‫فقه المعامالت‬

MANGA HOKOMAN O KANDAGANG SIIKO ISLAM

Tinimo Ago Iniranon

FAROK SAADODIN ABDULRASHID
Doctorate Degree “Islamic Jurisprudence”
Islamic University of Madinah, Saudi Arabia

Tiyanor Ago Inisorat

MOHAMMAD FAROK SAADODIN
Master Degree “Islamic Banking & Finance”
International Islamic University Malasyia

May 4, 2021
Manga Bandingan
PAMKASAN ................................................................................................................................................. 1
MANGA DADABIATAN KO KANDAGANG ..................................................................................................... 3
SO MANGA SABAP A KIYATINDOS O MANGA HOKOMAN O ISLAM KO KANDAGANG ................................ 5
ANTONA PTAROON A KAPHASAI AGO ANTONAI MANGA SARAT IYAN? ..................................................... 7
SO HOKOMAN O KANGGIRA GIRAYA KO PIYAMASA KO DAON PEN KATANGANA O MIYAMASA ............... 9
SO MANGA SARAT A IZARAT O DOWA A P'PHASAI SIIKO PDIYAN............................................................. 11
SO HOKOMAN O KISARATN O PADAGANG SA DAA LABOTIYAN KO LANGON O AIB ODINA PAAWING SIIKO
DAGANGAN............................................................................................................................................... 13
SO MANGA KAPHASAI A PIYAKA HARAM O AGAMA TANO A ISLAM ........................................................ 15
SO KAPAKAMBABAYABAYA O PADAGANG A GOSO MIYAMASA KO KARODO ANTAA KADI...................... 18
SO HOKOMAN O KAPMARDOD KO PASAI ................................................................................................. 22
SO HOKOMAN O KAPHASAI A HULOGAN .................................................................................................. 23
SO HOKOMAN O KAPHASAI A KATAWAN SO KAPITAL AGO PIYAKA TANA SO PLABAANON SIIKO TAO A
MIPRAMIS A PHAMASA ............................................................................................................................ 24
SO HOKOMAN O KIPONDON KO DAGANGAN TAMAN SA MAKALAI ARGA ............................................... 26
SO HOKOMAN O KADAONI O PHAMASA KO DAGANGAN A PHAMASAAN IYAN ....................................... 28
SO HOKOMAN O KAPAGANGKATA ........................................................................................................... 29
SO HOKOMAN O KAPHASAA KO PAMOMOLAN AGO MANGA ONGA SAPAD ........................................... 31
SO KAPRIBA ............................................................................................................................................... 32
SO PISOSONAN O KAPRIBA ................................................................................................................... 34
SO ONAYAN A MAPONTOK A OSAYAN KO KAPRIBA SIIKO PASAI, SO RIBA ALFADL, GOSO RIBA ANNASI'AH
.................................................................................................................................................................. 37
‫بيع العينة‬...................................................................................................................................................... 38
‫ التورق‬.......................................................................................................................................................... 39
)‫(البنك‬
‫ي‬ ‫المرصف‬
‫ي‬ ‫ التورق‬................................................................................................................................ 39
SO HOKOMAN O KAPAGILISA SA PIRAK .................................................................................................... 41
SO HOKOMAN O KAPAKI INSURANCE ....................................................................................................... 43
SO HOKOMAN O MANGA BANK ID ........................................................................................................... 45
SO HOKOMAN O OTANG .......................................................................................................................... 47
Antonai Hokoman o mapiya a kabayad sa otang? ................................................................................ 49
SO OSAYAN KO KASSMBAYA ..................................................................................................................... 51
SO HOKOMAN KITOGALIN'N KO OTANG SIIKO ISA A TAO ........................................................................ 53
SO HOKOMAN O KASANDA ....................................................................................................................... 54
SO HOKOMAN O KAPANGALAKO SA KABNAR ( TAMOK ) ......................................................................... 56
SO HOKOMAN O KAPANGALA KOWI KO TAO A ADN A OTANG IYAN ....................................................... 58
SO HOKOMAN O KAPAGI MASADA ........................................................................................................... 60
SO HOKOMAN O KASAPA’AT .................................................................................................................... 62
SO HOKOMAN O KAKOWA SA WAKIL ODINA SALIYANTI .......................................................................... 64
SO HOKOMAN O KAPAGAPIN .................................................................................................................. 66
SO HOKOMAN O KA PIRMIYO ................................................................................................................... 68
SO HOKOMAN O KATOMPO TOMPOK ...................................................................................................... 70
PISOSONAN O KATOMPOK ....................................................................................................................... 71
SO HOKOMAN O KAPAM'MGAY ............................................................................................................... 74
SO HOKOMAN O WAKAP .......................................................................................................................... 76
SO HOKOMAN O KATHANAN SA TAMOK .................................................................................................. 78
SO HOKOMAN O TADIN ............................................................................................................................ 80
SO HOKOMAN O MIYATOON A TAMOK .................................................................................................... 82
SO HOKOMAN O KANGGAGASAB ............................................................................................................. 84
SO HOKOMAN O KADARMT, ODINA KAZOMPAO ..................................................................................... 85
SO HOKOMAN O KAMBATALO .................................................................................................................. 87
SO HOKOMAN O PHAGADN'N A RAFFLE O MANGA ALA A TINDA ............................................................ 89
POLIMPOSAN ............................................................................................................................................ 90
 ‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬
MANGA HOKOMAN O KANDAGANG SIIKO ISLAM

PAMKASAN

:‫ أما بعد‬،‫ والصالة والسالم عىل سيد المرسلي نبينا محمد وعىل آله وصحبه وسلم إىل يوم الدين‬،‫الحمد هلل رب العالمي‬

Isaa a iportanti ko muslim ago ikasosoat o Allah naso kambabanoga ko limo iyan,
kanggalbka ko manga halal a okit ko kakhaoyagan, lagid o kandagang, kapagimpliyado,
kanggalbk sa lopa, kapanginsda, goso salakao san a pimbarang a ikhaoyag o manosiya. So
Allah na biyantog iyan sa Qur'an so manga tao a manga mananamar ko manga simba siiko
tnatnao a kagagawii, ago so manga tao a dii mromasay sa lalan ko Allah, na ped a biyantog
iyan naso manga tao a diindalakao ko liyawao o lopa sa pantag sa kakhaoyagan, pitharo o
Allah:
َ ‫َ ر‬ َ ُ َ‫َر‬ َ‫ر‬
‫اْل ر‬ َ ُ ‫َ َ ُ َ َ ر‬
-٢٠ ‫المزمل‬-)‫اّلل‬
ِ ‫ض يبتغون ِمن فض ِل‬ِ ‫ر‬ ‫رصبون ِ يف‬
ِ ‫(وآخرون ي‬
Maana: Go sabagikiran a tigo Allah so diindalakao siiko lopa a diiran babanog'n so rizki -
limo- o Allah…
Giyoto i so amerelmo'mineen a so Omar ibnol khattab na miyatharo iyan pantag sa giyanan
a ayat:
.‫اش‬
‫أبتغ من فضل هللا خي يىل أن أموت عىل فر ي‬
‫احلت وأنا ي‬
‫شعبت ر ي‬
‫ي‬ ‫ْلن أموت بي‬
Maana: O sii ako kapantagi a kapatay siiko kodaakn a diiyakn babanog'n so limo o Allah na
thomoonakn a disayako mawapat ko igaan akn.
Go iniitong o Rasolollah sa jihad so kambabanog sa rizki, gowani a mailay o manga Sahabah
a mangoda a matgas, tigiran: O sii maosar a katgas iyan siiko lalan ko Allah.

‫ وإن كان خرج يسغ عىل أبوين كبيين‬،‫ (إن كان خرج يسغ عىل ولده صغارا فهو يف سبيل هللا‬: ‫لحديث كعب بن عجرة وفيه‬
‫ وإن كان خرج يسغ رياء ومفاخرة فهو يف سبيل‬،‫ وإن كان خرج يسغ عىل نفسه يعفها فهو يف سبيل هللا‬،‫فهو يف سبيل هللا‬
-١٩٥٩ ‫رقم‬- ‫لأللبان‬
‫ي‬ ‫) صحيح اليغيب‬.‫الشيطان‬

Maana: Tigo Rasolollah ko manga Sahabah niyan: o giyanan a mangoda na aya ini liyo niyan
na psokat parako mbalaa a loks iyan a miyanga loloks na sii skaniyan ko lalan ko Allah, odina
psokat parako manga wata iyan a maroni na skaniyan na siiko lalan ko Allah, odina psokat

1
para sa ginawaniyan ka aniyan maparihala na sii skaniyan ko lalan ko Allah, opman o aya
iniliyo niyan na kapaki ilailain ago kapangangarig na sii skaniyan ko lalan ko saitan.

Ayapen a mala a tanodanon naso Allah na inisogo iyan ko manga mo'min so nganin a inisogo
iyan ko manga Rasol a giyoto so kakan sa halal, oriyaniyan na inaloy o Rasolollah so:

‫أغي يمد يديه إىل السماء يا رب يا رب ومطعمه حرام ومشبه حرام وملبسه حرام وغذي بالحرام‬
‫(الرجل يطيل السفر أشعث ر‬
‫فأن يستجاب لذلك ؟) رواه مسلم‬

Maana: So mama a mathay sa lakawan -pantag sa jihad, da'owa- a ip'poro iyan a mbala a
limaniyan siisa langit -a pamangni siiko Allah- a diiniyan tharoon: ya Rabbi! ya Rabbi! ogaid
naso pangn'ngkn iyan na haram, so panginginomn iyan na haram, so masosolot iyan na
haram, ago ini pagpron na haram, sa dadn a tharimaanon.
Pitharo pen o Rasolollah:
‫لأللبان‬
‫ي‬ ‫) صحيح الجامع‬.‫(أيما جسد نبت عىل سحت فالنار أوىل به‬
Maana: Sadn sa lawas a aya inito iyan na haram naso naraka jahannam i kibagianon.

Giyoto i sa giyangka i maka ptondotondog a dars tano na siiko manga osayan ko kandagang
ka oba kalokalo na aya matondog o manga padagang a manga muslim naso halal a
kakhaoyagan, a ron kisabap so kakhatarima o manga amal. Pangni tano, ago obarkitano
angkata o Allah so kapopobrii agoso pimbarang a fitna, ilahaman tano o Allah langon ko
ikasosoat iyan, Allahumma Ameen!

2
 MANGA DADABIATAN KO KANDAGANG

Isa a katitindos o Agama tano a Islam na langon o manga sogoan iyan na iraraks iyanon so
manga pipiya dadabiatan a pkabaloy niyan giyoto a sogoan a matanos so kakhailayaon o
manga tao ago kitonay niyan so hikmaon o Allah a giyoto so kamapiyaan o manga tao ago
ikalilintad o ingd na aya mala naso kapaka slang sa maliwanag sa alongan a maori.

Ped ko manga sogoan a piyakarayagon o Agama so manga pipiya dadabiatan naso kandagang
a patot ko muslim a khabaya dagang a mapaganad iyan ko daniyan pen kandagang, sa katii
so manga ped ko dadabiatan ko kandagang a inisogo o Agama tano:

• So kapaganada ko manga hokoman pantag ko kandagan, an mabaloy so sokatan iyan

a halal, pitharo o Omar ibn alkhattab:

”‫“ال يبيع يف سوقنا إال من تفقه يف الدين‬

Maana: Dikapakay a dagang siiko padian ami inonta so tao a miya paganad iyan so
Agama mi.
• So kaphatiis ago sarig, maana di phamokag ago dipndonsiyan, pitharo o Rasolollah:

‫)التاجر الصدوق اْلمي مع النبيي والصديقي والشهداء) رواه اليمذي‬

Maana: So padagang a patiis ago kasasarigan na ingkapeda o manga Nabie, manga
Siddeeq, manga Shaheed- sa alongan a maori.
• So kalbod i kapakindodolona, maginawa “‫ ”السماحة‬makaomaon so phamasa na
phakapiyaon a ginawaniyan, ago o adn a panon iyanon pantag ko piyamasa niyanon
na tanto a mapiya kadodolona niyanon, pitharo o Rasolollah:

‫( رواه البخاري‬.‫)رحم هللا رجال سمحا إذا باع وسمحا إذا اشيى‬
Maana: Ini kalimo o Allah so tao a malowag i kapakindodolona igira miphasa ago igira
a miyamasa.
• Aya niniyatn iyan ko kapndagang iyan na aniyan kadiyangkai a ginawa niyan a goso
pamiliya niyan sa disiran maped ko phamalad.

3
 • Ped sa niat iyan na so kalbod a kapaka phagintao manga tao ago makanggay kiran a
gona so diiniyan kandagang, knaba makabibisai a ayabo a katawan iyan na giya
ginawa niyan, phitaro o Rasolollah:

‫ وخي‬،‫ )المؤمن يألف ويؤلف وال خي فيمن ال يألف وال يؤلف‬:‫ما رواه أبوهريرة عن رسول هللا صىل هللا عليه وسلم قال‬
٤٢٦ ‫( سلسلة اْلحاديث الصحيحة برقم‬.‫الناس أنفعهم للناس‬
Maana: So mo'min na makigiginawain ago dii mingginawai, sa daa kapiya o tao a daa
ipngginawai niyan ago dimipngginawai, ago aya makallbi ko manga tao na so madakl i
pkibgay a gona ko manga tao.

• Aya panamar iyan na langon halal so dagangan iyan ago halal so okit iyan ko
kapndagang iyan, pananggilaan iyan obaniyan mapikir so magaan a kapalai pirak
apiyapn haram, pitharo o Rasolollah:

‫روع أن أحدكم لن يخرج من الدنيا حت‬

‫ي‬ ‫ (إن ر‬: ‫ قال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم‬: ‫ما رواه ابن مسعود قال‬
‫جييل ألق يف‬
‫يستكمل رزقه فاتقوا هللا وأجملوا يف الطلب فإن استبطأ أحد منكم رزقه فال يطلبه بمعصية هللا فإن هللا ال ينال فضله‬
٢١٣٦ ‫) رواه الحاكم وصححه برقم‬.‫بمعصيته‬
Maana: Sabnar a so Jebrel na ini ilaham iyan rakn a mataan a so isa rkano na diniyandn
kaganatan so donya taman sa diniyan makomplito so rizki ron, sa kalkn iyo so Allah sa
phiyapiya iniyo - so okit - ko kakhaoyagan, sa amaiko ba malombat a kapsold o rizki o isa
rkano na obaniyan babanoga sa maka okit sa maasiya ko Allah ka mataan a so Allah na na
dikaparoli so rizki niyan sa ba mokit sa kapmaasiya.

• Di phangakal, pitharo o Rasolollah:

)‫(من غش فليس منا‬
Maana: Sa tao a mangakal -ko diiniyan kandagang- na dirkami ped.

pangnintano ko Allah a tabangan iyan so manga padagang a muslim sa masipat iran anan
ago pakambarakatn o Allah so kaoyagan iran.

4
 ‫خصائص نظام المعامالت يف اإلسالم‬

SO MANGA SABAP A KIYATINDOS O MANGA HOKOMAN O ISLAM KO KANDAGANG

Katawan a so kap'phagintao na didn ptagompiya o daa bitikan a ayairan phagokitan, a

khatokawanon o omani isa so rkiyan a kabnar agoso kabnar rkaniyan, ago karn iyan siran ko
kashasalimbota agoso kapamagarasa, ago giyoto a bitikan na ron katokawi so bnar agoso
dibnar. Odaso bitikan na khadiyaman so kaphagingd kaso manosiya na tabiat iyan so babaya
ko kala a makowa apiyapn miyaka okit sa kapangarasi. Giyoto i so Allah a Rabbol a'lameen
na datano niyan darainon'n sa initoron iyan so Qur'an a dodo so manga hokoman a matitho
a mibibida ko salakaoron a hokoman siiko kapiya, kaontol, goso kadadait iyan ko apiya
antonaa masa ago apiya andaa darpa.

Katii so manga sabap a kiyatindos o manga hokoman o Islam ko kandagang:

• Aya kapopoonan o manga hokoman siiko Islam naso Allah a katawan iyan so mipayag
ago migagaib. Katawan iyan so iptagompiya o manga tao ipoon ko miyaona taman sa
makatindg so bangkit.
• So manga hokoman o islam na migagakot ko paratiyaya, aqeedah, sabap sa ped ko
paratiyaya so kapangimbnar sa ayabo a kikabnar ko kabtad sa hokoman naso Allah,
agoso kaonoti ko hokoman iyan na sagintas ko paratiyaya.
• Migagakot pen ko kapaga agama o tao, ka sadn sa kabag'r o paratiyaya o tao na
kalaiyan i sanggila oba pkapadalm ko haram, giyoto i so mo'min na apiya daa paka
ilairon na diniyan khagaga oba pamaltik ka katawan iyan a phagilain o Allah.
• So kasalaan ko kapakasopak sa hokoman na knaba siibo tatamana ko kitanaon a
kasalaan sa donya ka paparatiyaan o mo'min a mas masakit so kasiksaan sa alongana
maori.
• Go migagakot pen ko manga pipiya a olaola, agoso manga pipiya a sipat, ka inisapar
ko padagang a mo'min oba dii pamokag, oba diizasapa, ago oba masarangit ko
phamasa, oba pangakal, ago salakao san.
• So manga hokoman o Agama na aya pasodan iyan naso tarotop a kaontol, daa
khasalimbotan ago daa maka phanalimbot, mlagilagidon so langowan a tao sa daa
baniyan kiran piyaka lbi ago daa baniyan kiran inarasan. So hokoman o Allah i ayabo
paka solb ko langon o awida akal sa masaini ko kadandan o manga ingd ago so langon
o pisosonan a bangsa sa donya ini.

5
 ‫األصل يف المعامالت‬

Antonai asal a Hokoman ko apiya antonaa kandodolona?

- Aya asal iyan na langon khapakay inontabo so piyaka haramon o Agama.

Aya zabotn tanosan na langon o okit a kaphasai na langon halal daa baon haram, inontabo sa
inisaparon o Agama, maana adn a dalil iyan sa kahaharam iyan, odaa dalil sa kahaharam iyan
na halal oto. Giyoto i o adn a tao a tharoon iyan a haram a lagidanan a pasai na kaphangniyan
sa dalil ka aya asal na halal, oda a dalil iyan na siitano pag'ndod ko asal.

pitharo o Allah:
ُ َ ‫( َو َأ َح َّل‬
ِّ ‫اّلل ْال َب ري َع َو َح َّر َم‬
-٢٧٥ ‫البقرة‬- )‫الر َبا‬
Maana: Piyakay o Allah so kandagang na inisapar iyan so kapriba.

َ‫ر‬ ُ َ َ َ َ ُ
ً ‫اْل ررض َجم‬
-٢٩ ‫البقرة‬- )‫يعا‬ ِ ِ ‫(ه َو ال ِذي خل َق لك رم َما ِ يف‬
Maana: Skaniaya a Allah na inadnbiyan rkano so langon o siiko lopa - a halal - rkano langon.

Makanggogonao anan sa aya asal o langowan taman na halal inontabo sa piyaka haramon o
Agama.

6
 ANTONA PTAROON A KAPHASAI AGO ANTONAI MANGA SARAT IYAN?

Aya ptharoon a kaphasai na so kizambiin ko tamok sa tamok a ped a aya hadapon na kapaka
milik.

Na antonaa pman i pmbthowan sa tamok? aya tamok naso adn a arga iyan. Na aya
khabthowan sa tamok naso langon o piyakay o islam a kapananamokanaon, maana so
piyamaka haram o Agama obangka pananamokana na dikhabthowan sa tamok na da mambo
a arga iyan, lagid o baboy, pakabrg, guitar, goso salakao san a piyamaka haram o Agama.

So kaphasai siiko tamok na piyakay o Agama, pitharo o Allah:

-٢٧٥ ‫البقرة‬- ) ‫( وأحل هللا البيع وحرم الربا‬

Maana: Piyaka halal o Allah so kaphasai na piyaka haram iyan so kapriba.

SO MANGA ROKON O KAPHASAI NA:

1) So dowakatao a miphasai.
2) So piphasaiyan iran, so piyamasa agoso arga.
3) So okit a kiyaphasai iran, na dowanan soson
• Miyaka okit sa katharo, lagido kiyagirao padagang a: piphasako rka ini. Tig mambo
o phamasa a: piyamasako.
• Miyaka okit sa galbk a daa katharoon “‫”بيع المعاطاة‬.
Lagid o manga dagangan a kitatagoan sa price na kominowaon so phamasa na ini
dawag iyan ko padagang so arga sa dadn a miyabals iran. Na khapakay a lagidanan
a kaphasai, sii anan imanto ndadakl ko dii kaphasai sa online a giyabo a kapndkn
o phamasa ko (ok) odina (order).

