SZKOŁA

BUDOWANIA
SZKOŁA
BUDOWANIA
SPIS TREŚCI

Przed budową Lekcja 12.

Zaprawa... myślowa 2 Ocieplenie dachu 92

Lekcja 1. Lekcja 13.

Działka i projekt 4 Okna fasadowe 97

Lekcja 2. Lekcja 14.

Formalności i organizacja prac 10 Drzwi i bramy garażowe 107

Lekcja 3. Lekcja 15.

Wykopy i fundamenty 16 Okna dachowe 116

Lekcja 4. Lekcja 16.

Podłoga na gruncie 28 Wykończenie poddasza 121

Lekcja 5. Lekcja 17.

Ściany murowane 33 Instalacje elektryczne 124

Lekcja 6. Lekcja 18.

Stropy i schody żelbetowe 45 Instalacja wodna i kanalizacyjna 135

Lekcja 7. Lekcja 19.

Ściany i stropy drewniane 53 Ogrzewanie 143

Lekcja 8. Lekcja 20.

Domy prefabrykowane 61 Kominek 154

Lekcja 9. Lekcja 21.

Kominy 66 Wentylacja 159

Lekcja 10. Lekcja 22.

Konstrukcja dachu 71 Elewacja 164

Lekcja 11. Lekcja 23.

Pokrycia dachowe 79 Wykańczanie wnętrz 176

1
Zaprawa... myślowa
Jakie to proste! Tak, budowa domu będzie prostym przedsięwzięciem, jeśli zostanie
dokładnie zaplanowana – ustalimy materiały, finanse i czas jej trwania. Jakie to
trudne! Tak, budowa bez planu i kosztorysu oznacza wyższe koszty i zwykle poważne
błędy. By można było ich uniknąć, przygotowaliśmy dla Was „Szkołę budowania”.
Przyspieszony kurs budowania domu należałoby kłopoty z wykonawcami lub materiałami natych-
zacząć od apelu: Inwestorze, pamiętaj – potrzebu- miast generują dodatkowe koszty. I tego trzeba
jesz planu! Precyzyjnego i zawierającego cenne uniknąć. Plan? Na początku potrzebny będzie ten
załączniki: projekt domu, kosztorys, zestawienie pierwszy, najważniejszy...
materiałów i harmonogram. Rozpoczynając budo-
wę, musisz wiedzieć, co budować i z czego, ile to Plan domu
potrwa oraz ile będzie kosztować. Warto pamiętać, Logiczny projekt wymaga przemyślenia, jakie są
że udana budowa składa się w 65% z planowania, potrzeby mieszkańców, jak dom wpisuje się
a tylko w 35% z prowadzenia robót. Na budowie w działkę i czy plan wnętrz wytrzyma test życia.
realizuje się scenariusz starannie wcześniej zapla- Nieuzasadnione i szkodliwe będą zmiany zbyt
nowany – z rezerwą czasu i wiedzy na wypadek mocno ingerujące w projekt z katalogu.
komplikacji. Bo te się zdarzają! Na budowie Wtedy lepiej zdecydować się na projekt indywidu-
prowadzonej spontanicznie (jakoś to będzie...) alny. Są jednak i zmiany rozsądne, które wynikają

Etapy budowy i orientacyjne koszty

10% kosztów 35% kosztów 50% kosztów 70% kosztów 85% kosztów 100% kosztów
stan zero stan surowy stan surowy dom dom wykończony dom gotowy
t wytyczenie otwarty zamknięty z instalacjami wewnątrz do zamieszkania
budynku t ściany, t okna, drzwi wewnętrznymi t urządzenia t urządzenie
w terenie kominy zewnętrzne t instalacje grzewcze i wyposażenie
t fundament/ t stropy, schody i bramy gara- wewnętrzne t prace wykoń- domu, ogrodzenie
piwnica żelbetowe żowe (bez montażu czeniowe: na działce, brama
t instalacje t więźba, pokry- t docelowe urządzeń) posadzki, łazienki
poziome cie z papy pokrycie dachu t tynki i szlichty i biały montaż,
t podkład beto- t elewacja poddasze, drzwi
nowy wewnętrzne,
malowanie

2
z analizy projektu pod kątem własnych potrzeb:
na przykład otwarcie kuchni albo połączenie
pokoi, dodanie piwnicy, poszerzenie garażu lub
dopasowanie usytuowania okien do widoków
na zewnątrz.
Jak wybieramy projekt z katalogu? Zwracamy uwagę
na elewację budynku i jego proporcje. To dobry
początek, lecz trzeba przeanalizować, czy dom bę-
dzie wygodny i praktyczny, czy łatwo da się wnieść
zakupy, wyjść z filiżanką kawy do ogrodu. Jeśli od-
robicie tę lekcję, okaże się, że dla czteroosobowej
rodziny wystarczy prosty dom o powierzchni użytko-
wej 120-150 m2 z pomieszczeniami gospodarczymi.
I świetnie – można planować dalej...
Harmonogram budowy
To zestawienie prac wraz z czasem ich wykonania.
Od razu pojawi się też zestawienie materiałów
– rozsądną decyzją będzie wybór znanych na
danym terenie technologii, na przykład budowa
domu ze ścianami dwuwarstwowymi z ceramiki,
z betonu komórkowego, silikatów.
Nie warto się spieszyć. Im szybciej chcemy budować,
w im bardziej nietypowej technologii, tym będzie
drożej. Za czas i specjalizację płaci się wykonawcom
więcej. Trzeba przyjąć, że budowa w technologii mu-
rowanej zajmie około dwóch lat. W pierwszym roku
– stan surowy otwarty. Na ten etap należy zarezer-
wować mniej więcej sześć miesięcy (gdy dom jest
niezbyt duży, to i tak dwa razy więcej, niż potrzeba).
Warto mieć rezerwę na niespodzianki i przemyślenie
dalszych prac. Drugi rok to prace wykończeniowe.
Dużo czasu zajmie chodzenie po sklepach i wybór
materiałów. I tu właśnie jest największe zagrożenie:
na tym etapie można stracić kontrolę nad finansami.
Dlatego od początku niezbędny jest kosztorys.
Kosztorys budowy
W nim zapisany jest górny pułap wydatków na ma-
teriały i robociznę. Mając kosztorys, można kontro-
lować wydatki – jeśli kominek kosztował dwa razy
więcej niż w założeniu, to, niestety, podłogi muszą
być nie z czarnego dębu, ale z paneli. Doświadcze-
nie innych uczy, że jeśli nie kontrolujemy finansów
na etapie prac wykończeniowych, budowa domu
od kwoty 450 tys. zł rośnie nawet do miliona.
Kiedy już stoi dom przekryty dachem, inwestor
ma wrażenie, że zbliża się do końca budowy.
3
Co tam zostało? Tylko instalacje, tynki, podłogi,
drzwi i okna. I mieszkamy! Mylne wrażenie. Warto
spojrzeć na grafikę na stronie obok – stan surowy
otwarty to nawet nie połowa budowy. Dopiero teraz
zaczynają się wyzwania i trudności. Dlatego lepiej
mieć świadomość, że ten etap (wykonany przez
jedną ekipę plus dekarza) to rozgrzewka, a prace
wykończeniowe to meritum zadania, które wymaga
planu. I konsekwencji!
Inspektor nadzoru
Gdy zebraliśmy już wszystkie dokumenty potrzebne
do prowadzenia budowy, pozostaje jeszcze jedna
ważna sprawa do załatwienia. Musimy znaleźć ko-
goś, kto będzie kontrolował prace. W tej roli może
wystąpić kierownik budowy, naprawdę dbający
o jakość prac, a nie tylko robiący wpisy w dzienniku.
Nie oszczędzajmy na tym. Bez sensu jest wydać
600 tys. zł na dom, a zaoszczędzić 3 tys. zł na
fachowym nadzorze.
Często mówi się, że dopiero trzeci dom jest dla sie-
bie, a pierwszy wręcz dla wroga. To nie musi być
prawda. Nie zgadzajcie się na takie złożenie broni!
Tysiące razy prowadzono już budowę. Inwestor nie
musi niczego odkrywać, z niczym eksperymento-
wać. Wybudujcie pierwszy dom od razu dla siebie!
Wystarczy tylko wpisać się w ustalony rytm i logikę
budowy: przemyśleć potrzeby, wybrać rozsądny
projekt, panować nad kosztami, pilnować harmo-
nogramu i zapewnić nadzór. Trzeba też wiedzieć,
że dobra ekipa jest zajęta na pół roku do przodu,
że da kontakt do poprzednich klientów. Dobra
ekipa nie powie: „Zawsze tak robimy i jest do-
brze”. Albo gdy coś nie wyjdzie: „Przyzwyczają
się państwo...”.
Inwestor pełen entuzjazmu
Bez tego nie ma sukcesu. Budowa to niezwykłe
wydarzenie w życiu. – Dwa lata planuję budowę,
już nią żyję – opowiadał nasz Czytelnik, który od-
wiedził Szkołę MURATORA, spotkanie zorganizo-
wane przez redakcję naszego miesięcznika. Inny
głos: „Usiadłem z żoną i patrząc jej prosto w oczy,
z dumą oświadczyłem: »Kochanie, zbudujemy
dom «. Nigdy nie zapomnę wyrazu jej twarzy...”
Dzięki tej książce historia budowy Waszych domów
może się dobrze zacząć i skończyć pełnym sukce-
sem. Tego Wam życzymy!
 Lekcja 1
Działka i projekt
Gdzie budować dom? Wybrana działka powinna nam się przede wszystkim podobać,
ale przed jej kupnem warto przeanalizować wszystkie aspekty lokalizacji.
Ważne jest też, jaki dom na tej działce chcemy postawić. Projekt dostosowany
do możliwości i potrzeb to pierwszy krok do zbudowania domu, w którym będziemy
się dobrze czuli.
Przymierzając się do budowy domu, stajemy Przyglądamy się działce
przed zadaniem znalezienia odpowiedniego dla Najbliższe sąsiedztwo. To, czy sąsiedzi dbają
niego miejsca lub dopasowania projektu do po- o swoje podwórko, nie tylko ma duży wpływ na
siadanej działki. Niezależnie od sytuacji najważ- postrzeganie dzielnicy i wartość działki, lecz tak-
niejsza jest dokładna analiza posesji i jej oto- że sporo mówi o bezpieczeństwie. Zagospoda-
czenia. Dopóki dobrze nie poznamy przyszłego rowanie sąsiednich działek może wpływać rów-
miejsca do życia, nie decydujmy się na konkretny nież na to, jak będziemy kształtować naszą. Jeśli
projekt. Z kolei jeśli poszukujemy miejsca na dom, sąsiad przy płocie ma mało estetyczny składzik
warto mieć wizję tego, jak będzie on wyglądał. lub trzyma przy nim hałaśliwe psy, będziemy sta-
Dobrze jednak podejść do tego elastycznie, rali się usytuować dom tak, aby styczność z tymi
bo koncentrowanie się na jednym projekcie może niedogodnościami była ograniczona.
sprawić, że działkę będziemy dobierać na siłę. Przyjrzyjmy się miejscowej architekturze. Jeżeli
Niektóre cechy decydujące o tym, czy miejsce w okolicy panuje jeden styl, trudno będzie postawić
będzie przyjemne do mieszkania i łatwe do zago- tu coś zupełnie innego. Być może wynika to z gu-
spodarowania, można dostrzec gołym okiem. stu mieszkańców, ale częściej wiąże się z lokalnymi
O pozostałych dowiemy się z dokumentów. uwarunkowaniami i zapisami w planie miejscowym.
Fot. Tomasz Zakrzewski, projekt: Robert Skitek

Działki z dala od gęstej zabudowy są piękne i kuszą widokami, pod warunkiem że teren wokół nich nie zostanie zabudowany

4
 Fot. Andrzej T. Papliński
Intensywność zabudowy. W sytuacji gdy zabu-
dowa jest gęsta i budynki są wznoszone blisko
siebie, w minimalnych odległościach dozwolonych
przez przepisy, trudno będzie na naszej działce
uzyskać zaciszne miejsce. To bolączka zwłaszcza
prestiżowych dzielnic blisko centrum, gdzie grunt
jest drogi i w związku z tym działki są niewielkie.
Zbyt duża intensywność zabudowy czasem powo-
duje nadmierne zasłonięcie działki i złe przewie-
trzanie. Mimo wszystko dobrze jest szukać działki
na terenie już zabudowanym.
Teren na odludziu. Niesie ze sobą ryzyko słabe-
go uzbrojenia. Kto kupuje działkę w oddaleniu
od innych domostw, musi zwykle doprowadzić
media. Może się okazać, że będzie długo czekał
na kanalizację czy przyłącze gazu albo poniesie
wysokie koszty ich doprowadzenia.
Wielką zaletę mają tereny, które są objęte planem
miejscowym. Od razu wiadomo, jakie jest prze-
znaczenie działki i terenów w okolicy. Należy jed-
nak pamiętać, że teren niezabudowany wiąże się
z ryzykiem, iż przez najbliższe lata zamiast kon-
templować uroki otoczenia, będziemy narażeni
na odgłosy budowy domów nowych sąsiadów.
Uzbrojenie terenu. Bliskość podstawowych me-
diów (prądu, wody, kanalizacji, gazu) i dostęp do
nich to niezaprzeczalna zaleta. Przed wyborem
działki warto sprawdzić w urzędzie gminy aktualny
wykaz dostępnych mediów. W miejscowych zakła-
dach zarządzających sieciami można się dowie-
dzieć, czy i kiedy będzie możliwe przyłączenie.
Ukształtowanie terenu. Może ograniczać moż-
liwości budowy lub dobrego ustawienia domu.
Trzeba sprawdzić, czy na działce łatwo będzie
wygospodarować miejsce na budynek tak, aby
wykorzystać walory środowiska. Jeśli teren nie jest
płaski, należy unikać lokalizowania domu w zagłę-
bieniach i nieckach, skąd wody opadowe trudniej
odpływają i gdzie powietrze będzie stało. Uważnie
trzeba także podchodzić do terenów ze spadkiem.
Często występują tam intensywne wiatry, które
mogą wychładzać budynek. Dobrze jest spraw-
dzić, jaką orientację ma skarpa – zwykle gorsze
pod budowę domu są te nachylone ku północy.
Najkorzystniej byłoby zbudować dom na terenie
lekko nachylonym w stronę południa i z tej strony
odsłoniętym, częściowo osłoniętym od wschodu
i zachodu, a całkowicie – od północy. Dobrze jest
5
Warto szukać, by znaleźć tę najpiękniejszą działkę. Ale trzeba jeszcze
zwrócić uwagę na inne rzeczy, na przykład to, czy są na niej media
dokładnie sprawdzić rodzaj podłoża i poziom
wód gruntowych. Gdy działka leży nad rzeką,
stawem lub w pobliżu rowu melioracyjnego, teren
jest zapewne podmokły. Warto przeprowadzić
wywiad wśród potencjalnych sąsiadów i dowie-
dzieć się, czy ich piwnice są suche, a jeżeli zalewa
je woda, to jak często i do jakiego poziomu.
Dowiedzmy się też, czy w okolicy są zabezpiecze-
nia przeciwpowodziowe.
Dojazd do działki. Zaletami działki są dobry stan
nawierzchni drogi dojazdowej, obecność chodni-
ka oraz oświetlenia. Wyobraźmy sobie, jak droga
będzie wyglądać zimą bądź w czasie roztopów.
Ważne wtedy będzie, czy jest utwardzona i jaką
ma klasę odśnieżania. Jeśli drogi nie ma, a bywa
tak na terenach niezabudowanych lub podzielo-
nych przez właściciela na mniejsze działki, trzeba
się liczyć z koniecznością wybudowania dojazdu
do posesji. Dostęp działki do drogi publicznej jest
niezbędnym warunkiem uzyskania pozwolenia
na budowę. Nie musi być bezpośredni, może
prowadzić przez sąsiednią nieruchomość po usta-
nowieniu służebności drogi koniecznej.
Orientacja drogi dojazdowej. Ma wpływ na
odpowiednie doświetlenie przyszłego domu.
Najlepiej, gdy wjazd jest usytuowany od północy.
Wtedy dom można postawić na działce tak, aby
od południa zlokalizować taras lub inne miejsce
do rekreacji osłonięte przed oczami przechod-
niów. Wjazd na działkę od wschodu albo zachodu
też pozwoli odpowiednio wykorzystać nasłonecz-
nioną część działki. Najmniej komfortowa jest sy-
tuacja, kiedy wjazd znajduje się od południa, bo
cała oświetlona część działki jest od strony ulicy.
Lekcja 1

Gdy dom buduje się na dużej działce na obszarze Analizujemy dokumenty

wiejskim, problemu może nie być. Pojawia się jed- Po znalezieniu działki, ale przed podpisaniem
nak inny – długi podjazd. Kiedy działka jest przy umowy kupna-sprzedaży, musimy sprawdzić,
ruchliwej drodze, nawet wygrodzenie jej wysokim, czy sprzedającemu przysługuje prawo włas-
szczelnym płotem może nie zapewnić ciszy. Cza- ności do oferowanego terenu. Dokumentem
sami zresztą nie ma i takiej możliwości, bo ustale- stwierdzającym stan prawny nieruchomości
nia planu miejscowego mogą zakazywać budo- jest księga wieczysta. Sprzedający powinien
wy pełnych ogrodzeń. Mniejszy komfort zapewnia okazać jej odpis.
także działka narożna – okna wychodzą na ulicę Trzeba nie tylko sprawdzić, kto jest właścicielem
aż z dwóch stron (najlepiej, gdy zorientowane są działki, ale także przejrzeć wszystkie cztery działy
z trzech stron na własną działkę, a tylko z jednej księgi, żeby mieć pewność, iż działka nie jest ob-
na ulicę). To ogranicza możliwości zaplanowania ciążona hipoteką (czyli że nie jest zadłużona z ty-
wnętrz – trudno znaleźć miejsce dla wszystkich tułu kredytu zaciągniętego przez właściciela) albo
pomieszczeń wymagających ciszy i intymności innym ograniczonym prawem rzeczowym – na
– oraz urządzenia części wypoczynkowej ogrodu. przykład służebnością drogi koniecznej (czyli pra-
wem sąsiadów do przejeżdżania i przechodzenia
Ważne odległości przez ten grunt) czy prawem pierwokupu. Odpis
Zarówno przepisy ogólne, jak i lokalne uwarunko- z księgi powinien wystarczyć na pierwszym etapie,
wania ograniczają możliwości zabudowy nierucho- później trzeba obejrzeć księgę osobiście. Możemy
mości i może się okazać, że praktycznie wyznacza- zrobić to za pośrednictwem Internetu – na stronie
ją sposób usytuowania domu na działce. Przepisy ekw.ms.gov.pl. Przeglądanie ksiąg jest bezpłatne.
określają, jakie odległości muszą być zachowane Płaci się natomiast za odpis lub wyciąg z księgi
między domem a granicami działki, między bu- wieczystej. Żeby zajrzeć do księgi, trzeba znać
dynkami na sąsiadujących działkach oraz między
elementami zagospodarowania terenu. jej numer.
Oprócz wpisów ważne są też wzmianki o złożo-
śmietnik – odle- odległość studnia
głość od okien ściany od – odległość od
nym wniosku o dokonanie nowego wpisu. Ponie-
3 m, od granicy granicy – 4 m, szamba 15 m, waż taki wniosek będzie dopiero rozpatrywany,
działki sąsiada ściany bez od granicy interesujące nas fakty mogą ulec zmianie. Każdą
2 m* okien – 3 m działki 5 m wzmiankę należy więc wyjaśnić przed podpisa-
niem aktu notarialnego. A jeśli sprzedający nie
jest właścicielem gruntu, tylko jego użytkownikiem
wieczystym? W takim wypadku, jeżeli działka jest
niezabudowana, to gminie przysługuje prawo jej
pierwokupu. Nie jest więc pewne, czy transakcja
dojdzie do skutku. Ponadto trzeba się przyjrzeć
umowie ustanawiającej użytkowanie wieczyste
– ile lat zostało do jego wygaśnięcia (w momencie
wygaśnięcia użytkowania własność budynku
przejdzie na właściciela gruntu, to jest gminę lub
Skarb Państwa) i jakie określono w niej obowiązki
linia linia rozgraniczająca zbiornik na użytkownika (przejdą na nabywcę gruntu).
zabudowy – oddziela tereny ścieki – odle-
– wskazuje pod zabudowę od głość zbiornika Plan miejscowy zagospodarowania przestrzen-
miejsce, terenów dróg; może od okien i drzwi nego. Drugie zadanie nabywcy to ustalenie,
w którym przebiegać na tere­ domu 5 m, czy upatrzona działka na pewno jest budowlana.
ma stanąć nie działki – wtedy od granicy
front domu ogrodzenie nie może działki 2 m* Przeznaczenie terenu (pod budownictwo miesz-
przekraczać tej linii kaniowe, usługi, produkcję itp.) jest określane
*można go usytuować przy granicy, jeśli sąsiaduje z podobnym w miejscowym planie zagospodarowania prze-
urządzeniem na działce obok strzennego (więcej na ten temat w lekcji 2).
6

Wybór projektu
Dobry projekt nie tylko spełnia oczekiwania do-
tyczące funkcjonalności i estetyki. Powinien być
też dostosowany do możliwości inwestora i zawie-
rać rozwiązania ułatwiające realizację i użytkowa-
nie budynku. Istnieją dwie możliwości uzyskania
projektu domu. Można wybrać projekt gotowy,
z katalogu, lub zamówić u architekta projekt in-
dywidualny. Oba rozwiązania mają wady i zalety,
a wybór zależy od priorytetów, jakimi się kieruje-
my. Dla jednych będzie to cena, dla innych chęć
posiadania domu niepowtarzalnego lub pomoc
projektanta w całym procesie budowy.
Projekt gotowy. Zaletą jest ich duży wybór oraz
dostępność. Każdy może znaleźć projekt najle-
piej odpowiadający własnym potrzebom. Przed
zakupem mamy możliwość analizy układu funk-
cjonalnego oraz bryły budynku. Wiele biur ofe-
ruje dodatkowe narzędzia umożliwiające zabawę
z projektem, między innymi program do zmiany
materiałów elewacyjnych czy do meblowania po-
mieszczeń. Wybierając projekt domu z renomo-
wanej firmy, inwestor ma pewność, że został on
przygotowany przez profesjonalistów i jest opra-
cowaniem zawierającym pełną dokumentację,
czyli projekt architektoniczno-budowlany oraz
projekt techniczny (konstrukcja i instalacje) wraz
z charakterystyką energetyczną.
Fot. Piotr Mastalerz
Każdy projekt gotowy trzeba dostosować do wymogów związanych z lokalizacją na konkretnej działce oraz indywidualnych potrzeb i życzeń
inwestora. Dlatego konieczna jest jego adaptacja. Projekt: Białe piaski – Murator M50, autor projektu: Ewa Dziewiątkowska
7
działka i projekt
Adaptacja projektu gotowego
Kto może wykonać adaptację? Należy ją zlecić
osobie posiadającej uprawnienia do projektowania
oraz aktualne zaświadczenie o przynależności
do Izby Architektów lub Inżynierów Budownictwa.
Podpisując dokumentację, staje się ona autorem
projektu budowlanego i bierze odpowiedzialność
za prawidłowość i kompletność dokumentacji.
Co powinna zawierać?
t Dostosowanie kupionego projektu gotowego
do ustaleń miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego (potrzebny będzie wypis i wyrys
z planu) lub w razie jego braku do otrzymanej
decyzji o warunkach zabudowy;
t opis oraz rysunki z wprowadzonymi zmianami;
t dostosowanie projektu gotowego do nośności
gruntu i stref obciążeń konstrukcyjnych;
t sporządzenie projektu zagospodarowania terenu
z naniesieniem domu na mapie geodezyjnej;
t przejęcie przez osobę adaptującą projekt gotowy
funkcji projektanta budynku.
Jakie dokumenty będą potrzebne do adaptacji?
t Trzy egzemplarze projektu;
t mapa geodezyjna do celów projektowych;
t wypis i wyrys z miejscowego planu zagospo­
darowania lub decyzja o warunkach zabudowy
(gdy dla danego terenu planu nie ma);
t warunki techniczne przyłączy: elektrycznego,
gazowego, kanalizacyjnego i wodociągowego.
Lekcja 1
Część biur projektowych oferuje także – w cenie
projektu – ślepy kosztorys, czyli zestawienie mate-
riałów i robocizny. Atutami są także krótki termin
dostawy oraz cena niższa niż indywidualnych.
Projekt indywidualny. To rozwiązanie dla osób,
które mają szczególne potrzeby. Podczas projek-
towania mamy wpływ nie tylko na bryłę budynku
i wygląd elewacji, ale także na rozplanowanie po-
mieszczeń, tak aby pasowały do naszych zwycza-
jów. Mamy też wpływ na to, z jakich materiałów
budynek będzie wzniesiony. Możemy również
skorzystać z najnowszych technologii i nietypo-
wych rozwiązań, które trudno znaleźć w projek-
tach gotowych. Aby jednak tak się stało, należy
znaleźć architekta, który poza tym, że jest dobrym
fachowcem, będzie się umiał z nami porozumieć.
Pierwszym zadaniem projektanta jest opraco­
wanie koncepcji budynku zgodnej z warunkami
Projekt dobrze dobrany
Wartość projektu mierzy się poziomem zadowole-
nia mieszkańców. Są różne gusta i odmienne po-
trzeby, ale kilka spraw jest uniwersalnych. Zwróćmy
na nie uwagę.
Czy dom będzie ładny? Wybierzmy to, co się
nam podoba. Domy mogą być piękne niezależnie
od stylu. Ważne są proporcje elewacji, wykorzy-
stane materiały oraz detale. Ewidentną wadą jest
nadmiar elementów dekoracyjnych, takich jak
balkony, ganki, werandy czy lukarny. Mają one
stanowić urozmaicenie elewacji, a nie jej bazę.
Istotną rzeczą wpływającą na wygląd i charakter
budynku są otwory okienne. Rolę odgrywa nie
tylko ich wielkość, lecz także ułożenie.
Ważne jest trzymanie się projektu. Duże podnie-
sienie ścianki kolankowej, zmiana położenia i wiel-
kości okien czy zastąpienie materiałów wykończe-
niowych innymi mogą niekorzystnie wpłynąć na
wygląd domu.
Czy dom będzie wygodny? Na podstawie
rzutów można ocenić, czy układ pomieszczeń jest
funkcjonalny i czy w domu będzie się wygodnie
mieszkało. Wybierajmy sprawdzone rozwiązania.
Zalicza się do nich między innymi podział budynku
na strefę dzienną i nocną, ograniczenie komu-
nikacji oraz prawidłowe proporcje pomieszczeń.
Najlepszy układ funkcjonalny straci jednak na
wartości, jeśli nie zostanie wzięte pod uwagę
Duży wybór projektów gotowych z wizualizacjami i szczegółowymi opisami
na stronie: projekty.murator.pl
8
zabudowy. Dobry architekt obejrzy działkę, aby
poznać teren i lokalne uwarunkowania. Po za-
twierdzeniu koncepcji przez inwestora archi-
tekt wykonuje projekt budowlany, na podstawie
którego można uzyskać pozwolenie na budowę
lub zgłosić budowę w urzędzie.
Rozwiązanie to jest dobre dla osób, które mają
nietypowe działki, trudny teren czy sąsiedztwo.
Projekt indywidualny pozwoli tak uformować
budynek, aby zminimalizować niekorzystny
wpływ sąsiedztwa. Dobry projekt wykorzysta
mocne strony działki i zneutralizuje jej wady.
Cena projektu sporządzonego na indywidu­
alne zamówienie będzie z pewnością wyższa
niż gotowego – stawki zależą między innymi
od wielkości domu, stopnia skomplikowania
konstrukcji, regionu kraju i oczywiście renomy
pracowni architektonicznej.
usytuowanie domu względem stron świata. Pokój
dzienny, którego zaletą miało być nasłonecznienie,
usytuowany od północy nie zapewni nam słońca.
Czy dom będzie powiązany z działką? Projekt
powinien uwzględniać usytuowanie budynku wzglę-
dem stron świata i drogi dojazdowej, ukształto-
wanie terenu, zieleń na działce, sąsiednie budynki
oraz lokalne przepisy. Dobrze wykonany umożliwi
komfortowe korzystanie z posesji i domu.
część nocna
część
dzienna
Wokół kominka – Murator M113
Podział na strefy. Czytelny podział na dwie strefy ułatwia człon-
kom rodziny funkcjonowanie, sprawia, że nie przeszkadzają
sobie nawzajem. Pokój dzienny, kuchnia i jadalnia połączone
funkcjonalnie stworzą przestrzeń, w której przebywają wspólnie
 działka i projekt

Wymagania formalne energetycznego budynków tak, by miały „niemal

Kompletna dokumentacja projektowa składa się zerowe zużycie energii”. Wymagania dotyczące
z projektu architektoniczno-budowlanego, izolacyjności przegród przedstawiamy w tabeli.
projektu zagospodarowania działki oraz za- Wskaźnik EP określa wielkość rocznego zapotrze-
łączników zawierających niezbędne w danej bowania na nieodnawialną (czyli pochodzącą
sytuacji uzgodnienia. Może go wykonać wyłącz- z paliw kopalnych) energię pierwotną niezbędną
nie osoba z uprawnieniami budowlanymi do do zaspokajania potrzeb związanych z użytkowa-
projektowania i – co ważne – wpisana na listę niem budynku, przypadającą na 1 m2 jego ogrze-
członków okręgowej izby samorządu zawodo- wanej powierzchni. Od początku stycznia 2021 r.
wego. Jeżeli wybierzemy projekt gotowy, w myśl wartość EP musi być niższa niż 70 kWh/(m2.rok).
przepisów projektantem (który musi należeć do
izby) jest osoba, która go zaadaptuje do kon- Izolacyjność przegród według rozporządzenia
kretnej lokalizacji. o warunkach technicznych
W praktyce w zależności od regionu kraju inwe- Rodzaj przegrody i tempera- Współczynnik przenikania
stor może spotkać się z różnymi wymaganiami tura obliczeniowa w ogrze- ciepła Uc(max) [W/(m2·K)] obo-
urzędów co do zawartości projektu domu jedno- wanym pomieszczeniu wiązujący od 31 grudnia 2020 r.
rodzinnego. W niektórych wymagane jest, aby Ściany zewnętrzne
dokładnie określał rozwiązania zasadniczych ele- a) t ≥ 16°C 0,20
mentów instalacji i urządzeń: sanitarnych, grzew- b) 8°C ≤ t < 16°C 0,45
c) t < 8°C 0,90
czych, gazowych, wentylacyjnych, elektrycznych.
Tym samym konieczny jest udział projektantów Ściany wewnętrzne
oddzielające pomiesz-
branżowych z uprawnieniami w specjalności in- czenia ogrzewane
stalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń a) przy ∆t ≥ 8°C 1,00
b) od pomieszczeń 0,30
cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodocią- nieogrzewanych
gowych i kanalizacyjnych oraz specjalności elek-
Dachy, stropodachy i stropy
trycznej. Do dokumentacji musi być też załączone pod nieogrzewanymi podda-
oświadczenie projektanta o sporządzeniu pro- szami lub nad przejazdami
jektu budowlanego zgodnie z obowiązującymi a) t ≥ 16°C 0,15
b) 8°C ≤ t < 16°C 0,30
przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej. c) t < 8°C 0,70
Projekty budynków mieszkalnych jednorodzinnych
Podłogi na gruncie
są zwolnione z obowiązku sprawdzenia przez inną a) t ≥ 16°C 0,30
osobę z uprawnieniami do projektowania bez b) 8°C ≤ t < 16°C 1,20
c) t < 8°C 1,50
ograniczeń lub rzeczoznawcę budowlanego.
Zarówno projekt gotowy, jak i wykonany na indy- Stropy oddzielające
widualne zamówienie musi odpowiadać ustale- pomieszczenia ogrzewane
a) przy ∆t ≥ 8°C 1,00
niom decyzji o warunkach zabudowy bądź planu b) od pomieszczeń 0,25
miejscowego oraz spełniać wymagania aktual- nieogrzewanych
nych przepisów budowlanych. Zgodnie z rozpo- Okna (z wyjątkiem połacio-
rządzeniem o warunkach technicznych, jakim po- wych), drzwi balkonowe
i powierzchnie przezroczy-
winny odpowiadać budynki i ich usytuowanie od ste nieotwieralne
1 stycznia 2021 r. zaostrzeniu uległy wymagania a) t ≥ 16°C 0,9
b) t < 16°C 1,4
dotyczące parametrów energetycznych budynków
– zmniejszono maksymalną dopuszczalną war- Okna połaciowe
a) t ≥ 16°C 1,1
tość współczynników przenikania ciepła U przez b) t < 16°C 1,4
przegrody zewnętrzne (ściany, stropy, okna, drzwi),
Drzwi zewnętrzne albo mię-
a także wprowadzono limity dla wskaźnika dzy pomieszczeniami ogrze-
zapotrzebowania na energię pierwotną EP. wanymi i nieogrzewanymi 1,3
Celem zmian jest podniesienie standardu
9
 Lekcja 2
Formalności
i organizacja prac
Wybór działki to dopiero początek drogi do własnego domu. Czekają nas
jeszcze formalności i zdobycie uzgodnień, bez których dom nie powstanie.
Warto poznać przepisy prawa – łatwiej będzie porozumieć się z urzędnikami
i wykonawcami oraz dobrze zaplanować czas konieczny na przygotowanie
i realizację budowy.
Załatwianie formalności zaczynamy od wizyty danego terenu, w jaki sposób można kształtować
w wydziale architektury urzędu gminy lub miasta. jego zabudowę i zagospodarowanie oraz jakie
Trzeba się tam dowiedzieć, czy gmina uchwaliła są nakazy, zakazy bądź ograniczenia w tym zakre-
plan miejscowy dla terenu, na którym leży działka. sie. Można go obejrzeć w urzędzie, ale dodat-
Jeśli nie, będziemy musieli wystąpić o decyzję kowo warto złożyć wniosek o wydanie wypisu
o warunkach zabudowy. Oba dokumenty mają i wyrysu z planu. Będzie potrzebny przy wyborze
kluczowe znaczenie przy wyborze albo zamawianiu lub uzgadnianiu projektu domu z architektem.
projektu domu. W planie miejscowym (podobnie jak w decyzji
o warunkach zabudowy) określa się między in-
Plan lub warunki zabudowy nymi linie zabudowy, gabaryty i wysokość zabu-
Miejscowy plan zagospodarowania prze- dowy, geometrię dachu oraz wielkość powierzch-
strzennego określa, jakie jest przeznaczenie ni zabudowy w stosunku do powierzchni działki.
Fot. Piotr Mastalerz

Wszelkie decyzje co do kształtu domu powinny być podjęte przed złożeniem wniosku o pozwolenie na budowę. Istotne zmiany
wprowadzane w trakcie budowy wymagają zgody projektanta i urzędu

