Müfâʻale ve İftiʻâl vezinleri

1 - Müfâʻale vezni: Bu vezinden ziyadeli masdar türetmek için herhangi

bir üçüzlü kök masdarın başına mim (‫)م‬, kökteki aslî ilk harften sonra elif (‫ )ا‬ve
sona kapalı te (‫ )ة‬eklenir (bazen kapalı te yerine açık te (‫ )ت‬ile yazılır). Baştaki
mim ötreli (u-ü sesiyle) okunur. Bu vezin genellikle işdeşlik ifade eden masdar
türetir. Aşağıdaki anlatıyı dikkatle inceleyiniz.

Dikkat: Nakıs (son harfi illetli) kök masdarlar bu vezinden türetilirken

vezne uymazlar. (Bk. Yukarıda İʻlâl)
 Tablo: Müfâʻale(t) Vezninden Kelime Türetme
Kök Mastar
‫ﻋﻬﺪ‬ ʻahd ‫ﻣﻌﺎﻫﺪه‬ muʻâhede
‫س قت‬ sebkat ‫ﻣسﺎ قه‬ müsâbaka
‫ﻋﻤﻞ‬ ‘amel ‫ﻣﻌﺎﻣﻠه‬ muʻâmele
‫حرب‬ harb ‫ﻣحﺎر ه‬ muhârebe
‫حم‬ hükm ‫ﻣحﺎ ﻤه‬ muhâkeme
‫ﻃﺒﻖ‬ tıbk ‫ﻣطﺎ قت‬ mutâbakat
‫ترك‬ terk ‫ﻣتﺎركه‬ kütâreke
‫فرق‬ fark ‫ﻣفﺎرقت‬ mfârakat
‫ﻧﻈر‬ nazar ‫ﻣنﺎظره‬ münâzara
‫سوا‬ sevâ ‫ﻣسﺎوات‬ müsâvât
‫جزا‬ cezâ ‫ﻣجﺎزات‬ mücâzât
‫قول‬ kavl ‫ﻣقﺎوله‬ mukâvele

Müfâʻale vezninden türetilen masdarların fâʻil ve mefʻûlü

Bu vezinden türetilen masdarların fâili müfâʻil (‫ ;)ﻣﻔﺎﻋﻞ‬mefʻûlü ise
müfâʻal (‫ )ﻣﻔﺎﻋﻞ‬veznine benzer şekilde türetilir. İki kelimenin de harflerinin aynı
olduğuna, fakat failde aslî ikinci harfin esreli (ı-i sesiyle), mefʻûlde ise üstünlü
(a-e sesiyle) okunduğuna dikkat edelim. Aşağıdaki anlatıyı inceleyelim.
 Dikkat: Son harfi illetli nakıs köklerin vezne uymadığını görelim. (Bk.
Yukarıda iʻlâl)

Pekiştirme Ödevi: Ders kitabının 79. ve 80. Sayfalarındaki alıştırmalar.

 Tablo: Müfâʻale Vezninden Mastar-Fâʻil ve Mefʻûller
Mastar İsm-i Fâʻil İsm-i Mefʻûl
َ
‫ ُﻣفﺎﻋﻠﺔ‬müfâʻale (‫ﻋﻞ‬
ِ ‫ ) ُﻣﻔﺎ‬müfâʻil (‫ﻋﻞ‬
َ ‫ ) ُﻣﻔﺎ‬müfâʻal
‫ ﻣخﺎبره‬muhâbere ‫ﻣخﺎبر‬ muhâbir ‫ﻣخﺎبر‬ muhâber
‫ ﻣحﺎر ه‬muhârebe ‫ﻣحﺎرب‬ muhârib ‫ﻣحﺎرب‬ muhâreb
‫ ﻣﻬﺎجره‬muhâceret ‫ﻣﻬﺎجر‬ muhâcir ‫ﻣﻬﺎجر‬ muhâcer
‫ ﻣخﺎط ه‬muhâtaba ‫ﻣخﺎطﺐ‬ muhâtıb ‫ﻣخﺎطﺐ‬ muhâtab
‫ ﻣشﺎﻫﺪه‬müşâhede ‫ﻣشﺎﻫﺪ‬ müşâhid ‫ﻣشﺎﻫﺪ‬ müşâhed
‫ ﻣحﺎﻓﻈه‬muhâfaza ‫ﻣحﺎﻓﻆ‬ muhâfız ‫ﻣحﺎﻓﻆ‬ muhâfaz
‫ ﻣسﺎ قه‬müsâbaka ‫ﻣسﺎبﻖ‬ müsâbık ‫ﻣسﺎبﻖ‬ müsâbak
‫ ﻣطﺎ قت‬mutâbakat ‫ﻣطﺎبﻖ‬ Mutâbık ‫ﻣطﺎبﻖ‬ mutâbak
‫ ﻣتﺎركه‬mütâreke ‫ﻣتﺎرك‬ mütârik ‫ﻣتﺎرك‬ mütârek
‫ ﻣفﺎرقت‬müfârakat ‫ﻣفﺎرق‬ müfârık ‫ﻣفﺎرق‬ müfârak
‫ ﻣنﺎظره‬münâzara ‫ﻣنﺎظر‬ münâzır ‫ﻣنﺎظر‬ münâzar
‫ ﻣسﺎوات‬müsâvât ‫ﻣسﺎوى‬ müsâvî ‫ﻣسﺎوا‬ müsâvâ
‫ ﻣجﺎزات‬mücâzât ‫ﻣجﺎزى‬ mücâzî ‫ﻣجﺎزا‬ mücâzâ
‫ ﻣقﺎوله‬mukâvele ‫ﻣقﺎول‬ mukâvil ‫ﻣقﺎول‬ mukâvel
 2 - İftiʻâl Vezni: Bu vezinde baştaki ve ortadaki elifler (‫ )ا‬ile ortadaki te
(‫ )ت‬zaid (soradan eklenen) harflerdir. Aşağıdaki anlatıyı inceleyiniz.
 Dikkat 1: Yukarıdaki anlatıda lamba ile dikkat çekilen seslerdeki
değişimi görelim.
Dikkat 2: Yukarıdaki anlatıda iʻlâl kısmındaki açıklamalar illetli
kelimelerin bu vezinden türetildiklerinde aldıkları şekli açıklamaktadır.
 Tablo: İftiʻâl Vezninden Mastarlar
Kök Mastar
‫جﻤﻊ‬ cemʻ ‫اجتﻤﺎع‬ ictimâʻ
‫ﻋقﺪ‬ ‘akd ‫اﻋتقﺎد‬ iʻtikâd
‫كسﺐ‬ kesb ‫ا سﺎب‬ iktisâb
‫قدر‬ kadr ‫اقتﺪار‬ iktidâr
‫ﻧقﻞ‬ nakl ‫اﻧتقﺎل‬ intikâl
‫لحﻖ‬ lahak ‫التحﺎق‬ iltihâk
‫لﻤﺲ‬ lems ‫التﻤﺎس‬ iltimâs
‫لصوق‬ lüsûk ‫التصﺎق‬ iltisâk
‫ب‬ darb ‫اضطراب‬ ızdırâb
‫طﻠﻊ‬ tulʻ ‫اطﻼع‬ ıttılâʻ
‫وﻓﻖ‬ vefk ‫اتفﺎق‬ ittifâk
‫لجﺎ‬ lecâ ‫التجﺎ‬ ilticâ
‫دﻋﺎ‬ duʻâ ‫ادﻋﺎ‬ iddiʻâ

