Konwencja literacka

Pakiet składa się ze scenariusza zajęć i filmu. W trakcie zajęć uczniowie dowiadują się, czym
jest konwencja literacka, poznają dzieje groteski oraz najważniejsze dokonania literatury
polskiej i światowej w obrębie tej konwencji. Film prezentuje kilka konwencji literackich
(interpretacje aktorskie fragmentów „Antygony", „Dziadów cz. III", „Zemsty", „Kartoteki"),
które następnie mogą być analizowane przez uczniów - pod względem formy,
zastosowanych środków i sposobu przedstawienia.

Konwencja literacka
Różne sposoby odrealnienia świata w grotesce
Konwencja literacka

Film prezentuje kilka konwencji literackich (interpretacje aktorskie fragmentów „Antygony”,

„Dziadów cz. III”, „Zemsty”, „Kartoteki„), które następnie mogą być analizowane przez
uczniów - pod względem formy, zastosowanych środków i sposobu przedstawienia.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Różne sposoby odrealnienia świata w grotesce

Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)

Temat: Różne sposoby odrealnienia świata

w grotesce

Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania

w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).

Cele operacyjne:
Uczeń:

Zna dzieje groteski od starożytności po współczesność,

Rozumie różne użycia terminu,
Zna najważniejsze dokonania literatury polskiej i światowej w obrębie groteski.

Nabywane umiejętności:
Rozpoznawanie konwencji groteskowej w literaturze,
Wskazywanie środków formalnych, jakimi posługuje się groteska,
Współpraca w zespole,
Komunikowanie się z innymi w celu przekazania i zdobycia informacji.

Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.

Ś
Środki dydaktyczne:
Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor
multimedialny/tablica interaktywna),
Zasób multimedialny: film „Konwencja literacka”,
Dzieje groteski w IV etapach (opracowane przez nauczyciela na podstawie hasła
Włodzimierza Boleckiego w „Słowniku literatury polskiej XX wieku”1).

Metody nauczania:
Podające: wykład informacyjny, pogadanka,
Problemowe: rozmowa kierowana, metoda grup eksperckich,
Eksponująca: film.

Formy pracy:
Grupowa zróżnicowana,
Zbiorowa jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i przekazuje im informacje na temat celu zajęć i ich planowanego
przebiegu. Pyta młodzież o wiadomości na temat konwencji literackich. W ramach
wprowadzenia w zagadnienie proponuje obejrzenie filmu z zasobu multimedialnego.

Po emisji materiału prowadzący zajęcia prosi uczniów, aby zastanowili się nad
zaprezentowanymi w materiale konwencjami literackimi. Pyta o ich formę (monolog),
zastosowane środki, sposób przedstawienia.

Następny punkt w dyskusji powinien dotyczyć innych konwencji literackich. Prowadzący

zajęcia kieruje rozmową tak, aby młodzież wskazała m.in. na groteskę: pyta, co uczniowie
wiedzą na jej temat, podejmuje próbę analizy wiadomości, odwołując się do posiadanej przez
uczniów wiedzy (teksty poznane podczas nauki w gimnazjum) i ich codziennych
doświadczeń. Prosi o przykłady groteski zaobserwowane w życiu, np. w zachowaniach
społecznych, w filmach, reklamach itp.

Etap realizacji

Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy eksperckie, objaśnia im zasady pracy (zapoznanie się
ze zgromadzonymi przez prowadzącego zajęcia materiałami, zdobycie możliwie największej
wiedzy, przekazanie informacji członkom innych grup, zdobycie wiadomości, którymi
dysponują inni) i rozdaje materiały:

Grupa I – groteska starożytna i średniowieczna (postaci ludzkie z elementami

zwierzęcymi, poemat (epos) o Gilgameszu, Biblia, Owidiusz („Metamorfozy”),
personifikacje zła i danse macabre, kroniki i księgi podróżne);
Grupa II – groteska renesansowa i barokowa (motywy głupców i szaleńców, Giorgio
Vasari i jego ocena);
Grupa III – groteska w XVIII i XIX wieku (satyra o elementach groteski, groteska
ironiczna, estetyka gotycyzmu);
Grupa IV – rozkwit groteski w XX wieku, najważniejsze dokonania w Polsce i Europie.

Uczniowie pracują nad zdobyciem informacji, a następnie przygotowują notatki i dzielą się
wiedzą z innymi grupami. Wspólnie z nauczycielem podsumowują etapy
historyczno‐literackie, wskazują na ciągłość i zmienność zagadnienia groteski. Ustalają też
definicję terminu. Prowadzący zajęcia zwraca szczególną uwagę na istnienie groteski jako
konwencji, na jej elementy charakterystyczne: wyolbrzymienie i przejaskrawienie,
zakłócenie zasady prawdopodobieństwa, mieszanie stylu wysokiego z niskim, tragizmu
z komizmem, deformacje, absurdalność, karykaturalność, inwencje słowne, sprzeczne
porządki motywacyjne np. baśniowe i realistyczne, pure nonsense.

Nauczyciel wskazuje też na prowokacyjny charakter groteski – złamanie zasady decorum,

parodię, element zaskoczenia wobec oczekiwań odbiorcy, ekstrawagancję. Podkreśla sens
groteski jako przejawu kreacyjnej swobody artystycznej.

Etap końcowy

Podsumowanie: wieloznaczność terminu „groteska” (gatunek, motyw, konwencja

stylistyczna, nurt w sztuce).

Dodatkowo/Zadanie domowe:
Nauczyciel może zadać uczniom pracę domową:

Na czym polega groteskowy charakter ostatniej sceny „Tanga” Sławomira Mrożka?

1. Włodzimierz Bolecki, hasło: „groteska”, [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, Alina
Brodzka (red.), Wrocław 1992.↩
Plik o rozmiarze 74.63 KB w języku polskim

Plik o rozmiarze 103.50 KB w języku polskim