10
Jakie mapy do czego?
Na poszczególnych etapach załatwiania formalno-
ści potrzebne będą różne mapy.
Mapa ewidencyjna. Zawiera: granice działek
i ich numery ewidencyjne, usytuowanie budyn-
ków i ich numery porządkowe, kontury użytków
gruntowych oraz klas gleboznawczych, nazwy ulic.
Wyrys z mapy ewidencyjnej wraz z wypisem z ewi-
dencji gruntów i budynków służy do dokonywania
wpisów w księdze wieczystej.
Mapa zasadnicza. Nazywana jest podstawową
mapą kraju. Służy do celów informacyjnych, ale
może nie zawierać wszystkich znajdujących się
w terenie obiektów lub urządzeń podziemnych,
w szczególności ostatnio zrealizowanych. Treść
mapy stanowią: elementy ewidencji gruntów i bu-
dynków (mapy ewidencyjnej) oraz sieci uzbrojenia
terenu, zagospodarowanie i ukształtowanie terenu
(ulice, chodniki, parkingi, drzewa, skarpy, rzędne
Uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy
nie zawsze okazuje się możliwe. Dlatego tak
ważne jest, by zadbać o to przed kupnem działki
i projektu domu. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
muszą być spełnione poniższe wymagania:
t co najmniej jedna działka sąsiednia, dostępna
z tej samej drogi publicznej co nasza, jest zabu-
dowana w sposób pozwalający na określenie wy-
magań dotyczących nowej zabudowy w zakresie
kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźni-
ków kształtowania zabudowy i zagospodarowania
terenu (tak zwany warunek dobrego sąsiedztwa);
t działka ma dostęp do drogi publicznej – bez-
pośredni lub przez drogę wewnętrzną albo przez
ustanowienie służebności drogowej;
t istniejące albo projektowane uzbrojenie terenu
jest wystarczające do funkcjonowania planowa-
nego obiektu;
t teren, na którym planujemy budowę, nie wy-
maga uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia
gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nie-
leśne albo jest objęty zgodą uzyskaną przy sporzą-
dzaniu miejscowych planów, które utraciły moc;
t decyzja jest zgodna z przepisami odrębnymi (doty-
czącymi ochrony środowiska, ochrony zabytków itp.).
Możemy mieć problem z uzyskaniem decyzji
również wtedy, gdy gmina zamierza uchwalić
11
wysokościowe). Wyrysem z mapy zasadniczej
możemy się posługiwać, występując z wnioskiem
o wydanie warunków zabudowy.
Mapa do celów projektowych. Jest konieczna
do sporządzenia projektu zagospodarowania
terenu i uzyskania pozwolenia na budowę. Jej
przygotowanie zlecamy uprawnionemu geodecie,
który na podstawie pomiarów w terenie uaktual-
nia mapę zasadniczą. Po przyjęciu pomiarów do
zasobu geodezyjnego mapa zostaje opatrzona
klauzulą, że może służyć do celów projektowych.
Inwentaryzacja geodezyjna powykonawcza.
To aktualizacja mapy zasadniczej w zakresie
nowych elementów zagospodarowania terenu
po wykonaniu danej inwestycji. Wykonuje ją
uprawniony geodeta. Jest konieczna do zawia-
domienia o zakończeniu budowy lub wniosku
o pozwolenie na użytkowanie.
plan miejscowy. W takiej sytuacji postępowanie
administracyjne w sprawie ustalenia wa-
runków zabudowy może zostać zawieszone
nawet na dziewięć miesięcy od dnia złożenia
wniosku. Jeśli jednak w ciągu dwóch miesięcy
od dnia zawieszenia postępowania rada gminy
nie podejmie uchwały o przystąpieniu do spo-
rządzania planu miejscowego albo w okresie
zawieszenia nie uchwali planu lub jego zmiany,
wójt (burmistrz albo prezydent miasta) jest zobo-
wiązany do podjęcia postępowania i wydania
tej decyzji.
Dom na działce rolnej
Każdy, kto nie jest rolnikiem i nie będzie prowadzić
gospodarstwa rolnego, musi taką działkę odrol-
nić, żeby wybudować na niej dom mieszkalny.
Najpierw konieczna jest zmiana przeznaczenia
gruntów w miejscowym planie zagospodaro-
wania przestrzennego lub przez wydanie decyzji
o warunkach zabudowy (można ją uzyskać tylko
dla gruntów o niskiej przydatności rolniczej,
chyba że działka leży w mieście). Następnie
trzeba uzyskać decyzję o wyłączeniu gruntu
z produkcji rolnej, co wiąże się z koniecznoś-
cią uiszczenia opłaty. Za wyłączenie pod dom
jednorodzinny obszaru o powierzchni do 500 m2
się nie płaci.
Lekcja 2
Zanim zamówimy projekt
Liczba opinii i uzgodnień, które należy uzyskać
na wstępnym etapie formalności budowlanych,
zależy od rodzaju, specyfiki i miejsca inwestycji
budowlanej. Możemy je załatwiać sami lub zlecić
to projektantowi razem z wykonaniem projektu
budowlanego. Najczęściej są to:
t warunki techniczne przyłączenia do sieci.
Wydają je na wniosek inwestora miejscowe przed-
siębiorstwa zarządzające sieciami, odpowiednio:
wodociągową, kanalizacyjną, elektroenergetyczną,
gazową. Do każdego wniosku trzeba załączyć
kopię mapy zasadniczej i dokument poświadczają-
cy prawo do nieruchomości. W warunkach określa
się między innymi miejsce przyłączenia do sieci,
parametry techniczne przyłącza i koszty;
t zezwolenie na lokalizację zjazdu z drogi
publicznej. Wydaje je zarządca drogi w decyzji
administracyjnej. Oprócz usytuowania określa
się w nim parametry techniczne zjazdu, między
innymi: kąt włączenia do drogi, rodzaj nawierzchni
w granicy pasa drogowego, szerokość zjazdu.
Do wniosku dołącza się mapę z propozycją loka-
lizacji zjazdu i dokument potwierdzający prawo do
nieruchomości. Należy też pamiętać, że roboty bu-
dowlane w pasie drogowym można prowadzić po
uzyskaniu odrębnego zezwolenia zarządcy drogi;
t zezwolenie zarządcy drogi na lokalizację urzą-
dzenia niezwiązanego z funkcjonowaniem drogi.
Będzie ono konieczne, gdy zamierzamy wybudo-
wać w obrębie drogi przyłącze do naszego domu;
t uzgodnienie sieci uzbrojenia. Jest ono dokony-
wane na wniosek inwestora w starostwie powia-
towym lub urzędzie miasta na prawach powiatu.
Propozycję usytuowania sieci przedkłada się
na aktualnej mapie. Z tego obowiązku zwolnione
są sieci usytuowane wyłącznie w granicach działki
budowlanej oraz przyłącza;
t opinia geotechniczna. O tym, czy jest potrzebna,
decyduje projektant. Nawet jeżeli uzna, że nie jest
konieczna, warto zamówić określenie warunków
gruntowo-wodnych posadowienia budynku, żeby
mieć właściwie zaprojektowane fundamenty;
t zgłoszenie wycinki drzew kolidujących z inwe-
stycją. Składa się je w urzędzie gminy lub miasta
(załączając mapkę z zaznaczonym drzewem), ale
tylko wtedy, gdy obwód pnia na wysokości 5 cm
przekracza: 80 cm (topole, wierzby, klony), 65 cm
(kasztanowce, robinie, platany) lub 50 cm (pozo-
stałe gatunki). Urzędnik przeprowadzi oględziny
w ciągu 21 dni, a jeśli później w ciągu 14 kolejnych
dni nie wyda sprzeciwu – można wyciąć drzewo.
12
Uwaga! Jeśli już mamy decyzję o warunkach
zabudowy, nie zwlekajmy ze złożeniem wniosku
o pozwolenie na budowę lub zgłoszeniem budo-
wy. Gdyby bowiem uchwalono plan miejscowy
i jego ustalenia były inne niż w decyzji, gmina
stwierdzi jej wygaśnięcie. Nie dotyczy to sytuacji,
gdy została już wydana ostateczna decyzja o po-
zwoleniu na budowę. Jeżeli sprzedający działkę
uzyskał już decyzję o warunkach zabudowy, moż-
liwe jest jej przeniesienie na nabywcę – pod wa-
runkiem że przyjmie on zawarte w niej ustalenia.
Wniosek o wydanie warunków zabudowy.
Składamy go w urzędzie miasta lub gminy na
urzędowym formularzu, dołączając do niego dwa
egzemplarze kopii mapy zasadniczej w skali
1:500 lub 1:1000 obejmującej odpowiedni ob-
szar wokół działki, której dotyczy wniosek (trzy-
krotna szerokość frontu działki, nie mniej niż
50 m). Na obu zaznaczamy granice terenu obję-
tego wnioskiem, a na jeden egzemplarz nanosi-
my wstępną koncepcję zagospodarowania terenu.
Musi być ona zgodna z treścią wniosku, w którym:
t określamy planowany sposób zagospodarowa-
nia terenu oraz charakterystykę zabudowy, w tym
przeznaczenie i orientacyjne gabaryty projektowa-
nych obiektów;
t podajemy zapotrzebowanie na wodę, energię
oraz sposób odprowadzania lub oczyszczania
ścieków (wymagane jest dołączenie zaświadczeń
od gestorów sieci o zapewnieniu dostaw);
t określamy sposób dostępu do drogi publicznej.
Pozwolenie lub zgłoszenie
Budynek jednorodzinny można budować na pod-
stawie milczącej zgody urzędu na zgłoszoną
budowę albo decyzji administracyjnej o po-
zwoleniu na budowę. Z pierwszej procedury
(zgłoszenia) mogą skorzystać wyłącznie inwesto-
rzy budujący domy, których obszar oddziaływania
mieści się w całości na działkach, na których zo-
stały zaprojektowane. Innymi słowy nie spowodują
one ograniczeń w zagospodarowaniu i zabudo-
wie sąsiednich nieruchomości. Obszar oddzia-
ływania obiektu wyznacza projektant. Od niego
się więc dowiedzmy, czy możemy zgłosić budowę,
zamiast występować o pozwolenie. Nie będzie
takiej możliwości, gdy zamierzamy postawić dom
w zabudowie bliźniaczej lub szeregowej. Zarówno
 formalności i organizacja budowy

do zgłoszenia budowy, jak i wniosku o pozwolenie
na budowę dołącza się następujące dokumenty:
t projekt zagospodarowania działki lub terenu
oraz projekt architektoniczno-budowlany w posta-
ci papierowej (w 3 egzemplarzach) albo elektro-
nicznej (gdy wniosek składamy przez platformę
e-budownictwo) wraz z wymaganymi opiniami,
uzgodnieniami i pozwoleniami oraz aktualnym
na dzień opracowania projektu zaświadczeniem
o przynależności projektanta do właściwej izby sa-
morządu zawodowego (można też załączyć kopie
tych dokumentów);
t oświadczenie o posiadanym prawie do dyspo-
nowania nieruchomością na cele budowlane (na
urzędowym formularzu);
t decyzję o warunkach zabudowy (gdy nie ma pla-
nu miejscowego obejmującego teren inwestycji).
Wniosek lub zgłoszenie składamy w starostwie po-
wiatowym lub urzędzie miasta. Gdy wybierzemy
procedurę zgłoszenia, budowę możemy rozpo-
cząć, jeśli urząd powiatowy/miasta nie wyda do
niego sprzeciwu w ciągu 21 dni. Decyzja o po-
zwoleniu na budowę powinna być wydana w cią-
gu miesiąca, a w razie sprawy skomplikowanej
– dwóch. Trzeba pamiętać, że decyzja staje się
ostateczna po 14 dniach od daty doręczenia jej
wszystkim stronom postępowania administracyjne-
go, jeśli w tym czasie żadna z nich się od niej nie
odwoła. W obu przypadkach budowę należy roz-
począć w ciągu trzech lat od otrzymania zgody.

Kolejność formalności budowlanych

Jest plan miejscowy Nie ma planu miejscowego

Decyzja o warunkach zabudowy

ew. odwołanie do SKO

Decyzja Mapa
Fot. Andrzej T. Papliński

o wyłączeniu do celów
gruntu projektowych
z produkcji rolnej
(jeśli jest taka potrzeba)
Fot. Wiktor Greg

Projekt budowlany (jeżeli jest Techniczne

taka potrzeba, to z uzgodnie- warunki
niami, na przykład z konserwa- przyłączenia
torem zabytków, sanepidem, do sieci
inspekcją pracy)

Pozwolenie na budowę
lub zgłoszenie budowy

ew. odwołanie do wojewody

Fot. Piotr Mastalerz

Przystąpie­
Zawiadomienie o terminie rozpoczęcia
budowy i ostemplowanie dziennika budowy nie do użytko­
wania
(jeśli urząd
w ciągu 14 dni
Zawiadomienie nie wniesie
o zakończeniu budowy sprzeciwu)

13
 Lekcja 2
Organizacja budowy
Do każdej budowy trzeba się dobrze przygotować.
Z projektu wiadomo, jakie prace należy wyko-
nać. Musimy się jeszcze dowiedzieć, ile będą
kosztowały i ile czasu potrzeba na ich przepro-
wadzenie, oraz umówić się z wykonawcami.
Kosztorys i harmonogram
Możliwość sprawdzenia, jaki będzie koszt budowy,
daje kosztorys inwestorski. Zamawia się go razem
z projektem albo zleca wykwalifikowanemu koszto-
rysantowi. Można go przekazać do wypełnienia
kilku firmom budowlanym, a po otrzymaniu ich
ofert wybrać najkorzystniejszą. Kosztorys przyda
się do przygotowania harmonogramu prac bu-
dowlanych. To zestawienie kolejności robót i ter-
minów ich wykonania. Umożliwia on inwestorowi
kontrolę postępu prac i rozliczanie wykonawcy
z realizacji umowy. Ułatwia też planowanie wydat-
ków. Z kosztorysu wiemy ile, a z harmonogramu
– kiedy za poszczególne prace zapłacić. Powinien
go zrobić kierownik budowy, najlepiej w poro-
zumieniu z inwestorem. W harmonogramie są
umieszczone wszystkie prace w kolejności ich
wykonania z zaznaczonymi graficznie terminami
rozpoczęcia i czasem ich trwania.
Przygotowania do budowy
Zanim zaczniemy budować, musimy wybrać kie-
rownika budowy. Albo sami go zatrudnimy,
albo zapewni go wykonawca robót, z którym za-
wrzemy umowę na prace budowlane. W powia-
towym inspektoracie nadzoru budowlane-
go albo w serwisie e-budownictwo trzeba złożyć
Fot. Andrzej T. Papliński
Fot. Wiktor Greg
Dojazd do działki musi się odbywać po drodze określonej
w warunkach zabudowy
14
zawiadomienie o zamierzonym terminie rozpo-
częcia budowy. Nie trzeba tego robić z wyprze-
dzeniem – można je więc złożyć nawet na dzień
przed wejściem wykonawcy na plac budowy. Do
zawiadomienia trzeba dołączyć:
t informację wskazującą osoby, które będą spra-
wować funkcję kierownika budowy i inspektora
nadzoru inwestorskiego (jeżeli został on ustano-
wiony), oraz kopie zaświadczeń o ich wpisie na
listę członków właściwej izby samorządu zawo-
dowego i kopie decyzji o nadaniu uprawnień bu-
dowlanych;
t oświadczenie (lub jego kopię) projektanta
o sporządzeniu projektu technicznego dotyczące-
go zamierzenia budowlanego zgodnie z obowią-
zującymi przepisami, zasadami wiedzy technicz-
nej, projektem zagospodarowania działki lub
terenu oraz projektem architektoniczno-budowla-
nym oraz rozstrzygnięciami dotyczącymi zamierze-
nia budowlanego).
Należy także kupić dziennik budowy, zarejestro-
wać go i opieczętować w organie, który wydał
pozwolenie na budowę bądź przyjął zgłoszenie.
Dziennikiem będzie się opiekować kierownik bu-
dowy, ale wpisywać się mogą też inwestor, inspek-
tor nadzoru inwestorskiego, projektant, geodeta,
przedstawiciel nadzoru budowlanego lub inspekcji
pracy. Kolejny obowiązek to kupno i umieszczenie
na budowie w widocznym miejscu tablicy infor-
macyjnej, która powinna się tam znajdować do
upływu terminu na zgłoszenie przez organ nad-
zoru budowlanego sprzeciwu do zawiadomienia
o zakończeniu budowy albo do czasu uzyskania
Za ogrodzenie i zabezpieczenie placu budowy oraz realizację
robót odpowiada kierownik budowy
 formalności i organizacja budowy
Fot. Piotr Mastalerz
decyzji o pozwoleniu na użytkowanie. Jeszcze
przed rozpoczęciem robót budowlanych zlecamy
uprawnionemu geodecie geodezyjne wytycze-
nie budynku i innych zaprojektowanych obiek-
tów w terenie. Wykonaną pracę geodeta powi-
nien wpisać do dziennika budowy. Jeśli w trakcie
budowy zmienimy kierownika, inspektora nad-
zoru inwestorskiego albo projektanta sprawują-
cego nadzór autorski, mamy obowiązek dołączyć
do dokumentacji budowy oświadczenia nowych
fachowców o przejęciu obowiązków.
Plac budowy
Na to, czy prace będą przebiegały sprawnie,
wpłynie sposób zagospodarowania placu budo-
wy. Zwykle należy to do szefa ekipy budującej stan
surowy, ale inwestor musi się orientować, co jest
dla niego korzystne. Trzeba rozplanować zaplecze
budowy: miejsce składowania materiałów i humu-
su, ujęcia wody, węzła betoniarskiego, barakowo-
zu, WC. Należy wyznaczyć, gdzie mogą parkować
samochody. Ważne jest zapewnienie miejsca
wjazdu samochodów ciężarowych, terenu na roz-
ładunek i zawracanie. Brama wjazdowa powinna
mieć 6-8 m szerokości, a zakręty nie mogą być
pod kątem prostym. Trzeba tak planować rozła-
dunek, by nie zastawić drogi paletami.
Czas budowy
Jak długo może trwać budowa domu? Gene-
ralna odpowiedź brzmi: trzeba pracować w swoim
tempie, starannie przygotowując każdy etap. Naj-
częściej domy są budowane systemem kontrak-
towym. Inwestor zatrudnia różne ekipy, zapewnia
dostawę materiałów, sprawuje po części nadzór.
Takie rozwiązanie wymaga od prowadzącego bu-
dowę dużej świadomości. Może się okazać, że
każdy wykonawca chce zrobić swoją robotę, nie
dbając o kolejność i zakres innych prac. Dlatego
tak ważne jest dobre przygotowanie inwestycji
– zaplanowanie czasu trwania i kolejności prac.
Pory roku. Budowę najlepiej prowadzić od wiosny
do jesieni. Oczywiście budowanie zimą jest moż-
liwe. Beton z domieszkami mrozoodpornymi nie
zamarznie. Graniczne jest +5°C. Poniżej tej tem-
peratury trzeba wdrożyć procedurę „na mróz”.
Zimowe trudności? Grunt twardnieje i wykona-
nie wykopu, nawet za pomocą koparki, staje się
15
Mając harmonogram i kosztorys, na bieżąco można kontrolować,
czy wszystkie prace są zrobione. Wiadomo też, ile materiałów
trzeba zamówić i ile to będzie kosztowało
niemożliwe. Poniżej -15°C nie można prowadzić
prac związanych z betonowaniem. Korzyścią
z zimy może być zamarznięcie ziemi – to czasem
jedyna możliwość, by na działkę wjechały cięża-
rówki z materiałami na ściany. Prace wykończe-
niowe też warto prowadzić z pominięciem naj-
zimniejszych miesięcy. Przeszkadza zwykle brak
ogrzewania w budynku. Zimą w ogrzewanym bu-
dynku w stanie surowym zamkniętym można mu-
rować ściany działowe, kłaść tynki, gładzie i płytki
ceramiczne.
Przerwy na budowie
Co innego decyzja o podzieleniu budowy na eta-
py, a co innego przerwy technologiczne. Warto
wiedzieć, ile trzeba czekać z kolejnymi pracami.
t Na ławie fundamentowej można murować ścia-
ny po dwóch-trzech dniach od jej wykonania.
t Po zabetonowaniu wieńców więźbę można
układać najwcześniej po 14 dniach.
t Ściany powinny schnąć – w zależności od pory
roku – co najmniej przez dwa miesiące. Jeśli eki-
pa zaraz po ich wymurowaniu wykona ocieplenie
i tynk zewnętrzny, trzeba przez kilka miesięcy po-
zostawić ścianę wewnętrzną bez tynków, żeby tą
drogą odprowadzić wilgoć.
t Zabetonowany strop można rozdeskować
po 28 dniach, ale chodzić po nim już po dwóch
dniach od ułożenia betonu.
t Ściany na stropie można stawiać po 28 dniach
od jego zabetonowania. Gdy ściana jest muro-
wana na podciągu – po 14 dniach.
t Na wylewki samopoziomujące można wejść
po 12-24 godzinach, ale na ich wyschnięcie
trzeba czekać trzy-cztery tygodnie.
 Lekcja 3
Wykopy
i fundamenty
Fundamenty to bardzo ważna część domu – muszą przenieść na grunt
wszystkie obciążenia z budynku. Od sposobu ich zaprojektowania i wykonania
zależy więc trwałość, a czasem i bezpieczeństwo całego domu.
Rodzaj i wielkość fundamentów są uzależnione
przede wszystkim od wielkości (ciężaru) domu
oraz warunków gruntowych na działce. To, jak
ma być posadowiony dom, powinno być opisane
w projekcie. Jednak podstawowa wiedza o funda-
mentach przyda się każdemu inwestorowi. Łatwiej
wtedy samemu dopilnować, aby wszystkie prace
zostały poprawnie wykonane.
Głębokość posadowienia
Fundamenty powinny być posadowione poniżej
strefy przemarzania gruntu, która w zależności od
rejonu kraju sięga 0,8-1,4 m poniżej poziomu tere-
nu (w okolicach Warszawy jest to głębokość 1 m,
Fot. Andrzej T. Papliński
Ściany fundamentowe z bloczków betonowych to jeden z najpopularniejszych sposobów posadawiania domu
16
Poznania – 80 cm, a Suwałk – 1,4 m). Tak będą
zagłębione fundamenty domów niepodpiwniczo-
nych. Jeśli wznosi się dom z piwnicami, zagłębie-
nie będzie wyznaczała wysokość piwnicy. Posado-
wienie domu na takiej głębokości chroni go przed
uszkodzeniami powodowanymi wysadzinami mro-
zowymi. Jest to zjawisko unoszenia budynku przez
grunt, w którym zamarza woda, co wiosną, kiedy
wszystko zaczyna rozmarzać, może spowodować
nierównomierne jego osiadanie. Wysadziny wystę-
pują przede wszystkim w gruntach spoistych – gli-
nach czy iłach. Jeśli na działce grunty nie są wysa-
dzinowe, to dom można posadowić płycej, jednak
co najmniej na głębokości 50 cm.
Fundamenty muszą być dostosowane także do Słupsk IV
STREFA
nośności gruntu. Aby się dowiedzieć, jaka ona Koszalin
Gdańsk

Elbląg
jest, trzeba przeprowadzić badania geotechnicz- Suwałki

Olsztyn III
ne. Z reguły przyjmuje się, że dobra nośność Szczecin
II
STREFA
Piła STREFA Białystok
gruntu to co najmniej 150 kPa (czyli wytrzymu- Gorzów Wlkp.
Bydgoszcz Toruń Ciechanów Ostrołęka

je nacisk 15 ton na 1 m2). Taką przyjmuje się też I

Włocławek
Płock
Poznań
w projektach gotowych do obliczeń, a głębokość STREFA
Konin
Warszawa
Siedlce
Skierniewice
posadowienia 1 m. Jeśli nie będziemy zlecać Zielona Góra Leszno
Kalisz
Łódź
Biała Podlaska

badań, trzeba przynajmniej zebrać informacje Legnica

Sieradz
Piotrków
Wrocław Radom Chełm
o wodzie gruntowej w danym rejonie: na jakiej Jelenia Góra
Częstochowa
Lublin
Wałbrzych II Zamość
głębokości się znajduje, jakie są jej wahania Opole Kielce
STREFA
Tarnobrzeg
w zależności od pory roku i jak się zmieniał jej Katowice
Kraków Rzeszów
poziom przez ostatnie lata. Bielsko-Biała
Tarnów
Hz = 1,4 m Przemyśl
Krosno
Nowy Sącz
Hz = 1,2 m
III
Rodzaje fundamentów Hz = 1,0 m STREFA
Ławy, stopy i ściany fundamentowe. To naj- Hz = 0,8 m

popularniejszy sposób posadawiania domów

jednorodzinnych. Wykonuje się je w gruntach
o dość dobrej nośności.
Ławy mają zwykle 30-50 cm wysokości oraz
szerokość dostosowaną do obciążenia i noś-
ności gruntu – przeważnie 50-80 cm.
Pod uwagę bierze się też szerokość ścian funda-
mentowych – ława musi wystawać przynajmniej
po 5 cm z obu stron ściany.
Na ławach wykonuje się ściany fundamentowe
– jedno-, dwu- lub trójwarstwowe, które zwykle
wystają 30-50 cm powyżej terenu. Szerokość
ścian najczęściej wynosi 25-50 cm i zależy od
sposobu ich ocieplenia oraz projektowanej
grubości i rodzaju ścian nośnych.
Jeśli w budynku część obciążeń jest przekazy-
wana na grunt nie przez ściany, lecz przez
słupy, wtedy wykonuje się pod nimi stopy fun-
damentowe. Są one też potrzebne pod kominy.
Przyjmuje się, że minimalna wysokość stopy to
30 cm. Bezpieczniej, gdy ma 50 cm. Poza obrys
słupa lub komina powinna wystawać minimum
15 cm z każdej strony.
Fundamenty schodkowe. Gdy budynek ma być
usytuowany na skarpie lub jest częściowo pod-
piwniczony, ławy będą miały kształt schodkowy,
dostosowany do nachylenia terenu. Prace ziemne
zaczyna się od dołu skarpy.
Płyta fundamentowa. Dom nie musi być po-
sadowiony i oparty na ławach fundamento-
wych. Alternatywą jest płyta fundamentowa.
Warto ją robić szczególnie wtedy, gdy grunt
17
Podział Polski na strefy zależnie od głębokości przemar­
zania gruntów
na działce nie jest najlepszej jakości – ma
małą spoistość (na przykład piasek gliniasty)
lub poziom wody gruntowej sięga wysoko
albo ma tendencję do okresowego podno-
szenia się.
Wtedy płyta jest najbezpieczniejszym rozwią-
zaniem, dzięki któremu możemy uniknąć wielu
kłopotów, między innymi trudnego i kosztow-
nego wykonywania ciężkiej izolacji przeciw-
wodnej tradycyjnych fundamentów.
Płyty mogą być projektowane pod budynki
każdego rodzaju. Najczęściej jednak robi się
je pod drewniane domy szkieletowe lub bu-
dynki z elementów prefabrykowanych. Dużą
zaletą płyt jest to, że mamy pełną dowolność
w rozmieszczaniu na niej ścian działowych.
Stanowią też one gotowe podłoże do zrobie-
nia podkładu podłogowego i posadzki. Gdy-
byśmy wybrali fundament tradycyjny, koniecz-
ne byłoby wykonanie tak zwanej podłogi na
gruncie.
Fundamenty pośrednie. Czasem, gdy grunt
nośny jest bardzo głęboko, ławy opiera się na
nim za pośrednictwem oddzielnych konstrukcji.
Mogą to być pale lub kręgi betonowe. Biegną
one wzdłuż przyszłej ławy fundamentowej. Ławę
się betonuje, gdy wszystkie podpory zostaną
już rozmieszczone.
 Lekcja 3
Fot. Andrzej T. Papliński
Betonowe fundamenty są zalecane w przypadku gruntów
niejednorodnych i tam, gdzie jest wysoki poziom wody gruntowej
Pale są betonowe lub stalowe. Betonowe wyko-
nuje się w nawierconych otworach, koniecznie
ze zbrojeniem. Stalowe wbija się w grunt, wciska
albo wkręca. Studnie to podparcie z kręgów.
Wykop jest robiony identycznie jak pod studnię
na wodę. Kręgi opuszcza się, wybierając grunt
ze środka. Studnia podkopana wokół podstawy
opuszcza się pod własnym ciężarem. Kręgi po
wkopaniu zbroi się i wypełnia betonem.
Materiały na fundamenty
Ściany powinny być budowane z materiałów
o wysokiej nośności, odpornych na szkodliwe
działanie wilgoci. Ich trwałość jest bardzo istot-
nym kryterium, gdyż po zasypaniu wykopów
trudno będzie w obrębie fundamentów dokony-
wać napraw lub prac konserwacyjnych.
Obecnie najczęściej ściany fundamentowe mu-
ruje się z bloczków betonowych o wymiarach
12 x 25 x 38 cm (ma grubość 25 cm). To tani
materiał, który spełnia wspomniane wymaga-
nia. Jedyną wadą bloczków jest ich spora masa
i – co za tym idzie – pracochłonność murowania.
Na ściany fundamentowe są stosowane także
bloczki z keramzytobetonu. Są one lżejsze
od betonowych, mimo że większe (ich wymiary
to 24 x 24 x 38 cm), i łatwiejsze do cięcia.
Są też bloczki silikatowe przeznaczone specjal-
nie do budowy fundamentów.
Do murowania wykorzystuje się zaprawę cemen-
tową marki M3, M5 lub M8. Należy unikać
18
zapraw cementowo-wapiennych marki M3
i M5, ponieważ nie są ani tak wytrzymałe, ani
tak odporne na zawilgocenie jak zaprawa ce-
mentowa. To tani i ogólnodostępny materiał,
jednak dość pracochłonny podczas murowania.
Jeśli elementy są przez producenta dopusz-
czone do stosowania w częściach podziemnych
budynku, można z nich murować, lecz zawsze
na pełne poziome i pionowe spoiny oraz z po-
ziomą i pionową izolacją przeciwwilgociową.
Projektant może też zalecić zrobienie mono­
litycznych fundamentów z betonu. Ściany be-
tonowe są stabilne, trwałe i szczelne, mają
równe powierzchnie, które łatwo zaizolować,
a ponadto można dokładnie dopasować ich
szerokość do ścian budynku.
Ściany monolityczne i murowane z bloczków
to niejedyne rozwiązania. Stosuje się jeszcze
pustaki zasypowe (szalunkowe) – z betonu lub
keramzytobetonu. Ustawia się je jeden na dru-
gim, a wszystkie otwory albo część z nich (w za-
leżności od systemu) wypełnia się mieszanką
betonową klasy nie niższej niż C12/15, niekiedy
po uprzednim ułożeniu zbrojenia z pionowych
prętów. Ściana ma wówczas wytrzymałość nie
mniejszą niż w całości betonowa, a jednocześnie
nie wymaga deskowania. Pustaki mają długość
50 cm i wysokość 25 cm i dostępne są w kilku
szerokościach, więc łatwo dopasować je do
projektowanej grubości ściany – 20, 25, 30
i 40 cm.
ściana
fundamentowa
głębokość
przemarzania
ława
fundamentowa
głębokość
posadowienia
grunt nośny
poziom wody
gruntowej
Posadowienie fundamentów

Do budowy ścian fundamentowych można wyko­
Fot. Piotr Mastalerz
rzystać pustaki ze styropianu. Są lekkie i łatwiej
się je układa niż zasypowe, choć robi się to
w niemal identyczny sposób. Beton zapewnia
takim ścianom wymaganą nośność, a styropian
tworzy rodzaj traconego deskowania i zapewnia
odpowiednią izolacyjność cieplną.
Izolacja przeciwwilgociowa
Ściany fundamentowe muszą być odporne na
wilgoć i działanie wody gruntowej. O rodzaju
izolacji decydują warunki wodno­gruntowe
terenu, na którym ma być wzniesiony dom.
Jeśli będzie to grunt przepuszczalny – przynaj­
mniej 1 m powyżej poziomu wody gruntowej
– wystarczy izolacja przeciwwilgociowa typu
lekkiego. Jeżeli poziom wód gruntowych znaj­
duje się tuż pod spodem ławy fundamentowej
i podczas opadów może się okresowo pod­
nieść, robi się izolację typu półciężkiego.
Takie izolacje wykonuje się też, gdy dom stoi
na podłożu słabo przepuszczalnym (glina,
iły), z którego woda opadowa odpływa wol­
niej niż z piasku albo ze żwiru. Najskuteczniej­
szą ochronę trzeba zaplanować, jeśli buduje
się fundamenty, które znajdą się poniżej lustra
wody. Na czas budowy wodę usuwa się, sto­
sując system pomp, a na powierzchniach
fundamentów robi się szczelną izolację typu
ciężkiego. W budownictwie jednorodzinnym
na szczęście zdarza się to rzadko.
Słowniczek
Głębokość przemarzania – głębokość, do któ-
rej grunt może zamarzać i w efekcie zwiększać
swoją objętość. Jest ona różna w zależności
od regionu i może wynosić od 0,8 do 1,4 m.
Głębokość posadowienia – to ta, na której
znajdzie się dolna część ław fundamentowych.
Powinna być zawsze poniżej strefy przemarza-
nia gruntu.
Poziom wód gruntowych – poziom, do którego
może się podnosić zwierciadło wód podziemnych.
Najlepiej, żeby fundamenty były posadowione
znacznie powyżej niego.
Chudy beton – robi się z niego podlewkę na
dnie wykopu pod ławy fundamentowe. Beton
taki ma rzadszą konsystencję niż tradycyjny.
19
wykopy i fundamenty
Hydroizolację fundamentów robi się zawsze. Jednak jej typ,
umiejscowienie i materiały do jej wykonania mogą być różne
Hydroizolację należy ułożyć poziomo na ławie
fundamentowej, pionowo na ścianie funda-
mentowej oraz poziomo na ścianie funda-
mentowej na styku ze ścianą parteru.
Na hydroizolację stosuje się:
t papy asfaltowe – można z nich robić izolacje
poziome i pionowe. Są elastyczne i jednocześ­
nie odporne na uszkodzenia mechaniczne.
Do izolowania fundamentów najlepiej nadają się
papy termozgrzewalne na osnowie poliestrowej
modyfikowane polimerami (elastomerem SBS lub
plastomerem APP). W zależności od warunków
gruntowych i rodzaju papy stosuje się jedną, dwie
albo nawet trzy warstwy;
Tworzy cienką barierę, dzięki której woda
z właściwej mieszanki betonowej nie będzie
odciągana przez grunt. Chudziak pozwoli
też nieco wyrównać dno wykopu.
Deskowanie – inaczej szalunek. Drewniana
forma, którą wypełnia się betonem. Po zastyg-
nięciu betonu zostaje ona rozmontowana.
Ława fundamentowa – betonowa, zbrojona
stalą konstrukcja, na której opierają się ściany
fundamentowe. Zapewnia równomierny roz-
kład obciążeń z budynku na grunt.
Ściana fundamentowa – ściana nośna zbudo-
wana na ławie fundamentowej. Na ścianach
fundamentowych opierają się nośne ściany
nadziemnej kondygnacji domu.
Lekcja 3

t folie hydroizolacyjne – wykorzystuje się je nie-
co rzadziej. Są produkowane z polichlorku winylu
i polietylenu. Do fundamentów używa się grubych
folii (0,4-0,5 mm), które łączy się za pomocą kle-
jenia lub zgrzewania, a nie tylko na zakład. Są też
folie samoprzylepne. Folie tłoczone (membrany)
stosuje się jako osłonę izolacji pionowej. Regu-
larnie rozmieszczone wytłoczenia umożliwiają
odwadnianie zaizolowanej powierzchni;
t masy bitumiczne – robi się z nich izolacje pio-
nowe. Murowane ściany fundamentowe przed
ich położeniem należy otynkować. Nanosi się je
pędzlem, wałkiem lub pacą (zwykle dwukrotnie).
Chronią przed wilgocią w gruncie. By izolowały
przed wodą, używa się ich z innymi materiałami;
t masy polimerowe – w porównaniu z bitu-
micznymi mogą być stosowane nawet w niskiej
temperaturze. Nanosi się je pędzlem lub szczot-
ką, podobnie jak masy bitumiczne. Mają też
zbliżone do nich właściwości;
t zaprawy mineralne – to rodzaj tynków o właś-
ciwościach hydroizolacyjnych. Często są to pro-
dukty dwuskładnikowe w postaci suchej zaprawy
i płynnej emulsji do wymieszania w wymaganych
proporcjach. Powstała w ten sposób masa po-
zwala nie tylko zabezpieczyć, ale także wyrównać
powierzchnię ścian fundamentowych, co jest istot-
ne przed ich ocieplaniem. Ich zaletą jest to, że nie
wymagają osłaniania folią kubełkową.
Ocieplenie
Fundament zagłębiony w gruncie może działać
jak niechciany przewodnik przekazujący ciepło
z budynku prosto w ziemię. Żeby tego uniknąć,
konieczne jest jego zaizolowanie.
Ocieplenie ma zwykle grubość 8-10 cm (powin-
no mieć taki sam opór cieplny jak w ścianach
nadziemnych). Jeśli ściany nadziemne mają bu-
dowę trójwarstwową, to fundamentowe także są
trójwarstwowe. Murowana warstwa zewnętrzna

Fundament pod różnymi ścianami

ściana z bloczków izolacja pozioma na izolacja pozioma na izolacja termiczna
betonowych konstrukcyjnej warstwie ściany ścianie fundamentowej fundamentu na cokole
fundamentowej połączona połączona z izolacją wykończona płytkami
z izolacją podłogi na gruncie podłogi na gruncie klinkierowymi
cokół wykończony
cegłą klinkierową
izolacja
pionowa ściana z bloczków
izolacja termiczna wyprowadzona betonowych
fundamentu nad strefę
cokołową
ściana osłonowa
z bloczków izolacja
betonowych pionowa
wyprowa-
dzona
do strefy
cokołowej

izolacja
pozioma na
ławie funda-
mentowej

ława podbudowa izolacja pozioma ława podbudowa z chudego

fundamentowa z chudego na ławie fundamentowa betonu
betonu fundamentowej

Pod zewnętrzną ścianę trójwarstwową Pod zewnętrzną ścianę dwuwarstwową

20
 wykopy i fundamenty

(osłonowa) jest zazwyczaj z tego samego mate-
riału co ściana nośna fundamentów, na przy-
kład z bloczków betonowych.
Do ocieplania fundamentów można stosować:
t styropian (polistyren ekspandowany) – to najpo-
pularniejszy materiał. Fundamenty ociepla się pły-
tami EPS 100-038 Dach/Podłoga. Najlepiej uży-
wać tych z frezowanymi krawędziami. Dzięki temu
na połączeniach nie powstaną mostki termicz-
ne. Trzeba jednak pamiętać, że materiały za-
wierające rozpuszczalniki i oleje (smoła, lepik
na zimno, ksylamit) nie mogą się stykać ze sty-
ropianem, bo go rozpuszczają. Są też płyty
zespolone z papą. W tym rozwiązaniu papa
nie pełni funkcji hydroizolacji, ale zabezpiecza
ocieplenie przed uszkodzeniem podczas zasy-
pywania wykopów;
t polistyren ekstrudowany XPS – mimo po-
równywalnego współczynnika przewodzenia
ciepła ma większą odporność na działanie
Fot. Ewa Pacek
wody i uszkodzenia niż styropian. Można
go bezpośrednio przykleić na warstwę izo-
lacji przeciwwilgociowej, może się też stykać
z gruntem. Podobnie jak styropian rozpuszcza
się podczas kontaktu z rozpuszczalnikami or-
ganicznymi;
t wełna mineralna – ma strukturę porowatą
otwartą – łatwiej przechodzi przez nią woda,
dlatego do ocieplania fundamentów należy
stosować tylko twarde płyty o gęstości powy-
żej 120 kg/m³, które są odporne na nasiąkanie.
Używa się jej najczęściej do ocieplania trójwar-
stwowych ścian fundamentowych, gdy będzie
oddzielona od gruntu ścianą osłonową;
t keramzyt – jest odporny na mróz, wilgoć,
ogień, pleśń i grzyby. Wykorzystuje się go
do zasypywania wykopów fundamentowych
od wewnętrznej strony domu i jako podkład pod
podłogi na gruncie. Ma najsłabszą izolacyjność,
dlatego układa się go grubą warstwą.

