Turk Muzigi Teori

lı
l a tım rı T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ORTAÖĞRETİM DERS KİTABI

u An eola
n id
Ko rs V GÜZEL SANATLAR LİSESİ
ORTAÖĞRETİM
D e
m
Ç özü
ru r ı
So eola
V i d
ım
n lat
A ı
rs r
De eola
V i d eli
e çm
S
k tan
TÜRK MÜZİĞİ
GÜZEL SANATLAR LİSESİ

Ço rular
So
TEORİ VE UYGULAMASI
UYGULAMASI
TÜRK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI
9. Sınıf
9. Sınıf
DERS KİTABI
ISBN 978-975-11-6698-2
ORTAÖĞRETİM
Güzel Sanatlar Lisesi
TÜRK MÜZİĞİ TEORİ

VE UYGULAMASI
9. Sınıf
Ders Kitabı
Yazarlar
Erdinç EMERCE
Oğuz ÖNAL
1
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ..................................................................................... :8815
YARDIMCI VE KAYNAK DERS KİTAPLARI DİZİSİ . ................................................................. :2700
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir.

Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.
Editör
Doç. Dr. Filiz ÖNAL
Program Geliştirme Uzmanı

Dr. Süleyman ÇELİK
Dil Uzmanı
Osman ÇÖPATLAMAZ
Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

Şerife ERTUĞRUL
Hülya YILDIZ
Rehberlik Uzmanı
Gülsema UYGUN
Görsel Tasarımcılar
Hasan DEMİR
Muhammed Raşit DEMİR
Notist
Mehmet Süreyya ARAS
ISBN 978-975-11-6698-2
Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Başkanlığının 14.04.2023 gün ve 74435059 sayılı yazısı ile eğitim
aracı olarak kabul edilmiştir. Kurulca bu kitabın kabul edilmiş olması ders kitabından yayınevi ve yazarın/
yazarların sorumluluğunu kaldırmaz.
2
Korkma, sönmez bu úafaklarda yüzen al sancak; BastÕ÷Õn yerleri toprak diyerek geçme, tanÕ:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düúün altÕndaki binlerce kefensiz yatanÕ.
O benim milletimin yÕldÕzÕdÕr, parlayacak; Sen úehit o÷lusun, incitme, yazÕktÕr, atanÕ:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyalarÕ alsan da bu cennet vatanÕ.
Çatma, kurban olayÕm, çehreni ey nazlÕ hilâl! Kim bu cennet vatanÕn u÷runa olmaz ki feda?
Kahraman ÕrkÕma bir gül! Ne bu úiddet, bu celâl? ùüheda fÕúkÕracak topra÷Õ sÕksan, úüheda!
Sana olmaz dökülen kanlarÕmÕz sonra helâl. CânÕ, cânânÕ, bütün varÕmÕ alsÕn da Huda,
HakkÕdÕr Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanÕmdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaúadÕm, hür yaúarÕm. Ruhumun senden ølâhî, úudur ancak emeli:
Hangi çÕlgÕn bana zincir vuracakmÕú? ùaúarÕm! De÷mesin mabedimin gö÷süne nâmahrem eli.
Kükremiú sel gibiyim, bendimi çi÷ner, aúarÕm. Bu ezanlar -ki úehadetleri dinin temeli-
YÕrtarÕm da÷larÕ, enginlere sÕ÷mam, taúarÕm. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
GarbÕn âfâkÕnÕ sarmÕúsa çelik zÕrhlÕ duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taúÕm,
Benim iman dolu gö÷süm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan ølâhî, boúanÕp kanlÕ yaúÕm,
Ulusun, korkma! NasÕl böyle bir imanÕ bo÷ar, FÕúkÕrÕr ruh-Õ mücerret gibi yerden na’úÕm;
Medeniyyet dedi÷in tek diúi kalmÕú canavar? O zaman yükselerek arúa de÷er belki baúÕm.
Arkadaú, yurduma alçaklarÕ u÷ratma sakÕn; Dalgalan sen de úafaklar gibi ey úanlÕ hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsÕzca akÕn. Olsun artÕk dökülen kanlarÕmÕn hepsi helâl.
Do÷acaktÕr sana va’detti÷i günler Hakk’Õn; Ebediyyen sana yok, ÕrkÕma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarÕn, belki yarÕndan da yakÕn HakkÕdÕr hür yaúamÕú bayra÷ÕmÕn hürriyyet;
HakkÕdÕr Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif Ersoy
3
GENÇLøöE HøTABE
Ey Türk gençli÷i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en
kÕymetli hazinendir. østikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahlarÕn olacaktÕr. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti
müdafaa mecburiyetine düúersen, vazifeye atÕlmak için, içinde bulunaca÷Õn
vaziyetin imkân ve úeraitini düúünmeyeceksin! Bu imkân ve úerait, çok
namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. østiklâl ve cumhuriyetine kastedecek
düúmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiú bir galibiyetin mümessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanÕn bütün kaleleri zapt edilmiú, bütün
tersanelerine girilmiú, bütün ordularÕ da÷ÕtÕlmÕú ve memleketin her köúesi bilfiil
iúgal edilmiú olabilir. Bütün bu úeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,
memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hÕyanet
içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri úahsî menfaatlerini,
müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde
harap ve bîtap düúmüú olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdÕ! øúte, bu ahval ve úerait içinde dahi vazifen,
Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktÕr. Muhtaç oldu÷un kudret,
damarlarÕndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatürk
4
5
6
(*)
İSTİKLÂL MARŞI
Söz: Mehmet Âkif ERSOY

Müzik: Osman Zeki ÜNGÖR
* ,
#
Moderato
& c œ œ #œ . œ ˙ . œ œ œ . œ #œ . œ
œ œ
F œ
(1) Kork - ma sön - mez bu şa - fak - lar - da yü - zen al san -
(2) Çat - ma kur - ban o - la - yım çeh - re - ni ey naz - lı hi -
,* ,*
# r
œ #œ œ œ œ. œ œ. œ
3
& ˙. œ .. œ œ.
#œ œ . œ œ . œ
cak Sön - me - den yur - du - mun üs - tün - de tü - ten en son o - cak O
lâl Kah - ra - man ır - kı - ma bir gül Ne bu şid - det bu ce - lâl Sa -
,*
# œ œ. œ œ œ œ
& œ œ ˙.
3
œ #œ œ œ
3
œ #œ œ œ
3
be - nim mil - le - ti - min yıl - dı - zı - dır par - la - ya - cak O be -

na ol - maz dö - kü - len kan - la - rı - mız son - ra he - lâl Hak - kı -
* ,
# œ .. œ œ. œ ..
& œ R œ. œ œ. œ œ ˙.
œ
nim - dir o be - nim mil - le - ti - min - dir an - cak
dır Hak - k'a ta - pan mil - le - ti - min is - tik - lâl
* ,
#c ,
Moderato
œ œ œ . œ #œ . œ
(*) İstiklâl Marşı’nın birinci sözlerini söylerken virgül ( ) , ikinci sözlerini söylerken ise yıldız ( ) işaretlerinin bu-
& œ œ œ #œ . œ ˙ . œ
F œ
lunduğu yerlerde nefes alınız.
(1) Kork - ma sön - mez bu şa - fak - lar - da yü - zen al sa

(2) Çat - ma kur - ban o - la - yım çeh - re - ni ey naz - lı h
,* ,*
# r
3
œ. œ œ. œ
3
œ #œ œ œ
3 7
& ˙. œ .. œ œ.
#œ œ . œ œ . œ
7
cak Sön - me - den yur - du - mun üs - tün - de tü - ten en son o - cak O

lâl Kah - ra - man ır - kı - ma bir gül Ne bu şid - det bu ce - lâl S
İÇİNDEKİLER
KİTABIN TANITIMI...............................................................................................11
1. ÜNİTE
1. TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ VE KAVRAMLARI............14
1.1. Ses ve Sesin Özellikleri....................................................................14
1.1.1. Sesin Oluşumu.......................................................................................... 14
1.1.2. Sesin Özellikleri........................................................................................ 14
1.2. Temel Müzik Kavramları...............................................................14

1.2.1. Nota Kavramı............................................................................................ 14
1.2.2. Müzikte Anahtar Kavramı........................................................................ 15
1.2.3. Dizek (Porte) Kavramı.............................................................................. 15
TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ
VE KAVRAMLARI
1. ÜNİTE 1.2.4. Notaların Dizek Üzerindeki Yerleri.......................................................... 15
Neler Öğreneceksiniz?
1.2.5. Müzikte Kullanılan Tekrar İşaretleri......................................................... 16
Bu ünitede ses ve sesin özellikleri, temel müzik kavramları, nota ve sus değerleri üzerinde
1.2.6. Bitiş Çizgisi............................................................................................... 16

durulacaktır.
1.2.7. Ses Değiştirici İşaretlerin Görevleri.......................................................... 17

1.2.8. Ölçü Kavramı............................................................................................ 17
Kavramlar
Tını, şiddet, yükseklik, süre

Ünite Konuları
1.1. Ses ve Sesin Özellikleri

1.2.9. Müzikte Hız Kavramı................................................................................ 17
Dizek, anahtar, nota, tekrar işaretleri 1.2. Temel Müzik Kavramları
Ses değiştirici işaretler, ölçü, hız 1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri
1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri.............................................................18

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik, on altılık nota
ve sus değerleri, üçlemelerin oluşumu
1.3.1. Nota Değerleri........................................................................................... 18

TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 13
VE KAVRAMLARI
1.3.2. Değerlerinde Yazılmış Notaların Vuruş Yapılarak

Uygulanması.............................................................................................. 19
1.3.3. Sus Değerleri............................................................................................. 19
1.3.4. Değerlerinde Yazılmış Susların Vuruş Yapılarak
Uygulanması.............................................................................................. 19
1.3.5. Uzatma Noktası ve Uzatma Bağı.............................................................. 20
1.3.6. Üçlemeler (Triole)..................................................................................... 20
1. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................26
8
2.ÜNİTE
2. TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ.....................................................30
2.1. Türk Müziği Tanımı........................................................................30
2. ÜNİTE
2.1.1. Türk Müziği Kavramı............................................................................... 30
TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ
Bu ünitede Türk müziği tanımı, Türk müziğinde kullanılan ses sistemleri, Türk müziğinde
2.1.2. Türk Müziği Türleri.................................................................................. 30
kullanılan nota yazım sistemleri, Türk müziği nazariyatçıları ve Türk sanat müziği formları
2.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ses Sistemleri...................................33

üzerinde durulacaktır.
2.3. Türk Müziğinde Kullanılan Nota Yazım Sistemleri.....................33

2.4. Türk Müziği Nazariyatçıları..........................................................34
Kavramlar Ünite Konuları
Türk sanat müziği, Türk halk müziği, 2.1. Türk müziği tanımı
dini müzik, askeri müzik 2.2. Türk müziğinde kullanılan ses
sistemleri
17-24 ve 41 aralıklı ses sistemleri
2.3. Türk müziğinde kullanılan nota
Ebced, Ali Ufki Bey, Kantemiroğlu,
2.4.1. Türk Müziği Nazariyatçılarının Türk Müziğine Katkısı........................... 34

yazım sistemleri
Abdulbâki Nâsır Dede, Hamparsum nota yazısı
2.4. Türk müziği nazariyatçıları
Abdülkâdir-i Merâgî, Kantemiroğlu,
2.5. Türk sanat müziği formları
Hüseyin Sadeddin Arel, Rauf Yekta Bey
Sözlü ve sözsüz formlar
TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ 29
2.5. Türk Sanat Müziği Formları..........................................................37

2.5.1. Türk Sanat Müziğinde Kullanılan Sözlü Formlar..................................... 37
2.5.2. Türk Sanat Müziğinde Kullanılan Sözsüz Formlar................................... 38
2.5.3. Türk Sanat Müziğinde Kullanılan Dinî Formlar....................................... 40
3. ÜNİTE
TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE
İSİMLERİ VE ARALIK
3. ÜNİTE 3. TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ VE ARALIK
KAVRAMI ..............................................................................44
KAVRAMI
Bu ünitede Türk müziğinde perde kavramı, Türk müziğinde kullanılan ana perdeler, Türk
3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı....................................................44

müziğinde aralık kavramı ve koma cetveli üzerinde durulacaktır.
3.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ana Perdeler....................................44

Kavramlar
Perde, aralık
Ünite Konuları
3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı

3.3. Türk Müziğinde Aralık Kavramı .................................................44
Çârgâh, yegâh, hüseynî 3.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ana
Perdeler
3.4. Koma Cetveli...................................................................................45

İki tam ses aralığı, tanini
3.3. Türk Müziğinde Aralık Kavramı
Koma değerleri, harf karşılıkları 3.4. Koma Cetveli

TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ 43
VE ARALIK KAVRAMI
4. ÜNİTE
4. MAKAM KAVRAMI ............................................................50
4.1. Makam Tanımı.................................................................................50
MAKAM KAVRAMI 4. ÜNİTE
4.2. Makamı Oluşturan Dörtlü ve Beşliler...........................................50
4.2.1. Makamı Oluşturan Dörtlüler..................................................................... 50
Bu ünitede makam tanımı, makamı oluşturan dörtlü ve beşliler, makamların oluşumu üze-
rinde durulacaktır.
4.2.2. Makamı Oluşturan Beşliler....................................................................... 51
4.3. Makamların Oluşumu.....................................................................51

Kavramlar
Makam
Çârgâh, bûselik, kürdî, rast, hüseynî ve
Ünite Konuları
4.1. Makam Tanımı

4.2. Makamı Oluşturan Dörtlü ve
4.3.1. Makam Türleri.......................................................................................... 51
4.3.2. Makamda Kalışlar..................................................................................... 51
hicaz dörtlü ve beşlisi Beşliler
Basit, şed ve bileşik makamlar 4.3. Makamların Oluşumu
MAKAM KAVRAMI 49
4.3.3. Seyir Kavramı........................................................................................... 52

4.3.4. Makamı Oluşturan Sesler.......................................................................... 52
4.3.5. Çeşni ve Geçki Kavramları....................................................................... 52
9
5. ÜNİTE
USUL 5. ÜNİTE
Bu ünitede usul tanımı, usul vurulması, iki zamanlıdan on zamanlıya kadar olan usuller üze-
5. USUL........................................................................................56
5.1. Usul Tanımı......................................................................................56

5.2. Usul Vurulması................................................................................56
Kavramlar
Usul
Usul vuruluşu
Ünite Konuları
5.1. Usul Tanımı

5.2. Usul Vurulması
5.3. İki Zamanlıdan On Zamanlıya Kadar Olan Usuller...................56
Nim sofyan, semai, Türk aksağı, düyek 5.3. İki Zamanlıdan On Zamanlıya

Kadar Olan Usuller
USUL 55
6. ÜNİTE
6. BASİT MAKAMLAR . ..........................................................62
6.1. Çârgâh Makamı...............................................................................62
6.1.1. Çârgâh Dizisi............................................................................................. 62
6.1.2. Çârgâh Makamını Oluşturan Unsurlar...................................................... 62
6.1.3. Çârgâh Makamında Yazılmış Seyirler...................................................... 63
BASİT MAKAMLAR 6. ÜNİTE 6.1.4. Çârgâh Makamında Yazılmış Eserler........................................................ 65
Bu ünitede çârgâh makamı, bûselik makamı, kürdî makamı üzerinde durulacaktır.

