Моя частина

 Energetyczna i czasowa charakterystyka zachowań.

Poziom energetyczny zachowania (PEZ)
a) cechy energetycznej charakterystyki zachowania, wyróżnione w pierwotnej
wersji teorii (RTT), oraz funkcje tych cech (role, jakie pełnią w regulacji
zachowania),
b) cechy, które pozostały w ZREWIDOWANEJ teorii RTT (i w kwestionariuszu FCZ-
KT) i bardzo krótko, w punktach, psychologiczna interpretacja ich
wysokiego lub niskiego poziomu ( tj. jak się przejawiają w zachowaniu)
c wzajemne powiązania cech energetycznych
d) relacje między pojęciem ‘aktywacji’ opisanym w teorii Eysencka a cechą
‘Reaktywność’ w teorii RTT.
Czasowa charakterystyka zachowania (CCZ)
a) cechy czasowej charakterystyki zachowania wyróżnione w pierwotnej wersji
RTT, wskazując ich funkcje (ogólnie – tj. za co odpowiada charakterystyka czasowa
zachowania i każdej cechy z osobna, np. ruchliwości, szybkości itd.).
b) psychologiczna interpretacja cech CCZ - tj. jakie zachowania świadczą o danej
cesze
3. Odpowiedniki cech temperamentu ujętych w teorii RTT we właściwościach
układu nerwowego w teorii Pawłowa oraz cechach osobowości u Eysencka
4. Struktury (typy) temperamentu wg RTT i ich odniesienie do typologii H-P
5. Efektywność działania i kosztów psychologicznych osób, które funkcjonują
poza optymalnym poziomem aktywacji/ stymulacji.
6. Wspomagający i prostolinijny styl działania oraz rola temperamentu (cech/
cechy) w wyborze stylu działania.

Dasha: Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) Strelaua.

Rozwijana od lat 60-tych XX wieku,.
Opisuje wielowymiarową strukturę temperamentu i zakłada, że przejawia się on we wszystkich
rodzajach zachowania człowieka.
Strelau definiuje temperament jako „podstawowe, względnie stałe cechy osobowości,
które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach
energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są
wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone
mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem
dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych.”

Podstawowym założeniem RTT jest twierdzenie, że pojęcie temperamentu odnosi się do

formalnych cech zachowania. Zostało ono przedstawione przez Strelaua w 1974 roku w
artykule pt. „Koncepcja temperamentu jako poziomu energetycznego i charakterystyki
czasowej zachowania”. Formalne cechy zachowania opisują nie to, co i dlaczego robi
jednostka, ale w jaki sposób działa. Jak zostało wspomniane w definicji temperamentu
zacytowanej powyżej, cechy wyróżnione w RTT odnoszą się do dwóch wymiarów, na których
można opisywać zachowania podmiotu – charakterystyki czasowej i energetycznej.
Strelau używa pojęcia cechy – zauważa więc istnienie różnic między ludźmi w zakresie
określonych charakterystyk zachowania. Inaczej mówiąc, według RTT cechy temperamentu
wykazują zróżnicowanie interindywidualne, czyli można zaobserwować różnice w natężeniu
poszczególnych cech temperamentalnych pomiędzy różnymi osobami. Jednocześnie
nasilenie danej cechy u danej osoby jest względnie stałe w różnych sytuacjach i długim
przedziale czasowym. Cechy temperamentu wykazują więc stałość intraindywidualną w
dwóch aspektach – odpowiednio – sytuacyjnym i czasowym. Nie oznacza to jednak
niezmienności temperamentu przez całe życie człowieka, ponieważ jest on w dużej
mierze uwarunkowany biologicznie – zdeterminowany przez zachodzące w organizmie
procesy fizjologiczne i biochemiczne

Zgodnie z Regulacyjną Teorią Temperamentu (RTT) Strelaua wcześniej wspomniane formalne

charakterystyki zachowania możemy podzielić na charakterystyki czasowe i energetyczne.