ściana izolacja pozioma na

z bloczków ścianie fundamentowej
betonowych połączona z izolacją
podłogi na gruncie

Popularnym produktem do wykonywania lekkich izolacji wodo-

chronnych są masy bitumiczne. Są półpłynne i po wyschnięciu
tworzą na ścianie elastyczną powłokę

Adaptacja projektu gotowego

Fundamenty w każdym projekcie gotowym
powinny być adaptowane do warunków działki,
dlatego warto zlecić badania geotechniczne
– sprawdza się wtedy nośność gruntu i poziom
wody gruntowej (na północy i w centrum Polski
zwykle wynika z nich, że nie trzeba zmieniać
fundamentów ze względu na nośność. Może
się to natomiast okazać konieczne w górach czy
na terenach zagrożonych szkodami górniczymi).
Po takim badaniu w projekcie powinny się też
ława podbudowa izolacja pozioma
fundamentowa z chudego na ławie znaleźć informacje o rodzaju izolacji, jaką trzeba
betonu fundamentowej zrobić, materiałach i sposobie ich ułożenia
(na przykład liczba warstw, szerokości zakładów).
Pod wewnętrzną ścianę nośną
21
 Lekcja 3
Fot. Ewa Szumigraj
Obrys budynku wytycza geodeta. Wapnem zaznacza się linie,
wzdłuż których przebiegną wykopy pod ławy fundamentowe
Fot. Łukasz Kozłowski
Osie i narożniki zewnętrzne budynku można wyznaczyć za pomocą
ław drutowych, czyli linek rozciągniętych między deskami na palikach
wbitych w grunt
Wykopy pod kontrolą
Warto sprawdzić między innymi to, czy mają
zachowane właściwe kąty. Trzeba zmierzyć prze-
kątne prostokątnych lub kwadratowych obrysów
domu. Każda z nich w danej parze powinna mieć
jednakową długość. Gdy jedna jest krótsza od
drugiej, to znak, że kąty nie są proste.
Musimy też dopilnować, aby głębokość wykopów
nie była większa lub mniejsza niż w projekcie.
To samo dotyczy szerokości. Zbyt płytko posado-
wione fundamenty mogą być narażone na wysa-
dziny, co powoduje pękanie fundamentów. Zbyt
głębokie wykopy mogą zaś niebezpiecznie zbliżyć
się do poziomu wód gruntowych. Odchylenia
głębokości wykopu nie mogą przekraczać 2 cm.
Pamiętajmy, że wszelkie niedokładności w wyko-
naniu fundamentów będą miały fatalne skutki dla
zgodności domu z projektem. Nawet niewielkie
odchylenia mogą doprowadzić do tego, że nie
będą się zgadzać odległości między ścianami
zewnętrznymi i wewnętrznymi domu, a to pociąga
za sobą konieczność przeprojektowywania
różnych elementów konstrukcji budynku. Trzeba
też zachować odległości od granicy działki.
22
Kolejność prac
Wytyczanie obrysu
Zanim rozpocznie się prace fundamentowe,
trzeba najpierw zdjąć górną warstwę ziemi, czyli
humus (20-40 cm), i wytyczyć obrys budynku,
tak aby jego usytuowanie na posesji zgadzało
się z projektem. Wyznacza się wewnętrzne
krawędzie lub osie i narożniki ścian. Wzdłuż
nich będą później robione wykopy.
Wytyczenie domu przeprowadza geodeta
po dokonaniu odpowiednich pomiarów. Kończy
się ono wpisem do dziennika budowy.
Wybieranie ziemi
Przygotowanie wykopów warto zaplanować
na okres między początkiem kwietnia a końcem
października. Pamiętajmy, że prace ziemne
nie powinny się odbywać w dni deszczowe.
Czasem jednak pogoda płata figle. Należy
więc przygotować grubą folię do osłonięcia
wykopu i niedokończonych fundamentów
przed deszczem.
Uwaga! W odległości 60 cm od wykopów nie
powinno się składować nic ciężkiego. Grozi to
osunięciem ich skarp.
Rodzaj wykopu. Po usunięciu humusu robi się
wykop aż do głębokości, na której znajdą się
ławy. Czasem jego dno sięga dolnej krawędzi
przyszłych ław, a czasem górnej. W pierwszym
przypadku powierzchnia wykopu będzie większa,
a deskowanie zostanie wybudowane na jego
dnie. Częściej jednak szerszy wykop robi się tylko
do górnej powierzchni przyszłych ław fundamen-
towych, a głębiej wykopuje się jedynie rowy pod
ławy – zgodnie z rysunkiem fundamentów.
Wykopy pod ławy, które zazwyczaj nie są głęb-
sze niż 0,5 m, najtaniej jest zrobić łopatą. Duża
koparka nie będzie tu wystarczająco dokładna,
można natomiast posłużyć się mikrokoparką
o szerokości łyżki od 30 do 100 cm.
Szerokość rowów musi być większa niż ław, aby
dało się w nich wygodnie zamontować desko-
wanie. Fundamenty mogą być niekiedy wykony-
wane bez deskowania – stanowią wtedy mono-
lityczną konstrukcję bez rozróżnienia na ławy
i ściany. Betonem wypełnia się wówczas wykop
 wykopy i fundamenty

zabezpieczony jedynie folią. Wykop pod taki fun-

Fot. Łukasz Kozłowski

dament jest węższy i musi być zrobiony idealnie
równo.
Wymiana gruntu. Czasem się zdarza, że grunt
nośny, na którym można oprzeć ławy funda-
mentowe, znajduje się na sporej głębokości.
W związku z tym pojawia się dylemat, czy robić
wykopy aż do jego poziomu. Ściany fundamen-
towe będą wówczas bardzo wysokie i – co za
tym idzie – kosztowne. Drugim rozwiązaniem Gdy grunt jest spoisty, a fundamenty nie są głębsze niż 50-60 cm, nie
jest wybranie nadmiaru gruntu o niskiej nośno- trzeba robić deskowania. Wykop pod ławy wykłada się grubą folią
ści i zastąpienie go gruntem bardziej spoistym

Fot. Rafał Arak

(dobrze ubita podsypka piaskowo-żwirowa).
Taka wymiana może być bardziej opłacalna.

Budowa ław i ścian

Montaż deskowania. Deskowanie robi się
po to, aby można było wykonać betonowe ławy
fundamentowe. Ma ono utworzyć stabilną formę,
w której układa się mieszankę betonową. Trady-
cyjnie buduje się je z czystych desek niezachlapa- W deskowaniu układa się zbrojenie. Pręty podłużne w narożach
nych zaprawą. Ustawia się je za pomocą niwe- i łączeniach ław zagina się i sczepia drutem
latora lub poziomnicy, żeby na całym obwodzie
Fot. Rafał Arak

budynku uzyskać odpowiedni poziom posadowie-

nia fundamentów. Ścianki wymagają solidnego
usztywnienia, aby beton nie spowodował ich roz-
parcia. Większość wykonawców przed ustawie-
niem deskowania na dnie wykopu układa cienką
warstwę chudego betonu (klasy C8/10). Odgry-
wa on podwójną rolę – po pierwsze wyrównuje
dno, a po drugie chroni przed wyciekaniem do
gruntu mleczka wapiennego z betonu układane-
go w deskowaniu. Niektórzy robią tę warstwę do-
piero po ustawieniu deskowania. Wybór rozwią- Deskowanie będzie dobrze odchodziło od betonu, jeżeli wcześniej
zania często zależy od preferencji wykonawcy. posmaruje się je preparatem antyadhezyjnym
Jeśli przez ławę ma przechodzić rura kanalizacyj-
Fot. Andrzej T. Papliński

na lub wodna, powinno się przeprowadzić przez

deskowanie rurę osłonową, żeby później uniknąć
odkopywania i przewiercania bądź podkopywa-
nia fundamentów.
Układanie zbrojenia i betonowanie ław. Zbro-
jenie zapewnia fundamentom wytrzymałość na
zginanie, a całemu budynkowi wymaganą sta-
bilność. Ławy fundamentowe zbroi się zazwyczaj
czterema prętami stalowymi o średnicy 12 mm.
Są one wzajemnie spinane stalowymi strzemio-
Pasy izolacji poziomej z papy łączy się ze sobą przez zgrzewanie
nami. Strzemiona i pręty łączy się cienkim drutem palnikami gazowymi, zachowując odpowiednio duże zakłady
wiązałkowym. Rozstaw strzemion to około 30 cm.
23
 Lekcja 3
Kiedy poprosić o pomoc fachowca?
t Po zrobieniu wykopu wezwij geotechnika, aby
sprawdził, jak został wykonany. Jest to szcze-
gólnie ważne, gdy nie przeprowadzono badań
geotechnicznych.
t Przed betonowaniem ław wezwij inspektora
nadzoru, żeby skontrolował zbrojenie.
t Przed zasypaniem fundamentów wezwij inspek-
tora nadzoru, aby ocenił ich wykonanie.
Fot. Andrzej T. Papliuński
By ochronić ściany fundamentowe przed wilgocią, izolację pionową
można zrobić z masy bitumicznej nanoszonej w dwóch warstwach
Fot. Andrzej Szandomirski
Dwuwarstwowe ściany ociepla się od zewnątrz. Styropian mocuje się
zaprawą klejącą niezawierającą rozpuszczalników organicznych
Fot. Wiktor Greg
Do zasypania fundamentów można wykorzystać grunt rodzimy.
Wypełniając przestrzeń między ścianami fundamentowymi, grunt
trzeba układać warstwami i każdą z nich zagęszczać
24
Fragmenty zbrojenia po zmontowaniu umieszcza
się między ściankami deskowania. Zbrojenie sta-
wia się na podpórkach dystansowych, by z każ-
dej strony było otoczone betonem na grubość
przynajmniej 5 cm.
Do betonowania należy użyć mieszanki klasy
minimum C16/20, najlepiej zamawianej w wy-
twórni. Po wypełnieniu deskowania beton trzeba
zagęścić i odpowietrzyć. Robi się to specjalnym
urządzeniem – wibratorem. Można do tego celu
wykorzystać także wygięty drut, którym gęsto
i energicznie „nakłuwa się” beton, lub kawałek
płyty z prostopadle przymocowaną deską, któ-
rym „oklepuje się” beton z wierzchu.
Rozdeskowanie. Rozbiórkę deskowania przepro-
wadza się w zależności od pogody – latem po
kilku dniach, wiosną i jesienią po kilkunastu. Zna-
kiem wskazującym, że można zacząć demontaż,
jest wąska szpara, która pojawia się między beto-
nem a deskowaniem. Po tygodniu od rozdesko-
wania ławy fundamentowe można obciążyć, czyli
rozpocząć wznoszenie ścian fundamentowych.
Wznoszenie ścian fundamentowych. Po ułoże-
niu izolacji poziomej muruje się bloczki betono-
we. Pierwszą warstwę układa się na grubej (około
1,5-centymetrowej) warstwie zaprawy cemen-
towej. Kolejne warstwy ściany wznosi się po do-
kładnym wyznaczeniu narożników budynku.
Bloczki w murze łączy się w wiązaniu pospolitym,
czyli w kolejnych warstwach ustawia się je z prze-
sunięciem o ½ elementu. Zaprawą wypełnia się
także wszystkie spoiny pionowe.
Jeśli w projekcie będą przewidziane monoli-
tyczne fundamenty z betonu, konieczne będzie
wówczas przygotowanie deskowania, w którym
układa się zbrojenie. Deskowanie wypełnia się
betonem klasy C12/15 lub C15/20. Po jego
związaniu deskowanie rozmontowuje się i rozpo-
czynają się prace izolacyjne.
Hydroizolacja. Poziomą układa się w dwóch
miejscach: na ławach i na ścianach fundamento-
wych. Przekładki z materiału izolacyjnego two-
rzą dodatkowo warstwę poślizgową, dzięki której
ława i ściana nie stanowią jednorodnego ele-
mentu konstrukcyjnego. Gdyby nie izolacja po-
zioma, na ich styku mogłoby dojść do powstawa-
nia pęknięć w wyniku osiadania budynku.
Hydroizolację pionową najczęściej układa się

bezpośrednio na ścianie fundamentowej i osła-
nia materiałem termoizolacyjnym. Można też
zmienić tę kolejność. Wtedy najpierw ociepla
się ściany, tynkuje je i dopiero robi hydroizola-
cję. Wówczas warstwy hydroizolacyjne powin-
no się osłonić na przykład folią kubełkową,
aby nie uległy zniszczeniu podczas zasypywa-
nia wykopów. Z hydroizolacji pionowej można
zrezygnować wtedy, gdy ściany będą z beto-
nu wodoszczelnego.
Zasypywanie fundamentów
Do prac przystępujemy wtedy, gdy wszystkie
warstwy zostaną już odpowiednio umocowane
Jak się buduje płytę fundamentową?
W pierwszej kolejności robi się płytki wykop. Pod-
łoże, na którym ma być płyta, musi być dobrze
ubite i wyrównane. Następnie robimy podsypkę
z drobnego żwiru. Na tym etapie rozprowadza się
instalację kanalizacyjną i wykonuje przyłącza wod-
ne i elektryczne. Później nie będzie już możliwości
dokonania korekt. Wokół obrysu budynku ustawia
się pionową opaskę z płyt polistyrenowych stano-
wiącą później termoizolację krawędzi płyty, a na
czas budowy zastępującą szalunek. Jeśli projekt
tak przewiduje, wokół tej opaski, od zewnątrz,
jest układana pozioma opaska z płyt – przeciw-
wysadzinowa, zabezpieczająca przed skutkami
ewentualnego przemarzania gruntu pod płytą.
Gdy dom ma być murowany, często wzdłuż
styropianowej opaski, od strony wewnętrznej,
tworzy się zagłębienie szerokości 30-50 cm
i głębokości 40-50 cm, którego dno wypełnia
się płytami ociepleniowymi. W tym miejscu
betonowa płyta fundamentowa będzie grubsza.
Następnie jest układane ocieplenie z twardych
Fot. Piotr Mastalerz
Płyta to żelbetowa konstrukcja układana na warstwie termoizolacji
i hydroizolacji. Jej grubość wynosi przeważnie około 30 cm
25
wykopy i fundamenty
oraz wszystkie zaprawy i kleje całkowicie wy-
schną. Gdy grunt rodzimy jest piaszczysty, do
zasypywania można użyć ziemi pochodzącej
z wykopu lub piasku wymieszanego ze żwirem.
W przypadku gruntów spoistych (na przykład
gliny) wykop wypełniamy żwirem, ale tylko jeżeli
wokół budynku biegną rury drenarskie, lub
gruntem spoistym, jeśli brak drenażu. Grunt
spoisty należy wówczas dobrze zagęścić. Jeżeli
tego nie zrobimy, to w pobliżu ścian i ław
fundamentowych szybko zacznie się gromadzić
woda opadowa.
Żwir można zastąpić keramzytem, który dodatko-
wo poprawi izolacyjność ścian fundamentowych.
płyt ze styropianu lub polistyrenu XPS o łącznej
grubości 15-20 cm. Układając izolację termiczną,
wyprowadza się też przyłącza instalacyjne
ponad planowany poziom płyty (uszczelnia
się je dookoła pianą poliuretanową). Na pły-
tach rozkłada się grubą folię hydroizolacyjną,
a na niej umieszcza stalowe siatki zbrojeniowe
i rozprowadza mieszankę betonową.
Ciekawym rozwiązaniem jest fundamentowa
płyta grzewcza. Nośnikiem ciepła jest tu
powietrze krążące wewnątrz płyty. Na warstwie
ocieplenia rozmieszcza się zbrojenie, a następnie
specjalną instalację ogrzewania. Każda pętla
przechodzi przez agregat grzewczy (może być
ich więcej) umieszczony w środkowej części
fundamentu. Agregat jest instalowany dopiero
w trakcie prac wykończeniowych, na tym etapie
w fundamencie umieszcza się skrzynię, do której
będzie włożony. Taki fundament dobrze oddziela
ogrzewany dom od chłodnego gruntu i zapobie-
ga jego zawilgoceniu.
Fot. LEGALETT
Przebieg rur w ogrzewanej płycie fundamentowej jest dokładnie
określony w projekcie i zgodnie z nim należy je układać
 Lekcja 3
Dom z piwnicą
Wybudowanie piwnicy to spory wydatek. Szacuje
się, że jest to średnio 18-20% kosztów budowy
całego domu, ale dobrze zrobiona piwnica będzie
tania w eksploatacji i znacząco podniesie wartość
inwestycji.
Opłacalność budowy zależy w dużej mierze
od rodzaju gruntu i poziomu wód gruntowych.
Te warunki, wielkość i wysokość planowanej
piwnicy, a także decyzja, czy będziemy ją ogrze-
wać, wpłyną na technologię wznoszenia ścian
oraz dobór materiałów na ocieplenie i izolację.
Koszty zależą też od stopnia skomplikowania
konstrukcji, liczby oraz wielkości zewnętrznych
wejść i okienek doświetlających.
Najłatwiej budować piwnicę w gruncie piasz-
czystym, gdzie poziom wody gruntowej wystę-
puje głębiej niż spód piwnicy i fundamentów.
Sprawdzenie warunków geotechnicznych działki
najlepiej zlecić geotechnikowi z uprawnieniami
budowlanymi i geologicznymi.
Korzyści z posiadania piwnicy. To pomieszczenie
jest szansą na dodatkowy metraż. Ma to znaczenie,
jeśli dom stoi na małej działce i cenny jest każdy metr
jej powierzchni. W piwnicy sytuuje się pomieszczenia
techniczne, gospodarcze i przeznaczone na hobby.
Uwaga! Bez spełnienia specjalnych warunków nie
można w niej urządzić pomieszczeń przeznaczonych
na stały pobyt ludzi (na przykład pokoi).
Fot. Joanna Gaszczyk
Prace ziemne to najdroższy etap budowy piwnicy. Większość jest
wykonywana mechanicznie. Ziemię z wykopu, jeśli nie jest nam
potrzebna do kształtowania działki, najlepiej wywieźć poza budowę
26
Niedogodności związane z piwnicą. Zanim się
zdecydujemy na piwnicę, musimy sobie uświa-
domić, że z jej posiadaniem wiążą się również
pewne niedogodności i dodatkowe koszty:
t potrzeba ogrzewania i zasilania prądem – nie-
znacznie, ale zwiększa koszt utrzymania domu;
– piwnica jest zazwyczaj tylko częściowo zagłę-
biona w gruncie. Należy wtedy robić wysokie
schody prowadzące do drzwi wejściowych.
Po schodach trzeba też schodzić do ogrodu.
Jej atrakcyjność się zmniejsza, gdy domownicy
stają się starsi. Schodzenie i wchodzenie po
schodach robi się dla nich męczące;
t niespodziewane zmiany warunków wodnych
wokół budynku mogą się kończyć jej podtopie-
niem, a to często wiąże się z remontem;
t piwnica to dodatkowa powierzchnia
do sprzątania;
t przez piwniczne okienka lubią wchodzić zło-
dzieje, zwłaszcza gdy zapominamy je zamykać,
dlatego muszą być odpowiednio zabezpieczone.
Budowa piwnicy. Ścianami piwnicznymi
zastępujemy ściany fundamentowe. Mają one
zazwyczaj wysokość nieprzekraczającą 2,5 m.
Budowę piwnicy rozpoczynamy od usunięcia
warstwy humusu. Zdejmujemy go na płasz-
czyźnie około 1,5 m szerszej po obwodzie niż
powierzchnia piwnicy.
Wykop szerokoprzestrzenny pod budynek
podpiwniczony najlepiej zrobić koparką. Należy
zaplanować, co zrobimy z wybraną ziemią.
Fot. Andrzej T. Papliński
Po ułożeniu izolacji z papy termozgrzewalnej na górnej
powierzchni ław i na płycie, w miejscu styku ze ścianami,
można wymurować z bloczków betonowych ściany piwnicy

Korzystnie jest od razu wywieźć ją poza teren
budowy. Budując piwnicę pod niewielkim
domem, musimy się liczyć z koniecznością
wywiezienia około 200 m3 gruntu – to objętość
sporej górki. Ostatnią warstwę (30-40 cm)
usuwamy ręcznie, uważając, aby dno wykopu
nie znalazło się poniżej zaplanowanej głębo-
kości, gdyż naruszony grunt trudno z powro-
tem utwardzić.
Wymiary dna wykopu powinny być o kilka-
dziesiąt centymetrów większe od zewnętrznych
wymiarów fundamentu, aby umożliwić dostęp
do fundamentu z boku. Przy wykopach do
głębokości 3 m boki wykopu nie zawsze trzeba
dodatkowo zabezpieczać, pod warunkiem że
będą odpowiednio nachylone. Największe na-
chylenie ścian wykopu może być przy gruntach
spoistych (iłach i glinach), w przypadku piasków
i glin piaszczystych nachylenie ścian musi być
mniejsze, aby ziemia nie osunęła się do wykopu.
Ściany piwnicy można budować z bloczków
betonowych, silikatowych lub cegły, pamię-
tając o ich ewentualnym wzmocnieniu słup-
kami żelbetowymi lub zbrojeniem poziomym
w spoinach potrzebnym ze względu na parcie
boczne gruntu. Monolitycznych ścian z litego
betonu z reguły nie trzeba dodatkowo wzmac-
niać. Im większa powierzchnia pomieszczeń
piwnicznych i ich wysokość, tym staranniej
trzeba dostosować do nich elementy konstruk-
cyjne budynku.
Fot. Andrzej T. Papliński
Wokół wszystkich przejść instalacyjnych przez ściany piwnicy
warto ułożyć kołnierze izolacyjne, aby zabezpieczyć ściany przed
nieszczelnością
27
wykopy i fundamenty
Od zewnątrz ścian trzeba ułożyć hydroizolację,
w zależności od rodzaju gruntu i poziomu wody
gruntowej – lekką, średnią bądź ciężką.
Ściany będą też wymagały ocieplenia, szcze-
gólnie jeśli zamierzamy ogrzewać piwnicę. Nad
piwnicą musi być strop. Zazwyczaj robi się go
podobnie jak stropy między piętrami. Podłoga
na gruncie staje się podłogą piwnicy. Musi więc
być zaizolowana wodochronnie i ocieplona, aby
nie stanowiła mostka termicznego.
Podpiwniczenie częściowe. Takie rozwiązanie
ma sens, gdy dom stoi na skarpie lub jego
naziemna część, której nie chcemy podpiwni-
czyć, jest wydzieloną bryłą, na przykład jest
to niższa część parterowa, i jest oddylatowana
od pozostałej. Przy małej powierzchni domu
lepiej wykonać piwnicę pod całym budynkiem.
W przeciwnym razie fundamenty pod częścią
podpiwniczoną znajdą się dużo głębiej niż pod
niepodpiwniczoną.
Jeśli jednak zdecydowaliśmy się na podpiw-
niczenie tylko części domu, to aby nie doszło
do przerwania ciągłości ław, co może spowo-
dować nierównomierne osiadanie budynku,
łączymy je fundamentem schodkowym. Ław
posadowionych na innych wysokościach nie
wolno łączyć pod skosem. W fundamencie
schodkowym ława jest podwyższona uskokami.
Nie mogą one być zbyt wysokie, nie powinny
przekraczać podwójnej wysokości ławy. Jej
ciągłość zostaje bowiem przerwana.
Fot. Urszula Żmuda-Chudyba
Do budowy ścian monolitycznych najlepiej wypożyczyć metalowe
szalunki wielokrotnego użycia. Nie trzeba wówczas budować czaso-
chłonnego i kosztownego deskowania drewnianego
 Lekcja 4
Podłoga na gruncie
Spoczywa na chłodnym, a czasem także wilgotnym podłożu. Musi być starannie
zaprojektowana i wykonana. Nie wolno dopuścić, by podciągała wilgoć
i wytracała ciepło.
Podłoga na gruncie nie obciąża fundamentów, układa się podbudowę i betonuje płytę. Drugi
lecz grunt pod pomieszczeniami parteru. Wyko- etap prac rozpoczyna się dopiero, gdy gotowe
nuje się ją między ścianami fundamentowymi. są ściany i stropy. Wtedy trzeba ją zabezpieczyć
Zazwyczaj składa się z pięciu warstw – zależnie hydroizolacją, ocieplić termicznie, a następnie
od rozwiązania ułożonych w różnej kolejności zrobić podkład podłogowy, na którym będzie
(patrz rysunki na s. 30). Różnice mogą wynikać można ułożyć posadzkę.
z umiejscowienia izolacji cieplnej lub przeciwwil-
gociowej oraz zależeć od rodzaju zastosowane- Sypka podbudowa
go podkładu podłogowego. Oddziela podłogę od gruntu rodzimego. Musi
Podłogę na gruncie zaczyna się budować zaraz być przepuszczalna dla wody i nośna. Podsypkę,
po zrobieniu fundamentów. Kiedy ławy i ściany na przykład ze żwiru, z tłucznia lub keramzytu,
fundamentowe są gotowe i zaizolowane przed wil- układa się między ścianami fundamentowymi
gocią lub wodą, wykonuje sie pierwsze warstwy: lub w wykopie między ławami fundamentowymi.
Fot. Wiktor Greg

Układanie pierwszych warstw podłogi na gruncie rozpoczyna się zaraz po zbudowaniu ław i ścian fundamentowych. Wcześniej musi
już być rozprowadzona instalacja kanalizacyjna

28
Z gruntu, na którym się znajdzie, trzeba zdjąć
humus, a następnie wyrównać podłoże.
Płyta betonowa
To warstwa nośna, na której opierają się po-
szczególne warstwy podłogi. Najczęściej two-
rzy ją betonowa pyta grubości 10 cm. Robi się
ją z gęstej mieszanki betonowej klasy C12/15
lub chudego betonu C8/10. Beton wiąże
kilkanaście dni, ale proces ten nie może prze-
biegać za szybko, więc płytę osłania się folią
albo zrasza wodą.
Hydroizolacja
To niezwykle ważna warstwa podłogi na grun-
cie. Musi być połączona z izolacją fundamen-
tów, tak żeby razem uniemożliwiały przedo-
stanie się wilgoci lub wody do wyższych partii
budynku. Robi się ją z papy, papy termozgrze-
walnej, folii płaskiej nie cieńszej niż 0,3 mm
(najkorzystniej użyć takiej o grubości od 0,4
do 2 mm), folii albo masy hydroizolacyjnej.
W przeciwieństwie do papy (liczba jej warstw
zależy od warunków wilgotnościowych), która
nadaje się tylko na twarde i suche podłoża,
folię można układać nawet na dość świeżym
betonie lub na płytach termoizolacyjnych
o małej nasiąkliwości.
Hydroizolację można też zrobić na ociepleniu,
jeśli jest nim styropian o podwyższonej odpor-
ności na wodę lub polistyren ekstrudowany.
Izolacja termiczna
Chroni przed ucieczką ciepła w grunt. Przyjmuje
się, że przez podłogę tracimy do 10% ciepła,
które ulatuje z domu. To dużo, zważywszy że
podłoga opiera się na gruncie, który nawet
podczas dużych mrozów ma temperaturę po-
wyżej zera. W pomieszczeniach ogrzewanych
o temperaturze co najmniej 16ºC współczynnik
przenikania ciepła U przez podłogę na gruncie
powinien wynosić nie więcej niż 0,3 W/(m2.K).
Żeby uzyskać wymagany przepisami poziom
izolacyjności termicznej, wystarczy zastosować
10 cm styropianu o współczynniku przewodze-
nia ciepła λ równym 0,038 W/(m.K). To jest
przeciętny, ogólnie dostępny na rynku styro-
pian o tym przeznaczeniu. W pomieszczeniach
29
chłodniejszych, na przykład technicznych ta-
kich jak garaż, wystarczy, żeby podłoga na
gruncie miała współczynnik U ≤ 1,2 W/(m2.K).
Do spełnienia tego wymogu wystarczy uło-
żyć w niej 2 cm styropianu o współczynniku λ
= 0,038 W/(m.K). W praktyce stosuje się grubsze
ocieplenie płyty podłogowej. Przemawia za tym
kilka argumentów. Na płycie betonowej układa
się instalację rozprowadzającą systemu grzew-
czego i ciepłej wody użytkowej. Jeśli przewody
będą leżały bezpośrednio na zimnym betonie,
powstaną straty w systemie przesyłania ciepłej
wody. Lepiej jest to zrobić w warstwie termo-
izolacyjnej. Dlatego warto zastosować więcej
materiału ociepleniowego ułożonego dwu-
warstwowo, na przykład 10+5 cm. Często
też w podkładzie są rozprowadzone przewody
ogrzewania podłogowego, więc korzystne
jest dobre odizolowanie go od podłoża.
Podkład
To warstwa wyrównująca podłogę. Na niej kła-
dzie się posadzkę – z drewna, płytek lub innych
materiałów. Zazwyczaj stosuje się wylewki, suchy
jastrych, ewentualnie podłogę na legarach.
Podkłady tradycyjne wykonuje się z betonu klasy
C12/15 lub mocniejszego. Mają postać dość
gęstej masy, którą trzeba rozprowadzać po pod-
łożu i wyrównywać. Taki podkład można zrobić
z mieszanki kręconej na budowie w betoniarce
lub zamówionej w betoniarni. Na jego wyschnięcie
czeka się około miesiąca. Ostatnio upowszech­
niła się metoda półsucha, czyli wykonywanie
podkładu w miksokrecie. To maszyna, do której
wsypuje się w odpowiedniej proporcji piasek
i cement oraz wlewa wodę. Wymieszana
masa jest podawana wężami w odpowiednie
miejsce w domu, a następnie rozgarniana
i wyrównywana.
Suchy jastrych to płyty gipsowo­kartonowe lub
gipsowo­włóknowe układane na podsypce wy-
równującej z kruszywa. Na suchym jastrychu
można budować tylko lekkie ściany działowe,
na przykład o konstrukcji szkieletowej.
Podłogę na legarach układa się bezpośrednio
na zaizolowanej płycie betonowej. Deski przymo-
cowane do legarów mogą stanowić samodzielną
posadzkę lub tworzyć podłoże pod inną.
Lekcja 4

Podłoga na gruncie – warstwa po warstwie

dylatacja obwodowa – pasek hydroizolacja pozioma podkład podłogowy zbrojony
styropianu szerokości 2 cm ściany fundamentowej siatką stalową

hydroizolacja pionowa folia budowlana

ściany fundamentowej
ocieplenie – płyty styropianowe
ocieplenie ściany
fundamentowej izolacja przeciwwilgociowa
podłogi na gruncie połączona
na zakład z izolacją poziomą
ściana fundamentowa fundamentów

płyta betonowa

ława fundamentowa grunt rodzimy podsypka z pospółki

Typowy układ warstw w podłodze na gruncie

hydroizolacja pionowa dylatacja obwodowa – pasek ocieplenie ściany

ściany fundamentowej styropianu szerokości 2 cm fundamentowej

podkład podłogowy zbrojony

siatką stalową
hydroizolacja pozioma
ściany fundamentowej folia budowlana

ocieplenie – płyty z wełny mine-

ralnej lub pianki poliuretanowej
są dość nasiąkliwe i warto je
ściana fundamentowa od góry osłonić folią budowlaną,
aby nie chłonęły wilgoci
ze świeżej masy podkładowej
ława fundamentowa izolacja przeciwwilgociowa
podłogi na gruncie połączona
na zakład z izolacją poziomą
grunt rodzimy płyta betonowa fundamentów
Podłoga na gruncie ocieplona wełną lub pianką poliuretanową

hydroizolacja pionowa hydroizolacja pozioma dylatacja obwodowa – pasek

ściany fundamentowej ściany fundamentowej styropianu szerokości 2 cm
ocieplenie ściany podkład podłogowy
fundamentowej zbrojony siatką stalową

ocieplenie – płyty izolacja przeciwwilgociowa

polistyrenu ekstrudowanego podłogi na gruncie połączona
ułożone bezpośrednio na zakład z izolacją poziomą
na podsypce fundamentów

ściana fundamentowa płyta betonowa

podsypka żwirowa podsypka z pospółki

ława fundamentowa grunt rodzimy

Podłoga ocieplona polistyrenem ekstrudowanym
30
 podłoga na gruncie

Kolejność prac

Fot. Andrzej T. Papliński

Wykonanie podsypki
Najczęściej robi się ją ze żwiru zmieszanego z pia-
skiem, czyli pospółki. Można też ułożyć 20-centy-
metrową warstwę filtracyjną ze żwiru i uzupełnić
podbudowę pospółką. Ostateczna grubość pod-
sypki ma wynieść około 30 cm. Żwir lub pospółkę
układa się warstwami grubości 10-15 cm. Każda Podsypkę układa się między ścianami fundamentowymi i równo-
z nich musi być starannie ubita ręcznymi ubijar- miernie ubija każdą warstwę
kami lub zagęszczarkami mechanicznymi (tak

Fot. BASF
by w przyszłości nie osiadały). Zanim zaczniemy
betonować płytę, w podsypce trzeba rozprowa-
dzić przewody kanalizacyjne i wodne.
Na podsypkę można też użyć kruszywa keram-
zytowego. Grubość warstwy zależy od jego
gęstości i frakcji.

Betonowanie płyty
Na podsypce układa się warstwę gęstej mie- Polistyren ekstrudowany to rodzaj materiału ociepleniowego,
szanki betonowej, na której znajdą oparcie który można kłaść bezpośrednio na podsypce
wszystkie kolejne warstwy podłogi. Płyta nie
Fot. WEBER LECA

może być połączona z konstrukcją domu,

dlatego wokół ścian fundamentowych układa
się pasek styropianu o szerokości 1-2 cm albo
pianki dylatacyjnej. Mieszankę można przygoto-
wać samodzielnie na budowie – w betoniarce, ale
najkorzystniej jest zamówić beton w wytwórni.

Izolowanie przeciwwilgociowe
Najpierw układa się pasy pierwszej warstwy
papy, klejąc ją lepikiem do podłoża i łącząc
z zachowaniem 10-centymetrowych zakładów. Czasem podsypka będzie stanowiła jednocześnie warstwę
termoizolacyjną. Jest to możliwe, gdy zastosujemy kruszywo
Następnie przykleja się drugą warstwę. keramzytowe
Folię układa się jednowarstwowo, swobodnie.
Fot. SOLBET

Zakłady między pasami nie mogą być węższe

niż 10 cm. Warto je uszczelnić taśmą jedno-
lub dwustronnie przylepną, masą klejąco-
-uszczelniającą bądź folią samoprzylepną.
Izolacja musi być szczelna i połączona
z izolacją poziomą ścian fundamentowych.
Przy wysokim poziomie wód gruntowych trzeba
w piwnicznej podłodze na gruncie zrobić ciężką
izolację wodochronną. Problem ten nie dotyczy
podłóg na gruncie w domach niepodpiwniczo-
Mieszankę betonową trzeba dokładnie rozgarnąć łopatami,
nych, które zazwyczaj znajdują się ponad mak- a następnie powierzchnię wyrównać łatami
symalnym poziomem wody gruntowej.
31
 Lekcja 4
Fot. Karolina Matysiak-Rakoczy
Izolacja przeciwwilgociowa może być wykonana z różnych mate-
riałów, na przykład z papy termozgrzewalnej, ale jej pasy zawsze
muszą zachodzić na siebie oraz na ściany
Fot. Andrzej Szandomirski
By zapobiec pękaniu podkładu, trzeba niekiedy go zazbroić
Fot. Andrzej Szandomirski
Warstwa betonowej mieszanki musi być wyrównana i zatarta
pod posadzkę
Fot. Mariusz Bykowski
Suchy jastrych nie wymaga prowadzenia prac mokrych, ponieważ
płyty skleja się tylko na krawędziach. Taki podkład jest bardzo
równy i przyspiesza tempo prac wykończeniowych
32
Układanie izolacji termicznej
Płyty termoizolacyjne układa się na mijankę,
z przesunięciem spoin, które powinny tworzyć po-
łączenia w kształcie litery T. Dobrze jest zastoso-
wać dwie lub trzy cieńsze warstwy i ułożyć je tak,
żeby szczeliny w dolnej warstwie przykryć górnymi
płytami. Izolację z płyt polistyrenu ekstrudowanego
można układać bezpośrednio na podsypce. Mamy
wówczas możliwość zbudowania ścian działowych
bezpośrednio na płycie betonowej bez obawy, że
takie połączenie stanie się mostkiem termicznym.
Wykonanie podkładu podłogowego
Podkład tradycyjny. Może być cementowo-
-wapienny lub anhydrytowy. Na ociepleniu
układa się folię budowlaną i rozprowadza za-
prawę podkładową rozrobioną wcześniej wodą.
Jeśli grubość podkładu nie przekracza 5 cm,
wymaga zbrojenia siatką z prętów średnicy
4-5 mm o oczkach 15 x 15 cm, która ma za-
pobiegać ich pękaniu. Siatkę ustawia się na
podkładkach wysokości minimum 1 cm. Dzięki
temu zaprawa dokładnie otuli zbrojenie.
Trzeba pamiętać o zrobieniu dylatacji w progach
między pomieszczeniami oraz oddzieleniu nimi
bardzo dużych powierzchni na pola o długości
boku 5 m.
Podkład zrobiony w sposób tradycyjny, z gęstej
zaprawy, ciężko jest precyzyjnie wyrównać.
Chętnie więc wykonuje się na nim tak zwaną
wylewkę z masy samopoziomującej. Ma ona
grubość do 1 cm i służy uzyskaniu gładkiej
powierzchni. Warto ją stosować pod posadzki
wymagające idealnie równego podłoża.
Suchy jastrych. Płyty gipsowo-kartonowe lub
gipsowo-włóknowe zwykle układa się na pod-
sypce z kruszywa dwuwarstwowo. Warstwę
górną łączy się wtedy z dolną wkrętami, a kra-
wędzie płyt skleja. W ten sposób powstaje pod-
kład o bardzo równej powierzchni.
Podłoga na legarach. Na zaizolowanej płycie
betonowej układa się równolegle i w równych
odstępach legary, a przestrzenie między nimi
wypełnia na przykład wełną mineralną, by po-
prawić izolacyjność termiczną podłogi i nieco
ją wyciszyć. Na legarach mocuje się podkład
z desek lub płyt drewnopochodnych, na których
trzeba jeszcze ułożyć posadzkę.
 Lekcja 5
Ściany murowane
Od ścian domu wymaga się wiele: powinny być wytrzymałe, ciepłe, ciche, zdrowe
i estetyczne. Gdy szuka się odpowiedniej technologii spełniającej wszystkie te
warunki, najczęściej wybiera się ściany murowane.
Jako materiał na ściany konstrukcyjne stosuje Budowa ściany a jej izolacyjność
się beton komórkowy, ceramikę, silikaty i ke- O parametrach cieplnych ściany informu-
ramzytobeton. Ściany te można zbudować je współczynnik przenikania ciepła U. Im niż-
w jednej z trzech technologii: jedno-, dwu- lub szy, tym ściana cieplejsza. Obecnie U dla ścian
trójwarstwowej. Każda z nich ma swoją specyfi- nie może być większe niż 0,20. Współczynnik
kę i wybierając materiał nośny, trzeba to wziąć U dotyczy izolacyjności całej przegrody. Na
pod uwagę. Gdy ściany mają być jednowar- jego wartość mają więc wpływ poszczególne
stwowe, kluczową rolę odgrywa termoizolacyj- warstwy ścian – ich grubość oraz właściwości
ność materiału nośnego. Z kolei o parametrach cieplne, które są określone przez współczyn-
cieplnych ścian warstwowych decyduje przede nik przewodzenia ciepła λ. Zmiana którego-
wszystkim ocieplenie, dlatego wybierając materiał kolwiek parametru spowoduje zmianę U całej
na mur, warto się skupić na jego trwałości, wytrzy- ściany. Z drugiej strony jest możliwość przepro-
małości i łatwości układania. jektowania przegrody, gdy na przykład zależy
Fot. Andrzej T. Papliński

