G20 Study Material ( अभ्यास सािहत्य)

पाश्वर्भूमी

20 च्या गटात (G20) 19 देशांचा समावेश आहे (अजेर्ंिटना, ऑस्ट्रेिलया, ब्राझील, कॅनडा, चीन, फ्रान्स, जमर्नी, भारत, इं डोनेिशया, इटली,
जपान, कोिरया प्रजासत्ताक, मेिक्सको, रिशया, सौदी अरेिबया, दिक्षण आिफ्रका, तुकीर्, संयुक्त राष्ट्र िकंगडम, आिण युनायटेड स्टेट्स)
आिण युरोिपयन युिनयन. G20 सदस्य जागितक GDP च्या सुमारे 85%, जागितक व्यापाराच्या 75% पेक्षा जास्त आिण जगाच्या
लोकसंख्येच्या सुमारे दोन तृतीयांश प्रितिनिधत्व करतात.
G20 हे आं तरराष्ट्रीय आिथर् क सहकायार्चे प्रमुख मंच आहे आिण ते सवर् प्रमुख आं तरराष्ट्रीय आिथर् क मुद्दय
् ांवर जागितक वास्तुकला आिण
प्रशासनाला आकार देण्यामध्ये आिण मजबूत करण्यात महत्त्वाची भूिमका बजावते.
G20 मध्ये कायमस्वरूपी सिचवालय िकंवा कमर्चारी नाहीत. त्याऐवजी, G20 अध्यक्षपद दरवषीर् सदस्यांमध्ये िफरते आिण देशांच्या िभन्न
प्रादेिशक गटातून िनवडले जाते. म्हणून 19 सदस्य देश पाच गटांमध्ये िवभागले गेले आहेत ज्यात प्रत्येकी जास्तीत जास्त चार देश आहेत.
बहुतेक गट प्रादेिशक आधारावर तयार केले जातात, म्हणजे त्याच प्रदेशातील देश सहसा एकाच गटात ठे वले जातात. फक्त गट 1
(ऑस्ट्रेिलया, कॅनडा, सौदी अरेिबया आिण युनायटेड स्टेट्स) आिण गट 2 (भारत, रिशया, दिक्षण आिफ्रका आिण तुकीर्) या पॅटनर्चे अनुसरण
करत नाहीत. गट 3 मध्ये अजेर्ंिटना, ब्राझील आिण मेिक्सकोचा समावेश आहे; गट 4 मध्ये फ्रान्स, जमर्नी, इटली आिण युनायटेड िकंगडम
यांचा समावेश आहे; आिण गट 5 मध्ये चीन, इं डोनेिशया, जपान आिण कोिरया प्रजासत्ताक यांचा समावेश आहे. EU, 20 वा सदस्य,
यापैकी कोणत्याही प्रादेिशक गटाचा सदस्य नाही.
प्रत्येक वषीर् वेगळ्या गटातील दुसरा देश G20 अध्यक्षपद स्वीकारतो. तथािप, गटातील देशांना राष्ट्राध्यक्षपदावर बसण्याचा समान अिधकार
आहे, जेव्हा ही त्यांच्या गटाची पाळी असेल. 2 गटातील भारताकडे 1 िडसेंबर 2022 ते 30 नोव्हेंबर 2023 पयर्ंत G20 चे सध्याचे अध्यक्षपद
आहे.
G20 अध्यक्षपद इतर सदस्यांशी सल्लामसलत करून आिण जागितक अथर्व्यवस्थेतील घडामोडींना प्रितसाद म्हणून G20 अजेंडा एकत्र
आणण्यासाठी जबाबदार आहे. सातत्य सुिनिश्चत करण्यासाठी, वतर्मान, तात्काळ भूतकाळातील आिण पुढील यजमान देशांनी बनलेल्या
"ट्रोइका" द्वारे प्रेसीडेंसी समिथर् त आहे.
भारताच्या अध्यक्षपदाच्या काळात, G20 ट्रोइकाचे सदस्य इं डोनेिशया, भारत आिण ब्राझील आहेत.

G20 ची स्थापना
1997-98 च्या आिशयाई आिथर् क संकटानंतर 1999 मध्ये G20 ची स्थापना आं तरराष्ट्रीय आिथर् क आिण आिथर् क िस्थरतेवर चचार्
करण्यासाठी सवार्त महत्त्वाच्या औद्योिगक आिण िवकसनशील अथर्व्यवस्थांचे अथर्मंत्री आिण सेंट्रल बँक गव्हनर्र यांच्यासाठी अनौपचािरक
मंच म्हणून करण्यात आली.

“भारताचे G20 अध्यक्षपद या सावर्ित्रक एकतेच्या भावनेला चालना देण्यासाठी कायर् करेल. म्हणून आमची थीम - 'एक पृथ्वी, एक कुटुंब,
एक भिवष्य'” – पंतप्रधान, नरेंद्र मोदी

1 िडसेंबर 2022 हा एक महत्त्वाचा िदवस आहे कारण भारताने इं डोनेिशयाकडू न G20 मंचाचे अध्यक्षपद स्वीकारले. जगातील सवार्त मोठी
लोकशाही आिण सवार्त वेगाने वाढणारी अथर्व्यवस्था म्हणून, भारताचे G20 अध्यक्षपद मागील 17 अध्यक्षांच्या महत्त्वपूणर् कामिगरीच्या
आधारे उभारण्यात महत्त्वपूणर् भूिमका बजावेल.
G20 अध्यक्षपद स्वीकारत असताना, भारत अमृत काल उपक्रमाद्वारे सवार्ंसाठी एक सामाियक जागितक भिवष्य घडवून आणण्याच्या
मोिहमेवर आहे, ज्याचा उद्देश पयार्वरणासंबंधी-जागरूक पद्धती आिण जीवन जगण्याच्या शाश्वत मागार्ला चालना देण्याच्या लाइफ
चळवळीवर केंिद्रत आहे. स्पष्ट योजना आिण िवकासािभमुख दृष्टीकोन ठे वून, भारताचे उिद्दष्ट सवार्ंसाठी िनयम-आधािरत सुव्यवस्था, शांतता
आिण न्याय्य िवकासाला चालना देण्याचे आहे. 2023 िशखर पिरषदेपयर्ंत िनयोिजत 200+ कायर्क्रम भारताचा अजेंडा आिण भारताच्या
G20 अध्यक्षपदाच्या सहा िवषयगत प्राधान्यक्रमांना बळकट करतील.

19 देशांचा G20 गट आिण EU ची स्थापना 1999 मध्ये अथर्मंत्री आिण सेंट्रल बँक गव्हनर्र यांच्यासाठी आं तरराष्ट्रीय आिथर् क आिण
आिथर् क समस्यांवर चचार् करण्यासाठी एक व्यासपीठ म्हणून करण्यात आली. एकित्रतपणे, G20 देशांमध्ये जागितक लोकसंख्येच्या
जवळजवळ दोन तृतीयांश, जागितक व्यापाराच्या 75% आिण जगाच्या GDP च्या 85% भाग आहेत. 2007 च्या जागितक आिथर् क आिण
आिथर् क संकटाच्या पाश्वर्भूमीवर, G20 ची राज्य/सरकार प्रमुखांच्या स्तरावर उन्नती करण्यात आली आिण त्याला "आं तरराष्ट्रीय आिथर् क
सहकायार्साठी प्रमुख मंच" असे नाव देण्यात आले.

G20 मध्ये सहभागाचे दोन मुख्य ट्रॅ क आहेत: िवत्त मंत्री आिण मध्यवतीर् बँकेच्या गव्हनर्रांसाठी फायनान्स ट्रॅ क आिण शेपार् ट्रॅ क. G20 च्या
कायर्वाहीचे नेतृत्व शेपार् करतात, ज्यांना सदस्य राष्ट्रांच्या नेत्यांचे वैयिक्तक दू त म्हणून िनयुक्त केले जाते. हे शेपार् वषर्भर होणार्‍या
वाटाघाटींवर देखरेख ठे वण्यासाठी, िशखर पिरषदेच्या अजेंड्यावर िवचारिविनमय करण्यासाठी आिण मुख्य कायार्चे समन्वय साधण्यासाठी
जबाबदार असतात. G20. दोन्ही ट्रॅ कमध्ये संबंिधत पक्षांच्या प्रितिनधींसह िविशष्ट थीम संबोिधत करण्यासाठी कायर् गट आहेत.

या वषीर् कायर्रत गट हिरत िवकास, हवामान िवत्त, सवर्समावेशक वाढ, िडिजटल अथर्व्यवस्था, सावर्जिनक पायाभूत सुिवधा, तंत्रज्ञान पिरवतर्न
आिण सामािजक-आिथर् क प्रगतीसाठी मिहला सक्षमीकरणासाठी सुधारणा यासारख्या जागितक प्राधान्य क्षेत्रांवर लक्ष केंिद्रत करतील. ही
सवर् पावले शाश्वत िवकास उिद्दष्टांच्या िदशेने प्रगतीला गती देण्यासाठी आिण येणार्‍या िपढ्यांसाठी चांगले भिवष्य सुरिक्षत करण्यासाठी
उचलली गेली आहेत.

भारताचे G20 अध्यक्षपद:

भारत 2023 मध्ये प्रथमच G20 लीडसर् सिमट आयोिजत करेल, कारण 43 िशष्टमंडळांचे प्रमुख - G20 मधील आतापयर्ंतचे सवार्त मोठे -
या वषार्च्या शेवटी सप्टेंबरमध्ये अंितम नवी िदल्ली िशखर पिरषदेत सहभागी होतील. लोकशाही आिण बहुपक्षीयतेसाठी वचनबद्ध राष्ट्र
म्हणून, भारताचे अध्यक्षपद हे एक महत्त्वपूणर् मैलाचा दगड ठरेल कारण ते सवार्ंच्या फायद्यासाठी व्यावहािरक जागितक उपाय शोधण्याचा
प्रयत्न करते आिण "वसुधैव कुटुंबकम" िकंवा "जग एक कुटुंब आहे" या कल्पनेला मूतर् स्वरूप देते.

G20 िशखर पिरषद दरवषीर् िफरते अध्यक्षपदासह आयोिजत केली जाते आिण 2023 मध्ये, भारत अध्यक्षपद भूषवेल. गटाला कायमस्वरूपी
सिचवालय नाही आिण ट्रोइका म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या अध्यक्षपदाच्या मागील, वतर्मान आिण भिवष्यातील धारकांद्वारे समिथर् त आहे.
2023 मध्ये, ट्रोइकामध्ये इं डोनेिशया, ब्राझील आिण भारत यांचा समावेश आहे.