6.2. Bûselik Makamı...............................................................................66
6.2.1. Bûselik Dizisi............................................................................................ 66
6.2.2. Bûselik Makamını Oluşturan Unsurlar..................................................... 66
6.2.3. Bûselik Makamında Yazılmış Seyirler...................................................... 67
6.2.4. Bûselik Makamında Yazılmış Eserler....................................................... 69
Çârgâh beşlisi, çârgâh dörtlüsü 6.1. Çârgâh Makamı

Bûselik beşlisi, kürdî dörtlüsü 6.2. Bûselik Makamı
Kürdî dörtlüsü, bûselik beşlisi 6.3. Kürdî Makamı
Çârgâh perdesi, hüseynî perdesi, dügâh perdesi
6.3. Kürdî Makamı.................................................................................74

BASİT MAKAMLAR 61
6.3.1. Kürdî Dizisi ............................................................................................ 74

6.3.2. Kürdî Makamını Oluşturan Unsurlar........................................................ 74
6.3.3. Kürdî Makamında Yazılmış Seyirler......................................................... 74
6.3.4. Kürdî Makamında Yazılmış Eserler.......................................................... 76

FORMLAR.............................................................................................88
TERİMLER SÖZLÜĞÜ.........................................................................................90
KAYNAKÇA ............................................................................................................94
SEYİR KAYNAKÇASI ...........................................................................................95
ESER KAYNAKÇASI..............................................................................................96
GENEL AĞ KAYNAKÇASI....................................................................................96
GÖRSEL KAYNAKÇASI........................................................................................96
CEVAP ANAHTARI.................................................................................................96
10
Bu bölüm yeni bilgilerin
öğrenilmesi amacıyla ön
Ünite adını Ünite numarasını bilgileri harekete geçirmeyi,
gösterir. gösterir. konuyu sezdirmeyi amaçlar.
TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 1. ÜNİTE 1. TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ VE KAVRAMLARI
VE KAVRAMLARI
Hazırlık Çalışması
1. Günlük hayatımızda birçok ses duyarız. Değişik kaynaklardan gelen bu seslerin müzik olabil-
mesi için hangi nitelikleri taşıması gerekmektedir? Tartışınız.
2. Temel müzik bilgilerine sahip olmanın bireye kazandırdıklarını tartışınız.
Ünitenin Bu ünitede ses ve sesin özellikleri, temel müzik kavramları, nota ve sus değerleri üzerinde
durulacaktır. Müziğin yapı taşlarını sesler oluşturur. Bu sebeple önce ses ve sesin özellikleri öğrenilmelidir.
kazanımlarını 1.1.1. Sesin Oluşumu

Ses, cisimlerin titreşmesiyle meydana gelen fiziksel bir olaydır. Bu titreşimler, iletken bir ortamda
gösterir. dalgalar halinde yayılarak kulağa kadar gelir ve oradan beyne iletilerek ses işitilmiş olur. İnsan kulağı
20 ile 20.000 hertz (hz) arasındaki sesleri duyabilir.
Sesleri ikiye ayırmak mümkündür:
1. Ölçülü ve ahenkli sesler (Müzikal sesler)
2. Ölçüsüz ve ahenksiz sesler (Müzikal olmayan sesler, gürültülü sesler)
Her ses müzik için elverişli değildir. Kulakta hoş etkiler bırakan uyumlu sesler müzikal seslerdir. Bu
seslerin müzik olabilmesi için ölçülü ve ahenkli olması gereklidir.
1.1.2. Sesin Özellikleri

Müzik biliminin konusu müzikal seslerdir. Bir sesin müzikal ses olabilmesi için gerekli nitelikler
şunlardır:
1. Tını: Doğadaki her cismin ve canlının kendine özgü bir sesi vardır. Buna sesin tınısı denir. Örneğin
çocuk sesi, klarnet sesi, keman sesi veya bağlama sesinin ayırt edici özelliği seslerinin tınısıdır.
2. Şiddet: Sesin kuvvetli veya zayıf olduğunu ifade eder. Gök gürültüsü ile kuş sesi arasındaki kuvvet
farkı sesin şiddetine örnek verilebilir.
Kavramlar Ünite Konuları 3. Yükseklik: Sesler arasındaki incelik ve kalınlık farkıdır. Titreşim sayısı arttıkça ses yükselir. Çello
Ünitenin
ve keman sesleri arasındaki fark ses yüksekliğine örnektir. Çellonun sesi kalın, kemanın sesi incedir.
Tını, şiddet, yükseklik, süre 1.1. Ses ve Sesin Özellikleri
4. Süre: Sesin zaman içerisindeki devamlılığını ifade eder. Seslerin uzaması veya kısalması süre
kavramına örnektir.
temel Ses değiştirici işaretler, ölçü, hız
1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri
1.2. Temel Müzik Kavramları
kavramlarını ve sus değerleri, üçlemelerin oluşumu 1.2.1. Nota Kavramı

Nota kelimesi Fransızca kökenli olup işaret, iz, hatırlatma yazısı gibi anlamlara gelmektedir. Müzikte
gösterir. ise sesleri ifade eden işaretlere nota denmektedir. Nota kısaca müziğin alfabesidir.
TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 13 14 TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ

VE KAVRAMLARI VE KAVRAMLARI
Konu başlıklarını gösterir. İşlenecek konuların

başlıklarını gösterir.
2. ETKİNLİK
Bu bölümde yazma, Aşağıdaki dizekte verilen notaların perde isimlerini yazınız.
dinleme etkinlikleri
ve diğer etkinler
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
yer alır.
3.4. Koma Cetveli

Türk müziğinde kullanılan koma değerleri ve rumuzları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 3.1: Koma Tablosu
KOMA
ADI DİYEZ BEMOL RUMUZ
DEĞERİ
Koma 1 F
Bakiye 4 B
Küçük Mücennep 5 S
Büyük Mücennep 8 K
Tanini 9 T
Artık İkili 12-13 - - A
3. ETKİNLİK
Aşağıda adları yazılı perdeleri dizek üzerinde gösteriniz.

Bûselik
Hüseynî-aşiran
Yegâh
Acem-aşiran
Rast
Kaba Çârgâh
Çârgâh
Dügâh

VE ARALIK KAVRAMI
Sayfa numaralarını gösterir.
11
Burada verilen kare- Bu karekodla veya bağlantı ile konunun dijital içeriğine ulaşılabilir.
https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/5_TMTU_9_2023_KONU3.html
kodla veya bağlantı

ile ilgili bölümün OKUMA PARÇASI
dijital içeriğine HAYDİ BAKALIM ZEYBEK OYNAYACAĞIZ
ulaşılabilir. Bir akşam, fasıldan sonra bir semai çalarak konsere son verdik. Atatürk şöyle dedi:
─ Her fasıl peşrevle başlıyor, saz semaisiyle bitiyor. Dörder hane olarak yapılan bu eserle-
rin, özellikle saz semailerinin tavrı aşağı yukarı birbirlerinin aynı. Bizlere heyecan vere-
cek, ruhumuzu okşayacak zeybek havaları gibi kıvrak ezgilerle düzenlenseydiler olmaz
mıydı? Acaba bestekârlarımız neden bunu göz önünde tutmamışlar?
Gazi’nin bu buluşları harikaydı. O ara salon orkestrası konserine başladı. Yerimden kalktım.
Beni de ilgilendiren bu buluş üzerine hemen bir eser yazmak ve hemen orada arzularını yeri-
ne getirmek için tenha bir yere çekildim. Bir kâğıt parçasına o anda doğan ezgileri Hampar-
sum notasıyla tespit ettim, dördüncü haneye de zeybek temposunda bir oyun havası ekledim.
15 dakika gibi kısa bir sürede oluşturduğum bu eseri bir daha gözden geçirdim, kendim de
beğendim. Mükemmel bir Nikriz Saz Semaisi bestelenmişti.
Yirminci dakika salona girdiğim zaman orkestra dans havaları çalmaya devam ediyor, Ata-
türk sofra başında yanındakilerle konuşuyordu. Beni görünce:
─ Neredeydin?
─ Paşam, emirlerinizi yerine getirmek üzere dışarıya çıkmış idim. Müsaade buyurursanız,
şimdi bestelediğim Nikriz Saz Semaisi'ni dinleteceğim.
Paşa hayret etmişti. Derhal tamburla eseri çalmaya başladım. İlgiyle, dikkatle izliyordu. Son
hanenin zeybek usullerine başlar başlamaz:
─ Bravo! Aferin evladım… diyerek arkalarından İnönü’nün de bulunduğu konuklarına:
─ Haydi bakalım, hepimiz zeybek oynayacağız!
Tekrar tekrar bu eseri çaldırdılar ve zeybek oynadılar.
Refik FERSAN
46 TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ

VE ARALIK KAVRAMI
Üniteyle ilgili öğrenilenlerin

çeşitli sorularla değerlendirilmesine
yönelik bölümdür.
1. ÜNİTE DEĞERLENDİRME
1.ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI ESER KAYNAKÇASI
TRT, Nota Arşivi, Üsküdar’a Giderken, Repartuvar No: 108881.
A) Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız.
TRT, Nota Arşivi, Aman Cânâ Beni Şâd Et Terahhüm Eyle İmdât Et, Repartuvar No: 417.
1. Eser içinde ikinci kez görüldüğü yerden, ilk görüldüğü yere dönüleceğini ifade eden tekrar işa-
retine …………….......... denir. TRT, Nota Arşivi, Dil Bestenim Meshurunum, Repartuvar No: 3356.
2. Aynı adı taşıyan iki notayı birbirine bağlayan bağa …………….......... denir. TRT, Nota Arşivi, Rüzgâr Kırdı Dalımı, Repartuvar No: 8965.
3. Bir müzik eserinde ölçü çizgileriyle ayrılmış her bir eşit bölüme …………….......... denir. TRT, Nota Arşivi, Güle Sor Bülbüle Sor, Repartuvar No: 5623.
4. Porteyi dikey olarak bölen, ölçüleri birbirinden ayırmaya yarayan çizgilere …………….......... denir.
TRT, Nota Arşivi, Gül Goncası Nazende, Repartuvar No: 19250.
5. Eserin sonunda yer alan ve bittiğini belirten yan yana çizilmiş biri ince biri kalın iki çizgiye
TRT, Nota Arşivi, Seni Andım Bu Gece, Repartuvar No: 21487.
…………….......... denir.
TRT, Nota Arşivi, Nar Tanem, Repartuvar No: 16861.
B) Aşağıda verilen tabloları yönergelere uygun olarak örnekteki gibi tamamlayınız. TRT, Nota Arşivi, Yine Menekşelerde Gözlerini Aradım, Repartuvar No: 15355.
1. Metronom terimlerinin hız karşılığını yazınız. TRT, Nota Arşivi, Oldu mu Ya?, Repartuvar No: 11973.
TRT, Nota Arşivi, Şafak Çayım, Repartuvar No: 832.
Terim Hız Karşılığı
TRT, Nota Arşivi, Haram Olsun Bana, Repartuvar No: 6005.
Moderato Orta çabuklukta
Presto GENEL AĞ KAYNAKÇASI
Andante
Largo
Allegro
Adagio Bu karekodla veya bağlantı ile Genel Ağ Kaynakçası'na ulaşılabilir.
https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/13_TMTU_9_2023_GENELAG_KAYNAKCASI.pdf
2. Notaların ve susların süre değerlerini karşılarına yazınız. GÖRSEL KAYNAKÇASI

Birlik sus ve süresi dört vuruştur.
Bu karekodla veya bağlantı ile Görsel Kaynakçası'na ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/14_TMTU_9_2023_GORSEL_KAYNAKCASI.pdf
CEVAP ANAHTARI
Bu karekodla veya bağlantı ile Cevap Anahtarı'na ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/15_TMTU_9_2023_CEVAP_ANAHTARI.pdf
26 TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 96

VE KAVRAMLARI
Bu karekodlar okutularak ilgili

bölümün dijital içeriklerine
ulaşılabilir.
12
TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 1. ÜNİTE
VE KAVRAMLARI
Bu ünitede ses ve sesin özellikleri, temel müzik kavramları, nota ve sus değerleri üzerinde
durulacaktır.
Tını, şiddet, yükseklik, süre 1.1. Ses ve Sesin Özellikleri

Ses değiştirici işaretler, ölçü, hız 1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri
ve sus değerleri, üçlemelerin oluşumu

VE KAVRAMLARI
1. TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ VE KAVRAMLARI
1. Günlük hayatımızda birçok ses duyarız. Değişik kaynaklardan gelen bu seslerin müzik olabil-
mesi için hangi nitelikleri taşıması gerekmektedir? Tartışınız.
2. Temel müzik bilgilerine sahip olmanın bireye kazandırdıklarını tartışınız.

Müziğin yapı taşlarını sesler oluşturur. Bu sebeple önce ses ve sesin özellikleri öğrenilmelidir.
1.1.1. Sesin Oluşumu

Ses, cisimlerin titreşmesiyle meydana gelen fiziksel bir olaydır. Bu titreşimler, iletken bir ortamda
dalgalar halinde yayılarak kulağa kadar gelir ve oradan beyne iletilerek ses işitilmiş olur. İnsan kulağı
20 ile 20.000 hertz (hz) arasındaki sesleri duyabilir.
Sesleri ikiye ayırmak mümkündür:
1. Ölçülü ve ahenkli sesler (Müzikal sesler)
2. Ölçüsüz ve ahenksiz sesler (Müzikal olmayan sesler, gürültülü sesler)
Her ses müzik için elverişli değildir. Kulakta hoş etkiler bırakan uyumlu sesler müzikal seslerdir. Bu
seslerin müzik olabilmesi için ölçülü ve ahenkli olması gereklidir.
1.1.2. Sesin Özellikleri

Müzik biliminin konusu müzikal seslerdir. Bir sesin müzikal ses olabilmesi için gerekli nitelikler
şunlardır:
1. Tını: Doğadaki her cismin ve canlının kendine özgü bir sesi vardır. Buna sesin tınısı denir. Örneğin
çocuk sesi, klarnet sesi, keman sesi veya bağlama sesinin ayırt edici özelliği seslerinin tınısıdır.
2. Şiddet: Sesin kuvvetli veya zayıf olduğunu ifade eder. Gök gürültüsü ile kuş sesi arasındaki kuvvet
farkı sesin şiddetine örnek verilebilir.
3. Yükseklik: Sesler arasındaki incelik ve kalınlık farkıdır. Titreşim sayısı arttıkça ses yükselir. Çello
ve keman sesleri arasındaki fark ses yüksekliğine örnektir. Çellonun sesi kalın, kemanın sesi incedir.
4. Süre: Sesin zaman içerisindeki devamlılığını ifade eder. Seslerin uzaması veya kısalması süre
kavramına örnektir.
1.2. Temel Müzik Kavramları

1.2.1. Nota Kavramı
Nota kelimesi Fransızca kökenli olup işaret, iz, hatırlatma yazısı gibi anlamlara gelmektedir. Müzikte
ise sesleri ifade eden işaretlere nota denmektedir. Nota kısaca müziğin alfabesidir.
14 TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ

VE KAVRAMLARI
1.2.2. Müzikte Anahtar Kavramı
Notaları isimlendirebilmek ve ses alanlarına göre okuma kolaylığı sağlayabilmek için anahtarlar kul-
lanılır. Anahtar hangi çizgiden başlarsa o çizgideki notaya ismini verir.
Müzikte kullanılan üç çeşit anahtar vardır: sol anahtarı, fa anahtarı, do anahtarı. Türk müziğinde sa-
dece ikinci çizgiye yazılan sol anahtarı kullanılır.
Sol notası Fa notası Do notası
Sol Fa Do
anahtarı anahtarı anahtarı
1. ETKİNLİK
Gök gürültüsü, yağmur sesi, marş, trafik gürültüsü, türkü, kuş sesi.
Verilen sesleri tabloda uygun bölüme yazınız.
Müzikal Sesler Müzikal Olmayan Sesler
....................................................................... .......................................................................
....................................................................... .......................................................................
....................................................................... .......................................................................
1.2.3. Dizek (Porte) Kavramı

Üzerlerine nota yazmaya yarayan, birbirine paralel beş çizgi, dört aralıktan oluşan şekle dizek (por-
te) denir.
1.2.4. Notaların Dizek Üzerindeki Yerleri

Notaların dizek üzerindeki yerleri notaların isimlerini belirler. Aşağıda dizek üzerinde iki oktav do
dizisi ve nota isimleri gösterilmiştir.

VE KAVRAMLARI
1.2.5. Müzikte Kullanılan Tekrar İşaretleri
Eserlerde tekrar edilen bölümlerin yazımında kullanılır. Nota yazımında kolaylık sağlar.
Röpriz: Bir eserde bazı bölümlerin tekrar edilmesi için kullanılan işarettir. Genellikle başa dönülece-
ğini veya ikinci defa görüldüğü yerden birinci defa görüldüğü yere dönüleceğini anlatır. Bir ince, bir
kalın iki ölçü çizgisinin önüne üst üste olmak üzere iki nokta işareti koyularak gösterilir.
Dolap: Müzik eserlerinde tekrar eden bölümlerin bitirişleri bazen farklı olabilir. Bu farklı bitirişleri
belirtmek için kullanılan işaretlere dolap denir. 1. dolap, 2. dolap şeklinde adlandırılır. 1. dolap röpriz
işareti ile birlikte yazılır. Eserin tekrar edilecek bölümü ilk kez seslendirildiğinde 1. dolap, tekrarında
ise 1. dolap atlanarak 2. dolap seslendirilir.
1. Dolap 2. Dolap
Röpriz
Senyö ( ): Eser içinde ikinci kez görüldüğü yerden, ilk görüldüğü yere dönüleceğini ifade eden tek-
rar işaretidir.
Da capo (D.C) (De kapo): Yazıldığı yerden eserin başına dönüleceği anlamına gelir, eserin en başına
dönüldükten sonra Son ya da Fine yazılı yerde eser bitirilir.
Ölçü Tekrarı ( ): Bir önceki ölçüdeki notaların tekrar edilmesi amacı ile kullanılır.
Coda ( ) (Koda): Bir müzik eserinde bazı bölümler tekrar edilir. Coda, tekrar edilen bölümün belli
bir kısmının icra edilmemesi için kullanılan işarettir. Tekrar edilen bölümde birinci ve ikinci coda
işaretinin arasında bulunan kısım seslendirilmez, ikinci coda işaretinin bulunduğu yerden seslendirilmeye
devam edilir.
1.2.6. Bitiş Çizgisi

Eserin sonunda yer alan ve bittiğini belirten yan yana çizilmiş iki çizgiye denir. Bu çizgilerin ilki ince,
ikincisi kalındır.
Bitiş
Çizgisi
2. ETKİNLİK
Tabloda verilen tanımlara karşılık gelen terimleri yazınız.
Sesin devamlılığıdır.
Sesin kuvvetli veya zayıf olmasını ifade eder.
Sesler arasındaki incelik ve kalınlık farkıdır.
Her cismin ve canlının kendine özgü ses rengi olduğunu ifade eder.