Beton komórkowy ma dobre parametry termoizolacyjne, szerokie zastosowanie oraz niewygórowaną cenę. Wykonane z niego
bloczki są duże i lekkie, więc ściany buduje się z nich szybko i łatwo

33
Lekcja 5

Fot. Łukasz Kozłowski

nam na jak najcieńszych ścianach (w projekcie
jest narzucony maksymalny wymiar obrysu domu,
a chce się o kilka centymetrów poszerzyć wnę-
trze). Można wybrać bloczki lub pustaki węższe
niż te z projektu, ale o niższym współczynniku λ
(czyli cieplejsze) i do ocieplenia użyć materia-
łu o lepszych parametrach. Dzięki temu ściana
mimo mniejszej grubości będzie w takim samym
stopniu chronić przed stratami ciepła. Zawsze
jednak trzeba przeliczyć, co się bardziej opłaca:
cieńsza warstwa cieplejszego materiału czy grub-
sza – tańszego, ale o gorszych parametrach ter-
moizolacyjnych.
Ceramiczne materiały murowe to dzisiaj przede wszystkim
pustaki poryzowane. Dzięki dużym wymiarom mury powstają
Beton komórkowy bardzo szybko
Powstaje z piasku, cementu, wapna i wody, do
Fot. Andrzej T. Papliński
których dodaje się proszek aluminiowy wywo-
łujący uwalnianie wodoru. Dzięki temu jest to
materiał mocno porowaty (nazywany także ga-
zobetonem) o bardzo dobrych właściwościach
izolacyjnych. Oznaczenie klasy gęstości (tak zwa-
nej odmiany) wskazuje, jak ciężki i wytrzymały
mechanicznie jest bloczek oraz jakie ma on właś-
ciwości izolacyjne. Najpopularniejsze są bloczki
o gęstości 500 lub 600, które mają dużą wy-
trzymałość (te o gęstości 500 mają lepsze
właściwości termoizolacyjne, a 600 – skutecz-
niej izolują akustycznie). Najcieplejsze są blocz-
ki o gęstości 300 i 350 kg/m3. Te o najniższej
gęstości (300 kg/m3) mają współczynnik prze-
wodzenia ciepła λ na poziomie 0,085 W/(m·K)
i można z nich zbudować ścianę jednowarstwo- Silikaty są najmocniejszym i najzdrowszym materiałem murowym.
Wyróżniają się dużą dokładnością wymiarową, ale są trudne
wą o współczynniku przenikania ciepła U równym w obróbce. Zawsze wymagają ocieplenia
0,17 W/(m2·K). Bloczek ma wtedy grubość 48 cm.
Fot. Andrzej T. Papliński

Bloczki z betonu komórkowego, które mają

dużą dokładność wymiarową, są przeznaczo-
ne do murowania na cienką spoinę. Boczne po-
wierzchnie bloczków mogą być gładkie, wtedy
muruje się je na spoiny poziome i pionowe, albo
profilowane we wpust i wypust – spoin piono-
wych nie wypełnia się zaprawą. Beton komórko-
wy jest łatwy w obróbce. Można go ciąć zwy-
kłą piłą i w odmianach twardszych nie grozi to
uszkodzeniem budulca. Bez trudu wykonuje się
w nim bruzdy na instalacje. Jest materiałem bar-
dzo chłonnym, ale też łatwo oddaje wchłoniętą
Pustaki z keramzytobetonu są mocne, lecz niezbyt ciężkie.
wilgoć. Bloczki są duże, więc mur szybko rośnie. Mają chropowatą powierzchnię, która ułatwia tynkowanie

34

Fot. ZCB OWCZARY
Gęsta mozaika otworów w pustaku ceramicznym przede wszystkim
poprawia jego izolacyjność cieplną
Ceramika
Surowcem do produkcji pustaków ceramicz-
nych jest glina. Jej złoża różnią się właściwoś-
ciami w zależności od rejonu wydobycia, co
wpływa na wygląd pustaków – niektóre są bar-
dziej czerwone, inne brązowe, jeszcze inne bru-
natnożółte. Nie ma to znaczenia dla ich para-
metrów, jest jedynie wynikiem zróżnicowanego
stężenia minerałów ilastych (można przyjąć, że
stanowią one połowę składu, reszta to piasek
oraz domieszki, w tym substancje organiczne).
Ceramika jest popularnym budulcem, ale obec-
nie nie są to tradycyjne cegły pełne. Do murowa-
nia ścian nośnych używa się pustaków, głównie
z ceramiki poryzowanej – lżejszej i cieplejszej
Co do czego?
Cegły wykorzystuje się do budowy warstwy ele-
wacyjnej ścian trójwarstwowych oraz do przemu-
rowań wzmacniających. Mogą być pełne, drążone
lub szczelinowe.
Bloczki stosuje się do wznoszenia wszystkich
rodzajów ścian nośnych, a te niewielkiej grubości
– również do budowy warstwy elewacyjnej ścian
trójwarstwowych. Są większe i cięższe od cegieł,
dzięki czemu szybciej się z nich muruje. Mogą
mieć powierzchnie boczne profilowane we wpusty
i wypusty – wówczas łatwiej się je łączy i nie
wymagają wykonania spoin pionowych.
Pustaki nadają się do murowania ścian wszystkich
rodzajów. Duża powierzchnia otworów sprawia,
że są to materiały, które nawet przy większych
wymiarach nie są zbyt ciężkie. Mogą mieć
powierzchnie boczne profilowane we wpusty
i wypusty lub zamki.
35
ściany murowane
niż tradycyjna. W procesie produkcyjnym stosu-
je się w niej domieszki w postaci trocin lub mączki
drzewnej, które ulegają spaleniu, pozostawiając
zamknięte mikropory. Poprawiają one izolacyjność
cieplną elementów. Uformowane pustaki poddaje
się spiekaniu w wysokiej temperaturze, co zapew-
nia im mrozoodporność i obniża ich nasiąkliwość.
Cegły i pustaki mają otwory o różnym kształ-
cie (okrągłe, rombowe, kwadratowe) lub po-
dłużne szczeliny. Duże drążenia szczelinowe
wpływają na izolacyjność cieplną i akustycz-
ną ceramiki. Zależy ona od ich wymiarów
i sposobu ułożenia w murze. Gdy dłuższy bok
szczelin będzie równoległy do lica ściany, mur
będzie miał lepszą izolacyjność termiczną.
Kiedy pustaki ustawimy tak, że układ szczelin
będzie prostopadły do lica ściany, mur będzie
lepiej izolował przed hałasem.
Od pewnego czasu popularność zdobywają pu-
staki, których otwory są wypełnione materiałem
termoizolacyjnym – perlitem lub wełną mineralną.
Współczynnik przewodzenia ciepła λ tych ostatnich
wynosi 0,058-0,090 W/(m·K). Ściana z pustaków
o szerokości 50 cm i współczynniku λ równym
0,08 W/(m·K) będzie miała U = 0,11 W/(m2.K).
Pustaki ceramiczne zwykle mają nierówną po-
wierzchnię, dlatego do ich łączenia używa się
tradycyjnych zapraw. Są również elementy szlifo-
wane. Ich górna powierzchnia jest wygładzona
na tyle, że nadają się do murowania na cienką
spoinę. Ceramika, zwłaszcza tradycyjna, jest po-
datna na ukruszenia przy obróbce. Trzeba ją ciąć
piłą elektryczną.
Silikaty
Duży ciężar wynikający z bardzo gęstej struktury
zapewnia im wysoką izolacyjność akustyczną.
Są też świetnymi akumulatorami ciepła, choć
niestety kiepskimi izolatorami – współczynnik
przewodzenia ciepła λ wynosi 0,40-0,90 W/(m·K),
dlatego ściany zewnętrzne zawsze wymagają
ocieplenia.
Bloczki różnią się między sobą ciężarem, wy-
profilowaniem boków, gładkością powierzchni,
wymiarami i strukturą – mogą być pełne lub
drążone. Elementy pełne są bardzo ciężkie
(dzięki temu dobrze tłumią dźwięki), więc
wykorzystuje się je raczej wewnątrz budynku.
Lekcja 5

Na ściany zewnętrzne wybiera się zwykle ele-

menty drążone, bo są lżejsze, więc łatwiej się
je układa, a przy tym mają nieco lepszą izolacyj-
ność cieplną.
Silikaty są ciężkie i dość drobne, więc trudniej się
z nich muruje. Ale obecnie większość z nich ma
tak dokładne wymiary i profilowane boki, że łączy
się je jedynie na spoiny poziome zaprawą cienko-
warstwową.
Keramzytobeton
Jego podstawowym składnikiem są porowate
granulki spienionej i spieczonej gliny wymieszane
z cementem oraz wodą. Spieniona glina zapew-
nia temu materiałowi dobre właściwości cieplne,
lekkość i wytrzymałość. Ważną cechą ścian
z keramzytobetonu jest bardzo dobra akumu­
lacja ciepła – raz nagrzane długo je zachowują
i bardzo powoli oddają.
Z keramzytobetonu wytwarza się bloczki i pustaki.
Bloczki mają niewiele drążeń – są ciężkie i dobrze
tłumią hałas. Pustaki mają budowę podobną
do pustaków ceramicznych. Mogą mieć wkładki
termiczne ze styropianu – wtedy lepiej izolują
przed zimnem (ich współczynnik przewodzenia
ciepła λ wynosi 0,063 W/(m·K)). Elementy z keram-
zytobetonu mają porowatą powierzchnię, więc
do ich murowania używa się tradycyjnych zapraw
i robi spoiny grubości 1-1,2 cm.
Adaptacja projektu gotowego
Inny materiał konstrukcyjny (beton, drewno)
może wprowadzić tylko autor adaptacji po prze-
liczeniu elementów konstrukcji. Zmiana mate-
riału ścian jest prosta, jeśli pozostaje pierwotna
grubość ściany, nie zwiększamy jej ciężaru oraz
nie pogarszamy jej parametrów cieplnych i wy-
trzymałości. W każdym innym przypadku taka
zmiana wymaga dodatkowych obliczeń – ciepl­
nych, wytrzymałościowych, a w przypadku nowej
grubości ściany przeliczenia powierzchni (zabu-
dowy, netto, użytkowej, pomieszczeń).
Elementy dodatkowe
Wielu producentów proponuje materiały uzu-
pełniające, na przykład elementy połówkowe,
bloczki czy cegły modularne (uzupełniające ba-
zowy wymiar), kształtki narożnikowe, nadprożowe
i wieńcowe (proste oraz w kształcie litery L lub U),
a nawet płyty stropowe. Elementy połówkowe
i modularne pozwalają murować ściany bez ko-
nieczności docinania bloczków albo pustaków.
Kształtki L służą do osłony wieńca na zewnątrz,
ale można je też ustawić obok siebie, żeby po-
wstało korytko, w którym można ułożyć zbroje-
nie i je zabetonować. Kształtki U to bloczki puste
w środku, które stanowią tak zwany szalunek
tracony do wykonywania nadproży.

Ciepłe ściany – przykłady

Silikat ocieplony Ceramika poryzowana Ceramika poryzowana ocie- Beton komórkowy ocieplony
styropianem grafitowym, ocieplona styropianem, plona wełną mineralną, styropianem o zmiennej grubo-
U = 0,133 W/(m²·K) U = 0,18 W/(m²·K) U = 0,18 W/(m²·K) ści, z uskokiem na elewacji,
bloczki 18 cm wykończone pustaki na zaprawie cementowo- pustaki na zaprawie cemen- U = 0,13 (z tynkiem) i U =
od wewnątrz tynkiem gipso- -wapiennej (24 cm), wykończone towo-wapiennej (24 cm), 0,16 (z płytkami klinkierowymi)
wym; styropian grafitowy od wewnątrz tynkiem cementowo- wykończone od wewnątrz tyn- bloczki odmiany 600 (24 cm)
o λ = 0,033 W/(m.K) -wapiennym; styropian fasadowy kiem cementowo-wapiennym; wykończone od wewnątrz tyn-
(18 cm) pokryty warstwą o λ=0,038 W/(m.K) pokryty miękkie płyty wełny ułożone kiem cementowo-wapiennym;
zbrojoną i tynkiem warstwą zbrojoną tynkiem w dwóch warstwach izolacja o λ =0,031 W/(m.K)

36

Kolejność prac
Ściany stawia się na zaizolowanych fundamentach.
Bez względu na to, jaką technikę murowania
później wykorzystamy, pierwsza warstwa muru
powinna być położona na zaprawie tradycyjnej
o grubości 2-3 cm z. Jej zadaniem jest zniwe-
lowanie ewentualnych nierówności fundamentu
– uzyskanie idealnego poziomu – oraz wyznacze-
nie przewidzianych w projekcie kątów narożników.
Stawianie ściany zaczyna się od wyprowadzenia
narożników zewnętrznych. Potem trzeba wyzna-
czyć otwory okienne i drzwiowe. Należy unikać
Fot. Piotr Mastalerz
Pierwsza warstwa jest najważniejsza. Układa się ją na zaprawie
o grubości 2-3 cm, żeby idealnie ją wypoziomować
Fot. Andrzej T. Papliński
Fot. SOLBET
Nieszlifowane pustaki muruje się na tradycyjną zaprawę. Nie może
być zbyt płynna, aby nie wciekała w otwory pustaków, ani zbyt
gęsta, żeby dało się ją łatwo rozprowadzić
37
ściany murowane
docinania bloczków czy pustaków w tych miej-
scach. Żeby utrzymać ten sam poziom na wszyst-
kich ścianach, stosuje się sznurek murarski roz-
pięty na gwoździach osadzonych w murze. Przed
dalszym murowaniem trzeba odczekać, aż zapra-
wa zwiąże, żeby nie odkształciła się pod ciężarem
kolejnych elementów muru. Następne warstwy
bloczków czy pustaków ustawia się już na odpo-
wiedniej zaprawie. Pozycję bloczków położonych
w murze można korygować tylko gumowym młot-
kiem (metalowym można by je poobijać).
Murowanie
Ściany przenoszą obciążenia z dachu i stropów.
Muszą być postawione idealnie pionowo, a ich
elementy wypoziomowane w każdym rzędzie, żeby
siły oddziałujące z góry były rozprowadzane równo-
miernie. Aby mur się nie rozpadł, bloczki bądź pu-
staki ustawia się w kolejnych warstwach z przesunię-
ciem pionowej krawędzi o co najmniej 0,4 wyso-
kości elementu (mniej więcej 5-6 cm). Szczególnie
starannie powinny być związane narożniki. Trady-
cyjnie ściany muruje się na grubą spoinę, ale co-
raz popularniejsze stają się nowoczesne metody
wznoszenia murów.
Murowanie tradycyjną zaprawą. Na grubą
spoinę można łączyć wszystkie wyroby murowe
z ceramiki, silikatów oraz betonu komórkowego.
W taki sposób zawsze łączy się bloczki keramzyto-
betonowe.
Elementy wyprofilowane na pióro i wpust wsuwa się od góry i deli-
katnie ustawia na zaprawie. Nie jest konieczne wykonywanie spoin
pionowych jak w przypadku elementów z gładkimi ściankami
 Lekcja 5
Tradycyjną zaprawę stosuje się w ścianach piw-
nicznych oraz w miejscach, gdzie zależy nam na
dobrej izolacyjności akustycznej. Spoina zrobio-
na z tradycyjnej zaprawy ma grubość 10-15 mm.
Umożliwia to niwelowanie nierówności poszcze-
gólnych warstw muru i korygowanie poziomu pod-
czas jego wznoszenia. Niestety, gruba spoina jest
mostkiem termicznym, bo lepiej przewodzi ciepło
niż pustaki oraz bloczki. Mostki w miejscu spoin
można ograniczyć, nakładając zaprawę pasmami
z pustką w środku. Jednak taką spoinę trudno
jest precyzyjnie i szybko wykonać. Pomocne w tym
może być narzędzie oferowane przez jednego
z producentów ceramiki – specjalnie wyprofilowa-
na ramka (szablon), w której układa się zaprawę.
Podczas budowy domu (150 m2) zużywa się
bardzo dużo zaprawy – nawet kilka ton. Można
zmniejszyć tę ilość, jeśli wybierze się elementy
murowe z ukształtowanymi piórem i wpustem,
w których spoiny pionowe trzeba wypełnić tylko
w niektórych miejscach – w narożnikach i oście-
żach oraz tam, gdzie występują duże naprężenia,
na przykład między bloczkami z betonu komórko-
wego umieszczanymi nad nadprożami.
Do murowania na grubą spoinę używa się trady-
cyjnych zapraw cementowych lub cementowo-
-wapiennych mieszanych na budowie z cementu,
wapna, piasku i wody albo kupuje się gotowy
produkt w workach i miesza go tylko z wodą.
Żeby pustaki poryzowane nie odciągały wody
Fot. H+H
Fot. WIENERBERGER
Zaprawę klejową nakłada się specjalną pacą. Ma ona szerokość muru
i rozprowadza zaprawę, zapewniając pożądaną grubość spoiny.
Elementy kolejnej warstwy układa się, zaczynając od narożników
38
z zaprawy, przed jej nałożeniem zwilża się je.
Bloczki silikatowe zwilża się jedynie podczas
upałów oraz przy małej wilgotności powietrza.
W taki sam sposób muruje się, posługując się lek-
kimi zaprawami ciepłochronnymi. Choć są cie-
plejsze, są mniej wytrzymałe niż tradycyjne. Zamiast
wypełniaczy kwarcowych (piasku) stosuje się w nich
cieplejszy perlit, keramzyt lub tworzywa sztuczne,
na przykład granulki styropianu. Nie należy z nich
murować fragmentów stykających się z gruntem.
Na cienką spoinę klejową. Taka spoina może
mieć grubość 0,5-3 mm (średnio ma 2 mm).
Stosuje się ją przede wszystkim do pustaków
szlifowanych z ceramiki lub bloczków z betonu
komórkowego o dużej dokładności wymiarowej.
Tym sposobem można też łączyć bloczki silikato-
we. Cienka spoina klejowa nie pozwala na kory-
gowanie nierówności muru. Zaprawa klejowa to
zwykle mieszanina cementu, spoiw polimerowych,
wypełniaczy i wody. Po wymieszaniu powinna
mieć konsystencję gęstej śmietany. Po nałożeniu
nie może się rozlewać ani zbrylać. Do jej nakłada-
nia wykorzystuje się specjalne kielnie, których
szerokość dobiera się do wymiarów ściany lub
– przy dłuższych odcinkach muru – skrzynki. Błę-
dem jest używanie zwykłego grzebienia do glazury.
Na pianę. Murowanie na sucho to najnowo-
cześniejszy sposób łączenia elementów muro-
wych. W ten sposób spaja się szlifowane pustaki
poryzowane.
Zaprawę w piance nanosi się pistoletem, tworząc cienkie pasy
równolegle do krawędzi ściany
 ściany murowane
Fot. Piotr Mastalerz

Metoda ta nie wymaga przygotowania zaprawy.

Nad dużym otworem robi się żelbetowe nadproże. Do jego
wykonania potrzebne jest szczelnie zbite deskowanie. Na czas
wiązania betonu podpiera się je od spodu stemplami
Fot. Piotr Mastalerz
Poliuretanową pianę do łączenia elementów ku-
puje się w puszkach i wyciska z nich, korzystając
ze specjalnego aplikatora. Nakłada się ją jednym,
dwoma lub trzema pasmami o średnicy 2,5-3 cm
na odpyloną warstwę muru w odległości 5-6 cm
od krawędzi pustaka.
Mur łączony tym sposobem przyrasta bardzo
szybko, jednak elementy trzeba układać sprawnie
i z dużą dokładnością. Korekty można dokonać
tylko w ciągu minuty. Nie należy odrywać pustaka
od częściowo zaschniętej spoiny. Jeżeli trzeba
to zrobić, pustak i mur należy oczyścić z piany
i nałożyć ją ponownie. Przed nałożeniem piany
pustaki ceramiczne trzeba nieco zwilżyć wodą,
aby lepiej przylegała do materiału. Nie robi się
tego, jeżeli jest temperatura poniżej zera. Wtedy
powierzchnię elementów należy jedynie dokład-
nie odpylić.
Zbrojenie

Nowoczesny mur, w którym większą część stano-

wi nienośny materiał ociepleniowy, a i same ele-
menty murowe są często mniej wytrzymałe (mają
mniejszą grubość i gęstość), nie jest w stanie po-
radzić sobie z naprężeniami powstającymi w miej-
scu oparcia dachu i może pękać. Żeby tego unik-
nąć, w ściankach kolankowych, a czasami również
W korytku najpierw szczytowych, wykonuje się żelbetowe wieńce
układa się przygo- i słupki wzmacniające. Sposób usztywnienia
towane zbrojenie, ścianki kolankowej zależy od jej grubości, wysoko-
a dopiero potem ści i budowy, a także od kąta nachylenia i rodzaju
mieszankę konstrukcji dachu. Powinien być zawsze określony
betonową w projekcie i nie wolno go zmieniać.
Wzmocnienie tylko wtedy dobrze spełni swoje
Fot. Andrzej T. Papliński

zadanie, kiedy będzie ciągłe. Wszystkie elementy

Aby na połączeniach dachu i ściany nie pojawiły się pęknięcia,
ścianki kolankowe trzeba wzmocnić – zwykle żelbetowymi
wieńcami i słupami
39
muszą stanowić spójny ruszt. Aby to było możli-
we, trzeba odpowiednio połączyć ich zbrojenie.
Z poziomych wieńców podczas betonowania wy-
puszcza się w miejscach słupków pionowe pręty
(tak zwane startery), które następnie łączy się
na zakład z właściwym zbrojeniem słupka. Pręty
mogą też mieć od razu wymaganą długość, wy-
konuje się w ten sposób słupki w niskich ściankach
kolankowych. Zbrojenie słupka musi być dłuższe
niż jego wysokość, by po zabetonowaniu wysta-
wało z górnej powierzchni. To pozwoli zakotwić
je w wieńcu zrobionym na ściankach kolankowych.
Lekcja 5

Fot. Andrzej T. Papliński

Powstała w ten sposób rama stanowi sieć połą-
czonych ze sobą żelbetowych belek, która dobrze
radzi sobie z odbieraniem obciążeń od dachu.
Nie gromadzą się one w strefie oparcia krokwi,
narażając ściankę na rozpychanie, ale rozkładają
się równomiernie wzdłuż rusztu.
Niekiedy oprócz wieńców i słupków w ściankach
kolankowych wykonuje się również wysokie słu-
py w ścianach szczytowych. Mają one na celu
przede wszystkim podparcie belki kalenicowej.
W długich budynkach belka ta bywa bardzo
gruba, często żelbetowa lub stalowa, i wyma-
ga solidnego podparcia (ściana szczytowa
nie przenosi tak dużych skupionych obciążeń).
Zamiast wykonywać pod kalenicą sieć słupów Im ściany są wyższe, tym łatwiej mogą utracić stabilność, więc należy
utrudniających wykończenie poddasza, moż- je bardziej wzmocnić. Usztywnieniem wysokiej ściany szczytowej
na oprzeć ją na zewnętrznych słupach żelbeto- jest rama żelbetowa, którą tworzą filary przy otworach okiennych,
wych. Przy okazji poprawiają one też stabilność wieniec ścianki kolankowej oraz przedłużone nadproże
ścian szczytowych.
Fot. Andrzej T. Papliński

Nadproża najczęściej wykonuje się z żelbetu,

ale nad niedużymi otworami najwygodniej jest
zbudować je z elementów systemowych zawie-
rających gotowe zbrojenie. Ponieważ zwykle są
one węższe niż ściana, aby uzyskać odpowied-
nią szerokość, nadproża łączy się, zestawiając
po dwa lub trzy obok siebie. Można skorzystać
z belek o przekroju prostokątnym albo w kształ-
cie litery L. Takie gotowe elementy są bardzo
wygodnym rozwiązaniem, bo po ułożeniu nad
otworem od razu mają pełną nośność i można
przystępować do dalszych prac. Są jednak rów-
nież takie prefabrykaty, które uzyskują nośność Należy przestrzegać podanej głębokości oparcia nadproża na ścianie.
dopiero po nadmurowaniu (nadproża zespolone) Jest ona podana przez projektanta
albo uzupełnieniu betonem.
Fot. SOLBET

Rozpiętość gotowych nadproży jest ograniczo-

na, dlatego duże, na przykład nad bramą gara-
żową, robi się z żelbetu ułożonego w deskowa-
niu przygotowanym podobnie jak w wieńcach.
Można użyć kształtek U, które pełnią funkcję
deskowania traconego i po ułożeniu tworzą
gotowe korytko na żelbetowy rdzeń.
W strefie podokiennej ścian murowanych tylko
na spoiny poziome zaleca się układać w nich
stalowe kratowniczki. Dzięki temu zapobiegniemy
pękaniu ścian. Kratowniczki ze stali o małym prze-
Żeby zmniejszyć ryzyko wystąpienia rys i pęknięć (szczególnie
kroju umieszcza się w dwóch-trzech warstwach
w okolicy otworów okiennych i drzwiowych), można ułożyć w spoinie
spoin, wysuwając z obu stron po co najmniej poziomej zbrojenie, na przykład w postaci drabinek
0,5 m poza krawędź otworu okiennego.
40
 ściany murowane

Ważne miejsca w ścianie Ściany jednowarstwowe

jednowarstwowej Mają tę przewagę nad warstwowymi, że stawia się
zbrojenie stropu może dwa pręty główne je szybciej, bo są gotowe od razu po wymurowaniu.
być zakotwione w belce, części ściskanej
która wówczas pełni
Warstwa nośna pełni w nich jednocześnie funkcję
również funkcję wieńca izolacyjną i osłonową, a wykończenie elewacji
ogranicza się do jej otynkowania i ewentualnie po-
płytka
osłonowa malowania. Jednak jak żadna inna ściana wymaga
dodatkowe starannego wymurowania i dokładnej obróbki de-
pręty w środ- tali. Od tego bowiem zależy, czy uda się osiągnąć
kowej części
belki są ko- parametry ściany zadeklarowane przez producenta.
nieczne, gdy ocieplenie Do wznoszenia ścian niewymagających ocieple-
jej wysokość nia nadają się bloczki z betonu komórkowego,
przekracza pustaki z ceramiki poryzowanej, a także elemen-
45 cm
ty keramzytowe wypełnione materiałem izolacyj-
trzy pręty główne nym najcieplejszych odmian.
w dolnej części, która Każda warstwa musi być idealnie wypoziomo-
kształtka U jest silnie rozciągana
wana. Minimalne błędy w jednej warstwie grożą
Nadproże w kształtkach U ich zwiększaniem się w kolejnych, zwłaszcza gdy
muruje się na cienkie spoiny lub piankę.
izolacja termiczna musi W tej technologii trzeba zeszlifowywać wszelkie
szczelnie otulać murłatę
i wieniec, łącząc się
nierówności z powierzchni bloczków. Ponieważ
z ociepleniem dachu ściana nie będzie w przyszłości ocieplona, nie
można sobie pozwolić na żadne fuszerki, które
murłata
mogłyby spowodować powstanie mostków ter-
micznych. Nie tylko powodują one większe straty
pustak energii potrzebnej do ogrzania domu, lecz także
osłonowy
często stanowią miejsca kondensacji pary wod-
wieniec nej, w których wykrapla się wilgoć i rozwija pleśń.
żelbetowy W ścianie jednowarstwowej miejsca potencjalnie
ściana zimniejsze to spoiny między bloczkami lub pu-
Ocieplenie wieńca i murłaty stakami, dlatego do murowania należy używać
Fot. SOLBET

Fot. WIENERBERGER

Wszystkie żelbetowe elementy ścian jednowarstwowych – nadproża, Jeśli jednowarstwową ścianę zewnętrzną przemurowuje się
wieńce, słupki wzmacniające – trzeba skutecznie ocieplić, aby ze ścianą wewnętrzną, to takie miejsce także trzeba ocieplić
zrównać izolacyjność tych miejsc z resztą muru

41
 Lekcja 5

zapraw o przewodności cieplnej zbliżonej do tej, Połączenie ściany z dachem

jaką mają elementy ścienne. w ścianie dwuwarstwowej
Kolejne newralgiczne miejsca to otoczenie otwo-
rów okiennych i drzwiowych, narożniki, wykusze, izolacja dachu
wieńce i słupki wzmacniające konstrukcję, a tak- ułożona w dwóch
warstwach
że połączenie z dachem. Wymagają one dokład-
nej i dobrze zaprojektowanej obróbki, ponieważ
izolacja z wełny
ewentualnych błędów nie da się naprawić ze- wokół murłaty
wnętrzną warstwą ocieplenia, jak to jest w ścia-
nach warstwowych.
zewnętrzne
Ściany dwuwarstwowe ocieplenie ściany
Najpopularniejszym sposobem ocieplania ścian połączone
wznoszonych w dwóch warstwach jest ETICS z izolacją dachu
(External Thermal Insulation Composite System),
murłata
zwany bezspoinowym system ociepleń (BSO). drewniana
Ocieplenie, czyli najczęściej styropian lub wełnę, izolacja
mocuje się w tej metodzie do ściany nośnej na klej przeciw-
i stabilizuje dodatkowo kołkami. Na nim układa- wilgociowa
murłaty
na jest warstwa zbrojona mająca utworzyć stabil-
ny podkład pod materiał wykończeniowy, w tym
przypadku najczęściej stosowany jest tynk cienko-
warstwowy.
kotwa
Innym sposobem ocieplenia ścian dwuwarstwo- zabetonowana
wych jest metoda lekka sucha. Polega ona na w wieńcu
przymocowaniu do ścian rusztu konstrukcyjnego
i umieszczeniu między jego elementami izolacji.
Montuje się do niego kolejny ruszt dystansowy,
a do niego elementy osłonowe stanowiące ele-
wieniec
wację. W tej metodzie ocieplenie mocuje się do żelbetowy
ścian bez użycia klejów oraz zapraw.
Fot. Piotr Mastalerz

Fot. Andrzej Szandomirski

Izolację ścian dwuwarstwowych można układać dopiero wtedy, W metodzie lekkiej suchej wełnę układa się między elementami
gdy mur wyschnie, inaczej wilgoć nie będzie mogła swobodnie rusztu na wcisk. Najwygodniejszym rozwiązaniem jest dopaso-
odparować wanie rozstawu elementów rusztu do szerokości płyt

42
 ściany murowane

Ściana trójwarstwowa ze szczeliną Technologię ścian dwuwarstwowych uważa się

wentylacyjną za łatwą i powszechnie stosuje, bo ociepleniem
można zakryć drobne usterki murarzy.
wełna mineralna kotwy z talerzykami Ścianę dwuwarstwową buduje się z przerwą
dociskowymi
utrzymują wełnę technologiczną. Po wzniesieniu murów budy-
szczelina
szerokości 2-4 cm na miejscu nek trzeba przykryć dachem, potem zamknąć
otwory. Dobrze jest, gdy budynek wyschnie,
zanim osłonimy go warstwą izolacyjną, czasem
więc ocieplenie wykonuje się dopiero w następ-
nym sezonie.
nadproże
w warstwie Ściany trójwarstwowe
osłonowej Składają się z muru nośnego, warstwy izolacyj-
izolacja nej i muru osłonowego. Grubość ściany trój-
przeciw- warstwowej wynosi zwykle mniej więcej 50 cm.
wilgociowa Ścianę konstrukcyjną wznosi się najczęściej
z elementów murowych o szerokości 18-25 cm,
elewacyjną – 8-12 cm. Aby zmniejszyć grubość
ściany, można zastosować cieplejsze materiały
izolacyjne, na przykład polistyren ekstrudowany,
płyty z pianki poliuretanowej lub fenolowej.
Ścianę konstrukcyjną i licową należy połączyć
kotwami stalowymi umieszczonymi w spo-
inach co 50 cm w pionie i co 75 cm w pozio-
nad otworami
należy wstawić mie, a w narożnikach, wokół otworów, wzdłuż
puszki wenty- nadproże w ścianie dylatacji dodatkowo po trzy na 1 m. Najle-
lacyjne umoż- nośnej nie może piej, gdy kotwy leżą poziomo albo są nie-
liwiające wlot być połączone z tym znacznie zagięte, dlatego trzeba odpowied-
powietrza oraz w warstwie osłonowej
odprowadzające – ściany są połączone nio dobrać wysokość elementów murowych
wilgoć tylko kotwami w obu ścianach. Kotwy łączą obie warstwy,
ale tak, że każda z nich swobodnie pracu-
Fot. Andrzej T. Papliński

je. Nie wolno łączyć warstwy nośnej i osło-

Aby warstwa osłonowa była stabilna, powinna opierać się
na fundamencie lub konstrukcji wsporczej i być zakotwiona
w warstwie nośnej
nowej na sztywno, dlatego nadproża w każ-
dej warstwie wykonuje się osobno, a wieńce
tylko w murze nośnym. Między wewnętrzną
warstwą konstrukcyjną a zewnętrzną umiesz-
cza się warstwę ocieplenia. Jeśli do zrobienia
izolacji użyjemy materiałów nienasiąkliwych
(styropianu, wełny lub płyt z pianki), wszystkie
warstwy możemy wznosić jednocześnie, stop-
niowo wsuwając w szczelinę między murami
kolejne płyty.
Gdy chcemy zastosować wełnę mineralną, lepiej
pozostawić szczelinę wentylacyjną (2-4 cm),
która odprowadzi ewentualne skropliny pary
wodnej. Zapobiegnie to zawilgoceniu ocieplenia
(jak wykonać murowaną elewację – patrz
lekcja 22).
43
 Lekcja 5
Ściany wewnętrzne
Stawia się je na warstwie papy lub folii polietyle-
nowej, która pełni funkcję warstwy poślizgowej
i izolacyjnej, zapobiegającej przenikaniu wilgoci
z podłoża. Najczęściej muruje się je z tych samych
materiałów co ściany zewnętrzne. Na wewnętrzne
ściany konstrukcyjne najczęściej wybiera się pustaki
o odpowiedniej strukturze materiału i układzie drą-
żeń oraz bloczki o dużej gęstości, które mają dobrą
izolacyjność akustyczną i są mocne. Ściany działowe
mogą być wymurowane z dowolnych elementów.
Decydujące znaczenie mają ich właściwości użytko-
we – ciężar, izolacyjność akustyczna i estetyka.
Styki ścian zewnętrznych i wewnętrznych powinny
być ze sobą przewiązane. Najłatwiej zrobić wcinki
Fot. Piotr Mastalerz
Aby wewnętrzna ściana konstrukcyjna była stabilna, musi być
połączona ze ścianami nośnymi. W czasie ich murowania
można pozostawić pustaki, do których się ją zamocuje
Fot. Daniel Rumiancew, projekt: MAAS
Problem mogą stanowić ścianki wolno stojące. Aby były stabilne,
powinny być zbrojone cienkimi drabinkami lub prętami
w co drugiej spoinie. Najbezpieczniej zastosować pełne cegły,
na przykład silikatowe
44
w ścianie zewnętrznej. Ściany te można też dosta-
wić osobno i połączyć kotwami metalowymi
umieszczonymi w co drugiej warstwie zaprawy
lub kotwami zagiętymi pod kątem prostym
i przytwierdzonymi w narożniku. Są to jednak
rozwiązania sprzyjające powstaniu mostków
akustycznych. Aby temu zapobiec, spoinę piono-
wą między łączonymi murami trzeba dokładnie
wypełnić zaprawą.
Ściany wewnętrzne można murować na inne
spoiny niż ściany zewnętrzne, jeśli zostało to
uwzględnione w projekcie. Nie ma sensu wy-
dawać pieniędzy na spoiny ciepłochronne lub
pianki, które są droższe od zwykłych zapraw.
Fot. H+H
Do wznoszenia ścian działowych najczęściej używa się blocz-
ków o mniejszej grubości niż te, z których buduje się ściany
konstrukcyjne
Fot. Artur Bułatowicz
Usytuowanie murowanych ścian działowych musi być przewidziane
w projekcie i uwzględnione przez konstruktora w obliczeniach
zmiennego obciążenia stropów, bo mogą wymagać jego wzmocnienia
 Lekcja 6
Stropy i schody
żelbetowe
Powstają z betonu i ze stali, dzięki czemu są masywne i wytrzymałe. Właściwości
stropu są ściśle powiązane z jego wymiarami i technologią wykonania. Warto zatem,
by konstruktor zaprojektował rodzaj stropu i konstrukcji dopasowane do domu oraz
wymagań mieszkańców. Podobnie jest ze schodami.
Strop jest ważnym elementem konstrukcyjnym takiego stropu i elementami przenoszącymi ob-
– rozdziela dwie kondygnacje i usztywnia cały ciążenia na konstrukcję budynku są belki (nazy-
budynek. Jego wierzch jest wykończony posadzką, wane też żebrami), między którymi układa się pu-
a spód – sufitem. Każdy strop powinien być nie tylko staki stropowe – keramzytobetonowe, betonowe
odpowiednio wytrzymały, ale także sztywny, dlate- lub ceramiczne. Aby strop osiągnął swą nośność,
go musi być zaprojektowany przez konstruktora. potrzebna jest nad prefabrykatami betonowa pły-
ta grubości co najmniej 3-4 cm. Układa się ją na
Rodzaje stropów budowie.
Stropy żelbetowe najczęściej stosowane w do- Wśród gęstożebrowych są też stropy z belka-
mach jednorodzinnych to częściowo prefa- mi sprężonymi (wykonywanymi ze strunobetonu),
brykowane stropy gęstożebrowe. Są chętnie które przy tej samej grubości mogą mieć więk-
wybierane do domów o prostej, zwartej bryle szą rozpiętość niż stropy z tradycyjnymi belkami.
z wewnętrznymi przegrodami nośnymi. Szkieletem Stosuje się też monolityczne płyty żelbetowe
Fot. Andrzej Szandomirski

Stropy i schody żelbetowe często wykonuje się w tym samym czasie – łatwo wtedy połączyć zbrojenie, a także ułożyć beton
i do minimum skrócić przerwę technologiczną potrzebną na jego związanie

45
Lekcja 6

w całości wykonywane na budowie. Projektuje Strop monolityczny

się je pod konkretny dom, dlatego daje nieogra- beton – otula zbrojenie, zbrojenie górne
niczone możliwości rozplanowania wnętrz – rów- płyta musi mieć przy- z prętów stalowych
nież bez żadnej wewnętrznej ściany nośnej. Dobrze najmniej 6 cm grubości – pręty mogą być ułożone
w dwóch kierunkach lub
usztywnia budynek, ale przede wszystkim sprawdzi w jednym (równolegle
się wtedy, gdy strop ma nieregularny, skompliko­ do krótszego boku)
wany kształt, bo nie wymaga pracochłonnych
uzupełnień fragmentów, których nie da się prze-
kryć prefabrykatami.
Z kolei stropy filigran to połączenie żelbetowych
prefabrykowanych płyt przygotowywanych w za-
kładach produkcyjnych oraz betonu układanego
już na budowie. Projektuje się je na indywidualne
zamówienie.
Rozwiązaniem, które łączy tradycyjny strop gęsto-
żebrowy i filigran, jest zespolony strop gęstoże-
browy. Betonowe panele z zatopionymi wzdłuż
osi kratownicami montuje się za pomocą HDS­ów wieniec żelbetowy
ze zbrojeniem, deskowanie
(hydraulicznych dżwigów samochodowych). Nie- w który wpuszcza pełne, zbrojenie dolne
które panele są zespolone ze styropianowymi się pręty zbrojenia podparte często odgina się
nakładkami, które zmniejszają ciężar gotowego górnego stemplami przy podporach
stropu. Wytrzymałość uzyskuje się po zabetono-
waniu płyty – specjalna warstwa sczepna ułatwia Strop gęstożebrowy
zespolenie z betonem konstrukcyjnym.
Stropy mogą być też wykonywane z płyt kana- wieniec beton konstrukcyjny pustaki
żelbetowy wypełnia przestrze- stropowe oparte
łowych (równolegle do dłuższych krawędzi żel- nie między rzędami na belkach – nie
betowych płyt rozmieszczone są okrągłe kanały) pustaków oraz mają znaczenia
albo pełnych z betonu komórkowego. Ich za- tworzy kilkucenty- konstrukcyjnego,
letą jest możliwość szybkiego obciążenia stro- metrową warstwą ale od ich rodzaju
nadbetonu zależą parametry
pu po ułożeniu prefabrykatów, bez konieczności akustyczne
jego podpierania.
Nowocześniejszą wersją są kanałowe stropy
sprężone. Prefabrykowane płyty kanałowe są
wykonywane ze sprężonego betonu, czyli struno-
betonu. Pozwala to uzyskać konstrukcje o dużej
rozpiętości, zredukować ugięcia w elementach
zginanych, a elementy są smuklejsze i lżejsze.

