Keuzedeel voorbereiding PABO

Aardrijkskunde les 0103

Kaartvaardigheden
Gedachten zijn gratis
en aan geen enkele
regel onderworpen. Paracelsus (Philippus Aureolus
Theophrastus Bombastus von
Op hen rust de vrijheid Hohenheim)
Egg, Einsiedeln, 1493 - Salzburg, 1541
Zwitsers professor, controversieel arts
van de mens en en theoloog.
Hield zich bezig met alchemie en
astrologie.
toornen uit boven het
licht van de natuur.
Creëren een nieuwe
energiebron waaruit
kunst vloeit.
TRW
Deze les Volgende les;
Kaartvaardigheden Topografie
topografie Vooraf
Paragraaf 9.2
Paragraaf 9.1 en 9.5 Basiskennis aardrijkskunde
Basiskennis aardrijkskunde
Met 10 begrippen en
Leerdoel A.3.1. en A.3.2. en A.3.3. en A.3.4. drie inhoudelijke afbeeldingen

topografie
Les voorbereiden

Goed voorbereid;
https://www.goedvoorbereidnaardepabo.nl/

https://lestvpabo.teacherschannel.nl/

https://digibib.consortiumbo.nl/aanmelden/

www.topografieindeklas.nl
(gratis, met inlog, topotrainer)

https://www.studiopabo.nl/studiopabo/
Definitie; Topografie

• De studie van de beschrijving van

kenmerken van plaatsen en gebieden.
• De ligging en de namen van plaatsen,
wateren, bergen, streken, landen, en
andere geografische vormen.
• Topografie; topos = plaats en graphein =
schrijven.

https://www.topografie-nederland.nl/nederland-
oefenen.html
https://www.topomania.net/
www.topografieindeklas.nl
https://world-geography-games.com/nl/
Definitie; Topografie

• De waarde van topografische kennis is het

weten waar een plaats of plek ligt.
• De absolute ligging.
• De werkelijke waarde van de topografie is
het vormen van een mentale kaart van een
gebied.
• De relatieve ligging, de ligging ten
opzichte van een andere plaats.
• Een relatieve afstand wordt uitgedrukt
in de tijd, geld en/of moeite om die
afstand te overbruggen.
Definitie; Topografie

• In de geografie is de basisvraag: "waar is

het en waarom is het daar?"
• Topografie is een symbolische taal, te lezen
via een landkaart.
• Door de studie van de topografie wordt de
leerling getraind in rangschikking en
associatie.
• Topografie is nuttig en noodzakelijk in het
dagelijkse leven en nieuwsgaring.
• Basiskennis van de topografie bevordert
het inzicht in feiten en gebeurtenissen die
met elkaar samenhangen in de ruimte.
• Voorbeelden van geografische criteria zijn:
• Inwoners, afstanden, het politieke,
historische, of economische belang van de
plaats (hoofdsteden, machtscentra).
Definitie; Cartografie

• Khartes = papyrus en /graphein = schrijven.

• Het toegankelijk en hanteerbaar maken, en
overdragen van ruimtelijke informatie, met
nadruk op de visualisatie en interactie,
afgestemd op het oplossen van ruimtelijke
problemen.
• De wetenschap en techniek om informatie
met een geografische component
inzichtelijk en aanschouwelijk te maken
met kaarten.

Topografische kaart van Elspeet.

Schaal 1 : 25.000
Definitie; Landmeetkunde of geodesie
• De landmeter registreert onroerend eigendom,
zowel boven- als ondergronds.
• Identificeert, neemt waar, afpaalt, opmeet,
schat, registreert, berekent, controleert en
vereffend.
• bepalen van precisie, afwijking en
betrouwbaarheid
• Bij uitbreiding bestudeert, ontwerpt en stuurt hij
de ruimtelijke ordening en planning.

