DİRSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN DESTANINI BEYAN EDER

HANIM HEY

Hanlar hanı Han Bayındır yılda bir kere ziyafet verip Oğuz beylerini misafir ederdi.

( Ziyafet Motifi : Bolluğu bereketi simgeler. Ayrıca Bayındır Han'ın bir nevi güç göstergesi ve boylarına
olan bağlılığını gösterir.)

attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirmişti.

(Bayındır Han'ın düzenlediği bu toy zengin bir ziyafet olarak karşımıza çıkıyor. At motifi kullanılmış. At
Türk kültür ve inancında gücü, zaferi, zenginliği, yaşamı simgeler. Ayrıca erkek motifi ise gücü ve
saygıyı ifade eder.)

Kızıl (kızıl renk güç ile ilişkilendiriliyor. Kız çocuğu olanlar kızıl otağda ağırlanıyor. Bu da kız
çocuğuna verilen kıymeti gösteriyor.)

Kara (Kötü ve kötü şeylerin temsilcisi olarak kara motifi kullanılmış. Renk olarak da ele alınabilir.
Hikayede geçen ak-kara kelimeleri bir zıtlık oluşturmuş.)

Kimin ki oğlu kızı yok, kara otağa kondurun, kara keçe altına
döşeyin, kara koyun yahnisinden önüne getirin, yerse yesin, yemezse kalksın gitsin demişti.
Oğlu olanı ak otağa, kızı olanı kızıl otağa kondurun, oğlu kızı olmayana Allah Taâla
beddua etmiştir, biz de beddua ederiz,

(Çocuğu olanlara ayrı bir önem verilecektir. Bayındır Han’ın erkek çocuğu olanları itibarlı kabul edip
kız çocuğu olanları daha az itibarlı ve çocuğu olmayanlar itibarsız kabul ettiği görülmektedir. Bir nevi
lanetlemiştir. Çocuksuzluk motifi ele alınmıştır. Dua motifi burada beddua şeklinde görülür.)

Serin serin tan yelieri estiğinde

Sakallı boza çalan çayır kuşu öttüğünde
Sakalı uzun müezzin ezan okuduğunda
Büyük cins atlar sahibini görüp homurdandığında
Aklı karalı seçilen çağda
Göğsü güzel koca dağlara gün vurunca
Bey yiğitlerin kahramanların birbirine koyulduğu çağda

(Tabiat motifi kullanılmış. Tabiattaki canlı cansız her varlığın bir ruhu olduğuna inanılır. Sabahın ve
zamanın tasviri göze çarpar. Serin esen sabah rüzgarına kuş sesleri ve ezan sesleri karışmakta ve
güneş ışığı ile birlikte günün doğuşu anlatılmaktadır. At motifi kullanılmıştır. Ak ve kara motifleri
vardır. Din motifi müezzin ve ezan ile göze çarpmaktadır.)
kırk yiğidini (Kırk sayısına atıf vardır .Pek çok destanda kırk sayısı geçmektedir. Bunun da ortak
kültürün bir ürünü olduğu ve çoğu yerde kutsal bir özellik atfedilmesini doğurmaktadır.)

Getirip kara otağa kondurdular. Kara keçe, altına döşediler. Kara koyun yahnisinden

(çocuksuzluk motifine atıf var .Kara motifi ile henüz çocuğu olmadığı için böyle karşılandığını
anlıyoruz. Kara otağı çocuğu olmayanlar için hazırlanmış bir çadırdı.)

oğlu kızı olmayana Tanrı Taâla beddua etmiştir, bizde beddua ederiz demiştir dediler.

(Dua motifi beddua olarak karşımıza çıkar.)

Der:
Beri gel başımın bahtı evimin tahtı
Evden çıkıp yürüyünce servi boylum
Topuğunda sarmaşınca kara saçlım
Kurulu yaya benzer çatma kaşlım
Çift badem sığmayan dar ağızlım
Kavunum yemişim düvleğim 1
Görüyor musun neler oldu

(Dirse Han eşine güzel bir üslupla yaklaşmıştır. Kadına verilen değeri görmekteyiz.)