Najważniejsze parametry
Rozpiętość. Jest to odległość między podporami
stropu liczona razem z głębokością jego oparcia.
Podporami mogą być ściany nośne zewnętrzne belki prefabry- podwójne belkowanie wzdłuż
i wewnętrzne, podciągi lub słupy. Im większa kowane – od ich miejsca przebiegu murowanej
jest odległość między nimi, tym większą otwartą długości zależy ściany działowej
rozpiętość stropu
przestrzeń uzyskuje się we wnętrzu, ale też tym
większą dopuszczalną rozpiętość musi mieć strop. Popularnym stropem gęstożebrowym w domach jednorodzinnych
W stropie monolitycznym maksymalna rozpiętość jest Teriva. Składa się z prefabrykowanych belek nośnych i pusta-
zależy od grubości i zbrojenia płyty – im strop ków stropowych (z betonu lub keramzytobetonu) oraz nadbetonu
46
 stropy i schody żelbetowe
Adaptacja projektu gotowego
Jeśli zmiany w trakcie budowy dotyczą konstrukcji
stropu, mogą być dokonane tylko przez inżyniera
budowlanego z uprawnieniami; istotne zmiany
(na przykład zastosowanie innego niż w projek-
cie rodzaju stropu muszą być odnotowane
w dzienniku budowy.
Uzgodnienia wymagają też: zwiększenie ob-
ciążeń stropu lub inne ich rozmieszczenie (na
przykład z powodu użycia cięższego niż
w projekcie materiału do budowy ścian dzia-
łowych albo przesunięcia ich w inne miejsce),
zamiana grzejników na ogrzewanie podłogowe
czy wstawienie kominka.
grubszy i mocniej zbrojony, tym może być szer-
szy, można więc zaprojektować go nawet bez
żadnych podpór we wnętrzu domu. Nie wol-
no jednak na własną rękę zmieniać przekro-
jów zbrojenia, nawet na większe. Zastosowa-
nie grubszych prętów, zamiast przyczynić się
do wzrostu wytrzymałości płyty, może narazić
ją na nadmierny skurcz i pękanie. Rozpiętość
stropu gęstożebrowego zależy przede wszyst-
kim od długości belek. Zwykle mają one od
2,4 do 7,8 m, ze stopniowaniem co 0,3 m,
wyjątkowo do 8,25 m, tylko sprężone powyżej
11 m. W przypadku stosowania belek o skraj-
nych długościach w strefach przypodporowych
trzeba projektować dodatkowe zbrojenie
wzmacniające.
Grubość. Ma wpływ na wysokość pomiesz-
czeń. Zależy od rozpiętości stropu i od wielko-
ści jego obciążenia – do nich dobiera się kon-
strukcję. Przykładowo dla często spotykanej
rozpiętości 6 m strop monolityczny ma gru-
bość 10-16 cm, a gęstożebrowy – 19-29 cm.
Warto pamiętać, że w stropie monolitycznym
płyta zbrojona dwukierunkowo jest cieńsza od
płyty tej samej rozpiętości o jednokierunko-
wym układzie prętów.
Z kolei niewielką grubością przy dużej rozpię-
tości wyróżniają się stropy sprężone.
Planując wysokość pomieszczeń, trzeba też
uwzględnić sposób wykończenia powierzchni
stropu. Strop monolityczny lub wykonany
z płyt prefabrykowanych można od spodu
47
wykończyć samą gładzią gipsową albo pozo-
stawić niewykończony (wyeksponować jego
betonową strukturę). Z kolei gęstożebrowy
wymaga tynku.
Akustyka. Bezkonkurencyjny, jeżeli chodzi
o izolacyjność akustyczną, jest strop mono-
lityczny. Przy grubości powyżej 14 cm jego
masa jest większa niż 350 kg/m², więc całko-
wicie tłumi drgania. Posadzkę można wtedy
układać tylko na cienkiej warstwie wyrównaw-
czej stropu i uzyskać dzięki temu pomiesz-
czenia wyższe o kilka centymetrów. Stropy
o mniejszej grubości i gęstożebrowe wymaga-
ją wyciszenia, dlatego trzeba ułożyć na nich
podłogę pływającą – izolację z wełny mineral-
nej lub styropianu elastycznego oraz szlichtę
grubości przynajmniej 4 cm. Wśród stropów
gęstożebrowych najlepszym izolatorem jest
strop ceramiczny, choć on też wymaga wyci-
szenia. Dobrą izolację akustyczną zapewnia
także strop strunobetonowy. Ogranicza prze-
nikanie dźwięków uderzeniowych i powietrz-
nych, co pozwala wyeliminować z posadzki
warstwę izolacji akustycznej.
Izolacyjność cieplna. Niektóre stropy wyma-
gają docieplenia. To te, które będą oddzielać
pomieszczenia ciepłe, czyli ogrzewane od zim-
nych, czyli nieogrzewanych. Przykładem może
być strop nad zimnym garażem lub ten, który
oddziela strych od reszty domu. Współczynnik
przewodzenia ciepła U dla stropu między zim-
nym i ciepłym pomieszczeniem musi wynieść
nie mniej niż 0,15 W/(m .K) (stropy między nie-
2
ogrzewanym poddaszem a pomieszczeniem
mieszkalnym lub między nim a przejazdem) lub
0,25 W/(m .K) (stropy międzykondygnacyjne).
2
Właściwą izolacyjność zapewni wtedy termo-
izolacja układana na stropie przed wykona-
niem podkładu podłogowego albo umiesz-
czana między belkami stropu drewnianego
czy stalowego (i ewentualnie na nich lub
pod nimi).
Im materiał ociepleniowy będzie miał niższą
wartość współczynnika λ , tym cieńszą warstwę
będziemy mogli zastosować, by uzyskać
założoną wartość U. Im grubsze będzie ocieple-
nie, tym grubszy strop i w efekcie niższe
pomieszczenie.
Lekcja 6

Kolejność prac

Fot. Piotr Mastalerz

Przed rozpoczęciem budowy stropu muszą być
skończone ściany i inne elementy konstrukcyjne,
na przykład kominy lub podciągi. Montaż nie
powinien się odbywać wcześniej niż tydzień od
zakończenia murowania ścian oraz trzy-cztery
tygodnie od wykonania podciągu lub innej żelbe-
towej podpory (czas potrzebny do prawidłowego Rozstaw belek stropu gęstożebrowego najwygodniej ustalić,
związania betonu zależy od pogody i decyduje wstawiając między ich końce po jednym pustaku
o nim kierownik budowy).

Fot. Piotr Mastalerz

Strop gęstożebrowy
Belek stropowych nie opiera się bezpośrednio
na ścianach. Powszechnym rozwiązaniem jest
wyrównanie górnej powierzchni ścian warstwą
betonu, tak zwaną poduszką betonową o grubości
3-5 cm. Można w niej umieścić pręty zbrojeniowe
o małej średnicy, by nie popękała. Na niej opie-
ra się końce belek i rozkłada zbrojenie wieńca. Zbrojenie ogranicza się do wieńców, żeber rozdzielczych lub
brakujących fragmentów stropu, na przykład wokół otworów.
Poduszka nie będzie potrzebna, gdy belki będą
Większość powierzchni zajmują prefabrykaty
wpuszczone w wieniec. Jeszcze innym rozwią-
Fot. Piotr Mastalerz

zaniem jest zastosowanie gotowych kształtek

wieńcowych.
Rozmieszczenie elementów. Prace rozpoczyna
się od ustawienia pierwszej belki stropowej – po-
winna ona być wskazana w projekcie. Od niej
odmierza się odległość do kolejnych. Opiera się
je na deskach albo na gotowych kształtkach wień-
cowych. Ważne, aby zachowywać wymaganą
głębokość oparcia belek – na ogół im są dłuższe,
Betonowanie musi przebiegać sprawnie. Najlepiej rozgarniać beton
tym większą częścią powinny zachodzić na pod- na małych fragmentach, z ciągłą dostawą świeżej mieszanki
porę. Między końce belek wstawia się po jednym
pustaku – łatwo je wtedy prawidłowo rozmieścić.
Następnie ustawia się kolejne pustaki. Można Żebra rozdzielcze
układać je w rzędach mijankowo, rozpoczyna-
jąc co drugi rząd od połówki pustaka. Skrajne W stropach o dużej rozpiętości istnieje niebezpie-
czeństwo dużych ugięć, co mogłoby prowadzić do
pustaki, które będą się stykały z betonem – przy „klawiszowania”, czyli niezależnego uginania się
wieńcach, żebrach lub fragmentach monolitycz- belek stropowych pod wpływem obciążeń stropu,
nych – trzeba zadeklować, czyli zaślepić ich otwo- a w konsekwencji do jego spękania. Aby temu
ry cienką warstwą zaprawy. W przeciwnym razie zapobiec, usztywnia się całą konstrukcję, stosując
mieszanka betonowa będzie wpływała do wnętrza żebra rozdzielcze, czyli żelbetowe wzmocnienia.
pustaków, niepotrzebnie zwiększając ich ciężar. Umieszcza się je prostopadle do belek stropowych.
Elementy można montować ręcznie, bez używania Jeśli rozpiętość stropu nie przekracza 4,5 m, zwykle
ciężkiego sprzętu. Belki długości 6 m ważą około wystarcza jedno żebro rozdzielcze w środku stropu,
gdy dochodzi do 6 m – stosuje się dwa w równym
90 kg, najcięższe pustaki – 20 kg, więc do uło-
rozstawie.
żenia prefabrykatów wystarczą dwie osoby.
48
 stropy i schody żelbetowe
Fot. Piotr Mastalerz
Od spodu stropu gęstożebrowego nie trzeba wykonywać pełnego
deskowania – wystarczą stemple rozmieszczone co 2 m
Fot. Piotr Mastalerz
Strop monolityczny wymaga pełnego deskowania, które trzeba solidnie
podeprzeć, aby nie uginało się pod ciężarem mokrego betonu
Fot. Piotr Mastalerz
Zamiast desek można zastosować gotowy system szalunkowy
albo drewnopochodną płytę grubości co najmniej 3,2 cm
Jak zrobić otwory?
Aby uzyskać niewielki otwór w stropie gęstoże-
browym (na przykład przejście rury), usuwa się
pustaki albo je przewierca. Większe otwory wy-
magają wymianów, czyli żelbetowych podciągów
prostopadłych do belek stropowych, na których
mogą oprzeć się ich końce.
W stropie monolitycznym niewielkie otwory uzy-
skuje się, umieszczając na deskowaniu między
zbrojeniem wkładkę, na przykład ze styropianu
lub płyt szalunkowych, którą usuwa się po zwią-
zaniu mieszanki betonowej.
49
Deskowanie. Pod stropem nie wykonuje się peł-
nego deskowania, bo powierzchnia przekryta pre-
fabrykatami jest dość szczelna, a belki stropowe
przejmują część obciążenia. Wystarczy deskowa-
nie częściowe pod fragmentami wymagającymi
betonowania. Oprócz tego stosuje się podpo-
ry montażowe. Nie zawsze udaje się rozmieścić
prefabrykaty tak, aby przekryły całą powierzchnię
stropu. Otoczenie kominów, balkonów, żelbetowe
podciągi muszą być zbrojone i betonowane tak
jak płyta monolityczna. Czasami przy ścianie po-
zostaje zbyt mała przestrzeń, żeby zmieścić w niej
pustaki, a zbyt szeroka na zasłonięcie na przykład
dodatkową belką. Jest kilka sposobów na wypeł-
nienie takich pustek w stropie. Niektórzy produ-
cenci oferują mniejsze pustaki albo takie, które
łatwo się przycina i dopasowuje do brakującego
fragmentu. Można też zadeskować od dołu prze-
rwę i wypełnić ją cegłami albo podczas betono­
wania wypełnić ją w całości mieszanką.
Betonowanie. Ułożony strop musi zostać ode-
brany przez kierownika budowy, który potwierdzi
jego zgodność z projektem. Betonowanie najlepiej
przeprowadzać, korzystając z wozu z podajnikiem
(wcześniej pustaki należy zwilżyć wodą, by nie
wchłonęły jej z mieszanki). Mieszankę trzeba
rozgarniać na całej rozpiętości stropu, w kierunku
prostopadłym do belek. Potrzeba do tego
kilku osób, żeby część betonu nie stwardniała,
zanim wypełni się cały strop. Po świeżo zabeto-
nowanym stropie można chodzić już następne-
go dnia, ale podpory montażowe wolno rozebrać
dopiero po 10­14 dniach.
Strop monolityczny
Wykonuje się go w całości na budowie. Wcześ-
niej przygotowuje się pełne deskowanie. Musi
mieć równą płaszczyznę, szczelnie ułożone blaty
albo deski oraz rozstaw belek i słupków odpo-
wiednio dobrany do ciężaru mieszanki betonowej.
Najtrudniejszy etap to wykonanie zbrojenia. Może
ono być w części prefabrykowane i dostarczane
w postaci siatek zbrojeniowych, ale większość
musi być zrobiona na miejscu przez robotników,
którzy powiążą i ułożą pręty według rysunków
zamieszczonych w projekcie. W przypadku stropu
monolitycznego na dobrej ekipie budowlanej nie
warto oszczędzać, gdyż źle wykonany strop nie
Lekcja 6

zostanie zaakceptowany przez kierownika budowy,

Fot. Piotr Mastalerz

a poprawki mogą spowodować opóźnienia prac
i wzrost kosztów. Strop monolityczny betonuje się
wraz z wieńcami żelbetowymi. Podając mieszankę
na deskowanie, należy ją równomiernie rozprowa-
dzać i zagęszczać za pomocą wibratora, zwraca-
jąc uwagę na miejsca, w których jest dużo zbroje-
nia. Powierzchnię starannie wyrównuje się łatą.
Po zabetonowaniu ważna jest odpowiednia
pielęgnacja betonu. Trzeba go zraszać wodą,
Zbrojenie stropu monolitycznego układa się na podkładkach
by zapewnić odpowiednią wilgotność niezbędną
dystansowych i łączy drutem wiązałkowym
do prawidłowego wiązania – inaczej popęka.

Fot. Piotr Mastalerz

Deskowanie i stemple można usunąć, gdy
beton uzyska normową wytrzymałość, czyli
zwykle po 28 dniach.

Strop typu filigran

Płyty typu filigran są produkowane indywidualnie
na potrzeby konkretnego projektu (z uwzględnie-
niem otworów kanalizacyjnych, wentylacyjnych).
Mają 5-7 cm grubości, maksymalnie 2,4 m sze-
rokości, a ich długość może sięgać nawet 12 m Jeszcze przed betonowaniem kierownik budowy lub inspektor
nadzoru musi sprawdzić, czy wszystkie elementy znajdują się
(choć zwykle nie przekracza 7,5 m). Kratownicowe
na właściwych miejscach i czy konstrukcja jest zgodna z projektem
zbrojenie wystaje z płyt w rozstawie nie większym
Fot. Dariusz Karolak

niż 0,75 m. W niektórych miejscach, na przykład

na połączeniach płyt, trzeba wykonać dodatkowe
zbrojenie – robi się je już na budowie. Płyty są ro-
dzajem szalunku traconego, więc całkowicie elimi-
nują potrzebę deskowania stropu. Wymagają go
jedynie wieńce żelbetowe. Montaż płyt na budowie
jest procesem szybkim. Najlepiej układać je dźwi-
giem – prosto z samochodu. Minimalna grubość
stropu wraz z warstwą nadbetonu wynosi 12 cm.
Do betonowania stropu trzeba się dobrze przygotować – zapewnić
Strop płytowy prefabrykowany odpowiednią ilość betonu i liczbę osób do jego rozgarniania
Podczas budowy stropów płytowych prefabry-
Fot. Dariusz Karolak

kowanych ekipa za bardzo się nie napracuje.

Wielkie płyty są dostarczane na budowę prosto
z wytwórni. Jednak z uwagi na duży ciężar do
ich podnoszenia potrzebny jest dźwig. Dlatego
choć to szybka metoda, to trzeba spełnić kilka
wymagań: zapewnić odpowiednią drogę dojaz-
dową do placu budowy oraz miejsce na ustawie-
nie ciężkiego sprzętu. Wyjątkiem są stropy typu
lekkiego – do ich montażu wystarczy samochód
dostawczy z HDS-em. Takie stropy nie wymaga-
Aby konstrukcja osiągnęła projektowaną wytrzymałość, beton trzeba
ją ani pełnego deskowania, ani stemplowania. pielęgnować. Do dobrego związania betonu niezbędna jest wilgoć
Trzeba jedynie zmontować deskowanie wieńców.
50
 stropy i schody żelbetowe
Schody żelbetowe
Są tanie, trwałe, wytrzymałe, a przede wszystkim
można je idealnie dopasować do konkretnego
domu, dlatego są – obok drewnianych – najpo-
pularniejszym rodzajem schodów, jakie robi się
w domach. W zależności od sposobu podparcia
stopni mamy kilka rodzajów schodów różniących
się również sposobem zbrojenia.
W schodach płytowych funkcję podparcia przej-
mują płyty spoczników zamocowane w podłodze,
stropie, czasami w ścianie. To one przenoszą
obciążenia ze schodów na konstrukcję budynku.
Płyty stanowią przedłużenie stropu, licują się z nim
od spodu, więc po wykończeniu domu nie odróż-
niają się od niego. Liczba spoczników i ich oparcie
zależą od tego, czy schody są jedno-, dwu-, czy
trzybiegowe, bo każda płyta biegowa musi być
na górze i na dole wsparta na spoczniku. Czasami
płyta biegu opiera się na belce spocznikowej,
która podtrzymuje spocznik. Płyta spocznikowa
inaczej wtedy pracuje, może być nieco mniejsza
i ma inny układ zbrojenia, co ułatwia wykonanie
niezbędnych połączeń. Każdą płytę biegową zbroi
Rodzaje schodów
wieniec belka nośna
Schody wspornikowe – mocowane w belce znajdującej się
w ścianie lub z belką umieszczoną w środku biegu
belka policzkowa płyta spocznikowa
Schody policzkowe Schody płytowe
51
się wzdłuż biegu w dolnej jej części, bo siły rozcią-
gające działają na spodzie płyty.
W schodach policzkowych biegi opierają się
z boku na żelbetowych belkach. Układ statyczny
jest więc zupełnie inny niż w schodach płytowych,
w których płyta biegu jest podparta na górze
i na dole, a nie po bokach. Zbrojenie pracuje tu
na rozciąganie wzdłuż szerokości biegu. Kotwi się
je w belkach policzkowych połączonych z funda-
mentem schodów i stropem. Za pośrednictwem
belek obciążenia są przekazywane na budynek.
Schody wspornikowe opierają się tylko na jed-
nej belce nośnej połączonej z podwaliną i ze
stropem. Może ona biec w ścianie wzdłuż jed-
nej strony biegu albo podpierać jego środkową
część. Jeśli belka biegnie z boku, powstają
ażurowe stopnie wystające ze ściany, z których
każdy stanowi samodzielny wspornik. Takie
schody wymagają dość głębokiego oparcia
(dla biegu szerokości 1 m jest to 25 cm).
Wyglądają za to bardzo lekko i pasują do
przestronnych, rozświetlonych wnętrz.
Uwaga na pierwszy i ostatni stopień!
To dwa najważniejsze stopnie w schodach żelbe-
towych. Trzeba je dobrze rozplanować, uwzględ-
niając przyszłe wykończenie podłogi. Dlatego
pierwszy stopień jest wyższy niż pozostałe, a ostatni
wystaje ponad poziom stropu piętra.
grubość ostatni stopień warstwy
stopnicy wystaje ponad podłogowe
około 4 cm poziom kon- na piętrze
strukcji stropu około 12 cm
o 8 cm
przykładowa wysokość
stopnia w stanie surowym
i po wykończeniu – 17 cm
pierwszy stopień w stanie surowym
wysokości 29 cm – wyższy niż pozostałe
o grubość warstw podłogowych na parterze
 Lekcja 6

Kolejność prac
Fot. Dariusz Karolak

Fot. Piotr Mastalerz

Budowę schodów rozpoczyna się od wykonania deskowania funda- Następnie układa się podłużne zbrojenie główne, pamiętając
mentu, spocznika i spodu płyty biegowej – zbijamy blat z desek lub o umieszczeniu pod nim podkładek dystansowych – pręty
stosujemy płyty ze sklejki. Blat trzeba podeprzeć od spodu, żeby nie nie mogą leżeć bezpośrednio na deskowaniu
wygiął się po obciążeniu mieszanką betonową

Fot. Andrzej Szandomirski

Fot. Piotr Mastalerz

Po wytyczeniu na ścianie lub belce policzkowej rysunku stopni Wzdłuż wytyczonych linii mocuje się krótkie deski, które posłużą
wykonuje się ich deskowanie. Zastawki montuje się od dołu do przybicia stopni. Ten etap musi być przeprowadzony bardzo sta-
ku górze rannie, bo wszelkie niedoróbki odbijają się później w bryle schodów
Fot. Dariusz Karolak

Fot. Piotr Mastalerz

Schody betonuje się od dołu do góry, ubijając mieszankę łopatą Powierzchnię stopni należy dokładnie wyrównać, a po lekkim zwią­
i opukując deskowanie w celu zagęszczenia jej. Aby deski nie zaniu betonu jeszcze dodatkowo zatrzeć. Deskowanie stopni usuwa się
wyginały się pod obciążeniem, usztywnia się je łatami po dwóch tygodniach. Przez ten czas schody powinno się regularnie
zwilżać. Podpory pod spodem biegu lepiej zostawić na 28 dni

52

Ściany i stropy
drewniane
Drewno to zdrowy i ekologiczny budulec. Można z niego wznieść ściany
w technologii szkieletowej – stosunkowo tanio – albo zbudować dom z bali
– droższy, ale za to o niepowtarzalnym uroku. Z drewna można również wykonać
stropy, zarówno w budynku drewnianym, jak i murowanym.
Zaletą domu z drewna jest to, że można go zbu-
dować dosyć szybko. Nie wymaga też tak ma-
sywnego posadowienia jak budynek murowany.
Ale wzniesienie trwałego i komfortowego domu
z drewna wymaga umiejętności, doświadczenia
i precyzji. Materiał musi być dobrej jakości, zabez-
pieczony przed wilgocią i szkodnikami.
Najważniejsze – drewno
Jakość drewna ma wpływ na trwałość budynku.
Dlatego nawet w domach szkieletowych, gdzie
drewniana konstrukcja jest w całości osłonięta,
należy stosować dobrze wyselekcjonowane drewno
Fot. Małgorzata Góra, projekt: Magdalena Kidoń
Lekcja 7
pierwszego gatunku. Najlepiej jeśli będzie ono
czterostronnie strugane, ze sfazowanymi krawę-
dziami, o wilgotności nie większej niż 19%. Jaki-
kolwiek ślad grzybów, pleśni (sinizna) lub bytowa-
nia owadów (korytarze) decyduje o odrzuceniu
takiego materiału.
Drewno suche jest stabilne wymiarowo i za-
stosowane w konstrukcji domu w znikomym
stopniu będzie ulegać odkształceniom. Może
to być drewno suszone w sposób naturalny
– sezonowane, to znaczy takie, które było złożone
w stos z przekładkami zapewniającymi cyrku-
lację powietrza i osłonięte przed deszczem.

Moda na domy z bali nie przemija. Drewno nie tylko ładnie wygląda, ale też reguluje poziom wilgotności w pomieszczeniach i zapewnia
zdrowy mikroklimat

53
Lekcja 7

W tartakach zwykle drewno suszy się komorowo. Popularne sposoby wykończenia

Jeśli przebywa w wysokiej temperaturze (około domów szkieletowych od zewnątrz
60°C) przez czas odpowiedni do jego grubości, konstrukcja ściany ocieplenie
zostaje nie tylko wysuszone, ale także pozbawione
czynników chorobotwórczych. Takie drewno nie płyty g-k
musi być impregnowane. Drewno klejone jest
folia
znacznie droższe od zwykłego, ale ma też więk- paroizolacyjna
szą wytrzymałość mechaniczną, dzięki czemu
poszycie
może być wykorzystane do wznoszenia konstrukcji z wodoodpornych
o większej rozpiętości z materiału o mniejszym płyt OSB
przekroju. Jest przygotowywane z drewna wysu-
ruszt drewniany
szonego komorowo, impregnowanego ciśnienio-
wo, ponadto jest czterostronnie ostrugane, często folia
ze sfazowanymi krawędziami. Wyróżniamy dwa wiatroizolacyjna
rodzaje tego materiału: drewno klejone na mikro- dodatkowa
wczepy na długości (KVH) oraz klejone na długości okładzina z desek warstwa ocieplenia
na mikrowczepy i potem warstwowo w grubości Elewacja z sidingu winylowego
(BSH). Zastosowanie drewna klejonego pozwala
przygotować na przykład stropy o większej roz- konstrukcja ściany mur
piętości niewymagające podparcia pośredniego. z cegieł
klinkie-
Z drewna BSH można uzyskać bardzo wytrzymałe płyty g-k
rowych
belki o dużych rozpiętościach. Jak zwykle jednak folia
jest coś za coś. Belka z drewna BSH jest dwa-trzy paroizolacyjna
razy droższa, a z drewna KVH – mniej więcej ocieplenie
o połowę droższa od zwykłej belki z niestruga-
nego drewna litego. poszycie
z wodoodornych
płyt OSB
Ściany szkieletowe
Konstrukcję nośną ścian szkieletowych stanowi druga warstwa folia
ocieplenia wiatroizolacyjna
system słupów opartych na poziomej belce – pod-
walinie zakotwionej w fundamencie. Słupy o prze- Ele­wa­cja­z­ce­gieł­klinkierowych
kroju najczęściej 4 x 14 cm rozstawia się w od-
stępach 40 lub 60 cm. Przestrzeń między nimi płyty g-k konstrukcja zaprawa
ściany klejowa
wypełnia się materiałem izolacyjnym chroniącym folia
przed zimnem, wilgocią i hałasem. Najczęściej paroizolacyjna
stosowane są płyty z wełny mineralnej, styropianu poszycie z wodo-
albo wełny drzewnej. Jako izolacja może być też odpornych płyt
wtłoczona wełna celulozowa lub pianka poliureta- OSB
nowa. Od zewnątrz materiał izolacyjny osłania- ocieplenie
się folią wiatroizolacyjną, a od środka – paroizola- styropian ryflowany
cyjną. Poszycie ścian wzmacniające ich konstrukcję kołki plastikowe
stanowią wodoodporne płyty wiórowe, gipsowo-
siatka zbrojąca
-kartonowe, gipsowo-włóknowe lub włóknocemen- z włókna szklanego
towe. Ściany od wewnątrz najczęściej wykańcza się
płytami gipsowo-kartonowymi. Nowoczesny cało- tynk
cienkowarstwowy
roczny dom szkieletowy powinien mieć dodatkowe
ocieplenie ścian, aby osiągnąć wymagany przepi- listwa startowa
sami współczynnik przenikania ciepła U. Elewacja z tynkiem cienkowarstwowym
54
 ściany i stropy drewniane
Drewno – ale jakie?
t Modrzew – doskonały, lecz trudny materiał.
Jest bardzo odporny na wodę, a dzięki temu
trwały, bez skłonności do pękania i paczenia
się. Ma piękny rysunek słojów i drobnych sęków.
Drewno jest żywiczne – pięknie pachnie, jednak
może też wydzielać żywicę.
t Świerk – łatwy w obróbce, kruchy, ma niewielką
podatność na pękanie i skręcanie w trakcie suszenia,
lecz potrafi odzyskiwać kształt. Ma sęki, nieregularne
słoje i krzywizny oraz pęcherze, z których może
wypływać żywica. Jest trudny do impregnacji, ale
dość dobrze się barwi. Podatny na grzyby i pleśnie,
nieodporny na czynniki atmosferyczne.
Jest ono umieszczane od zewnątrz, analogicznie
jak w domach murowanych mających ściany dwu-
warstwowe. Dzięki temu „szkielety” mogą mieć
doskonałe parametry cieplne przy w sumie nie-
wielkiej grubości ścian. 30 cm ocieplenia uzyska
się, umieszczając warstwę 15-centymetrową
między słupami szkieletu i dokładając 15 cm
od zewnątrz. Aby murowana ściana dwuwar-
stwowa miała zbliżoną izolacyjność, musiałaby
mieć łączną grubość przynajmniej 50 cm.
Budując dom o konstrukcji szkieletowej, można
wykończyć go od zewnątrz zupełnie dowolnie:
obmurować lub na ocieplenie przykleić płytki
klinkierowe. Można też go otynkować albo obić
deskami, połówkami bali, zastosować płyty lub
kształtki elewacyjne.
Rodzaje bali
Pełne Warstwowe Z ociepleniem
Różne przekroje bali pełnych
55
t Jodła – wytrzymała i sprężysta, jednak niekiedy
pęka wzdłuż słojów podczas suszenia i może się
paczyć. Jest nieodporna na wodę i szkodniki,
niepodatna na impregnację, a podatna na za-
pleśnienie. Ma drewno o nieregularnych słojach,
skłonne do krzywizn, o mało dekoracyjnym
przekroju.
t Sosna – miękka i łatwa w obróbce, z niewielką
skłonnością do paczenia się i pękania w trakcie
suszenia. Wymaga dobrej impregnacji, bo jest
podatna na siniznę, a wtedy staje się bardzo na-
siąkliwa i szybko ulega zagrzybieniu. To najtańszy
i powszechnie stosowany materiał konstrukcyjny.
Ściany z bali
Dom z bali to tradycyjne i kosztowne rozwią-
zanie. Jest znacznie droższy od szkieletowego,
ponieważ trzeba zastosować duże ilości litego
drewna, i to o dużych wymiarach. Jego wyko-
nanie jest bardzo pracochłonne, wymaga dużej
wiedzy i precyzji, więc wykonawcy oczekują
odpowiedniego wynagrodzenia. Domy z bali
budują, podobnie jak szkieletowe, wyspecjalizo-
wane firmy oraz ekipy cieśli. Można jeszcze zna-
leźć takich, którzy stosują tradycyjne, także re-
gionalne techniki, i potrafiących zbudować dom
z bali bez użycia gwoździ. Czasem jednak ekipy
ciesielskie zajmują się tylko konstrukcją, a do
prac wykończeniowych trzeba wynajmować
innych wykonawców.
Ocieplenie ściany od wewnątrz
okładzina z desek paroizolacja wiatroizolacja
ruszt zamocowany
do bali w sposób
umożliwiający ruch
pierwsza warstwa
wełny mineralnej
druga warstwa
wełny ułożona
na mijankę
szczelina
wentylacyjna
(około 2 cm)
między izolacją
a ścianą z bali
Lekcja 7

Bale z drewna pełnego lub klejonego warstwo- Rodzaje stropów

wo mogą mieć przekrój kwadratowy, prosto- metalowy poszycie izolacja aku- belka
wspornik belki z desek styczna z wełny drewniana
kątny, okrągły lub owalny. Najwęższe mają zakotwiony mineralnej
8 cm, najgrubsze około 30 cm, ale takie są w wieńcu
rzadko używane. Stosuje się także półbale, tak
zwane płazy. Aby współczynnik U nie przekra-
czał wartości wymaganej przepisami, ściana
z litego drewna powinna mieć ponad 60 cm,
co jest w praktyce nierealne. Można więc wy-
brać bale od razu ocieplone, na przykład skła-
dające się z dwóch łupin z drewna wypełnio-
nych pianką poliuretanową lub granulatem
celulozowym. Innym rozwiązaniem jest ocie- ruszt sufit podwieszany z płyt
wieniec drewniany gipsowo-kartonowych
plenie ścian. Można je ułożyć od wewnątrz,
Belkowy
by nie zasłonić drewnianej elewacji, lub od
zewnątrz, jeśli bale mają być widoczne w po-
mieszczeniach. stężenia ruszt poszycie z płyt żebro
z taśmy drewniany drewnopochodnych
stalowej
Stropy drewniane
Nadają się do wszystkich rodzajów budynków,
są lekkie i szybkie w budowie. Trzeba je jednak
zabezpieczyć przed ogniem oraz grzybami i szkod-
nikami, a także zadbać o ich dobre wyciszenie.
Strop belkowy. Stosuje się go zwykle w do-
mach murowanych lub drewnianych wznoszo-
nych tradycyjnie. Elementami nośnymi mogą
być belki z drewna litego bądź klejonego. Ich
maksymalna długość to 15 m. Rozstaw po-
szczególnych elementów jest dość duży – waha
się w granicach 60-150 cm – dlatego poszycie sufit podwieszany izolacja aku-
stropu zwykle wykonuje się z desek. Można je z płyt gipsowo- styczna z wełny
-kartonowych mineralnej
pozostawić nieosłonięte albo zamontować su-
fit podwieszany. Żebrowy
Strop żebrowy. Robi się go najczęściej w domach
murłata kątownik mo- poszycie z płyt żebro
drewnianych szkieletowych. Jego głównym ele- cujący belkę drewnopochodnych
mentem nośnym są gęsto rozstawione (co 30- do murłaty
-60 cm) żebra, a więc elementy stosunkowo cien-
kie i wysokie. Ich długość dochodzi do 5 m. Aby
uchronić je przed zwichrowaniem, między żebra-
mi montuje się przewiązki (stężenia) – z desek,
skrzyżowanych łat drewnianych lub taśm stalo-
wych. Do tak wykonanej konstrukcji mocuje się belka
płyty poszycia.
Strop belkowo-żebrowy. Jego elementami
metalowe
nośnymi są belki i żebra. Żebra opierają się na sufit podwieszany wsporniki żeber
belkach lub mogą być do nich doczepione za z płyt gipsowo- przykręcone
pośrednictwem specjalnych metalowych wsporni- wieniec -kartonowych do belek
ków. Rozpiętość tego stropu dochodzi do 15 m. Belkowo-żebrowy
56
 ściany i stropy drewniane
Fot. Małgorzata Góra, projekt: Magdalena Kidoń
Jeśli strop drewniany pozostanie odkryty, może być ozdobą
wnętrz na parterze domu
Wytrzymały i cichy strop
Drewniany strop wykonuje się w ciągu jednego
dnia, nie wymaga on ciężkiego sprzętu do
dźwigania belek ani stempli do jego podparcia.
W stropie rozprowadza się instalacje, zwłaszcza
te o dużych przekrojach, na przykład kanaliza-
cyjne, których nie należy umieszczać w ścianach.
Strop drewniany, szczególnie żebrowy, może
„klawiszować”. Stropy żebrowe w zależności
od rozpiętości wymagają zastosowania dodat-
kowych usztywnień (stężeń), na przykład z krót-
kich odcinków desek zamocowanych prostopadle
do żeber stropu, łat drewnianych, na przykład
o przekroju 40 x 40 mm, przybijanych do żeber
na krzyż lub taśm stalowych mocowanych
na przemian do górnej i dolnej krawędzi żeber.
Aby poprawić sztywność stropu drewnianego,
Jak wyciszyć strop
uszczelka z pianki cokół
polietylenowej
izolacja akustyczna
z twardej wełny mineralnej
wełna mineralna
taśma brzegowa
konstrukcja drewnianej
ściany szkieletowej wełna mineralna
trzeba też dobrać odpowiedni rodzaj i grubość
poszycia. Grubość materiału uzależniona jest
głównie od rozstawu żeber – im ich rozstaw
jest większy, tym grubość poszycia powinna być
większa. Samo poszycie wykonuje się najczęściej
z kilku warstw płyt pilśniowych lub sklejki układa-
nych prostopadle do siebie i sklejanych bądź zbi-
janych. Deski również mogą stanowić poszycie.
Muszą być wówczas łączone na pióro i wpust
i przybijane do belek pod kątem 45° (czyli na
skos) w dwóch prostopadłych warstwach. Sztyw-
ność stropu zwiększy się również dzięki drewnia-
nemu rusztowi, do którego będzie mocowany
sufit podwieszany.
Aby podnieść komfort akustyczny, strop drewniany
trzeba wyciszyć. Można to zrobić na kilka sposo-
bów. Między belkami czy żebrami stropu można
ułożyć izolację akustyczną – najczęściej używa
się wełny mineralnej (mat, miękkich płyt lub gra-
nulatu). Nie tłumi to jednak dźwięków przecho-
dzących przez belki stropowe. Dlatego dobrym
rozwiązaniem jest ułożenie na poszyciu stropu
podłogi pływającej. Inny sposób to budowa sufitu
podwieszanego. Stelaż sufitu może być zamonto-
wany do belek lub żeber stropowych na specjal-
nych wieszakach albo stanowić niezależną kon-
strukcję przymocowaną do ścian. Wycisza się go
matą z wełny mineralnej.
Najlepsze parametry akustyczne uzyska się wów-
czas, gdy połączy się w jednym stropie wyciszenie
między belkami stropowymi z podłogą pływającą
lub podłogę pływającą z sufitem podwieszanym.
ćwierćwałek trzy warstwy płyty OSB lub MFP
gumy RR
posadzka drewnia-
na przyklejona
do podłoża
płyta g-k
ruszt drewniany
folia paroizolacyjna belka stropowa płyty OSB lub MFP
57
Lekcja 7

Kolejność prac

Fot. Andrzej T. Papliński

Ściany drewniane buduje się na wcześniej przy-
gotowanym fundamencie. Mogą to być trady-
cyjne ściany fundamentowe wsparte na żelbeto-
wych ławach. Podłogi parteru układa się wtedy
na gruncie albo robi drewniany strop nad prze-
strzenią wentylowaną. Inna możliwość to zrobie-
nie płyty fundamentowej. W każdym przypadku
fundamenty muszą być zaizolowane przeciwwil-
gociowo, aby chronić leżące na nich elementy.