िडसेंबर २०२२ ते फेब्रुवारी २०२३ या कालावधीत बेंगळु रू, चंदीगड, चेन्नई, गुवाहाटी, इं दू र, जोधपूर, खजुराहो, कोलकाता, लखनौ, मुंबई,
पुणे, कच्छचे रण यांसह संभाव्य यजमान शहरांसह वषर्भरातील बैठकांची मािलका या िशखर पिरषदेत संपेल. , सुरत, ितरुवनंतपुरम, आिण
उदयपूर.

वसुधैव कुटुंबकम, ज्याचे भाषांतर "एक पृथ्वी, एक कुटुंब, एक भिवष्य" आहे, ही भारताच्या G20 अध्यक्षपदाची थीम आहे. हे महा उपिनषद
या जुन्या संस्कृत ग्रंथावरून प्रेिरत आहे. थीम मूलभूतपणे सवर् जीवनाचे महत्त्व अधोरेिखत करते—मानव, प्राणी, वनस्पती आिण सूक्ष्मजीव—
तसेच पृथ्वीवरील आिण संपूणर् िवश्वावरील त्यांचे परस्परावलंबन. थीम देखील LiFE (पयार्वरणासाठी जीवनशैली) चे उदाहरण देते, जे
स्वच्छ, िहरवेगार आिण िनळे भिवष्य िनमार्ण करण्यासाठी वैयिक्तक आिण राष्ट्रीय स्तरावर पयार्वरणदृष्ट्या िटकाऊ आिण जबाबदार
जीवनशैली िनवडींचे महत्त्व अधोरेिखत करते.

G20 अध्यक्षपद भारतासाठी 15 ऑगस्ट 2022 रोजी स्वातंत्र्याच्या 75 व्या वधार्पनिदनापासून सुरू होणारा 25 वषार्ंचा कालावधी
"अमृतकाल" ची सुरुवात करतो, जो त्याच्या स्वातंत्र्याच्या शताब्दीपयर्ंत नेतो.

भारताचे G20 प्राधान्यक्रम:

1. हिरत िवकास, हवामान िवत्त आिण जीवन

हवामान बदलावर भारताचे लक्ष केंिद्रत आहे, ज्यामध्ये हवामान िवत्त आिण तंत्रज्ञानावर िवशेष भर आहे, तसेच िवकसनशील देशांसाठी ऊजार्
संक्रमण सुिनिश्चत करणे.
लाइफ चळवळीचा पिरचय, जी पयार्वरणाच्या दृष्टीने जागरूक पद्धतींना प्रोत्साहन देते आिण भारताच्या शाश्वत परंपरांवर आधािरत आहे.

2. प्रवेगक, सवर्समावेशक आिण लविचक वाढ

जागितक व्यापारात लहान आिण मध्यम आकाराच्या उद्योगांना समथर्न देणे, कामगार हक्क आिण कल्याण यांना प्रोत्साहन देणे, जागितक
कौशल्यांमधील अंतर दू र करणे आिण समावेशी कृषी मूल्य साखळी आिण अन्न प्रणाली तयार करणे यासह संरचनात्मक पिरवतर्न घडवून
आणण्याची क्षमता असलेल्या क्षेत्रांवर लक्ष केंिद्रत करा.

3. SDGs वर प्रगतीचा वेग वाढवणे

कोिवड-19 साथीच्या आजाराच्या प्रभावावर िवशेष लक्ष केंिद्रत करून शाश्वत िवकासासाठी 2030 च्या कायर्सूचीमध्ये िनधार्िरत लक्ष्ये
साध्य करण्यासाठी वचनबद्धता.

4. तांित्रक पिरवतर्न आिण िडिजटल सावर्जिनक पायाभूत सुिवधा

तंत्रज्ञानासाठी मानव-केंिद्रत दृिष्टकोनाचा प्रचार आिण िडिजटल सावर्जिनक पायाभूत सुिवधा, आिथर् क समावेशन आिण कृषी आिण िशक्षण
यासारख्या क्षेत्रांमध्ये तंत्रज्ञान-सक्षम िवकास यासारख्या क्षेत्रांमध्ये ज्ञान-वाटप वाढवणे.

5. 21 व्या शतकासाठी बहुपक्षीय संस्था

बहुपक्षीयता सुधारण्याचे प्रयत्न आिण 21 व्या शतकातील आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी अिधक जबाबदार, सवर्समावेशक आिण
प्राितिनिधक आं तरराष्ट्रीय प्रणाली तयार करणे.

6. मिहलांच्या नेतृत्वाखालील िवकास

सामािजक-आिथर् क िवकासाला चालना देण्यासाठी आिण SDGs च्या प्राप्तीसाठी मिहला सक्षमीकरण आिण प्रितिनिधत्व यावर लक्ष केंिद्रत
करून सवर्समावेशक वाढ आिण िवकासावर भर.

भारत आिण G-20

G20 प्रिक्रयेत भारताचा सहभाग हा एक प्रमुख म्हणून लक्षात आल्याने िनमार्ण झाला आहे िवकसनशील अथर्व्यवस्था आं तरराष्ट्रीय
अथर्व्यवस्थेच्या िस्थरतेमध्ये भारताचा महत्त्वाचा वाटा आहे आिण आिथर् क प्रणाली. शेपार् या दोन्ही िठकाणी G20 तयारी प्रिक्रयेत भारत
सिक्रयपणे सहभागी झाला आहे सुरुवातीपासूनच ट्रॅ क आिण आिथर् क ट्रॅ क. पंतप्रधान सवार्ंमध्ये सहभागी झाले होते सात G20 िशखर
पिरषद. G20 िशखर पिरषदेत भारताचा अजेंडा आणण्याची गरज आहे आिथर् क व्यवस्थेत अिधक समावेशकता, संरक्षणवादी प्रवृत्ती टाळणे
आिण सवार्त महत्त्वाचे म्हणजे िवकसनशील देशांच्या िवकासाच्या शक्यतांना त्रास होणार नाही याची खात्री करणे. भारत जागितक
समुदायाचे लक्ष आवश्यकतेवर राहील याची खात्री करण्याचा प्रयत्न केला आहे उदयोन्मुख अथर्व्यवस्थांना त्यांच्या िवकासाची पूतर्ता
करण्यासाठी पुरस
े ा िवत्तपुरवठा सुिनिश्चत करणे गरजा भारताने येथे G20 प्रिक्रयेचा अजेंडा आयटम म्हणून िवकासाच्या समावेशाचे स्वागत
केले आहे सोल सिमट आिण सोल डेव्हलपमेंट कन्सेन्ससला पािठंबा िदला आिण संबंिधत बहु-वषीर्य कृती योजना. पंतप्रधानांनी
अिधशेषाच्या पुनवार्पराचे आवाहन केले िवकसनशील देशांतील गुंतवणुकीतील बचत केवळ तात्काळ मागणी पूणर् करण्यासाठी नाही
असंतुलन पण िवकासात्मक असंतुलन. भारताने G20 चचेर्ची गतीशीलता आिण िवश्वासाहर्ता राखण्यासाठी काम केले आहे
मजबूत, शाश्वत आिण संतुिलत वाढीसाठी एक फ्रेमवकर् स्थािपत करणे, मजबूत करणे आं तरराष्ट्रीय िवत्तीय िनयामक प्रणाली, ब्रेटन
वुड्सच्या संस्थांमध्ये सुधारणा करणे, व्यापार िवत्त सुलभ करणे, दोहा अजेंडा पुढे ढकलणे. चे सह-अध्यक्ष म्हणून भारत मजबूत, शाश्वत
आिण संतुिलत वाढीवर फ्रेमवकर् विकर्ंग ग्रुपने प्रयत्न केले वाढ, नोकर्‍या, आिथकर् एकत्रीकरण, पुनसर्ंतुलन या िदशेने गटाची ऊजार् पुन्हा केंिद्रत
करा सावर्जिनक क्षेत्राकडू न खाजगीकडे मागणी आिण अंतगर्त जोखीम युरोझोनमध्ये असमतोल. भारत G20 प्रिक्रयेसाठी वचनबद्ध आहे
एक िस्थर, सवर्समावेशक आिण प्राितिनिधक जागितक आिथर् क आिण िवत्तीय प्रणाली साध्य करणे. 1 िडसेंबर 2012 पासून रिशया G20
चे अध्यक्षपद स्वीकारणार आहे त्यानंतर 2014 मध्ये ऑस्ट्रेिलया आिण 2015 मध्ये तुकीर्. पुढील G20 िशखर पिरषद िनयोिजत आहे
2013 मध्ये रिशयामध्ये होणार आहे.

नेत्यांच्या स्तरावर उन्नती

2007 च्या जागितक आिथर् क आिण आिथर् क संकटाच्या पाश्वर्भूमीवर आिण 2009 मध्ये, जेव्हा हे स्पष्ट झाले की आवश्यक संकट समन्वय
केवळ सवोर्च्च राजकीय स्तरावरच शक्य होईल तेव्हा G20 चे राज्य/सरकार प्रमुखांच्या स्तरावर सुधारणा करण्यात आली. तेव्हापासून,
G20 नेते िनयिमतपणे भेटत आहेत आिण G20 हे आं तरराष्ट्रीय आिथर् क सहकायार्चे प्रमुख मंच बनले आहे.
G20 िशखर पिरषद दरवषीर् िफरते अध्यक्षांच्या नेतृत्वाखाली आयोिजत केली जाते. मंचाने सुरुवातीला मोठ्या प्रमाणात व्यापक आिथर् क
मुद्दय
् ांवर लक्ष केंिद्रत केले होते, परंतु त्यानंतर त्याने व्यापार, हवामान बदल, शाश्वत िवकास, आरोग्य, कृषी, ऊजार्, पयार्वरण, हवामान बदल
आिण भ्रष्टाचारिवरोधी यांचा समावेश असलेल्या इतर गोष्टींसह आपला अजेंडा िवस्तारला आहे.
आत्तापयर्ंत झालेल्या G20 िशखर पिरषदेची यादी, त्यांच्या मुख्य फोकस क्षेत्रांसह, पिरिशष्ट-II वर ठे वली आहे.