Tanrı Taâla beddua etmiştir, biz de beddua ederiz, belli bil dediler. Senden midir, benden midir, Tanrı
Taâla bize bir topaç gibi oğul vermez nedendir dedi,

(Burada çocuğu olmayanları Allah’ın hor gördüğü gibi Oğuz beylerinin de hor gördüğünü
açıklamıştır. Dirse Han katıldığı bu toyda küçük düşürüldüğünü anlamıştır. Çocuk özlemi ve isteği
vardır. Oğuzlarda çocuk sahibi olmak özellikle erkek çocuk sahibi olmak boyun devamı açısından
önem teşkil ediyordu.)

Han kızı yerimden kalkayım mı

Yakan ile boğazından tutayım mı
Kaba ökçemin altına atayım mı
Kara çelik öz kılıcımı elime atayım mı
ö z gövdenden başını keseyim mi
Can tatlılığını sana bildireyim mi
Alca kanını yer yüzüne dökeyim mi
Han kızı sebebi nedir söyle bana
Müthiş gazap ederim şimdi sana

(Burada toplumsal bir eleştiri göze çarpıyor. Dirse Han eşini suçlu bulmuyor ya da ona kötü sözler
söylemiyor. Toplumun ondan beklediği öldürmeyi gerçekleştirmiyor. Neden çocuğu olmadığını
sorguluyor.)

Attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirdi.

(verilen ziyafetin bol ve zengin olduğunu gösteriyor.)
Aç görse doyurdu. Çıplak görse donattı. Borçluyu borcundan kurtardı. Tepe gibi et yığdı, göl
gibi kımız sağdırdı. El kaldırdılar, dilek dilediler. Bir ağzı dualmın hayır duası ile Allah Taâla bir
çocuk verdi. Hatunu hâmile oldu. Bir nice müddetten sonrç bir oğlan doğurdu. Oğlancığını dadılara
verdi, baktırdı.
(Adaklar adandı ve çocuk doğdu. Adak adama motifi halen Anadolu'da çocuğu olmayan kimselerde
görülmektedir. Günümüzde de değişik hallerde bu motif görülmektedir. Ağaca bez bağlama, türbeye
gitme gibi. Dua motifi göze çarpmaktadır.)

Oğlan yumruğu ile boğanın alnına kıyasıya tutup vurdu. Boğa geri geri gitti.
Boğa oğlana sürdü tekrar geldi. Oğlan yine boğanın alnına yumruğu ile sert vurdu. Oğlan
bu sefer boğanın alnına yumruğunu dayadı, sürdü meydanın başına çıkardı. Boğa ile
Oğlan bir hamle çekiştiler, iki kürek kemiğinin üstüne boğanın köpük bağlandı.

(Dirse Han'ın oğlunun gücü ve erdemi gözler önüne serilir. Hünerlidir.)

Dedem Korkut gelsin, bu oğlana ad koysun, beraberine alıp babasına varsın, babasından oğlana beylik
istesin, tahtalı versin dediler.

(Genç oğlanın ad alabilmesi için kan dökmesi baş kesmesi gerekliliği. Çocuğa ad koymak ve
babasından taht istemek Dede Korkut'un yaptığı bir iştir. Bunu Dede Korkut gelerek yapar.)

Çağırdılar, Dedem Korkut gelir oldu. Oğlanı alıp babasına vardı. Dede Korkut
oğlanın babasına söylemiş, görelim hanım ne söylemiş:
Der:
Hey Dirse Han beylik yer bu oğlana
Taht ver erdemlidir.
Boynu uzun büyük cins at ver bu oğlana
Biner olsun hünerlidir
Ağıllardan on bin koyun ver bu oğlana
Etlik olsun hünerlidir
Develerden kızıl deve ver bu oğlana
Yük taşıyıcı olsun hünerlidir
Altın başlı otağ ver bu oğlana
Gölge olsun erdemlidir
Omuzu kuşlu cübbe elbise ver bu oğlana
Giyer olsun hünerlidir

(Dua motifi. Dede Korkut dua ederken Boğaç Han'a at, taht, otağ ve elbise verilmesini söylemiş.
Bunların hepsi saygınlık, güç, hükümdarlık ve statü göstergesi olarak karşımıza çıkıyor. At burada
gücü temsil ediyor. Oğuz beylerinin atları herhangi bir at olmuyor, özel at oluyorlar.)