VE KAVRAMLARI
1.2.7. Ses Değiştirici İşaretlerin Görevleri
Müzikte sesleri inceltmek (tizleştirme), kalınlaştırmak (pestleştirme) veya ilk haline dönüştürmek
için şu işaretler kullanılır:
Diyez : Önündeki notayı değeri kadar tizleştirir.
Bemol : Önündeki notayı değeri kadar pestleştirir.
Bekar (Natürel) : Diyez veya bemolle değiştirilmiş bir notayı önceki durumuna getirir.
Türk müziğindeki ses değiştirici işaretleri sonraki ünitelerde öğreneceğiz.
1.2.8. Ölçü Kavramı

Ölçü: Bir müzik eserinde ölçü çizgileriyle ayrılmış eşit bölümlerin her birinin adıdır.
Ölçü Çizgisi: Porteyi dikey olarak bölen, ölçüleri birbirinden ayırmaya yarayan çizgilerdir.
Ölçü Sayısı: Eserin birinci ölçüsünde ve anahtarın sağında yer alan rakamlardır. Bu rakamların altta
olanı notanın değerini (dörtlük nota, sekizlik nota gibi), üstte olanı ise alttaki nota değerinden ölçü
içinde kaç adet olacağını gösterir.
Ölçü Sayısı Ölçü Ölçü

Sol
Çizgisi
Anahtarı
Bu karekodla veya bağlantı ile konunun dijital içeriğine ulaşılabilir.

1.2.9. Müzikte Hız Kavramı

Bir müzik eserinin yavaş ya da hızlı tempoda seslendirilmesini belirleyen unsurlara müzikte hız,
bunları ifade eden terimlere de hız terimleri denir. Hız metronom denilen bir araçla belirlenir.
Tablo 1.1: Hız Terimleri ve Metronom Değerleri
Terim Türkçe Karşılığı Metronom Değeri
Largo Çok yavaş 40-60
Adagio (Adaciyo) Ağır 60-76
Andante Ağırca 76-108
Moderato Orta çabuklukta 108-120
Allegro Çabuk, neşeli 120-168
Presto Çok hızlı 168-200

VE KAVRAMLARI
Metronom, sabit bir ritim elde etmek amacıyla belli aralıklarla vuruş ses-
leri çıkaran araçtır. Yunanca metron (ölçü) ve nomos (düzen) sözcükleri-
nin birleşmesiyle türetilmiştir. Bir müzik eserinin belli bir hızda ve aynı
tempoda çalınmasını sağlamak için kullanılır (Görsel: 1.1).
Metronom Hızı
Görsel 1.1: Metronom
3. ETKİNLİK
Aşağıda verilen ses değiştirici işaretlerin isimlerini ve görevlerini yazınız.
a. : ………………………………………
b. : ………………………………………
c. : ………………………………………
4. ETKİNLİK
Aşağıda dizek üzerinde verilen tekrar işaretlerini gösterip isimlerini söyleyiniz.
1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri

Müzikte Vuruş (Süre): Müzikte sürelerin belirlendiği eşit birim zamanlardır. Notaların ne kadar
süreyle seslendirileceği vuruş denilen birimle ölçülür.
1.3.1. Nota Değerleri

Birlik nota : Süresi dört vuruştur.
İkilik nota : Süresi iki vuruştur.
Dörtlük nota : Süresi bir vuruştur.
Sekizlik nota : Süresi yarım (1/2) vuruşur.
On altılık nota : Süresi çeyrek (1/4) vuruştur.

VE KAVRAMLARI
5. ETKİNLİK
Dizek üzerinde verilen notaların isimlerini altına yazınız.
1.3.2. Değerlerinde Yazılmış Notaların Vuruş Yapılarak Uygulanması

Birim zamanı dörtlük değerde kabul ederek aşağıda verilen notaların vuruşlarını uygulayınız.
1.
2.
3.
4.
1.3.3. Sus Değerleri

Müzikte sessiz süreler sus işaretleri ile gösterilir. Türkçede sus ve es kelimeleri ile belirtilir. Nota
değerleri gibi sus işaretlerinin de süre değerleri vardır.
Birlik sus : Süresi dört vuruştur.
İkilik sus : Süresi iki vuruştur.
Dörtlük sus : Süresi bir vuruştur.
Sekizlik sus : Süresi 1/2 vuruştur.
On altılık sus : Süresi 1/4 vuruştur.
1.3.4. Değerlerinde Yazılmış Susların Vuruş Yapılarak Uygulanması

Birim zamanı dörtlük değerde kabul ederek verilen notaların vuruşlarını uygulayınız.
1.
2.

VE KAVRAMLARI
3.
4.
1.3.5. Uzatma Noktası ve Uzatma Bağı

Notaların ve susların sağ tarafına konulan nokta, notanın veya susun süre değerini yarısı kadar artırır.
Aynı adı taşıyan iki notayı birbirine bağlayan bağdır. Bu bağla birbirine bağlanan notalardan ikincinin
süresi ilk notanın süresine eklenerek okunur.
Uzatma Bağı Uzatma Bağı
1.3.6. Üçlemeler (Triole)

İki eşit parçaya bölünebilen nota süresinin üç eşit nota süresince seslendirilmesidir. Bu tür durum-
larda üç rakamı, notaların üstüne yazılabileceği gibi bir yay çizilerek altına da yazılabilir. Üçleme
notalarından hiçbiri ötekinden kısa ya da uzun okunmaz, hepsi birbirine eşit sürelerde okunur.
İkilik nota değerine eşit olan üçleme
Dörtlük nota değerine eşit olan üçleme
Sekizlik nota değerine eşit olan üçleme

VE KAVRAMLARI
6. ETKİNLİK
Verilen alıştırmaların solfejini yapınız.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

VE KAVRAMLARI
6. Etkinliğin devamı
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

VE KAVRAMLARI
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.

VE KAVRAMLARI
25.
26.
27.
28.
29.
30.

VE KAVRAMLARI
31.
32.
33.
34.

VE KAVRAMLARI
1.ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI
1. Eser içinde ikinci kez görüldüğü yerden, ilk görüldüğü yere dönüleceğini ifade eden tekrar işa-
retine …………….......... denir.
2. Aynı adı taşıyan iki notayı birbirine bağlayan bağa …………….......... denir.
3. Bir müzik eserinde ölçü çizgileriyle ayrılmış her bir eşit bölüme …………….......... denir.
4. Porteyi dikey olarak bölen, ölçüleri birbirinden ayırmaya yarayan çizgilere …………….......... denir.
5. Eserin sonunda yer alan ve bittiğini belirten yan yana çizilmiş biri ince biri kalın iki çizgiye
…………….......... denir.
B) Aşağıda verilen tabloları yönergelere uygun olarak örnekteki gibi tamamlayınız.
1. Metronom terimlerinin hız karşılığını yazınız.
Terim Hız Karşılığı

Moderato Orta çabuklukta
Presto
Andante
Largo
Allegro
Adagio
2. Notaların ve susların süre değerlerini karşılarına yazınız.
Birlik sus ve süresi dört vuruştur.

VE KAVRAMLARI
3. Terimlerin açıklamalarını karşılarına yazınız.
Röpriz Bir eserde bazı bölümlerin tekrar edilmesi için kullanılan işarettir.
Dolap
Dizek
Diyez
Anahtar
Bemol
Nota
Bekar (Natürel)
C) Aşağıdaki soruları okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi ses değiştirici işarettir?

A) Senyö
B) Bemol
C) Röpriz
D) Da capo
E) Coda
2. Aşağıdakilerden hangisi tekrar işaretidir?

A) Diyez
B) Metronom
C) Dizek
D) Natürel
E) Senyö
3. Bir müzik eserinde bazı bölümler tekrar edilir. Tekrar edilen bölümün belli bir kısmının icra
edilmemesi için kullanılan işarettir.
Tanımı verilen müzik kavramı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ölçü Tekrarı
B) Metronom
C) Röpriz
D) Bitiş Çizgisi
E) Coda

VE KAVRAMLARI
D) Aşağıda verilen soruları boş bırakılan yere cevaplayınız.
1. Sesin özellikleri nelerdir? Yazınız.
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
2. Müzikte kullanılan anahtar kavramını açıklayarak türlerini yazınız.
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
Bu karekodla veya bağlantı ile ilgili bölümün dijital içeriğine ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/2_TMTU_9_2023_OLCME1.html

VE KAVRAMLARI
TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ 2. ÜNİTE
Bu ünitede Türk müziği tanımı, Türk müziğinde kullanılan ses sistemleri, Türk müziğinde
kullanılan nota yazım sistemleri, Türk müziği nazariyatçıları ve Türk sanat müziği formları
üzerinde durulacaktır.

Türk sanat müziği, Türk halk müziği, 2.1. Türk müziği tanımı
dini müzik, askeri müzik 2.2. Türk müziğinde kullanılan ses
sistemleri
17-24 ve 41 aralıklı ses sistemleri
2.3. Türk müziğinde kullanılan nota
Ebced, Ali Ufki Bey, Kantemiroğlu,
yazım sistemleri
Abdulbâki Nâsır Dede, Hamparsum nota yazısı
2.4. Türk müziği nazariyatçıları
Abdülkâdir-i Merâgî, Kantemiroğlu,
2.5. Türk sanat müziği formları
Hüseyin Sadeddin Arel, Rauf Yekta Bey
Sözlü ve sözsüz formlar

2. TÜRK MÜZİĞİNE
2. GİRİŞ
TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ
1. Türk müziği türlerinin oluşmasında neler etkili olmuştur? Araştırınız.

2. Türk müziği ses sitemini oluşturan kuramcılar hangi bilim dallarından faydalanmıştır? Tartışınız.
3. Müziğin sözlü ve sözsüz olarak ifade edilmesinin nedenlerini tartışınız.
2.1. Türk Müziği Tanımı

Müzik; olayları, duyguları, düşünceleri ölçülü ve ahenkli seslerle ritimli veya ritimsiz olarak estetik
bir şekilde ifade etme sanatıdır.
Türk müzik kültürü; Türk milletinin düşünce, davranış, sanat ve yaşayış öğelerinin tümünü yansıtır.
Türk müzik kültürü denildiğinde Türklerin tarih sahnesine çıkışından başlayarak günümüze kadar
süregelen ve Türklerin yaşadıkları yerlerde etkinliğini devam ettiren süreç anlaşılır.
Türk müzik kültürü, bünyesinde kendine özgü müzikal özellikler barındırır. Aynı zamanda dil, din,
tarih, edebiyat, coğrafya gibi alanlarla yakından ilişkilidir.
2.1.1. Türk Müziği Kavramı

Türk müziği, dünya üzerindeki yaygın iki cins müzikten biridir. Bu müziklerden biri tonal müzik yani
çok sesli müzik dediğimiz Batı müziğidir. Tonal müziği Batı dünyası el ele vererek meydana getir-
miştir. Diğeri ise modal müzik yani tek sesli makam müziği denilen müzik tarzıdır. Modal müzikler
arasında en yaygın olanı ve en başta geleni Türk müziğidir.
Türk müziği yüzyıllar içinde klasiklerini ve şaheserlerini vererek üstatlarını yetiştirmiş, yüksek ve
soylu bir milletin yarattığı sanatsal mükemmelliğe erişmiştir.
2.1.2. Türk Müziği Türleri

En eski Türk halk şairlerine baksı, ozan, kam,
şaman denmektedir. Bu şairler dans, oyun gibi
birçok meziyete; hekimlik, müneccimlik gibi
birçok vazifeye sahiptir. Bu sebeple halk ara-
sında önemli kişilerdir. Şamanlar, çeşitli za-
manlarda yapılan dinî törenlerde giydikleri
kıyafetlerle ve çaldıkları müzik aletleriyle tö-
renleri yönetirlerdi (Görsel 2.1). Şamanlar İs-
lamiyet'in kabulünden sonra sadece müzik
yapmaya başladılar ve ozan adını aldılar.
Görsel 2.1: Şaman
30 TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ

Artık hastaları hekimler tedavi ediyor, şiir ve edebiyatla da med-
reselerde Arap ve Acem edebiyatını öğrenmiş danişmentler uğ-
raşıyordu. Ozanlar birer halk şairi olarak kalmış, 15. yüzyıldan
itibaren âşık adını almıştır.
Türk müziği; ozanlar ve âşıklar tarafından tarihin akışı içerisinde
yakılan türkülerle Anadolu’ya gelmiş, İslam kültürüyle ve eski
Anadolu uygarlıklarının müzikleri ile etkileşime geçmiş, zengin-
leşmiş ve çeşitlenmiştir. Dinî ve din dışı törenlerde icra edilen bu
müziklerin çalgısı kopuzdur (Görsel 2.2). Bunun dışında davul,
kös, boru, zurna ve zil gibi çalgılar kullanılmıştır.
Görsel 2.2: Kopuz
Türk Sanat Müziği
Türk müziği; İslamiyet’in kabulünden sonra Selçuklu ve özellikle Osmanlı döneminde birçok mille-
tin müziğinden etkilenmiş, o müzikleri kendi potasında eritmiştir. Bunun bir sonucu olarak makam,
form ve usul bakımından zengin bir müzik kültürü oluşmuştur.
Türk sanat müziğinin yaşadığı ve yayıldığı alanlar genellikle büyük kentler ve şehir merkezleri ol-
muştur. Medeniyet ve bilginin getirdiği kazanımlar Türk sanat müziğinin daha sistemli ve kurallı
olmasına yardımcı olmuştur.
Müzik adamları, devlet büyükleri tarafından himaye ve teşvik edilmişlerdir. Böylece müzik medeni-
yet ve bilgiyle paralel bir gelişme göstermiş; saraylarda, konaklarda müzik eğitimleri verilmiş mü-
zikli sohbetler yapılmıştır.
19. yüzyıla gelinceye kadar meşk usulü ile usta çırak ilişkisi içerisinde öğretilen Türk sanat müziği,
bu yüzyıldan sonra kuramsal çalışmalarla sistemli bir hale gelmiştir.
1. ETKİNLİK
Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye ait Ey Büt-i Nev-edâ isimli şarkıyı dinleyiniz.
HAMMAMİZADE İSMAİL DEDE EFENDİ
9 Ocak 1778’de İstanbul’da doğdu, 28 Kasım 1846’da Mekke yakınlarında Minâ’da öldü. Babası geçimini ha-
mam işletmeciliğiyle sağladığı için İsmail Efendi, Hammamizade adıyla tanındı.
Çeşitli makamlarda ilahi formlarında eserler bestelemiştir.