• afstandmeting
• Hoekmeting of theodoliet
• Richtingmeting of sextant
• puntsbepaling (voorwaartse insnijding,
achterwaartse insnijding)
• driehoeksmeting
• waterpassing
• positiebepaling
Geschiedenis; Kompas

• De oudste navigatiekompassen waren

waarschijnlijk stukken gemagnetiseerd ijzer
of ijzererts die op een plankje drijvend in
water lagen. Verbeteringen in de vorm van
een staafmagneet, een betere ophanging
en de kompasroos volgden later.
• In de 12e eeuw verspreidde het gebruik
van het kompas zich via de Arabieren naar
Europa.
• Petrus Perigrinus, Frans wetenschapper, Petrus Perigrinus
Kompasnaald 1269
toepassing van de kompasnaald in 1269.
• Het scheepskompas werd in Europa vanaf
ca. 1350 algemeen toegepast.
Kompas

Driehoeksmeting
• Herkenningspunt 1. bepaal hoek t.o.v.
noorden
• Richt het vizier van je kompas op het eerste
herkenningspunt en bepaal de hoek ten
opzichte van het noorden.
• Teken op de kaart een lijn in die door het
eerste punt loopt en de gemeten hoek met
het noorden maakt.
• Herkenningspunt 2. bepaal hoek t.o.v.
noorden
• Het punt waar de twee lijnen elkaar kruisen
is het punt waar je je bevindt.
Kompas

• Kompasnaald = magneet
• de geografische noordpool
• Houd kompas horizontaal in de hand
• Richt vizier op punt van interesse
• Lees het aantal graden af van Noorden tot
het punt
Kompas

• Aardmagnetisch veld is een dipoolveld.

• Waar de magnetische veldlijnen loodrecht
uit het aardoppervlak komen, zijn de
magnetische polen.
• Bij de magnetische noordpool (bij
antarctica) komen de magnetische
veldlijnen uit het aardoppervlak om de
magnetische zuidpool (bij de Noordpool) te
bereiken.
• De magnetische polen vallen niet samen
met de geografische polen.
• Momenteel (2020) wandelt de
magnetische zuidpool 90 meter per dag.
• Dit is een probleem bij het navigeren op
kompas.
Van de werkelijkheid naar een plat
vlak
Hoe werkt de grote bosatlas
Geschiedenis;
Maximiliaan Jacob de Man

• In 1802 kreeg hij de opdracht om een

militaire topografische kaart van de Veluwe
te maken.
• Begin van de topografische kaarten van
Nederland.
Maximiliaan Jacob de Man
1765 - 1838
Kaarten; Lezen

Kaarten hebben een:

• Titel.
• Schaalbalk.
• Noordpijl.
• Metadata (gegevens over de kaart).
• Legenda.
Kaarten; Toponiem

• Een eigennaam van een geografische

entiteit.
• Gehuchten, dorpen, steden en landstreken
kregen vaak hun naam door de
geografische verschijningsvorm (berg, duin,
bos of zand, veen, zout) , de persoon die er
woonde, of een gebeurtenis die er
plaatsvond (dam, burg, kanaal).
• In Nederland en Vlaanderen worden sinds
ongeveer de vierde eeuw na Chr. alleen
Germaanse dialecten gesproken, die zich
ontwikkeld hebben tot de huidige dialecten
en de Nederlandse en Friese standaardtaal.
• De meeste namen zijn daaruit afkomstig.
• Plaatsnamen die eindigen op herkenbare
woorden zoals -donk, -holt, -horst, -laar en
-bos stammen van na het jaar 1000. Van Romeinse oorsprong, zoals Utrecht
(Trajectum), of Keltische, zoals Nijmegen
(Noviomagus).
Kaarten;

• Traditioneel zijn kaarten statisch.

