Titel paper

Arno Vanderroost, Saar De Smet, Niels Van den

Broeck, Annelore Bosteels
Van de jaren 60 tot de jaren 90
De naam ‘School of Fine Arts’ (ESBAP) ontstond in 1950. Vanaf dat moment werd het
duidelijk dat om moderne internationale architectuur te maken men Portugese tradities niet
hoefde te verwaarlozen of vergeten. Net voor de jaren 60 begon men meer te denken op
een wetenschappelijke manier maar enkele jaren later werd het duidelijk dat dit het artistieke
tegenhield. 1

Fernando Távora
Fernando Távora had de hoofdrol in het
onderwijssysteem. Als student ontwikkelde hij al
een analytisch en artistiek vermogen. Dit heeft later
de identiteit van de school gevormd. Távora’s
invloed kan je tot vandaag nog voelen door zijn
essay ‘Algemene theorie van Ruimte-organisatie’
die studenten nog steeds kunnen raadplegen. Hij
neemt een gewaagde houding aan tegenover
problemen die architecten tegenkomen. Zijn passie
en opgewektheid die hij in zich had projecteerde hij
op de architectuur. Met als gevolg dat zijn lessen
een ontdekking op zich waren. Zijn doel was dat de
leerlingen zich konden plaatsen in de tijd. Daarom
lagen de vakken tekenen, geschiedenis, theorie en Fig 1 Fernando Tàvora
constructie aan de basis van het onderwijs. 2 De
belangrijkste opgave voor Távora was om een synthese tot stand te brengen tussen
moderniteit en het vernaculaire, waarna hij later deze gedachte zal overnemen in zijn
onderwijs en zijn verschillende architecturale opdrachten. (bron)

Tavora beweerde dat architectuur een samenwerking was tussen alle personen
verantwoordelijk voor de planning, het ontwerp en de constructie. De term collaboratie kan
in twee richtingen worden geïnterpreteerd. In de horizontale richting, personen die in
dezelfde tijd samenwerken. Anderzijds in de verticale richting waar mensen over
verschillende tijden invloed op elkaar hebben. Dus het samenwerkingsproces, de
moderniteit en ruimte zijn de constanten over de jaren heen binnen de architectuur. Grote
architectuur zou daarnaast ook een balans moeten vinden tussen artistieke waarden
(kwalitatief, subjectief en variabel) en de essentiële technische aspecten (kwantitatief,
objectief en onveranderlijk).3

1 Mesquita, F., Calix, T., & Xavier, J. P. (2020). Searching for the Essence of Architecture at Porto
School. https://publishings.eaae.be/index.php/annual_conference/article/view/74/68

2 Mesquita, F., Calix, T., & Xavier, J. P. (2020). Searching for the Essence of Architecture at Porto
School. https://publishings.eaae.be/index.php/annual_conference/article/view/74/68

3 Critical Eclecticism. The Way(s) of the Porto School. (2013). Docomomo Journal.

1
 In feite laat het latere werk van Távora zien dat hij eindelijk
begreep hoe hij zijn specifieke interpretatie van de moderne
beweging en zijn onvoorwaardelijke liefde voor de Portugese
volkstaalconstructie kon combineren in een mengsel van
buitenlandse invloeden en lokaal karakter dat hij in ‘Vila da
Feira Municipal Market’ wist toe te passen. (bron)

Tavora gaf zo een 40-tal jaren les op de school in Porto en

Fig 2 Vila da Feira Municipal Market van merkte Alvaro Siza op, net als Siza enkele jaren later Souto
Fernando Távora de Moura opmerkt. Zij vormden een academische en
professionele band, dit werd ook wel de ‘master-disciple relationship’ genoemd. Siza en
Souto winnen beiden ook de ‘Prizker Architecture Prize’, dit wordt gezien als nobelprijs voor
de architectuur. 4

Álvaro Siza
De Portugese Álvaro Siza was leerling aan de ESBAP van 1949
tot 1965. Siza heeft lessen gevolgd bij Tavora in de School of
Fine Arts en dan ook van 1955 tot 1958 gewerkt in zijn bureau.
Het vroege werk van Alvaro Siza is gebaseerd op fundamentele
concepten die getheoretiseerd zijn door Fernando Távora. De
manier waarop Siza de ideeën van Tavora gaat opnemen in zijn
eigen projecten zal de toekomst van de school in Porto bepalen.