SO MANGA SARAT O KANDAGAN:

• Mattrang odina masosoat so omani isa ko p'phasai ko kap'phasairan, knaba mattgl so
isakiran. Ayabo a tiyabiya san naso aya tomiglon naso hokoman sabap sa
kapangingimasadan sa bayadan agoso ped.
-٢٩ ‫النساء‬- ) ‫ ( إال أن تكون تجارة عن تراض منكم‬:‫لقوله تعاىل‬

7
• So kababaloy o dowa a p'phasai sa adn a manga akal iran, kiyabaligan siran, ago matao
siran giragiray ko tamok iran. Ayabo a tiyabiya san naso wata a siyogo a paki phasaon
so manga ito i arga lagid o manga gita a wata.

‫ ( وال تؤتوا السفهاء أموالكم ي‬:‫لقوله تعاىل‬

-٥ ‫النساء‬- ) ‫الت جعل هللا لكم قياما‬
• So kababaloy o dowa a p'phasai a kamimilikan omani isa so tamok a p'phasaiyan iran,
odina wakil o kirk ko tamok.
).‫ (ال تبع ما ليس عندك‬:‫لحديث‬
• So kababaloy o tamok a p'phasaan a halal, mapapakay so kapmbali iron.
).‫شء حرم عليهم ثمنه‬
‫ (إن هللا إذا حرم عىل قوم أكل ي‬: ‫لحديث‬
• So kababaloy o piphasa a magaga o miphasa so kibganon, giyoto i so miyada a tamok
na dikapakay a phasaan.
).‫ (نىه رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن بيع الغرر‬: ‫لحديث‬
• So kababaloy o piphasa a katawan o miphasa agoso miyamasa sa oras oto a kiyapasai
ran, naso katawiron na: lagid o kamasiron, odina alowin so manga sipat iyan sa
marayag a kaaloy o dimidadarpa.
• So kababaloy o arga a iphamasa a katawan so kala iyan a goso klasi niyan.
• Giyanan a manga sarat a miya aloy tano na isabo i makorangon odina masopakon naso
pasai na “ba'til” binasa sa dikitaros so kiya phasai.

8
 SO HOKOMAN O KANGGIRA GIRAYA KO PIYAMASA KO DAON PEN KATANGANA O
MIYAMASA

Kiyasabotan tano ko miyaona a mataan a so kaphasai na aya onga niyan na so kinitogalin o

kamimiliki ko piyamasa phoon ko padagang siiko miyamasa, na so kamimiliki ko piphasa na
pkitogalin andadn i kapaka phasai o padagang agosi miyamasa apiyapn da niyan matangan.
Aya rayagan anan, na o tharoa o padagang siiko phamasa: piphasako rka trak akn nai sa
(100k a peso) na gomirao mambo so phamasa a: oway piyamasako, odina tiyarima akn, na
minitogalindn a diritso so kamimilki ko trak siiko miyamasa, apiyapn daniyan matangan ago
daon mapasad so manga karatas iyan. Samaoto na aya zabotn roo naso katangana ko piphasa
na adn a kisompaton a maana a giyoto so: kambgi sa laoda paro ko miyamasa ko kapenggira
giraya niyan ko piyamasa niyan, a goso kipalad non.

Aya khaonga o kiyatangana o miyamasa ko piyamasa niyan na dowa a Hokoman:

1) Paganairon na miyapakay dn a phasaan o miyamasa so piyamasa niyan, oda niyan
pen matangan na dikapakay oba niyan phasaa, na madakl si manga dalil anan pedon
so Hadith:
‫رض هللا عنه أن رسول هللا صىل هللا عليه وسلم نىه أن تباع السلع حيث تبتاع حت يحوزها‬
‫ما رواه زيد بن ثابت ي‬
-‫رواه االمام أحمد وأبوداود‬- .‫التجار إىل رحالهم‬
Maana: Miyaka poon ki Zaid ibn Thabit a mataan a so Rasolollah na inisapar iyan oba
phasaa so dagangan siiko kiyaphasaaon taman sa di matangan o manga padagang sa
matago iran ko manga koda iran.
Aya ped a hikma sa kinisaparn san o Agama na kagiya so padagang na khapakay a
diniyan ibgay so piphasa ko miyamasa labaoron igira miya ilay niyan a phakalabaon
sa mala, na pkhasabapan anan sa samok, naso Agama tano na inisapar iyan so langon
a pkhasabapan sa simokt.
2) Ikadowa a hokoman na, So kinitogalin o pangalako phoon ko padagang siiko
miyamasa. o pamako mabinasa so dagangan ko oriyan o kiapaka phasairan a dapn
matangan o miyamasa naso pangalako na siiko padagang, ayaon phaka bayad sabap
sa siisa tangan iyan so dagangan ago ron pen miya binasa, inontabo o aya miyanabap
ko kiyabinasa niyan naso miyamasa ka di kaphangala kowan o padagan.

9
 Aya tiyabiyasan na o so padagang na inipalad iyan ko miyamasa na daniyan tangana
na o mabinasa na aya makaphangalako naso miyamasa sa diniyan kabnar oba adn a
skatn iyan ko padagang sabap sa skaniyan i mindarainon ka inipaladon na daniyan
tangana.

Na antona a okit i kapkhatangana o miyamasa ko piyamasa niyan?

Sii anan phag'ndod ko tabiat o piyamasa sa katii so rayagan iyan:
• O so piphasa na walay odina lopa odina powesto na aya okit a kakhatanganaon o
miyamasa na ipaladon o padagang ago awaan iyanon.
• Opman o manga pangn'ngkn odina manga nditarn odina manga kasangkapan a
pkhakna na aya okit a katanganaon naso kitogalin non sa miliyo phoon ko darpa o
padagang.
• Opman o manga bolawan, pirak, diamon, na aya katanganaon na kakaptan odina
magamak o miyamasa, odina mi transfer ko bank account o miyamasa.
• Opman o trak na aya okit a katanganaon na o miliyo o miyamasa phoon ko
tatagoanon, odina mapasad so manga karatas iyan.

10
 SO MANGA SARAT A IZARAT O DOWA A P'PHASAI SIIKO PDIYAN

Aya mapipikir saya naso pangni o omani isakiran a dowa sii ko pdiyan a adn a pahala niyan
odina ana mapnggona niyanon. Naso izarat o omani isakiran ko kap'phasairan na dowa
soson:
1) PAGANAIRON: So manga sarat a khapakay ko Agama a patot ko siyaratanon a
minggolalan iyan, o mambo o piyagayonan iran, sa katii so manga sarat:
• So kasarat o padagang amaiko bara so kiya phasairan sa sanda odina
makaphangalako, aya ibarat anan: o pamasa so tao sa celpon a bara na gominirao
so padagang a sandaan kaon a giyanan a relos ka, odina kowaka sa tao a maka
pangalako ko kambayad ka, na patot anan a minggolalan.
• So kasarat o miyamasa sa so sabagi ko arga na bara pasin sa saolan odina dowa
olan.
• So kasarat o phamasa sa sipat a mattndo ko piyamasa niyan. Aya ibarat iyan na
tigiyan a phamasako rka sa trak ogaid na aya klasi niyan na toyota, odina aya color
iyan na mariga.
• So kasarat o miphasa sa kanggona i niyan ko piphasa niyan sa kanggona a limitado,
aya ibarat iyan na piphasa niyan so walay niyan na piyangni niyan ko miyamasa a
logar iyakongka sa saolan gowaknbo pagawai ka ploba ako sa kabalingan akn.
• So kasarat o miyamasa sa kanggona a mattndo, aya ibarat anan na o girao so
miyamasa sa isaka sako a margas a paki roran'n ka rakn sa trak akn oto.
Giyangkai a miyanga aloy a sarat o isako miphasai na wajib so kinggolalan'n non, aya dalil
anan naso Hadith a:
)‫(المسلمون عىل شوطهم إال شطا حرم حالال أو أحل حراما‬
Maana: So manga moslim na wajib kiran so manga sarat iran, inontabo so sarat a piyaka
haram iyan so halal odina piyaka halal iyan so haram.
2) IKADOWA:So manga sarat a binasa, dipatot, na dowanan soson:
• So manga sarat a dipatot a khabaroba iyan so pasai, khabinasa niyan so kiyaphasai
ran, lagid o kisaratn ko kap'phasairan sa pasai a ikadowa. Aya ibarat anan naso
kagirao o padagang a p'phasaanko rka trak akn nai na phasaangka rakn mambo

11
 so walay ngka, odina p'phasaan akn rka giya celpon akn na pagotangiya kongka sa
pirak. Lagidanan na binasa so pasai iran, sabap ko Hadith:
).‫ نىه رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن بيعتي يف بيعة‬:‫ وحديث آخر‬.‫(ال يحل سلف وبيع‬
• So manga sarat a dipatot, ogaid na diniyan khabaroba so pasai, aya ibarat anan na
o girao so miphasa a p'phasa angko rka trak akn nai na dingkabadn ma p'phasa,
odina dingka phagdai, odina phasaanko rka giya bangkala na dingka badn solota.
Lagidanan a manga sarat na daa bali niyan, dipaliyogat ko miyamasa obaniyan oto
paratiyayaa, agoso pasairan na sah dn, aya dalil anan naso Hadith:
(.‫)ما كان من شط ليس يف كتاب هللا فهو باطل وإن كان مئة شط‬
Maana: Apiya antonaa sarat a dako Kitab o Allah na sarat a binasa, apiya i kadakl
iyan manga a sarat.

12
SO HOKOMAN O KISARATN O PADAGANG SA DAA LABOTIYAN KO LANGON O AIB ODINA
PAAWING SIIKO DAGANGAN

Pkhasalak siiko manga padian a pkhaadnon a lagidanan a ipsarat o padagang ko phamasa a

diiniyanon tharoon: p'phasaita na sakn na angiyas ako ko langon o aib a khatoon sangkai a
p'phasaangko rka, labaoron siiko manga padian a manga second hand a diiron phapasaan.
aya oto a hadapon o padagang para daa kaadn a ptharoon ko paglt iran a goso miyamasa.

Na antonaa mangaday i hokoman a lagidanan a sarat, khatarima antaa ka di?

Lagidanan a sarat na dowanan btad:
1) PAGANAY A BTAD:
Na amaika so miyamasa na katawaniyan so aib odina paawing a giyoto a piphasa ka
pitharoon o padagang odina marayg a kaiilayaon o miyamasa, aya ibarat anan na o
piphasaon o padagang so trak na tigiyan a giya trak na aya paawing iyan na dii magbl
odina gba so aircon iyan, na lagidanan a btad na khatarima so sarat o padagang sa daa
kabnar o miyamasa obaniyanon problimaa ka mini onaon o padagang a giyoto a
paawing o trak.
2) IKADOWA A BTAD:
So miyamasa na diniyan katawan a giyoto a paawing, ago knaba marayag a pkailay o
phamasa. lagidanan a btad na o katawi o padagang so paawing na piyagma iyan, na
daa bali o kiyasarat iyan sa dipaka iwas sa giyoto a paawing, kagiya lagidoto na ped
oto sa kapangakal na pitharo o Rasolollah: “‫ ”من غش فليس منا‬maana: sa tao a mangakal
na dirkami ped. Giyoto i so miyamasa na kabnar iyan a ikasoy niyan so kiyaphasai
sabap sa giyoto a paawing.

Amaipman ka so padagang na diniyan mambo katawan oba adn a paawing sa giyoto a

piphasa niyan na kiyasosopakaananan o manga Olama:
• So sabagikiran na tigiran a dipaka iwas so padagang apiyapn minisarat iyan a daa
labot iyan ko apiya antonaa paawing sabap sa ped oto ko kapaginakala.

13
 • Sopman so sabagi ko manga Olama na tigiran a “sah” korek so sarat iyan ka
tiyarima o phamasa so sarat o padagang, naso manga moslim na wajib kiran so
kitoman'n ko manga sarat iran.

❖ Ped anan ko manga mas'alah a piyagistihadan o manga Olama na sadn sa kowaanon o

mababaloy a Mofty ko ingd.

14
 SO MANGA KAPHASAI A PIYAKA HARAM O AGAMA TANO A ISLAM

So Agama tano na piyakainiyan so kaphasai, kapamasa ago kaphasa sabap ko

kakhakailanganaon o madakl a tao, ogaid na adn a manga okit a kaphasai a inisapar o Agama
sabap ko marata a khaonganiyan. Sa alowin tano saya ka an kapananggilai o pithanggisaan
ko manga Moslim.
1) So kaphasa o tao ko pasai o pdiyan “‫”’بيع الرجل عىل بيع أخيه‬
Aya ibarat anan na o miphasai so dowakatao na adn a miyaka omakiran na tigiyan ko
miyamasa a adn a rk akn san ago mas mapiyapn na maitopn i arga a digiya kiyapaka
kowangka ki akianan. Aya hadap iyan roo na aniyan mabinasa so kiyapaka phasai ran
sa sii rkaniyan mamasa.
Aya hokoman anan na haram, sabap ka Hadith: (‫)ال يبيع بعضكم عىل بيع بعض‬
2) So kapamasa o isa ko piyamasa o pdiyan
Aya rayagan anan o miyamasa so tao siiko padagang na miyaka oma a isa a tao na
tigiyan sa giyoto a padagang a: o siingka rakn p'phasaa na malai arga a ikowa ko rkaon
a digiyangkoto a inipasaon i akioto.
Aya hokoman anan na haram sabap ko Hadith a Oqba bin A'mer:
).‫(المؤمن أخو المؤمن فال يحل له أن يبتاع عىل بيع أخيه وال يخطب عىل خطبة أخيه حت يذر‬
So manga Olama na ini kiyas iran san so ped a manga kandodolona a pkha adnon so
kapangalampas, lagid o siiko kapagapina na dikapakay obangka alampasi so maoona,
go lagid pen o kapagaplay sa galbk a dikapakay obangka alampasi so maoona amaiko
mapapatoton.
Aya hikma sa kinisaparn san o Agama na kagiya pkhasabapan sa kapkhaadn o samok
siiko manga tao.
3) So kaphasai sa sold a masgit, kaphasa antaaka kapamasa, sabap ko Hadith a
piyanothol i Abdullah bin Amr:
)‫(نىه رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن الشاء والبيع يف المسجد‬
Aya hikma sa kinisaparn san na siyap ko kaporo i daradat o masgit oba mabaloy a
darpa a pasaiyan.
4) So tigo Arab a Najash “‫ ”بيع النجش‬aya rayagan iyan naso kaphagayagi o tao ko
dagangan sa maporo a arga a adn a kapapantagan a phagayagon, sa oman siran

15
 kisampay sa arga na ayagan i aki oto sa masmaporo a arga, a si aki oto a phagayag sa
maporo na knaba niyan mapipikir oba phamasa ka ayabo a hadap iyan na an mala a
kapaka pamasa a giyoto a phamasa.
Aya hokoman anan na haram sabap ko Hadith a piyanothol i Abdullah bin Omar:
(.‫ )ال تناجشوا‬: ‫أن هريرة‬
‫( وحديث ر ي‬.‫النت صىل هللا عليه وسلم عن النجش‬
‫)نىه ر ي‬
Maana: Inisapar o Rasolollah so pasai a najash.
O maadn a giyanan a najash ko pasai na sah dn so pasai ogaid na kabnar o miyamasa
a irodo iyan so piyamasa niyan amaiko tanto a miya akal ko arga. Phaka sold san a
hokoman so igira mikokonsiay so manga padagang sa padian a diran pagayagan so
dagangan o isa a tao ko titho a arga iyan para maphasa niyan sa maito a arga. Na
giyanan na haram pen anan sabap ko maaadnon so kapangakal.
5) So kaphasaa ko tamok a halal amaiko so phamasa na katawan a siiniyan
pagosara ko haram, lagid o kaphasaingka ko tao sa glat a katawan ka a iphamono
iyan, lagid pen o kaphasaingka ko tao sa flash light a katawan ka a pagosarn iyan sa
kapamankhao,, lagidanan na ped ko piyaka haram o Agama a pasai, sabap ko katharo
o Allah:
-٢ ‫المائدة‬- ) ‫الي والتقوى وال تعاونوا عىل االثم والعدوان واتقوا هللا إن هللا شديد العقاب‬
‫(وتعاونوا عىل ر‬
Maana: Pamagogopa kano ko mapiya agoso kapananggila sa dikano phamagogopa ko
dosa agoso kapriridoay ago kalkn iyo so Allah ka sabnar a so Allah na malipds so siksa
iyan.
6) So kaphasa ko oriyan o ikadowa a bang siiko gawii a jomaat.
Siibo anan haram ko manga tao a paliyogaton so jomaat a siran so manga mama a
kiyabaligan ago adn a akal iyan,, sopman so manga bae a goso manga wata a daka
baligi na knabakiran haram.
Aya oto a hikmah sa kinisaparnon na kagiya aya paliyogat kiran naso kasong sa masgit
ka ansiran maka zambayang sa jomaat. pitharo o Allah:
-٩ ‫الجمعة‬- )‫(ياأيها الذين ءامنوا إذا نودي للصالة من يوم الجمعة فاسعوا إىل ذكر هللا وذروا البيع‬
Maana: Hay skano a miyamaratiyaya na igira a inipananalo so sambayang siiko
alongan a jomaat na pagoradorad kano siiko simba siiko Allah sa targ'n iyo so
kaphasai.

16
So sabagi ko manga Olama na ini kiyas iran san igira a kiyamatan so manga paralo a
sambayang, na wajib ko manga mama a wajibon so barajoma a itarg iyan so kaphasai.

17
SO KAPAKAMBABAYABAYA O PADAGANG A GOSO MIYAMASA KO KARODO ANTAA KADI

Giyanan so tig o manga Foqaha a “‫ ”باب الخيار‬aya maana nan na so kabnar o dowa a
miphasai siiko kapmardod ko kiyaphasai ran odina so kiprodoon o isakiran ko kiya
pakambgaya iran sa tamok. Giyanan na lima soson:

Paganai a sosonan: “‫”خيار المجلس‬

So kabnar ko kapmardod ko dairan pen kapakamblag ko darpa a piphasaiyan iran.Igira a
miphasai so padagang agoso miyamasa na omani isa kiran na kabnar iyan so kapmardod
odina karodo siiko dairan pen kapakamblag ko darpa a piphasaiyan iran sa dikha sangka o
isakiran. Aya ibarat anan na: O so phamasa na miyaka oma ko powesto o padagang na
miyamasaon sa celpon, inidawagon o padagang so celpon na inibgainiyanon mambo so arga,
na siisa giyoto a oras a kasisi iran sa giyoto a powest na o girao so isakiran a ipmardod akn a
giya kiya phasai ta na dikhasangka o isa ka inibgay oto o Agama a kabnar, aya dalil anan naso
Hadith: ‫ ) متفق عليه‬.‫ (البيعان بالخيار ما لم يتفرقا‬:‫حديث‬
Maana: So dowa katao a miphasai na kabnar omani isa kiran so kapili ko kapmardod a goso
di, dayon bo sa dasiran pen makamblag.
So kathay a giyanan a kapakambabayabaya: Aya kathay niyan na dayon bo sa matitimo
siran ko darpa a piphasa iyan iran, mlagid o miyabolobolo antaa ka dabo mathay. O
makamblag siran roo, lagid o miyaling so isakiran, odina adn a kiya liyowan o isakiran na
miyada so kapakambabaya o isakiran ko kapmardod sa daa kabnar iyanon oba rodo,
inontabo o miyog so pdiyan.
So kapaka daa sa giyoto a kambayabaya “‫”نق الخيار‬,
‫ي‬ o so dowa katao a miphasai na
pimbitiyaraiyan iran a oriyan o kapakaphasairan na dadn a kapmardod daa karodo ko omani
isakiran odina siibo ko isakiran apiyapn dasiran makamblag ko darpa, lagid o sii miphasai
ko darpa a adn a seminaron a ped siran ko maiimbaiton na o girao siran odina so isakiran a
p'phasai ta na dadn a kapmardod na opagayoniran oto na khapakay sa kiyadaan sa kabnar
omani isakiran ko kapradod, ibarat o gomirao so isakiran ko oriyano seminar a ipmardod
akn so kiya phasaita, na daa kabnar iyan oba pmardod inonta o logari o pdiyan, sabap ko
miya aloy tano ko miyaona a Hadith: (‫)المسلمون عىل شوطهم‬.