Ściany szkieletowe Na przygotowanym fundamencie mocuje się belkę podwalinową,

Tradycyjne domy szkieletowe mogą być budo- a na niej ustawia drewnianą konstrukcję
wane na dwa sposoby. W konstrukcji platfor- Fot. Andrzej T. Papliński
mowej najpierw wnosi się jedną kondygnację,
robi strop, jego poszycie i dopiero potem przy-
stępuje się do montażu kolejnej kondygnacji.
Druga metoda to tak zwana konstrukcja
balonowa, w której słupy ścian zewnętrznych
są ciągłe – od podwaliny aż po górny strop.
Na nim opiera się więźba, a stropy są zawie-
szone na szkielecie ścian. Konstrukcję tę stosuje
się, gdy przewidziane są ścianki kolankowe
na poddaszu.
Konstrukcję szkieletową wykonuje się z elemen-
tów pionowych, czyli słupów, i poziomych – pod-
walin, oczepów, nadproży, a także poszycia Ściany szkieletowe stanowią stelaż, który należy wypełnić warstwą
konstrukcyjnego, które pełni funkcję usztywnie- izolacyjną i obić poszyciem
nia. Typowe wymiary elementów to: 38 x 63 i 38
Fot. Andrzej T. Papliński

x 89 mm dla ścian działowych, 38 x 140 mm

dla ścian zewnętrznych oraz 38 x 185, 38 x 235
i 38 x 285 mm dla belek stropowych. Osiowy
rozstaw słupów ścian, belek stropowych oraz
krokwi dachowych jest określony w projekcie,
ale nie może przekraczać: 62,5 cm dla słupów
ścian, 60 cm dla belek stropowych oraz 60 cm
dla krokwi.
Od strony wnętrza domu na ścianach zewnętrz-
nych układa się paroizolację – folię polietyleno-
wą o grubości 0,15 mm i maksymalnej prze-
puszczalności 2-4 g/m²/24 h. Układa się ją
z 20-centymetrowym zakładem. Od zewnątrz
ściana musi być osłonięta wiatroizolacją. Jest to
zwykle folia polipropylenowa odporna na dzia- Aby uzyskać odpowiednią izolacyjność termiczną ścian, między
elementami szkieletu drewnianego umieszcza się wełnę mine-
łanie promieni ultrafioletowych o minimalnej ralną, szklaną lub materiały z włóknami celulozy
przepuszczalności pary wodnej 110 g/m²/24 h.
58
 ściany i stropy drewniane

Z bali
Fot. Tadeusz Pawlaczyk

Choć montaż domu z bali jest szybki, to prace

Ściany działowe buduje się z profili cieńszych o połowę od konstruk-
cyjnych, wypełnia warstwą izolacyjną i obija płytami g-k lub okładziną
z drewna
Fot. Andrzej T. Papliński
przygotowawcze zajmują sporo czasu. Firma
lub ekipa ciesielska wybiera i kupuje drewno.
Zwykle jest ono poza placem budowy przycinane
do odpowiednich wymiarów, numerowane, ma
też wycinane zamki ciesielskie – a wszystko po to,
by łatwo je było później łączyć. Razem z przygo-
towaniem drewna postawienie domu z bali trwa
mniej więcej dwa miesiące.
Na zaizolowanym fundamencie kotwi się podwa­
linę, na której ustawia się bale. Najczęściej wy-
konuje się konstrukcje węgłowe. Każdy bal musi
mieć dokładnie docięte wpust i wypust (zamek),
dzięki którym łączy się je w narożnikach (węgłach).

Istnieje wiele rodzajów zamków: na jaskółczy lub

rybi ogon, francuski, zrębowy. Z zamka mogą wy-
stawać fragmenty bali (ostatki), które zdobią dom.
W konstrukcji sumikowo-łątkowej w narożnikach,
a w długich ścianach także co mniej więcej 2 m,
ustawia się słupy z wpustami (łątki). Między nie
wsuwa się poziomo bale z piórem (sumiki), tak że
wyprofilowane elementy do siebie pasują. Dla bez-
pieczeństwa konstrukcję można dodatkowo po-
łączyć metalowymi profilami przeprowadzonymi
Zarówno w domach szkieletowych, jak i w tych z bali stosuje się iden- w nawierconych otworach pionowo przez kilka
tyczne więźby jak w budynkach murowanych. Mogą być one wykony- bali. Na wysokości stropu ściany spina belka
wane na budowie lub dowożone w kawałkach z fabryki oczepowa. Konstrukcję ścian piętra można wy-
konać w podobny sposób co parteru albo zrobić
ją w technologii szkieletowej. Bale powinno się
Sposoby łączenia bali w narożnikach
ścian zewnętrznych szczelnie łączyć na całej długości. Mogą mieć
wyprofilowane odpowiednie połączenia, na przy-
kład zęby po bokach lub podcięcie w półokrąg,
tak żeby nachodziły na siebie. Często stosowane
jest podwójne pióro i wpust uważane za bardzo
szczelne. Na skutek dosychania szczeliny między
balami mogą się zwiększyć, te miejsca powinny
Na jaskółczy Z zamkiem zrębowym Z zamkiem więc być dodatkowo wypełnione. W trakcie mon-
ogon i ostatkami francuskim tażu między balami umieszcza się podkładki z filcu
lub uszczelki z rozprężnej taśmy poliuretanowej
(od zewnątrz taśma może być dodatkowo nasączo-
na żywicą). Styki uszczelnia się sznurem, skręconymi
pakułami, wełną drzewną albo skręconymi warko-
czami z wiórów drzewnych (wełnionką). Innym spo-
sobem na uzyskanie efektu domu z bali jest zbu-
dowanie solidnego szkieletu, w którym umieszcza
się ocieplenie – i obłożenie go z zewnątrz balami
Ściana w technologii sumikowo-łątkowej pełniącymi funkcję wykończeniowo-dekoracyjną.
59
 Lekcja 7

Budowa z bali – zasady

Fot. Jarosław Sosiński

Fot. Jarosław Sosiński

Bale przyjeżdżają na budowę już przycięte i oznaczone. Układa W narożnikach konstrukcję dodatkowo spina się prętami
się je po kolei zgodnie z projektem i numeracją metalowymi wkładanymi w nawiercone otwory
Fot. Wiktor Greg

Fot. Jarosław Sosiński

Szczelne połączenie bali i wypełnienie styków dodatkową Słupy osadza się w stopach – zagłębieniach naciętych
izolacją gwarantuje, że w domu będzie ciepło. Gdy zostawimy w balu. Deski nabite na strop to spodnia warstwa podłogowa
ostatki bali, powstanie ozdobny narożnik budynku
Fot. Jarosław Sosiński

Fot. Jarosław Sosiński

Instalację
elektryczną
powinno się
prowadzić
w osłonach
– niepalnych Strop z bali nie wymaga użycia ciężkiego sprzętu ani belek do pod-
peszlach parcia. Robi się na nim drewniany podkład pod posadzkę
Fot. Wiktor Greg

Fot. Jarosław Sosiński

Opaska osłania styk ramy okiennej z drewnianym ościeżem i maskuje W drewnianym domu robi się tradycyjną więźbę drewnianą.
ocieplenie oraz luzy. W domu z bali pięknie wyglądają okna z drewna, Na niej wykonuje się deskowanie, na którym zostanie ułożone
zwłaszcza skrzynkowe pokrycie dachowe

60
 Lekcja 8
Domy
prefabrykowane
Budowa domu nie musi się ciągnąć latami. Są technologie,
które pozwalają postawić dom pod klucz w kilka miesięcy.
Oferta firm wykonawczych również jest coraz atrakcyjniejsza,
więc inwestor ma coraz więcej możliwości do wyboru.

Zaletą domów prefabrykowanych jest stosunkowo
szybki czas powstawania – nawet kilka tygodni.
Jeśli doliczymy do tego czas potrzebny na formal-
ności (przy niektórych wyręczy nas firma, w której
kupiliśmy dom), wybudowanie fundamentów
(czasem ich wznoszenie trwa dużej niż „wypro-
dukowanie” budynku), domem gotowym można
się cieszyć już kilka miesięcy po podjęciu decyzji
o jego kupnie.
Jedną z trudniejszych kwestii jest w takiej sytuacji
sposób finansowania – szybka budowa to także
szybkie płatności. Trzeba więc mieć zapewnione
odpowiednie środki. Należy też zdawać sobie
sprawę z tego, że domy prefabrykowane nie są
Fot. Mariusz Bykowski
dla osób niezdecydowanych, ponieważ po pod-
pisaniu umowy nie ma możliwości zrewidowania
planów i wprowadzania zmian w projekcie.
Uwaga! Przed podpisaniem umowy trzeba
omówić szczegóły przygotowania placu do
budowy. Ważna jest zwłaszcza kwestia funda-
mentów. Czasami można zlecić ich wykonanie
firmie budującej dom, ale niektóre chcą,
by inwestor zrobił je we własnym zakresie.
Prefabrykowany, czyli jaki
Domami prefabrykowanymi można nazwać te,
których większość elementów (na przykład ściany,
duże fragmenty stropów, a nawet przestrzenne

Domy z prefabrykatów powstają właściwie w fabryce. Na budowę przywożone są elementy różnej wielkości i o różnym wyposażeniu.
Zależnie od wybranej technologii i standardu dom może być złożony na placu budowy w czasie od kilku dni do kilku miesięcy

61
Lekcja 8
moduły stanowiące całość, połowę, jedną trzecią
lub ćwiartkę domu) powstała w zakładzie.
Mianem prefabrykatów określa się czasem też
duże elementy ścienne: panele, płyty, elementy
deskowania traconego, stropy. Nazywa się je
prefabrykatami drobnowymiarowymi.
Decydując się na dom budowany w jednej
z szybkich technologii, nie mamy możliwości
kontrolowania budowy, tak jak możemy to robić
w przypadku budowy tradycyjnej. Potrzebna jest
spora doza zaufania do producenta i firmy, która
wybuduje dom. Wybierając ją, trzeba sprawdzić,
jaki zakres prac oferuje. Są takie, które tylko
przywożą i składają elementy, i takie, które
wybudują dom od fundamentu po dach.
Technologie z drewna
Prefabrykowany szkielet drewniany. Powstaje
z drewna suszonego komorowo i czterostronnie
struganego o fazowanych krawędziach, które ma
klasę wytrzymałości C24 i wilgotność nie większą
niż 18%. Często stosowane bywa też drewno
typu KVH. To elementy drewniane zrobione
z krótszych odcinków łączonych klejem na mikro-
wczepy. Prefabrykaty mogą też powstawać z be-
lek dwuteowych (zastępują tarcicę) zbudowanych
z dwóch drewnianych stopek, między którymi
znajduje się pas płyty drewnopochodnej. Pozo-
stałe elementy konstrukcyjne – nadproża,
oczepy, podwaliny – wytwarzane są z drewna
klejonego warstwowo. Materiał ten ma dużą
odporność na odkształcenia powstające w efek-
cie zmian wilgotności i temperatury. Taki system
przewiduje, że izolację cieplną będą stanowić
płyty różnego typu z włókien drzewnych.
Domy z prefabrykatów drewnianych mogą mieć
standard energooszczędny oraz pasywny.
t Prefabrykaty otwarte. Są to całe ściany ze-
wnętrzne. Cięższe montowane są z pionowych
słupków o przekroju 16 x 6 cm, lżejsze ze słup-
ków o przekroju 14 x 4 cm rozmieszczanych co
40-60 cm. Od dołu opierają się na poprzecz-
nych belkach podwalinowych, a funkcję wieńca
pełnią belki oczepowe. Między słupkami poja-
wiają się też belki poprzeczne (wytyczają otwory
okienne, stanowią nadproża drzwi), lub po-
przeczne albo skośne usztywniające konstrukcję
tam, gdzie jest to niezbędne. Tego rodzaju
62
prefabrykaty mają od zewnętrznej strony usztywnia-
jące płyty drewnopochodne (OSB, MFP). Ocieple-
nie, paroizolację ścian, usztywnienie od wewnątrz,
elewację oraz ściany działowe, stropy i więźby
wykonuje się na budowie.
t Prefabrykaty zamknięte. To doskonalsza wer-
sja prefabrykatów otwartych. Między słupkami
i belkami szkieletu umieszczana jest izolacja ter-
miczna, najczęściej z wełny mineralnej mającej
też działanie ogniochronne. Od strony zewnętrz-
nej szkielet zabezpiecza się membraną wiatro-
izolacyjną (rezygnuje się z niej, gdy ściany będą
ocieplane styropianem, a elewacja tynkowana),
a od środka domu – folią paroizolacyjną. Usztyw-
nienie ścian stanowią obustronnie mocowane
płyty OSB lub MFP, ale często też płyty gipsowo-
-włóknowe, rzadziej cementowo-włóknowe.
By ściany miały wymagany współczynnik U,
od ich zewnętrznej strony przytwierdza się dodat-
kowe ocieplenie – płyty ze styropianu bądź z weł-
ny mineralnej – i wykańcza je tynkiem, płytkami
klinkierowymi, deskami. Łączna grubość ścian
zewnętrznych wynosi 25-30 cm, w domach ener-
gooszczędnych – 35-40 cm. W tego rodzaju pre-
fabrykatach zazwyczaj w ścianach osadzane są
okna i drzwi, czasem zewnętrzne rolety okienne.
Przed zamocowaniem okładziny wewnętrznej
są też rozprowadzane przewody instalacyjne.
Panele szkieletowe. To ściany „pocięte” na pio-
nowe pasy o szerokości 1 m. Są wygodniejsze
i łatwiejsze w transporcie, ale montaż domu trwa
dłużej, bo więcej połączeń trzeba uszczelnić, by
zachować ciągłość izolacji z folii paroizolacyjnej.
Z drewna klejonego nazywanego CLT (Cross
Laminated Timber) lub BSH (Brettschichtholz).
Wytwarza się z niego panele o wymiarach
200 x 20 cm (lub większe), które można ciąć,
by uzyskać krótsze elementy bądź nietypowy
kształt (na przykład trójkątne ściany szczytowe).
Grubość paneli ściennych to najczęściej 10 cm,
a stropowych – 12-14 cm. Wewnątrz mają
kanały do prowadzenia instalacji elektrycznej.
Instalacje wodne są umieszczane w warstwie
izolacji cieplnej stropów i podłóg na gruncie.
Z paneli powstają całe ściany z otworami na
okna i drzwi. Nie ma konieczności wykańczania
ich od wewnątrz. Na budowę przyjeżdżają
nieocieplone.

Kto się tym zajmie?
t Formalności. Najczęściej inwestor musi sam
przygotować dokumentację, która pozwoli rozpo-
cząć prace projektowe (warunki zabudowy, mapa
zasadnicza, wyrys z miejscowego planu zagospo-
darowania przestrzennego i inne). Późniejszych
formalności związanych ze złożeniem projektu do
urzędu i uzyskaniem pozwolenia na budowę może
się podjąć firma – jednak nie jest to zbyt częste.
t Projekt i przygotowanie działki. Większość firm
ma katalog projektów gotowych, do których można
wprowadzać niewielkie zmiany uwzględniające
własne oczekiwania i potrzeby (przestawienie ścian,
zmiana funkcji pomieszczeń). Oferta obejmuje
od kilku do nawet kilkudziesięciu projektów domów
o różnej stylistyce oraz w różnym standardzie.
Moduły, czyli kompletne sześcienne elementy
gotowe do wykończenia od wewnątrz lub
w pełni wykończone i wyposażone we wszystko,
co potrzebne (z AGD włącznie). Mają długość
do 14 m i szerokość do 4,2 m. Można je ze-
stawiać w poziomie, ale także jeden na dru-
gim. Współczynnik przenikania ciepła U przez
ściany (grubości 25 cm) wynosi zaledwie
0,13 W/(m2.K).
Technologie z betonem
Z elementów keramzytobetonowych wykonuje
się nośne przegrody zewnętrzne i wewnętrzne,
wystarczająco gładkie i równe, więc niewyma-
gające tynkowania i szpachlowania. W domu
niepodpiwniczonym najczęściej robi się
płytę fundamentową. Możliwe jest również
zrobienie fundamentów w formie ław i ścian
fundamentowych.
Prefabrykowana ściana (keramzytobeton
– 17,5 cm, styropian – 20 cm) od wewnątrz
jest wykończona płytami gipsowymi, a od
zewnątrz tynkiem. Ma współczynnik przeni-
kania ciepła U = 0,19 W/(m2.K).
Z cemokrzemporu, czyli lekkiego i ciepłego
betonu powstającego ze środków pianotwórczych,
granulek szklanych, styropianu i innych skład-
ników, których spoiwem jest cement, są produ-
kowane elementy dwuwarstwowe. Warstwa kon-
strukcyjna o grubości 8 cm jest pokryta izolacją
termiczną ze styropianu o grubości 18 cm
63
d o m y p r e fa b ry ko wa n e
Mogą to być domy typowe spełniające wszystkie
wymagania zawarte w normach dotyczących
budownictwa, ale także energooszczędne
i pasywne.
Niektóre firmy dopuszczają możliwość budowy
domu według projektu dostarczonego przez inwe-
stora, pod warunkiem że będzie to możliwe w danej
technologii. Adaptację mogą zrobić architekci pra-
cujący w firmie, która poprowadzi budowę. Jednak
w większości firm taka usługa jest dodatkowo płatna.
Zdarza się również, że firma ma własny zespół pro-
jektowy lub poleca biuro architektoniczne, z którym
współpracuje. Wtedy od początku powstaje projekt
indywidualny zakładający tę technologię budowy,
w której specjalizuje się firma.
(styropian można zastąpić wełną mineralną).
Po stronie elewacyjnej prefabrykaty wykańcza
się tynkiem.
Prefabrykat betonowo-drewniany. Gru-
bość takiej ściany bez warstwy suchego tyn-
ku wewnętrznego wynosi 30,2 cm. Robi się
ją z betonu klasy C35/45, a składa się z ze-
wnętrznej osłonowej warstwy nośnej wyko-
nanej z betonu zbrojonego siatką stalową.
Warstwa elewacyjna jest przygotowana
do pomalowania. Zakończenia elementów
ściennych, które będą ze sobą połączone,
tworząc narożnik, są pogrubione i zbrojone
czterema prętami stalowymi. Wewnątrz
ściany między filarami nośnymi znajduje
się 22 cm styropianu. Na wysokości filarów
warstwa termoizolacyjna ma grubość 14 cm.
Współczynnik przenikania ciepła ściany
zewnętrznej U kształtuje się poniżej 0,2 W/(m2.K).
Na stronie wewnętrznej prefabrykatów ścien-
nych są zamocowane drewniane stelaże do
montażu płyty gipsowo-kartonowej, grzejników
i szafek kuchennych.
Kompozyty z betonem. Ściany nośne są trój-
warstwowe i składają się z wewnętrznej betono-
wej warstwy konstrukcyjnej o grubości 8-20 cm
połączonej nierdzewnymi łącznikami pętlowymi
z zewnętrzną betonową warstwą elewacyjną
grubości co najmniej 5 cm. Między nimi znajdu-
je się warstwa izolacji termicznej o grubości
10-20 cm. Ściany nośne zewnętrzne produkuje
Lekcja 8

się z betonu klasy co najmniej C30/37, a we-
wnętrzne – C25/30. Ściany działowe wykonywa-
ne są z samego betonu i zwykle mają 10 cm.
Ze styrobetonu, czyli mieszaniny masy beto-
nowej z granulkami styropianu, powstają pa-
nele ścienne o grubości 15 cm obustronnie
pokryte płytą krzemianowo-wapienną o gru-
bości 4,5 mm. Styrobeton ma współczynnik
przewodzenia ciepła λ = 0,12 W/(m·K), wy-
soką izolacyjność akustyczną (Rw = 34 dB)
i ognioodporność (REI 180). Współczynnik λ
dla okładziny osiąga 0,06 W/(m·K). Moduł,
z którego wznosi się ściany, ma krawędzie do
łączenia na pióro i wpust, co eliminuje mostki
cieplne na połączeniach.
Panele warstwowe SIP (Structural Insulated Pa-
nels), inaczej zwane są płytami warstwowymi.
Ich środek (rdzeń) to izolacja, najczęściej styro-
pian, polistyren ekstrudowany lub pianka poliure-
tanowa. Okładzinami rdzenia są twarde płyty, na
przykład OSB, magnezowe, cementowe, włókno-
-cementowe lub nawet metalowe. Płyty są połą-
czone z rdzeniem izolacyjnym klejem poliureta-
nowym. Powierzchnie zewnętrzne paneli można
wykańczać tynkiem lub różnego rodzaju okła-
dzinami. Wewnątrz domu powierzchnię paneli
wykańcza się tak, jak każdą inną ścianę pokrytą
płytami okładzinowymi.
Produkowane w Polsce panele SIP mają rdzeń
grubości 150 mm (ścienne i podłogowe) oraz
230 mm (dachowe i sufitowe) i są obłożone
płytami OSB lub magnezowymi o grubości
Fot. Zuzanna Podwysocka
i jakością połączeń, a także kształtem elementów
spinających wewnętrzną i zewnętrzną warstwę
szalunku oraz rodzajem użytego polistyrenu.
Inne szybkie technologie
Lekki szkielet stalowy. W Polsce buduje
się w technologiach wykorzystujących profile
zimnogięte, bo ten rodzaj obróbki gwarantuje
dużą dokładność wykonania. Do produkcji profili
stosuje się najwyższej jakości stal konstrukcyjną
klasy 280 lub 350 ocynkowaną ogniowo powłoką
275 g/m2 zabezpieczającą przed korozją. Nakłada
się ją także w miejscach cięcia.
Profile są łączone w fabryce za pomocą nitów
albo śrub samowiercących w układy ram i kratow-
nic. Konstrukcja jest dostarczana na plac budowy
w postaci pojedynczych elementów, skręcana na
miejscu lub prefabrykowana w zakładzie i jako
gotowa dostarczana na plac budowy. Stopień
prefabrykacji zależy od możliwości technicznych
wykonawcy. Konstrukcja jest odporna nawet
na wstrząsy sejsmiczne, bo większość elementów
łączy się przegubowo.
Prefabrykaty ceramiczne. Duże elementy ścien-
ne powstają w fabryce (ich budowa trwa kilka dni)
i pozostają w zakładzie do całkowitego wyschnięcia
zaprawy. Potem są przewożone na plac budowy,
gdzie ustawia się je w miejscu przeznaczenia
i łączy spoiną pionową w miejscu styku kolejnych
segmentów.

odpowiednio 12 i 11 mm.
Styropianowe pustaki i panele szalunkowe
oraz samonośne bloki styropianowe. Pustaki
układa się jeden na drugim, a następnie wypeł-
nia je betonem, który tworzy konstrukcję domu.
W drugim przypadku beton, wzmocniony zbro-
jeniem, układa się między polistyrenowymi
panelami połączonymi za pomocą klamer.
Natomiast technologia samonośnych bloków
ze styropianu to sklejone ze sobą monobloki
z twardego polistyrenu będące jednocześnie
izolacją i konstrukcją. Dom z zewnątrz opla-
ta i usztywnia siatka z włókna szklanego zakot-
wiona do fundamentu.
Ścian z prefabrykatów keramzytobetonowych nie trzeba
Systemy różnią się między innymi wielkością sezonować ani tynkować. Można od razu je malować
oraz asortymentem elementów, rodzajem
64
 d o m y p r e fa b ry ko wa n e

Kolejność prac
Fot. Mariusz Bykowski

Ściany konstrukcyjne, a także stropy i więźbę

przygotowuje się w fabryce. Gotowe elementy
po przywiezieniu na plac budowy montuje się na
wcześniej przygotowanym fundamencie – ławach
fundamentowych lub płycie fundamentowej.

Montaż domu z prefabrykatów trwa jeden dzień. Niezbędne Szkieletowy prefabrykowany

jest użycie dźwigu Budowa ścian. Na ocieplonej płycie fundamen-
towej z rozprowadzonymi instalacjami i zabeto-
Fot. Mariusz Bykowski

nowanymi kotwami układa się izolację poziomą

oraz uszczelki. Na nich znajdzie się podwalina.
W spodniej części ściany wycina się otwory, które
muszą idealnie pasować do wyprowadzonych in-
stalacji i kotew zamocowanych w płycie. Ściany
za pomocą dźwigu ustawia się w pionie, stabi-
lizuje i łączy z fundamentem zabetonowanymi
w nim kotwami. Na słupek konstrukcyjny nakleja
się dwa pasy uszczelek zabezpieczających prefa-
brykat przed ucieczką ciepła i dostawia kolej-
Przed zamocowaniem stropu trzeba odwinąć na zewnątrz folię paro-
ny element. W narożnikach ściany dodatkowo
izolacyjną, a potem ją wywinąć i przytwierdzić do stropu takerem
łączy się, skręcając je śrubami w nawierconych
Fot. Mariusz Bykowski

otworach. Miejsce te później zabezpiecza się

Montaż drugiej kondygnacji rozpoczyna się od ścian szczyto-
wych, a następnie ustawia się ścianki kolankowe
Fot. Mariusz Bykowski
i uzupełnia naklejonymi korkami styropianowy-
mi. Prefabrykaty ścian działowych mają jedno­
stronne poszycie z płyty wiórowej; wypełnia się
je wełną mineralną i obustronnie pokrywa pły-
tami gipsowo­kartonowymi. Ściany działowe
z zewnętrznymi łączy się śrubami.
Budowa stropu. Aby można go było solidnie
zamontować, konieczne bywa wstawienie podciągu
oraz stalowego dwuteownika umożliwiających sta-
bilne połączenie paneli stropowych. Na zewnątrz
wywija się zakłady folii paroizolacyjnej, by osłonić

przed zawilgoceniem izolację ścian, i układa pa-

nele stropowe, które trzeba precyzyjnie wsunąć
w metalowy dwuteownik. Panele przytwierdza się
do konstrukcji ścian, wywija i przymocowuje za-
kłady folii. Między stropem a ścianami poddasza
(wokół zewnętrznej krawędzi stropu) nakleja się
podwójne rzędy uszczelek.
Budowa poddasza i dachu. Najpierw stawia
się i stabilizuje jedną ze ścian szczytowych, potem
ściany kolankowe i drugą ścianę szczytową. Na-
Dzięki prefabrykowanym panelom odpada żmudne robienie
podbitki na okapach stępnie ustawia się trójkątne szczyty na ścianach
szczytowych i panele dachowe.
65
 Lekcja 9
Kominy
Zadaniem komina jest odprowadzanie spalin i dymu z urządzeń grzewczych,
a także – jako elementu systemu wentylacji grawitacyjnej – usuwanie
z pomieszczeń zanieczyszczonego powietrza.
Do każdego kotła, kominka, pieca i gazowego
podgrzewacza wody jest potrzebny osobny
przewód kominowy. W pomieszczeniu, w którym
takie urządzenie będzie pracować, musi się znaj-
dować także wlot do przewodu wentylacyjnego
wywiewnego. Jest on również potrzebny w każ-
dej łazience i kuchni. Dlatego niemal w każdym
domu musi znaleźć się komin, choć w zależności
od przeznaczenia spełniający inne wymagania.
Najmniej restrykcyjne są te dotyczące przewodów
wentylacyjnych, bo mają one kontakt jedynie
z powietrzem o temperaturze pokojowej.
Jeśli komin ma odprowadzać spaliny z nowo­
czesnego kotła o bardzo wysokiej sprawności,
musi być odporny na działanie kwasu.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Justyna Mitmańska-Prymas
Komin to element architektury i dobrze, kiedy ładnie wygląda, ale najważniejsza jest jego funkcja. Budując go, powinniśmy zadbać
przede wszystkim o to, żeby prawidłowo działał i był długowieczny
66
Nowoczesne kotły spalają paliwo, wykorzystując
niemal całą jego energię do ogrzewania domów.
Jedną z konsekwencji tego jest niska temperatura
spalin, przez co wykrapla się z nich para wodna
wchodząca w reakcję z obecną w spalinach siarką
i powstają kwasy niszczące mur. Problem mokrych
spalin dotyczy kotłów na paliwa gazowe i ciekłe,
ale także nowoczesnych kotłów na biomasę i wę-
giel oraz kominków z zamkniętymi wkładami.
Z kolei kominki z otwartym paleniskiem wytwarza-
ją dużo suchego dymu o wysokiej temperaturze.
Przewód, do którego zostaną podłączone, musi
być odporny na bardzo wysoką temperaturę,
a w mniejszym stopniu na działanie kwasów.
Może więc być wymurowany z cegły, ponieważ

Kiedy dom może nie mieć komina
Nowo budowane domy muszą mieć coraz
wyższy standard efektywności energetycznej
– zgodnie z Warunkami technicznymi. Do do-
mów o małym zapotrzebowaniu na energię do
ogrzewania coraz trudniej jest dobrać standar-
dowe źródło ciepła (kocioł). Nieuniknione może
się też okazać stosowanie wentylacji mechanicz-
nej nawiewno-wywiewnej z rekuperacją oraz
odnawialnych źródeł energii. Bez nich osiągnię-
cie odpowiednio niskiej wartości współczynnika
efektywności energetycznej EP wymaganej do
uzyskania pozwolenia na budowę domu jest
trudne. Wzrasta więc zainteresowanie pompami
ciepła, które mają coraz lepsze parametry
i w wielu wypadkach są w stanie samodzielnie
pokryć zapotrzebowanie na energię do
ogrzewania, chłodzenia, podgrzewania wody
użytkowej oraz wentylacji domu, a w zestawie
z panelami fotowoltaicznymi mogą to zrobić
przy minimalnych kosztach eksploatacyjnych.
I dodatkowo, nie potrzebują kominów.
Jeśli decyzja o ogrzewaniu pompą ciepła
i wentylowaniu mechanicznym zostanie podjęta
na etapie projektowania domu lub wczesnym
etapie jego budowy, nie trzeba stawiać komi-
nów. To oznacza przede wszystkim oszczędność,
ale także większą swobodę w aranżowaniu
przestrzeni, ponieważ ściana kominowa ma wie-
lokrotnie większą grubość od ścian działowych
i często „wypada” w niefortunnym miejscu.
Fot. Andrzej Szandomirski
Komin można zbudować z dwuściennych elementów stalowych
z izolacją. Taka konstrukcja nie musi być oparta na fundamencie
67
kominy
dzięki wysokiej temperaturze dymu szybko się na-
grzeje i na jego wewnętrznych ściankach nie bę-
dzie się wykraplała para wodna. Mur pozostanie
suchy i nie będzie szybko niszczał.
Jaki komin do jakiego źródła ciepła
Nowoczesne urządzenia grzewcze wymagają
nowoczesnych kominów, dlatego zamiast trady-
cyjnych z cegły są do nich polecane specjalne
systemy kominowe stalowe lub ceramiczne.
Kominy ze stali nierdzewnej kwasoodpornej pro-
dukuje się w wersji jednościennej i stosuje jako
wkłady do kominów murowanych – do kotłów
gazowych i olejowych, a w wersji żaroodpornej
– do kominków oraz kotłów na paliwa stałe.
Do budowy kominów wolno stojących przezna-
czone są systemy dwuścienne. Rura wewnętrzna
ze stali nierdzewnej kwasoodpornej jest osłonięta
warstwą izolacji grubości 25-50 mm, którą z ze-
wnątrz osłania druga metalowa rura. W kominach
do zamontowania na zewnątrz rura zewnętrzna
jest ze stali kwasoodpornej. W systemach do mon-
tażu wewnętrznego bywa z ocynkowanego alumi-
nium lub ze stali ocynkowanej. Są też odmiany
żaroodporne do kotłów na paliwa stałe.
Systemy ceramiczne składają się z wewnętrznego
wkładu z kamionki kwasoodpornej lub ceramiki
szamotowej i obudowy z lekkiego betonu,
a w przypadku kominów przeznaczonych do
montażu na zewnątrz domu – także z warstwy
izolacji do umieszczenia w obudowie. Ich ważną
zaletą jest uniwersalność – komin ceramiczny
o odpowiedniej średnicy może współpracować
z każdym kotłem lub kominkiem wytwarzającym
spaliny o temperaturze z zakresu 60-600°C.
Zbudowanie go zabiera mniej czasu niż wymuro-
wanie komina z cegły. Jest łatwiejsze i obarczo-
ne mniejszym ryzykiem błędu, choćby dlatego,
że elementy prefabrykowane mają większe wy-
miary, a więc na kompletny komin potrzeba ich
znacznie mniej.
Wymagania dotyczące kominów
W kominie musi powstać odpowiedni ciąg
– siła, z jaką dym lub spaliny są odprowa-
dzane na zewnątrz. Minimalną jego wartość
niezbędną do prawidłowej pracy kotła określa
jego producent. Aby taki ciąg uzyskać, trzeba
Lekcja 9

dobrać odpowiednie wymiary przewodu ko- Przykładowe kominy murowane

minowego. Powinien to zrobić projektant insta- pion kanalizacyjny przewód
lacji c.o., ale żeby to zrobił dobrze, musi wie- dymowy może
dzieć, z jakim urządzeniem grzewczym komin być wybudowany
z cegły i pusty
będzie współpracował. Do obliczenia wymia- w środku
rów poprzecznych komina służą wzory podane
w polskich normach bądź specjalne diagramy.
Im większy przekrój komina, tym mniejszy ciąg,
ponieważ spaliny poruszają się wolniej i ulegają pustak
większemu ochłodzeniu. Jeszcze gorzej, gdy wy- wentylacyjny
miary są za małe, bo występują wtedy duże opo-
ry przepływu. Najmniejszy dopuszczalny prze- przewody wentylacyjne dobrze
krój przewodu kominowego, niezależnie od jego jest grupować z dymowymi lub
przeznaczenia, to 14 x 14 cm. Jeśli jest budowa- spalinowymi we wspólnej obudowie
– mogą się od nich ogrzewać
ny z elementów o przekroju koła, ich średnica
nie powinna być mniejsza niż 15 cm. Wymiary Komin murowany z cegły, wewnętrzny
przewodów dymowych lub spalinowych w ko-
minach niższych niż 5 m trzeba zwiększyć do co wkład ceramiczny ściana
zewnętrzna
najmniej 14 x 20 cm bądź do średnicy 18 cm.
Wysokość komina – mierzona od włączenia pustak kominowy
systemowy
czopucha (poziomego odcinka łączącego ko- spalinowo-
min z urządzeniem grzewczym) w komin do -wentylacyjny
wylotu ponad dach – nie powinna być mniej-
sza niż 3 m, jeśli ma odprowadzać dym z pieca
wolno stojącego, a 4 m w przypadku pozosta-
warstwa
łych urządzeń grzewczych o mocy do 35 kW. ocieplenia
Jeżeli moc jest większa, minimalna wysokość z wełny
komina może wynosić 2 m. Jednocześnie ko- mineralnej przewód
wokół obudowy wentylacyjny
min trzeba wyprowadzić ponad dach na tyle
wysoko, aby znajdujące się w pobliżu przeszko- Komin murowany zewnętrzny z prefabrykatów
dy nie zakłócały ciągu oraz by zminimalizować
ryzyko pożaru. Odbiór komina
Przewody kominowe powinny być prowadzone Komin nie musi być wznoszony przez kominiarzy,
pionowo. Dopuszcza się ich odchylenie od pio- może to zrobić murarz. Za to przed rozpoczęciem
nu, ale nie większe niż o 30° na odcinku nie jego użytkowania należy – przede wszystkim
dłuższym niż 2 m. Obudowa komina musi być dla własnego bezpieczeństwa, ale też dlatego,
wykonana z materiałów niepalnych, o odporności że wymagają tego przepisy – poddać go kontroli
ogniowej co najmniej 60 minut. Powierzchnia kominiarza. Odbiór komina powinien polegać na
wewnętrzna przewodów powinna być gładka. sprawdzeniu zgodności użytych materiałów z wy-
maganiami zawartymi w projekcie budynku
Na całej długości przewodu nie powinno być oraz na ocenie ważności atestów i aprobat tech-
przewężeń. Każdy komin musi mieć: nicznych, sprawdzeniu oznakowania elementów
t otwór wyczystny umieszczony poniżej podłą- komina umożliwiającego jego właściwe zaklasy-
czenia czopucha ze szczelnym zamknięciem fikowanie oraz identyfikację producenta, a także
z niepalnego materiału; zgodności wykonania komina z projektem. Bada-
t odstojnik kondensatu na dole komina, w stopie, nie przewodów powinno polegać na sprawdzeniu
z przewodem do odprowadzenia skroplin; ich drożności, prawidłowości prowadzenia, wymia-
rów otworów i przekroju, stanu połączeń, wlotu
t otwory rewizyjne w skośnych częściach komina
i wylotu, odprowadzenia kondensatu i siły ciągu.
(jeśli komin jest odchylony od pionu).
68

Fot. Andrzej T. Papliński
Komin zwykle wznosi się razem ze ścianami domu, o ile jest
związany z ich konstrukcją
Fot. Andrzej Szandomirski
Wyloty przewodów wentylacyjnych robi się po bokach komina,
pod czapką, zwykle w dwóch bocznych, przeciwległych ścianach
Fot. Mariusz Bykowski
Komin murowany zakańcza się czapką, w której muszą się
znaleźć otwory na przewód dymowy i spalinowy
Fot. Jarosław Sosiński
Spoiny pionowe każdej warstwy cegieł muszą być przykryte
pełnymi powierzchniami cegieł następnej warstwy
kominy
Kolejność prac
Aby uniknąć wychłodzenia przewodów kominowych,
najlepiej prowadzić je w ścianach między ogrzewa-
nymi pomieszczeniami. Powinno się dążyć do gru-
powania przewodów tak, by jak najwięcej znalazło
się w jednym wspólnym kominie wyprowadzonym
ponad dach. Pozwala to zmniejszyć koszt budowy,
uniknąć wielu przebić dachu i związanych z tym
obróbek, a także poprawić warunki pracy komina
– sąsiadujące ze sobą kanały dymowe lub spali-
nowe oraz wentylacyjne wzajemnie się ogrzewają.
Komin z cegły
Do wznoszenia kominów używa się cegły pełnej,
najlepiej klinkierowej z powierzchnią szkliwioną
lub zaimpregnowanej preparatem zmniejszającym
nasiąkliwość. Nie powinno się stosować cegły
dziurawki, bo nie gwarantuje ona odporności
na zawilgocenie. Do budowy kominów wentyla-
cyjnych można używać cegły silikatowej. Coraz
częściej wykorzystuje się specjalne pustaki wenty-
lacyjne i betonowe bloczki o przekroju prosto-
kątnym albo kołowym, z wydrążonymi kanałami,
co upraszcza wznoszenie kominów.
Podstawa. Pod kominem trzeba wybudować fun-
dament z cegły pełnej lub zbrojonego betonu.
Jego wymiary należy obliczyć, ale nigdy nie powi-
nien być niższy niż 30 cm, a jego długość i szero-
kość muszą być takie, by z każdej strony komina
wystawał przynajmniej 15 cm. Gdy komin stano-
wi fragment ściany zewnętrznej, spód jego funda-
mentu powinien się znaleźć na równi ze spodem
ław fundamentowych ścian.
Zasady murowania. Cegły należy układać na
pełne spoiny, a do murowania używać zaprawy
cementowej lub cementowo-wapiennej. Spoiny
pionowe każdej warstwy cegieł muszą być przy-
kryte pełnymi powierzchniami cegieł następnej
warstwy. Przegrody oddzielające przewody spali-
nowe od dymowych muszą mieć grubość przynaj-
mniej połowy cegły – 12 cm, a między przewo-
dami wentylacyjnymi mogą być o połowę cieńsze.
Zakończenie. Komin murowany zakańcza się
tak zwaną czapką, którą zwykle robi się z betonu
zbrojonego prętami. Jej krawędzie powinny wysta-
wać co najmniej 10 cm poza obrys komina.
69
Lekcja 9

Wkład do komina

Fot. Mariusz Bykowski

Można go wsunąć od góry, gdy komin jest już
wymurowany. Trzeba wtedy wykuć w ścianie
komina otwór umożliwiający zamontowanie
w dolnej jego części odstojnika kondensatu,
wyczystki oraz trójnika do podłączenia kotła.
Wysokość, na jakiej należy umieścić trójnik,
zależy od wielkości i rodzaju kotła. Wkład może
być też stopniowo obmurowywany, ale trzeba
uważać, by stalowego wkładu nie ubrudzić za-
prawą, bo spowoduje to jego szybką korozję.
Poszczególne elementy wkładu łączy się na
wcisk (dlatego górny koniec każdego elementu
ma zawsze nieco mniejszą średnicę niż dolny).
Gdy wkład ma odprowadzać spaliny z kotła
wyposażonego w wydmuchujący je wentylator, Aby przystosować komin murowany do odprowadzania spalin
na połączeniach powinny się znaleźć uszczelki. z nowoczesnych kotłów, trzeba go wyposażyć we wkład, zwykle
Między ściankami wkładu a ścianą z cegieł ze stali kwasoodpornej. Wsuwa się go do komina od góry
trzeba pozostawić niewielką szczelinę umożli-
Zdjęcia Andrzej T. Papliński

wiającą swobodne poruszanie się wkładu pod-

czas zmian temperatury.