Bayındır Hanın ak meydanında bu oğlan cenk etmiştir, bir boğa öldürmüş senin oğlun,
adı Boğaç olsun, adını ben verdim yaşını Allah versin dedi. Dirse Han oğlana beylik
verdi, taht verdi.
(Bu çocuğa adı Boğayı yenerek öldürdüğü için Dede Korkut tarafından verilir. Dede Korkut yiğitlik
gösterip ad almayı hak edenlere ad verir ve uzun bir yaşam için dilekte bulunur. Oğuz boylarında
doğan her çocuk önemlidir çünkü nüfusu oluşturur. Bu da güç demektir.)

Kırk (Kırk motifi. Kırk burada sayı yani kırk asker anlamında kullanılmıştır. )

ak sakallı ihtiyarın ağzına sövdü, ak bürçekli kadının sütünü çekti, akan duru
sulardan haber geçer, çapraz yatan Ala Dağdan haber aşar, hanlar hanı Bayındıra haber varır,

(Ak motifi. Buradaki ak kelimesi renk olarak kullanılsa dahi anlam itibari ile müspet durumlarla
ilişkilendirildiğini görüyoruz. Ak sakallı ihtiyar motifi ile iyi özellikler taşıyan yaşlı dedeye atıfta
bulunulmuş. Temiz, günahsız, dindar kişiliği simgelenmiş. Su motifini görüyoruz. Akan duru sulardan
haber geçer sözü ile suyun bir haber ileticisi olabileceğini anlatmaktadır. Su canlı bir varlık gibi
algılanmış.)

ava çıktı (Av motifi. Bu motif Oğuz boylarında önemlidir. Hatta ilk avına çıkan gençler erkekliğe adım
atmış olurlar.)

sen var iken av avladı kuş kuşladı, anasının yanına alıp geldi, al şarabın keskininden aldı içti,

(Bu kırk namertlerin çıkardığı dedikodu ile Dirse Han'ın haberi olmadan oğlunun ava çıktığı
kastediliyor.)

anası ile sohbet eyledi, babasına kast eyledi ,senin oğlun kötü çıktı, hayırsız çıktı

(Burada Boğaç Han'ın saygısızlık çerçevesinde Türk örfüne uymadığı belirtilmiş.)

çapraz yatan Ala Dağdan haber geçer, hanlar hanı Bayındıra haber varır, Dirse Hanın oğlu böyle
görülmemiş şey yapmış derler, seni çağırtırlar, Bayındır Hanın katında sana gazap olur, böyle oğul
nene gerek, öldürsene dediler.

(Burada yine babadan izinsiz ava çıkmanın ağır bir suç olduğu vurgusu yapılmış ve hayırsızlık olarak
görülmüştür. Bayındır Han'ın divanında bu davranış katı bir şekilde cezalandırılır, hoş karşılanmaz
denmektedir. Çapraz yatan Ala Dağlar ile tabiat motifi kullanılmıştır.)

Kalkıp yerinden doğrul, yiğitlerini okşa beraberine al, oğluna uğra, yanına alıp ava çık, kuş uçurup av
avlayıp oğlunu oklayıp öldürmeğe bak, eğer böyle öldürmezsen bir türlü daha öldüremezsin, belli bil
dediler.

(Bahsedilen kırk namert yiğit Boğaç Han'ın ortadan kaldırılması için bir tuzak düşünürler. Bu tuzak
Boğaç Han'ın ava getirilmesi ve orada bir hile ile ortadan kaldırılması esasına dayanır.)
Sibel AKAZ ÖZKAN