अितथी देश आिण आमंित्रत आं तरराष्ट्रीय संस्था

सदस्य देशांव्यितिरक्त, म्हणजे 19 देश (अजेर्ंिटना, ऑस्ट्रेिलया, ब्राझील, कॅनडा, चीन, फ्रान्स, जमर्नी, भारत, इं डोनेिशया, इटली, जपान,
कोिरया प्रजासत्ताक, मेिक्सको, रिशया, सौदी अरेिबया, दिक्षण आिफ्रका, तुकीर्, संयुक्त िकंगडम, आिण युनायटेड स्टेट्स) आिण युरोिपयन
युिनयन, प्रत्येक G20 प्रेसीडेंसी इतर अितथी देशांना आिण आं तरराष्ट्रीय संस्थांना (IOs) G20 बैठका आिण िशखर पिरषदेत सहभागी
होण्यासाठी आमंित्रत करते.
भारताने आपल्या G20 अध्यक्षपदी बांगलादेश, इिजप्त, मॉिरशस, नेदरलँड, नायजेिरया, ओमान, िसं गापूर, स्पेन आिण UAE या देशांना
पाहुणे देश म्हणून आमंित्रत केले आहे. अितथी IO साठी, भारताने ISA, CDRI आिण ADB यांना िनयिमत G20 आं तरराष्ट्रीय संघटना
(UN, IMF, WB, WHO, WTO, ILO, FSB आिण OECD) आिण प्रादेिशक संस्थांच्या अध्यक्षांना (AU, AUDA-NEPAD आिण
ASEAN) आमंित्रत केले आहे. ).

G20 संरचना
शेपार् ट्रॅ क
याचे नेतृत्व शेपार् करतात जो नेत्याचा प्रितिनधी असतो.
फोकस क्षेत्रे: सामािजक-आिथर् क समस्या जसे की कृषी, भ्रष्टाचारिवरोधी, हवामान, िडिजटल अथर्व्यवस्था, िशक्षण, रोजगार, ऊजार्,
पयार्वरण, आरोग्य, पयर्टन, व्यापार आिण गुंतवणूक. या ट्रॅ क अंतगर्त कायर्रत गटांमध्ये हे समािवष्ट आहे:
I. कृषी कायर् गट
II. भ्रष्टाचार िवरोधी कायर्गट
III. कल्चर विकर्ंग ग्रुप
IV. िवकास कायर् गट
V. िडिजटल इकॉनॉमी विकर्ंग ग्रुप
VI. आपत्ती जोखीम कमी करणारा कायर् गट
VII. िशक्षण कायर् गट
VIII. एम्प्लॉयमेंट विकर्ंग ग्रुप
IX. ऊजार् संक्रमण कायर् गट
X. पयार्वरण आिण हवामान शाश्वतता कायर् गट
XI. आरोग्य कायर् गट
XII. पयर्टन कायर् गट
XIII. व्यापार आिण गुंतवणूक कायर् गट
उपरोक्त कायर्रत गटांचे तपशील पिरिशष्ट-I मध्ये िदले आहेत.

िवत्त ट्रॅ क

याचे नेतृत्व अथर्मंत्री आिण सेंट्रल बँकेचे गव्हनर्र करतात, जे साधारणपणे वषार्तून चार वेळा भेटतात, दोन बैठका WB/IMF बैठकीच्या बाजूने
आयोिजत केल्या जातात.
फोकस क्षेत्रः जागितक अथर्व्यवस्था, पायाभूत सुिवधा, िवत्तीय िनयमन, आिथर् क समावेशन, आं तरराष्ट्रीय आिथर् क संरचना आिण
आं तरराष्ट्रीय कर आकारणी यासारख्या िवत्तीय आिण आिथर् क धोरणाच्या समस्या. या ट्रॅ क अंतगर्त कायर्रत गट आिण कायर्प्रवाहांमध्ये हे
समािवष्ट आहे:
I. फ्रेमवकर् विकर्ंग ग्रुप
II. आं तरराष्ट्रीय आिथर् क आिकर्टेक्चर विकर्ंग ग्रुप
III. इन्फ्रास्ट्रक्चर विकर्ंग ग्रुप
IV. शाश्वत िवत्त कायर्कारी गट
व्ही. आिथर् क समावेशासाठी जागितक भागीदारी
सहावा. संयुक्त िवत्त आिण आरोग्य टास्क फोसर्
VII. आं तरराष्ट्रीय करप्रणाली समस्या
आठवा. आिथर् क क्षेत्रातील समस्या
उपरोक्त कायर्रत गट आिण यंत्रणांचे तपशील पिरिशष्ट-I मध्ये िदले आहेत. उपक्रम
• संशोधन आिण नािवन्यपूणर् उपक्रम मेळावा
िरसचर् अँड इनोव्हेशन इिनिशएिटव्ह गॅदिरं ग (RIIG), शेपार् ट्रॅ क विकर्ंग ग्रुप्स व्यितिरक्त, G20 सदस्य देशांमधील संशोधन आिण नािवन्यपूणर्
सहकायर् वाढवणे, तीव्र करणे आिण मजबूत करणे हे उिद्दष्ट आहे. RIIG G20 सदस्य देशांच्या िवज्ञान, तंत्रज्ञान आिण नवकल्पना तज्ञांना
एकत्र आणून 2021 मध्ये इटािलयन अध्यक्षपदाच्या काळात आयोिजत करण्यात आलेल्या शैक्षिणक मंचाचे कायर् पुढे नेत आहे.

उपक्रम
संशोधन आिण नािवन्यपूणर् उपक्रम मेळावा
िरसचर् अँड इनोव्हेशन इिनिशएिटव्ह गॅदिरं ग (RIIG), शेपार् ट्रॅ क विकर्ंग ग्रुप्स व्यितिरक्त, G20 सदस्य देशांमधील संशोधन आिण नािवन्यपूणर्
सहकायर् वाढवणे, तीव्र करणे आिण मजबूत करणे हे उिद्दष्ट आहे. RIIG G20 सदस्य देशांच्या िवज्ञान, तंत्रज्ञान आिण नवकल्पना तज्ञांना
एकत्र आणून 2021 मध्ये इटािलयन अध्यक्षपदाच्या काळात आयोिजत करण्यात आलेल्या शैक्षिणक मंचाचे कायर् पुढे नेत आहे.

G20 सशक्त
G20 अलायन्स फॉर द एम्पॉवरमेंट अँड प्रोग्रेशन ऑफ वुमन इकॉनॉिमक िरप्रेझेंटेशन (G20 EMPOWER) 2019 मधील G20 ओसाका
िशखर पिरषदेदरम्यान लॉन्च करण्यात आले होते. व्यवसायातील नेते आिण सरकार यांच्यातील अिद्वतीय युतीचा फायदा घेऊन खाजगी
क्षेत्रातील मिहलांच्या नेतृत्व आिण सक्षमीकरणाला गती देणे हे त्याचे उिद्दष्ट आहे. G20 देश.
• स्पेस इकॉनॉमी लीडसर् मीिटं ग
भारताच्या G20 अध्यक्षतेखाली, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था/िडपाटर्मेंट ऑफ स्पेस (ISRO/DOS) जागितक अथर्व्यवस्थेला आकार
देण्यासाठी अंतराळाच्या महत्त्वावर चचार् सुरू ठे वण्यासाठी स्पेस इकॉनॉमी लीडसर् मीिटं ग (SELM) च्या चौथ्या आवृत्तीचे आयोजन करत
आहे. SELM च्या मागील आवृत्त्या सौदी स्पेस किमशन (2020), इटािलयन स्पेस एजन्सी (2021) आिण नॅशनल िरसचर् अँड इनोव्हेशन
एजन्सी, इं डोनेिशया (2022) यांनी आयोिजत केल्या होत्या. जागितक अथर्व्यवस्थेला आकार देण्यासाठी नवीन अवकाशाचे महत्त्व लक्षात
घेऊन, या वषीर्च्या SELM ची थीम "नवीन अवकाश युगाकडे (अथर्व्यवस्था, जबाबदारी, युती)" आहे.

• G20 चीफ सायंिटिफक अ◌ॅ डव्हायझसर् राउं डटेबल (CSAR)

G20-CSAR हा भारताच्या चालू G20 अध्यक्षांच्या काळात सुरू केलेला एक नवीन उपक्रम आहे. G20- CSAR जागितक िवज्ञान आिण
तंत्रज्ञान (S&T) धोरणाच्या मुद्दय
् ांवर चचार् करण्यासाठी एक प्रभावी संस्थात्मक व्यवस्था/प्लॅटफॉमर् तयार करण्याच्या उद्देशाने G20
राज्यांच्या/सरकार प्रमुखांच्या मुख्य वैज्ञािनक सल्लागारांना एकत्र आणेल, जे नंतर एक प्रभावी आिण सुसंगत बनू शकेल. जागितक िवज्ञान
सल्ला यंत्रणा. िशवाय, G20-CSAR चे उिद्दष्ट आहे की जागितक S&T इकोिसस्टमला भेडसावणार्‍या काही समस्यांचे िनराकरण करणे.
भारताच्या G20 अध्यक्षतेदरम्यान CSAR च्या प्राधान्य क्षेत्रांमध्ये "एक आरोग्य" आिण जागितक चांगल्यासाठी सामाियक वैज्ञािनक
पायाभूत सुिवधा आिण उदयोन्मुख आिण भिवष्यवादी तंत्रज्ञान आिण िवकिसत मानकांमध्ये सहयोग यांचा समावेश आहे. G20 CSAR ची
पिहली बैठक 28 ते 30 माचर् 2023 दरम्यान उत्तराखंड राज्यातील कुमाऊँ प्रदेशात असलेल्या रामनगर येथे झाली.

प्रितबद्धता गट
संबंिधत भागधारक समुदायांशी सल्लामसलत करण्याच्या G20 सदस्यांच्या वचनबद्धतेचा एक भाग म्हणून, प्रत्येक G20 सदस्यांमधील गैर-
सरकारी सहभागींचा समावेश असलेल्या प्रितबद्धता गटांद्वारे संवाद सुलभ केला जातो. हे गट अनेकदा G20 नेत्यांना िशफारशी तयार करतात
जे धोरण बनिवण्याच्या प्रिक्रयेत योगदान देतात. प्रितबद्धता गट खालीलप्रमाणे आहेत:
I. व्यवसाय20
II. िसिव्हल20
III. कामगार20
IV. संसद20
V. Science20
VI SAI20
VII. स्टाटर्अप20
VIII. 20 िवचार करा
IX. शहरी२०
X. मिहला२०
XI. युवक20

वरील प्रितबद्धता गटांचे तपशील पिरिशष्ट-I मध्ये िदले आहेत. भारताचे G20 अध्यक्षपद 2023
प्रेस िरलीझ, कागदपत्रे, भाषणे, फोटो गॅलरी आिण G20 बैठकीच्या िव्हिडओंसह भारताच्या G20 प्रेसीडेंसीवरील नवीनतम मािहती आिण
िनयिमत अद्यतनांसाठी, कृपया भेट द्या:
https://www.g20.org.
याव्यितिरक्त, थेट अद्यतने G20 India (@g20org) / Twitter वर ऍक्सेस केली जाऊ शकतात; www.facebook.com/g20org;
www.instagram.com/g20org; आिण www.youtube.com/@g20orgindia.