Kominy systemowe
Stalowy. Elementy dwuściennego wolno stoją­
cego komina stalowego łączy się za pomocą
obejm zaciskowych stanowiących element
systemu kominowego. Gwarantują one jego
szczelność. Gotowy komin mocuje się do ściany
(ewentualnie stropu) specjalnymi uchwytami.
Ceramiczny systemowy. Kominy systemowe
są oferowane w postaci gotowych zestawów Komin systemowy wznosi się ze specjalnych pustaków. Wewnątrz
obudowy umieszcza się rury – najczęściej szamotowe. Łączy się je
do budowy komina określonej wysokości.
wzajemnie na zakładkę i uszczelnia kitem kwasoodpornym
Montaż takiego komina polega na połącze-
Fot. Piotr Mastalerz

niu kitem kwasoodpornym elementów cera-

micznych wkładu wewnętrznego, zaizolowaniu
go (jeśli jest to komin zewnętrzny) i obudowa-
niu bloczkami. Do budowy kanałów wenty-
lacyjnych są produkowane jednootworowe
kształtki z ceramiki lub z silikatu, a także wie-
lokanałowe z lekkiego betonu. Poszczególne
elementy łączy się na zaprawę klejową, ewen-
tualnie cementowo­wapienną.
Uwaga! Ze względów bezpieczeństwa pożaro-
wego przewody dymowe i spalinowe nie mogą
przylegać do drewnianych elementów konstrukcji
Pustaki muruje się na zaprawę, a elementy wkładu ceramicznego
domu. Krawędź wkładu musi być odsunięta od
łączy za pomocą kitu kwasoodpornego. Górną część komina
drewna o co najmniej 30 cm, a jego obudowa można wykończyć tynkiem lub obmurówką klinkierową
– o minimum 10 cm.
70
 Lekcja 10
Konstrukcja
dachu
Więźba to konstrukcja dachu, na której opiera się pokrycie. Dźwiga też ocieplenie
oraz okładziny wykończeniowe poddasza użytkowego, a zimą dociąża ją śnieżna czapa.
Dlatego musi być solidna, odporna na ogień i szkodniki oraz starannie zbudowana.
Typowa więźba dachowa jest wykonana z wią­ t mieszane – zwykle są to wiązary mansardowe.
zarów, czyli drewnianych elementów konstrukcyj­ Mają dwukondygnacyjną budowę, w której część
nych połączonych w trójkąt. Dzięki temu, choć górna konstrukcji pracuje jako wiązar rozporowy
jest poddawana tak wielu zmiennym obciążeniom, (na przykład jętkowy), a część dolna jako bezroz­
pozostaje sztywna. Najpopularniejsze rodzaje porowy (na przykład płatwiowo­kleszczowy).
wiązarów dachowych to:
t rozporowe – umożliwiają wykonanie więźby Więźby krokwiowe
nad budynkami niemającymi wewnętrznych Stosuje się je, jeśli odległość między ścianami
ścian nośnych. Są to wiązary krokwiowe nie przekracza 7,2 m. Kąt nachylenia połaci
lub jętkowe; do poziomu musi się zawierać w przedziale
t bezrozporowe – są stosowane w budynkach 30­50°. Krokwie nie powinny być dłuższe niż
o znacznej szerokości, w których konstrukcja 4,5 m, ale w przypadku położenia lekkiego
stropu jest oparta również na ścianach we­ pokrycia mogą mieć nawet 5 m. W zależności
wnętrznych (lub słupach i podciągach). Są to od sposobu oparcia ich na ścianach rozróżnia
wiązary płatwiowo­kleszczowe. się dwa podstawowe typy takich konstrukcji:
Oba typy wiązarów mogą występować ze ścianką t krokwiowo-belkową – para krokwi razem
kolankową lub bez niej; z belką drewnianego stropu tworzy trójkątny
Fot. Andrzej Szandomirski

Więźbę dachową tradycyjnie robi się z drewna. Najczęściej z zaimpregnowanej tarcicy obrzynanej lub czterostronnie struganej
i suszonej komorowo

71
Lekcja 10

wiązar oparty na ścianach zewnętrznych Jaki dach – takie poddasze

budynku. Belki stanowiące strop drewniany część, której wysokość
mogą być oparte na murze bezpośrednio jest większa bądź
równa 1,9 m, stanowi
lub za pośrednictwem murłaty; 47% powierzchni
t opartą na ścianach – krokwie są połączo- poddasza
ne w kalenicy i oparte na murłatach.

Więźby jętkowe
Buduje się je, gdy odległość między ścianami część, której wysokość
jest mniejsza niż
mieści się w przedziale od 5 do 12 m i przy 1,9 m, stanowi 53%
kącie nachylenia połaci dachowej 25-67° powierzchni poddasza
(zaleca się co najmniej 35°). Jest to w zasadzie Konstrukcja bez ścianki kolankowej
odmiana wiązarów krokwiowych, do której
dodano poziome elementy – jętki. Łączą część, której wysokość
one i usztywniają pary krokwi. Zwykle są jest większa bądź
równa 1,9 m,
umieszczone w połowie ich długości lub nie- stanowi 80%
co wyżej. Przyjmuje się, że dolna część krokwi powierzchni
(od murłaty do jętki) nie powinna być dłuższa poddasza
niż 4,5, a górna (pomiędzy jętką a kalenicą) część, której
– 2,7 m. W zależności od rozpiętości dachu wysokość
stosuje się przynajmniej dwa typy konstrukcji jest mniejsza niż
jętkowej: 1,9 m, stanowi
20% powierzchni
t klasyczną – jest najczęściej projektowana
poddasza
wtedy, gdy długość jętki nie przekracza 3,5 m.
Często wykonuje się ją w domach z podda- Konstrukcja ze ścianką kolankową
szem użytkowym. W takim przypadku dolna część, której wysokość
krawędź jętki powinna się znajdować 2,5-3 m jest większa bądź równa
nad poziomem podłogi. Gdy dach ma nie- 1,9 m, stanowi 68%
powierzchni
wielki kąt nachylenia, muruje się ścianki poddasza
kolankowe i na nich opiera więźbę jętkową,
by zapewnić odpowiednią wysokość wnętrza;
t płatwiowo-jętkową – z jedną lub dwiema
ścianami stolcowymi. Ściany takie tworzy ciąg część, której
wysokość
słupów stolcowych ustawionych na belce pod- jest mniejsza
walinowej i połączonych od góry płatwią niż 1,9 m, stanowi
pośrednią. Taka konstrukcja ma zastosowanie 32% powierzchni poddasza
przy większych rozpiętościach dachu, gdy jętki Konstrukcja czterospadowa ze ścianką kolankową
są zbyt długie. Podpiera się je wtedy jedną
płatwią (przy rozpiętości wiązarów 7,5-10 m) przestrzeń ograniczają nie tylko
lub dwiema (gdy rozpiętość wynosi 9-12 m). skośne połacie dachu, ale także
kosze i naroża
Ukośne elementy zwane mieczami spełniają
dwie ważne funkcje – usztywniają konstrukcję
ściany stolcowej i stanowią dodatkowe pod-
parcie płatwi.

Więźby płatwiowo-kleszczowe
Buduje się z nich dachy płaskie i strome (6-70°),
jedno- i dwuspadowe, z użytkowym poddaszem Konstrukcja wielopołaciowa
72

Adaptacja projektu gotowego
Wszystkie zmiany dotyczące dachu i niewyma-
gające zgody architekta są wpisane do doku-
mentacji projektowej. Jego zgoda zazwyczaj
jest konieczna do: zmodyfikowania kształtu
lub wysokości dachu, kąta nachylenia połaci,
zamiany lukarn na okna połaciowe. Zmiany roz-
wiązań konstrukcji – decyzja o innej technologii
lub zmiana przekrojów elementów – wymagają
nowego projektu konstrukcyjnego.
lub bez niego oraz przy rozpiętościach do
16 m. Na ściany zewnętrzne przenosi się tu
jedynie część obciążenia i dlatego murowa-
ne ścianki kolankowe najczęściej nie wymagają
żelbetowych wzmocnień. Ze względu na to, ja-
kie mają wzmocnienia, wyróżniamy trzy rodzaje
konstrukcji płatwiowo-kleszczowych:
t typową – jest zbudowana z dwóch rodzajów
wiązarów: głównych – rozstawionych co 3-5 m,
składających się z dwóch krokwi, pary klesz-
czy i dwóch słupów ścian stolcowych – oraz znaj-
dujących się między nimi wiązarów pośrednich
złożonych jedynie z krokwi opartych na płatwiach
Więźby stalowe
Mają zastosowanie głównie w budynkach ze ścia-
nami o stalowej konstrukcji szkieletowej. Często też
wykorzystuje się je przy przebudowach domów,
zwłaszcza gdy z dachu płaskiego chcemy zrobić
skośny. Lekka konstrukcja stalowa jest wtedy naj-
lepszym rozwiązaniem, bo w najmniejszym stopniu
obciąża istniejące ściany i strop.
Fot. Andrzej Szandomirski
Stalowe elementy nie są tanie, a kontakt z ogniem znoszą wcale
nie lepiej niż drewniane belki i słupy. Ich zaletami są natomiast
mniejsza masa i wysoka nośność, a także całkowita odporność
na szkodniki, które mogą atakować elementy drewniane
73
konstrukcja dachu
i ewentualnie murłatach. Ten rodzaj konstruk-
cji przy rozpiętości 9-10 m nie wymaga usztyw-
nień w kierunku poprzecznym, ale przy więk-
szym rozstawie ścian należy stosować zastrzały
lub miecze;
t z drewnianą ścianką kolankową – często spo-
tykana w domach z poddaszem użytkowym. Jest
to zwykła konstrukcja ściany stolcowej z płatwią,
podwaliną, ze słupkami i z mieczami;
t płaski dach płatwiowo-kleszczowy – ma
zwykle jedną płatew kalenicową opartą na ścianie
stolcowej. Rozwiązanie to stosuje się przy rozpięto-
ści ścian do 8-9 m i kącie nachylenia dachu 6-18°.
Ścianki kolankowe są wtedy najczęściej murowane
i dość wysokie. Przy większych rozpiętościach
(do 16 m) oprócz płatwi kalenicowej wykorzystuje
się dwie płatwie pośrednie.
Drewno na więźbę
Powszechnie używanym materiałem na więźbę
jest tarcica iglasta: sosnowa lub świerkowa. Pod-
czas zakupów trzeba sprawdzić, czy pochodzi
z legalnego źródła. Powinna mieć znak CE, po-
dobnie jak inne wyroby budowlane dopuszczone
do obrotu w Unii Europejskiej. Warto kupować
drewno z certyfikatem FSC (Forest Stewardship
Council). Można być wtedy pewnym, że jego po-
zyskiwanie jest monitorowane i realizuje stan-
dardy odpowiedzialnej polityki leśnej w aspekcie
społecznym, ekologicznym i ekonomicznym.
Dla tarcicy, czyli wstępnie obrobionego drewna,
stosuje się czterostopniową klasyfikację jakości:
od I do IV. Im wyższa klasa, tym drewno ma
mniej sęków, wad budowy i wad obróbki. W tar-
takach, w zależności od klasy, drewno oznacza-
ne jest kolorowymi kropkami. Klasa I oznaczana
jest kropkami w kolorze niebieskim. Klasa druga,
najpopularniejsza do zastosowania konstrukcyj-
nego – kropkami zielonymi. Kropki czerwone
i żółte informują, że drewno ma klasę odpowied-
nio III lub IV. Drewnu konstrukcyjnemu przyzna-
je się też klasy wytrzymałości – C 18, C 22, C
27, C 30, C 35 i C 40. Cyfra oznacza wytrzy-
małość na zginanie drewna o wilgotności 12%.
Im jest ona wyższa, tym drewno jest bardziej wy-
trzymałe. W budownictwie jednorodzinnym do
konstrukcji stosuje się zwykle drewno klasy C 24,
C30, C35 i ewentualnie C40.
Lekcja 10

Elementy więźby dachowej

jętka krokiew kleszcze krokiew deska płatew
narożna koszowa kalenicowa

słup łaty

podwalina

miecz

krokwie krokwie krokiew

podstawowe murłata kulawkowe wymian kontrłata nadwieszona

Konstrukcje dachów czterospadowych o konstrukcji płatwiowo-kleszczowej

Dach kopertowy ma połacie Dach namiotowy ma

stykające się w podłużnej połacie zbiegające się
kalenicy. w jednym punkcie.

krokwie narożne wymian krokwie kleszcze krokwie narożne wymian krokwie kleszcze
o przekroju o przekroju
pięciokątnym pięciokątnym

płatew

słup

słup murłata
miecz

krokwie belka belka krokwie miecze

kulawkowe podwalinowa murłata płatew podwalinowa kulawkowe
74
 konstrukcja dachu

Konstrukcje dachów dwuspadowych

Dachy dwuspadowe są najpopularniejsze. Żaden cieśla nie powinien mieć
kłopotu z przygotowaniem ich konstrukcji. Takie więźby można budować
na kilka sposobów.
krokwie – są oparte jętka – spina z jednej strony
na belkach stropowych. każdą parę krokwi. Jętki
Jeśli strop jest betonowy, o długości do 3,5 m nie
będą się one opierać na wymagają podpierania
murłatach

krokwie

murłata – ma zazwyczaj przekrój

przypustnice
Prosta więźba krokwiowo-belkowa oparta
na drewnianych belkach stropowych
wiatrownice 10 x 10 cm. Musi być odgrodzona
od podłoża pasem papy. Ze stro-
belki stropowe pem lub ścianką kolankową jest
wiatrownice połączona kotwami
Więźba krokwiowo-jętkowa

krokwie – są oparte na murłatach oraz pośrednio na płatew krokwie – są oparte na miecz – ma

ściankach stolcowych zbudowanych z belek podwali- murłatach oraz pośrednio zazwyczaj
nowych, płatwi, ze słupów i z mieczy. Ścianka stolcowa na ściankach stolcowych długość
może być tylko jedna i przebiegać centralnie przez zbudowanych z belek około 1 m
środek poddasza podwalinowych, płatwi,
ze słupów i z mieczy
płatew miecz
– podpiera jętki

słup

belka pod-
walinowa belka podwalinowa

murłata – jest mocowana jętki – usztywniają kon-

do wieńca ścianki
kolankowej lub stropu
kotwami stalowymi o śred-
nicy minimum 14 mm.
Przy narożach ścian kotwy
rozmieszcza się co 1 m,
a w środkowej części
– co 2 m
Więźba płatwiowo-jętkowa
strukcję. W poddaszach
użytkowych spełniają też
funkcję konstrukcji sufitu.
Jętki o długości 7,5-10 m
trzeba podeprzeć jedną
płatwią, a te o długości
10-12 m – dwiema
75
słupy – mogą być
ustawione pionowo lub
pod kątem w stosunku
do krokwi – pochylone
w kierunku kalenicy albo
okapu. Są rozstawione
najczęściej co 4-4,5 m
Więźba płatwiowo-kleszczowa
kleszcze – parami spinają
krokwie i usztywniają
konstrukcję. Jeśli wykonuje
się ścianki stolcowe,
kleszcze obejmują również
słupy tych ścianek
Lekcja 10

Wiązary kratownicowe

Fot. Piotr Mastalerz

Gdy chcemy przyspieszyć budowę i zależy nam na
dokładności, możemy zamówić więźbę prefabry-
kowaną z wiązarów kratownicowych. Budowa
więźby na prostym domu z dwuspadowym da-
chem fachowym cieślom zajmuje około tygodnia
od wejścia na budowę do przekrycia folią. Dzień-
-dwa dłużej potrwa budowa poszycia. Montaż
kratownic zajmie zaledwie jeden dzień. Gotowe
wiązary zwykle stosuje się w domach parterowych
lub nad piętrem z dachami o niewielkim spadku.
Są bardzo dobrym rozwiązaniem w sytuacji, gdy nie
ma poddasza użytkowego, bo przestrzeń między
okratowanymi, gęsto rozmieszczonymi trójkątnymi
elementami jest nieużyteczna. W takim wypadku
największa korzyść zastosowania wiązarów polega
na tym, że ich dolny pas zastępuje strop. Nie trzeba
więc wykonywać stropu gęstożebrowego lub mo-
nolitycznego, co w efekcie przynosi spore oszczęd-
ności. Poza tym materiał na taką konstrukcję da-
chu jest tańszy od tradycyjnej więźby, bo składa
się z cieńszych elementów. Specjalnie zbudowane
wiązary można stosować też w domu z poddaszem
użytkowym, jednak wtedy będą one najprawdopo-
dobniej droższe niż tradycyjnie budowana więźba,
zwłaszcza gdy dach jest skomplikowany.
Zanim zamówimy więźbę wiązarową, prześlijmy do wstępnej wyceny
kopie projektu kilku firmom i wybierzmy najlepszą ofertę
Wiązary są lekkie i wytrzymałe. Powstają z drew-
na dobrej jakości, suszonego komorowo i cztero-
stronnie struganego. Każdy wiązar jest zbudowa-
ny z desek spiętych płytkami kolczastymi. Kształty
wiązarów są dostosowane do kształtu dachu.
Najpopularniejsze są wiązary trójkątne, na przy-
kład typu fink. Składają się z pasa dolnego, dwóch
pasów górnych i czterech krzyżulców. Wiązary naj-
lepiej zamówić w wytwórni, określając w umowie
wymagania co do jakości, dokładności i stopnia
zabezpieczenia, zgodnie z rysunkami wykonawczy-
mi w projekcie i opisem. Najpóźniej po kilku tygo-
dniach od podpisania umowy dach w kawałkach
jest gotowy i dociera na budowę.

Typy wiązarów kratownicowych

wiązar typu fink do dachów o maksymalnej rozpiętości wiązar do dachów jednospadowych

18 m, bez poddasza użytkowego

wiązar do dachów z poddaszem użytkowym wiązar do dachów mansardowych

76

Fot. Piotr Mastalerz
Murłatę łączy się z zaizolowanym przeciwwilgociowo podłożem
(wieńcem ściany kolankowej lub stropowym) kotwami stalowymi
o średnicy minimum 14 mm. Blisko naroży odstęp między
kotwami wynosi około 1 m. W pozostałych miejscach – 2 m
Fot. Piotr Mastalerz
Krokwie najczęściej łączy się z murłatą, robiąc wcięcie i przy-
bijając je ukośnie długimi gwoździami oraz stosując łączniki
z giętych płytek perforowanych. Sposób łączenia dobiera pro-
jektant zależnie od wielkości występujących sił rozporowych
Fot. Piotr Mastalerz
Więźba musi być budowana bardzo starannie, a wszystkie jej
elementy dokładnie ustawione w pionie i poziomie. Trzeba
również dbać, by zachowane było odpowiednie nachylenie dachu
Fot. Piotr Mastalerz
Po ustawieniu krokwie łączy się ukośnie przybitymi deskami
(wiatrownicami) po to, by w czasie montażu konstrukcja więźby
była usztywniona i się nie przewróciła
77
konstrukcja dachu
Kolejność prac
Projektowanie
Każdy projekt ma rzut i przekroje więźby danego
typu oraz zestawienie surowca potrzebnego do
jej zbudowania. Podaje się między innymi klasę
drewna, długości i przekroje elementów. Czasem
są oferowane różne warianty danego projektu,
czyli wersje zakładające inny rodzaj więźby,
na przykład wiązarową zamiast krokwiowej.
Szczegółowe rozrysowanie więźby jest potrzebne
przy jej zamawianiu oraz wykonywaniu.
Zamawianie drewna lub więźby
W tartaku zamawiamy drewno w metrach sześ-
ciennych (kubikach) lub zlecamy przygotowanie
elementów więźby zgodnie z wytycznymi projektu.
Trzeba wtedy ustalić, czy kupujemy zwykłą tarcicę
obrzynaną i impregnowaną, czy droższą, ale
czterostronnie struganą i suszoną komorowo.
Decydując się na tarcicę niedocinaną na wymiar,
musimy kupić jej przynajmniej 15% więcej, niż
wynika z projektu, bo część zmarnuje się podczas
cięcia. W przypadku więźby prefabrykowanej
wiązary są przywożone na budowę w stanie
kompletnym do montażu na miejscu – lżejsze
mogą być wnoszone na miejsce przez montaży-
stów, do transportu cięższych potrzebny jest dźwig.
Za transport elementów więźby tradycyjnej z regu-
ły płaci się oddzielnie. Cena zależy od odległości,
jaka dzieli plac budowy od tartaku. Dodatkowo
płatny może być rozładunek. W przypadku więźb
prefabrykowanych koszt transportu przeważnie
jest wliczony w cenę usługi, podobnie jak rozła-
dunek i montaż. Zazwyczaj wystarcza jeden kurs,
bo ciężarówka zabiera 12-30 m3 tarcicy.
Impregnacja
Zwykła tarcica ma małą odporność na korozję
biologiczną i ogień. Jest też podatna na zagrzy-
bienie i atak larw szkodników drewna, więc
w przypadku ich inwazji drewno szybko traci noś-
ność, niszczeje, a podczas pożaru szybko się spali.
Aby uodpornić drewno na te zagrożenia, trzeba
je zaimpregnować – zawieźć do tartaku z urzą-
dzeniem do impregnacji ciśnieniowej lub wysoko-
temperaturowej impregnacji zanurzeniowej.
Lekcja 10

Tartakowi można zlecić zabezpieczenie impreg­

Fot. WIĄZARY BURKIETOWICZ

natami albo suszenie komorowe i precyzyjną
obróbkę. Można też samodzielnie zaimpregnować
drewno – po docięciu elementów na wymiar i zro­
bieniu w nich otworów oraz wrębów – stosując
dość skuteczną metodę impregnacji zanurzeniowej
(kąpiel impregnacyjną).

Montaż więźby
Budową więźb zajmują się cieśle. Zakres ich prac
obejmuje wykonanie elementów więźby: docina­
nie, przygotowywanie połączeń ciesielskich, im­
pregnowanie i montaż. Zaczyna się go od przy­
Gotowe wiązary zwykle przywozi ich producent. Za pomocą
dźwigu są przenoszone z samochodu na strop i ustawiane
w wymaganej kolejności

Fot. Mariusz Bykowski

mocowania murłat (drewnianej belki zazwyczaj
o przekroju 10 x 10 cm) do ścianki kolankowej,
ewentualnie do stropu. Potem zostaje wykonana
konstrukcja z belek podwalinowych, słupów i pła­
twi, o ile projekt to przewiduje. Na niej i na murła­
tach oprą się krokwie lub dolne pasy wiązarów
prefabrykowanych.
W dalszej kolejności montuje się krokwie skrajne,
narożne, koszowe, a później pozostałe. Na końcu Wiązary gotowe również ustawia się na murłatach odizolowanych
przeciwwilgociowo od muru. Dolne elementy wiązarów mogą być
są instalowane wymiany nad i pod otworami na
belkami stropu nad parterem
okna połaciowe oraz nad lukarnami.
Fot. Mariusz Bykowski

Uwaga! Wszystkie drewniane elementy powinny

być oddzielone od murów i powierzchni betono­
wych przekładkami z papy, a krokwie oddylato­
wane (odsunięte od ścian działowych poddasza)
przekładkami z wełny mineralnej.
Podczas montażu więźby niezwykle ważne są
wypoziomowanie krokwi, aby połacie były równe,
oraz staranność wykonania złącz ciesielskich.
Obecnie coraz częściej do łączenia elementów Mniejsze prefabrykowane wiązary zwykle są w narożach.
więźby stosuje się metalowe łączniki (zwane BMF), Montuje się je po zamocowaniu tych, które stanowią podstawę
stalowe płytki gwoździowane lub płytki perforo­ konstrukcji dachu
wane i śruby. Czasem zastępują złącze tradycyjne,
Fot. Mariusz Bykowski

a wielokrotnie tylko je uzupełniają, czyniąc solid­

niejszym. Dobór i rozmieszczenie stalowych łącz­
ników musi zaplanować projektant i nie można
ich wykorzystywać do belek i desek o grubości
mniejszej niż 5 cm. Łączone elementy muszą
dochodzić do siebie na styk.
Uwaga! Do danego łącznika trzeba stosować tyle
gwoździ, śrub i wkrętów, ile przewiduje projekt.
Montaż wiązarów jest prostszy – ustawiane są po Połączenia elementów wiązarów płytkami gwoździowanymi
kolei tak, jak wynika z konstrukcji dachu. Należy robi się w wytwórni. Połączenia wiązarów z elementami więźby
dachowej – na budowie, na przykład za pomocą przybitego
wtedy kontrolować ich pion i poziom oraz odpo­ gwoździami kątownika z blachy stalowej
wiednio je usztywnić na czas montażu.
78
 Lekcja 11
Pokrycia dachowe
O dachu mówimy: piąta elewacja – jego powierzchnia bywa większa niż ścian.
Ma ogromny wpływ na estetykę domu, ale wyboru pokrycia nie można rozpatrywać
bez wzięcia pod uwagę sposobu jego układania i konstrukcji więźby.
To, jak prezentuje się dach, wpływa na wygląd łączonych na pióro i wpust. Pod pozostałe typy
pojedynczego domu i lokalnego krajobrazu. pokryć wystarczą impregnowane deski;
Dlatego do wyboru pokrycia należy podejść t ruszt z kontrłat i łat – robi się go pod
bardzo rozważnie. dachówki, blachodachówki, blachy trapezowe,
płyty faliste. Kontrłaty nabija się wzdłuż krokwi,
Konstrukcja pod pokrycie a łaty prostopadle do nich. Jedne i drugie mu-
Zasadniczą konstrukcję dachu tworzy więźba, szą być zaimpregnowane. Rozstaw łat dobiera
lecz pod pokrycie potrzebna jest jeszcze się do konkretnego pokrycia;
dodatkowa konstrukcja nośna. Do wyboru t sztywne poszycie i ruszt z kontrłat i łat
mamy trzy możliwości: – są konieczne pod pokryciami profilowanymi,
t sztywne poszycie – wykonuje się je pod papy, jeśli połacie dachowe mają nachylenie nieprze-
blachy płaskie i gonty bitumiczne, które wyma- kraczające 10-20°. Takie rozwiązanie można
gają równego podłoża, więc poleca się zrobie- też zastosować pod dachówkami lub blachoda-
nie go z płyt (OSB, MFP, sklejki wodoodpornej) chówką, by zapewnić więźbie większą sztywność
lub desek przybijanych do krokwi i dodatkowo lub by móc zaizolować dach papą.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Łukasz Lewandowski

Coraz częściej obok domów z wielospadowymi dachami krytymi tradycyjnymi materiałami, takimi jak czerwona dachówka ceramiczna,
spotykamy takie z dachami dwuspadowymi wykończonymi materiałami płaskimi (tu płytki włóknocementowe), które płynnie przechodzą
na elewację

79
Lekcja 11

Izolacja dachu Para pod kontrolą

Pod pokryciem powinna się znaleźć izolacja przeciw-
wilgociowa. Tradycyjnie robi się ją z papy moco-
wanej do sztywnego poszycia. Papę należy ukła-
dać od okapu do kalenicy. Jeśli będzie chronić
dach przez kilka sezonów, trzeba ułożyć ją
w dwóch warstwach – pierwszą musi być papa
podkładowa mocowana do desek papiakami,
drugą – przygrzana do podkładu papa termozgrze-
walna. Pierwsza warstwa jest układana równolegle
do okapu, druga – prostopadle.
Jeżeli dach będzie pokrywany w tym samym se-
zonie, na deskach można ułożyć jedną warstwę
zwykłej papy podkładowej. Przybija się ją papia-
kami bez podkładek jedynie wzdłuż górnej
krawędzi arkusza (3-5 cm od niej), tam, gdzie
będzie zakład (10 cm) z następnym arkuszem.
Zakład smaruje się lepikiem na zimno i układa
kolejny pas papy. By nie doszło do przecieków,
żaden z papiaków nie może się znaleźć na wierz-
chu pokrycia. Zamiast papy można użyć memb-
ran przeznaczonych do układania na sztywnym
poszyciu.
Fot. Andrzej Szandomirski
Aby izolacja cieplna była przez cały rok skutecz-
na i nie traciła właściwości termicznych, należy
wybrać odpowiednią folię paroizolacyjną. Folie
różnią się współczynnikiem Sd (oporem dyfuzyj-
nym). Te o dużym oporze, na przykład folie PE,
nie przepuszczają prawie w ogóle pary, ale też
gdy dojdzie do zawilgocenia, uniemożliwiają jej
wydostanie się z ocieplenia na poddasze.
Obecnie wielu wykonawców proponuje stoso-
wanie folii paroizolacyjnych o zmiennym Sd ,
co pozwala chronić izolację przed parą w zimie
i umożliwia jej wysychanie latem.
Inną ciekawą propozycją jest paroizolacja z folią
aluminiową, która odbija do środka promienio-
wanie cieplne. Aby działała skutecznie, należy ją
ułożyć warstwą aluminiową w stronę wnętrza i po-
zostawić 2-centymetrową szczelinę między folią
a okładziną zastosowaną do wykończenia. Taką
samą szczelinę warto pozostawić między zwykłą
paroizolacją a płytami w łazience lub pralni, czyli
tam, gdzie wytwarza się dużo pary wodnej.