Türk Halk Müziği
Halkın duygu ve düşüncelerini, sevinç ve acılarını, toplumsal olaylarını, sade fakat içten gelen ezgi-
lerle anlatan ve halkın ortak yaratma gücünün ürünü olan bir müzik türüdür.
Ana yurt Orta Asya’dan ve Türk milletinin yayıldığı geniş coğrafyadan izler taşıyan halk müziği,
sazlarda ve söyleyişlerde zamanla meydana gelen çeşitleme ve değişikliklere rağmen özgünlüğünü ve
temel özelliklerini koruyabilmiştir. Doğaçlama ve yaratıcılığa dayanması, sözlerinin Türkçe olması
Türk halk müziğinin ana niteliklerindendir. Kahramanlık destanları, yarı efsane halk hikâyeleri, aşk
öyküleri, çekilen sıkıntılar ve toplumsal özlemler yansıtılır.
2. ETKİNLİK
Muharrem Ertaş’tan alınan Kırşehir yöresine ait Başımda Altın Tacım isimli türküyü dinleyiniz.
Dinî Müzik
Türk dinî müziği yüzyıllar boyu yaşanan İslami hayatın sonucu ola-
rak ortaya çıkmıştır. Kur’an-ı Kerim prensipleri, Hazreti Peygamber
ve ashabının uygulamaları yanında tasavvufun ortaya çıkışıyla Türk-
lerde dinî hayat oluşmuştur. Bu hayatın sonucu olarak camilerde tek-
kelerde, muhtelif tarikat toplantılarında yapılan ibadetler ve zikirler
esnasında icra edilen müzik dinî müziği oluşturmuştur.
Dinî müzik, kullanım amacına göre şer’i müzik ve tasavvuf müziği,
seslendirildiği yere göre de cami müziği ve tekke müziği olarak sı-
nıflandırılır (Görsel 2.3).
Görsel 2.3: Semazenler
3. ETKİNLİK
Servet-i Ser-bülendimiz isimli segâh ilahiyi dinleyiniz.
Askerî Müzik
Türk devlet geleneğinde askerî müziğin izleri milattan önce 200’lü yıllarda Hun İmparatorluğu’nun
kurulmasıyla görülür. Boru, kös, davul, zil, bayrak ve sancaklardan oluşan tuğ takımları; devletin
egemenlik sembolü olmasının yanı sıra savaşlarda askeri cesaretlendirmek ve düşmanı korkutmak
için kullanılmıştır. Türklerin İslamiyet’i benimsemesinin ardından tabıl takımı olarak adlandırılan
askerî müzik toplulukları o dönemde günün belirli vakitlerinde nevbet vurma denilen dinletiler sun-
maya başlamıştır. Selçuklu sultanının 1289 tarihinde Osman Bey’e bir tabıl takımı göndermesiyle
askerî müzik geleneği Osmanlı dönemine taşınmıştır. Zaman içinde mehter adını alan bu takımlar 17.
ve 18. yüzyıllarda Avrupa müziğini etkilemiş ve Avrupa’da mehtere benzeyen bandolar kurulmuştur.
19. yüzyılda bu etki tersine dönmüş ve birçok alanda Avrupa’yı model alan Osmanlı’da 1826 yılında

Yeniçeri Ocağı ile birlikte Mehterhane kapatılmış, yerine bando kurulmuştur. Mızıka-yı Hümayun
adıyla kurulan ilk bando kısa sürede gelişmiş ve sonrasında yeni bandolar kurulmuştur. Bandolar bir
yandan askerî müzik icra ederken bir yandan da müzisyen yetiştiren okul haline gelmiştir.
4. ETKİNLİK
Hücum Marşı’nı dinleyiniz.
2.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ses Sistemleri

Türk müziğindeki ses sistemleri üzerine yapılan çalışmaların kökleri çok eski tarihlere kadar uzan-
maktadır. Safiyyüddin el-Urmevî (1237-1294), Abdülkâdir-i Merâgî (1360-1435), Dimitri Kantemi-
roğlu (1673-1723), Abdülbâki Nâsır Dede (1763-1821), Haşim Bey (1815-1868) gibi müzik bilginleri
ve kuramcılar Türk müziği ses sistemleri üzerine çalışmışlardır. Bu kuramcılar 17 perdeli ses sistemi
üzerinde çalışırken sonraki zamanda yaşamış kuramcılarda perde sayıları farklılık göstermiştir. Perde
sayıları; Rauf Yekta Bey (1871-1935), Hüseyin Sadeddin Arel (1880-1955), Suphi Ezgi (1869-1962),
Salih Murad Uzdilek (1891-1967) ses sisteminde 24’e, Ekrem Karadeniz (1904-1981) ses sisteminde
41’e çıkmıştır.
Bugün eğitim kurumlarında okutulmakta olan sistem, birbirine eşit olmayan 24 aralık ve 25 sesten
oluşan Arel-Ezgi-Uzdilek sistemidir. Bu sistem 20. yüzyıl başlarında bilimsel metotlara dayalı, açık-
lanabilir bir sistem arayışı çalışmalarının sonucu olarak doğmuştur.
2.3. Türk Müziğinde Kullanılan Nota Yazım Sistemleri

Türk müziğinde tarih boyunca Ebced, Ali Ufkî Bey, Kantemiroğlu, Abdülbâki Nâsır Dede ve Ham-
parsum nota yazım sistemleri kullanılmıştır.
Arap dilindeki Ebced Kalıbı denen bir sistemden hareket
edilerek harflere numaralar verilmiş ve perdeler buna göre
değerlendirilmiştir. Bu notayı ilk kez geliştirerek değer-
lendiren Safiyyüddin el-Urmevî olmuştur. Şerefiye adın-
daki kitabında ebced notası ile yazmış olduğu remel usu-
lünde ve nevruz makamında bestesi bulunmaktadır. Görsel 2.4: Ebcet Notası
Asıl adı Albert Bobowski olan Ali Ufki Bey, şairliği ve dilciliğinin yanı sıra santur çalan bir besteci
ve müzisyendir. Mecmua-i Saz u Söz (Saz ve Söz Dergisi) adlı çalışmasında halk müziğine ve klasik
müziğe ilişkin örnekleri ve ezgileri notaya dökerek mevcut birikimi belgelendirmeyi amaçlamıştır.
Kantemiroğlu olarak bilinen Dimitri, Türkler’in kullandığı ebced notasını yeniden düzenleyerek yüz-
lerce müzik eserini notaya almış ve bu eserlerin günümüze ulaşmasını sağlamıştır. Kantemiroğlu’nun
çağdaşı olan ve Türk notacılığının önemli isimlerinden Nâyi Osman Dede’nin nota yazısı da Kante-
miroğlu’nun nota yazısına benzerdir. Nâyi Osman Dede’nin torunu Abdülbâki Nâsır Dede’ye bizzat
3. Selim bir nota yazısı ısmarlamıştır. Abdülbâki Nâsır Dede’nin nota yazısının akıbeti ondan önceki-
lerden pek de farklı olmamıştır.

Nota yazılarının sonuncusu ve en çok tutulmuş olanı Hamparsum notasıdır. 1813-1815 yıllarında
Hamparsum Limonciyan tarafından bulunan bu nota yazısı, kolay ve pratik olduğu için oldukça yay-
gınlaşmıştır.
2.4. Türk Müziği Nazariyatçıları

Müziğin bilimsel olarak incelenmesi, öğretilmesi ve aktarılması belli bir sistem içerisinde olmaktadır.
Müzik bilimi ile ilgilenen bilim adamlarına nazariyatçı veya teorisyen denilir.
2.4.1. Türk Müziği Nazariyatçılarının Türk Müziğine Katkısı

Geçmişten günümüze belli başlı Türk müziği nazariyatçıları şunlardır:
1. Safiyyüddin el-Urmevî (1237-1294)

İslam âleminin en büyük musiki bilginlerinden biri olan Safiyyüddin el-Urmevî, Urmiyeli bir ailenin
çocuğu olmakla birlikte doğum yeri tam olarak bilinmemektedir. Bağdat’taki Abbasi Halifesi Müs-
tasım’ın musikişinası, nedimi, saray kütüphanesi müdürü olmuştur. Musiki bilgini olarak genç yaşta
bütün İslam âleminde adını duyuracak şekilde çok büyük şöhret kazanmıştır. Türk müziği ses sistemi
ile ilgili ilk önemli ve yazılı nazariyat bilgileri Kitab-ül Edvar’da yazılmıştır. Safiyuddin bir sekizliyi,
17 aralığa bölmektedir. İlk sesin sekizlisi ile birlikte 18 perde bulunmaktadır.
2. Abdülkâdir-i Merâgî (1353-1435)

Azerbaycan‘ın Maraga şehrinde doğmuştur. Orta ve Yakın Doğu’nun en büyük müzik kuramcıların-
dan biri sayılmaktadır. Batılı kaynaklarda da Doğu dünyasının müzik bilgini olarak yer almaktadır.
Abdülkâdir-i Merâgî kitaplarında kendisinden önceki bilginlerin kuramsal çalışmalarını değerlendir-
miş, çağının müziğini yorumlamıştır. Sesi, sesin müziğe dönüşmesini, kulağa gelişini tizlik, pestlik
dereceleri gibi ses fiziği ile ilgili sorunları incelemiştir. Döneminin müzik formlarını ve usullerini
anlatmıştır. Döneminde kullanılan çalgıların teknik özelliklerini en düzgün bir biçimde açıklamaya
çalışan Abdülkâdir-i Merâgî, çalgıları bilimsel bir tasnife tabi tutmuş, yapım şekilleri, teknik özellik-
leri hatta bazen akortlarına kadar anlatmıştır.
Maragalı Abdülkadir, muhteviyat açısından genelde birbirine benzeyen 6 adet kitap yazmıştır. Bunlar
tam manasıyla müstakil eserler olmayıp biri diğerinin kısmen özeti veya değişik terkipteki şeklidir.
3. Dimitri Kantemiroğlu (1673-1723)

Türk müziği nazariyatçısı, bestecisi ve tambur icracısı olarak şöhret kazanmıştır. Müzik bilgisini
dönemin ünlü hoca ve müzisyenleriyle kendi deneyimlerinden elde ettiğini ifade eden Kantemiroğlu,
Kantemiroğlu Edvârı (Mecmuası) diye anılan Kitâbü İlmi’l-Musiki Alâ Vechi’l- Hurûfât adıyla 1700
yılı civarında Türkçe bir eser yazdı. İki bölümden oluşan kitap nazarî bilgiler yanında alfabetik olarak
sıralanmış 350’yi aşkın enstrümantal beste (peşrev ve semai) notasını da içine almaktadır. Eserde ana
dizi, Türk musikisinin standart çalgısı kabul edilen tamburun perdeleri üzerinde gösterilmiştir. Kitâbü
İlmi’l-Musiki, Türk müziğinin teorik temellerine yeni esaslar ilâve etmesi bakımından bir dönüm
noktasıdır.

4. Abdülbâki Nâsır Dede(1763-1821)
Hammamizade’nin ney hocalığını yaptığı gibi 2. Mahmut’un huzurunda icra edilen fasıllarda bulun-
muştur. Acem-bûselik ve isfahan makamlarında iki Mevlevi ayini bestelemiş olan Nasır Dede; dilavi,
rühefza, gülruh, dildar ve hisarkürdî adlarında beş makam ile şirin adında 22 vuruşlu bir usul, ayrıca
daha önce Türk musikisinde olmayan bir nota sistemi icat etmiştir. Musiki nazariyatı ile meşgul olan
Nasır Dede, Tedkik ü Tahkik ve Tahririye adlarında iki eser kaleme almış, bunlardan Tedkik ü Tahkik’te
136 makam ve 21 usulü izah etmiştir.
5. Haşim Bey (1815-1868)

Devrinin önde gelen musikişinasları arasında hânendeliğinin yanı sıra özellikle bestekâr ve musiki
hocası olarak tanınmıştır. Bestekârlık gücünü ayin, beste, semai, şarkı ve köçekçe formlarında sekse-
nin üzerindeki eseriyle ortaya koyan Haşim Bey, 66’sı şarkı formunda olan bu eserlerinden bazılarını
zamanın devlet büyüklerine methiye olarak bestelemiştir.
Haşim Bey, aslında bir güfte mecmuası olmakla birlikte bazı nazari bilgilerin de yer aldığı bir musiki
mecmuası düzenlemiştir. Eserin Mecmûa-i Kârhâ ve Nakşhâ ve Şarkiyyât adıyla yapılan ilk neşri
(İstanbul 1269) Sultan Abdülaziz’e sunulmuştur.
6. Rauf Yekta Bey (1871-1935)

Bestekâr, sazende, nazariyatçı olarak tanınan Rauf Yekta Bey, Türk musikisi ses sistemi üzerine araş-
tırmalar yapmıştır. Encyclopedia la Musique (Ansiklopedya la Müzik) için yazdığı Türk musikisi
maddesinde bu sistem hakkında bilgi vermiştir. Yirmi dört perdeli olan bu ses sistemi üzerinden daha
sonra Arel-Ezgi-Uzdilek sistemi oluşturulmuştur.
7. Hüseyin Sadeddin Arel (1880-1955)

Şekerci Cemil Bey’den ut ve Türk müziği, Edgar Manas’tan armoni, füg ve kontrpuan öğrendi. Bes-
teleme (kompozisyon), orkestralama ve çalgılama konularında kendini yetiştirdi. Hüseyin Fahreddin
Dede ile klasik repertuvarı ve eski müzik kuramlarını inceledi. Suphi Ezgi ile birlikte Arel-Ezgi Sis-
temi’ni oluşturdu. Yazıları ve besteleriyle, geleneksel ses sistemi ve makamlara dayalı çok seslilik
geliştirmeye çalıştı. 1943’te beş yıllık bir sözleşmeyle İstanbul Belediye Konservatuvarı müdürlüğü-
ne getirildi. Verdiği derslerde Suphi Ezgi ile birlikte oluşturdukları Türk müziği kuramını öğretti.
1948’de Belediye Konservatuvarındaki görevinden ayrılan Arel, İleri Türk Musikisi Konservatuvarı
Derneğini kurdu. Bu derneğin yayın organı olan Musiki Mecmuası’nda birçok yazısı yayımlandı.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/3_TMTU_9_2023_KONU2.pdf
8. Suphi Ezgi (1869-1962)

Klasik eserleri Medenî Aziz Efendi ile Zekâi Dede gibi iki güvenilir kaynaktan öğrenen Suphi Ez-
gi’nin, bu eserlerin notaya alınmasında katkısı büyüktür. Hüseyin Sadeddin Arel ile birlikte, çeşitli
kaynaklardan toplanmış olan pek çok saz eseri ve sözlü eserlerde restorasyon çalışmaları yapmıştır.
Suphi Ezgi, Rauf Yekta Bey'in başlatmış olduğu bilimsel araştırmalara, 1913 yılında Hüseyin Saded-
din Arel ile birlikte katıldı. Böylece eski edvâr kitapları ve yazma eserler teker teker incelenerek elden
geçirildi. Bu çalışmalara Ord. Prof. Salih Murad Uzdilek de katılmıştır.

9. Salih Murad Uzdilek (1891-1967)
İstanbul’da doğdu. İngilizce, Fransızca, Rumca, Almanca bilen Uzdilek, Türk ve Batı müziklerini
incelemiş ve geniş bilgi elde etmişti. Yurt içi ve yurt dışı kongrelere katıldı, çeşitli, konferanslar verdi.
İlim ve Musiki , Türk Musikisi Üzerine Etüdler adındaki eserleri en tanınmış olanlarıdır.
Musikişinas olmadığı halde Türk musikisi açısından önemli biridir. Hüseyin Sadeddin Arel ile ta-
nıştıktan sonra onun Suphi Ezgi ile yaptığı çalışmalara katıldı. Böylece Arel-Ezgi-Uzdilek sistemi
doğmuş oldu.
10. Mahmut Ekrem Karadeniz (1904-1981)

Musiki çalışmalarına ilkokulu bitirdiği yıllarda başladı. Önce Sotiri adındaki bir musikişinastan ut
dersleri aldı. Daha sonra keman ve kanun çalmaya başladı. 1930 yılında Abdülkadir Töre’yi tanıdı.
Töre’nin 1946 yılında ölümüne kadar onunla musiki çalışmaları yaptı. Hocasının üzerinde çalıştığı
41 aralıklı perde sistemini, onun ölümünden sonra kendisi tamamladı. Eser 1965 yılında bitirilmesine
rağmen bastırılamadı. 1979 yılında bastırılması kararlaştırıldı ise de baskısını göremeden 17 Ekim
1981 tarihinde bir beyin kanaması sonucu hayata gözlerini yumdu. Eseri daha sonra Türkiye İş Ban-
kası Yayınları arasında Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları adı ile yayınlandı.
Ekrem Karadeniz bir ömür boyu hem musikimizin nazariyatı ile uğraştı hem de musiki tarihimize
eğildi ve zengin bir nota koleksiyonu vücuda getirdi. Bu koleksiyona hocasından kalanları da ekledi.
Muhtelif dergi ve gazetelerde bu konularla ilgili makaleler yayınladı.
11. İsmail Hakkı Özkan (1941-2010)

Her yönüyle çok köklü bir Türk müziği kültürü olan Neyzen Gavsi Baykara’dan ney, kudüm, usul,
makam, nazariyat, prozodi, edebiyat ve müzik kompozisyonu konularında büyük istifadeler sağladı
ve Türk müziği konusunda derin bilgiler edindi.
1967 yılında mezun olduğu konservatuvara, aynı yıl hoca olarak atandı. Bu kurumda Nevzat At-
lığ’dan sonra uzun süre Sanat Kurulu Başkanlığı’nı yürüttü. Buradaki hocalığı süresince bugün pek
çoğu önemli sanat kurumlarında görev yapan yüzlerce öğrenci yetiştirdi. Türk müziği konusunda
edindiği derin bilgi ve tecrübelerini, Türk Mûsikîsi Nazariyâtı ve Usûlleri- Kudüm Velveleleri isimli
kitapta topladı.
12. Onur Akdoğu (1947-2007)

1968-1984 yılları arasında birçok koro yönetti, konserler verdi. 1984 yılında Ege Üniversitesi Devlet
Türk Müziği Konservatuvarına öğretim görevlisi olarak atandı. Birçok sempozyumda sunmuş olduğu
bildirilerin yanında, müzik konulu makaleleri ve araştırmaları değişik dergi ve gazetelerde yayımlandı.
1996’da, Türkiye’de ilk kez müzik eleştirmenliği semineri düzenledi ve bir yıl süreyle devam ettire-
rek seminere devam edenlere sertifika verilmesini sağladı. Aynı yıllar içinde İzmir’den Anadolu’ya
ve Ulusal Müzikoloji adlı dergilerin yayınlanmasına katkıda bulundu.
İlk kitabının yayınlandığı 1976 yılından 2006 yılına kadar 30’un üzerinde müzik eğitimi ve müziko-
loji içerikli kitaplar yazdı.