• In de digitale wereld worden ze dynamisch
gemaakt.
• Inzoomen betekent meer dan vergroten,
maar ook details weergeven en welke
informatie wordt weergegeven op de kaart Topografische kaart uit 1914
(selectie van kaartlagen).
• Een kaart is meestal een geografische
weergave in een bruikbare kaartschaal.
• Een deel van zo'n kaart is een blad.
• Zijn de bladen in een boek gebundeld, dan
heet dat een atlas.
• Waterkaarten verschillen van landkaarten
door de nadruk te leggen op waterwegen.
Kaarten; Welke kaart

• De titel van de kaart zegt meestal

voldoende.
• Zoals de hoogtekaart hiernaast.
• Om een onderzoeksvraag te kunnen
beantwoorden zul je meerdere kaarten
nodig hebben.

Bewoning Nederland
Hoogtekaart
https://www.ahn.nl/
Topografische kaart
https://nl-nl.topographic-map.com/map-rhwtj/Nederland/?center=51.99618%2C4.55673&zoom=13
Kaarten;
Topografische inventarisatieatlas voor
flora en fauna van Nederland.

• Gemaakt in opdracht van VOFF en de

Vogelbescherming.
• Hulpmiddel bij veldonderzoek.
• Veldgegevens zo nauwkeurig mogelijk
verwerken.
• Gebaseerd op de topografische kaarten
met een schaal van 1 : 50.000 Kaartblad 44, Uurhok 22, met 25 kilometerhokken
• Een kaartblad bestaat uit 40 atlasblokken
van 5 x 5 km. (uurhokken).
• Over een uurhok ligt een grid van 25
kilometerhokken.
• Door een raster over een kilometerhok te
leggen kan er tot op de hectare nauwkeurig
afgelezen worden.
Kaarten; Schaal

• Een plattegrond is meestal een tekening

van de werkelijkheid, verkleind op een
hanteerbare kaart.
• Een stad wordt verkleind naar een kaart
maten schaal
van ongeveer een vierkante meter.
• De ’schaal’ van de plattegrond geeft de Model 1:

verhouding aan tussen de tekening en de Werkelijkheid x

werkelijkheid.
https://www.youtube.com/watch?v=M-jWYHqEZfs
• Werkelijkeid : model = schaal https://www.youtube.com/watch?v=M-jWYHqEZfs
• We gebruiken dezelfde eenheden.
• Plattegrond = model = (afbeelding)
Kaarten; Schaal

• Grootschalige kaarten, bijv. 1 : 1000

• Kleinschalige kaarten, bijv. 1 : 30 000
• De drempel ligt bij 1:10.000,
• arbitrair, maar gangbaar.
• Het onderscheid is essentieel, omdat niet
dezelfde soort conclusies en even exacte
kadastrale kaart schaal 1 : 2500 (van het origineel)
metingen kunnen worden afgeleid.
• Grootschalige kaarten zijn vrijwel per
definitie bedoeld om er exacte afstanden Topografische kaart schaal 1 : 100 000 (van het
origineel)
op af te kunnen meten/lezen.
• Grootschalige kaarten worden gebruikt
binnen technische en juridisch-
administratieve context, bijv. het kadaster.
• Kleinschalige kaarten worden veeleer voor
beleidsmatige en natuurwetenschappelijke
toepassingen gebruikt.
• Bij kleinschalige kaarten is er sterker sprake
van generalisatie.
Kaarten; Schaal

• De schaal van een kaart of veldtekening

staat vermeld op de kaart.
• Bij een schaal van 1:100 is een centimeter
op de kaart 100 cm in werkelijkheid.
• Bij een schaal van 1:100 is een millimeter
op de kaart 100 mm in werkelijkheid.
• Bij deze schaal is de lengte in werkelijkheid
100 keer zo groot.

maten schaal

Model 1 : 50 14 cm 1:

Werkelijkheid 700 cm 50

• https://www.cristybrandriet.nl/digitale-
leeromgeving/nti/plattegronden-tekenen/
• https://www.beterrekenen.nl/website/mob.php?pag=250
• https://educatie-en-school.infonu.nl/diversen/111566-schaal-
berekenen-hoe-moet-dat.html
Kaarten; Windroos

• Een kruis dat de windrichtingen aangeeft.

• Een kompas en een windhaan zijn afgeleid
van de windroos.