İftiʻâl vezninin fâʻil ve mefʻûlü:

Bu vezinden türetilen masdarların fâʻili müfteʻil (‫ )ﻣﻔﺘﻌﻞ‬vezninden türetilir
(bk. aşağıdaki anlatı).
 İftiʻâl vezninden türetilen masdarların mefʻûlü ise müfteʻal (‫)ﻣﻔﺘﻌﻞ‬
vezninden gelir (bk. Aşağıdaki anlatı).

Dikkat 1: Fâʻil ve mefʻûl vezinlerinde türetilen illetli kelimelerin vezne

uymadıklarını görelim (bk. Yukarıda iʻlâller).
 Dikkat 2: Her iki kelimenin yazılışları şekil olarak aynı olmakla birlikte
fâʻil vezninde aslî ikinci harfin (ayın harfinin) esreli; mefʻûl vezninde ise aynı
harfin üstünlü okunduğuna dikkat edelim.
Tablo: İftiʻâl Vezninden Mastar-Fâʻil ve Mefʻûller
Mastar İsm-i Fâʻil İsm-i Mefʻûl
ْ َْ َْ
(‫ ) ِاﻓ ِتﻌﺎل‬İftiʻâl (‫ ) ُﻣفت ِﻌﻞ‬müfteʻil (‫) ُﻣفت َﻌﻞ‬ müfteʻal
‫ ال ام‬iltizâm ‫ﻣﻠ م‬ mültezim ‫ﻣﻠ م‬ mültezem
‫ اﻧ شﺎر‬intişâr ‫ﻣن‬ münteşir ‫ﻣن‬ münteşer
‫ اﻓتخﺎر‬iftihâr ‫ﻣفتخر‬ müftehir ‫ﻣفتخر‬ müfteher
‫ اﻧتﻈﺎم‬intizâm ‫ﻣنتﻈم‬ muntazım ‫ﻣنتﻈم‬ muntazam
‫ اختصﺎر‬ihtisâr ‫ﻣختصﺎر‬ muhtasır ‫ﻣختصﺎر‬ muhtasar
‫ اﻧتخﺎب‬intihâb ‫ ﻣنتخﺐ‬müntahib ‫ﻣنتخﺐ‬ müntaheb
‫ ا سﺎب‬iktisâb ‫ ﻣك سﺐ‬müktesib ‫ﻣك سﺐ‬ mükteseb
‫ اضطراب‬ızdırâb ‫ ﻣضطرب‬muzdarib ‫ﻣضطرب‬ muzdarab
‫ اطﻼع‬ıttılâʻ ‫ﻣطﻠﻊ‬ muttaliʻ ‫ﻣطﻠﻊ‬ muttalaʻ
‫ اتفﺎق‬ittifâk ‫ﻣتفﻖ‬ müttefık ‫ﻣتفﻖ‬ müttefak
‫ التجﺎ‬ilticâ ‫ﻣﻠت‬ mültecî ‫ﻣﻠتجﺎ‬ mültecâ
‫ ادﻋﺎ‬iddiʻâ ‫ﻣﺪ‬ müddeʻî ‫ﻣﺪﻋﺎ‬ müddeʻâ

Pekiştirme ödevi: Ders kitabının 90. ve 91. sayfasındaki alıştırmalar.