18
So kapagikmat sa kada o kambayabaya: Aya ibarat anan na o makapasad phasai so dowa
katao sa miyaka thangana siran, na o pangilay sa okit so isakiran sa thibaba mawa sa giyoto
a darpa a piphasaiyan iran sa aya hadap iyanon na an di makapmardod so pdiyan na haram
oto, dikhapakay ka ped oto ko kapangakal ka an kadai sa kabnar so pdiyan ko karodo.
Pitharo o Rasolollah:
‫) أبوداود واليمذي‬.‫ وال يحل له أن يفارق صاحبه خشية أن يستقيله‬،‫(البيعان بالخيار ما لم يتفرقا إال أن تكون صفقة خيار‬
‫وأحمد‬
Maana: So dowakatao a miphasai na kabnar iran so kambayabaya ko kapmardod, inontabo
o piyaka pili o isakiran so pdiyan ko kambayabaya, ago diron khapakay obaniyan blaga so
pdiyan thibaba ko darpa a piphasaiyan iran sa kawan oba pmardod.

Ikadowa a soson “‫”خيار الشط‬

Aya mapipikir san naso kisaratn o dowakatao a miphasai odina so isakiran sa kabgan sa
laoda paro a miphamimikiran iyan o pmardod antaaka itharos iyan so pasairan. Aya ibarat
anan na o gomirao siran odina so isakiran a phamasaan aknai na bgiyakongka sa salongan
odina dowa gawii a iphamimikiran akn o itharos akn antaa ka iprodo akn. Sa opagayoni iran
anan na sah ago patot a minggolalan, sabap ko miya aloy tano a Hadith: "‫"المسلمون عىل شوطهم‬.
Adn badn a manga sarat anan:
• Pagayonan iran a mbala, da mitgl ko omani isa kiran.
• Matndo so masa a kathay niyan, dikapakay oba di matndo.
• Siiran anan maaloy ko masa a diiran kaphasai odina siiko masa a dapn mapopos so
“‫ ”خيار المجلس وخيار الشط‬o siiko kaipos iyan na dikapakay ago dikhatarima.
Andadn mambo i kapopos o masa a piyagayonan iran a iphamimikiran iran o itharos so
pasairan antaa ka di, odina apiya da mapopos na miyagayon siran a potoln iran sa piyaka
dairan so kambayabaya na miyatanto so kiya paka phasairan sa dadn a maka pmardod kiran
a dowa inonta o logari o pdiyan.

Ikatlo a soson “‫”خيار العيب‬

Aya mapipikir san naso langon o paawing ko dagangan a dikatawan o miyamasa a knabaon
miyambago ko kiyatangana niyanon a phakakorang ko arga o piyamasa na kabnar o

19
miyamasa so kambayabaya “‫”الخيار‬. Omaadn a lagidanan a paawing ko piyamasa na aya
kapmbayabayaan o miyamasa a kabnar iyan a dikasanka o padagang na isa sa dowaini btad:
• Iprodo iyan so piyamasa niyan na kowaan iyan so minipamasa niyan.
• Odina diniyan iprodo ogaid na skatn iyan ko padagang so kipantag a giyoto a paawing
a miyakorang ko arga iyan.
Aya ibarat iyan na o aya arga o dagangan a daa paawing iyan na sanggibo, na o dodon a giyoto
a paawing na walogatos a argaiyan, na samaoto na aya khaskat o miyamasa ko padagang na
dowagatos a giyoto so miyakorang ko arga misabap sa giyoto a paawing.

Ikapat a soson: “‫الغي‬

‫”خيار ر‬
Aya mapipikir san naso ka akala rka o padagang siiko price ka malai arga a kiyapaka
pamasangka ka miyaka sobra so pilabaniyan rka, odina inakal ka o miyamasa ka mababa a
tanto a inipamasa niyan ko dagangan ka a ska na dingka katawan so kapapantagan a arga
iyan sa padian. Opman o katawingka so price na miyaki akal kaon ka piyamasangka a malai
arga, odina piphasangkaon sa maito i arga so dagangan ka na di oto phaka sold sa kapangakal
ka katawan ka so btad.
Siisa Islam na haram obangka thibabaa a ka akalangka ko pdka, mokit sa pakagabnan kaon
so kapapantagan a arga sa paka sobraan ka a kaplaba ingkaon, aya pitharo o Rasplollah:
‫) متفق عليه‬.‫(ال يؤمن أحدكم حت يحب ْلخيه ما يحب لنفسه‬
Maana: Didn maka paratiyaya sa komplito a paratiyaya so isarkano taman sa diniyan
ikababaya ko pdiyan so ipkababaya iyan sa ginawa niyan.
Na ska na dingka kabaya sa ginawangka obaka pka akal na dika mambo phangakal! Naso
kapkha akala ko tao na mapkhabnar iyan so kapakambaya baya ko karodo antaa ka di, na
katii so manga ibarat iyan:
• “‫تلق الركبان‬
‫ ” ي‬So kaphagalawa o manga padagang ko phamaka poon sa bario a adn a
manga awidiran a p'phasaan iran sa padian, ko dairan pen kapaka oma sa padian
ka para mapamasa iran sa maito i arga lagidanan a olaola na haram, ka ped sa
kapangakal. Sa omanggolaolanan na kabnar o miphasa a miya akal so kambaya
baya o iprodo iyan antaa ka di, sabap ko Hadith:
‫) رواه مسلم‬.‫(ال تلقوا الجلب فمن تلقاه فاشيى منه فإذا دخل سيده السوق فهو بالخيار‬

20
 Aya oto a hikma sa kinisaparn san na kagiya so manga tao a phamaka poon sa
bario na diran katawan so price o awidiran a dagangan na malbod a kapkha akala
kiran o manga padagang.
• “‫ ”بيع المسيسل‬So ka akala ko tao a dimatao makipaginakola a daa katawi niyan ko
manga price, sadn sa tharoonon o padagang na aya katawi niyanon na giyotodn.
Lagidanan na haram ka ped pen anan sa kapangakal, na kabnar iyan a irodo iyan
so kiyaphasairan sa dipaka sangka so padagang, aya dalil anan naso Hadith a
miyakathitayan ko ibno omar a adn a mama a miphanon ko Rasolollah a pkhaakal
ko kaphasai sabap ko anakorang ko kapasang iyan, na tigon o Rasolollah:
‫) متفق عليه‬.‫ ال خالبة‬:‫(إذا بايعت فقل‬
Maana: Amaiko adn a miphasaingka na tharoangkaon a: da a baon kapangakal.
Aya hikmaroo Rasolollah sa giyoto a inindao niyanon na wajib ko moslim so
kaphatiis sa daa ba kapangakal ko kapakindodolona iyan labaoron igira malobay
i kapamimikiran so mimbabala iyan odina daa experience iyan.

Ikalima a soson: “‫”خيار التدليس‬

Aya rayagan anan naso kapaka piya i bontal ko dagangan para aya kailayaon o phamasa na
bago, odina damaosar na malai arga a miphamasa niyanon, lagid o celpon a miya osar na
siyanbian sa housing ago tiyago ko karton iyan para aya kataoron o phamasa na bago a
damaosar.
Lagidanan na haram anan a olaola ago kabnar o miyamasa a irodo iyan so piyamasa niyan
na kowaaniyan so pirak iyan, aya dalil anan naso Hadith a miyaka thitayan ki abohorairah:
‫ ما هذا يا صاحب الطعام؟‬:‫صية طعام فأدخل يده فيها فنالت أصابعه بلال فقال‬
‫(أن الرسول صىل هللا عليه وسلم مر عىل ر‬
‫) رواه مسلم‬.‫ أفال جعلته فوق الطعام يك يراه الناس!؟ من غش فليس منا‬:‫ قال‬،‫ أصابته السماء يا رسول هللا‬:‫قال‬

21
 ‫اإلقالة‬

SO HOKOMAN O KAPMARDOD KO PASAI

Miyaona so kiya osaya tanoron sa igira a miyaka phasai so dowa katao na

omakamblag siran ko darpa a piphasa iyan iran, odina miyapopos so masa a piyagayo nan
iran a iphamimikiran iran o itataros iran dn so pasairan antaa ka di, mapopos anan na
miyatanto so kiyapaka phasairan sa kiyadaan omani isa kiran sa kabnar oba maka rodo. Aya
ibarat anan na o pamasa si Zaid ki Polano sa celpon na inibaling i zaid so celpon a piyamasa
niyan ki polano, na giyoto a kinibaling niyanon na miyatanto so kiyapaka phasai ran. Odina
kiya opkatan kiran a omani isakiran na tlo gawii a iphamimikiran o omani isa kiran o itataros
iran dn so pasairan, na miyapopos so tlo gawii. Na lagid oto mambo a miya tanto so kya
phasai ran.
Aya maana a kiya tanto o kiya phasairan na daa kabnar o omani isa kiran obaniyan tgln ko
pdiyan so kaprodo iyan, sa ikhasoy ibarat i Zaid so celpon ki Polano na skatn iyan so arga
iyan. Lagid oto mambo a dikapakay ki Polano obaniyan kasowin so pirak i Zaid a kowaan
iyan so celpon iyan. Giyoto i aya osayan sii naso hokoman o kaprodo airan ko kiya phasairan
ko oriyan o kiyadai kiran sa kabnar ko kapakarodo. Sii sa Islam na khapakay so kaprodo ay
o dowakatao a miphasai ko oriyan o kiya tanto o kiya paka phasairan, ago sonat siiko isakiran
a katarimaaniyan ko kaprodo o pdiyan, maana mbalasanon o Allah o pakarodo aniyan, aya
pitharo o Rasolollah:
‫)من أقال مسلما أقال هللا ر‬
(‫عيته يوم القيامة‬
Maana: Sa tao a paka rodoon iyan so moslim -ko pasairan- na iprilaon o Allah so kadostaan
iyan sa alongan a maori.

❖ Aya hikmasan o Islam ko kiya pakaya niyanon na map'phaka bagr iyan so kaiisa isa o
kapagingd ago plangka so kanggiginawai ko pizakatawan ko phagingd a goso kapamagogopa
na phakala so limo kiran o Allah ago khasabapan ko kalilintad.

22
 ‫بيع التقسيط‬

SO HOKOMAN O KAPHASAI A HULOGAN

Aya mapipikir saya naso kaphasai a otang a pmbayadan sa oman saolan a mattndo so
ipmbayad a malai arga a diso pasai a tonay (cash). Aya hokoman anan na khapakay daa
karata iyan, sabap ko katharo o Allah:
-٢٧٢ ‫البقرة‬- ) ‫( يا أيهالذين ءامنوا إذا تداينتم بدين إىل أجل مسىم فاكتبوه‬
Maana: Hay skano a miyamara tiyaya na igira a miyamaginotanga kano - bayadan- siiko masa
a mattndo na soratn iyo.
Na lagidanan a pasai na ped ko mapiya a kapamaginotanga a piyakay rkitano o Allah sii sa
giyanan a Ayat a miya aloy tano. Ogaid na adn a manga taks o kakhapakay niyan:
• Amaiko so arga a goso phamasaan na ped ko manga tamok a misasaraton so
diikapaka thangana, lagid o pirak (peso) ago bolawan na dikapakay oba phasai sa
hulogan ka phaka sold sa riba.
• Dikhapakay oba saratn o padagang a o dimaka bayad ko monthly niyan odina ma
late na adn a interest iyan ka maka priba siran.
• So dagangan a p'phasaan na kamimilikan o padagang siisa oras a kiyaphasai iran,
dikhapakay oba daan siran a miphasai na gobo phamasaa o padagang so
p'phasaan iyan.
• So phamasa agoso padagang na daa maka paglt kiran a ikatlo a tao a aya mbayad
ko phamasaan, na dianan khapakay ka paka sold sa kapriba. Aya ibarat anan: Na
oso phamasa na makaoma ko padagang na tharoonon o padagang a daa rkakn sa
giyanan a phamasaan ka, ogaid na songkadn sa padian na apiya andangka khatoon
na tharoangka rakn ka sakn i bayadon a cash, na siingka rakn bayadi sa hulogan
na malabadn a kibayad ka rakn a diso kiykowaaon.
Di oto khapakay ka aya kamamataani roo na piyagotangan o padagang sa cash na
piyaka interest iyan.
• Patot a matndo so masa a kapmabayad iyan ka para daa pka adn a samok, ago
matndo so ipmbayad iyan oman saolan.

✓ minggolalan anan giyanan a miyanga aloy tano na khapakay so pasai a hulogan, sa dadn a
karata iyan.

23
 ‫بيع المرابحة للواعد ر‬
‫بالشاء‬

SO HOKOMAN O KAPHASAI A KATAWAN SO KAPITAL AGO PIYAKA TANA SO PLABAANON

SIIKO TAO A MIPRAMIS A PHAMASA

So kapahasai na dowa soson:

1. So kaphasai a kapagayaga a knaba phagaloya so kapital o dagangan “‫ ”بيع المساومة‬so
phamasa na diritso a phagayagan iyan so dagangan sa knabaon inaloy o padagang so
kapital a arga o dagangan.
2. So kaphasai a inaloy o padagang so kapital o dagangan iyan na piyaka tana iyan pen
so plabaan iyanon, aya ibarat iyan na tigo padagang ko phamasa a ayaki a kapital a
dagangan akn nai na sanggibo na pakalaba akongkaon sa dowa gatos, na giyanan i
pmbthowan sa “‫”بيع المرابحة‬.
Giyana a dowasoson a kaphasai na langon khapakay, daa marataon.
Giyapman a giya bandingan tano na aya rayagan iyan na: Ibarat o adn a isa a tao a ana
khabayaan iyan mamasa a tamok a mattndo ogaid na diniyan kamimilikan so arga iyan, sa
somiyong skaniyan sa banko odina siiko isako manga ala a padagang sa ptharoon iyanon a
adn a kiyababaya angko a tamok sa padian a kataya so arga iyan, na pamasa angka ka paka
labaan akn skaon ibarat sa 20% na hulogan a kaphamasa ako rkaon. Aya ibarat iyan na trak
a aya arga iyan 100k na tigiyan a pakalaba angko skaon sa 20k a hulogan.
Antonai hokoman anan? Aya hokoman anan na khapakay ka mararangkom o kiyapakay o
Islam ko kaphasai ( ‫)وأحل هللا البيع‬.
Ogaid na adn a manga sarat o kakha pakay niyan:
• “‫ ”ال تبع ما ليس عندك‬Di siran p'phasai taman sa didaan mapasa o padaganh a giyoto a
miyatndo a tamok ago kamilikan iyan, sabako adn a Hadith a inisapar iyan
obangka phasaa so shai odingka daan kamiliki.
• Dikapaliyogatan so omani isakiran sa ka p'phasairan misabap ko kiya pramis o
phamasa sa phamasaan iyan; maana kapakay ko omani isa kiran a diniyan itaros
a giyoto a kiyaphasada iran sa dikipaliyogat ko omani isakiran so kitaros non.
Ibarat naso padagang na kagiyako mapamasaniyan na tigiyan ko phamasa a
dikorka p'phasaan ka kiya babaangko pagosar nakn, odina so phamasa i

24
 mimardod sa tigiyan a diyakn bo aki itharos so kaphamasaako rkaon. Na daa
kabnar omani isakiran obaniyan matgl so pdiyan.

Adn a phagokitan o ped sa lagidanan a kaphasai na haram ka miyaka sold sa riba. Aya ibarat
iyan na o gomirao so bangko odina mala a padagang ko phamasa a skadn i mbabanog sa
khabayaan ka mamasa na matoon ka na pamasa ankadn na amaiko bayad ka na sakn i
bayadon sa plabakoron, o aya arga iyan ibarat na 10k na bayadan ka rakn a 12k hulogan. Na
dianan khapakay ka aya kamataaniron na piyagotangan iyan so phamasa sa 10k na piyaka
interest iyanon sa miyabaloy a 12k sabap sa knaba aya miyamasa naso bangko odina giyoto
a kawasa a mala a padagang.

25
 ‫بيع االحتكار‬

SO HOKOMAN O KIPONDON KO DAGANGAN TAMAN SA MAKALAI ARGA

Aya mapipikir san na so ka p'phanimbla o padagang ko manga pang'n'ngkn a

makhakailangan o madakl a tao ko kap'phagintao iran oman gawii, oriyaniyan na iphondo
niyan ko boniganiyan taman sa makalai arga sabap ko miyakala so kakhailanga naon o
madakl a tao. Aya ibarat o manga pang'n'ngkn a kailangan o madakl a tao na lagid o: margas,
gola, timos, gatas a goso salakao san a nisisita “necessity” ko kap'phagintao oman gawii
“‫”اْلقوات‬.

Antonai hokoman a lagidanan a okit?

So lagidanan a kapamondo na haram, sabap ko pkasabapan ko kapka r'gni ko madakl a tao,
pitharo o Rasolollah:
‫ئ‬
‫) رواه مسلم‬.‫خاط‬ ‫(من احتكر فهو‬
Maana: Sa tao a mamondo sa -dagangan- na skaniyan na baradosa.

Aya wajibon na phasaan iyan ko arga iyan a kalalayaman, o diniyanon p'phasaa ka ayadn a
kabaya iyan naso kapaka laba sa mala apiyapn kiyargni so madakl a tao na kabnar o hokoman
a paka okitn iyan sa tgl apiyapn di pagiyog siyap ko di kapkha r'gni ko madakl a tao.

Antonai sarat a kakhabaloy o kapamondo sa dagangan a haram?

katii so manga sarat iyan:
• So kabaloy o ini pondo a dagangan na manga pang'n'ngkn a nisisita ko kapagintao o
madakl a tao oman gawii. So salakao san a dagangan lagid o manga prutas, gulay,
odina manga nditarn, celpon na dipaka sold sa haram so kipondonon, sabap sa daa
kabinasa anon ka knaba ped ko nisista a kailangan.
• So kabaloy o padagang a miyamondo a aya kinipondoniyanon na miyaka okit sa
piyamamasa niyan, amaiko skaniyan na pagalbkan na inipondo niyan so miyaragon
iyan na dioto pakasold sa haram.

26
 • Maka rarad sa kabinasaan ko madakl a tao so kiyapamondo niyan, o daa maprarad
iyan na knaba haram, aya ibarat iyan na igira a madakl so margas sa padian a o adn
ko manga padagang a mamondo sa margas ko boniga niyan na di paka sold sa haram
sabap ko daa kabinasaanon ko madakl a tao ka madakl so margas sa padian.

Aya hikamasao o Agama sa kini saparn iyanon na:

- Adn a kabinasaanon ko madakl a tao, ago diikambisaan o isa a tao so kailangan iran.
- Pkisabapon so kasisiiga, a goso kakhakagowada, a aya patot na ikababaya o moslim
siiko lagidiyan a moslim so ikhababaya iyan sa ginawa niyan.

Adn a kapamondo sa pang'n'ngkn igira adn a masa a maawan so madakl atao, lagid o sikot,
odina manga paniyakit lagid a giya covid19, odina adn a khaadn a gira, na phamondo so
manga tao sa para ko manga pamiliya iran. Lagid anan na knaba haram ka alabat sa ginawa
a go siiko pamiliya na daanan saparn o Agama, giyanan so tiga basa arab “‫"االدخار‬.
Ogaid na apiyapn miyapakay anan na aya patot ko moslim na apiya antonaa masa a marg'n
na siidn pananarig ko Allah, ago thakna so poso iyan a ayabo a map'nggola ola naso kabaya
o Allah, sa dingka khawan'n i kaito a tamok a riparadongka ka mlagid so kawasa agoso miskin
a langon siran mapapadalm ko kabaya ago kapaar o Allah.

27
 ‫بيع العربون‬

SO HOKOMAN O KADAONI O PHAMASA KO DAGANGAN A PHAMASAAN IYAN

Aya mapipikir san na so kapamasaa o tao ko dagangan sa diyaonan iyan, sa aya pasad
na giyoto a inidaon iyan na o midarpa iyan so komplito a arga na ped oto ko bayad iyan,
odiniyan midarpa na giyoto a mini daon iyan na rk dn o padagang. Giyanan a kalimah “‫”العربون‬
na aya maana niyan na so inidaon a pirak para ma sapad ka so dagangan. Aya ibarat anan na:
si polano na kiyabayaan iyan mamasa so trak i zaid a diiniyan phasaan, na diniyan
kamimilikan so komplito a arga iyan, sa tigiyan ki zaid a kataya pasin so 10k indaon akn sa
trak kanan sa dingka p'phasaa sa salakao a tao, nayawakongka sa giya tlo gawii na o
makomplito akn so arga a trak ka ini na giyanan a 10k na ped anan ko imbayad akn rka,
odiyakn magaga tomimo so argaiyan sa diyakn kitaros so kapamasaako ron na rk kadn a
giyanan a 10k.