Windroos
https://www.knmi.nl/nederland-
nu/weer/waarschuwingen-en-
verwachtingen/windroos
Kaarten; Legenda

• Een legenda is een deel van een kaart

(rechtsonder) met de titel, auteur, datum,
schaal, noordpijl en waarop de
kaartsymbolen worden uitgelegd.
Legenda van een topografische kaart
Kaarten; visualiseren

• Het vertalen van een gedachte naar een

beeld. Een visuele weergave.
• Een afbeelding, een zichtbare voorstelling
van iets wat in werkelijkheid of in gedachte
bestaat.
• Ruimtelijk inzicht, het mentaal visualiseren.
• kennisvisualisatie of wetenschappelijke 1. Zender heeft een mentaal model van de
werkelijkheid
visualisatie, is het visueel weergeven van 2. Creëert een mentaal visualisatiemodel
gegevens. 3. Maakt een keuze van de communicatievorm.
• Geo-visualisatie: visuele weergave met een 4. Uitvoering
5. Ontvanger vertaald het model naar
ruimtelijke component, cartografie. werkelijkheid.
Kaarten; visualiseren

• Het meetniveau is een typering van een

meetvariabele.
• kwalitatief: (onderscheidend)
• nominaal: benoemen
• ordinaal: ordening, appreciatieniveau
• binair: aanwezig / afwezig
• kwantitatief: (uitgedrukt in getallen)
• interval: gelijke intervallen getallenlijn
en eenheid.
• ratio: intervallen met een betekenisvol
nulpunt. Kelvin ipv Celcius, 0 meter
Kaarten; visualiseren

• De volgorde is van toenemende

complexiteit.
• Een volgend niveau omvat steeds de
eerdere.
Niveau Kenmerkend Een volgorde verschillen nulpunt voorbeeld

Kwalitatief Nominaal x Diersoorten, hoofdsteden

ordinaal x x Puntschaal, uitslag wedstrijd

Kwantitatief interval x x x Op datum

ratio x x x x Op leeftijd, aantallen

Kaarten; analyseren

• Ontleden en onderzoeken.
• Benader de analyse vanuit de
onderzoeksvraag
• Wie, wat, waar, …
• Grenzen
• Begrippen scherp
• relevant
• Opsomming van waarnemingen
• Ontleding van waarnemingen; in kleine
eenheden (nauwkeurigheid, valide)
• Met informatie betekenis geven
• Afhankelijkheid van de eenheden
• ordening / verwerking van waarnemingen.
• Patronen herkennen De vrucht is rijp.
• Zijn er afwijkingen en wat doe je daarmee. Een synthetisch oordeel heeft argumentatie nodig:
• Een analytisch oordeel is onmiddellijk de geldigheid van een synthetische uitspraak kan
betwist worden.
inzichtelijk. Een valide waarneming heeft weinig synthetische
fouten
Kaarten; interpreteren

• Duiding, vertalen van een waarneming.

• Uitleggen, beschouwen
• de gevormde overtuiging is een
opeenstapeling van kennis, vaardigheden
en intuïtie.
• Met een waarschijnlijkheidsgraad van
juistheid.
• Terugkoppel naar verwachting en
onderzoeksvraag.
• Kom je tot verschillende interpretaties, dan
zet je die tegen elkaar af.
• Het geheel ontleden, analyseren om
vervolgens te interpreteren en komen tot
een synthese van het geheel
Het onderzoek.
1. Data verzamelen
2. Met informatie betekenis geven
3. Visualiseren
4. Analyseren
5. interpreteren
Kaarten; interpreteren

Het denkkader
• De waarheid verstaan, verklaren en
begrijpen
• Objectief blijven
• Welwillendheid, met welke intentie
• De ontleding en de gekozen afhankelijkheid
van de elementen
• Het geheel overzien, begrip van het geheel.
• De elementen en het onderwerp.
• De waarneming in de wereld.
• Wat is de betekenis, Het belang en de zin
Kaarten; Karteren