Op de school in Porto ontwikkelde Siza zich (mede door Tavora)

tot een groots architect met zijn eigen typerende ontwerpproces.
Zijn schetsen en tekeningen speelden hierbij een cruciale rol.
Het belang van de tekening om te communiceren, begrijpen,
leren, ontwerpen, vormen en zo een link te kunnen leggen
tussen intuïtie en analyse. (bron)
Fig 3 Schets Alvaro Siza
Siza studeerde af in de overgang van het "beaux-arts"-systeem
naar de "moderne" vorm van architectuuronderwijs. In 1966 begon hij er zijn
onderwijscarrière waar hij als docent de overgang ervaarde van kunstacademie naar
hogeschool. Hij zou een sleutelrol spelen in de reputatie van de school en was als student
en als pedagoog getuige van cruciale veranderingen in het architectuuronderwijs.

Siza kreeg les van Tàvora en werkte daarna drie jaar in zijn kantoor waar de
samenwerkingsprocessen centraal stonden. Zijn methode bestaat uit een manier van
denken gebundeld met een manier van doen. Távora heeft een grote impact op hem en dat
ligt ook aan de basis van de Porto School die haar eigenheid wil herbepalen. De term
moderniteit interpreteert hij letterlijk, zijn werkwijze bestaat uit een collage-compositie en is
bijna literair. Architectuur wordt gezien als figuratieve kunst en dit is dominant tegenover
andere belangen, waardoor we verrassende effecten visueel en zintuiglijk waarnemen. Siza

4 Mesquita, F., Calix, T., & Xavier, J. P. (2020). Searching for the Essence of Architecture at Porto
School. https://publishings.eaae.be/index.php/annual_conference/article/view/74/68

2
is een auteur, zijn architectuur beschrijft een artistiek doel. Zijn werkstrategie is rationeel en
onbewust, gefundeerd op het maken van schetsen om ruimtes te bedenken. Alvar Aalto,
een bekende Finse architect vindt dat men alles moet rekening houden in het ontwerp om
universele modellen te creëren. Ook om ze te bouwen tot materie die gemanipuleerd kan
worden en geassocieerd wordt met tegengestelde ideeën. Het is expres eclecticisme dat is
ontstaan door een groot aantal mentale beelden. De architect wordt gezien als agent van
een rassenvermenging, dit ziet Siza in Aalto. Siza vindt dat dat een kenmerk is van de
Portugese historische identiteit, wat een verticale samenwerking voorstelt. Siza’s gebouwen
zijn buitengewoon en bijna niet na te maken door architecten die naar hem opkijken. Zijn
aanpak is pedagogisch, maar er is geen helder pad omdat er volgens hem ook geen
duidelijk pad bestaat. 5

Souto de Moura
Eduardo Souto de Moura behoort naast Fernando Tavora en
Alvaro Siza ook tot één van de steunpilaren van de Academie voor
Schone Kunsten. Hij heeft voordat hij ging studeren aan de
ESBAP eerst beeldhouwen gestudeerd. In 1980 heeft Eduardo
zijn diploma in ontvangst genomen en werd een jaar later al
assistent-professor. Uiteindelijk kwam hij dan later terug naar de
school in Porto als professor. Net zoals Siza voor Tavora werkte
en daarna een eigen bureau opstartte, werkte Souto De Moura bij
Siza van 1974 tot 1979 waarna ook hij een onafhankelijke
architect werd. 6 Fig. 4 Portret Souto de Moura

De 3 architecten als steunpillaren

Een van de redenen waarom er toen zo getalenteerde architecten werden opgeleid in Porto
was de schaal van de bureaus en gebouwen. De architecten van de Porto school werkten in
de late jaren 60 en vroege jaren 70 in bureaus en gebouwen die veel kleiner waren dan
andere bureaus op dat moment in Portugal. De kleine schaal wordt gelinkt aan de invloed
van de vernaculaire architectuur of volksarchitectuur. Dit zorgde ervoor dat architecten zoals
Fernando Tavora, Alvaro Siza en Eduardo Souto de Moura konden genieten van een nauwe
en doorgronde samenwerking met hun leermeesters. Zodat men samen kon zoeken naar
een ‘tijdloze manier om te bouwen’. 7