Aya hokoman anan na:

pdanan ko okit a halal, khapakay. So Ameril mo'minin asi Omar ibnil Khattab na piyakay
niyan, ago adn pen ko manga Sahaba a miyaaloy a piyakairan anan. Sabap sa so padagang na
ini nayao niyan rka so dagangan iyan daniyan phasaa sa salakao a tao.

Aya ini dalil san o manga Olama na siiko masa a so Omar i Khaliifah, nasi Nafi ibn Abdilharith
na phasaan iyan a walay a rki Safwan ibn Omayya a indonate iyan a mbalowin a kalaboso, sa
tigi akiini a Nafi ki Safwan a nayao akongka ka ipagodas akn ko Khalifah a si Omar ibn
Alkhattab na o khabaya iniyan na itaros akn so pasaita, odiniyan kababayai na rk kadn a
giyanan a 400 dinar. Sii anan miya aloy ko Sahih Bokhary.

Giyanan a hokoman na phaka soldon so ka apin, a daonan ka so walay odina powesto para
masapad ka, sa odingka mitaros na rk o kiwalay odina ki powesto so inidaon ka.

28
 “‫بيع السلم “ السلف‬

SO HOKOMAN O KAPAGANGKATA

Aya mapipikir san naso kaphasaa ko dagangan a dima aadn na miyatndo badn so
manga sipat iyan naso arga iyan na miyatangan o p'phasa. Aya ibarat anan na: si zaid na
phamasaki ki polano sa sapolo ka sako a ilaw a miya tndo so klasi niyan agoso tago omani
isaka sako sa aya kakhakowa a niyanon oriyan o saragon sa ipagona niyandn so arga iyan ki
polano.
Aya hokoman a lagidanan a kaphasai na khapakay giyanan so tig tano a kapagangkat. Aya
dalil anan naso miya ona a miya aloy tano a Ayat pantag ko kiya pakay o kapaginotanga:
-٢٨٢ ‫البقرة‬- )‫(يا أيها الذين آمنوا إذا تداينتم بدين إىل أجل مسىم فاكتبوه‬
Pitharo i Ibn Abbas pantag sa giyanan a Ayat: pshaksian akn a mataan a so kapagangkata a
kapangalalakowan -so kidarpaanon- siiko masa a mattndo na piyakay o Allah siiko kitab iyan
ago pipharo niyan.
‫( متفق عليه‬.‫فق كيل معلوم و وزن معلوم إىل أجل معلوم‬ ‫ )من أسلف يف ي‬:‫وف الحديث‬
‫شء ي‬ ‫ي‬
Maana: Sa tao a magangkat sa shai na siiko mattndo so gantang iyan agoso timbang iyan -
imbgay- siiko masa a mattndo.

Manga sarat o kakhapakay o kapagangkata:

• So kakhaparo a matndo so sipat o phagangkatn, lagid o ilaw, manga prutas, manga
dinis, manga bolong, goso trak a bago damaosar. Sabap sa kapakay a matndo so
manga sipat giya miyanga aloy. Sopman so diki ropa sa komplito so sipat iyan na
dikapakay oba pagangkata lagid o manga pearl sabap ko mbida bida sa kala katiboron,
goso trak a miya osar sabap ko diki karang i kala a kiya osaraon a goso salakao san.
• Maaloy so sipat a kabaya o pamasa siiko oras a kap'phasairan, opamaka ilao na
maaloy so klasi niyan.
• Maaloy odina matndo so kala iyan, piraka gantang, piraka kilo.
• Mabaloy so inangkat a mambabara, dikapakay oba midadarpa sa oras oto, ago matndo
antona olanolan i kindarpaanon.

29
 • So masa a tiya alikanon na oras oto o kapkhaadn o inangkat, opamaka ilao na oras a
iraragon sa ilao.
• Mibgay so arga iyan sa giyoto a oras a kiyapagangkata iran, ago patot a matndo so
arga iyan.
• Mabaloy so piyagangkat dimidadarpa, sa giyabo a kiyatndo badn o sipat iyan.
Dikapakay oba pagangkata so kamamasaan, ibarat na tigo padagang: pagangkatn ko
rka a ilawaknai a sapolo ka sako a katan a midadata san. Diyanan kapakay a lagidanan
a kapagangkat ka aya patot na phasaan iyanon a diritso.

❖ Giyanan i mapontok a osayan ko kapagangkat agoso manga sarat iyan.

30
 ‫بيع الثمار والزروع‬

SO HOKOMAN O KAPHASAA KO PAMOMOLAN AGO MANGA ONGA SAPAD

Aya mapipikir saya na so kaphasaa ko manga onga a sapad a dapn marbas, odina manga
pamonolan lagid o ilao a dapn mapragon, maana siipn ko kayo niyan.
Giyanan na tlo a btad iyan:
1) So kaphasaa niyan ko onga a sapad a dapn katarotopi -dipn kapakay a kn odina dapn
batkad a raks o kayo niyan, odina so pamomolan ko daniyanpn katgas, lagid o onga
ilao a dapn kaodi a raks o lopa. Maana ayadn a p'phasaan naso kayo a raks o onga
niyan, so mambo so lopa a raks o pamomolanon a ilao. Lagidanan na khapakay apiya
dapn batkad so manga onga, sabap sa aya titho a piphasa naso kayo odina so lopa
matag miniraks a giyoto a manga onga.
2) So kaphasaaniyan ko onga a dapn baloy odinaso pamomolan a dapn batkad, a diron
ped so kayoniyan odina so lopa. Aya ibarat anan na o phasaa niyan so onga a mangga
iyan a siipn ko kayo niyan a dapn baloy ka obarobarpn. Lagidanan na dikapakay,
sabap sa kapakay a dimaboloy so onga badn kana a mrat odina mabinasa, aya dalil
anan naso Hadith:
‫) متفق‬.‫ نىه البائع والمبتاع‬،‫(نىه رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن بيع الثمار حت يبدو صالحها‬: ‫حديث ابن عمر‬
‫عليه‬
Maana: Inisapar o Rasolollah so kaphasaa ko onga taman sa ditagompiya, siyaparan
iyan so p'phasa goso phamasa.
3) So kaphasaa niyan ko onga oriyan o kathagompiya niyan odina oriyan o kapagodi ko
lagid o ilao. Lagid anan na khapakay, sabap sa igira mitagompiya so onga na miyada
so kawan obakana a mrat odina oba mabinasa, go giyoto a miya aloy tano a Hadith na
aya zabotnon na o tagompiya na knaba inisapar o Rasolollah. O manggolaolanan na
khapakay ko miyamasa a aya karbasa niyanon na amaiko maoma so oras o kaprbasa
ko lagidoto a onga, na patot ko miphasa masiyap iyan.

31
 ‫الربا‬

SO KAPRIBA

‫ رواه مسلم‬.)‫ (هم سواء‬:‫ وقال‬،)‫ (لعن هللا آكل الربا وموكله وكاتبه وشاهديه‬:‫حديث‬

Antonai ptharoon a kapriba?

skaniyan so interest ko manga shai a mattndo “‫”الزيادة يف أشياء مخصوصة‬, maana so langon o
interest siiko pasai ago kapamaginotanga a daa mipapantagon a arga. Aya hokoman iyan na
ped ko mitataralo so kahaharam iyan, ago ped ko manga ala a kadostaan, pitha ro o Allah:
- ٢٧٥ :‫البقرة‬-)‫)وأحل هللا البيع وحرم الربا‬
‫) متفق عليه‬.‫ آكل الربا‬:‫ (اجتنبوا السبع الموبقات منها‬:‫ما رواه أبوهريرة‬

Ped a hikmah sa kiya paka harama on o Agama, na mala a tanto i rarad a kabinasaan siiko
tao ago siiko kapagingd ago siiko kaoyagan:
• Siiko tao a paririba na kabaloy so poso iyan a makabibisai ago pikto, ago malamit i
ginawa a dadn a kapdion.
• Siiko kaphagingd na khada so kapamagawida, na aya khaoriya non na kaziziiga ago
kapriridoay.
• Siiko kaoyagan naso manga paririba na sirambo i diikawasa sa dadn a galbkon ago
didn pamlano sa kapaka ogop iyan ka miya adik sa katobo.
• So mambo so manga miskin a miyaka otang sa kapriba na miya antiyor so nigosiyo
niyan ka langon o pkasokat iyan na siibo pka taman ko kapmbayadi ko interest o
otang iyan.

Giyanan i so Rasolollah na inindowaaniyan so paririba sa morka o Allah agoso langon o

ingkapda iyanon.
‫) رواه اإلمام أحمد ر‬.‫ (درهم ربا يأكله الرجل وهو يعلم أشد من ست وثالثي زنية‬:‫وما رواه عبد هللا بن حنظلة‬
‫واليار‬
Maana: So salad a poon sa kapriba a kn o mama a katawan iyan na mas malipds i -kadostaan-
a diso maka tlopolo ago nm maka zina.

32
‫) صححه‬.‫أرن الربا عرض الرجل المسلم‬
‫ (الربا ثالثة وسبعون بابا أيشها أن ينكح الرجل أمه وإن ر‬: ‫وما رواه عبد هللا بن مسعود‬
٣٥٣٩ ‫اْللبان يف صحيح الجامع‬
‫ي‬
Maana: So dosa ko kapriba na pitopolo ago tlo pangkat na aya makhapon naso lagid o dosa o
diiniyan sboan so ina iyan, go aya pinaka marata a riba naso dii kapnanaitoa ko bangsa -
maratabat- o moslim.
Go daa dosa a lagid o kapriba a tiyawag o Allah so tao a rido odiniyan gnki,
-٢٧٩ ‫البقرة‬- )‫(فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من هللا ورسوله‬
Maana: O diniyo galbka -a itarg iyo so kapriba a inisapar rkano- na tangkada niyo so kapaki
pridoay ko Allah agoso Sogo iyan.

33
 ‫أنواع الربا‬

SO PISOSONAN O KAPRIBA

So kapriba na dowa soson:

Paganairon
So kapriba siiko kapamaginotanga,
aya bontal anan na: ibarat o adn a otang o isaa tao ko pdiyan, mlagid o otang a pirak, antaa
ka arga a dagangan, odina salakao san, na amaiko maoma so kambayad na ptharoonon o
pdiyan a kaootangan iyan: bayabayaka o bayad ka imanto odina pakataalikn ko ska na adn
badn a ki oman kaon maana (interest). Giyanan so okit o kapriba o manga taga Makkah siiko
masa a ja'hiliyyah, ron initoron so kiyapaka haram o kapriba, pitharo o Allah:
-١٣٠ ‫آل عمران‬- )‫(ياأيها الذين آمنوا ال تأكلوا الربا أضعافا مضاعفة‬
Maana: Hay skano a manga mo'min na dikano pkhan sa riba a pithatak takp.
O pagilaya tano anan na mas makhap anan a diso kapriba sa masa tano imanto ka so kapriba
sa masaini na andadn i kaotang ka na irarakson dn so interest iyan na kapkhathay niyan na
kap phaka olad iyan na mas mala a kaha-haram o kapriba sa masaini.

Aya phaka sold san a mas'alah naso kapagilis sa check, sabap ko so sabagi ko manga
padagang na phanimbl siran sa dagangan iran na otang, ogaid na pmbgay siran badn sa check
ko piyanimblan iran na manga saolan na gobo katagoi.

“Igira na adn a masa a giyoto a phanimblan na mala a pkatimo iyan a check na pkasalak a dii
maka khailangan sa pirak a cash, na ino khapakay a pagilisn iyan giyoto a manga check a dapn
maoma so kakhatagoiron sa pirak, a maito a diso tago iyan, ibarat na aya tago iyan na 100k
na phagilisn iyan sa 95k, ino khapakay a lagidanan?”

Aya smbag anan na pagilain o anda niyan phagilisa;

• siiniyan pagilisa ko kapopo onan o check, maana so maka ootangon na khapakay, ka
giyanan so tigo manga Olama a “‫ ”الحطيطة‬maana piyakakhapan iyan so maka ootangon
asar ka mayad gagaan. Na giyanan na halal anan, daa karata iyan ka miyaka pagogopa
siran.

34
 • Opman o siiniyan phagilisa ko salakao ko kapoponan o check na dikapakay ka phaka
sold ko kapriba siiko kapamaginotanga. Lagid anan sa hokoman so check o manga
impliyado.

Ikadowa Soson Ko Kapriba

So kapriba siiko kaphasai,
Na giyanan na dowa mambo soson:
1. “‫”ربا الفضل‬, so riba alfadl: aya rayagan anan na so: kapaka phasaiya a ko dowa a tamok
a mlagid sa klasi a ped ko manga tamok a phagokiton so riba. Aya ibarat iyan na
ipamasangka so bolawan sa lagid iyan a bolawan na mbida sa timbang, odina margas
na iphamasangka sa lagid iyan a margas na mbida sa kala ka isaka kilo ko isa na
dowaka kilo ko isa. Aya hokoman anan na HARAM ka ped sa kapriba. Ka aloy tanobo
so dalil anan. Opman makambida sa klasi lagid o pirak na iphamasa sa bolawan na
khapakay a makambida sa kala ogaid na kathangana badn.
2. “‫”ربا النسيئة‬, riba annasi'ah: aya rayagan anan naso dowa a tamok a mlagid sa klasi na
paka p'phasaiyan na otang badn so isaon. Aya ibarat iyan na bolawan a iphamasa sa
lagid iyan a bolawan na otang. Lagid oto mambo a margas na iphamasa sa lagid iyan
a margas na otang badn. Aya hokoman anan na HARAM mambo ka ped sa kapriba,
ago giyanan i pinaka masakit a kapriba. ‫) متفق عليه‬.‫ (إنما الربا يف النسيئة‬: ‫لحديث‬

Antonai manga tamok a phagokiton so kapriba?

Knaba langon o tamok na baon phagokit so kapriba, lagid o manga perlas, diamon, odina
manga onga sapad, manga llthaan. So Rasolollah na inaloy niyan so manga tamok a
phagokiton so kapriba:
،‫ والملح بالملح‬،‫ والتمر بالتمر‬،‫ والشعي بالشعي‬،‫بالي‬ ‫ ر‬،‫ والفضة بالفضة‬،‫ (الذهب بالذهب‬:‫مارواه عبادة بن الصامت‬
‫والي ر‬
‫) رواه مسلم‬.‫ فإذا اختلفت هذه اْلجناس فبيعوا كيف شئتم أذا كان يدا بيد‬،‫ يدا بيد‬،‫مثال بمثل سواء بسواء‬
Giyanan a Hadith na inaloy niyan so manga tamok a pagokiton so kapriba: Bolawan, Pirak,
Dalan, Korma, Bantad, Timos.
Giyoto a Bolawan ago Pirak, na arga oto o phamamasaan na ki kiyason so mababaloy a arga
lagid o Peso, Saudi riyal, Dollar,goso salakaosan.

35
Giyotoman a “Dalan, Korma, Bantad, Timos,” na manga pangn'ngkn oto ago pkhatago sa
mathay, ago kakilo odina kapagasad a diiron kaphasaa, na langon o lagidanan a pangn'ngkn
na ki kiyason lagid o margas, kamais.

36
 ‫قاعدة يف ربا الفضل والنسيئة‬

SO ONAYAN A MAPONTOK A OSAYAN KO KAPRIBA SIIKO PASAI, SO RIBA ALFADL, GOSO

RIBA ANNASI'AH

Miya aloy tano ko miyaona so manga tamok a pagokiton so kapriba siiko pasai na piyaka
dowa oto soson o manga Olama;
• Paganairon na so manga arga; skaniyan so bolawan ago pirak, na kikiyason so langon
o pagosarn a dii pirakn o madakl a tao lagid o Peso, Dollar, Riyal, Yen, goso salakao
san.
• Ikadowa Na so manga pangn'ngkn a dii kilon odina pagasadn a dikhabinasa sa
magaan, giyoto so dalan, korma, bantad, timos, na kikiyason mambo so salakaoron
lagid o margas, kamais, gola.
Aya sabotn san naso ARGA na madakl i klasi kaso bolawan, pirak “Peso, Dollar, Riyal..” manga
klasi anan a bida bida ogaid na maiisaisa ko kababaloy niyan langon a arga. Lagid mambo o
PANGN'NGKN a madakl i klasi lagid o “korma, bantad, margas, kamais..” ogaid na maiia isa
mambo ko kababaloy a pangn'ngkn. Na giyanan a dowa: ARGA, PANGN'NGKN, na giyanan i
pmbthowan sa ‫ علة الربا‬sabap a kiya baloy a giyanan a manga tamok a phagokiton so kapriba.

O kiyasaboti anan na aya thanodan iyoron na giyoto a: KLASI ago SABAP, sa katii so
mapontok a okit a kapananggila ingka ko kapaka priba siiko pasai:
• O so klasi o tamok a paka p'phasain na mlagid agoso sabap na mlagid, lagid o: bolawan
a ipamasa sa lagidiyan a bolawan, odina pirak ago pirak, odina margas a ipamasa ko
lagid iyan a margas na aya wajib na mlagid sa timbangan ago kathangana.
• Opman o bida sa klasi ogaid na malgid sa sabap, lagid o bolawan ago pirak, odina
margas a ipamasa sa kamais, na miyakambida sa klasi ogaid na mlagid sa sabap, na
ayabo a wajib para dika maka priba na: kathangana.
• Opman o makambida sa kalasi ago bida sa sabap na open san so kaphasai, maana
diron sarat so kathangana, ago diron sarat so maka plagid sa timbangan.
✓ kasaboti anan o omani isa rkitano na miya sowa tano sa kapaka palagoy ko kapriba siiko
pasai.

37
 ‫بيع العينة‬

Aya rayagan anan na:

So kaphasaa o tao ko dagangan iyan siiko pdiyan sa otang, oriya niyan na phamasaan iyanon
bo sa cash sa arga a maito.
Aya ibarat iyan na “si Polan na miya masa ki Zaid sa celpon a otang a aya arga iyan na 10k,
oriyaniyan na piyamasaon bo i Polan a cash a 8k siidn sa giyoto a oras odina siiko oriyaniyan
ko dapn kabayadi i polan ko arga iyan a 10k.”
Aya HOKOMAN anan na: haram ka ikmat oto siiko kapriba, ka aya kamata ani sa giyoto a kiya
phasai ran na badn kinowa dalina giyoto a celpon ka giyoto na otang oto a 8k na piyaka
interest sa aya piyaki bayadon na 10k.
Aya dalil anan na:
‫ (إذا تبايعتم بالعينة وأخذتم أذناب البقر ورضيتم بالزرع وتركتم الجهاد سلط هللا عليكم ذال ال ييعه حت ترجعوا إىل‬:‫حديث‬
)3462( ‫) وأبو داود‬4987( ‫) رواه أحمد‬.‫دينكم‬
Aya lagidanan naso psowaan o sabagi:
• Sanda na piayaka okit sa pasai ka an maparo so siyandaan ko kapnggonai ko
inisandaon, ibarat iyan na tigo zanda a p'phasa anko rka a powesto akn nai sa 100k
na phamasaan ko rkabo kaadnan ako sa 100k.
• So psowaan o sabagi a adn a kowarta niyan a diiniyan tharoon ko magotangon: a
songkadn sa iligan na pamamasaan kaon sa kabayaaka a timbln ka na sakn i bayadon,
ogaid na o aya mini panimbl iyan na 100k na aya kibayad iyanon na 120k...haram anan
ka ped anan ko ikmat siiko kapriba.
pitharo o Anas bin Malik ko kini izaanon ko “‫”بيع العينة‬: mataan ka so ALLAH na dika ikmat,
pdanan ko piyamaka haram o Allah.

38
 ‫التورق‬

Aya rayagan iyan na so kapamasa o isaa tao sa dagangan oriyan iyan na piphasaniyan sa
salakao a tao knaba siiko piyamasa aniyanon.
Aya ibarat iyan na “si Polan na miyamasa sa celpon ki Zaid a otang, oriyaniyan na piphasa
niyan sa isaa tao a salakao ki zaid sa cash a arga a maito a diso kiya pamasa aniyan non ki
zaid.”
Aya HOKOMAN anan na khapakay, piyakay o kadaklan ko manga Olama sabap sa daa baon
ikmat ko kapriba ka salakao a tao a piphasa’aniya non.