• Bij veldbiologisch onderzoek is het

gebruikelijk om van de situatie ter plaatse
een plattegrond of doorsnede te tekenen.
• Bij een plattegrond maak je bij het
optekenen gebruik van lijnen als de • Bij de veldkaart of basiskaart zijn de raaien
aangegeven.
grenzen scherp zijn en onderbroken lijnen • Als veldkaart gebruik je A4 of A3 en liefst op
in het geval van vage grenzen. een klembord.
• Zomen of brede overgangen worden
gearceerd.
• Hoogteverschillen met maten en/of pijlen.
• Bij het karteren gebruiken we een legenda
om de tekening leesbaar te houden.
• Symbolen/codes die worden gebruikt
vloeien voort uit het thema van de kaart en
de methode van inventariseren.
Kaarten; Karteren

• Horizon aangeven
• Zie ook landschaplezen

Symbool Betekenis
↑↑↑↑↑↑↑↑ zicht binnen 25 meter belemmerd door bomen
↑-↑-↑-↑-↑ zicht tussen 25 en 250 meter belemmerd door bomen
↑--↑--↑--↑ zicht tussen 250 en 2500 meter belemmerd door bomen
˄˄˄˄˄˄˄˄˄ zicht binnen 25 meter belemmerd door heuvel
˄-˄-˄-˄-˄ zicht tussen 25 en 250 meter belemmerd door heuvel
˄--˄--˄--˄ zicht tussen 250 en 2500 meter belemmerd door heuvel
□□□□□ bebouwing of weg binnen 25 meter
□-□-□-□ bebouwing of weg tussen 25 en 250 meter
□--□--□ bebouwing of weg tussen 250 en 2500 meter
≈≈≈≈≈≈≈≈≈ vrij uitzicht over water meer dan 2500 meter
wwwwww vrij uitzicht over weiland meer dan 2500 meter
AAAAAAAA vrij uitzicht over akker meer dan 2500 meter
Atlas Major Blaeu
FILM
Van Bol naar Platvlak
Cilinderprojectie

Kegelprojectie

Azimuthaleprojectie
Volgende les;
Topografie van Nederland
Vooraf
Paragraaf 9.2
Basiskennis aardrijkskunde

Met 10 begrippen en
drie inhoudelijke afbeeldingen

topografie
Les voorbereiden

Goed voorbereid;
https://www.goedvoorbereidnaardepabo.nl/

https://lestvpabo.teacherschannel.nl/

https://digibib.consortiumbo.nl/aanmelden/

www.topografieindeklas.nl
(gratis, met inlog, topotrainer)

https://www.studiopabo.nl/studiopabo/
Deze les Deze les
Kaartvaardigheden Kaartvaardigheden
Paragraaf 9.1 en 9.5 Paragraaf 9.1 en 9.5
Basiskennis aardrijkskunde Basiskennis aardrijkskunde

Leerdoel A.3.1. Leerdoel A.3.2.

De aspirant-student kan een (digitale) kaart selecteren De aspirant-student kan patronen in een gebied op een
en lezen als informatiebron op basis van titel, legenda, (digitale) kaart beschrijven.
schaal, windroos, kaartsoort en kaarttype. (Kaartanalyse)
(Kaartselectie, kaartlezen, atlas, digitale interactieve
kaart)
Deze les Deze les
Kaartvaardigheden Kaartvaardigheden
Paragraaf 9.1 en 9.5 Paragraaf 9.1 en 9.5
Basiskennis aardrijkskunde Basiskennis aardrijkskunde

Leerdoel A.3.3. Leerdoel A.3.4.

De aspirant-student kan op een (digitale) kaart
patronen in een gebied verklaren met algemene
geografische kennis.
kan een eenvoudig geografisch onderzoek doen met
geografische data en geografische hulpmiddelen en
daaruit conclusie trekken (klimaatgrafiek,
bevolkingspiramide, bodemprofiel, dwarsdoorsnede,
atlas, veldwerk, kaart, foto, gps, gis).