W RTT charakterystyki czasowe informują o rozłożeniu reakcji w czasie. Zaliczają się do nich:

1. Żwawość – słowo używane również w języku codziennym. Jego „zwykłe” znaczenie jest bliskie temu
psychologicznemu – odnosi się do szybkości reakcji oraz dużego tempa wykonywanych czynności.
2. Perseweratywność – inaczej skłonność do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu
działania bodźca. Przejawia się drobiazgową analizą zdarzeń, powracaniem do przeszłości i
przeżywaniem minionych wydarzeń.

Charakterystyki energetyczne z kolei informują o natężeniu pobudzenia na bodźce. Są to:

1. Wrażliwość sensoryczna – reagowanie na bodźce nawet o małej wartości stymulacyjnej.

2. Reaktywność emocjonalna – tendencja do reagowania na bodźce z dużą intensywnością.
Charakteryzuje ją duża wrażliwość i niska odporność psychiczna.
3. Wytrzymałość – duża wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, umiejętność radzenia
sobie w niekorzystnych warunkach.
4. Aktywność -podejmowanie zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wspomniana teoria odnosi się w swej nazwie do pojęcia regulacji nie bez przyczyny – według Strelaua
ważnym elementem teorii jest efektywna regulacja stymulacji.
To, czy owa regulacja będzie adaptacyjna i efektywna zależy od wielu czynników, między innymi od
wzbudzonych u podmiotu emocji (pozytywnych lub negatywnych oraz idącej za nimi motywacji),
stopnia dostarczonej stymulacji oraz samej struktury temperamentu.
W związku z tym Strelau wprowadził podział struktury temperamentu na zharmonizowaną oraz
niezharmonizowaną (ze względu na relacje wspomnianych wcześniej cech).

Struktura zharmonizowana dotyczy temperamentów o małych oraz dużych możliwościach przetwarzania stymulacji.
Osoby o małej możliwości przetwarzania informacji charakteryzuje wysoka reaktywność emocjonalna oraz niski
poziom aktywności i wytrzymałości (melancholik).
Natomiast osoby z równoległego kontinuum możliwości przetwarzania bodźców będą cechować się wysoką
wytrzymałością, aktywnością i niską reaktywnością emocjonalną (sangwinik).
Charakterystyka energetyczna zachowania (EPZ).
„wszystkie te cechy, które są wyznaczane różnicami indywidualnymi w
mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu,
tj. gromadzenie (kumulowanie) i rozładowywanie (wyzwolenie) zmagazynowanej
energii.”
Cechy EPZ determinują poziom pobudzenia powstającego pod wpływem danej
stymulacji, a także to, jak rozbieżny jest on od poziomu optymalnego dla danej
jednostki.
Mechanizmy EPZ wpływają również na motywację ukierunkowaną na zlikwidowanie
tej rozbieżności i przywrócenie optymalnego poziomu pobudzenia. Inaczej mówiąc
cechy EPZ są odpowiedzialne za powstawanie i rozładowywanie pobudzenia
wywoływanego przez różne bodźce stymulacyjne oraz za wielkość tego pobudzenia

Charakterystyka czasowa zachowania (CCZ).

Czasową charakterystykę zachowania (w skrócie CCZ) Strelau określa jako „zespół cech
charakteryzujących przebieg reakcji w czasie.” (Strelau, 1974, s. 20). Cechy CCZ determinują
przebieg reakcji jednostki na bodźce stymulacyjne w czasie. Fizjologicznym podłożem cech CCZ jest
labilność i ruchliwość procesów nerwowych jednostki. Labilność układu nerwowego jest to szybkość
powstawania i zanikania procesów nerwowych, czyli to, jak szybko pojawia się reakcja na bodziec i po
jakim czasie zanika. Natomiast ruchliwość układu nerwowego jest to szybkość zmian zachodzących w
nim procesów, czyli to, jak szybko następuje zmiana z jednej reakcji na inną. (Tiepłow, 1956, za
Zawadzki i Strelau, 1997).

Do mierzenia cech temperamentu wyodrębnionych w ramach RTT służy kwestionariusz znany jako Formalna
Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT). FCZ-KT używany jest w celach
diagnostycznych u osób powyżej 15 r.ż.