)‫(البنك‬
‫ي‬ ‫المرصف‬
‫ي‬ ‫التورق‬

Miya aloy tano a so “‫ ”بيع العينة‬goso “‫ ”بيع التورق‬a giyanan a dowasoson na maka plagid sa bontal,
a langon adn a kapamasaon ago langon adn a kaphasaon.

Ibarat na miyamasa si Polan ki Zaid sa pagigimo arga 10k otang, samanan na mlagid san so
‫ العينة‬goso ‫التورق‬, siisiran miyakam bida ko kiyaphasa sa cash; ka so ‫ بيع العينة‬na ayabo a
miyamasa sa a cash 8k nasi zaid. Naso ‫ التورق‬na salakao a tao a pi phasaanon i polan sa cash
a 8k. Giyoto i so ‫ بيع العينة‬na haram, naso ‫ بيع التورق‬na halal.

Samaoto na kiya sabotan tano anan a si Polan na aya kailangan iyan na giyoto a cash 8k. Na
o sii okit sa giyoto a ‫ بيع العينة‬na miyaka priba, o siipman okit ko ‫ بيع التورق‬na miya awat ko
kapriba.
Na adn mambo a okit san o manga Banko, na dowa soson:
1. okit a HALAL, na lagid sa bontal a giyoto a ‫التورق‬. Ibarat na ska na kailangan ka so cash
1million na miya masaka sa trak sa bangko a otang a hulogan na aya miyapagarga
iyan na 1.2million. Kayko miliyongka so trak na piphasangka sa cash siiko isa a tao sa
1million, na giyanan na HALAL,ayabadn a sarat na:
(A) Da’an ka matangan so trak na gongkabo p'phasaa.
(B) Dikapakay oba siingka phasaa ko bangko a piyamasaan kaon.

39
 2. okit a HARAM ago ped sa kapriba. Aya ibarat iyan na kailangan ka so cash a 1million.
Miyamasaka sa bangko sa trak odina bolawan a otang a aya arga iyan na 1.2million.
Oriyaniyan na pitharooka ko bangko a skanodn i phasa raknon sa 1m. sa taros a
kinowangkadn sa bangko giyoto a 1million.

Giyanan na haram ka da kano makathangana, ago giyoto na aya kamamataaniron na ikmat

oto ko kapriba, ka miyotangka sa cash a 1million, na bayadan ka a 1.2million. Badn kinowa a
dalina giyoto a kiyaphasai’niyo.

40
 EXCHANGE - ‫الصرف‬

SO HOKOMAN O KAPAGILISA SA PIRAK

Aya rayagan a giyanan a kapagilisa sa pirak “exchange” na dii paka phasaiyan so pirak ago
pirak, mlagid a pirak antaa ka mbida a pirak. Aya ibarat o mlagid a pirak na peso na ipagilis
sa peso. Aya ibarat o mbida a pirak na peso a ipagilis sa dollar, odina riyal.

So Hokoman anan:
khapakay so kapagilisa sa pirak, ogaid na adn a manga sarat iyan:
Paganairon na o mlagid a pirak na aya sarat iyan na,
• Di maka mbida sa kala, ibarat iyan na magatos a pesos na ipagilis sa lagidiyan a
magatos a pesos. Dikapakay oba paka plawanaa lagid o aya iniilis kaon na magatos
ago dowawati.
‫) متفق عليه‬.‫ (ال تبيعوا الذهب بالذهب إال مثال بمثل‬:‫لحديث‬
• So kapaka thangana siiko darpa a piyagilisaan iyo.
‫) البخاري‬.‫ (الذهب بالذهب ربا إال هاء وهاء‬:‫لحديث‬

Ikadowa na o mbida a pirak lagid o dollar ago peso, odina riyal, na ayabo a sarat iyan na:
kathangana siiko darpa a piyagilsaan ko dapn kamblag o dowa miyagilisa.

Giyangkai a sarat a kathangana na madakl so kapkhasogokaon, labaoron siiko dii m'nanaihaji

odina panimbl sa liyo a Pilipinas ka ibgay niyan so pirak iyan a pesos pagilis niyan siiko dii
mangilis na tigiyan sandn pansin, odina tigo dii mangilis a amaingkabo kowaa ka da pasin a
dollar odina riyal. Pananggilaan anan na ka ped sa kapriba amaiko dikano maka thangana.

Sopman so Kapakawit sa pirak siiko manga bangko (deposit - ‫)الحوالة المرصفية‬

Aya rayagan anan naso kibgan ka ko pirak sa bangko a ipakawit ka siiko tao a matatago sa
salakao a darpa. Lagidanan na aya kalilid na adn a pki bayad ka a pmbthowan sa service fee,
bayad ka oto ko kapri korairan ko kisampay o pakawit ka, lagid pen anan imanto a giya smart
mony odina smart padala.

41
So Hokoman anan:
1. Amaika so pirak a ipakawit lagid o peso na aya ka dawat o piyaka witan na peso dn,
na kapakay anan daa karata iyan na giyotopn a service fee na dapn a karata iyan.
2. Opman o aya khadawat o piyaka witan na salakao a pirak, ibarat na peso a inibgay
ngka sa bangko na riyal odina dollar a khadawat o piyaka witan. Samaoto na miya
adnon so kapagilis, na miya aloy tano a sarat ko kapagilis so kapakathangana, na aya
patot rka a phakawit na da’an ka a pagilisa so pirak a ipakawit ka -kapakay a siingkadn
pagilisa ko bangko a pagologan kaon- mapagilis ka na gongkabo kipakawit. Na
lagidanan na khapakay ago so service fee a imbayad ka na dapn a karata iyan.

42
 ‫حكم التأمينات‬

SO HOKOMAN O KAPAKI INSURANCE

Madakl so phisosonan o insurance, lagid o insorance sa trak, siiko walay, siiko ginawa, go so
salakaw san a ptibarangan a sosonan o insurance.
Aya rayagan giyanan a insurance na: kapasadan anan a phangala kowan o kompanya ko tao
a maki p'phasadaon so phamangi sa talmba a margn a masa lagid o kadigrasiya, na adn
mambo a ipmbayad giyoto a tao oman saolan a mattndo so kala iyan, go aya hadapon o
companiya na kaplaba.
Aya Hokoman o lagidanan a insurance na HARAM sabap sa;
• Ped sa kandarmt, ka odiska i miyaka laba na so companiya i miyaka laba. Ibarat o
madigrasiya so tao na makanggasto sa mala a diso mini bayad iyan sa kompanya
insurance na skaniyan i miyaka laba, o didn madigrasiya na so kompaniya i miyaka
laba.
‫المائدة‬- )‫(ياأيهاالذين آمنوا إنما الخمر والميش واْلنصاب واْلزالم رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون‬
-٩٠
• Giyoto a kababaloy niyan a dikatawan ‫ الغرر‬na maadnon so kapaginakala, na inisapar
anan o Rasolollah.
‫) رواه مسلم‬.‫ (نىه رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن بيع الغرر‬: ‫لما رواه ابن عباس‬
• Paka binasa ko ped a tao, aya ibarat iyan nasi Polan na ini insurance iyan so trak iyan,
sabap roo na di manananggila oba maka dazang odina kadazangan, sabap sa tigiyan a
miinsurance bo. Naso Islam na tiyaplis iyan so adn a kabinasaanon.
)‫ (ال ضر وال ضار‬: ‫لحديث‬

Ba dadn a kakhapakay niyan?

• Igira a minitgl ko tao, daa phala goyaniyanon. Lagid sii rkitano igira miyamasa so tao
sa trak, odi na adn a piyagaplayan iyan a saraton so kabayad sa insurance. Lagid a giya
SSS, GSIS goso salakao san a pkitgl ko tao. Ogaid na o adn a kakha iwasiron na
pagiwasan sabap sa dikiran khada ko investment iran so haram lagid o kapriba na
phaka ogop kaon.

43
 • O so gagalbkan ka na bitikan iran na sirandn i pmbayad rka sa insurance ko
kapagospital na daa karata iyan a gonaan ka ped oto ko kabnar ka ko gagalbkan ka.
• O so ingd na aya kadaklan ko madakl a taoron na diran khagaga so bayad sa hospital
sabap ko kala iyan na khapakay, lagid siirki tano giya “PhilHealth” ogaid patot mambo
a itataros ka so kapmbayad taman sa mikarang ka kiyabayadan ka so miyanggasto
iran rka.

Adn a pmbotowan sa “‫تعاون‬

‫ي‬ ‫ ” تأمي‬ta’awony insurance. Aya rayagan anan na o madn so
pagingd sa kapagisaisa ko kathatabanga omani isa na pmbgay sa khagaga niyan a Lillah na
so pkatimo iran na paki plabalabaan iran naso kalaba na ron khowaa so ithabang ko makakha
kailangan kiran sa libri, naso laba giyoto a inadn iran na daa kirk kiranon a mattndo, aya
kirkon naso madakl a tao. Na giyanan bo i insurance a piyakay o manga Olama.

44
 ) ‫بطاقات بنكية ( مرصفية‬

SO HOKOMAN O MANGA BANK ID

Giya manga Bank ID na inadn nai o manga banko para kalbodan so manga tao ko kapirak.
Kiyadaan sa rikor so manga tao ko babo kaawid sa mala a cash, ka langon o kailangan iyan
sa pirak na khatoon iyan sa giya Bank ID.

Giya manga Bank ID na dowa soson:

1. Paganairon: So pmbotowan sa ATM, ipmbgay aya o banko siiko tao a kabaya iyan a
pagaply ron, para diritsodn a kapka kowa aniyan ko pirak iyan siiko manga ATM
machine.
Aya bali anan na:
• Giyoto a miya aloy tano a paka withdraw a diritso ko apiya anda a darpa
kapapantagi a adn a ATM machine non.
• Go kapakay a ayaniyan maosar ko diiniyan kapamamasaan siiko apiya antonaa
tinda a mapapakay ron, sa pkalbat so arga o piyamasa niyan ko mipopondo
niyanon.
Aya Hokoman o kaosar san na khapakay sabap ko daabaon kakhaadn ko kapriba ka diki
otang, ago ayabo a kakha osarangkaon na o adn a mipopondongkaon.
2. Ikadowa soson: So CREDIT CARD, giyanan a ID na mbida go giyoto a miya ona, ka aya
mioona ini na khapakay a phaka otang so kirkon, maana khapakay a mamasaan so
kirkon apiya daa pondo niyanon.
Aya bali giya credit card na:
• Khapakay a pliyo sa pirak, apiyapn daa pondo niyan, ka so banko na
phagotangan iyan, na bayadan iyan mambo ko bangko mokit ko bitikan a
ibbtadon o bangko.
• So kapakapamamasaan sa apiya antonaa, odina miphamasa niyan sa tickat a
airplane, odina kibayad iyan ko manga ala a hotel apiyapn daa pondo niyan,
sabap sa giya banko i bayad, na bayadan iyan mambo sa bangko ko bitikan a
ibbtad iranon.

45
Aya Hokoman o kaosar sa lagida nan a credit card na khapakay na kailangan ko magosaron
na masanggila badn. sabap sa o ma late so kapmbayad iyan na adn a interest iyan na miyaka
priba so tao.
-١٣٠ ‫آل عمران‬- ) ‫( ياأيهاالذين آمنوا ال تأكلوا الربا أضعافا مضاعفة‬

46
 ‫القرض‬

SO HOKOMAN O OTANG

Aya pmbothowan sa Otang naso: so kibgan ko tamok siiko tao a p'nggonaon oriyaniyan na
zambian iyanbo.
So Hokoman o Otang na:
• Sonat ko phagotang.
• Mobah ko phangotang.

Aya Dalil o kapapakay o otang:

٢٨٣ ‫( ياأيهاالذين ءامنوا إذا تداينتم بدين إىل أجل مسىم فاكتبوه ) البقرة‬:‫قوله تعاىل‬
‫ متفق عليه‬.‫النت صىل هللا عليه وسلم استلف من رجل بكرا‬
‫وما رواه أبو رافع أن ر ي‬

So kalbihan o kapamagotang:
‫ )من نفس عن مؤمن كربة من كرب الدنيا نفس هللا عنه كربة من كرب‬:‫ما رواه أبوهريرة قال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم‬
‫ وهللا يف عون‬،‫ ومن يش عن معش يش هللا عليه يف الدنيا واآلخرة ومن سي مسلما سيه هللا يف الدنيا واآلخرة‬،‫يوم القيامة‬
‫( رواه مسلم‬.‫العبد ما دام العبد يف عون أخيه‬
Maana: sa tao a mapokas iyan ko mu'min so isa a awidaakal a ped ko manga awida akal sa
donya na pokasnon mambo o Allah so isa awida akal ko manga awida akal sa alongan a maori,
go sa tao a paka loagan iyan so mu'min na phakaloagan mambo o Allah sa donya akhirat, go
satao a sapngan iyan so paawing o mu'min na shapngan mambo o Allah sa alongan a maori,
go so Allah na tatabangan iyan so oripn amai ko skaniyan na tatabangan iyan so pagariya
iyan.

So kapipiligro o kapangotang:
.‫ يغفر للشهيد كل ذنب إال الدين‬:‫ما رواه ابن عمرو قال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم‬
Maana: iprila ko miya shaheed so langon o dosa inontabo so otang.
‫ ( من أخذ أموال الناس يريد أداءها أدى هللا عنه ومن أخذ يريد إتالفها‬:‫ما رواه أبوهريرة قال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم‬
‫) رواه البخاري‬.‫أتلفه هللا‬

47
Maana: sa tao a phagotang'n iyan so tamok o manga tao a maniniat iyan a bayad na plbodnon
o Allah so kapaka bayad, sapman sa tao a phagotang'n iya so tamok o manga tao a niyat iyan
na dimbayad na binasaan skaniyan o Allah.

So kisoratn ko otang odina kapaki saksiiron na sonat ka an di pkha lipati sa daa khaadn a
samok.
-٢٨٢ ‫البقرة‬- )‫(ياأيهاالذين أمنوا إذا تداينتم بدين إىل أجل مسىم فاكتبوه‬

Antonai tamok a khapakay a otang'n?

Langon o tamok a khapakay a phasaan na khapakay a otang'n; lagid o bolawan ago pirak,
manga pangn'ngkn, manga nditarn, manga kitab, a goso salakao san.

48
 Antonai Hokoman o mapiya a kabayad sa otang?

Aya rayagan anan na ibarat so imbayad ka ko ka ootangan ka na mapiya odina mala a diso
inotang ka. Giyananan na kiyasosopakaan o manga Olama ogaid na aya mabgron i dalil naso
kaol a khapakay, kaso Rasolollah na miyaka otang sa wata a onta na kayako bayadan iyan na
aya mini bayad iyanon na mala a diso inotang iyan sa tgiyan:
.‫) رواه مسلم‬.‫(إن خيار الناس أحسنهم قضاء‬
Aya badn a sarat iyan na dairan phasadai a dowa, ka ayabo a kika bayaon naso makaootang
sa daa katawiron o miyagotang.

So Hokoman o otang a miyaka tonda sa pahala “‫”القرض الذي جرنفعا‬:

Aya ibarat iyan na miyotang si Polan ki Zaid sa 10k na tigi zaid a phagotangangko ska o
p'phasaangka rakn so celpon ka, odina awidan karakn giya sako akn sa walay.
Giyanan na haram ka phaka sold sa riba (‫ كل قرض جر نفعا فهو ربا‬:‫)لحديث‬.

So Hokoman o Paluwagan:
Aya inibthosan o manga Olama na “‫ ”جمعية الموظفي‬giyanan so pzowaan manga impliyado
odina manga padagang a oman saolan na pmbgay siran ibarat 1k na ptimoon iran na ipmbgay
ran ko isakiran taman sa langon siran maka kowa, aya inikokomon o “‫ ”هيئة كبار العلناء‬sa Saudi
na khapakay ka sii maapd ko mapiya a kapamaginotanga sa daa baon kapriba. 1

So Hokoman o ‫الحطيطة‬:
Aya rayagan anan na so kaskata o magootang ko otangon ko dapn kaoma o pasad a
kambayad, ibarat o aya mapagootang iyan na 100k na tigiyan ko maka ootangon a
bayadingka rakn komabalaga so otang ka rakn sa 90k bo imbayad ka rakn na rk kadn so 10k.
lagidanan na khapakay sabap sa daa baon marata ago miyaka pagogopa siran a dowa.

1
٣٤٩/٢٧ ‫مجلة البحوث العلمية العدد‬

49
Ped a iportanti a hokoman o otang:
- Wajib ko pagotang a mapiya i niyat, sa niniatn iyan a bayad sabap ko Hadith a miyaona adn
a paninta on o Rasolollah - “‫من أخذ أموال الناس يريد أتالفها أتلفه هللا‬.”-
- Taralbi ko maka ootang a maka balagaan i kabayad, sa dimisampay sa bapn kaskati, ayapn
oba mipanon sa hokoman ka toos oto sa marata a tao.

50
 ‫العارية‬

SO OSAYAN KO KASSMBAYA

Aya rayagan o kasmbay na: so kibgan ko pagigimo ko tao a pagosaron oriyaniyan na

ikhasoy niyambo.

Aya Hokoman o kasmbay na:

• Sonat ko psmbay, maana pmba lasanon o Allah lagid o kapagotang.
• Mobah ko phan'mbay.

Aya manga dalil anan na:

-٢ ‫المائدة‬- ) ‫الي والتقوى‬
‫( وتعانوا عىل ر‬
‫ متفق عليه‬.‫أن طلحة‬
‫وما رواه أنس أن الرسول صىل هللا عليه وسلم استعار فرسا من ر ي‬

Aya sarat o kasmbay na:

1. So pagigimo a psmbain na kami milikan o tao a psmbay.
2. Da matgl ko kapsmbaya niyanon.
3. So pagigimo a psmbain na halal so kapnggonairon odina pagosara non o phanmbay.

Aya hikma o Agama ko kassmbaya:

Na paka bagr so diikanggiginawai, kandadaoroga, ago pakha batak so manga tao ko kaawid
sa mas'oliya ago kasiyapa ko pagigimo o salakao.

Manga dadaibatan ko kasmbay:

• Ikasoy o mismbay gagaan mapasad so kailangan iyanon.
• Dimambo kowaan o kirk sa tanto a madilapt a dapn maosar o mismbairon.
• Di paka prikorn o miyan'mbay so kirk sa aya patot na skaniyan i magwiton ko kirk.
• Di osarn o miyan'mbay so pagigimo ko diron pagosaran.
• Siyapn o miyan'mbay so pagigimo sa tarotop a kasiyap.

51
• Di ipligt o ana pagigimo niyan so kasmbayaon ko pdiyan odina siringan iyan sabap sa
ped oto ko sipat o manga monapik a dakiran kasoatn o Allah.

52
 ‫الحوالة‬

SO HOKOMAN KITOGALIN'N KO OTANG SIIKO ISA A TAO

Aya rayagan anan na ibarat na si Polan na maka ootang ki Zaid sa 10k, na tigi Polan ki Zaid a
adn a pirak akn ki Pedro na ron kaon skata giya maootangakn rka a 10k.
Aya Hokoman anan na khapakay sabap ko Hadith:
.‫) متفق عليه‬.‫مىلء فليتبع‬
‫(فإذا أتبع أحدكم عىل ي‬
Maana: Igira tigo Rasolollah a initogalin so -otang- o isa rkano siiko adn a kibayad iyan na
phasiyinot.

Aya oto a hikma san sa kiyapakay niyan na:

Phakalbod so dii kapakambaba yada sabap sa miyaka kmpt so skatan, ago kiyalbodan
mambo so makaootang ko kinitogalin o otang iyan siiko tao a maka ootangan mambo.

Manga sarat o kakhapakay anan:

1. So kabaloy o otang ko tiyogali nanon a thithikna a otang.
2. Maka plagid so otang a ithogalin goso otang a tiyogalinanon sa kala ago klasi, lagid
otang a peso na peso mambo a togalinanon, odina dollar ago lagidiyan a dollar, lagid
oto mambo mlagid sa kala.
3. Makaayon so togalin sa otang, sopman so togalinan sa otang na knaba sarat so kapaka
ayon iyan, sopman so itogalin so otang iyan na oso togalinan na adn a kibayad iyan
ago knaba marikor na knaba sarat so kapaka ayon iyan, opman o daa kibayad o
togalinan odina marikor na sarat so kapaka ayon iyan sabap sa kabnar iyan a diron
matampar so lagidoto a tao a ki awida akal iyan.