पिरिशष्ट
शेपार् ट्रॅ क विकर्ंग ग्रुप्स
I. कृषी कायर् गट
पिरिशष्ट-I
जागितक अन्नधान्याच्या िकमतीतील अिस्थरतेला सामोरे जाण्यासाठी 2011 मध्ये फ्रेंच प्रेसीडेंसीच्या काळात G20 कृषी डेप्युटीज ग्रुप तयार
करण्यात आला होता. तेव्हापासून UN 2030 अजेंडा, िवशेषत: शून्य भूक (SDG 2) चे उिद्दष्ट साध्य करण्यासाठी महत्त्वाच्या असलेल्या
कृषी संबंिधत मुद्दय
् ांवर G20 सदस्यांमधील सहकायर् वाढवण्यासाठी हे एक महत्त्वाचे मंच बनले आहे. कायर् गट अन्न सुरक्षा, पोषण,
प्रितजैिवक प्रितकार, अन्न कचरा आिण तोटा, िटकाव आिण लविचक आिण सवर्समावेशक अन्न मूल्य साखळी यासारख्या जागितक
मुद्दय
् ांवर मािहतीची देवाणघेवाण आिण सहकायर् सुलभ करते.
II. भ्रष्टाचार िवरोधी कायर्गट
भ्रष्टाचार िवरोधी कायर् गट (ACWG) ची स्थापना 2010 मध्ये करण्यात आली. भ्रष्टाचार िवरोधी कायर् गट G20 नेत्यांना भ्रष्टाचार िवरोधी
मुद्दय
् ांवर अहवाल देतो आिण भ्रष्टाचाराचा सामना करण्यासाठी G20 देशांच्या कायदेशीर प्रणालींमध्ये िकमान समान मानके प्रस्थािपत
करण्याचे उिद्दष्ट ठे वते. ते सावर्जिनक आिण खाजगी क्षेत्रातील अखंडता आिण पारदशर्कता, लाचखोरी, आं तरराष्ट्रीय सहकायर्, मालमत्ता
पुनप्रार्प्ती, फायदेशीर मालकी पारदशर्कता, असुरिक्षत क्षेत्रे आिण क्षमता-िनिमर् ती यावर लक्ष केंिद्रत करते.
III. कल्चर विकर्ंग ग्रुप
G20 संस्कृती मंत्री 2020 मध्ये पिहल्यांदा भेटले आिण G20 अजेंडा पुढे नेण्यासाठी संस्कृतीच्या क्रॉसकिटं ग योगदानावर प्रकाश टाकला.
संस्कृती आिण इतर धोरणात्मक क्षेत्रांमधील समन्वय ओळखून, आिण संस्कृती, सांस्कृितक वारसा आिण सजर्नशील अथर्व्यवस्थेचा
िवकासाच्या आिथर् क, सामािजक आिण पयार्वरणीय आयामांवर होणारा प्रभाव लक्षात घेऊन, संस्कृतीला एक सांस्कृितक कायर् गट (CWG)
म्हणून G20 अजेंड्यात समाकिलत केले गेले. 2021. सांस्कृितक आिण सजर्नशील उद्योगांना पािठंबा देण्यासाठी आं तरराष्ट्रीय सहकायर्
आिण सहयोग मजबूत करण्याचे या गटाचे उिद्दष्ट आहे.

IV. िवकास कायर् गट

डेव्हलपमेंट विकर्ंग ग्रुप (DWG) 2010 मध्ये स्थापन झाल्यापासून G20 'िवकास अजेंडा'चा संरक्षक म्हणून काम करत आहे. 2015 मध्ये
शाश्वत िवकासासाठी 2030 अजेंडा आिण त्याची उिद्दष्टे स्वीकारल्यानंतर, DWG ने शेपार्ंना मदत करण्यात महत्त्वाची भूिमका बजावली
आहे. G20 शाश्वत िवकास अजेंडा चालवणे आिण 2030 अजेंडा साध्य करण्याच्या प्रयत्नांसह G20 िक्रयांचे शाश्वत िवकास छे दनिबं दू
अिधक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी इतर कायर्प्रवाहांसह कायर् करणे.

V. िडिजटल इकॉनॉमी विकर्ंग ग्रुप

िडिजटल इकॉनॉमी विकर्ंग ग्रुप (DEWG), 2021 मध्ये स्थािपत, धोरण िनमार्त्यांना अथर्व्यवस्थांच्या िडिजटल क्षमतेचा उपयोग करण्यासाठी
प्रेरणा आिण व्यापक मागर्दशर्न प्रदान करते. लोकसहभाग वाढवणे आिण सवर्समावेशक सामािजक आिण आिथर् क वाढ साकारणे हे
कायर्गटाचे उिद्दष्ट िडिजटल पिरवतर्नाचे आहे.

VI. आपत्ती जोखीम कमी करणारा कायर् गट

आपत्ती जोखीम कमी करण्यावरील कायर् गट (DRRWG) इं डोनेिशयन प्रेिसडेन्सीसह मागील G20 अध्यक्षांच्या दरम्यान झालेल्या आपत्ती
जोखीम कमी करण्याबाबतच्या पूवीर्च्या चचेर्वर आधािरत असेल आिण आपत्ती जोखीम कमी करण्याच्या प्रयत्नांना नव्याने तातडीची भावना
प्रदान करेल. हे हवामान शाश्वतता, पायाभूत सुिवधा आिण िवकास कायर्गटांसह इतर G20 कायर्गटांसह देखील कायर् करेल. G20
राष्ट्रांकडे अनेक संस्था आिण िवषयांमध्ये तांित्रक साधन आहे जे G20 राष्ट्रांमध्ये तसेच जागितक स्तरावर 2030 पयर्ंत आपत्तीचे नुकसान
मोजमाप कमी करण्यासाठी आणले जाऊ शकते.

VII. िशक्षण कायर् गट

एज्युकेशन विकर्ंग ग्रुप (EdWG) ची स्थापना 2018 मध्ये अजेर्ंिटनाच्या अध्यक्षपदाच्या काळात झाली. EdWG िशकण्याचे पिरणाम
बळकट करण्यावर आिण तांित्रक साधने, िडिजटलायझेशन, सावर्ित्रक दजेर्दार िशक्षण, िवत्तपुरवठा, िशक्षणासाठी भागीदारी आिण समान
प्रवेश यावर लक्ष केंिद्रत करते. आं तरराष्ट्रीय सहकायर्. कौशल्य िवकास आिण शाळा-ते-कायर् संक्रमण यांसारख्या क्रॉस किटं ग समस्यांचे
िनराकरण करण्यासाठी EdWG रोजगार आिण इतर WG सह सहयोग करते.
VIII. एम्प्लॉयमेंट विकर्ंग ग्रुप
एम्प्लॉयमेंट विकर्ंग ग्रुप (EWG) ची सुरुवात G20 टास्क फोसर् ऑन एम्प्लॉयमेंट म्हणून झाली – 2011 मध्ये फ्रेंच प्रेसीडेंसी अंतगर्त स्थापन
करण्यात आली – जी 2014 मध्ये ऑस्ट्रेिलयन प्रेिसडेंसी अंतगर्त नेत्यांच्या घोषणेनंतर विकर्ंग ग्रुप स्तरावर वाढवण्यात आली. EWG ची
पिहली बैठक या अंतगर्त झाली. 2015 मध्ये तुकीर्चे अध्यक्षपद. EWG मजूर, रोजगार आिण सामािजक समस्यांवर अिधक मजबूत,
िटकाऊ, संतुिलत, सवर्समावेशक आिण नोकरी-समृद्ध वाढ िवकिसत करण्यासाठी चचार् करते.

IX. ऊजार् संक्रमण कायर् गट

2009 पासून शाश्वत जागितक अथर्व्यवस्थेसाठी एक महत्त्वाचा घटक म्हणून G20 मध्ये ऊजेर्ची चचार् केली जात आहे. ऊजार् संबंिधत
समस्यांवर चचार् करण्यासाठी 2013 मध्ये एक समिपर् त ऊजार् शाश्वतता कायर् गट स्थापन करण्यात आला. 2017 मध्ये, क्लायमेट
सस्टेनेिबिलटी विकर्ंग ग्रुपचा एक भाग म्हणून ऊजेर्वर चचार् झाली. 2018 मध्ये अजेर्ंिटनाच्या अध्यक्षपदाच्या काळात, ऊजार् समस्यांना
हवामानापासून वेगळे केले गेले आिण एनजीर् ट्रािन्झशन विकर्ंग ग्रुप (ETWG) अंतगर्त ऊजार् संक्रमणावरील चचेर्कडे नेल.े कायर्गट ऊजार्
सुरक्षा, सुलभता आिण परवडणारी क्षमता, ऊजार् कायर्क्षमता, नवीकरणीय ऊजार्, नवकल्पना, तंत्रज्ञान आिण िवत्तपुरवठा यावर चचार् करतो.

