komórek macierzystych w
kryptach. (czas życia enterocytu 3-5 dni)
o W enterocytach resynteza trójglicerydów i tworzenie chylomikronów (aparat
Golgiego) → egzocytoza do naczyń limfatycznych
• Komórki kubkowe – komórki śluzowe
o Część szczytowa szersza, pęcherzyki wydzielnicze z glikoproteinami
o Część podstawna węższa, jądro i organelle
o Brak mikrokosmków
• Komórki enteroendokrynowe – w kryptach jelitowych, uwalniają hormony tkankowe
o Ziarnistości wydzielnicze w części przypodstawnej (blisko naczyń)
• Komórki Panetha – w dolnej części krypt, piramidalny kształt
o Organelle przypodstawnie, ziarna wydzielnicze szczytowo
o Uwalniają czynnik martwicy nowotworów (TNF-α), lizozym, defensyny, kryptydyny
• Komórki M – wyspecjalizowane komórki nabłonkowe, współpracują z dendrytycznymi w
prezentowaniu antygenów. W nabłonku pokrywającym grudki chłonne.
• Komórki macierzyste – w gruczołach jelitowych

JELITO GRUBE
• Brak fałdów okrężnych i kosmków jelitowych
• Liczne gruczoły jelitowe (krypty Lieberkuhna)
• Nabłonek walcowaty; dużo komórek kubkowych → dużo śluzu → ułatwia przemieszczanie
mas kałowych; enterocyty mniej liczne, mniej mikrokosmków; brak komórek Panetha
• Grudki chłonne samotne i kępki Peyera
WYROSTEK ROBACZKOWY
• Grudki chłonne – błona śluzowa i podśluzowa obficie nacieczone limfocytami
• Szczątkowe krypty jelitowe
• Cienka błona mięśniowa

Trzustka i wątroba
1. Trzustka
• Część endokrynowa (omówiona w narządach dokrewnych)
• Część egzokrynowa - zbudowana z pęcherzyków wydzielniczych produkujących enzymy
trawienne (amylaza trzustkowa, trypsynogen, chymotrypsynogen, elastaza, lipaza
trzustkowa, rybonukleaza, deoksyrybonukleaza, hydrolaza estrów cholesterolowych,
fosfolipaza A2, karboksypeptydaza); sok trzustkowy wyprowadzany do dwunastnicy
przewodem Wisunga; cały organ pokrywa torebka łącznotkankowa;

48
 • Pęcherzyk zbudowany z komórek piramidalnych, które w części szczytowej mają ziarna
zymogenu (inaczej komórki zymogenowe) - euchromatyczne jądro, dobrze wykształcone
jąderko, zasadochłonna cytoplazma gdzie powstają enzymy; komórka u podstawy ma
kolor czerwony a w części szczytowej fioletowy (w H+E)
• Kontrola wydzielania - hormonalnie przez komórki dwunastnicy ale także przez wyspy
Langerhansa (krążenie wrotne wyspowo-pęcherzykowe)
• W centrum pęcherzyka znajdują się komórki śródpęcherzykowe, które przechodzą
następnie w nabłonek jednowarwowy sześcienny tworzący wstawki, które uchodzą
bezpośrednio do przewodów wyprowadzających międzyzrazikowych (nabł.
jednowarstwowy walcowaty), a te do przewodu Wirsunga.
2. Wątroba
• Otoczona torebką łącznotkankową oraz nabłonkiem jednowarstwowym płaskim,
• 80% krwi przepływającej przez wątrobę to krew żylna z żyły wrotnej,
• Unaczynienie tętnicze pochodzi od tętnicy wątrobowej właściwej
• Zaburzenia przepływu krwi przez wątrobę mają charakter pierwotny (marskość wątroby) i
wtórny,
• Jednostki strukturalne wątroby:
• Zrazik klasyczny (płacik) - ma heksagonalny kształt, zorganizowany wokół żyły centralnej
zrazika, obszary pomiędzy zrazikami klasycznymi to przestrzenie wrotne = przestrzenie
bramno-żółciowe; w obrębie przestrzeni wrotnych znajduje się triada wątrobowa otoczona
tkanką łączną wiotką; triada wątrobowa składa się z odgałęzienia żyły wrotnej, tętnicy
wątrobowej międzyzrazikowej oraz przewodu żółciowego międzyzrazikowego.
• Blaszki wątrobowe - ma szerokość jednego hepatocytu, zbiegają się promieniście do
żyły centralnej, pomiędzy blaszkami są naczynia zatokowe, a pomiędzy rzędami
hepatocytów są kanaliki żółciowe
• Zrazik portalny - kształt trójkąta, w jego centrum jest przestrzeń bramno-żółciowa, a na.
Jego wierzchołkach są 3x żyły centralne,
• Gronko wątrobowe - obejmuje dwa sąsiadujące zraziki klasyczne, jest to przestrzeń w
kształcie rombu, która jest zaopatrywana przez krew z dwóch tętnic okołozrazikowych
pochodzących z tej samej tętnicy międzyzrazikowej, w obrębie gronka są 3x strefy
hepatocytów:
• Strefa I - wytwarzanie albumin i glikogenu
• Strefa II - pośrednia
• Strefa III - detoksykacja
• Hepatocyty - powierzchnie boczne sąsiadują z naczyniami zatokowymi, szczytowe z
kanalikami żółciowymi; pomiędzy naczyniem zatokowym (śródbłonek okienkowy) a
hepatocytem jest przestrzeń Dissego (przemieszczają się tędy składniki pokarmowe do
wątroby - glukoza; a w drugą stronę albuminy); kanalik żółciowy nie ma swojej ściany,
przestrzeń ograniczają hepatocyty (połączenia zamykające) , żółć płynie w kierunku
przeciwnym do krwi. Funkcje hepatocytów:
• Adsorpcja i magazynowanie składników pokarmowych z żyły wrotnej
• Synteza białek osocza (oprócz gamma globulin)
• Produkcja żółci
• Synteza cholesterolu
• Metabolizm hemoglobiny
• Estryfikacja FFA do trójglicerydów
• Detoksykacja (metabolity usuwane potem z żółcią)
• Magazynowanie żelaza
• Magazynowanie witamin ADEK
• Komórki o nienabłonkowym pochodzeniu obecne w wątrobie:
• Komórki Browicza-Kupfera są w sąsiedztwie błony podstawnej oraz śródbłonka
naczyń zatokowych wątroby; w patologii uwalniają cytokiny oraz wytwarzają włókna
kolagenowe
• Komórki Ito są magazynem witamin ADEK, zlokalizowane w przestrzeni Dissego, w
patologii syntezują włókna kolagenowe
• Pęcherzyk żółciowy - 3x warstwy - śluzowa z nabł. jednowarstwowym walcowatym, błona
mięśniowa z podłużnie przebiegającymi włóknami oraz włóknami kolagenowymi i elastycznymi
oraz błona zewnętrzna pokryta międzybłonkiem (brak błony podśluzowej!)

49