O thakna so kinitogalin ko otang na:

• Miyaka pokas sa otang so tomiyogalin sa didn pakandod so initogalin obaniyan skati.
• Wajib ko initogalin so katarimaa niyan ko kinitogalin ko mapago otang iyan amaiko
ana kibayad o tiyogalinan ago knaba marikor.
• Wajib ko tiyogalinan so kabayad sa haramon iba prikor.

53
 ‫الرهن‬

SO HOKOMAN O KASANDA

Aya rayagan o sanda na: skanuyan so tamok a inikalit ko otang a khapakay a ron makowa so
bayad. Aya ibarat iyan na miyamasa si Zaid ki Polan sa baag a bara, na piyangniyan i Polan sa
sanda, na inisandaon i Zaid so rilos iyan.

Aya Hokoman o sanda na khapakay, sabap ko katharo o Allah:

-٢٨٣ ‫البقرة‬- )‫(وإن كنتم عىل سفر ولم تجدوا كاتبا فرهان مقبوضة‬
Goso Hadith o A'ishah a so Rasolollah na miyamasa ko iyahodi sa pangn'ngkn a otang sa ini
sanda iyanon so rabn iyan.

Aya hikmah sa kiya pakay o sanda na: miya siyap so tamok o miyagotang oba manokol odina
ba kalipati, na maka sosogo mambo ko makaootang sa kapaka bayad iyan gagaan.

Manga sarat o sanda:

1. So kabaloy o somiyanda a kababaligan ago adn a akal iyan.
2. So tamok a inisanda na kamimi likan o somiyanda, odina ini idinon o kitamok a
kisandaan iyanon.
3. So tamok a isasanda na katawan, dikapakay a isanda so dikatawan.

Antonai tamok a khapakay a isanda?

Langon o tamok a khapakay a phasaan na khapakay a misanda, sabap sa aya hadapon na odi
paka bayad so somiyanda na map'phasa na ron kowaa so bayad, giyoto i dikapakay a isanda
so manga I.D. ka dimap phasa.

Manga iportanti a Hokoman o sanda:

• So tamok a ini sanda na amanah oto, tadin ko siyandaanon, sa wajibon so kasiyapaon,
sa o binasa aniyan odina indarainon iyan na khabayadan iyan.

54
• Kapakay a tangan'n o siyandaan so tamok a inisanda, go kapakaipn a diniyan
tangan'n, ogaid na sorat siran badn sa katibayan a giyoto a tamok na misasandaon.
• So kap'nggonai o siyandaan ko tamok a inisandaon na dowa a pagilainon:
- O so sabap a kiyapaka sanda na otang a knaba cash, lagid o arga a dagangan,
odina btang a kiyasandaan na kapakay a gonaan o siyandaanon o midin so
somiyanda.
- Opman o aya sabap a kiya paka sanda na otang a cash a pirak na didn kapakay
oba gonai o siyandaan apiyapn piyagayonan iran sabap sa paka sold sa
kapriba, “‫”ْلنه قرض جر منفعة فهو ربا‬.

55
 ‫الضمان‬

SO HOKOMAN O KAPANGALAKO SA KABNAR ( TAMOK )

Aya rayagan a giyanan a kapanga lako sa kabnar na so ka awidi o tao ko bayadan a tamok, o
isa a tao sa skaniyan i bayadon. Aya ibarat anan na: piyamasa i Ahmad so trak i Khalid sa 100k
a bara, na tigi khalid a o daa maka panga lako sa kapagotangang kaon na diko rka p'phasaan,
pihtaro i Said: phasaangkaon dn ka akowakn so arga iyan.

Aya Hokoman anan na:

khapakay, daa karata iyan ka siidn miya aloy sa Qur'an ago Hadith a kapapakay niyan, ago
kiya opaka tan ko manga Olama a kapapakay niyan.
-٧٢ ‫يوسف‬- )‫ ( ولمن جاء به حمل بعي وأنا به زعيم‬:‫يقول هللا تعاىل‬
‫) رواه أبوداود واليمذي‬.‫ (الزعيم غارم‬:‫ولحديث‬

Antona i kabnar a khapakay a pangalakowan?

Knaba langon o kabnar na khapakay a pangalakowan, ayabo a khapakay na giya khaaloy:
• So langon o otang, lagid o otang a cash a pirak, arga a dagangan a goso salakao san a
otang.
• So kikasowin ko arga o dagangan amaiko adn a awidon a akal, lagid o katokawiron o
miyamasa sa adn a gba iyan, odina knaba rk o miphasa (‫)عهدة المبيع‬.

So manga Hokoman a khaadn ko kapangalako:

• Kabnar o maka pagootang a skatan iyan so apiya antawa a sa dowa oto katao: So maka
ootang a piyangalakowan, goso tao a miyangalako ron.
• O aya makabayad ko otang naso miyangalako na kabnar iyan a skatn iya a giyoto a
minibayad iyan siiko tao a piyangalakowan iyan.
• Aya kapaka pokas iran a dowa ko kapskati kiran na kabayadan so otang, odina romila
so kikabnar.

56
Manga dadabiatan ko kapangalako:
• Dipatot ko tao a piyangalakowan oba aya niyan paki sinkatai na so miyangalakoron
ka si aki oto na matag mikhapiyaan.
• Aya mambo a patot ko maka pagootang na diniyan aya psinkata’an naso tao a
miyangalako, ayabo a kaskati niyanon na oba didn paka bayad so tao a piyangala
kowan.

57
 ‫الكفالة‬

SO HOKOMAN O KAPANGALA KOWI KO TAO A ADN A OTANG IYAN

Aya rayagan anan naso: kapanga lakowi o tao ko isa a tao a adn a sskatnon a kabnar.

Aya bidaan giya “‫ ”كفالة‬ago “‫ ”ضمان‬naso DHAMAN so miyaona a piyagosay tano na giyoto na
aya piyangalakowan naso bayadan, giyaipman a KAFALAH na aya piyangalakowan naso
kidarpa’an ko tao a maka ootang ka an dimaka p'phapalagoy, sa daa labot o miyangalako ko
otang iyan, asar bo ka midarpa iyan ko masa miya tndo.

Aya pen a kambidaan a dowanan siiko kaptharoaon naso KAFALAH na aya maptharo o
phangalako na: piyangalakowan akn si aki anan, odina: akowakn so kidarpaanon. Sopman so
DHAMAN na aya maptharo o phangalako na: piyangalakowan akn so otang i aki anan.

So Hokoman o Kafa'lah na:

khapakay, daa karata iyan, lagid katharo o Allah:
-٦٦ ‫يوسف‬- )‫لتأتنت به إال أن يحاط بكم‬
‫ي‬ ‫تؤتون موثقا من هللا‬
‫ي‬ ‫(قال لن أرسله معكم حت‬
).‫ (الزعيم غارم‬: ‫ولعموم الحديث السالف ذكره‬
Ogaid na siiko phangalako na sonaton, maana adn a balas iyan sabap ko adn a kakhapiya
anon.
-١٩٥‫البقرة‬- )‫(وأحسنوا إن هللا يحب المحسني‬

So manga Hokoman a khaonga a giyanan a kafalah:

• Aya wajib ko miyanga lako na midarpa iyan so tao a piyangala kowan iyan siiko tao a
kaootangan iyan ko masa a tindo iran, o midarpa iyan na miyapasad roo so pangalako
niyan.
• O diniyan midarpa na miya patot a ron maskat so bayadan o piya ngalakowan iyan
“‫”الزعيم غارم‬.
• Aya kaphakapokas sa giyanan a Kafalah na:

58
- O midarpa iyan so tao a piyanga lakowan iyan, odina ayadn domarpa giyoto a
piyangalakowan.
- O mawapat giyoto a tao a piyanga lakowan.
- O kabayadi so otang.
- O gomirao so maka pagootang ko miyangalako a: sakndn i matao ki aki oto sa
apiya dingka kapanga lakowi.
- O irila iyan so otang.

59
 ‫الصلح‬

SO HOKOMAN O KAPAGI MASADA

Aya rayagan anan na: kapasadan a kitompa ko kapaka phagompiyai o dowa a masasamok
pantag sa tamok.
Aya Hokoman anan na khapakay, sa madakl a dalil sa kapapakay niyan:
-٩ ‫الحجرات‬- )‫ ( وإن طائفتان من المؤمني اقتتلوا فأصلحوا بينهما‬:‫ قوله تعاىل‬-
.‫ (الصلح جائز بي المسلمي إال صلحا حرم حالال أو أحل حراما) رواه اليمذي وصححه‬:‫ حديث‬-
‫ وأجمع العلماء عىل جوازه‬-

So pisosonan o kapagimasada dowa soson:

1. Paganairon naso kapagimasada igira inangkon o pskatan so pskatnon ”‫”الصلح عىل اقرار‬,
aya manga ibarat anan na:
- So katontota o isa a tao sa adn a maootangon i Polan, na tigi Polan a oway adn,
sa miyagi masada siran sa bayadan iyan ogaid na iprila iyanon so sabagi ko
maootang iyan.
- O adn a mailay o tao ko isa a tao a pagigimo na tigiyan a rk akn anan, sa tigi aki
oto a oway ogaid na diyakn rka kibgay, oriyaniyan na miyagimasada siran sa
inibgay niyan ko kirkon so sabagi ko arga iyan.
- So kapankati o tao ko pdiyan sa tigiyan a adn a otang ka rakn, tigo pdiyan a
oway, ogaid na siran a dowa na kalilipatan iran so kala o otang, sa
miyagimasada siran sa piyaka bayad iyan so pdiyan ibarat sa 2k.
Aya dalil sa kakhapakay a lagida nan a kapagimasada naso Hadith ko kiya skati i Ka'b ibn
Malik ki ibn Abi hadrad, sa miniporo a lagam iran sa miyan'g siran o Rasolollah na
riyongawan iyan siran sa tigiyan ki Ka'b:
‫ متفق عليه‬.‫ قم فاقضه‬: ‫ فقال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم لآلخر‬،‫ فعلت يا رسول هللا‬:‫ فقال كعب‬،‫يا كعب ضع الشطر‬
Maana: Tigo Rasolollah ki Ka'b a rilaan kaon so sabagion. tigi Ka'b oway irila aknon, tigo
Rasolollah ko pdiyan a tindg ka na bayadingka.
2. IKADOWA SOSON: So kapagimasada igira da angkona o pskatan so pskatnon
oongkirn iyan, aya manga ibarat anan na:

60
 - So kapankati o isa a tao ko pdiyan sa otang, na inongkir o pdiyan obaon maka
ootang, ogaid na miyagi masada siran sa mayad si aki oto sa apiya maito lagid
ibarat o 500pesos.
- So katharoa o isa a tao ko pdiyan a adn aki a itatadin akn rka, giyanan a baag a
babaag'n ka, tigo pdiyan: daa tadin ka rakn a baag, ka rk akn nai,, sa
miyagompiyai siran sa migay giyoto a pdiyan sa maito a pirak.

Aya hokoman a lagidanan a kapagimasada na dowa a pagi lainon:

O so isakiran na katawan iyan a dibnar so tindg iyan maana dii mamokhag, na giyoto a
katawan iyan a ginawaniyan a dibnar so ptharoon iyan na madodosa ago haramon so tamok
a miya kowa niyan.
Opman o siran a dowa katao na aya katawi omani isa sa ginawa niyan na maka bbnar ko
tindg iyan na sah so kiya pagimasada iran ago halal kiran so tamok a miya kowa omani isa
kiran. Aya dalil anan naso Hadith a “‫ الخ‬..‫”الصلح جائز بي المسلمي‬.

61
 ‫الشفعة‬

SO HOKOMAN O KASAPA’AT

Aya rayagan anan naso: kabnar o kakowaa o isako dowa a thompok ko rk o pdiyan (tompok
iyan) phoon ko miyamasaon, mokit ko kindodn ko lagid o minipamasaon o miyamasa.
Aya ibarat anan na: o so dowa katao na tompok ko lopa sa mlagid siranon ago damatndo so
rkon o omani isa, na piphasa o isakiran so rk iyanon siiko isaa tao sa 100k, na kabnar o tompok
iyan a knaba miphasa so kakowaa niyan sa giyoto a rk o pdiyan phoon ko miyamasa sa ikhasoy
niyanon mambo so lagid o mini pamasa niyanon.

Aya Hokoman anan na khapakay sabap ko Hadith a piyanothol i:

(.‫ فإذا وقعت الحدود وضفت الطرق فال شفعة‬،‫النت صىل هللا عليه وسلم قض بالشفعة يف كل ما لم يقسم‬
‫ )إن ر ي‬: ‫جابر قال‬
‫متفق عليه‬
Maana: Sabnar a so NABI na inikokom iyan so shof’ah siiko langon o -katotompokan- a dapn
mabagi na amaiko katagoan sa lt so -rk omani isa- ago kiyatagoan sa manga lalan na daa
shof’ah.

Antonai tamok a khapatoton so shof'ah?

So shof’ah na siibo kapakay ko manga tamok a dika akar ko darpa iyan “‫ ”العقارات‬a
katotompokan a dowa katao odina madakl siranon, lagid o lopa odina walay, powesto a da
mambagi bagi, odina da matndo so rkon o omani isakiran. So salakao san a tamok a katotom
potompokan lagid o trak odina manga companiya, odina lopa, walay a miyambagibagi na daa
shof'ah on.

So manga sarat o kakhapakay o shof'ah:

1. Aya kiya kowaa o isa a tao ko rk o pdiyan na miyokit sa pasai, o knaba pasai ka lagid
o pammgayan, odina ini btang na daa shof'ah on.
2. So kakabalagairon tomontot ko oriyano kiya tokawiron phasa o pdiyan ko rkiyanon,,
o diniyan kabalagai tomontot a dapman a sndod iyan na miyada so kabnar iyan ko
shof'ah.

62
 3. Langon iyan tontotn so rk o pdiyan ago imbgay niyan so mini pamasaon o miyamasa,
dikapakay oba niyan korangi, odina diniyan kowaan langon so piphasa o pdiyanon a
tompok iyan.

Manga ped a Hokoman ko shof'ah:

• dikhagaga oba mibtad o tontot sa shof'ah so arga a mini pamasa ko rk o pdiyan na
miyada so kabnar iyan ko shof'ah.
• mawapat so ptontot sa shof'ah ko daniyanon pen katontota na dimapkabnar o manga
wata iyan oba siran i tomontoton, opman o aya kiya wapat iyan na oriyan o kiya
tontotaniyanon na kabnar o manga wata iyan odina so pakawarison a itaros iran.

Giyai mas' alah a shof'ah “‫ ”الشفغة‬na isadn nai ko lalayon pka adnan sa samok ko magariyari
odina tompotompok sa patot so kasabotiron.

63
 ‫الوكالة‬

SO HOKOMAN O KAKOWA SA WAKIL ODINA SALIYANTI

Aya rayagan anan na so: kapaki saliyanti odina kapaki wakil o tao a makaiidad ago somasabot
siiko tao a makaiidad mambo ago somasabot.

Hokoman o kapaki wakil:

So kapaki wakil ko manga galbk a mapapakairon so kapaki saliyanti na khapakay, madakl so
Dalil sa Qur'an agosa Hadith, ago kiya opakatan ko manga Olama a kapapakay, lagid o
katharo o Allah:
١٩- ‫الكهف‬- )‫(فابعثوا أحدكم بورقكم هذه إىل المدينة فلينظر أيها أزك طعاما‬
goso Hadith a:
‫ رواه البخاري‬..‫ما رواه عروة بن الجعد أن الرسول صىل هللا عليه وسلم أعطاه دينار ليشيي له شاة‬

Aya hikmah san o Agama na piyakalbodan iyan so manga tao ka tabiat o manosiya a lalayon
diniyan ka ankosan a galbk so kailangan iyan odina na dimapaparo so oras iyan na
piyakairon o Agama a maki saliyanti.

Manga sarat o kapaki wakil:

• So paki waki na kamimilikan iyan so tamok a phaki wakilon.
• So wakil agoso paki wakil na maka iidad siran ago somasabot siran.
• So galbk a phaki wakilan na mapapakay ko Agama knaba haram.
• So galbk na mapapaikoron so kapaki wakil, lagid o kapamasa ago kaphasa, lagid pen
o kipamgan ko zakat siiko manga miskin.

Manga mas'alah a siiko kapaki wakil:

❖ Dikapakay ko wakil oba golaola sa khabinasaanon so miyag wakilon
❖ So tamok na amanah siiko wakil, o mabinasa a knaba pitibaba o wakil odina knaba
niyan inindarainon na diniyan khabayadan, opman mindarainon ko kasisiyapaon
odina pimbaba iyan na khabayadan iyan.

64
❖ Khapakay ko wakil a mangni sa sokay ko paki pnggalbkon na patot badn a matndo so
kala iyan goso klasi niyan.
❖ Aya paka batal ko kapakiwakila na o pmardod so miyaki wakil odina so wakil, odina
miya wapat so isakiran, odina kiyadaan sa akal.

65
 ‫اإلجارة‬

SO HOKOMAN O KAPAGAPIN

Aya rayagan o Kapagapina na ska niyan so:

kandolona siiko manga gona a babayadan (‫)عقد عىل المنافع بعوض‬

Giyoto a manga Gona dowa soson:

1. “‫ ”منافع أعيان‬manga gona siiko manga kayamanan lagid o walay a pagapinan, odina
powesto.
2. "‫ "منافع أشخاص‬manga gona siiko manga tao, lagid kasokay sa panday, odina draibir,
odina pamomolong.

Aya sabotn san dowasoson so kapapina:

• Ka apin a maka p'nggonaon so miyapin, lagid walay, powesto.
• Kasokay sa Tao a adn a paki pnggalbkon, lagid o panday, driver.

Aya Hokoman o kapagapin na:

Aya hokoman o kapagapin na:khapakay siisa Islam, sabap ko katharo o Allah:
-٦‫الطالق‬- ) ‫ ( فأن أرضعن لكم فآتوهن أجورهن‬-
‫ ورجل استأجر آجيا فاستوف منه ولم‬..‫ ثالثة أنا خصمهم يوم القيامة; منها‬:‫ قال هللا‬:‫ وما رواه أبوهريرة عن رسول هللا قال‬-
‫ رواه البخاري‬.‫يعطه أجره‬

So kapagapina na daa baon kaprodoay amaiko miyakangganata siran ko darpa a pimbgayaan

iran, odina miyapopos so inibgay omani isa ko pdiyan a iphamimiki ran iyan o tharos antaa
kadi, lagid o pasai, giyoto i andadn i kapaka pagapina iran na miyapatot ko omani isakiran
so:
➢ So kibgan o miyagapin ko miyapin so inapinan iyan ka aniyan kanggonai, ago ibgay
mambo o miyapin so apin.
➢ Kiyamilikan o miyapin so kaonggonai ko inapinan iyan taman sa mapopos so pasad a
kathay niyanon, sa diron kharn o miyagapin.

66
 ➢ Patot ko miyapin a mibgay niyan so komplito a apin a piphasadaan iran, apiyapn
diniyan khakomplito so masa a kiyapasadaan iran, na dimambo khaaog o miyagapin
taman sa dimapopos so pasad iran inontabo o midin so miyapin.
➢ O miporo so kapagapina na dikapakay oba ko miyagapin obaniyan paka awaa so
maapin odina baniyan poroon so apin taman sa dimapopos so masa a kiyabayadan o
maapin.

So Tao psokayan na dowasoson:

• Tao a psokayan a tindo so oras o galbk iyan “‫”أجي خاص‬, sa dadn a mapnggalbk iyan a
salakao sii sa giyoto a oras a miyatndo ka kamimilikan o psokairon so oras iyan, lagid
o driver, odina katolong, impliyado. So lagidanan a tao a psokayan na o adn a magba
iyan ko galbk iyan a daniyan tibabaa odina knaba mindarainon na daa kabayadan iyan
inonta o tibaba aniyan odina mindarainon lagid o driver o midazang iyan so trak.
• Tao a psokayan sa tindo so pnggalbkn iyan “‫ ”أجي مشيك‬lagidanan a tao psokayan na
kapakay a maki sokay pen sa ped a tao ka knaba aya tindo naso oras. Aya lagidanan
naso pananastri sa bangkala, goso panday, goso salakao san. Lagidanan a psokayan
na so kagba iyan sabap ko galbk iyan lagid o pananastri a bininasa niyan so bangkala
na khabayadan iyan ka galbk iyan oto. Opman o knaba niyan galbk lagid o katolong
na o pitibaba iyan odina mindarainon na pakabayad oda na di pakabayad.