X. पयार्वरण डेप्युटीज मीिटं ग आिण क्लायमेट सस्टेनेिबिलटी विकर्ंग ग्रुप

क्लायमेट सस्टेनेिबिलटी विकर्ंग ग्रुप (CSWG) ची स्थापना 2018 मध्ये अजेर्ंिटनाच्याअध्यक्षतेदरम्यान करण्यात आली होती, तर जपानच्या
अध्यक्षतेखाली 2019 मध्ये पयार्वरण प्रितिनधींची बैठक (EDM) सुरू झाली. EDM आिण CSWG पयार्वरण आिण हवामानाच्या
समस्यांवर लक्ष केंिद्रत करतात ज्यात इतर गोष्टींसह संसाधन कायर्क्षमता, वतुर्ळाकार अथर्व्यवस्था, महासागराचे आरोग्य, सागरी कचरा,
प्रवाळ खडक, जिमनीचा र्‍हास, जैविविवधता हानी, जल संसाधन व्यवस्थापन आिण हवामान बदल कमी करण्याचे आिण अनुकूल करण्याचे
मागर् समािवष्ट आहेत.
XI. आरोग्य कायर् गट
2017 मध्ये जमर्न प्रेसीडेंसी अंतगर्त आरोग्य कायर् गट (HWG) ची स्थापना करण्यात आली होती जी संवाद वाढवण्यासाठी आिण G20
नेत्यांना महत्त्वाच्या जागितक आरोग्य समस्यांवर मािहती देण्यासाठी. सध्याच्या आिण भावी िपढ्यांसाठी समान आरोग्य प्राप्त करण्यासाठी
वचनबद्ध शाश्वत कल्याणकारी समाज िनमार्ण करण्याच्या िदशेने गट कायर् करतो. आरोग्य आणीबाणीसाठी आरोग्य यंत्रणांची तयारी, एक
आरोग्य दृष्टीकोन, िडिजटल आरोग्य, युिनव्हसर्ल हेल्थ कव्हरेज, आं तरराष्ट्रीय आरोग्य िनयमांचे पालन, शाश्वत िवत्तपुरवठा इत्यादी मुद्दय
् ांवर
चचार् केली जाते.
XII. पयर्टन कायर् गट
2020 मध्ये त्याची स्थापना झाल्यापासून, पयर्टन कायर् गट (TWG) ने सदस्य देश आिण संबंिधत भागधारकांना स्थािनक आिण जागितक
पयर्टनाच्या पुढील िवकासासाठी तसेच या क्षेत्रासमोरील समान आव्हाने कमी करण्यासाठी चचार् करण्यासाठी, िवचारपूवर्क आिण कृतीच्या
मागार्वर मागर्दशर्न करण्यासाठी एकत्र आणले आहे. COVID-19 साथीच्या रोगासह. जागितक अथर्व्यवस्थेत क्षेत्राची महत्त्वाची भूिमका
आिण त्याची प्रगती पाहता अजेंडा 2030 साध्य करण्यासाठी, पयर्टन अिधक िटकाऊ बनवणे आिण त्याची लविचकता वाढवणे हे
अलीकडच्या काळात कायर्गटाचे मुख्य लक्ष आहे.

XIII. व्यापार आिण गुंतवणूक कायर् गट

ट्रेड अँड इन्व्हेस्टमेंट विकर्ंग ग्रुप (TIWG) ची स्थापना 2016 मध्ये करण्यात आली होती. हे G20 व्यापार आिण गुंतवणूक यंत्रणा बळकट
करणे, जागितक व्यापार वाढीला चालना देणे, बहुपक्षीय व्यापार प्रणालीला समथर्न देणे, जागितक गुंतवणूक धोरण सहकायर् आिण
समन्वयाला प्रोत्साहन देणे आिण समावेशक आिण समन्वयाला प्रोत्साहन देणे या िवषयांवर लक्ष केंिद्रत करते. जागितक मूल्य साखळी.

िवत्त ट्रॅ क कायर्रत गट आिण कायर्प्रवाह

I. फ्रेमवकर् विकर्ंग ग्रुप (FWG) सध्याच्या प्रासंिगकतेच्या जागितक समिष्ट आिथर् क मुद्दय
् ांवर चचार् करते, जागितक जोखीम आिण
अिनिश्चततेचे िनरीक्षण आिण G20 मध्ये मजबूत, शाश्वत, संतुिलत आिण सवर्समावेशक वाढ (SSBIG) ला प्रोत्साहन देण्याच्या उद्देशाने
धोरण समन्वयाच्या संभाव्य क्षेत्रांवर चचार् करते. भारत आिण यूके या कायर्गटाचे सह-अध्यक्ष आहेत.
II. इं टरनॅशनल फायनािन्शयल आिकर्टेक्चर (IFA) विकर्ंग ग्रुप आं तरराष्ट्रीय आिथर् क आिकर्टेक्चरशी संबंिधत समस्या जसे की ग्लोबल
फायनािन्शयल सेफ्टी नेट (GFSN); िवकास िवत्त संबंिधत बाबी; कजर् असुरक्षा व्यवस्थािपत करणे आिण कजर् पारदशर्कता वाढवणे;
भांडवल प्रवाह व्यवस्थापन आिण स्थािनक चलन बाँड बाजारांना प्रोत्साहन देणे. कोिरया आिण फ्रान्स प्रजासत्ताक या कायर्गटाचे अध्यक्ष
आहेत.
III. इन्फ्रास्ट्रक्चर विकर्ंग ग्रुप (IWG) इन्फ्रास्ट्रक्चर गुंतवणुकीच्या िविवध पैलूंवर िवचारमंथन करतो ज्यात मालमत्ता वगर् म्हणून पायाभूत
सुिवधा िवकिसत करणे; दजेर्दार पायाभूत गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देणे; इन्फ्राटेक; आिण पायाभूत गुंतवणुकीसाठी आिथर् क संसाधने एकित्रत
करण्यासाठी नािवन्यपूणर् साधने ओळखणे. कायर्गटाचे सह-अध्यक्ष ऑस्ट्रेिलया आिण ब्राझील आहेत.
IV. सस्टेनेबल फायनान्स विकर्ंग ग्रुप (SFWG) हा 2021 G20 इटािलयन प्रेिसडेंसी अंतगर्त यूएस आिण चीन यांच्या सह-अध्यक्षतेखाली
एक नवीन स्थापन केलेला गट आहे. शाश्वत िवत्त अजेंडाच्या महत्त्वाच्या प्राधान्यक्रमांकडे G20, आं तरराष्ट्रीय संस्था आिण इतर
भागधारकांचे लक्ष केंिद्रत करण्यात मदत कशी करता येईल यावर कायर्गट चचार् करतो आिण करावयाच्या महत्त्वाच्या कृतींवर एकमत तयार
करतो.
V. आिथर् क समावेशनासाठी जागितक भागीदारी (GPFI) जागितक स्तरावर आिथर् क समावेशना पुढे नेण्यासाठी कायर् करते. काही
कायर्क्षेत्रांमध्ये आिथर् क प्रणालीच्या पायाभूत सुिवधांमध्ये सुधारणा करण्याचे मागर्, उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यासाठी अनुकूल धोरणे
राबवणे, रेिमटन्स प्रवाह सुलभ करणे आिण रेिमटन्स ट्रान्सफरची िकंमत कमी करणे, आिथर् क साक्षरता आिण ग्राहक संरक्षण, िडिजटल
आिथर् क साक्षरता आिण इतरांमधील िडिजटल फूट कमी करणे यांचा समावेश आहे. GPFI इटली आिण रिशया सह-अध्यक्ष आहेत.

G20 रोम लीडसर् सिमट, 2021 दरम्यान जॉइं ट फायनान्स अँड हेल्थ टास्क फोसर् (JFHTF) ची स्थापना करण्यात आली. या टास्क फोसर्चा
उद्देश साथीच्या रोगाचा प्रितबंध, पूवर्तयारी आिण प्रितसाद (पीपीआर) या िवषयांवर संवाद आिण जागितक सहकायर् वाढवणे आिण
देवाणघेवाणीला प्रोत्साहन देणे हे आहे. अनुभव आिण सवोर्त्तम पद्धती, िवत्त आिण आरोग्य मंत्रालयांमध्ये समन्वय व्यवस्था िवकिसत करणे,
सामूिहक कृतीला प्रोत्साहन देणे, सीमापार पिरणामांसह आरोग्य आपत्कालीन पिरिस्थतीचे मूल्यांकन आिण िनराकरण करणे आिण एक
आरोग्य दृष्टीकोन अवलंबताना साथीच्या PPR साठी संसाधनांच्या प्रभावी कारभाराला प्रोत्साहन देणे.

VII. G20 फायनान्स ट्रॅ कमधील इं टरनॅशनल टॅ क्सेशन अजेंडावर थेट G20 फायनान्स आिण सेंट्रल बँक डेप्युटीजच्या पातळीवर चचार् केली
जाते आिण G20 च्या तत्वाखाली कर आकारणीवर कोणताही औपचािरक कायर् गट नाही. अथर्व्यवस्थेच्या िडिजटलायझेशनमुळे उद्भवलेल्या
कर आव्हानांना संबोिधत करणे, करचुकवेिगरीिवरूद्ध लढा देणे, बँक गुप्तता आिण कर आश्रयस्थान संपवणे, मािहतीची देवाणघेवाण करणे
आिण बहुराष्ट्रीय कंपन्यांकडू न कर टाळणे या बाबींचा समावेश या गटांतगर्त चचार् करण्यात आला. G20 आं तरराष्ट्रीय कर अजेंडावरील
काम OECD च्या सवर्समावेशक फ्रेमवकर्मध्ये केले जाते.
आठवा. आिथर् क क्षेत्रातील समस्यांशी संबंिधत चचार् थेट G20 फायनान्स आिण सेंट्रल बँक डेप्युटीजच्या पातळीवर होतात आिण त्यासाठी
कोणताही औपचािरक कायर्गट नाही. आिथर् क िस्थरता मंडळ G20 आिथर् क क्षेत्राच्या अजेंड्यावरील डेप्युटीजची चचार् सुलभ करण्यासाठी
आवश्यक चचार्पत्रे प्रदान करते. चचेर्च्या प्रमुख क्षेत्रांमध्ये जागितक िवत्तीय प्रणालीची लविचकता मजबूत करणे, िववेकपूणर् पयर्वेक्षण,
जोखीम व्यवस्थापन सुधारणे, पयर्वेक्षी महािवद्यालये स्थापन करणे, क्रॉस-बॉडर्र पेमेंट वाढवणे, नॉन-बँक आिथर् क मध्यस्थी (NBFI) मधील
संरचनात्मक असुरक्षा दू र करणे आिण हवामान-संबंिधत आिथर् क जोखीम, मूल्यांकन यांचा समावेश आहे. इतरांमधील िक्रप्टो मालमत्ता आिण
धोरणातील जोखीम.

प्रितबद्धता गट
I. व्यवसाय20
Business20 (B20), अिधकृतपणे 2010 मध्ये लॉन्च केले गेले, हे जागितक व्यावसाियक समुदायासाठी G20 संवाद मंच आहे. हे
आिथर् क वाढ आिण िवकासाला चालना देण्यासाठी प्रत्येक िफरत्या अध्यक्षांनी स्थापन केलेल्या प्राधान्यक्रमांवर ठोस कृती करण्यायोग्य
धोरण िशफारसी िवतरीत करते. हे G20 आिण आं तरराष्ट्रीय संस्था आिण संस्थांना सहमती-आधािरत धोरण प्रस्ताव िवकिसत करण्यासाठी
सोपवलेल्या टास्क फोसर् आिण कृती पिरषदांद्वारे कायर् करते.