2.5. Türk Sanat Müziği Formları
Türk müziğinin birçok farklı türü olduğu bilinmektedir. Türk müziği ezgi türü, usul yapısı, kullanıldı-
ğı alan, söz içeriği ve icra tarzı gibi yönleri kullanılarak çeşitli gruplara ayrılabilir. Bunları sözlü türler
ve sözsüz türler olarak iki grupta toplamak mümkündür.
Ayrıca sözlü formlarda yer alan ve kendi içinde büyük bir öneme sahip olan dinî müzik formunu da
ayrı bir başlık altında incelemek gerekir. Bu nedenle Türk müziği formlarını üç ana başlıkta toplamak
gerekir.
2.5.1. Türk Sanat Müziğinde Kullanılan Sözlü Formlar

Türk müziği sözlü formlarını iki grupta toplamak gerekir. Birincisi büyük formda eserler, diğeri ise
küçük formda eserlerdir. Büyük formda eserler kâr, kârçe, beste, ağır semai ve yürük semaidir. Küçük
formda eserler şarkı, türkü, gazel, divan, köçekçe ve tavşancadır.
Şarkı
Küçük formlardaki eserlerin en çok kullanılanıdır. 18. yüzyıldan günümüze kadar büyük bir repertuvar
oluşturulmuştur. Yirmi binin üzerinde şarkının olduğu düşünülmektedir. Şarkıların pek çoğu küçük
usullerle bestelenmektedir. Güftelerin çoğu dörtlüklerden (murabba) meydana gelmektedir. Ancak
iki mısralıdan sekiz mısralıya kadar olan güfteler de kullanılmaktadır. Temaları aşk, sevgi, sevgili,
ayrılık, hasret ve umuttur.
En çok kullanılan murabba güfteli şarkılar dört bölümden meydan gelmektedir. Birinci mısra zemin,
ikinci mısra nakarat, üçüncü mısra meyan adını alır. Dördüncü mısra tekrar nakarat bölümü olarak
bestelenir. Şarkı formunun yapısal özelliği şöyledir. Birinci ve ikinci mısralarda ana makamın tüm
özellikleri gösterilir. Nakarat bölümü gösterişli nağmenin bestelendiği bölümdür. Meyan bölümünde
ise farklı makamlara geçkiler yapılır. Genellikle tiz bölgelerde seyreder.
Türkü
Halkın, bağlama, cura, divan sazı, zurna, davul, darbuka, kaval, kemençe, kabak kemane vs. gibi
müzik aletleriyle çalıp söyledikleri, kendine has yöresel özelliklere sahip olan sözlü musikidir. Beste-
cileri belli olmayıp anonimdir. Sözler, halk edebiyatından alınmış olup edebî değer taşıyan hece vezni
ile yazılmış şiirlerdir.
Ey oğul; ananı, atanı say! Bereket büyüklerle beraberdir.

Şeyh Edebali

2.5.2. Türk Sanat Müziğinde Kullanılan Sözsüz Formlar
Peşrev
Saz eseri formlarının en gelişmişidir. Farsça kökenli bir kelime olup önde giden anlamındadır. Eski
kaynaklarda pişrev olarak adlandırılmıştır. İcra edilecek eserlerin, fasılların, ayinlerin en başında ça-
lındığı için bu adın verildiği düşünülmektedir.
Peşrevler bestelendikleri makamın tüm özelliklerini melodik yapılarında gösterirler. Hane ve teslim
adı verilen bölümleri vardır. Bir haneliden altı haneliye kadar bestelenmiş peşrevlerde birinci hane ve
teslimde bestelenen makamın tüm özellikleri yansıtılmaktadır. Her hanenin icrasından sonra teslim
(mülazime) bölümü tekrarlanır. Peşrevin ikinci, üçüncü ve dördüncü hanelerinde farklı makamlara
geçkiler yapılmaktadır. Genellikle üçüncü hanede adeta meyan özelliğinde olduğu gibi tiz bölgelerde
dolaşan bir seyir özelliği kendini göstermektedir. Dördüncü hane ise daha pest bölgelerde adeta biti-
şin yaklaştığı, karar verileceği hissini uyandıran bir seyre sahiptir.
Taksim
Günümüzde çalgı musikisinin önemli formlarından biridir. Türk musikisinin zengin makam kaide-
lerine bağlı kalarak hem melodik hem de teknik gücünü sergileyen, doğaçlama (irticalen) yapılan
taksimin tarihi 9. yüzyıla kadar uzanmaktadır.
Taksim, bir kompozisyon niteliği taşımaktadır. Giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşan bu kompozis-
yonda makamın özelliklerinin en kısa süre içinde ve doğru olarak icra edilmesi amaçlanır. Makamın ka-
rakteristik yapısı, seyir özellikleri, güçlü, tiz durak, durak gibi önemli görevler üstlenen perdeleri bir
akış içinde vurgulanır. Taksimde cümleler birleşerek bölümleri oluşturmaktadır. Her bölüm arasında
köprü vazifesi gören bağlantı nağmeleri bulunmaktadır. Bu seyir sırasında icracı çalgısının gerektir-
diği melodik ve teknik özellikleri, süslemeleri kullanarak sanatını gösterir.
Taksim kendinden önce veya sonra çalınacak eserlerin üslûbuna uygun olarak icra edilir. Klasik bir
eser ile fantezi bir eserin başında veya sonunda icra edilen taksim, o eserlerin karakterlerine uygun
yapılır.
Saz semaisi
Peşrevden sonra en önemli saz eseri formudur. İcra edilecek eserlerin, fasılların, ayinlerin en sonunda
çalan yürük eserlerdir. Saz semaileri bestelendikleri makamın tüm özelliklerini melodik yapılarında
gösterir. Hane ve teslim adı verilen bölümleri vardır. Dört hane ve bir teslimden (mülazime) oluşmak-
tadır. İlk üç hanesi ve teslim bölümü aksak semai usulüyle dördüncü hanesi ise genellikle yürük semai
usulü ile bestelenmektedir. Ayrıca dördüncü hanede semai, devrihindi, devrituran, curcuna usulleri de
kullanılmaktadır. Saz semaisinde birinci hane ve teslimde bestelenen makamın tüm özellikleri yansı-
tılmaktadır. Her hanenin icrasından sonra teslim bölümü tekrarlanır. Saz semaisinin ikinci, üçüncü ve
dördüncü hanelerinde farklı makamlara geçkiler yapılmaktadır.
Genellikle üçüncü hanede adeta meyan özelliğinde olduğu gibi tiz bölgelerde dolaşan bir seyir özel-
liği kendini göstermektedir.

Oyun havası
Hareketli, ritmik, kıvrak nağmeleri olan, raks etmek ya da dinlemek için bestelenmiş Anadolu ve Ru-
meli kökenli saz eserleridir. Kaşık havası, çoban havası, Anadolu havası, kasap havası, Çerkez havası,
Laz havası gibi çeşitleri vardır. Oyun havalarında 2 zamanlıdan 10 zamanlıya kadar olan usuller kulla-
nılır. Oyun havalarının bölümleri olmakla beraber teslim gibi bir bölümü yoktur. Oyun havası baştan
sona kadar devam eden melodik bir seyir gösterir. Eser baştan sona kadar çalınır. İstenirse sonunda
bir ara taksimi veya tempolu taksim yapılır. Tekrar başa dönülerek daha hızlı bir tempo ile sona kadar
yeniden çalınır.
Sirto
Türk musikisinde çoğunlukla nim sofyan ve sofyan usulüyle bestelenmiş, hareketli, coşkulu, neşeli
saz eserleridir. 19. yüzyıldan itibaren musikimizde kullanılmaktadır. Fasıl programlarının sonunda
saz semaisi formunun yerine de icra edilmektedir.
Longa
Türk musikisinde çoğunlukla nim sofyan ve sofyan usulüyle bestelenmiş, canlı, coşkulu, neşeli saz
eserleridir. 19. yüzyıldan itibaren musikimizde kullanılmaktadır. Fasıl programlarının sonunda saz
semaisi formunun yerine de icra edilmektedir. Genellikle dört hane bir teslimden meydana gelmekte-
dir. İki, üç haneli ve teslimsiz longalar da vardır. Longalarda usul değişikliği yapılmamaktadır.
Ara nağme
Genellikle şarkıların başında çalınan saz nağmeleridir. Ara nağmeler, şarkının makamında ve karak-
terinde bestelenmelidir. Şarkının zemin bölümünden nakarat bölümüne, nakarat bölümünden meyan
bölümüne, meyan bölümünden nakarat bölümüne geçerken çalınan bölümlerdir. Ayrıca fasıl eserleri
arasında eserleri birbirine bağlayan ara nağmeler de bulunmaktadır. Bunlara bağlantı ara nağmeleri
ya da koda denilmektedir. Kodalar, icra esnasında eserden esere geçişi kolaylaştırmak, eseri zengin-
leştirmek, söyleyenin nefes almasını sağlamak için kullanılır. Klasik musikimizde pek rastlanma-
makla birlikte 19. yüzyıldan itibaren eserlerde görülmektedir. Sadettin Kaynak’ın eserlerinde adeta
zirveye ulaşmıştır.
Müzik hayatın neşesi, ruhu, sevinci ve her şeyidir.


2.5.3. Türk Müziğinde Kullanılan Dinî Formlar
İlahi
Dini ve tasavvufi duyguları dile getiren, genellikle hece vezni ile yazılmış koşma tarzındaki şiirlerin
bestelenmesinden meydana gelen bir türdür. İlahiler büyük ve küçük çeşitli usullerle bestelenmiştir.
Şeması A+B veya A+B+C+B tarzındadır.
Ezan
Namaz vakitlerinde Müslümanları namaza çağırmak için camilerin minarelerinde okunan, sözleri
Arapça olan herhangi bir usule bağlı bulunmayan türdür. Çeşitli makamlarda ve müezzinler tarafın-
dan serbest olarak okunur. Bununla beraber bestelenmiş ezanlar da vardır.
Sala
Hz. Muhammed’e salat ve selamı ifade eden Arapça sözlü eserlerdir. Bu türün başlıcaları şöyledir:
sabah salatı, cuma salatı, bayram salatı, cenaze salatı, salat-ı ümmiye.
Tekbir
Bayram namazında topluca okunan bir türdür. Sözleri Arapçadır ve Yaradan’ın yüceliğini dile getirir.
Genellikle segâh makamında bestelenir. En meşhuru Itri'ye aittir.
OKUMA PARÇASI
TAMBUR TAKSİMİ
Refik Fersan Milliyet Gazetesine verdiği bir mülakatta Atatürk ile olan anısından şu şekilde
bahsetmektedir:
Bir akşam, emirleriyle yaptığım bir tambur taksiminden sonra yaşlı gözlerle bana şöyle bir
sual sordular:
─ Aferin oğlum, çok güzel bir taksim yaptın, duygulandım, eksik olma. Bana musiki nedir
tanımlar mısın?
─ Hakiki aşktır! Duygularımızın ezgilerle anlatımıdır. Her insanı çeşitli etkiler altında bı-
rakan güzel bir yüzün, güzel bir kokunun, güzel bir sesin, güzel manzaraların tanımı ola-
naksızdır. Musiki de tanımlanamaz. İnsanı bazen ağlatır, bazen güldürür, bazen de maddi
hayatla ilgisini keser, mana âlemine gönderir.
Bu yanıta çok memnun oldular:
─ Aferin çocuğum, gel seni bir öpeyim. Bana şimdiye kadar böyle bir yanıt veren olmadı.
Kimi seslerin dizisinden, kimi gamlardan, bilemediğim makamlardan zırvaladılar dur-
dular. Sanki müzik kitaplarından ben bu şeyleri okuyamazmışım gibi, bana müzik dersi
vermeye kalkıştılar. Gerçeği sen söyledin, hepsini mat ettin. Sen sanatında eli öpülecek
adamsın!
Refik FERSAN

2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Ezan, sala, tekbir, ilahi türleri Türk müziğinde kullanılan …………….................. formlardandır.
2. Bugün eğitim kurumlarında okutulmakta olan Türk müziği sistemi, birbirine eşit olmayan yirmi
dört aralık ve yirmi beş sesten oluşan …………….................. sistemidir.
3. Türk sanat müziğinin sözlü ve küçük formlarından olan, özellikle aşk, sevgi, sevgili, ayrılık, has-
retlik ve umut gibi konularını ele alan forma …………….................. denir.
B) Aşağıda verilen tabloyu yönergeye uygun olarak tamamlayınız.
1. Türk sanat müziğinde kullanılan sözlü formların karşılarına  işareti koyunuz.
Peşrev Şarkı
Türkü Sirto
Kâr İlahi
Divan Longa
Saz Semasi Tavşanca
1. Aşağıdakilerden hangisi Türk sanat müziğinde kullanılan dinî formlardan biridir?

A) Taksim
B) Gazel
C) Ara nağme
D) İlahi
E) Peşrev
2. Aşağıda verilen Türk sanat müziği formlarından hangisi sadece çalgılarla icra edilmek
üzere bestelenmiş eserlerden biri değildir?
A) Saz semaisi
B) Oyun havası
C) Sirto
D) Peşrev
E) Sala

3. Azerbaycan’ın Maraga şehrinde doğan, Orta ve Yakın Doğu’nun en büyük müzik kuram-
cılarından biri sayılan, Batılı kaynaklarda Doğu dünyasının müzik bilgini olarak kabul
gören Türk müziği nazariyatçısı kimdir?
A) Safiyyüddin el-Urmevî
B) Abdülkâdir-i Merâgî
C) Haşim Bey
D) Suphi Ezgi
E) Abdülbâki Nâsır Dede
4. Halkın duygu ve düşüncelerini, sevinç ve acılarını, toplumsal olaylarını, sade fakat içten gelen
ezgilerle anlatan müzik türüdür.
Tanımı verilen Türk müziği türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Türk sanat müziği
B) Türk halk müziği
C) Dinî müzik
D) Askerî müzik
E) Türk tasavvuf müziği
D) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Türk sanat müziğinde kullanılan sözsüz formları yazınız.

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
2. Türk müziği türleri nelerdir? Yazınız.

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
3. Türk müziği nazariyatçılarından üçünün ismini yazınız.

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................


TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE 3. ÜNİTE
İSİMLERİ VE ARALIK
KAVRAMI
Bu ünitede Türk müziğinde perde kavramı, Türk müziğinde kullanılan ana perdeler, Türk
müziğinde aralık kavramı ve koma cetveli üzerinde durulacaktır.
Perde, aralık 3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı

Çârgâh, yegâh, hüseynî 3.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ana
Perdeler
İki tam ses aralığı, tanini
Koma değerleri, harf karşılıkları 3.4. Koma Cetveli
3. TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ VE

VE ARALIK KAVRAMI
3. TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ
ARALIK KAVRAMI VE ARALIK KAVRAMI
Türk müziğinde küçük aralıkların kullanılmasının sebepleri nelerdir? Araştırınız.
3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı

Türk müziğinde kullanılan seslere perde adı verilir. Özetle nota ve perde isimleri eş anlamlıdır.
3.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ana Perdeler

Kaba çârgâh ve çârgâh perdesi arasındaki ana perdeler aşağıdaki gibidir:
Kaba Çârgâh
Yegâh
Hüseynî-aşiran
Acem-aşiran
Rast
Dügâh
Bûselik
Çârgâh
1. ETKİNLİK
Türk müziğinde kullanılan perde isimlerinin kelime kökeni ve anlamlarını araştırınız.

İki ses arasındaki yakınlık uzaklık farkına aralık denir. Türk müziğinde iki tam ses aralığı dokuz eşit
parçaya bölünmüştür. Bu parçaların her birine koma adı verilir.

VE ARALIK KAVRAMI
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki dizekte verilen notaların perde isimlerini yazınız.
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
3.4. Koma Cetveli

Türk müziğinde kullanılan koma değerleri ve rumuzları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 3.1: Koma Tablosu
KOMA
ADI DİYEZ BEMOL RUMUZ
DEĞERİ
Koma 1 F
Bakiye 4 B
Küçük Mücennep 5 S
Büyük Mücennep 8 K
Tanini 9 T
Artık İkili 12-13 - - A
3. ETKİNLİK
Aşağıda adları yazılı perdeleri dizek üzerinde gösteriniz.