67
 ‫الجعالة‬

SO HOKOMAN O KA PIRMIYO

Aya rayagan anan naso: kabgay sa tamok a mattndo siiko tao a maka pnggalbk sa galbk a
mapapakay ko Agama.

Aya ibarat anan na: so kagirao kiya daan sa trak; sa makatoon sa trak akn a miyada ago
miphato iyan rakn na bgan akn sa 20k pirak, Ibarat pen o lalong adn a kaso niyan a dii
pakimbabanog o Olowan na migay sa pirmiyo ko pakatoonon.

So Hokoman o kabgay sa pirmiyo na khapakay siiko Agama, aya dalil anan naso kini
pirmiyon o Nabiyollah Yosof sa makatoon ko piyankhao a Gantang o Dato:
-٧٢‫يوسف‬- )‫(ولمن جاء به حمل بعي وأنا به زعيم‬
Goso kiya kowa sa pirmiyo o sabagi ko manga Sahabah ko kaphaki bolong kiran o isako
manga olowan a moshrik, sa tig kiran o Rasolollah:
‫) متفق عليه‬.‫ خذوها واضبوا يىل بسهم‬،‫(وما أدراك أنها رقية‬

Aya ped a hikmasan o Agama ko kiya pakaya niyanon na phaka loagan iyan so manga
Moslim, kiyalbodan so migay sa pirmiyo na kiyaloagan mambo so kiya pirmiyowan.

Aya bidaan o kapagapina odina kasokay sa tao ago giya kabgay sa pirmiyo na:
1. So kapagapina na daa baon kapmardod igira miyakambgaya na giya kapirmiyo na
kapakay ron so kapmardod.
2. So kapagapina odina kasokay na saraton a katawan so paki pnggalbk ko psokayan,
giya kapirmiyo na diron sarat.
3. So kapagapina odina kasokaya na saraton a mattndo so tao a sokayan, so kapirmiyo
na diron sarat ka sadn sa tao a pnggalbkon na khapakay, lagid kagirao o tao a sa
makatoon saya na adn a pirmiyo niyan.

68
Antonaa i kapkha bnara o tao ko piyaka langkap a pirmiyo?
O giyoto a tao a miyaka toon ko trak a ini pirmiyo na:
- Aya kiya poon iyan babanog na siiko oriyan o kiyapaka langkapaon o ki trak na miyatoon
iyan na mapkabnar iyan so langon o pirmiyo a miya aloy.

- Opman o mimbabanog dn mona ago miyatoon iyan ko daonpn kapaka langkapa o ki trak na
diniyan mapkhabnar so pirmiyo sa wajibon a mibgay niyan ko kitrak so trak ka mimbloy
rkaniyan a amanah, ago mimbaloy a kakhapiyaan giyoto a kiyambabanog iyan, inontabo o so
kitrak na ibgainiyanon so pirmiyo ka halalon a tarimaan iyan.

69
 ‫ر‬
‫الشكة‬

SO HOKOMAN O KATOMPO TOMPOK

Aya rayagan anan naso: katompok o dowa, tlo, odina magakl siiko kamimi likan odina siiko
kaplaba, mlagid san so goverment odina private.

So katompok na dowa soson:

• So kapakatompok siiko kamimilikan o dowa katao odina madakl, lagid o kapaka
thotompok o magariyari ko tamok a kiyaganatan kiran.
• So katompok o dowa odina madakl siiko kapaka laba.

So Hokoman o katompok na khapakay madakl so dalil iyan lagid o:

-٢٤ ‫ص‬- ) ‫ليبغ بعضهم عىل بعض إال الذين آمنوا وعملوا الصالحات‬
‫ي‬ ‫( وإن كثيا من الخلطاء‬:‫ قوله تعاىل‬-
‫) رواه‬.‫ أنا ثالث الشيكي ما لم يخن أحدهما صاحبه فإذا خانه خرجت من بينهما‬:‫ (إن هللا تعاىل يقول‬:‫ وما رواه أبوهريرة‬-
‫البخاري‬

So manga sarat o kakhapakay o katompok:

• Mabaloy so kaphagokit o kompaniya a halal, daa baon haram, lagid o kapriba, odina
kandagang sa haram.
• Mabaloy so rk omani isa ko kapital a mattndo, apiyapn bidabida sa kala.
• Mabaloy so laba o omani isa a mattndo, apiyapn bidabida sa kala ka sii oto phagndod
ko kala o kapital a ini tompok, odina siiko kala o galbk.
• Aya katndoa ko laba omani isa na paka okit sa percentage, knaba siiko kala iyan lagid
10k dikaomanan na dikalbatan.
• So kabaloy o kalapis a sii pag'ndod ko kalao kapital a mini tompok o omani isa, maana
sadn sa kalao kapital a initompok na kalao kalapis nasa kaito iyan na kaito o kalapis.
• Dimabaloy obaso isako mitompok obaon paki pangalakowi so kapital o pdiyan, lagid
o kagirao isa ko pdiyan a: so kapital akn a initompok akn na dikhaalin apiyapn
miyalapis ta.

70
 ‫أنواع ر‬
‫الشكات‬

PISOSONAN O KATOMPOK

So katompok na dowa soson a kiya bagi aon o manga Olama:

1. (‫ )شكة اْلشخاص‬so katompok a manga tao.

2. (‫ )شكة اْلموال‬so katompok a manga tamok.

Giyoto a paganairon a katompok ‫ رشكة االشخاص‬aya rayagan oto na: giyoto so katompok a aya
mapayagon naso manga tao a mitompo tompok, a giyoto a manga tao na khakatawa siran, sa
pkapokason so isakiran amaiko mawapat odina inagawan a hokoman sa kapaar ko tamok
iyan sa diniyan mapnggiragirain.

Giyanan a ‫ رشكة االشخاص‬na pat soson ko kiya osayaon o manga Olama:

a) ‫ شكة العنان‬aya rayagan anan naso: katompok siiko tamok a aya hadapon na kapaka
laba, omani isa a mimbro na pakatompokon sa tamok sa apiya bida bida sa kala, ago
omani isakiran na pagogop sa galbk. So bagian o omani isa ko laba na sa khaopakatan
kiran. Sopman so kalapis na sii pagilaya ko kala a tamok a minitompok o omani isa.
b) ‫ شكة الوجوه‬aya rayagan anan naso: so katompok o dowa odina sa kadakl iran, sa daa
kapital a imbtad iran ogaid na aya kapital iran naso kasslaa kiran sa omani isa kiran
na phamasa sa dagangan siiko manga tao sa otang na p'phasaan iran oto naso laba na
bagibagi siranon, ogaid na patot kiran a kaopakatan kiran mona i kala a milik omani
isa kiran sa giyoto a kaptompok iran “sii oto khailay ko darpa o omani isa kiran siiko
manga tao ka giyotodn mambo kala a khaotang iyan”. Naso bagian omani isa ko laba
na sii pagilaya ko kala a milik o omani isa kiran, lagid oto mambo so kalapis.
c) ‫ شكة اْلبدان‬aya rayagan anan naso: katompok o dowa odina sa kadakl iran siiko
khasokat iran a golalan ko manga lawas iran sa daa bairan kapital, lagid o manga
panday, kapangalot, kapriripir sa talompa, kapamipi a lima. Na so bagian omani isa
ko miya sokat iran na sii pag'ndod ko kiya opakatan kiran. So kalapis na daa basaya
kalapis ka daa bairan miyakapital ka so galbk iran i minisokat iran.

71
 d) ‫ شكة المضاربة‬aya rayagan anan naso: so kibgan o tao ko tamok siiko isa a tao ka aniyan
mindagang. Maana so isakiran i kirk ko kapital naso isa na daa kapital iyanon,
skaniyan badn i pndagang. So laba omani isa kiran na sii mag'ndod ko kiya opakatan
kiran. Sopman so kalapis na sii mag'ndod ko kapital sa daabaon kakhapd o
mindagang, inontabo o:
- Mindarainon, maana daniyan siyapa.
- Odina pitibaba iyan a kiya lapis iyan.
Ogaid na o giyoto a kiyalapis o dagangan na o adn a miya laba iran a dairan pen
mambagi na sii kalbat so miyalapis kiran sa giyoto a miya laba iran.

So ikadowa soson o katompok a giyoto ‫ رشكة األموال‬so katompok sa tamok. Aya rayagan anan
na: giyanan so katompok a aya mapapayagon naso tamok a piyaka tompotompok, so manga
mimbro san na igira na tanto a madakl ago disiran khakatawa, adn a katoon ko lagidanan a
katompok a gibowan a mimbro ron. So lagid anan a katompok na diron kapokas so mimbro
apiyapn miya wapat odina kinowaan sa kapaar ko tamok iyan lagid o ‫ محجور عليه‬. aya marayag
a ibarat a lagidanan a katompok naso tigiran a: "joint-stock/Corporate company-‫"شكة المساهمة‬

Aya kiya adn a giyanan a joint-stock/corporate company na siiko kiya paka olad o
kapnigosiyo sii ko masa a kiya kongkira o manga ala a ingd siiko manga pobri ago manga
lolobay a ingd a diiran panarabo sawan so manga kamapiyaan ko manga ingd a makokongkir
iran na miya plano iran a maka tindg siran sa manga ala a kumpanya a langkap so khabayaon
mimbro sa apiya anda poon a ingd. Giyoto i miyamagarobanga so manga ala a ingd sa omani
isa na miyakatindg sa lagidanan a kumpanya na mikhakawasa siran a tanto naso manga ingd
a kokongkirn iran na phamatay a ongos obadi sii pkowaa so manga kamapiyaan ko ingd iran.

Aya rayagan a giyanan a Joint-Stock/corporate company na: skaniyan so katompok odina

kumpanya a mala a pkhapitalan sa mala, na giyoto a kapital na pimbaabaad sa madakl a
"shares" tompok a matataks so arga iyan, oriya niyan na phakalangkapn giyoto a manga
tompok "shares" siiko madakl a tao ka an kiran maphasa, na omani isaka share na ttndoon

72
so labaniyan siiko percentage, na giyoto a khatimo a arga o manga shares na giyoto i pmbaloy
a kapital a giyoto a kumpanya.

Aya hokoman a lagidanan a katompok na khapakay sa kisaraton badn so miyaona a miya

aloy tano a manga sarat ko katompok . Ogaid na didn khapakay ko lagidanan a katompok oba
okit sa kapriba, lagid o kaotang odina kapamagotang sa adn a interest iyan, odina I deposit
so ped a pirak o kumpaniya sa bangko sa aya hadapon naso kanggonai ko interest iyan.

So hokoman o kaphasaa ko manga "share/‫ "سهم‬goso "bond/‫"سند‬: so ndalagidai a manga ala

a kumpanya na aya kalilid a "Paper money/‫ "أوراق مالية‬a diiran phasaan na: Shares (‫)اْلسهم‬, ago
Bonds (‫)السندات‬.
Antonai rayagan a dowanan ago antonai hokoman o kapamasaaon odina kaphasaaon?

Giyoto a shares ‫ االسهم‬na manga sagintas oto ko kapital o kumpanya, omani isaka share na
mattndo so arga iyan, na giyoto i p'phasaan o kompaniya ko madakl a tao naso katimo a arga
a giyoto a manga shares na giyoto a khabaloy a kapital o kumpanya, na langon o miyaka
pamasa sa share na makatotompok ko kumpaniya na adn a laba niyanon. Na giyanan a share
na khapakay a phasaan ago khapakay a pamasaan, asar ka daa marata ko kaphagokit o
kumpanya.

Giyotpman a Bonds ‫السندات‬, knaba oto ped ko kapital o kumpaniya, aya bontal oto na ibarat
o so kumpanya na kabaya iyan a makala so manga plano niyan ogaid na diniyan pagalin'n so
kala o kapital iyan, sa aya showaan iyan na magotang ko madakl a tao sa bontal a Bonds
‫ السندات‬omani bond na mattndo so arga iyan, naso maka pamasaon na kiyapagotangan iyan
so kumpaniya sa bayadanon o kumpaniya ko mattndo a masa a raks a adn a laba niyanon. Na
giyanan a bonds na dikapakay a pamasaan ago dikapakay a phasaan sabap sa ped oto sa
kapriba.

73
 ‫الهبة‬

SO HOKOMAN O KAPAM'MGAY

Aya rayagan anan: so kapam'mgay sa tamok siiko masa a oyagoyag pen so tao ago knaba
paka sakit. Aya hokoman anan na: Sonat, balasanon o Allah, sabap ko kini sogoonon o
Rasolollah:
.‫) رواه البخاري في األدب المفرد باب قبول الهدية‬.‫ (تهادوا تحابوا‬:‫لحديث‬

So manga sarat o kapam'mgay:

• So kabaloy o miyam'mgay a adn a akal iyan ago riyaot a kirbalig.
• So kabaloy o miyam'mgay a mattrang, knaba miyatgl.
• So kabaloy o miyam'mgay a tanto so kiyapam'mgay niyan, knaba kasablawan.
• So kababaloy o miyam'mgay a kamimilikan iyan so ini pam'mgay niyan.

So hokoman o kabgi o loks ko manga wata iyan:

Wajib ago patot ko loks a maginontolan ko kambgi niyan ko manga wata iyan siiko
kaoyagoyagiyan pen sa daa baon kapramiramig.

‫فاتقوا‬:‫ قال‬، ‫ ال‬:‫ (هل أعطيت سائر ولدك مثل هذا؟ قال‬:‫لحديث نعمان بن بشي لما قال صىل هللا عليه وسلم لوالده بشي‬
‫) متفق عليه‬.‫هللا واعدلوا بي أوالدكم‬

So hokoman o kaskata ko pam'mgayan:

Andadn i katangana o bigan ko pam'mgayan na kiyamilikan iyan sa komplito a kapaka milik,
sa didn kindod so pam'mgayan. Giyoto i haram ko miyam'mgay obaniyan skata so
pam'mgayan ko bigan iyanon ،aya inibaratan o Rasolollah ko tao a pskatn iyan so ini
pam'mgay niyan na lagid o aso a minggowa na kiyaniyan bo so gowa iyan.

‫) متفق عليه‬.‫يقء ثم يعود يف قيئه‬

‫ (العائد يف هبته كالكلب ي‬:‫لما رواه ابن عباس‬

74
Ayabo a miya pakairon so kaskata niyan ko ini pam'mgay niyan naso Loks igira bigan iyan so
wata iyan, sabap sa so wata a goso kamimilikan iyan na milik o loks iyan. Dibadn khapakay
ko Loks oba niyan kowaa so tamok o wata iyan amaiko phakararadon odina khargnanon so
wata iyan.
So hokoman o ‫العطية‬:
Aya rayagan anan naso: kapam'mgay ko masa a pkasakit so tao.

So kasasakit na dowa soson:

1. Kasasakit a knaba piyakawanwan, lagid o sakit a olo,sakit ngipn. So pam'mgayan o
lagidanan i sakit iyan na khatarima ka sii kikiyas ko pam'mgayan iyan siiko daa sakit
iyan.
2. Kasasakit a paka papatain, lagid o cancer, paralyze goso salakao san igira
pakapapatain. So pam'mgayan o pkasakit a lagidanan na dikapakay siiko isako manga
wata iyan inonta o ilogar o pda manga wata iyan. O siibgay ko salakao a tao knaba
paka waris na dikapakay oba kalawani so ikatlo bagi ko tamok iyan, inonta o ilogar o
manga wata iyan.
Giyanan na o mataros a ma wapat, odi mawapat ka makabagr na sah so pam'mgayan
iyan apiyapn kiya lawani so ikatlo bagi ko tamok iyan.

75
 ‫الوقف‬

SO HOKOMAN O WAKAP

Aya rayagan anan naso: kapntoa ko tamok a para siiko lalan ko Allah a balowin so gonaon a
sadaqah. Aya ibarat iyan na so walay, odina lopa a ini wakap o kirkon, naso dii kambalii sa
giyoto a walay odina lopa rk o paka antapanon, lagid o manga miskin, ogaid na knabairan
kiya miliki so walay ago so lopa. Pdanan ko sagaqa ja'riyah.

Aya hokoman o wakap na sonat, mala a balason o migairon ago dayon sa dii kanggonaan na
mamimintin mambo so balas iyanon.

‫ (يا رسول هللا ي‬:‫ لحديث ابن عمر قال‬-

‫إن أصبت أرضا لم أصب ماال قط أنفس عندي منه فما تأمر به؟ قال صىل هللا عليه‬
.‫) متفق عليه‬.‫ قال فتصدق بها عمر أنه ال يباع وال يوهب وال يورث‬.‫ إن شئت حبست أصلها وتصدقت بها‬:‫وسلم‬

)..‫ إال من صدقة جارية الخ‬:‫ (إذا مات االنسان انقطع عمله إال من ثالثة‬:‫ وحديث‬-

So manga sarat o kabgay sa wakap:

• So kabaloy o wakap a aya phoonan iyan naso kirkon a riyaot a kirbalig ago adn a akal
iyan, di sah so wakap o dapn kabaligi ago daa akal iyan.
• So kabaloy o paka antapan ko wakap a siiko mapiya ago simba siiko Allah, lagid o
manga miskin, masgit, madrasa.
• Mabaloy so wakap a dayon sa dayon, dikapakay oba tamani o migairon sa kathay
niyan a masa, ibarat o tigiyan a ini wakap akn a walay akn nai na oriyano sapolo ragon
na kowa angkobo, na di oto kapakay.
• Di somarat so migay sa wakap sa sarat a paka sorang ko kababaloy niyan a wakap,
lagid o kagirao niyan a “ini wakap akn nai na sadn sa katrang akn na p'phasaan kobo,
odina balingan akn bo” na dioto kapakay.

76
So wakap na andadn i kibganon o kirkon mlagid o aya kinibgan iyanon na miyaka okit sa
katharo antaa ka galbk na miyapokas dn sa kapaar iyan, diniyan map'phasa, diniyan
maphagapin, diniyan khabawi.
So kazambii ko tamok odina kaphagalina ko ini wakap: didn oto khapakay, inontabo o siiko
kapiya niyan, lagid o: Masgit a daabaon pzambayang na khapakay a sambian siiko darpa a
adn a maka pzambayangon, odina walay a dikapnggonaan ka daa baon baling na khapakay a
phasaan na ipamasa so arga iyan sa walay siiko darpa a adn a phakabalingon.

77
 ‫الوصية‬

SO HOKOMAN O KATHANAN SA TAMOK

Aya rayagan anan naso kithanan'n o tao ko ped a tamok iyan ko oriyan o kawapat iyan. Aya
ibarat iyan naso kagirao o tao: giya ped a tamok akn na imbgay ki girao oriyan o kawapat akn.

So Hokoman ‫ وصية‬na dowa soson:

1. Wajib, “‫ ”وصية واجبة‬lagid o tao a adn a otang iyan a dimisosorat, odina na adn a manga
tadinon, giyanan na wajibon a mithanan iyan a bayadan so otang iyan ago ikhasoy so
tadin ko kirkon.
‫ رواه البخاري‬.‫يوض فيه يبيت ليلتي إال ووصيته مكتوبة عنده‬
‫ي‬ ‫ ما حق امرىء مسلم له ي‬:‫لحديث ابن عمر مرفوعا‬
‫شء‬
2. Sonat, “‫ ”وصية مستحبة‬amaiko mala a tamok a kibagakan iyan, sabap ko Ayat:
-١٨٠ ‫البقرة‬- ) ‫(كتب عليكم إذا حرص أحدكم الموت إن ترك خيا الوصية‬

giyanan a Ayat na siiko paganay a kitoron'non na wajib so kathanan, ogaid na miyaka

mansokh ko kawawajib iyan so manga ayat a parako kapangwaris, sa aya lamba naso
kasosonat iyan.