II. िसिव्हल20
Civil20 (C20) Engagement Group 2013 मध्ये अिधकृत G20 Engagement Group म्हणून लाँच करण्यात आला होता, जरी
G20 सदस्य देशांमधील नागरी समाजातील सहभागाची सुरुवात 2010 मध्ये झाली होती. C20 जगभरातील िसिव्हल सोसायटी
ऑगर्नायझेशन (CSOs) साठी एक व्यासपीठ उपलब्ध करून देते. G20 ला सरकारी आिण गैर-व्यावसाियक आवाज. हे स्थान प्रदान करते
ज्याद्वारे जागितक CSOs G20 मध्ये संरिचत आिण शाश्वत पद्धतीने योगदान देऊ शकतात.

III. कामगार20
Labour20 (L20) िशखर पिरषद प्रथम 2011 मध्ये फ्रेंच प्रेसीडेंसीच्या काळात औपचािरकपणे झाली. L20 G20 देशांमधील ट्रेड युिनयन
नेत्यांना बोलावते आिण कामगारांशी संबंिधत समस्यांचे िनराकरण करण्याच्या उद्देशाने िवश्लेषणे आिण धोरण िशफारसी प्रदान करते.

IV. संसद20
2010 मध्ये कॅनडाच्या अध्यक्षपदाच्या काळात सुरू झालेल्या संसद20 (P20) प्रितबद्धता गटाचे नेतृत्व G20 देशांच्या संसदेतील स्पीकर
करतात. संबंिधत सरकारांना मागर्दशर्न करण्यात संसद सदस्य महत्त्वाची भूिमका बजावत असल्याने, P20 बैठकांचे उिद्दष्ट जागितक
प्रशासनाला संसदीय पिरमाण आणणे, जागरुकता वाढवणे, आं तरराष्ट्रीय वचनबद्धतेसाठी राजकीय समथर्न िनमार्ण करणे आिण राष्ट्रीय
वास्तवांमध्ये प्रभावीपणे अनुवािदत केले जाणे हे सुिनिश्चत करणे हे आहे.

V. िवज्ञान20
G20 देशांच्या राष्ट्रीय िवज्ञान अकादमींचा समावेश असलेला Science20 (S20) प्रितबद्धता गट 2017 मध्ये जमर्नीच्या अध्यक्षतेदरम्यान
सुरू करण्यात आला होता. हे धोरणकत्यार्ंना आं तरराष्ट्रीय तज्ञांच्या समावेश असलेल्या टास्क फोसर्द्वारे तयार केलेल्या सहमती-आधािरत
िवज्ञान-आधािरत िशफारसी सादर करते.
VI. SAI20
सुप्रीम ऑिडट इिन्स्टट्यूशन्स 20 (SAI20) हा इं डोनेिशयन प्रेसीडेंसीने 2022 मध्ये सादर केलेला एक प्रितबद्धता गट आहे. पारदशर्कता
आिण उत्तरदाियत्व सुिनिश्चत करण्यासाठी आिण G20 सदस्यांमधील सहकायार्ला प्रोत्साहन देण्यासाठी जागितक स्तरावर SAI द्वारे
खेळलेल्या महत्त्वपूणर् भूिमकेवर चचार् करण्यासाठी हा एक मंच आहे.

VII. स्टाटर्अप20
स्टाटर्अप्स आिथर् क वाढ आिण िवकासासाठी उत्प्रेरक म्हणून काम करतात. ते सहकायर् वाढवण्यासाठी आिण सीमेपलीकडे नावीन्यपूणर्तेला
चालना देण्यासाठी आिण SDG लक्ष्ये साध्य करण्यासाठी अथर्व्यवस्थांना सुलभ करण्यासाठी प्लॅटफॉमर् आिण साधने देतात. प्रस्तािवत
स्टाटर्अप20 प्रितबद्धता गटाचा उद्देश G20 नेत्यांना वाढीची आव्हाने आिण इतर अडथळ्यांना तोंड देण्यासाठी कृतींची िशफारस करणे आहे.

VIII. 20 िवचार करा

Think20 (T20), अिधकृत G20 प्रितबद्धता गट म्हणून, 2012 मध्ये मेिक्सकन प्रेसीडेंसीच्या काळात सुरू करण्यात आला होता. ते
संबंिधत आं तरराष्ट्रीय सामािजक-आिथर् क समस्यांवर चचार् करण्यासाठी िथं क टँ क आिण उच्च-स्तरीय तज्ञांना एकत्र आणून G20 साठी
"आयिडया बँक" म्हणून काम करते. . T20 िशफारसी पॉिलसी ब्रीफमध्ये संश्लेिषत केले जातात आिण G20 कायर्गटांना, मंत्रीस्तरीय बैठका
आिण G20 ला ठोस धोरणात्मक उपाययोजना करण्यात मदत करण्यासाठी नेत्यांच्या िशखर पिरषदेला सादर केले जातात.

IX. शहरी२०
Urban20 (U20) ची स्थापना िडसेंबर 2017 मध्ये पॅिरसमधील वन प्लॅनेट सिमटमध्ये अजेर्ंिटना अध्यक्ष असताना करण्यात आली.
शहरीकरण समस्या, SDG उिद्दष्टे आिण शहरांवरील हवामान बदलाचा प्रभाव यावर संयुक्तपणे चचार् करण्यासाठी शहरातील नेत्यांसाठी हा
औपचािरक सहभाग गट आहे.

X. मिहला२०
Women20 (W20) हा एक प्रितबद्धता गट आहे जो 2015 मध्ये तुकीर्च्या अध्यक्षपदाच्या काळात सुरू करण्यात आला होता. W20 चा
प्राथिमक उद्देश 2014 मध्ये िब्रस्बेन सिमटमध्ये स्वीकारलेल्या "25x25" वचनबद्धतेची अंमलबजावणी करणे हा आहे, ज्याचा उद्देश 2025
पयर्ंत श्रमशक्तीच्या सहभागातील लैंिगक अंतर 25% कमी करणे आहे. W20 'िलं ग समावेशक आिथर् क वाढ' वर लक्ष केंिद्रत करते, आिण
खालील तीन स्तंभ त्याच्या समथर्नाचे मुख्य क्षेत्र बनवतात: कामगार समावेश, आिथर् क समावेश आिण िडिजटल समावेश.

XI. युवक20
Youth20 (Y20), 2010 मध्ये आयोिजत केलेल्या पिहल्या Y20 पिरषदेसह, एक व्यासपीठ प्रदान करते जे तरुणांना G20 प्राधान्यांबद्दल
त्यांची दृष्टी आिण कल्पना व्यक्त करण्यास अनुमती देते आिण G20 नेत्यांना सादर केलेल्या िशफारसींच्या मािलकेसह येतात.

मागील G20 िशखर पिरषद

वॉिशं ग्टन डीसी, लंडन, िपट् सबगर् - 2008 आिण 2009

पिहली G20 िशखर पिरषद 2008 मध्ये वॉिशं ग्टन डीसी (USA) येथे झाली. 60 वषार्ंहून अिधक काळातील जागितक अथर्व्यवस्थेतील
सवार्त नाट्यमय सुधारणांचा देखावा तयार केला. लंडन (यूके) मध्ये 2009 मध्ये झालेल्या फॉलो-अप सिमटमध्ये, G20 ने कर चुकवणे
आिण टाळण्याच्या प्रयत्नांना सहकायर् करण्यास नकार देणार्‍या राज्यांना काळ्या यादीत टाकण्यास सहमती दशर्वली. 2008 च्या आिथर् क
संकटाच्या पाश्वर्भूमीवर, G20 ने हेज फंड आिण रेिटं ग एजन्सींवर कठोर िनयंत्रणे लादण्याचा िनणर्य घेतला. संस्थात्मक सुधारणांमध्ये
िवत्तीय िस्थरता मंच (FSF) च्या िवस्ताराचा समावेश आहे ज्यामुळे ते जागितक आिथर् क व्यवस्थेसाठी एक प्रभावी पयर्वेक्षक आिण वॉचडॉग
संस्था बनते. त्याचे नाव बदलून आिथर् क िस्थरता मंडळ (FSB) असे ठे वण्यात आले. 2008 च्या आिथर् क संकटानंतर संरक्षणवादाकडे
वळण्यास मदत करण्याचे श्रेय G20 ला िदले जाते. आं तरराष्ट्रीय नाणेिनधीच्या अथर्संकल्पात ितप्पट वाढ करण्यासाठी आिण बहुपक्षीय
िवकास बँकांच्या आदेशाचा िवस्तार आिण कजर् पाठवण्याकरता एकमत घडवून आणण्यातही मदत झाली. 2008 मध्ये, वॉिशं ग्टन
डीसीमध्ये, G20 ने 12 मिहन्यांसाठी व्यापार आिण गुंतवणुकीसाठी नवीन अडथळे लादण्यापासून परावृत्त करण्याचे मान्य केले होते. या
त्यानंतरच्या प्रत्येक िशखर पिरषदेत तरतूद वाढवण्यात आली आहे. 2009 मध्ये िपट् सबगर् (यूएसए) येथे झालेल्या G20 िशखर पिरषदेने
G20 ची जागितक अथर्व्यवस्थेशी संबंिधत बाबींवर िनणर्य घेणारी प्रमुख संस्था म्हणून स्थापना केली. या िशखर पिरषदेने बँिकंग क्षेत्रासाठी
कठोर िनयमांवर िनणर्य घेतला, ज्यामुळे बँकांनी भांडवल तयार करण्यासाठी त्यांच्या नफ्याचा मोठा िहस्सा राखून ठे वला पािहजे. या
उपायांमुळे उच्च-जोखीम असलेल्या खाजगी क्षेत्रातील िक्रयाकलापांमुळे सरकार आिण करदात्यांना होणारा आिथर् क धोका कमी करण्यात
मदत झाली.
टोरंटो, सोल, कान्स – २०१० आिण २०११
2010 मध्ये टोरोंटो िशखर पिरषदेत (कॅनडा) G20 ने सावर्भौम कजर् कमी करण्यासाठी िनदेर्श स्वीकारले. प्रगत औद्योिगक राज्यांनी त्यांच्या
बजेटमधील तूट आिण बाह्य कजर् कमी करण्याचे वचन िदले. 2010 मध्ये सोल (कोिरया प्रजासत्ताक) मध्ये G20 नेते पुन्हा भेटले, िजथे
त्यांनी बँकांसाठी कठोर िनयम (बेसेल III नॉम्सर्) स्वीकारले, तसेच आं तरराष्ट्रीय नाणेिनधी (IMF) मधील आिथर् क भागीदारी आिण मतदान
शेअसर्च्या सुधारणेवर सहमती दशर्िवली. सोल हा G20 च्या इितहासातील एक मैलाचा दगड होता. प्रथमच, िवकास धोरणाचे मुद्दे िशखर
पिरषदेच्या अजेंड्यावर होते जे 'सेऊल कन्सेन्सस' म्हणून ओळखले जाते. त्यानंतरच्या प्रत्येक िशखर पिरषदेच्या अजेंड्याचा िवकास हा एक
मानक भाग आहे. 2011 मध्ये कान्स (फ्रान्स) येथे झालेल्या G20 िशखर पिरषदेच्या कायर् कायर्क्रमाच्या केंद्रस्थानी, आं तरराष्ट्रीय चलन
व्यवस्थेतील सुधारणा होती. G20 नेत्यांनी कृषी बाजार मािहती प्रणाली, अन्न बाजारातील पारदशर्कता वाढिवण्यासाठी आिण संकटाच्या
वेळी आं तरराष्ट्रीय धोरण समन्वयाला प्रोत्साहन देण्यासाठी एक इं टर-एजन्सी प्लॅटफॉमर् स्थापन करण्यासही सहमती दशर्वली.