Bûselik
Hüseynî-aşiran
Yegâh
Acem-aşiran
Rast
Kaba Çârgâh
Çârgâh
Dügâh

VE ARALIK KAVRAMI
OKUMA PARÇASI
HAYDİ BAKALIM ZEYBEK OYNAYACAĞIZ
Bir akşam, fasıldan sonra bir semai çalarak konsere son verdik. Atatürk şöyle dedi:
─ Her fasıl peşrevle başlıyor, saz semaisiyle bitiyor. Dörder hane olarak yapılan bu eserle-
rin, özellikle saz semailerinin tavrı aşağı yukarı birbirlerinin aynı. Bizlere heyecan vere-
cek, ruhumuzu okşayacak zeybek havaları gibi kıvrak ezgilerle düzenlenseydiler olmaz
mıydı? Acaba bestekârlarımız neden bunu göz önünde tutmamışlar?
Gazi’nin bu buluşları harikaydı. O ara salon orkestrası konserine başladı. Yerimden kalktım.
Beni de ilgilendiren bu buluş üzerine hemen bir eser yazmak ve hemen orada arzularını yeri-
ne getirmek için tenha bir yere çekildim. Bir kâğıt parçasına o anda doğan ezgileri Hampar-
sum notasıyla tespit ettim, dördüncü haneye de zeybek temposunda bir oyun havası ekledim.
15 dakika gibi kısa bir sürede oluşturduğum bu eseri bir daha gözden geçirdim, kendim de
beğendim. Mükemmel bir Nikriz Saz Semaisi bestelenmişti.
Yirminci dakika salona girdiğim zaman orkestra dans havaları çalmaya devam ediyor, Ata-
türk sofra başında yanındakilerle konuşuyordu. Beni görünce:
─ Neredeydin?
─ Paşam, emirlerinizi yerine getirmek üzere dışarıya çıkmış idim. Müsaade buyurursanız,
şimdi bestelediğim Nikriz Saz Semaisi'ni dinleteceğim.
Paşa hayret etmişti. Derhal tamburla eseri çalmaya başladım. İlgiyle, dikkatle izliyordu. Son
hanenin zeybek usullerine başlar başlamaz:
─ Bravo! Aferin evladım… diyerek arkalarından İnönü’nün de bulunduğu konuklarına:
─ Haydi bakalım, hepimiz zeybek oynayacağız!
Tekrar tekrar bu eseri çaldırdılar ve zeybek oynadılar.
Refik FERSAN

VE ARALIK KAVRAMI
3. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI
1. Türk müziğinde kullanılan sesler …………… kelimesi ile ifade edilir.

2. İki ses arasındaki yakınlık uzaklık farkına …………… denir.
3. Türk müziğinde iki tam ses aralığı …………… eşit parçaya bölünmüştür.
4. Türk müziğinde iki tam ses aralığı eşit parçaların her birine …………… adı verilir.
B) Aşağıda verilen soruları yönergelere uygun olarak cevaplayınız.
1. Tabloda verilen kavramların koma değerlerini örnekteki gibi karşılarına yazınız.
ADI KOMA DEĞERİ

Koma 1
Bakiye
Küçük Mücennep
Büyük Mücennep
Tanini
Artık ikili
2. Tabloda verilen rumuzların koma değerlerini karşılarına yazınız.
RUMUZ KOMA DEĞERİ

F 1
S
T
B
K
A

VE ARALIK KAVRAMI
3. Aşağıda verilen diyezlerin koma değerlerini karşılarına yazınız.
............... ............... ............... ............... ...............
4. Aşağıda verilen bemollerin koma değerlerini karşılarına yazınız.
............... ............... ............... ............... ...............
5. Aşağıdaki dizekte gösterilen perdelerin isimlerini altlarına yazınız.
1. Türk müziğinde acem-aşiran perdesinden sonra hangi ana perde gelmektedir?

A) Kaba çârgâh
B) Yegâh
C) Rast
D) Dügâh
E) Çârgâh
2. Aşağıdakilerden hangisi rast perdesidir?

A) Do
B) Re
C) Mi
D) Fa
E) Sol
3. Türk müziğinde ana perdelerden dügâh perdesi ile çârgâh perdesi arasındaki ana perde
hangisidir?
A) Kaba çârgâh
B) Yegâh
C) Rast
D) Bûselik
E) Hüseynî-aşiran


VE ARALIK KAVRAMI
MAKAM KAVRAMI 4. ÜNİTE
Bu ünitede makam tanımı, makamı oluşturan dörtlü ve beşliler, makamların oluşumu üze-
Makam 4.1. Makam Tanımı

Çârgâh, bûselik, kürdî, rast, hüseynî ve 4.2. Makamı Oluşturan Dörtlü ve
hicaz dörtlü ve beşlisi Beşliler
Basit, şed ve bileşik makamlar 4.3. Makamların Oluşumu
MAKAM KAVRAMI 49
4. MAKAM KAVRAMI
4. MAKAM KAVRAMI
Makamsal müzikler genellikle hangi coğrafyada kullanılmaktadır? Araştırınız.
4.1. Makam Tanımı

Makam kelimesi Arapça kıyam kelimesinden alınmıştır. Kıyam, Arapçada mevki, durulacak yer an-
lamı taşır. Türk müziğinde 14. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanmıştır. Türk müziğinde dizilerin
işleniş biçiminin adıdır.
Dizi, makamın en önemli unsurudur. Ancak tek başına makamı ifade etmez. Durak, güçlü, yeden
perdeleri, kendine özgü aralık ve seyir özellikleri makamın ana unsurlarıdır.
4.2. Makamı Oluşturan Dörtlü ve Beşliler

Türk müziğinde peş peşe gelen dört perde ve perdelerin üç aralığının oluşturduğu kalıba dörtlü, peş
peşe gelen beş perde ve perdelerin dört aralığının oluşturduğu kalıba da beşli denir.

4.2.1. Makamı Oluşturan Dörtlüler

Çârgâh 4’lüsü Uşşak 4’lüsü
Bûselik 4’lüsü Hicaz 4’lüsü
Kürdî 4’lüsü Rast 4’lüsü
50 MAKAM KAVRAMI
4.2.2. Makamı Oluşturan Beşliler
Çârgâh 5’lisi Hüseynî 5’lisi
Bûselik 5’lisi Hicaz 5’lisi
Kürdî 5’lisi Rast 5’lisi
4.3. Makamların Oluşumu

Yapılarına göre basit, göçürülmüş (şed) ve bileşik olmak üzere 3 tür makam vardır.
4.3.1. Makam Türleri

Basit Makamlar: Dörtlü ve beşlilerin (dörtlü+beşli ya da beşli+dörtlü) art arda gelmesiyle oluşur.
Basit makamların oluşabilmesi için şu özellikler gerekir:
• Bir dörtlü ile beşliden veya bir beşli ile bir dörtlüden meydana gelmiş bir dizisi olmalıdır.
• Dörtlü ve beşliler tam dörtlü ve tam beşli olmalıdır.
• Güçlü perdeleri dörtlü ile beşlinin veya beşli ile dörtlünün ek yerinde olmalıdır.
• Sekiz sesli bir dizi olmalı ve bu dizi makamın bütün özelliklerini taşımalıdır.
Göçürülmüş (Şed) Makamlar: Basit makam dizilerinin başka bir sese aktarılması (göçürülmesi) ile
oluşur.
Bileşik (Mürekkep) Makamlar: Yapısındaki değişik dizi veya birden fazla makam dizisinden ve
geçkilerinden oluşur. Kendine özgü ayırt edici özellikleri vardır.
4.3.2. Makamda Kalışlar

Karar perdesinin tam karar, yarım karar ve asma karar gibi farklı çeşitleri bulunmaktadır. Bu perdeler
farklı görevlere sahiptir.
Tam karar, durak perdesi üzerindeki kalışlar anlamına gelmektedir.
Yarım karar, makamın güçlü perdesi üzerinde yapılan kalışlardır.
Asma karar ise; durak ve güçlü perdelerinin dışında, makam seyri sırasında, bitişe doğru farklı per-
delerde, üçlü, dörtlü ve beşlilerle yapılan kalışlardır.
MAKAM KAVRAMI 51
4.3.3. Seyir Kavramı
Arapça seyr kelimesinden gelmektedir. Gezme, gezinme, yolculuk anlamındadır. Seyir için musikide
nağmelerle yapılan bir gezinti denebilir. Ancak bu gezinti başıboş değil, kuralları olan bir gezintidir.
Makamın karakteristik özelliklerinin oluşmasında birinci derecede rol oynamaktadır. Seyir olmak-
sızın makam dizisi tek başına bir anlam ifade etmeyebilir. Bu bakımdan makamın oluşmasında en
önemli unsurlardan biridir.
Seyirde üç ayrı melodik hareket mevcuttur: Çıkıcı, inici, inici-çıkıcı.
Çıkıcı seyir özelliğinde, durak perdesi civarından başlayarak (durağın altındaki perdeler de olabilir)
güçlü ve tiz durağa doğru gelişen bir seyir görülmektedir.
İnici seyir özelliğinde tiz durak ve civarındaki perdelerden başlayarak güçlü ve daha sonra da karar
perdesine doğru inen melodik bir seyir mevcuttur.
İnici-çıkıcı seyir özelliğinde güçlü perdesi civarından başlayarak durak perdesine doğru inen, daha
sonra tekrar güçlü perdesine çıkıp, tiz durak perdesini gösterip, inişe geçen makamlar bulunmaktadır.
4.3.4. Makamı Oluşturan Sesler

Karar (durak) perdesi, makam seyrinin bittiği, sonlandığı perdedir. Makamlarda bir tane karar per-
desi bulunmaktadır. Makama seyir özelliği dikkate alınarak istenilen perdeden başlanabilir ama ma-
kamı istenilen perdede bitirmek mümkün değildir. Karar perdesi, makamda bitiş hissinin en kuvvetli
bir şekilde hissedildiği perdedir.
Yeden perdesi, karar perdesinin yarım ya da bir ses pestinde bulunmaktadır. Kararı güçlendirmek ve
bitiş etkisini hissettirmek için kullanılan bir perdedir.
Tiz durak perdesi, durağın bir sekizli tizi olan perdedir. Makam seyrinde önemli görevler üstlen-
mektedir. İnici makamlarda güçlü perdesi görevini de görmektedir.
Güçlü perdesi, makamda en çok duyulan, süre olarak en uzun kalışların yapıldığı, basit makamlarda
dörtlü ve beşlilerin birleştiği, birleşik makamlarda kimi zaman üçüncü derecenin de olduğu perdedir.
Güçlü perdeleri, aynı zamanda makamların birinci derecede asma karar perdesidir.
4.3.5. Çeşni ve Geçki Kavramları

Çeşni
Makamı oluşturan dörtlü ve beşlinin dışında, makamın yapısı içinde bulunan ve artık o makamın
hüviyetiyle bütünleşmiş, farklı makama veya makamlara ait üçlü, dörtlü ve beşlilerin kullanılmasıyla
oluşturulan nağmelerdir.
Geçki
Bir makamdan başka bir makama geçmeye geçki denir. Yakın makamlar arasındaki geçkiye yakın
geçki, uzak makamlar arasındaki geçkiye uzak geçki denir. Yakın geçki kolay, uzak geçki zordur.
Çeşniler için makama lezzeti ve tadı veren, makama kendine has özelliğini katan özel bölümler di-
yebiliriz. Buna karşılık geçkiler, ilgili makamdan çıkıp diğer makamlara geçilen bölümler olarak
tanımlanabilir.
Sonuç olarak çeşni makamın tadıdır. Geçki ise başka makamlara geçiştir.
52 MAKAM KAVRAMI
4. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI SORULARI

1. Herhangi bir makamdan başka bir makama geçmeye ................................. denir.
2. Makam seyirleri ................................. perdesinde sonlanır.
3. Makamın güçlü perdesi üzerinde yapılan kalışlara ................................. denir.
4. Dörtlü ve beşlilerin (dörtlü+beşli ya da beşli+dörtlü) art arda gelmesiyle .................................
oluşur.
B) Aşağıda verilen dörtlü ve beşlilerin isimlerini yazınız.
1. Aşağıdaki dörtlülerin isimlerini yazınız.
a. b.
c. d.
2. Aşağıdaki beşlilerin isimlerini yazınız.
a. b.
c. d.
3. Aşağıdaki dizeklere, belirtilen dörtlüleri yazınız.
Çârgâh 4’lüsü Uşşak 4’lüsü
4. Aşağıdaki dizeklere, belirtilen beşlileri yazınız.

Kürdî 5’lisi Hüseynî 5’lisi
MAKAM KAVRAMI 53
1. Aşağıdakilerden hangisi basit makamların oluşabilmesi için gerekli özelliklerden değildir?

A) Bir dörtlü ile beşliden veya bir beşli ile bir dörtlüden meydana gelmiş bir dizisi olmalıdır.
B) Dörtlü ve beşliler tam dörtlü ve tam beşli olmalıdır.
C) Güçlü perdeleri dörtlü ile beşlinin veya beşli ile dörtlünün ek yerinde olmalıdır.
D) Sekiz sesli bir dizi olmalı ve bu dizi makamın bütün özelliklerini taşımalıdır.
E) Çıkıcı, inici, inici-çıkıcı seyirlerin üçünü de bulundurmak zorundadır.
2. Aşağıdakileden hangisi makamı oluşturan seslerden değildir?
A) Karar perdesi
B) Çeşni
C) Yeden perdesi
D) Tiz durak perdesi
E) Güçlü perdesi
D) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Seyir kavramını açıklayınız.

........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
2. Çeşni ve geçki kavramlarını kısaca açıklayarak bu kavramların eserin icrasına olan kat-
kılarını yazınız.
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/8_TMTU_9_2023_OLCME.html
54 MAKAM KAVRAMI
USUL 5. ÜNİTE
Bu ünitede usul tanımı, usul vurulması, iki zamanlıdan on zamanlıya kadar olan usuller üze-
Usul 5.1. Usul Tanımı

Usul vuruluşu 5.2. Usul Vurulması
Nim sofyan, semai, Türk aksağı, düyek 5.3. İki Zamanlıdan On Zamanlıya
Kadar Olan Usuller
USUL 55
5. USUL 5. USUL
Tempo ve usul kavramları arasındaki farklar nelerdir? Tartışınız.
5.1. Usul Tanımı

Vuruş süreleri birbirine eşit olan veya olmayan, kuvvetli, yarı kuvvetli ve zayıf zamanlardan mey-
dana gelen ritim kalıplarına usul denilmektedir. Portenin başında donanımdan hemen sonra üst üste
yazılmış olan rakamlar usul rakamlarıdır. Usulde üstteki rakam; usulün kaç zamanlı olduğunu, alttaki
rakam ise birimi yani usulün hızını gösterir. Türk müziğinde buna mertebe denilmektedir. 16’lık,
8’lik,4’lük ve 2’lik mertebeler eserin hızını belirlemektedir. Aynı rakamlarla ifade edilen farklı usul
kalıpları bulunduğu için usul isimleri notanın sol üst köşesinde belirtilir.
Usullerin her vuruşuna darp ismi verilir. Kuvvetli ve zayıf vuruşlar düm, tek, te-ke, tek-ka, ta-hek gibi
hecelerle ifade edilir.
5.2. Usul Vurulması

Türk musikisinde usuller sağ ve sol ellerin sağ ve sol dizlere vurulması ile uygulanır. Usul vurulması,
meşk eğitiminin vazgeçilmez bir yöntemi olarak kullanılmıştır.
5.3. İki Zamanlıdan On Zamanlıya Kadar Olan Usuller

Nim sofyan: İki zamanlı basit usuldür.
Sağ el
Sol el
Semai: Üç zamanlı basit usuldür.

Sağ el
Sol el
Sofyan: Dört zamanlı usuldür. İki nim sofyan usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el

56 USUL
Türk aksağı: Beş zamanlı usuldür. Nim sofyan usulünün ve semai usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Yürük semai: Altı zamanlı usuldür. İki semai usulünün birleşmesiyle veya üç nim sofyan usulünün
birleşmesiyle oluşur. Altı dörtlük mertebesine de sengin semai denir.
Sağ el
Sol el
Sağ el
Sol el
Devrihindi: Yedi zamanlı usuldür. Semai usulü ile sofyan usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Sağ el
Sol el
Devrituran: Yedi zamanlı usuldür. Sofyan usulü ile semai usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Düyek: Sekiz zamanlı usuldür. İki sofyan usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Müsemmen: Sekiz zamanlı usuldür. Semai usulü ile Türk aksağı usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
USUL 57
Aksak: Dokuz zamanlı usuldür. Sofyan usulü ile Türk aksağı usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Evfer: Dokuz zamanlı usuldür. Sofyan usulü ile ikinci şekil Türk aksağı usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Oynak: Dokuz zamanlı usuldür. Semai usulü ile yürük semai usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Raks Aksağı: Dokuz zamanlı usuldür. Türk aksağı ile sofyan usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Aksak semai: On zamanlı usuldür. İki Türk aksağı usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
Curcuna: On zamanlı usuldür. İki Türk aksağı usulünün birleşmesiyle oluşur.
Sağ el
Sol el
İncinsen de incitme.
Hacı Bektaş-ı Veli
58 USUL
1. Aşağıda verilen usullerin adlarını karşılarına yazınız.
a.
......................................................................
b.
......................................................................
c.
......................................................................
d.
......................................................................
e.
......................................................................
f.
......................................................................
g.
......................................................................
USUL 59
2. Aşağıda verilen usullerin darplarını üzerine yazınız.
a. b.
c. d.
3. Aşağıdakilerden hangisi curcuna usulüdür?
A)
B)
C)
D)
E)

60 USUL
BASİT MAKAMLAR 6. ÜNİTE
Bu ünitede çârgâh makamı, bûselik makamı, kürdî makamı üzerinde durulacaktır.
Çârgâh beşlisi, çârgâh dörtlüsü 6.1. Çârgâh Makamı

Bûselik beşlisi, kürdî dörtlüsü 6.2. Bûselik Makamı
Kürdî dörtlüsü, bûselik beşlisi 6.3. Kürdî Makamı
Çârgâh perdesi, hüseynî perdesi, dügâh perdesi
BASİT MAKAMLAR 61
6. BASİT MAKAMLAR
6. BASİT MAKAMLAR
Çârgâh, bûselik ve kürdî makamlarında eserler bulup dinleyiniz.
6.1. Çârgâh Makamı

Burada verilen çârgâh makamı Arel-Ezgi-Uzdilek ses sisteminin kabul ettiği şekildedir. Batı müzi-
ğindeki do majör dizisinin karşılığıdır. Eskiden kullanılan çârgâh makamına göre farklılıklar göster-
mektedir.
6.1.1. Çârgâh Dizisi

Çârgâh makamı, kaba çârgâh perdesindeki çârgâh beşlisine rast perdesindeki çârgâh dörtlüsünün ek-
lenmesi ile oluşur.
Çârgâh Makamı Perdeleri: Kaba çârgâh, yegâh, hüseynî-aşiran, acem-aşiran, rast, dügâh, bûselik,
çârgâh.
Acem-aşiran
Kaba çârgâh
Kaba bûselik
Yegâh
Hüseynî-aşiran
Rast
Dügâh
Bûselik
Çârgâh
6.1.2. Çârgâh Makamını Oluşturan Unsurlar

Karar perdesi : kaba çârgâh perdesi
Seyri : çıkıcı
Yeden perdesi : kaba bûselik perdesi
Güçlü perdesi : rast perdesi
Donanım : Bir şey yazılmaz
Tiz durak : çârgâh perdesi
62 BASİT MAKAMLAR
6.1.3. Çârgâh Makamında Yazılmış Seyirler
Çârgâh makamında verilen seyirleri usul vurarak okuyunuz.
ÇÂRGÂH SEYİR 1
Usul: Sofyan
ÇÂRGÂH SEYİR 2
Usul: Aksak
ÇÂRGÂH SEYİR 3
Usul: Devrihindi
BASİT MAKAMLAR 63
ÇÂRGÂH SEYİR 4
Usul: Sofyan
ÇÂRGÂH SEYİR 5
Usul: Nim Sofyan
ÇÂRGÂH SEYİR 6
Usul: Semai
Bir mum diğerini tutuşturmakla ışığından bir şey kaybetmez.