Manga Hokoman ko kathanan:

• Aya sonat na aya diyangka a ithanan o tao ko tamok iyan na dimisampay ko ika tlo
bagi ko tamok iyan sabap ko Hadith (‫ )الثلث كثي‬giyoto i so Abubakr na ayabo a
inithanan iyan na ikalima bagi.
• Dikapakay oba kalawani so ika tlobagi ko tamok iyan so ipthanan iyan, sabap sa
giyoto a Hadith a miya aloy tano.
• Dikapakay ko loks oba adn a ithanan iyan ko isako manga wata iyan a ped ko
pangwaris. (‫ ال وصية لوارث‬:‫ )لحديث‬inontabo o pharowa o manga pdiyan.
• Amaiko daa phaka waris ko tao na kapakay a ithanan iyan so langon o tamok iyan.
• Amaiko knaba mala a tamok a kibagak o tao na diron mapiya so kathanan ka so manga
pamiliya niyan i kapapa totanon ko kibagak iyan.
‫ متفق عليه‬.‫ إنك إن تذر ورثتك أغنياء خي من أن تذرهم عالة يتكففون الناس يف أيديهم‬:‫أن وقاص‬
‫لحديث ابن ر ي‬

78
 • Haram oba adn a ithanan o tao a sii mapnggasto ko kapmaasiya.

So manga sabap a pkadaan sa kabisa so kiyathanan o tao:

➢ Igira a ini pmardod o tao so kiyathanan iyan, sabap sa so kathanan na aya kapka wajib
o kitoman'n non na mawapat so mithanan.
➢ O maona mawapat so tao a phitananan sa dapn ma wapat so mitha nanon.
➢ O bonoa o pithananan so mithananon sabap ko da lakay oba niyan kanayawi a
kawapat o mithananon.
➢ O di tarimaa o tao a pithananan so inithananon.
➢ O mabinasa so tamok a inithanan, lagid o walay o magba na dikabnar o tao a
pithananan obaniyan paki sambii ko manga wata o mithananon.

Giyanan i mapontok a osayan ko ‫وصية‬.

79
 ‫الوديعة‬

SO HOKOMAN O TADIN

Aya rayagan anan na: skaniyan so tamok a initadin ko isa a tao sa daa bayad iyan, ka matag
oto kakha piyaan ago kapangogop. Giyanan a katadin na ped dn anan ko nisisita o phagingd
sabap ko sarta o kaphagintao so kakhailangana omani isa ko pdiyan siiko kaogito gitiyan, so
dii kasisiyapa, goso kashasariga sa tamok. Sabap sa adn a khatoon ka a tao a diniyan khagaga
oba skaniyan i somiyap ko tamok iyan sa giyoto i kiyapakay o kathatadina.

Aya Hokoman a giyanan a katadin na: pdanan ko piyakay o Agama, pdanan ko sarig a inisogo
so kitonainon.
-٥٨ ‫النساء‬- ) ‫ ( إن هللا يأمركم أن تؤدوا االمانات اىل اهلها‬:‫ لقوله تعاىل‬-
‫( رواه أبوداود واليمذي‬.‫ )أد االمانة اىل من ائتمنك وال تخن من خانك‬:‫ ولحديث‬-

So Hokoman o katarimaa o thadinan ko ithadinon a tamok:

Na sonaton a tharimaan iyan, maana balasanon o Allah ka kiyakhapiya anan iyan so pdiyan.
‫( رواه مسلم‬.‫ )وهللا يف عون العبد ما دام العبد يف عون أخيه‬:‫ لحديث‬-
Giyanan a kasosonat iyan na siibo ko tao a maggda iyan sa ginawa niyan so sarig ago adn a
gaganiyan ko kasiyapaon. Amaipman ka daonanan na makroh oba niyan tarimaa so
ithadinon. Ogaid na kapakay ko omani isa kiran; so tomiyadn agoso tiyadinan a ipmardod
iyan so tadin siiko apiya antonaa masa. Ago o khowaa o tomiyadin so initadin iyan na wajib
ko tiyadinan a mibgay niyan, lagid oto mambo a o ikhasoy o tiyadinan na wajib ko tomiyadin
a matarima iyan, sa diniyanon kitgl.
-٥٨ ‫النساء‬- ) ‫ ( إن هللا يأمركم أن تؤدوا االمانات اىل اهلها‬-

So kapangalako ko initadin:
So tadin na ped anan ko amanah, sarig, na o mabinasa so initadin a da tibabaa o tiyadinan
ago daniyan darainon'n lagid o miyatotong so walay na diniyan khabayadan ka ped oto sa
Amanah. Opman o miyatibaba, lagid o osara niyan so pirak a initadinon, odina trak na
piyagdaan iyan, odina bangkala na siyolotiyan, odina inindarainoniyan so kasiyapaon, lagid

80
o diniyan tagoon so initadinon ko patot a thagoanon, na omaadnon anan na khabayadan iyan
so tadin odina khasambian iyan sa lagid iyan.

81
 ‫اللقطة‬

SO HOKOMAN O MIYATOON A TAMOK

Aya rayagan anan naso: tamok a miyada o kirkon na miyatoon o isa a tao.

So tamok a pkatoon na pat soson:

1. So tamok a mapayag a inilbad o kirkon, lagid o manga ped a pagigimo a ini btad o
kirkon ko plbadan, lagidanan na khapakay a kowaan o miyaka toonon sa didn
kailangan obaniyan odasn.
٣٥٢٤ ‫( رواه أبوداود‬.‫فىه له‬
‫ )من وجد دابة قد عجز عنها أهلها أن يعلفوها فسيبوها فأخذها فأحياها ي‬:‫للحديث‬
2. So tamok a pkibagak a knaba pagi iportantii babanog o khakalilid a tao sabap ko kaito
iyan i arga, lagid o: manga ito i arga a bollpen, limalad odina sawati a pirak, lagidanan
na kapakay ko miyaka toonon a kowaan iyadn sa diniyandn paki tokawi.
‫( متفق عليه‬.‫أن أخاف أن تكون من الصدقة ْلكلتها‬
‫ )لوال ي‬:‫للحديث يف التمرة‬
3. So tamok a knaba inilbad, ago ana argaiyan ka phagiportantiyan o khaka lilid a tao so
kambabanogaon, na dowanan btad:
- So pangangayamn a mala a diikaawan oba makan a aso, lagid o sapi, karabao,
odina so manga papanok a playog, lagidanan na dikapakay obangka kowaa ka
khatoon bo o kirkon. O kowaa o miyaka toonon na mimbaloy a sarigon oto sa
kikasoy niyan ko kirkon odina khabayadan iyan o miya laga.
‫ )مالك ولها دعها فإن معها‬:‫للحديث لما سئل رسول هللا صىل هللا عليه وسلم عن ضالة االبل؟ فقال‬
‫( متفق عليه‬.‫حذاءها وسقاءها تردالماء وتأكل الشجر حت يجدها صاحبها‬
- So ped a tamok a salakao sa giyanan a miyanga aloy, lagid o: magatos a pirak,
manga pagigimo, odina manga pangangayamn a maroni lagid o kambing,
manga imbolawan, lagid anan a tamok na wajib ko miyaka toonon a pamaka
langkapn iyan ko manga darpa a pkaporonon so manga tao siiko sold a
saragon, sa paki antok iyan ko kowaon i kadakl iyan odina klasi niyan, odina
warna niyan, odiniyan ma antok na knaba skaniyan i kirkon.

82
 Mirampay sa saragon na miya halal ko miyaka toonon a osarn iyan, ogaid na
patot a katawan iyan so kala iyan odina arga iyan ka o masalak a ba paka oma
so kirkon na kibgay niyanon.
(.‫ )اعرف عفاصها ووكاءها ثم عرفها سنة فإن جاء صاحبها وإال فشأنك بها‬:‫ لحديث السائل عن اللقطة‬-
‫ فإن جاء طالبها يوما من الدهر‬،‫ فاستنفقها ولتكن وديعة عندك‬-‫ أي صاحبها‬-‫ )فإن لم تعرف‬:‫وف رواية‬
‫ ي‬-
‫( متفق عليه‬.‫فأدها إليه‬
4. So tamok a katawan o miyaka toonon so kirkon, odina dodon so adress, celpon o
kirkon, na aya wajib san na mibgay a diritso ko kirkon, odina itawagon ka aniyan
kasongowi.

Manga ped a hokoman ko miyatoon:

• So miyakatoon na sarigon so tamok a miyatoon iyan, sa omabinasa a daniyan babaa
ago daniyan ndarainon'n so kasiyapaon na diniyan khabayadan, opman o matibaba
odina mindarainon na khabayadan iyan.
• O adn a mapnggasto ko kaphamaka langkapaon na khaskat ko kitamok.
• Dikapakay oba sii pamaka langkapa sa sold a Masgit, sii kapakay ko liyo a klb o masgit.
‫( رواه مسلم‬.‫ فإن المساجد لم تبت لهذا‬،‫ ال ردها عليك‬:‫ )من سمع رجال ينشد ضالة يف المسجد فليقل‬:‫للحديث‬
• So tamok a sii pkatoon sa MAKKAH ALMOKARRAMAH na didn kapakay oba porota o
tao, inontabo o imbgay niyan a diritso ko opisina a parako phanga ada a tamok.
‫( رواه مسلم‬.‫ نىه رسول هللا عن لقطة الحاج‬:‫وف حديث آخر‬
‫ ي‬.‫ )ال يلتقط لقطته إال من عرفها‬:‫للحديث‬

83
 ‫الغصب‬

SO HOKOMAN O KANGGAGASAB

So kanggagasab odina kapanalimbot na pdanan ko piyamaka sisingay a olaola, a soranga o

kababaloy o tao a Moslim, giyoto i so tao a salimbot na miyaka ratarata i paparangayan ayabo
a matatago sa pikir iyan na antonai ka alampasa niyan ko rk o pdiyan. Ogaid na dibo paka
phagodayaan o Allah so tao a giyanan i btad iyan ka paka pthaliniyan na amaiko maoma so
kithanaan iyanon na diniyan phaka om'gom'gan.

‫ثم قرأ( وكذلك أخذ ربك إذا أخذ القرى ي‬..‫ليمىل للظالم حت إذا أخذه لم يفلته‬
)‫وه ظالمة إن أخذه أليم شديد‬ ‫ي‬ ‫ إن هللا‬:‫لحديث‬
‫متفق عليه‬
Antonai rayagan o kanggagasab?
Aya kanggagasab na skaniyan so: ka alampasa o tao ko rk o salakaoron sa miyokit sa maaras
sa daa baniyanon kabnar. Aya Hokoman o kanggagasab na haram ago ped ko manga ala a
kadostaan, ago mitataralo so kasiksaanon sa alongan a maori.
‫ متفق عليه‬.‫ من ظلم من االرض شيئا طوقه من سبع أرضي‬:‫قال رسول هللا صىل هللا عليه وسلم‬
Maana: Sa tao a salimbotn iyan so lopa apiya maito na ikokoongon -sa alongan a maori- so
pitolapis a lopa.

Manga Hokoman a mitotompok ko kanggagasab:

➢ Wajib ko minggagasab so kikasowin iyan ko giyasab iyan, o miyagba na khasambian
iyan, odaa kisambion na so arga iyan, ago o adn a mini omanon lagid o pangangayamn
a mimbawata na kikasoy niyanpn a raks o ina iyan, odina so arga iyan.
➢ O so giyasab iyan na o adn miyakorangon na khaarga na khabayadan iyan ko kirkon,
lagid o trak o minirompak iyan.
➢ O so tamok a giyasab na khapakay a diimapagapin na khabayadan o minggagasab so
apin iyan ko tnday a masa a kagagasaba niyanon, lagid o walay na kha itong i apin
iyan na kibgay o minggagasab a raks o walay ko kirkon.

84
 ‫القمار أو الميش‬

SO HOKOMAN O KADARMT, ODINA KAZOMPAO

Aya rayagan anan na so: langon a kandolona sa tamok a o dika miyaka taban na miyalogika.
Aya Hokoman anan na haram sa miya opakaton so manga Olama sa kahaharam iyan.
) ‫( ياأيها الذين آمنوا إنما الخمر والميش واْلنصاب واْلزالم رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون‬:‫لقوله تعاىل‬
-٩٠ ‫المائدة‬-

So pisosonan o kazompao:
Wajib ko Moslim a katokawan iyan giya pizosonan o kazompao ka so sabagion na dikatawan
o kadaklan oba maka sosold ko kazompao, sa katii:
• So kapmbatalo o dowa katao odina dowa a gropo taman sa kadakl iyan, ko apiya
antonaa pakaradiyaan, omani isa na adn a kibayad iyan, na giyoto a khatimo a
inibayad na ron khowaa so pirmiyo o phamakataban.
• So kap'phasada o dowa igira adn a manga sport a world championship na phaganggana
siran sa omani isa na pili sa team iyan, na omaka taban so pinili iyan na khakowa niyan
so anggan a piphasada an iran.
• So kaphasa a ko dagangan lagid o trak odina ped a pagigimo sa phaka okitn sa ruffle,
mag'mbaal siran sa madakl a ticket na p'phasaan iran ko manga tao, na sa maka kowa
ko number a ttndoon na rkiyan so trak.
• So pmbthowan sa “‫ ”اليانصيب‬lagid o LOTTO/BINGO a diisiran phapasa sa manga ticket
na adn a number a sa maka antokon na miyaka taban.
• Go phakasoldon so langon o kaphasai a adn a kapaginakalaon sabap ko dimattndo
odina dimasisigorado odina dikatawan so piyamasa “‫ ”بيوع الغرر‬lagid o kaphasaa ko
ikaogat o sapi, odina so box a dikatawan i tago iyan, odina so kaphasaa ko tamok a
maada, goso salakao san a pasai a dikatawan antonai miya pamasa, odina di sigorado
o khakowa. Maka sosold sanpn so olaola o sabagi a phakitagikor iyan ko isa a tao so
sapi iyan na aya isokai niyanon na so mipmbawata o sapi iyan, sa diran sokliyan oman
bawata, makaisa na rkiyan na makaisa pman na rk o tomatagikoron.

85
Patot so kapananggilai ko kazompao ka aya katharo o manga Olama na sakabtada o kapriba
siiko kala a dosaon.

86
 ‫المسابقة‬

SO HOKOMAN O KAMBATALO

Aya rayagan anan naso: kapmbatolo o dowa odina madakl, para mapayag so phakataban
kiran.

So kambatalo na dowa soson:

• kambatalo a khapakay, skaniyan so kambatalo siiko manga shai a mapapakay siiko
Agama, lagid o kambatalo sa: kakhoda, kapalalagoy, kaplangoy, kapmotor goso
kambatalo siiko kapa gilmo, aya asal o kapapakay anan na:
-١٧ ‫يوسف‬- )..‫ ( قالوا يا أبانا إنا ذهبنا نستبق وتركنا يوسف عند متاعنا‬:‫ قوله تعاىل‬-
‫ئ‬ ‫ (رواه أحمد وابن ماجه‬.‫الخ‬..‫تعاىل حت أسابقك‬
‫والنسان وصححه ابن حبان‬
‫ي‬ ‫ ) ي‬:‫ وحديث عائشة لما قال لها الرسول‬-
.‫ وأجمع العلماء عىل جواز مثل هذه المسابقات‬-

So hokoman o kapaganggana siiko lagidaya a manga kambatalo na dikhapakay. Siibo

khapakay ko kambatalo a aya onganiyan na kapriparado ko Jihad, a giyoto so miya aloy sa
Hadith:
(‫)ال سبق إال يف نصل أو خف أو حافر‬
Maana: daa anggan -a khapakay- inontabo siiko kambatalo siiko: katindo sa pana, ago
kakhoda sa onta ago koda.
O sii phaka poon so pirmiyo siiko dato odina siiko ped ko dimbabatalo, odina isaa tao na
khapakay sa dadn a marataon.
Opman o langon phaka anggan so langon o phangpd ko kambatalo na kiyasosopakaan o
manga Olama: So sabagi na dairan pakaya ka miyaka sayan kon sa kasompao, ogaid naso
sabagi na piyakairan asar ka aya hadapon na kambatak ko jihad, aya dalil iran na giyoto a
hadith a miya aloy tano.
Adn a kambatalo a ini kiyas iran san lagid o: kambatalo siiko manga ilmo ko Agama, sabap sa
so ilmo na mala a phaka siyap ko Agama, ago ini kiyas iranon pen so kambatalo sa giya manga
bago a kasangkapan ko kathidawa, lagid o kapanimbak, kandaraibir sa manga kasangkapan
ko kathidawa.

87
• So kambatalo a haram. Phaka sold san so kambatalo siiko langon o piyaka haram o
Agama, goso langon o khasabapan sa kakibagakn ko manga paliyogat, odina
phakalagolak sa haram, odina phaka ilang sa oras a daa pahala a kakowaon, lagid o:
beauty contest odina fashion contest, piyaka soldon pen o kadaklan ko manga olama
so kasator.
Aya asal a kiya haram anan naso Hadith:
‫" رواه مسلم‬.‫ "من لعب باليدشي فكأنما غمس يده يف لحم خيير ودمه‬:‫قوله صىل هللا عليه وسلم‬
Giyoto a: ‫ النردشير‬na maka sosoldon so satoran a goso langon o in'mbaalan a para sa
kasompao. Aya maana giyoto a tigo Rasolollah a: mataan minisombo niyan a
limaniyan ko sapo ago so rogo a boboy na komiyan sa baboy.

88
 ‫ر‬
‫االقتاع‬ ‫المسابقات التجارية عن طريق‬

SO HOKOMAN O PHAGADN'N A RAFFLE O MANGA ALA A TINDA

Aya rayagan ana na: Giyanan so kambatalo a phagadn'n o manga ala a tinda sa aya hadapon
na ipthalo sa tao, odina pangoyat ko manga tao obairan kababayai so dagangan, sa aya kalilid
a okit iyan na raffle, dii pripaan.

So manga phisosonan giyanan raffle:

• Raffle a daa bayad iyan, maana open ko madakl a tao, lagid o manga coupon a
iphamgay ko manga tao sa dadn a bayad iyan ago daa isasaraton. Aya hokoman a
lagidanan na khapakay, daa karata iyan, sabap sa daa baon kakhalogi o phangpdon,
ago giyanan na pammgayan ko manga tao a khapili odina khabonot so ngaran iyan.
• Raffle a adn a bayad iyan, lagid o manga coupon a p'phasaan ko manga tao na giyoto i
prafflen, na haram anan, dikapakay ka ped sa kandarmt, sabap sa aya
kiyapamasangka sa coupon na oba skay makataban.
• Raffle a daa bayad iyan, ogaid na aya kapaka ped kaon na mamasaka ko dagangan,
odina miraot so piyamasa ngka ko arga a mattndo. Aya hokoman ana na khapakay so
kapamangpdon, sabap sa ska a miyamasa na knabangka oto pipikira ka inibgay rka
giyoto a coupon sa daa bayad iyan. Aya badn a sarat o kakhapakay anan na giyoto a
piyamasangka a dagangan na aya kiyapamasa angkaon na kailangan ka, mlagid o ana
coupon antaa kada na phamasaan kadn oto.
Opman o knabangka kailangan giyoto a dagangan a piyamasangka ka ayabo a kiya
pamasaangkaon na angka maka kowa sa giyoto a coupon na haram, dikapakay, sabap
sa so pirak a inipamasa na aya hadap iyanon na kalokalo na mataban iyan so
ipipirmiyo ko khapili na phaka sold oto ko kandarmt.

Giyanan i kaposan a osayan siiko manga hokoman o kakhaoyagan. Phangnintano ko

Allah a miyaka kowa tanoron sa manga indaowan na mbaloy a halal so langon o
kaoyagan tano.

89
 POLIMPOSAN

So panalamat agoso bantogan na rk o ALLAH (Subhanahu Wa Ta’ala), sabap ko limo

iyan agoso tabang iyan na mini dongko akn somorat giya maponto a osayan ko kaphapasai
ko kapaka ayon iyan ko hokoman o Agama tano Islam.

Oriyan iyan na phanalamatan akn so langon o adn a mini soporta niyanon -mlagid so
pangni ko Allah (Subhanahu Wa Ta’ala) agoso diron mlpas matiya, aya mala naso minggalbk
ko kini soratnon agoso kiya tanoraon a da salakaw ki Mohammad Farok Saadodin.

Aya pangni akn ko pakabatiya saya na o adn khatoon iyanon a ribat na sampain iyan
rakn odina siiko somiyoraton, sa rk iyan so balas o Allah (Subhanahu Wa Ta’ala) goso
panalamat ami.

...‫وصىل هللا عىل نبينا محمد وعىل آله وصحبه أجمعي‬

Farok Saadodin Abdulrashid

May 04, 2021

Abu63ammar@gmail.com
Bassammhd09@gmail.com
+639185978097/+639122977757
#7 Roman Ayson road, Campo Filipino,
Baguio City, Benguet, Philippines.

90