लॉस कॅबोस, सेंट पीटसर्बगर्, िब्रस्बेन – 2012, 2013 आिण 2014

2012 मध्ये लॉस कॅबोस (मेिक्सको) येथे झालेल्या सिमटचा फोकस तरुणांच्या बेरोजगारीशी लढा आिण सामािजक सुरक्षा कव्हरेज आिण
वाजवी उत्पन्नासह दजेर्दार नोकर्‍या िनमार्ण करण्यावर होता. या िशखर पिरषदेने िवकास अजेंडा, कृषी आिण हिरत वाढ यांच्यातील
दुव्यावरही प्रकाश टाकला. सेंट पीटसर्बगर् (रिशया) मध्ये 2013 मध्ये, कर चुकवेिगरी आिण टाळण्यावर मुकाबला करण्यासाठी मोठी प्रगती
झाली. G20 ने कर मािहतीची स्वयंचिलत देवाणघेवाण आिण बेस इरोशन आिण प्रॉिफट िशिफ्टं ग (BEPS) वरील कृती योजना यावर
सहमती दशर्वली. नफा कमी करून आिण नफा कमी करून नफा हलवून कर टाळण्यात गुंतलेल्या बहुराष्ट्रीय व्यवसायांच्या िक्रयाकलापांवर
देखरेख करण्यासाठी एक िनयामक धोरण तयार करण्यात मदत करण्याचा हेतू होता, िजथे ते नफा िमळवून देणारे िक्रयाकलाप केले जातात.
2014 मध्ये िब्रस्बेन सिमट (ऑस्ट्रेिलया) मध्ये, G20 ने स्वतःचा सामूिहक GDP दोन टक्क्यांनी वाढवण्याचे महत्त्वाकांक्षी उिद्दष्ट ठे वले.
बँिकंग िनयमनाच्या क्षेत्रात आणखी एक महत्त्वाचे पाऊल उचलण्यात आले ज्यामध्ये िवत्त मंत्री आिण सेंट्रल बँक गव्हनर्र यांनी कर मािहतीच्या
स्वयंचिलत िविनमयासाठी सामान्य अहवाल मानकांना मान्यता िदली. नेत्यांनी ‘िब्रस्बेन 25 बाय 25’ ध्येयाला मान्यता िदली ज्याचे उिद्दष्ट
2025 पयर्ंत कामगार कमर्चार्‍यांमध्ये 25 टक्क्यांनी कमी करण्याचे उिद्दष्ट आहे.

अंतल्या आिण हांगझोऊ – 2015 आिण 2016

2015 मध्ये अंतल्या (तुकीर्) येथे झालेल्या G20 िशखर पिरषदेत, G20 ने प्रथमच स्थलांतर आिण िनवार्िसत चळवळीकडे पािहले. त्यांनी
पुढील आिथर् क क्षेत्रातील सुधारणांवरही सहमती दशर्वली आिण जागितक हवामान कराराला पािठंबा देण्याचा संकल्प केला. नेत्यांनी
दहशतवादािवरुद्धच्या लढ्याबाबत जी-20 िनवेदनही जारी केले. 2016 मध्ये हांगझोऊ (चीन) येथे झालेल्या िशखर पिरषदेत, जागितक
अथर्व्यवस्थेच्या दीघर्कालीन समावेशक िवकासावर भर देण्यात आला होता. या िशखर पिरषदेने शाश्वत वाढ आिण सामािजक कल्याण
यांना जोडण्याकडेही लक्ष िदले. 2016 मध्ये चीनच्या अध्यक्षतेदरम्यान िवकास आिण वाढीचा एक महत्त्वाचा चालक म्हणून िडिजटल
अथर्व्यवस्था प्रथमच G20 अजेंडाचा भाग बनली. G20 नेत्यांनी 'शाश्वत िवकासासाठी 2030 अजेंडावर G20 कृती योजना' देखील
स्वीकारली, जी तेव्हापासून मागर्दशर्क बनली आहे. 'शाश्वत िवकास' वर G20 च्या कायार्साठी दस्तऐवज.
हॅ म्बुगर् - 2017
जमर्न प्रेिसडेन्सी अंतगर्त G20 ची बैठक "एक परस्पर जोडलेले जग" या थीम अंतगर्त झाली आिण दहशतवादाच्या जागितक धोक्याला
संबोिधत करण्यावर िवशेष भर देण्यात आला. िशखर पिरषदेच्या कायर्वाहीच्या औपचािरक प्रारंभापूवीर् 'दहशतवादाशी लढा' या िवषयावर
G20 नेत्यांची िरट्रीट आयोिजत करण्यात आली होती. 2017 च्या िशखर पिरषदेत नेत्यांनी स्वीकारलेल्या हॅ म्बुगर् घोषणेने पॅिरस कराराच्या
“अपिरवतर्नीयतेला” मान्यता िदली. ऊजार् व्यवस्थेच्या पिरवतर्नासाठी मागर्दशर्क तत्त्व म्हणून ऊजार् सुरिक्षततेवर प्रकाश टाकला आिण
परवडणार्‍या आिण स्वच्छ ऊजेर्साठी सावर्ित्रक प्रवेशाला प्रोत्साहन देण्यासाठी बहुपक्षीय िवकास बँकांना (MDBs) आवाहन केले. शाश्वत
िवकासासाठी 2030 अजेंडा आिण िवकासासाठी िवत्तपुरवठा करण्यासाठी अिदस अबाबा कृती अजेंडा यांच्याशी त्यांची धोरणे आणखी
संरिे खत करण्यासाठी G20 नेते वचनबद्ध आहेत. G20 आिफ्रका भागीदारी ज्याला 'G20 Compact with Africa' म्हणूनही ओळखले
जाते ते िशखर पिरषदेत सुरू करण्यात आले.
ब्यूनस आयसर् - 2018
अजेर्ंिटनाच्या अध्यक्षतेखालील G20 ची मुख्य थीम होती 'िनष्ट आिण शाश्वत िवकासासाठी एकमत िनमार्ण करणे'. अजेर्ंिटनाच्या
अध्यक्षपदासाठी प्राधान्य क्षेत्रे होती - कामाचे भिवष्य; चौथी औद्योिगक क्रांती, आरोग्य, युवक, िवकासासाठी पायाभूत सुिवधा; आिण
शाश्वत अन्न सुरक्षा. G20 ने मिहलांचे सक्षमीकरण, भ्रष्टाचाराशी लढा, आमचे आिथर् क प्रशासन मजबूत करणे, मजबूत आिण शाश्वत
आिथर् क व्यवस्था, जागितक कर प्रणालीची िनष्पक्षता, व्यापार आिण गुंतवणूक, हवामान कृती, यासह अनेक मुद्दय
् ांवर भूतकाळातील
अध्यक्षांच्या वारशावर उभारण्याचा प्रयत्न केला. लविचक आिण स्वच्छ ऊजार् प्रणाली.

ओसाका - 2019
2019 मधील G20 िशखर पिरषद (जपान) व्यापार आिण गुंतवणूक यासारख्या प्रमुख मुद्दय
् ांवर लक्ष केंिद्रत करते; स्टीलची जादा क्षमता;
िडिजटलायझेशन; ट्रस्टसह डेटा फ्री फ्लो; बेस इरोशन आिण प्रॉिफट शेअिरं गवर G20/OECD फ्रेमवकर्; दजेर्दार पायाभूत सुिवधा
गुंतवणूक; भ्रष्टाचार िवरोधी; हवामान बदल; ऊजार्; पयार्वरण; िवस्थापन आिण स्थलांतर. G20 नेत्यांनी 'दहशतवादासाठी इं टरनेटचे शोषण
रोखणे आिण दहशतवादासाठी िहं सक अितरेकी (VECT)' या िवषयावर एक महत्त्वपूणर् िवधान प्रिसद्ध केले.

सौदी अरेिबया - 2020

15 वी G20 िशखर पिरषद 'सवार्ंसाठी 21 व्या शतकातील संधी ओळखणे' या थीमखाली आयोिजत करण्यात आली होती. G20 च्या
इितहासातील ही पिहलीच आभासी िशखर पिरषद होती. पंतप्रधान मोदींच्या पुढाकाराने, सौदी प्रेसीडेंसीने 25 माचर् 2020 रोजी कोिवड-19
साथीच्या रोगाच्या उद्रेकामुळे िनमार्ण झालेल्या आव्हानांवर चचार् करण्यासाठी आिण समिन्वत जागितक प्रितसाद तयार करण्यासाठी
'असाधारण आभासी G20 लीडसर्' सिमट देखील बोलावली. त्यानंतर नेत्यांनी कोिवड-19 वर एक िनवेदन प्रिसद्ध केले आिण साथीच्या
रोगाशी लढण्यासाठी वचनबद्धता व्यक्त केली; जागितक अथर्व्यवस्थेचे रक्षण; आं तरराष्ट्रीय व्यापारातील अडथळे दू र करणे आिण साथीच्या
रोगाचा सामना करण्यासाठी जागितक सहकायर् वाढवणे. G20 ने महामारीच्या सामािजक आिण आिथर् क प्रभावाचा मुकाबला करण्यासाठी
जागितक अथर्व्यवस्थेमध्ये USD 5 िट्रिलयन पेक्षा जास्त इं जेक्शन देण्यास वचनबद्ध केले. सौदी प्रेसीडेंसी अंतगर्त, नेत्यांनी कजर्बाजारी
देशांना तरलता सवलत देण्यासाठी डेट सिव्हर् स सस्पेंशन इिनिशएिटव्ह आिण DSSI च्या पलीकडे कजर् उपचारांसाठी सामान्य फ्रेमवकर्ला
मान्यता िदली, जेणेकरून त्यांना सामािजक सुरक्षा आिण आरोग्य लाभ प्रदान करण्यावर त्यांची संसाधने केंिद्रत करता येतील. नागिरक
आिण साथीच्या रोगाचा आिथर् क पिरणाम संबोिधत करा. आजपयर्ंत, DSSI ने 45 पेक्षा जास्त देशांना 5 अब्ज डॉलसर्ची मदत िदली आहे
आिण 2021 च्या शेवटपयर्ंत वाढवण्यात आली आहे.
सौदी प्रेसीडेंसीच्या महत्त्वपूणर् पिरणामांमध्ये COVID-19 ला प्रितसाद म्हणून कृती योजना स्वीकारणे आिण िवत्त आिण आरोग्य मंत्र्यांची
संयुक्त बैठक बोलावणे, तसेच आं तरराष्ट्रीय कर प्रणालीतील सुधारणांवरील चचेर्तील महत्त्वपूणर् प्रगती यांचा समावेश आहे. G20 ने
सशक्तीकरणासाठी खाजगी क्षेत्रातील आघाडी स्थापन करण्यास सहमती दशर्वली आिण सौदी अध्यक्षपदाच्या काळात प्रोग्रेशन ऑफ
वुमेन्स इकॉनॉिमक िरप्रेझेंटेशन (EMPOWER) सुरू केले.