Mevlana
64 BASİT MAKAMLAR
ÇÂRGÂH SEYİR 7
Usul: TürkAksağı
6.1.4. Çârgâh Makamında Yazılmış Eserler

Çârgâh makamında verilen eseri usul vurarak okuyunuz.
ÇÂRGÂH İLAHİ
Usul: Nim Sofyan Bestecisi Bilinmiyor
ÇÂRGÂH ESER
Akdeniz Marşı
Usul: Nim Sofyan Leyla SAZ
BASİT MAKAMLAR 65
6.2. Bûselik Makamı
Bûselik makamı dizisi müziğimizde iki ayrı biçimde kullanılmıştır:
6.2.1. Bûselik Dizisi

1. Yerinde (dügâh perdesinde) bûselik beşlisine hüseynî perdesinde (5. derece) kürdî dörtlüsünün
eklenmesinden meydana gelmiştir. (Bûselik beşlisi + 5. derecede kürdî dörtlüsü)
Bûselik Makamı 1. Dizisinin Perdeleri: dügâh, bûselik, çârgâh, neva, hüseynî, acem, gerdaniye,
muhayyer.
Nim Zirgüle
Dügâh
Bûselik
Çârgâh
Neva
Hüseynî
Acem
Gerdaniye
Muhayyer
2. Yerinde bûselik beşlisine hüseynîde (5.derece) hicaz dörtlüsünün eklenmesinden meydana gel-
miştir.
Bûselik Makamının 2. Dizisinin Perdeleri: dügâh, bûselik, çârgâh, neva, hüseynî, dik acem, nim
şehnaz, muhayyer.
Nim Zirgüle
Dügâh
Bûselik
Çârgâh
Neva
Hüseynî
Dik Acem
Nim Şehnaz
Muhayyer
6.2.2. Bûselik Makamını Oluşturan Unsurlar

Karar perdesi : dügâh perdesi
Seyri : çıkıcı, çıkıcı-inici
Yeden perdesi : nim zirgüle perdesi
Güçlü perdesi : hüseynî perdesi
Donanım : Bir şey yazılmaz
Tiz durak : muhayyer perdesi
66 BASİT MAKAMLAR
6.2.3. Bûselik Makamında Yazılmış Seyirler
Bûselik makamında verilen seyirleri usul vurarak okuyunuz.
BÛSELIK SEYİR 1
Usul: Semai
BÛSELİK SEYİR 2
Usul: Yürük Semai
BÛSELIK SEYİR 3
Usul: Curcuna
BASİT MAKAMLAR 67
BÛSELIK SEYİR 4
Usul: Semai
BÛSELİK SEYİR 5
Usul: Nim Sofyan
68 BASİT MAKAMLAR
6.2.4. Bûselik Makamında Yazılmış Eserler
Bûselik makamında verilen eserleri usul vurarak okuyunuz.
BÛSELIK TÜRKÜ
Üsküdar’a Giderken
Usul: Nim Sofyan Anonim
BÛSELIK ŞARKI
Aman Cana Beni Şad Et Terahhüm Eyle İmdat Et
Usul: Curcuna Fehmi TOKAY
BASİT MAKAMLAR 69
BÛSELIK ŞARKI
Dil Bestenim Meshurunum
Usul: Semai Vecdi SEYHUN
70 BASİT MAKAMLAR
BÛSELIK ŞARKI
Rüzgâr Kırdı Dalımı
Usul: Düyek Selahaddin ERKÖSE
Hakiki büyük adamlar güzel ağaçlara benzer. Dallarında yuvalar kurulur, gölgesinde yorgunlar
dinlenir, çiçeklerine sürünenler güzel koku alırlar; meyvesiyle açlar doyar ve yaprakları
arasından dökülen güneş damlaları toprağa hayat verir. Hiç kimseye ve hiçbir şeye zararı
dokunmaz.
Cenap Şahabettin
BASİT MAKAMLAR 71
BÛSELIK ŞARKI
Güle Sor Bülbüle Sor
Usul: Yürük Semai İsmail Baha SÜRELSAN
72 BASİT MAKAMLAR
BÛSELIK ŞARKI
Bana Bir Aşk Masalından Şarkılar Söyle
Usul: Müsemmen Erol Sayan
BASİT MAKAMLAR 73
6.3. Kürdî Makamı
6.3.1. Kürdî Dizisi
Kürdî makamı, yerinde kürdî dörtlüsüne nevada bûselik beşlisinin eklenmesiyle oluşur.
Kürdî Makamı Perdeleri : dügâh, kürdî, çârgâh, neva, hüseynî, acem, gerdaniye, muhayyer.
Rast
Kürdî
Çârgâh
Neva
Hüseynî
Gerdaniye
Dügâh
Acem
Muhayyer
6.3.2. Kürdî Makamını Oluşturan Unsurlar
Karar perdesi : dügâh perdesi
Seyri : çıkıcı
Güçlüsü : neva perdesi
Yeden : rast perdesi
Donanım : si için küçük mücenneb bemolü
Tiz durak : muhayyer perdesi
6.3.3. Kürdî Makamında Yazılmış Seyirler

Kürdî makamında verilen seyirleri usul vurarak okuyunuz.
KÜRDÎ SEYİR 1
Usul: Nim Sofyan
74 BASİT MAKAMLAR
KÜRDÎ SEYİR 2
Usul: Sofyan
KÜRDÎ SEYIR 3
Usul: Yürük Semai
KÜRDÎ SEYİR 4
Usul: Yürük Semai
BASİT MAKAMLAR 75
KÜRDÎ SEYİR 5
Usul: Türk Aksağı
6.3.4. Kürdî Makamında Yazılmış Eserler

Kürdî makamında verilen eserleri usul vurarak okuyunuz.
KÜRDÎ MARŞ
Plevne
Usul: Semai Derleyen: Muzaffer SARISÖZEN
76 BASİT MAKAMLAR
KÜRDÎ ŞARKI
Gül Goncası Nazende
Usul: Sofyan Prof. Dr. Alâeddin Yavaşca
En iyi bireyler, kendinden çok bağlı olduğu toplumu düşünen, onun varlığının ve mutluluğunun
korunmasına yaşamını veren insanlardır.
BASİT MAKAMLAR 77
KÜRDÎ ŞARKI
Seni Andım Bu Gece
Usul: Sofyan Şekip Ayhan ÖZIŞIK
Vatanını en çok seven, görevini en iyi yapandır.

78 BASİT MAKAMLAR
KÜRDÎ ŞARKI
Nar Tanem
Usul: Yürük Semai Yusuf NALKESEN
BASİT MAKAMLAR 79
KÜRDÎ ŞARKI
Yine Menekşelerde Gözlerini Aradım
Usul: Düyek Amir ATEŞ

80 BASİT MAKAMLAR
KÜRDÎ ŞARKI
Oldu mu Ya?
Usul: Sofyan Turhan TAŞAN
Sabır; selamet ve saadet evinin anahtarı ve her musibetin ilacıdır.

Hz. Ali
BASİT MAKAMLAR 81
KÜRDÎ ŞARKI
Şafak Çayım
Usul: Düyek Erol SAYAN
Eğri olanın gölgesi de eğridir.

Hz. Ali
82 BASİT MAKAMLAR
KÜRDÎ ŞARKI
Haram Olsun Bana
Usul: Devrihindi İsmail Hakkı Bey
Ben ancak daha iyisini yapabildiğim şeyi bozabilirim, yapamayacağım şeyi de bozmam.
BASİT MAKAMLAR 83
KÜRDÎ TÜRKÜ
Eklemedir Koca Konak Yöresi : Aydın
Usul: Sofyan Derleyen: Ahmet YAMACI
─ Güzel düşün, iyi hisset, aldanma;

Ne varsa doğrudadır; doğruluk şaşar sanma.
Tevfik Fikret
84 BASİT MAKAMLAR
1. Aşağıda verilen seyirleri usul vurarak okuyunuz.
a.
b.
c.
d. Çalışmalardan sonra 89. sayfada verilen Ek 3: Solfej Uygulama Kontrol Listesi’ni doldurunuz.
BASİT MAKAMLAR 85
2. Aşağıdaki dizeklere belirtilen makam dizilerini yazınız.
a. Çârgâh
b. Bûselik
c. Kürdî
3. Çârgâh, bûselik ve kürdî makamlarının karar, güçlü, yeden seslerini ve seyir özelliklerini
yazınız.
Çârgâh Bûselik Kürdî
Karar perdesi
Seyir
Güçlü
Yeden
4. Aşağıda verilen eserleri usul vurarak okuyunuz.
a.

86 BASİT MAKAMLAR
b.
c.
d. Çalışmalardan sonra 89. sayfada verilen Ek 4: Solfej Uygulama Kontrol Listesi’ni doldurunuz.
BASİT MAKAMLAR 87
FORMLAR
EK 1: ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU
Aşağıdaki form ile kendinizi değerlendiriniz.
Hiçbir Her
ÖLÇÜTLER Bazen (2)
Zaman (1) Zaman (3)
1. Çârgâh makamı dizisini dizek üzerinde gösteririm.
2. Çârgâh makamını oluşturan unsurları açıklarım.
3. Çârgâh makamında yazılmış seyirleri okurum.
4. Çârgâh makamında yazılmış eserleri okurum.
5. Bûselik makamı dizisini dizek üzerinde gösteririm.
6. Bûselik makamını oluşturan unsurları açıklarım.
7. Bûselik makamında yazılmış seyirleri okurum.
8. Bûselik makamında yazılmış eserleri okurum.
9. Kürdî makamı dizisini dizek üzerinde gösteririm.
10. Kürdî makamını oluşturan unsurları açıklarım.
11. Kürdî makamında yazılmış seyirleri okurum.
12. Kürdî makamında yazılmış eserleri okurum.
EK 2: AKRAN DEĞERLENDİRME FORMU

Aşağıdaki form ile arkadaşınızı değerlendiriniz.
Hiçbir Her
ÖLÇÜTLER Bazen (2)
Zaman (1) Zaman (3)
1. Çârgâh makamı dizisini dizek üzerinde gösterir.

2. Çârgâh makamını oluşturan unsurları açıklar.
3. Çârgâh makamında yazılmış seyirleri okur.
4. Çârgâh makamında yazılmış eserleri okur.
5. Bûselik makamı dizisini dizek üzerinde gösterir.
6. Bûselik makamını oluşturan unsurları açıklar.
7. Bûselik makamında yazılmış seyirleri okur.
8. Bûselik makamında yazılmış eserleri okur.
9. Kürdî makamı dizisini dizek üzerinde gösterir.
10. Kürdî makamını oluşturan unsurları açıklar.
11. Kürdî makamında yazılmış seyirleri okur.
12. Kürdî makamında yazılmış eserleri okur.
88 BASİT MAKAMLAR
EK 3: SOLFEJ UYGULAMA KONTROL LİSTESİ
ÖLÇÜTLER Evet Hayır
Seyrin deşifresini yaptım.
Makam özelliklerine uygun okudum.
Usul vuruşlarını doğru vurdum.
Ses yüksekliklerine dikkat ederek okudum.
Seyri uygun hızda okudum.
EK 4: SOLFEJ UYGULAMA KONTROL LİSTESİ