5 Critical Eclecticism. The Way(s) of the Porto School. (2013). Docomomo Journal. Published.
6 Eduardo Souto de Moura | Archipel. (2021). Archipelvzw. Geraadpleegd op 28 november 2021, van
https://archipelvzw.be/en/archief/architecten/eduardo-souto-de-moura
7 Fernandes, E. (2015). The Cognitive Methodology of the Porto School: Foundation and Evolution to
the Present Day. In Athens Journal of Architecture (Vol. 1, pp. 187–206).
https://doi.org/10.30958/aja.1-3-2

3
De aprilrevolutie
In 1969 kwam de school in een experimentele periode terecht waarbij sociale en politieke
problemen centraal stonden bij het ontwerpen. 8 Na de Democratische Revolutie in april
1974 valt de ‘Estado Novo’. De universiteit Porto maakte vooruitgang en groeide uit tot wat
we nu kennen. Met het begin van het SAAL-programma werden de Porto architecten in
aanraking gebracht met een schijnbaar tegenstrijdige situatie, ter verdediging van de
principes van ‘het recht op de stad’ en het ‘recht op architectuur’. 9

Op dat moment werd ook de autonomie toegekend aan de verschillende onderdelen van de
architectuur. In 1979 werd de school deel van de universiteit van Porto en wordt het dus
vanaf dan ‘The faculty of Architecture at the University of Porto’ of ‘FAUP’ genoemd. Deze
school behoort nu tot één van de beste universiteiten voor architectuur en vertegenwoordigt
daarmee grotendeels de architectuur van heel Portugal. 10

Gevolgen van de architect als sociaal wetenschapper

Voor en na de Revolutie zorgde de sociaal-politieke hulp van leraren en studenten ervoor
dat de school achteruit ging. Aan het eind van de jaren zeventig en het begin van de jaren
tachtig bracht de overgang van de school naar de universiteit veel interne moeilijkheden met
zich mee. Ten slotte had de opbouw van het school-ateliermodel al die jaren te maken met
opeenvolgende moeilijkheden om een goede leraar/leerling-ratio te bereiken. Toch is de
school geslaagd in het overbrengen van haar ideeën en methoden over de jaren heen,
ondanks een serie aan crisissen en problemen. Aan het einde van de jaren 80 worden
architecten in Porto niet langer gemotiveerd door de reactie op een vijandige context of een
dramatische situatie. We kunnen zelfs spreken van een groeicrisis, veroorzaakt door de
groeiende internationale impact van het werk van Alvaro Siza.11

8 Mesquita, F., Calix, T., & Xavier, J. P. (2020). Searching for the Essence of Architecture at Porto
School. https://publishings.eaae.be/index.php/annual_conference/article/view/74/68

9 Fernandes, E. (2015). The Cognitive Methodology of the Porto School: Foundation and Evolution to
the Present Day. In Athens Journal of Architecture (Vol. 1, pp. 187–206).
https://doi.org/10.30958/aja.1-3-2
10 Mesquita, F., Calix, T., & Xavier, J. P. (2020). Searching for the Essence of Architecture at Porto
School. https://publishings.eaae.be/index.php/annual_conference/article/view/74/68

11 Fernandes, E. (2015). The Cognitive Methodology of the Porto School: Foundation and Evolution
to the Present Day. In Athens Journal of Architecture (Vol. 1, pp. 187–206).
https://doi.org/10.30958/aja.1-3-2

4
Fig1 Trigueiros, L. (1993). Fernando Távora. Blau.

Fig 2 Riso, V. (2018). Reclaiming the use of Fernando Tavora’s Municipal Market of Santa

Maria da Feira. Universidade do Minho. https://core.ac.uk/download/pdf/154276667.pdf

Fig 3 Siza, Á., & Angelillo, A. (1997). Writings on Architecture. Skira.

Fig 4 https://www.etsy.com/nl/listing/1070258668/gedrukt-portret-van-eduardo-souto-de