इटली – २०२१
30-31 ऑक्टोबर 2021 रोजी रोममध्ये 16 व्या G20 िशखर पिरषदेचे आयोजन इटलीने केले होते. इटलीने त्यांच्या G20 च्या
अध्यक्षपदासाठी िनवडलेली थीम 'लोक, ग्रह, समृद्धी' ही चार व्यापक थीमॅिटक क्षेत्रांवर केंिद्रत होती: (i) महामारी आिण जागितक आरोग्य
प्रशासनातून पुनप्रार्प्ती; (ii) आिथर् क पुनप्रार्प्ती आिण लविचकता; (iii) हवामान बदल; आिण (iv) शाश्वत िवकास आिण अन्न सुरक्षा.
इटािलयन अध्यक्षतेखालील G20 कॅलेंडरमधील प्रमुख ठळक मुद्दे म्हणजे जागितक आरोग्य िशखर पिरषद (EU सह भागीदारी), परराष्ट्र
आिण िवकास मंत्र्यांची पिहली G20 संयुक्त बैठक, अन्न सुरक्षेवर लक्ष केंिद्रत केलेली िवकास मंत्र्यांची स्वतंत्र बैठक, G20 संशोधन
मंत्र्यांची पिहली बैठक, मिहला सक्षमीकरणावरील मंत्रीस्तरीय पिरषद, आरोग्य आिण िवत्त मंत्र्यांची संयुक्त बैठक.
मे 2021 मध्ये ग्लोबल हेल्थ सिमटमध्ये जी 20 नेत्यांनी रोम घोषणा स्वीकारली होती, ज्यामध्ये कोिवड-19 साथीच्या रोगाचा अंत
करण्यासाठी आिण पुनप्रार्प्तीस समथर्न देण्यासाठी मजबूत बहुपक्षीय सहकायार्ला प्रोत्साहन देण्यासाठी आिण चांगल्या प्रकारे
रोखण्यासाठी, शोधण्यासाठी आिण प्रितसाद देण्यासाठी संयुक्त प्रयत्नांमध्ये योगदान देणे सुरू ठे वण्याचे आवाहन करण्यात आले होते.
जागितक आरोग्य धोके आिण आपत्कालीन पिरिस्थती. G20 ने कृषी क्षेत्राच्या पिरवतर्नावर लक्ष केंिद्रत करून अन्न सुरक्षा, कुपोषण आिण
भूक यांसारख्या समस्या सोडवण्यासाठी 'अन्न सुरक्षा आिण पोषण िवषयक मटेरा घोषणा' वर स्वाक्षरी केली.
G20 अथर्मंत्र्यांनी आिण सेंट्रल बँकेच्या गव्हनर्रांनी देखील कर आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी िद्व-स्तंभ समाधानावरील अंितम राजकीय
करारास मान्यता िदली, जे एका शतकाहून अिधक काळातील सवार्त महत्त्वपूणर् जागितक कर सुधारणा िचन्हांिकत करते जे बहुराष्ट्रीय
कंपन्यांना िकमान 15% कर भरणे अिनवायर् करेल. त्यांच्या ऑपरेशनचे देश.
याव्यितिरक्त, इटलीने अफगािणस्तानवर एक असाधारण नेत्यांची िशखर पिरषद देखील आयोिजत केली होती, जी अफगािणस्तानवरील
परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीपूवीर् होती, जी 20 च्या अफगािणस्तानातील संकटाला प्रितसाद देण्यासाठी, िवशेषतः मानवतावादी प्रवेश सुिनिश्चत
करण्यावर चचार् करण्यासाठी; सुरक्षा राखणे आिण दहशतवादाशी लढा आिण गितशीलता आिण स्थलांतराचे मुद्दे. िशखर पिरषदेनंतर
अध्यक्षांचे िवधान जारी करण्यात आले, ज्यामध्ये आं तरराष्ट्रीय समुदायामध्ये G20 च्या विकलाती भूिमकेबद्दल बोलले गेले जे संयुक्त
राष्ट्रांच्या िक्रयाकलापांना पूणर् समथर्न देते आिण मानवतावादी सहाय्यासाठी संयुक्त राष्ट्रांच्या आवाहनांना प्रितसाद देते आिण तािलबानला
दहशतवादी गटांशी असलेले त्यांचे संबंध रद्द करण्याचे आवाहन केले.

इं डोनेिशया – २०२२
इं डोनेिशयाने कोिवड-19 साथीच्या आजारातून मजबूत आिण सवर्समावेशक जागितक पुनप्रार्प्ती पुढे नेण्याचा मागर् म्हणून “एकित्रत व्हा,
िरकव्हर स्ट्राँगर” ही आपल्या अध्यक्षपदासाठी एकंदर थीम म्हणून िनवडली. जगातील सामूिहक पुनप्रार्प्तीची भावना प्रितिबं िबत करणे आिण
G20 ने सामूिहक पुनप्रार्प्तीस मदत करण्यासाठी आिण हिरत आिण सवर्समावेशक िवकासाच्या नवीन अध्यायाकडे वाटचाल करण्यासाठी
सवर्समावेशक दृष्टीकोन प्रोजेक्ट करणे सुिनिश्चत करणे ही कल्पना होती.
अध्यक्षपदाने तीन मुख्य स्तंभ ओळखले: i) जागितक आरोग्य आिकर्टेक्चर - प्रवासासाठी जागितक आरोग्य मानकांची समानता आिण
भिवष्यातील कोणत्याही साथीच्या रोगासाठी जागितक समुदायाची लविचकता सुिनिश्चत करण्यासाठी मजबूत जागितक सहकायर्; ii)
िडिजटल पिरवतर्न – िडिजटल युगात समान समृद्धी सुरिक्षत करण्यासाठी जागितक अथर्व्यवस्थेच्या जलद िडिजटलायझेशनमधून खरी
क्षमता प्राप्त करणे; आिण iii) शाश्वत ऊजार् संक्रमण - जागितक समुदायासाठी स्वच्छ आिण उज्वल भिवष्य सुिनिश्चत करण्यासाठी स्वच्छ
ऊजार् स्त्रोतांकडे संक्रमणाला गती देण्यासाठी नवीन दृष्टीकोन आिण पिरमाणे.
"एकत्र पुनप्रार्प्त करा, मजबूत पुनप्रार्प्त करा" ही थीम लक्षात घेऊन, G20 नेत्यांनी घोिषत केले:
• त्यांच्या स्थूल-आिथर् क धोरण प्रितसाद आिण सहकायार्मध्ये चपळ आिण लविचक राहा, सावर्जिनक गुंतवणूक आिण संरचनात्मक
सुधारणा करा, खाजगी गुंतवणुकीला प्रोत्साहन द्या आिण बहुपक्षीय व्यापार आिण जागितक पुरवठा साखळींची लविचकता मजबूत करा,
दीघर्कालीन वाढ, शाश्वत आिण समावेशक, हिरत आिण फक्त संक्रमण, आिण दीघर्कालीन िवत्तीय िस्थरता सुिनिश्चत करा, मध्यवतीर् बँका
िकंमत िस्थरता प्राप्त करण्यासाठी वचनबद्ध आहेत.
• स्थूल आिथर् क आिण आिथर् क िस्थरतेचे रक्षण करा आिण आिथर् क लविचकता मजबूत करण्यासाठी आिण शाश्वत िवत्त आिण भांडवली
प्रवाहाला प्रोत्साहन देण्यासाठी जागितक आिथर् क संकटानंतर उचललेल्या पावले लक्षात घेऊन, नकारात्मक जोखीम कमी करण्यासाठी सवर्
उपलब्ध साधनांचा वापर करण्यासाठी वचनबद्ध राहा.
• अन्न आिण ऊजार् सुरक्षेला चालना देण्यासाठी आिण बाजाराच्या िस्थरतेला समथर्न देण्यासाठी, िकंमती वाढीचा प्रभाव कमी करण्यासाठी
तात्पुरते आिण लिक्ष्यत समथर्न प्रदान करणे, उत्पादक आिण ग्राहक यांच्यातील संवाद मजबूत करणे आिण दीघर्कालीन अन्न आिण ऊजार्
सुरक्षा गरजांसाठी व्यापार आिण गुंतवणूक वाढवणे, लविचक आिण िटकाऊ अन्न, खत आिण ऊजार् प्रणाली.
• कमी आिण मध्यम-उत्पन्न आिण इतर िवकसनशील देशांसाठी, SDGs च्या यशाला समथर्न देण्यासाठी, खाजगी गुंतवणुकीला उत्प्रेिरत
करण्यासाठी, नािवन्यपूणर् िवत्तपुरवठा स्रोत आिण साधनांच्या मोठ्या िविवधतेद्वारे, पुढील गुंतवणूक अनलॉक करा. शाश्वत िवकास आिण
पायाभूत सुिवधा गुंतवणुकीसह SDGs साध्य करण्यासाठी आिण जागितक आव्हानांना प्रितसाद देण्यासाठी बहुपक्षीय िवकास बँकांना
त्यांच्या आदेशानुसार अितिरक्त िवत्तपुरवठा एकित्रत करण्यासाठी आिण अितिरक्त िवत्तपुरवठा करण्यासाठी कृती करण्यास सांगा.
• शाश्वत िवकासाद्वारे सवार्ंसाठी समृद्धी साध्य करण्यासाठी SDGs च्या यशाला गती देण्यासाठी पुन्हा वचनबद्ध करा.

*****