ÖLÇÜTLER Evet Hayır
Eserin deşifresini yaptım.
Makam özelliklerine uygun okudum.
Usul vuruşlarını doğru vurdum.
Ses yüksekliklerine dikkat ederek okudum.
Eseri uygun hızda okudum.
BASİT MAKAMLAR 89
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
A
acem : Türk müziğinde bir perde adı, dizeğin beşinci çizgisindeki fa sesi.
acem-aşiran : 1. Türk müziğinde dizeğin birinci aralığındaki fa sesi. 2. Türk müziğinde
bir makam.
ağır : Klasik Türk müziğinde usullerin yavaş mertebeleri için kullanılan
terim. Halk müziğinde de ezginin yavaş tempoda çalınacağını belirtir.
Bu terim halk ezgilerinin ve bazı oyunların başına sıfat olarak da
getirilip kullanılır ki, ağır bar, ağır zeybek bunlara verilecek örneklerden
bazılarıdır.
ağız : Yörelere göre değişen söyleme biçimi, tarzı. Yerel ağızlar Türkiye’nin
dört bir yanında farklı farklı ortaya çıkmaktadır. Ağızların çeşitli
isimlerle anıldığı bilinmektedir. Afşar ağzı, Arguvan ağzı, âşık ağzı,
kadın ağzı gibi çok sayıda çeşidi vardır.
akıcı : Bir dinleyicinin, müziği hiç zorlanmadan, ferahlıkla dinlemesini
mümkün kılan özellik. Akıcı üslûp, akıcı karakter de denilir. Müzikte
kendiliğinden akan, ilerleyen melodik, armonik çizgi.
akor : Üç ya da daha fazla sesin aynı anda duyulması.
akort (uygu, düzen) : Çalgıların tellerini belirli oranlara göre düzenlemek. Akort terimi
düzen anlamında da kullanılmaktadır. Bununla birlikte daha çok
tellilerin düzenlenmesi manasını verirse de vurmalı çalgılardan davul,
def, darbuka vs. derili çalgılar için de kullanılagelmiştir.
alaturka : Türk tarzı, üslubu. Son yüzyıl içinde klasik Türk müziğini tanımlamak
için kullanılan terim. Bu terim aynı zamanda belli bir kesim tarafından
Türk tarzı yaşam biçimini ifade etmek amacıyla da kullanılmaktadır.
allegro : Çabuk, canlı.
andante : Rahat, yavaş.
B
baget : Orkestra şefinin orkestrayı yönetirken kullandığı, uzunluğu tercihe göre
değişen değnek, çubuk.
bakiye : Türk müziğinde dört komaya bölünen en küçük ikili aralık.
bemol : Önüne konulduğu notayı yarım ses pestleştiren ses değiştirici işaret.
beste : Klasik Türk müziğinde kullanılan, din dışı, sözlü form. Beste, gazel
tarzında yazılmış dört mısralı şiirler üzerine bestelenmiştir. Bu
özelliğinden dolayı dörtlü anlamındaki murabba adıyla da anılır.
Genellikle büyük usullerle ölçülmüşlerdir.
bûselik : 1. Türk müziğinde, dizeğin üçüncü çizgisindeki si sesi. 2. Türk
müziğinde bir makam.
büyük mücennep : Türk müziğinde sekiz koma değerindeki aralık.
büyük usul : Klasik Türk müziğinde 16 süreliden itibaren 124 süreliye kadar tüm
usulleri kapsayan usul türü.
90
C
crescendo : Birbirini izleyen notalarda sesin giderek gürleşeceğini belirten işaret
simgesi.
Ç
çârgâh : 1. Türk müziğinde dizeğin üçüncü aralığındaki do sesi. 2. Türk
çıkıcı : Bir sesin başka bir daha yüksek sese çıkış hareketi. Kalından inceye
yükselen.
çiftetelli : Anadolu’nun daha çok batı kesimlerinde yaygın olan bir oyun havası
ve bu oyuna eşlik eden kıvrak ezgi. Genellikle 4/4’lük bir ölçü karak-
teri ile karşımıza çıkan çiftetelli ezgileri şehir kültürünün bir ürünüdür.
D
decrescendo : Sesi söndürerek ses gürlüğünü giderek hafifletme.
derece : Bir ses dizgesinde yer alan her bir perdeye derece ismi verilir.
detone : Detonlamak, falso söylemek, sesi düşmek. Bir sesin, olması gereken
perdenin, tonalitenin, modun, makamın dışına çıkması. Ses düşmesi.
dik kürdî : Türk müziğinde dizeğin üçüncü çizgisindeki la diyez 4 koma sesi.
diyez : Önüne konulduğu notayı yarım ses incelten (tizleştiren) işaret.
dolce : Tatlı, yumuşak, hafif.
donanım : Dizek üzerindeki tonalite veya makama ait değiştirici işaretler.
durak : Karar sesi. Geleneksel Türk müziğinde, eseri tonalitenin esas sesinde
sona erdiren karar notası.
dügâh : 1. Türk müziğinde dizeğin ikinci aralığındaki la sesi. 2. Türk müziğinde
bir makam.
E
ebced notası : Harfleri ses karşılığı olarak kullanan nota yazısı.
edvar : Türkçe, Farsça ve Arapça müzik nazariyatı (teorisi) kitaplarına verilen
isim.
eviç : 1. Türk müziğinde dizeğin beşinci çizgisindeki fa diyez 4 koma sesi. 2.
Türk müziğinde bir makam.
F
falso : Yanlış, hatalı ses çıkartış, ya da yanlış çalış. Falso terimi, müziğin
doğru icra edilmediğini, hatalı olduğunu ifade eder.
fine : Eserin bittiği yere yazılan terim.
frekans : Sesin saniyedeki titreşim sayısını gösteren akustik terimi.
forte : Kuvvetli, güçlü.
91
G
gerdaniye : 1. Türk müziğinde ince sol sesi. 2. Türk müziğinde bir makam.
güfte : Türk müziğinde sözlü formlarda söz kısmına ya da müziğin şiirine
verilen isim.
H
hanende : Şarkıcı. Klasik Türk müziğinde sesiyle müzik icra eden kişilere verilen
isim.
hız : Müzik eserinde tempoyu belirleyen hareket özelliği.
hüseynî : 1. Türk müziğinde dizeğin dördüncü aralığındaki mi perdesi. 2. Türk
müziğinde en çok kullanılan basit makam.
hüseynî-aşiran : 1. Türk müziğinde dizeğin birinci çizgisindeki mi sesi. 2. Türk
I
ırak : 1. Türk müziğinde dizeğin birinci aralığındaki fa diyez 4 koma sesi. 2.
Türk müziğinde bileşik makam.
İ
icra : Bir müzik eserini, vokal veya çalgı ile seslendirme.
icra heyeti : Klasik Türk müziği eserlerini çalan ve okuyan, müzik icra eden
topluluk.
inici : Dizinin ince seslerden kalın seslere doğru ilerlemesi.
K
kaba : Klasik Türk müziğinde kalın sesleri ifade etmek için kullanılan terim.
kaba çârgâh : Türk müziğinde dizek üzerinde ek çizgi ile gösterilen kalın do sesi.
kemanî : Keman çalan kişi.
koma : Makamsal müzikte bir tam sesin dokuzda biri en küçük ses birimi.
konser : Bir dinleyici kitlesine hitap etmek üzere, önceden hazırlanmış bir
program dâhilinde sunulan, çeşitli çalgısal veya sözlü eserlerden oluşan
müzik icrası.
kromatik : Yarım ton ara ile sıralanan notalar.
küçük mücennep : Türk müziğinde beş koma değerindeki aralık.
L
laedri : Bestecisi bilinmeyen eser. Anonim.
longa : Klasik Türk müziğinde, hızlı tempoda, iki dörtlük ölçüde bir çalgı eseri
formu.
92
M
makam : Geleneksel müzikte bir dizinin işleniş tarzı.
mandra : Trakya ve Balkanlarda 2+2+ 3=7 süreli bir oyun havası ve bu oyuna
eşlik eden ezgi.
marş : Her türlü yürüyüşü desteklemek, bazen ateşlemek, grupları aynı
düzende yürütmek (askeri marş), ulusal birliği güçlendirmek (ulusal
marş), bazen de kederli bir ortam oluşturmak için (cenaze marşı gibi)
yazılan belirgin ve güçlü vurgulamalı kısa müzik.
mertebe : Klasik Türk müziğinde usullerin hız derecesi anlamına gelir.
mezzoforte : Orta kuvvette.
muhayyer : 1. Türk müziğinde ince la sesi. 2. Türk müziğinde bir makam.
O
oktav : Sekizli aralık. Örneğin, kalın do’dan, onun 8 ses yukarısındaki ince
do’ya kadar olan mesafe bir oktavdır.
ozan : Âşık, halk şairi. Çoğu kez elindeki sazı ile kendisinin veya başkalarının
şiirlerini söyleyen yerel şair ve müzisyenlere verilen isim.
ölçü : Bir ezgiyi ya da ritim kalıbını müzik değerlerine (zamanlara) bölmek

için kullanılan sistem.
P
perde : 1. Müzikte kullanılan seslerin yükseklik yönünden adı. 2. Bazı telli çalgılarda,
sap üzerine belli aralarla konan ve kemik, bağırsak, metal, naylon gibi çeşitli
malzemelerden yapılmış bağ, şerit, çubuk gibi bölmelere verilen ad.
pest : Kalın ses.
prozodi : Müziğin söz ile olan uyumu.
R
refakat : Eşlik.
S
sazende : Saz çalan kişi. Bu tabir sazında ustalaşmış icracılar için kullanılır.
saz semaîsi : Klasik Türk müziğinde en eski çalgı müziği formlarından biri. Klasik
fasıl düzeni içinde en sonda çalınır. Saz semaîleri genellikle 4 haneden
meydana gelir.
sirto : Klasik Türk müziğinde kullanılan, longa gibi nim sofyan usulü ile
ölçülen oyun havası.
Ş
şed : Aktarım, aktarma. Bir diziyi bulunduğu konumdan başka bir sese
geçirmek, aktarmak. Bu işlem sırasında dizinin aralıkları aynı
kalmaktadır. Bunu sağlayabilmek için bazı seslere belirli değiştirme
işaretleri koymak gerekebilir.
93
T
tanini : Türk müziğinde dokuz komadan oluşan tam ses.
tempo : Bir müzik eserinin seslendiriliş hızını belirtmek için kullanılan sözcük.
Vuruş hızı. Gider.
tiz : İnce, daha ince veya dik ses.
tonalite : Dizilerin yapılanmasını oluşturan kurallar bütünü.
tonik : Eksen dizinin ilk derecesi, diziye adını veren ses.
transpoze : Belli bir tonda yazılmış eserlerin aralıkları aynı kalmak koşulu ile
başka bir tona aktarılmasıdır.
triole : Üçleme bir vuruşun üç eşit zamana bölünmesi.
U
uşşak : Türk müziğinde bir makam adı.
Ü
ünison : Tek sesli.
üslûp : Müziği çalışta, söyleyişte ya da yeniden icrada yürütülen ve gitgide
müzisyene (döneme, topluluğa ya da müzik türüne) has bir özellik
kazanan tarz, stil.
V
vals : 3 zamanlı ölçüde yazılmış dans ve dansın müziğine verilen ad.
velvele : Klasik Türk müziğinde usulün darp bölümlerine ayrılarak vurulması.
Y
yeden : Sansibl, karar sesinden önceki nota, dizide yedinci derecedeki ses.
KAYNAKÇA
CAN, M. (2002), Geleneksel Türk Sanat Müziğinde Arel-Ezgi-Uzdilek Ses Sistemi ve Uygulamada
Kullanılan Perdeler, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 175.
ÇİÇEK, C. (2015), Adalet Sistemi Üzerine Konuşmalar, Ankara: TBMM Basımevi
CENAP ŞAHABETTİN. (2005), Tiryaki Sözleri, İstanbul: Beyan Yayınları.
ÇELİKKOL, E. (2002), Türk Musikisi Bilgileri, Bursa: F. Özsan Matbaacılık.
DEMİR, A. (2005), Geleneksel Türk Sanat Müziği Solfej ve Nazariyatı 1, İzmir: Sade Matbaacılık
ve Grafik.
ERGÖZ, H. (2007), Türk Müziği Nazariyatı ve Solfej Uygulama Kitabı 1, Sakarya: Değişim Yayınları.
FERİDUNOĞLU, L. (2004), Müziğe Giden Yol, İstanbul: İnkılap Kitap Evi.
FERSAN, R. (1984), Atatürk'ten Anılar, 14.06.1984 Milliyet Gazetesi.
HATİPOĞLU, A. (1982), Türk Müziği Solfeji, Ankara: Dağarcık Yayınları.
KARADENİZ, M. (1965), Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, Ankara: İş Bankası Kültür
Yayınları.
94
MALKOÇ, A. R. (2021), Ahengimiz Akordumuz Nefesimiz: Özdeyişler, Ankara: Gülnar Yayınları.
ÖNAL, H. (2018), Hacı Taşan Türkülerinde Makam, Ankara: Gece Kitaplığı.
ÖZALP, M. (1986), Türk Musikisi Tarihi Derleme 2. Cilt , Ankara: TRT Yayınları.
ÖZKAN, İ. (2006), Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ÖZTUNA, Y. (2000), Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Ankara: İLESAM.
PELİKOĞLU, M. (2012), Geleneksel Türk Halk Müziği Eserlerinin Makamsal Açıdan Adlandırıl-
ması, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
SAĞER, T. (2004), Temel Müzik Teorisi, İstanbul: Bemol Yayıncılık.
SÖZER, V. (1986), Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi 1. ve 2. Cilt, İstanbul: Remzi Kitabevi.
TURAN, Ş. (1990), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
(2004), Türk Halk Müziği Bilgileri, Ankara :TRT Ankara Radyosu.
(1996), TRT Türk Halk Müziği Repertuarı, Ankara: TRT Müzik Dairesi Başkanlığı.
(1998), TRT Türk Sanat Müziği Seçme Eserler 1, Ankara: TRT Müzik Dairesi Başkanlığı.
(2009), TRT Türk Sanat Müziği Seçme Eserler 2, Ankara: TRT Müzik Dairesi Başkanlığı.
(2022), Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü, Güzel Sanatlar Lisesi, Türk Müziği Teori ve
Uygulaması Dersi 9, 10 , 11 ve 12. Sınıflar Öğretim Programı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
ULUÇ, M. (2006), Müzik Sözlüğü, Ankara: Yurt Renkleri.
YAĞMUR, S. (2014), Yunus Emre Divanı, İstanbul: Dergah Yayınları
YAHYA KAÇAR, G. (2009), Türk Musikisi Rehberi, Ankara: Maya Akademi.
SEYİR KAYNAKÇASI
Çârgâh Seyir 1, Ahmet HATİPOĞLU.
Çârgâh Seyir 3, Hatice Selen ERGÖZ.
Çârgâh Seyir 4, Erdinç EMERCE.
Bûselik Seyir 1, Ahmet HATİPOĞLU.
Bûselik Seyir 2, Cinuçen TANRIKORUR.
Bûselik Seyir 3, Ahmet HATİPOĞLU.
Bûselik Seyir 4, Alper DEMİR
Bûselik Seyir 5, Alper DEMİR
Kürdî Seyir 1, Alper DEMİR.
Kürdî Seyir 2, Ahmet HATİPOĞLU.
Kürdî Seyir 3, Alper DEMİR.
Kürdî Seyir 4, Hatice Selen ERGÖZ.
Kürdî Seyir 5, Hatice Selen ERGÖZ.
95
ESER KAYNAKÇASI
TRT, Nota Arşivi, Üsküdar’a Giderken, Repartuvar No: 108881.
TRT, Nota Arşivi, Aman Cânâ Beni Şâd Et Terahhüm Eyle İmdât Et, Repartuvar No: 417.
TRT, Nota Arşivi, Dil Bestenim Meshurunum, Repartuvar No: 3356.
TRT, Nota Arşivi, Rüzgâr Kırdı Dalımı, Repartuvar No: 8965.
TRT, Nota Arşivi, Güle Sor Bülbüle Sor, Repartuvar No: 5623.
TRT, Nota Arşivi, Gül Goncası Nazende, Repartuvar No: 19250.
TRT, Nota Arşivi, Seni Andım Bu Gece, Repartuvar No: 21487.
TRT, Nota Arşivi, Nar Tanem, Repartuvar No: 16861.
TRT, Nota Arşivi, Yine Menekşelerde Gözlerini Aradım, Repartuvar No: 15355.
TRT, Nota Arşivi, Oldu mu Ya?, Repartuvar No: 11973.
TRT, Nota Arşivi, Şafak Çayım, Repartuvar No: 832.
TRT, Nota Arşivi, Haram Olsun Bana, Repartuvar No: 6005.
GENEL AĞ KAYNAKÇASI
Bu karekodla veya bağlantı ile Genel Ağ Kaynakçası'na ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/13_TMTU_9_2023_GENELAG_KAYNAKCASI.pdf
GÖRSEL KAYNAKÇASI
Bu karekodla veya bağlantı ile Görsel Kaynakçası'na ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/14_TMTU_9_2023_GORSEL_KAYNAKCASI.pdf
CEVAP ANAHTARI
Bu karekodla veya bağlantı ile Cevap Anahtarı'na ulaşılabilir.

https://meslekmateryal.eba.gov.tr/cdn/gsl/muzik/TURK_MUZIGI_TEORI_VE_UYGULAMASI_9/15_TMTU_9_2023_CEVAP_ANAHTARI.pdf
96

Turk Muzigi Teori

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turk Muzigi Teori

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

lı

l a tım rı T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ORTAÖĞRETİM DERS KİTABI

GÜZEL SANATLAR LİSESİ

TÜRK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI

TÜRK MÜZİĞİ TEORİ

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir.

Program Geliştirme Uzmanı

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

Mehmet Âkif Ersoy

Ey Türk gençli÷i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

Söz: Mehmet Âkif ERSOY

be - nim mil - le - ti - min yıl - dı - zı - dır par - la - ya - cak O be -

(1) Kork - ma sön - mez bu şa - fak - lar - da yü - zen al sa

cak Sön - me - den yur - du - mun üs - tün - de tü - ten en son o - cak O

1.2. Temel Müzik Kavramları...............................................................14

1.2.6. Bitiş Çizgisi............................................................................................... 16

1.2.7. Ses Değiştirici İşaretlerin Görevleri.......................................................... 17

Tını, şiddet, yükseklik, süre

1.1. Ses ve Sesin Özellikleri

1.3. Nota ve Sus Süre Değerleri.............................................................18

1.3.1. Nota Değerleri........................................................................................... 18

1.3.2. Değerlerinde Yazılmış Notaların Vuruş Yapılarak

1. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................26

2.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ses Sistemleri...................................33

2.3. Türk Müziğinde Kullanılan Nota Yazım Sistemleri.....................33

2.4.1. Türk Müziği Nazariyatçılarının Türk Müziğine Katkısı........................... 34

TÜRK MÜZİĞİNE GİRİŞ 29

2.5. Türk Sanat Müziği Formları..........................................................37

2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................41

3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı....................................................44

3.2. Türk Müziğinde Kullanılan Ana Perdeler....................................44

3.1. Türk Müziğinde Perde Kavramı

3.4. Koma Cetveli...................................................................................45

3. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................47

4.2.2. Makamı Oluşturan Beşliler....................................................................... 51

4.3. Makamların Oluşumu.....................................................................51

4.1. Makam Tanımı

4.3.3. Seyir Kavramı........................................................................................... 52

4. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................53

5.1. Usul Tanımı......................................................................................56

5.1. Usul Tanımı

5. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................59

Bu ünitede çârgâh makamı, bûselik makamı, kürdî makamı üzerinde durulacaktır.

Çârgâh beşlisi, çârgâh dörtlüsü 6.1. Çârgâh Makamı

6.3. Kürdî Makamı.................................................................................74

6.3.1. Kürdî Dizisi ............................................................................................ 74

6. ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI......................................85

TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 1. ÜNİTE 1. TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ VE KAVRAMLARI

kazanımlarını 1.1.1. Sesin Oluşumu

1.1.2. Sesin Özellikleri

kavramlarını ve sus değerleri, üçlemelerin oluşumu 1.2.1. Nota Kavramı

TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ 13 14 TEMEL MÜZİK BİLGİLERİ

Konu başlıklarını gösterir. İşlenecek konuların

Bu bölümde yazma, Aşağıdaki dizekte verilen notaların perde isimlerini yazınız.

3.4. Koma Cetveli

Aşağıda adları yazılı perdeleri dizek üzerinde gösteriniz.

TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ 45

Sayfa numaralarını gösterir.

kodla veya bağlantı

dijital içeriğine HAYDİ BAKALIM ZEYBEK OYNAYACAĞIZ

46 TÜRK MÜZİĞİNDE PERDE İSİMLERİ

Üniteyle ilgili öğrenilenlerin

2. Notaların ve susların süre değerlerini karşılarına yazınız. GÖRSEL KAYNAKÇASI