Innym materiałem izolacyjnym są membrany

dachowe, czyli folie wstępnego krycia. Ponieważ
stykają się bezpośrednio z ociepleniem, najlepiej,
by ich zdolność do przepuszczania pary wynosiła
2000-3000 g/m2/24 h (współczynnik oporu
dyfuzyjnego Sd = 0,08-0,02 m; im mniej, tym
lepiej). Mają zdolność do zatrzymywania wody,
a jednocześnie potrafią przepuszczać parę wodną,
która wydostaje się od strony termoizolacji połaci.
Dach można zaizolować, układając sztywne poszycie z desek,
W nowo budowanych domach kolejne pasy
płyt OSB lub MFP osłonięte hydroizolacją z papy albo memb-
membrany mocuje się zazwyczaj prostopadle rany przeznaczonej do układania na sztywnym poszyciu
do krokwi, zaczynając od okapu. Podczas
Fot. Mariusz Bykowski

remontu, gdy stare pokrycie jest demontowane

etapami, membranę można rozwijać równo-
legle do krokwi. Przybija się ją bezpośrednio
do nich, uważając, by się nie rozerwała się.
Od góry dociska się ją kontrłatami. Zakłady
między kolejnymi pasmami powinny mieć
przynajmniej 15 cm na dachach o nachyleniu
powyżej 20º, a 20 cm przy mniejszym nachy-
leniu. Wzdłuż koszy zakłady arkuszy z sąsied-
nich połaci powinny mieć nie mniej niż 25 cm.
Wysokoparoprzepuszczalna membrana wstępnego krycia jest
Niskoparoprzepuszczalne folie dachowe warto bardziej wymagająca od sztywnego poszycia, bo trzeba uważać,
stosować jedynie jako hydroizolację nieociepla- by jej nie przedziurawić podczas montażu i układania pokrycia
nych dachów nad poddaszem nieużytkowym.
80

Rodzaje pokryć
Dachówki ceramiczne
Nadają się do krycia prostych dachów dwu-
spadowych i tych o skomplikowanym kształcie.
Należą do pokryć ciężkich, ale za to dobrze wy-
ciszają. Do wyboru mamy dachówki naturalne,
angobowane lub glazurowane.
Naturalne mają szorstką powierzchnię i odsło-
nięte pory, przez co łatwo wnika w nie wilgoć
i osadzają się na nich zanieczyszczenia. Mają
kolor czerwony bądź brunatny, niektóre są bar-
wione w masie. Aby zmniejszyć ich nasiąkliwość,
a tym samym zwiększyć trwałość i odporność
na brudzenie, stosuje się tak zwany spiek albo
powleka dachówki angobą lub szkliwem.
Angobę nakłada się na powierzchnię dachówek
przed ich wypaleniem, dzięki czemu podczas
tego procesu zespalają się, tworząc bardzo trwa-
ły produkt. Ich typowe kolory to: czerwień mie-
dziana, brąz, kasztan i antracyt albo cieniowane.
Glazurowane mają wysoki połysk, maksymalnie
zmniejszoną nasiąkliwość i dużą gładkość, a dzięki
temu największą odporność na brudzenie i pora-
stanie mchem. Mogą mieć różne kolory – od czer-
wieni przez szary aż po zielony lub niebieski.
Są też dachówki z powłoką samooczyszczającą.
Pod wpływem działania promieniowanie UV brud
organiczny na ich powierzchni rozkłada się i jest
zmywany przez deszcz. Powłoka najlepiej sprawdza
się na dachach o nachyleniu nie mniejszym niż 20º.
Fot. BRAAS
Dachówki to jeden z najstarszych i stale modnych materiałów
pokryciowych. Zawdzięczają to bogactwu wzorów i dodatkowych
elementów wykończeniowych oraz wielkości elementów, dzięki
którym można je stosować na dachach o różnym kształcie
81
pokrycia dachowe
Do wyboru są dachówki w różnych kształtach
– od karpiówek, zakładkowych, marsylek, przez
rombowe, romańskie, renesansowe, przypomi-
nające esówki, mnicha-mniszkę, kończąc na
płaskich. Dostępne są też dachówki renowacyjne
przeznaczone na dachy remontowane. Położone
na nowych sprawiają, że wyglądają na wiekowe.
Dachówki cementowe
Wytwarza się je z masy będącej mieszaniną pia-
sku kwarcowego, cementu portlandzkiego, wody
i barwników na bazie tlenku żelaza. Wiele po-
wstaje w technologii trójwarstwowej (barwiony
w masie beton o wysokiej wytrzymałości, drobno-
ziarnista warstwa wygładzająca górną powierzch-
nię nasycona kolorem i powłoka akrylowa, poli-
merowa albo polimerowo-akrylowa).
Te nawiązujące do znanych kształtów, jak kar-
piówka, mnich-mniszka lub romańska w kolorze
czerwieni, pasują do dworków, willi z elewacją ka-
mienną bądź z cegły klinkierowej. Do tradycyjnej
architektury pasują też stonowane szlachetne kolo-
ry współczesnych dachówek, takie jak kasztanowy,
brązowy, ciemnoszary lub grafitowy. Sprostają
także estetyce nowoczesnych domów. Dla ich
zwolenników najlepszym rozwiązaniem są płaskie
dachówki prostokątne, które doskonale wyglądają
na dużych połaciach dachów w domach budowa-
nych na planie wydłużonego prostokąta.
Fot. RÖBEN
Jeżeli budujemy dom w pobliżu lasu lub podmokłych terenów,
na pokrycie dachu wybierzmy dachówkę glazurowaną. Jest gład-
ka, więc także odporna na porastanie. Dzięki temu będzie ładnie
wyglądać i nie trzeba będzie jej często czyścić
 Lekcja 11
Blachodachówki i blachy
Z reguły produkuje się je z blachy stalowej
grubości 0,5 mm, ale są też cieńsze – 0,4 mm
(blachy z posypką) – i grubsze – 0,55 i 0,6 mm
(blachy powlekane). Te o mniejszych rozmia-
rach ze względu na kształt muszą być masyw-
niejsze – ich grubość wynosi 0,75 mm.
Rdzeń blachodachówek jest z blachy stalowej
obustronnie zabezpieczonej alucynkiem lub
cynkiem oraz kilkoma warstwami ochronnymi.
Najnowsze wzory dachówek stalowych są in-
spirowane kształtem dachówek płaskich, rzym-
skich oraz karpiówek. Wysokie (do 6 cm) i licz-
ne przetłoczenia sprawiają, że pokrycia stają
się bardziej plastyczne i trójwymiarowe. Prze-
tłoczenia nadają też materiałowi sztywność,
poprawiają szczelność dachu oraz umożliwiają
szybsze odprowadzanie wody. Na arkuszach
wytłacza się rowki kapilarne ułatwiające spływ
wody i niedopuszczające do jej wpłynięcia
pod pokrycie.
Blachodachówkę sprzedaje się w arkuszach
ciętych na wymiar o długości nawet kilku me-
trów i szerokości wynoszącej nieco ponad 1 m
oraz w mniejszych elementach – modułach lub
panelach. Blachy w dużych arkuszach najlepiej
sprawdzą się na dachach dwuspadowych.
Blachodachówki w panelach są to niewiel-
kich rozmiarów panele o powierzchni od 0,5
do 0,8 m2, a przetłoczenia na nich odpowia-
dają jednemu bądź dwóm rzędom dachówek.
Najmniejsze panele zastępują tylko cztery
Fot. Wiktor Greg
Blachodachówka w arkuszach sprawdza się na dużych połaciach.
Występuje w wielu kolorach i ma przetłoczenia fal różnej
wysokości oraz kształtu. Na dachy skomplikowane lepiej
wybrać blachodachówkę w panelach, bo jest mniej odpadów
82
dachówki ceramiczne i po ułożeniu bardziej
niż blachodachówki w arkuszach przypomi-
nają to pokrycie. Są też znacznie lżejsze, dzięki
czemu łatwiej nimi manewrować, wygodniej
się je transportuje i układa. Blachodachówka
panelowa jest odporniejsza na naprężenia
występujące w konstrukcji dachowej niż jej wielko-
formatowa siostra. Mniej się też odkształca
pod wpływem temperatury i w mniejszym
stopniu przesuwa na dachu.
Blachy z aluminium mają rdzeń dwustronnie
zabezpieczony warstwą pasywacyjną o właści-
wościach zbliżonych do patyny. Na zewnątrz bla-
cha wykańczana jest powłokami organicznymi
o grubości od 25 do 200 µm. Warstwę ochron-
ną (zazwyczaj lakier epoksydowy) umieszcza się
też od spodu pokrycia. Stanowi zabezpieczenie
przed ewentualnym kontaktem z nieosłoniętymi
powierzchniami metalowych łączników lub ob-
róbek, z którymi aluminium wchodzi w reakcję
chemiczną. Blachy aluminiowe mogą mieć po-
wierzchnię gładką bądź stucco (młotkowaną),
która je optycznie postarza.
Blachy trapezowe mogą być stalowe lub alumi-
niowe o wysokości profilu od 0,7 do 6 cm. Te no-
woczesne mają rowek kapilarny, czyli przetłocze-
nie w miejscu zakładki, które uszczelnia miejsce
łączenia. Dostępne są blachy ocynkowane albo
powlekane powłokami organicznymi.
Blacha płaska może być miedziana, stalowa,
aluminiowa lub cynkowo-tytanowa. Jest sprzeda-
wana w zwojach (taśmach) bądź arkuszach.
Fot. Mariusz Bykowski
Gonty bitumiczne mają wiele wzorów i kolorów. Mogą być też
cieniowane albo pokryte folią miedzianą lub cynkowo-tytanową.
Upodabniają się do pokryć, które imitują. Podobnie jak
w przypadku innych pokryć – modne są szare i grafitowe

Z wyjątkiem blach miedzianych i cynkowo-tyta-
nowych bywa fabrycznie wykończona powłoką
dekoracyjną albo pokryta warstwą antykorozyj-
ną (cynk, alucynk). Dostępne są też cynkowo-
-tytanowe arkusze z wstępnie wyprofilowa-
nymi rąbkami, które da się łączyć bez użycia
narzędzi mechanicznych, arkusze zespolone
z termoizolacją umożliwiające jednoczesne krycie
i docieplenie połaci oraz 2-, 3- i 4-metrowe
panele z blachy płaskiej, które układa się
na połaciach schodkowo.
Ładne szarawe pokrycie można otrzymać,
stosując płytki cynkowo-tytanowe.
Z blachy miedzianej lub aluminiowej produkuje
się też płytki w kształcie pojedynczych dachó-
wek, a z miedzianej – panele odwzorowujące
kształt kilku dachówek.
Zazwyczaj z płaskiej blachy ocynkowanej po-
wlekanej kolorową powłoką ochronno-dekora-
cyjną wytwarza się też łatwiejsze w układaniu
niż blacha panele do łączenia na zatrzask.
Większość ma podłużne przetłoczenia, które
wzmacniają długie arkusze i zapobiegają ich
falowaniu, choć niektóre są też płaskie i mają
wytłaczaną, nieregularną fakturę. Obie podłużne
krawędzie każdego panelu są wyprofilowane
– z jednej strony rąbek jest niższy, z drugiej
– tej, która przykryje bok sąsiedniego panelu
– wyższy. Podczas montażu każdy kolejny panel
nakłada się krawędzią na poprzedni, a następ-
nie dociska na całej długości, tak żeby zamek
się zatrzasnął (zaczyna się od okapu i posuwa
się w stronę kalenicy).
Gonty bitumiczne
To małe arkusze papy bitumicznej z rdzeniem
z włókna szklanego, ozdobione z wierzchu,
mające fabrycznie nadany kształt imitujący
kilka naturalnych drewnianych gontów, pły-
tek łupku lub płaskich dachówek. Tradycyjnie
gonty mają na powierzchni zewnętrznej po-
sypkę mineralną albo ceramiczną.
Nowoczesne są powleczone folią miedzianą
bądź cynkowo-tytanową. Po ułożeniu ich na
dachu jego połacie wyglądają, jakby zostały
pokryte dachówką karpiówką, płaskimi gon-
tami, łupkiem, płytkami cynkowo-tytanowymi
lub miedzią.
83
pokrycia dachowe
Płytki włóknocementowe
Mówi się o nich ekologiczny eternit, bo nie
zawierają szkodliwych domieszek i nadają
się do recyklingu. Są lekkie, trwałe, niepalne,
wytrzymałe, odporne na wahania tempera-
tury, czynniki biochemiczne, szkodniki, gnicie
i zagrzybienie, nie korodują i nie wymaga-
ją konserwacji.
Niektóre płytki mają skośnie lub łukowo ob-
cięte narożniki. Do każdego typu są przypisa-
ne możliwe dla niego wzory ułożenia. Wiele
z nich nadaje się do układania na połaci
i wykańczania gzymsów, okapów, krokwi
szczytowych, kominów albo okien dachowych.
Płytki są dostępne w różnych odcieniach szaro-
ści (od jasnego stalowego aż po czarny), w to-
nacjach brązu i czerwieni, w kolorach zielonym,
białym, a nawet fioletowym.
Bitumiczne płyty faliste
Mają rdzeń z celulozowych lub organicznych
włókien nasyconych bitumem (48%) i są za-
bezpieczone oraz uszczelnione żywicą me-
laminową bądź żywicznymi farbami winylo-
wo-akrylowymi, a niektóre jeszcze pokryte
lakierem. Płyty są nienasiąkliwe i odporne
na warunki atmosferyczne, odporne na dzia-
łanie grzybów i agresywnych związków che-
micznych, nie gniją, nie utleniają się i nie
kruszą, dobrze tłumią hałas.
Pokrycia naturalne
Łupek. Jest materiałem trwałym, niepal-
nym, nienasiąkliwym i odpornym na korozję
biologiczną. Nadaje się na dachy o nachy-
leniu powyżej 25° (wzór łukowy i łuskowy),
a co najmniej 30º (wzór oktagonalny lub
prostokątny). Łupek jest ciężki – 1 m2 waży
25-41 kg, więc wymaga wytrzymałej więźby.
Jest to też materiał drogi, a jego ułożenie
jest pracochłonne. Wymaga zatrudnienia
dekarzy specjalizujących się w takich po-
kryciach. Łatwa jest za to jego konserwacja
– dach wystarczy regularnie oczyszczać
z liści i gałęzi.
Strzecha. Obecnie najczęściej robi się ją
z cienkiej, prostej i bezlistnej trzciny o wilgotno-
ści poniżej 15%. Dobrze wykonana strzecha
 Lekcja 11
Modne płaskie
Fot. WIENERBERGER
Znane od tysiącleci karpiówki idealnie wpisują się w najnowsze
dachowe mody, bo są płaskie i dobrze wyglądają na każdym dachu
Fot. Piotr Mastalerz
Blacha płaska układana na rąbek stojący czy panele na zatrzask?
Obydwa pokrycia tworzą na dachu regularne podziały
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Wojciech Jan Spyra
Płytki włóknocementowe można układać na kilka sposobów.
Tu do złudzenia imitują łupek
84
powinna mieć grubość 30-40 cm – zależnie
od kąta nachylenia dachu: im mniejszy, tym
warstwa powinna być grubsza. Strzecha jest
bardzo trwała, ma dobrą izolacyjność ter-
miczną – latem daje chłód, zimą ciepło. Dach
trzcinowy grubości 30 cm odpowiada 10 cm
izolacji z wełny mineralnej. Jest wodoszczelny
i dźwiękochłonny. Dzięki okapom wysuniętym
poza lico ścian nie wymaga rynien i rur spu-
stowych. Jego wady to cena, niewielka liczba
firm, które potrafią układać strzechę, ciężar
wymagający solidnej więźby oraz konieczność
pielęgnacji.
Pokrycia drewniane. Powstają z drobnych ele-
mentów. Gonty to deseczki z drewna modrze-
wia, sosny, świerku, jodły, dębu lub osiki dłu-
gości 12-80 cm, szerokości 6-14 cm i grubości
2-3 cm, które łączy się na wpust i wypust. Mogą
być cięte – mają wtedy gładką powierzchnię
i nie brudzą się – lub łupane: trwalsze, bo ro-
bione z drewna najwyższej jakości z zachowa-
niem słojów, ale z nieregularną chropowatą
powierzchnią. Struktura drewna gontów łupa-
nych nie jest naruszona, więc nie są narażone
na pęknięcia, mają też mniejszą nasiąkliwość.
Z czasem tylko ciemnieją, lecz nie tracą trwało-
ści, która zależy od rodzaju drewna, z jakiego je
zrobiono. Pokrycie to jest dosyć pracochłonne
w montażu, trzeba je impregnować przed poło-
żeniem (gonty łupane) oraz konserwować pre-
paratami przeciwogniowymi, przeciwwilgocio-
wymi i biobójczymi podczas użytkowania.
Innym rodzajem drewnianego pokrycia są
wióry. Najpopularniejsze są te z lekkiego,
miękkiego, wytrzymałego i odpornego na
szkodniki drewna osikowego. Rzadziej stosuje
się wióry z drewna modrzewia lub dębu. Mają
kształt deseczki struganej wzdłuż włókien, zwy-
kle długości 30-50 cm, szerokości 8-10 cm
i grubości 4-5 mm, a nawet 1 cm. Wióry są
lekkie, więc nie obciążają zbytnio konstrukcji
więźby, mimo że po ułożeniu powstaje z nich
pokrycie kilkuwarstwowe. Tworzą szczelne po-
krycie, bo mają mniejszy skurcz i odkształcenia
w porównaniu z większymi gontami.
Po roku się je impregnuje – wtedy dach zmie-
nia barwę na szarą i taki już pozostaje. Wyma-
gają regularnej konserwacji.

Fot. Mariusz Bykowski
Po sprawdzeniu, czy więźba została prawidłowo przygotowana,
układa się wstępne krycie. W zależności od wybranego
pokrycia będzie to sztywne poszycie pokryte papą lub folia
wstępnego krycia
Fot. Piotr Mastalerz
Wiele pokryć układa się na łatach. Najpierw kontrłaty przybija się
wzdłuż krokwi, a później – prostopadle do nich – łaty. Kontrłaty
zapewniają szczelinę wentylacyjną pod pokryciem
Fot. Piotr Mastalerz
Na każdym dachu muszą być obróbki gwarantujące szczelność
połączeń między elementami na dachu a pokryciem. Mogą być
systemowe (kupione razem z pokryciem) lub robione na budowie
Fot. Andrzej Szandomirski
Karpiówka należy do najstarszych i najbardziej efektownych pokryć.
Jest bardzo ciężka i pracochłonna w układaniu, ale doskonale
nadaje się na zaoblone powierzchnie
85
pokrycia dachowe
Kolejność prac
Zanim na dachu ułożymy pokrycie, powinniśmy
wykonać jeszcze wiele innych prac. Oto ich
kolejność.
Sprawdzenie więźby. Dekarze muszą skontrolo-
wać jej geometrię, ocenić, czy są zachowane pio-
ny, poziomy i właściwe kąty, a w razie konieczno-
ści – skorygować wady.
Izolacja dachu. Na krokwiach układa się mem­
branę wstępnego krycia albo sztywne poszycie
z desek bądź płyt drewnopochodnych izolowane
papą podkładową lub membraną dachową.
Przygotowanie do układania pokrycia. Pod
gonty bitumiczne i blachę płaską układaną trady-
cyjnie (rozwijaną z rolki) robi się sztywne poszycie.
Pod pozostałe pokrycia – ruszt z kontrłat i łat.
Montaż obróbek blacharskich. Zapewniają
szczelność połączeń między kominami, okapami,
oknami połaciowymi a pokryciem. Większość
trzeba zamocować przed ułożeniem pokrycia.
Osadzanie okien dachowych. Częściej robi się
to przed ułożeniem pokrycia, ale można też na
końcu – po pokryciu dachu.
Montaż pokrycia. Sposób układania zależy
od zastosowanego materiału. Nierzadko różni
się także zależnie od jego typu. I tak:
r dachówki ceramiczne i cementowe mają
zamki ułatwiające układanie i zwiększające szczel-
ność pokrycia: ceramiczne najczęściej na krawę-
dzi górnej i bocznej (choć są też tylko z zamkiem
bocznym), cementowe zaś na dłuższych bokach,
więc można je zsuwać i rozsuwać w poziomie
(dachówki ceramiczne także można rozsuwać,
choć w mniejszym zakresie niż cementowe).
Każdy element zahacza się o łatę, niekiedy również
przykręcając go lub mocując klamrami. Gdy kąt
nachylenia połaci przekracza 60°, każdą da-
chówkę się mocuje. Gdy mieści się w przedzia-
le 40­60°, przytwierdza się co trzecią. Mocuje
się też wszystkie dachówki płaskie – bez zamków
bocznych – oraz dachówki typu mnich­mniszka.
W kalenicach przytwierdza się klamrami do
łaty kalenicowej gąsiory, którymi wykańcza się
także naroża dachu. Wcześniej układa się
taśmę wentylacyjno­uszczelniającą wyprowa-
dzoną z obu stron na połacie.
Lekcja 11

Fot. Mariusz Bykowski

Początek lub koniec kalenicy wieńczą gąsiory
z zaślepionym bokiem albo zatyczki (denka);
r blachodachówkę w arkuszach i blachę trape-
zową przykręca się do łat, zaczynając od któregoś
z dolnych naroży. Do mocowania trzeba używać
wkrętów dekarskich z uszczelkami. Arkusze układa
się z zachowaniem poziomych i pionowych
zakładów;
r blachodachówkę w panelach układa się od Blachodachówkę w arkuszach układa się na łatach i kontrłatach,
góry połaci. Następne elementy wsuwa się pod te przykręcając ją do łat wkrętami. Zwykle umieszcza się je
już ułożone. Pionowe ścianki sąsiadujących paneli w dole fali. Pod wkręty podkłada się elastyczne podkładki
(górnego i dolnego) łączy się gwoździami dekar- z tworzywa EPDM
skimi, a na miejsce łączenia nakłada uszczelniacz;

Fot. Mariusz Bykowski

r blachę płaską układa się najczęściej na nie-
zaizolowanym sztywnym poszyciu z desek, łącząc
ją podłużnie na pojedynczy lub podwójny rąbek
stojący, a w połączeniach poziomych – leżący,
płaski. Blachę mocuje się do podłoża zaczepami
chowanymi w trakcie montażu w rąbkach;
r panele z blachy płaskiej na dłuższych krawę-
dziach mają wyprofilowane rąbki – z jednej strony Jeżeli producent pokrycia, które wybraliśmy, oferuje zestaw
niższy, z drugiej, przykrywającej bok sąsiedniego elementów dodatkowych i akcesoriów, warto z nich skorzystać.
panelu – wyższy. Montaż polega na nakładaniu Wszystkie elementy na pewno wtedy do siebie pasują, a dach
krawędzi kolejnych paneli na poprzednie i doci- jest elegancko wykończony
skaniu ich na całej długości, zaczynając od okapu;
Fot. Andrzej T. Papliński

r gonty bitumiczne przybija się do sztywnego

poszycia gwoździami lub zszywkami. Czasem przed
montażem poszycie warto zaizolować papą pod-
kładową (pasem o szerokości 1 m wzdłuż okapu),
ale nie wszyscy producenci to zalecają, zwłaszcza
na dachy o nachyleniu powyżej 18º. Pracę zaczyna
się od dołu połaci. Arkusze gontów w poszczegól-
nych rzędach powinny być przesunięte względem Długość paneli z blachy dobiera się do długości połaci. W ten
siebie o połowę długości, aby zasłonić miejsce mo- sposób unika się poziomych połączeń, co z kolei przekłada się
cowania. Każdy arkusz ma naniesiony pas kleju na większą szczelność dachu
bitumicznego. Gdy pokrycie jest gotowe i świeci
Fot. Mariusz Bykowski

słońce, klej się rozpuszcza i gonty się sklejają.

W zimniejsze dni trzeba wspomóc słońce nagrzew-
nicą. Na stromych dachach niezbędne bywa pod-
klejanie gontów klejem bitumicznym;
r płytki włóknocementowe – każda konstrukcja
dachu i każdy rodzaj płytek mają indywidualne
wymagania. Do mocowania używa się gwoździ
ze stali ocynkowanej ogniowo, nierdzewnej lub
miedzi. Trzeba zachować odpowiednie zakłady,
których wielkość określana jest w instrukcjach Akcesoria dodatkowe (piorunochrony, stopnie kominiarskie,
stopery śnieżne) montuje się po ułożeniu pokrycia. Wówczas jest
montażu każdego typu pokrycia i zależy od kąta też czas na zamocowanie zewnętrznych obróbek blacharskich
nachylenia dachu.
86
 pokrycia dachowe

Dach kryty dachówkami

– trudne miejsca
Nawet dwuspadowy dach może być pułapką
dla dekarza. Bo styki połaci dachu ze ścia-
nami, powierzchnie wokół lukarn, kominów,
okien połaciowych, wyłazów oraz prawidłowe
wykonanie okapów, kalenicy i koszy są nie-
zmiernie ważne dla jakości i estetyki dachu.
Pokazujemy, jak wykończyć kilka z tych miejsc
na przykładzie dachówek.

Kosz Narożnik dachu

uszczelka z impreg­ dachówki blacha koszowa łaty łączniki gąsiory kontrłata docięte
nowanej gąbki lub sąsiadujące – nie węższa niż do gąsiorów dachówki
taśmy rozprężnej z koszem 50 cm. Przy trzeba
– jej funkcję mogą dużych i stromych mocować
też pełnić kliny połaciach mechanicz-
uformowane wzdłuż szerokość musi nie do łat
blachy być większa

żabki
– metalowe
uchwyty przy- taśma wsporniki
kręcane do alumi- deski
łat, o które niowa krokiew narożna kalenicowej
zahacza się – wyprofilowana
membrana krokiew deskowanie obróbkę deska pod montaż krokwi membrana
dachowa koszowa kosza blacharską kalenicowa kalenicowej dachowa

Kalenica
klamra – przybija się ją gąsiory – są układane jeden
do łaty kalenicowej nie- na drugim i łączone metalo-
rdzewnymi gwoździami wymi klamrami

wspornik deski wentylacyjna taśma kaleni-

kalenicowej cowa – mocuje się ją do łaty
kalenicowej, a krawędzie do-
deska kalenicowa kładnie dolepia do dachówek

łata kalenicowa – musi dachówki – ich górne krawę-

być wypoziomowana. dzie powinny być schowane
Da się to osiągnąć, regulu- pod gąsiory na nie mniej
jąc wysokość wsporników łaty kontrłaty niż 3 cm
87
 Lekcja 11
Rynny
Fot. Andrzej Szandomirski
Do sprawnego odprowadzania wody z dachu potrzebny jest dobrany
do niego system odwodnienia. Poza rynnami i rurami spustowymi
w jego skład wchodzą jeszcze dodatkowe elementy, na przykład
haki, złączki, denka, rewizje
Zadaniem systemu rynnowego jest ochrona ele-
wacji i fundamentów domu przed zawilgoceniem.
Im bardziej skomplikowana bryła dachu, tym
bardziej rozbudowany, trudniejszy do realizacji
i droższy system rynnowy będzie potrzebny.
Materiały na rynny
Tworzywa sztuczne. Może nim być twarde
PCW o zwiększonej wytrzymałości mechanicznej,
PCW połączone z akrylem lub luranem S (ASA),
które mają lepszą odporność na promieniowa-
nie UV niż standardowe PCW. Tworzywa są od-
porne na czynniki atmosferyczne, zabrudzenia,
nie grozi im korozja. Nie wymagają konserwacji
ani malowania. Cechuje je duży współczynnik
rozszerzalności liniowej – rynna z PCW na odcinku
10 m przy różnicy temperatury 20ºC wydłuży się
aż o 16 mm.
Stal powlekana. Orynnowanie produkowane
jest z blachy stalowej ocynkowanej i powleczonej
wierzchnią powłoką poliestrową. Z obu stron
88
blachy powinna być warstwa cynku – co najmniej
275 g/m2, a grubość powłoki ochronnej powinna
wynosić 35-50 μm. Najtańsza, ale najmniej trwała
(jednak bardzo odporna na uszkodzenia mecha-
niczne i niską temperaturę) jest powłoka z połysku-
jącego plastisolu. Poliuretanowe powłoki (Pural)
z dodatkiem poliamidów są bardziej odporne na
odbarwianie i korozję oraz działanie czynników
chemicznych. Najtrwalsze są grubowarstwowe po-
włoki poliestrowe – HBP, Prelaq, Hard Coat – bar-
dzo gładkie, odporne na korozję, zanieczyszczenia
atmosferyczne, wysoką temperaturę i zagięcia.
Stal ma niski współczynnik rozszerzalności
liniowej – w warunkach takich jak podano dla
tworzyw sztucznych wydłuży się o 2,4 mm.
Aluminium. Ma niewielki współczynnik rozsze-
rzalności liniowej – wydłuży się o 4,2 mm na
odcinku 10 m przy różnicy temperatury 20ºC.
Materiał ten nie koroduje, ale ciemnieje, dlatego
jest obustronnie pokrywany gruntem i powlekany
warstwą poliestrową, poliamidowo-poliuretanową
albo malowany proszkowo farbą poliestrową.
Dzięki temu blacha jest zabezpieczona i można
jej nadać kolor.
Cynk-tytan. Taka blacha jest stopem cynku,
tytanu, miedzi i aluminium. Ma niedużą rozsze-
rzalność – 4,4 mm na odcinku 10 m przy róż-
nicy temperatury 20ºC. Z czasem na początko-
wo błyszczącej powierzchni tworzy się matowa
patyna chroniąca przed starzeniem się, korozją
oraz zarysowaniami.
Uwaga! Elementów z blachy cynkowo-tytanowej
nie należy dotykać dłońmi, bo odciski po nich moż-
na usunąć wyłącznie specjalistycznymi preparatami.
Miedź. Nie wymaga zabezpieczania, bo tworzy
się na niej samoodnawialna patyna chroniąca
przed korozją i wpływem czynników zewnętrznych.
Jest jednak wrażliwa na reakcje chemiczne, więc
nie może się stykać z powierzchniami innymi niż
miedź lub stal szlachetna ani odbierać z nich
wody. Rozszerzalność termiczna miedzi jest nie-
wielka – rynna o długości 10 m pod wypływem
różnicy temperatury 20ºC wydłuży się o 3,4 mm.
Drewno. Zazwyczaj stosuje się klejone drewno
modrzewiowe. Wewnętrzną powierzchnię rynien
 pokrycia dachowe

Fot. GALECO
należy zabezpieczyć dwiema warstwami pokostu
lnianego, a z zewnątrz pomalować je środkiem
impregnująco-dekoracyjnym.

Wymiarowanie systemu
Przekroje rynien oraz rur spustowych dobiera się,
korzystając ze wzoru na efektywną powierzchnię
dachu (EPD). Oblicza się ją następująco: EPD
= (H/2 + W) · L, gdzie: H to wysokość dachu,
W – odległość w poziomie od narożnika dachu Rynny podlegają modzie. Po ocynkowanych blaszanych przyszły
do kalenicy, a L – długość połaci dachowej. białe i brązowe z PCW, potem kolorowe z tworzywa i blachy sta-
lowej. Dziś chętniej są wybierane szlachetniejsze materiały oraz
Rozmiar rynien zależy też od ilości opadów na inne kształty, na przykład rynny kwadratowe
danym terenie. Do standardowych obliczeń przyj-

Fot. Tomasz Zakrzewski, projekt: Tadeusz Lemański

muje się przeciętną sumę opadów wynoszącą
75 mm/h na 1 cm2. Na rynny większe, niż to wy-
nika z obliczeń, warto się zdecydować na terenie,
na którym zdarzają się obfite opady oraz gdy one
albo rury spustowe znajdują się od północnej
strony domu, w miejscu stale zacienionym, lub są
narażone na zanieczyszczenia. Zakłada się, że
do odwodnienia 1 m2 połaci dachowej potrzeba
0,8-1 cm2 przekroju poprzecznego rynny, ma-
łego dachu (EPD mniejsze niż 20 m2) wystarczy
rynna o szerokości 70 mm oraz rura spustowa
o średnicy 50 mm, do dużych dachów (EPD bli- Bezokapowy dach pokrywa blacha cynkowo-tytanowa w kolorach
elewacji. By nic nie zakłócało estetyki domu, jego odwodnienie
sko 200 m2) niezbędna jest rynna o szerokości zostało ukryte – nie widać ani rynien, ani rur spustowych
180 mm i rura spustowa o średnicy 125 mm.
Do wyliczonego przekroju rynny dopasowuje się
rury spustowe. Ponieważ woda spływa nimi szybciej Rynny na gzymsie. Najprościej jest położyć je
niż rynną, mogą mieć średnicę mniej więcej o ¼ na płaskim gzymsie. W tym celu na górnej kra-
węższą. Na przekrój rury wpływa też miejsce usytu- wędzi muru trzeba zbudować konstrukcję, do któ-
owania – jej przekrój trzeba zwiększyć o 10%, gdy rej będzie można przymocować system rynnowy.
będzie odwadniać dach wielopołaciowy i zostanie Całość musi być osłonięta obróbkami blacharski-
umieszczona za narożnikiem domu lub dach jest mi – tworzyć pas podrynnowy i okapowy. Rynhaki
stromy – wtedy woda osiąga większą prędkość mogą być przymocowane do pasa podokapowe-
i spada z większą siłą niż z połaci o łagodnym go tak, że rynny będą leżały na gzymsie albo wi-
nachyleniu. siały nad nim. Rury spustowe zwykle prowadzi się
po elewacji.
Odwodnienie dachu bez okapów Rynny za gzymsem. Można je ułożyć na trzy
Rynny na krawędzi dachu. Takie ich umocowa- sposoby. Pierwszy polega na zbudowaniu gzym-
nie wymaga zakończenia krokwi równo z murem su tak, by powstało w nim zagłębienie, w którym
albo kilka centymetrów przed jego skrajem. Należy układa się rynny. Drugi na zastosowaniu gotowych
do nich przytwierdzić deskę okapową osłoniętą ob- gzymsów ceramicznych z zagłębieniem. Trzeci,
róbką blacharską. Rynhaki mocuje się na niej albo najbardziej radykalny, na przerwaniu pokrycia
bezpośrednio do krokwi, a szczyt muru osłania pa- dachowego, by bezpośrednio w nim ukryć system
sem podrynnowym. Innym sposobem jest podwie- odprowadzenia wody.
szenie orynnowania na ścianie bezpośrednio pod Rury spustowe można wyprowadzić za pomocą
krawędzią dachu. kształtek na elewację lub w niej schować.
89
 Lekcja 11
Dach płaski
Dach płaski, czyli stropodach, to strop nad ostatnią
kondygnacją pełniący jednocześnie funkcję dachu.
Ma spadek od 2° do 11° (20%). Idealnie płaski
nie jest stosowany, gdyż uniemożliwia odprowa-
dzenie wód opadowych z deszczu lub topnie-
jącego śniegu. Prawnym ograniczeniem jego
budowy może być zapis w warunkach zabudowy
lub w miejscowym planie zagospodarowania prze-
strzennego. Dla wielu terenów stosuje się bowiem
nakaz budowania dachów spadzistych, ale często
dotyczy tylko podstawowej bryły budynku i nie
wyklucza dachu płaskiego na fragmencie obiektu.
Dach płaski można zbudować:
t jako konstrukcję żelbetową, monolityczną.
To najlepsze rozwiązanie do domów o skompli-
kowanej bryle, daje też dużą swobodę w kształ-
towaniu wnętrza ze względu na możliwość prze-
krywania znacznych rozpiętości;
t z płyt filigran. To niewymagające deskowania
prefabrykowane elementy żelbetowe z wystającym
od góry zbrojeniem, łączone na budowie war-
stwą nadbetonu;
t jako strop gęstożebrowy. To konstrukcja z pre-
fabrykowanych belek żelbetowych, rzadziej
stalowych, między którymi znajduje się wypeł-
nienie z pustaków stropowych połączonych
Fot. Andrzej T. Papliński
Stropodach niewentylowany. Płyty ociepleniowe układa się
na przekładce z folii. Izolacja musi być wyprowadzona
na wszystkie elementy wystające z dachu (attyki, kominy)
od góry warstwą nadbetonu. Dobiera się go do
rozpiętości i zakładanych obciążeń użytkowych;
t jako konstrukcję drewnianą. To podstawowe
rozwiązanie w domach drewnianych i szkieleto-
wych. Składa się z belek z drewna litego lub kle-
jonego albo dźwigarów kratowych i pokrywana
jest deskowaniem, arkuszami sklejki lub płyt OSB.
Rozróżniamy stropodachy:
t niewentylowane – warstwy konstrukcyjna,
izolacyjna, spadkowa i pokryciowa ściśle do
siebie przylegają. Spadek najczęściej kształtuje się
w wylewce betonowej. Możliwe jest też wykonanie
płyty konstrukcyjnej o zmiennej grubości lub za-
stosowanie skośnie dociętych płyt ociepleniowych.
Nie ma w nim szczeliny wentylacyjnej, więc pod
ociepleniem należy ułożyć folię paroizolacyjną;
t wentylowane mające przestrzeń wentylacyjną
między stropem, na którym są ułożone warstwy
ocieplające, a dachem. Powietrze dostaje się do
przestrzeni wentylacyjnej przez otwory w ściankach
kolankowych, których powierzchnia musi wynosić
minimum 1/1000 powierzchni dachu.
Izolacje i wykończenie
Ze względu na miejsce ułożenia izolacji termicznej
i przeciwwodnej rozróżniamy:
t stropodach ocieplony klasycznie. Jego izolacja
termiczna z wełny mineralnej, styropianu EPS
lub z płyt polistyrenu XPS jest między konstrukcją
Fot. Piotr Mastalerz
Stropodach wentylowany. Nad stropem buduje się konstrukcję pod
pokrycie dachu. Na stropie umieszcza się ocieplenie, które może
być nieosłonięte, bo strop będzie niedostępny
90
 pokrycia dachowe

a izolacją przeciwwodną z papy, zgrzewanej Dach zielony

grubej folii lub membrany polimerowej. Zieleń można zakładać na dachu o układzie
Niewysokie stropodachy wentylowane można klasycznym i odwróconym. Ten pierwszy stosuje się
ocieplać granulatami z wełny, styropianu, perlitu na uprawę ekstensywną. Polega ona na obsadze-
lub włókien celulozowych. Jeżeli ocieplenie jest niu powierzchni roślinnością, która wymaga jedynie
bezpośrednio pod papą lub na dachu będzie taras okresowego podlewania w czasie suszy, nie trzeba
– materiał izolacyjny musi być twardy; jej kosić ani plewić. Jako izolacji termicznej można
t stropodach o odwróconym układzie użyć tańszych materiałów niż w układzie odwró-
warstw. W takim dachu izolacja przeciwwodna jest conym. Musi ona być zabezpieczona warstwą
ułożona na płycie betonowej. Na stropie robi się paroizolacji przed parą wodną mogącą przeniknąć
warstwę spadkową, na której układa się hydroizo- z wnętrza budynku.
lację – papę, folię polimerową lub masę asfaltową. Układ odwrócony częściej stosuje się na dachach
Pod folię trzeba podłożyć 3-5-milimetrową warstwę intensywnych, na których planowane są byliny
pianki polietylenowej. Ocieplenie i geowłókninę i krzewy wymagające częstszej pielęgnacji, od-
– gdy jest potrzebna – przykrywa się 5-10-centy- chwaszczania i regularnego podlewania. Jako termo-
metrową warstwą dociążającą ze żwiru o frakcji izolację wykorzystuje się całkowicie odporny na
16-32 mm lub robi nawierzchnię z płyt; wodę twardy polistyren ekstrudowany XPS, a jako
t dach nieocieplony. Nie ma termoizolacji drenaż – materiał o wysokiej paroprzepuszczalności.
i nadaje się na obiekty nieogrzewane. Grubość podłoża tworzącego warstwę wegetacyj-
ną zależy od rodzaju zieleni – może mieć od kilku
Odwodnienie do kilkudziesięciu centymetrów.
Wystarczy grawitacyjne, w którym woda spływa Uwaga! O ile plan zagospodarowania terenu
zgodnie ze spadkami dachu. Można też odprowadzić lub warunki zabudowy nie stanowią inaczej,
wodę przez przepusty w attyce lub w balustradzie 50% powierzchni takiego dachu (większej niż
połączone z rurami spustowymi. 10 m2) wykorzystywane jako taras zielony może
być doliczone do powierzchni biologicznie czynnej
Pokrycie działki. To ważne, gdy dom stoi na małej działce,
Połacie o większym nachyleniu można kryć a dopuszczalna powierzchnia zabudowy jest
blachodachówką, blachą trapezową lub płaską ograniczona.
łączoną na rąbek, a dachy o kilkustopniowym
Fot. Tomasz Zakrzewski, projekt: Kuba Woźniczka, Rafał Specylak, KameleonLab

spadku papą termozgrzewalną lub membraną

dachową z PCW. Pod pokrycia z blachy zale-
cane jest deskowanie z papą, które dodatkowo
usztywnia konstrukcję dachu.
Papę układa się w systemach dwuwarstwowych.
Pierwszą warstwą jest papa podkładowa często
mocowana do stropu mechanicznie (takie
rozwiązanie zalecają producenci wełny, ponie-
waż trzeba ją przymocować do podłoża), drugą
– termozgrzewalna papa z posypką, trwale po-
łączona z warstwą podkładową dzięki zgrzaniu.
Gdy dach będzie kryty membraną z PCW, jako
termoizolacji można użyć styropianu (EPS) albo
wełny mocowanych do podłoża masą klejową.
Membranę również trzeba zamocować specjal- Dach płaski można zbudować jako tradycyjny lub odwrócony.
Ten drugi ma hydroizolację ułożoną na ociepleniu. Jego
nym klejem. nawierzchnią mogą być żwir, płyty betonowe albo... ogród

91
 Lekcja 12
Ocieplenie dachu
Jeżeli poddasze będzie przeznaczone do mieszkania, trzeba ocieplić połacie
dachowe, dbając o to, żeby nie pozostawiać mostków termicznych. Warstwę izolacji
można ułożyć od strony poddasza albo na krokwiach pod pokryciem.
To, w jaki sposób ułożymy materiał ociepleniowy,
zależy od tego, który fragment poddasza będziemy
wykorzystywać na cele użytkowe, rodzaju mate-
riału zastosowanego do zrobienia izolacji i warstw
w dachu. Ważne jest także to, jak ma wyglądać
wnętrze. Można zakryć krokwie izolacją albo
przy okazji ocieplania wyeksponować część lub
całość konstrukcji dachu.
Kształt poddasza i ocieplenia
Nie zawsze wykorzystuje się całą kubaturę podda-
sza. Żeby nie wydawać pieniędzy na ogrzewanie
nieużywanej przestrzeni, najczęściej oddziela się
płaskim sufitem nieużytkowy trójkąt w szczycie dachu.
Fot. Piotr Mastalerz
Okładzinę sufitu podczepia się wtedy na wiesza-
kach bądź ruszcie do poziomych belek konstrukcji
dachu (jętek albo kleszczy). Jeśli połać dachu
schodzi nisko do stropu niższej kondygnacji, czę-
sto buduje się przedściankę odcinającą nieużyt-
kowe skosy. Są one zbyt niskie, aby można je było
rozsądnie zagospodarować, i mogą być używane
tylko jako przestrzeń do składowania. Warstwę
ocieplenia układa się wtedy na suficie poddasza,
w skosach połaci nad użytkową częścią poddasza
oraz w przedściance. Żeby ciepło nie uciekało
z niższej kondygnacji przez fragmenty stropu
za przedścianką, także je trzeba ocieplić. Połacie
dachu w trójkącie nad poddaszem użytkowym

Wełna mineralna między krokwiami to popularna metoda ocieplania dachu. Nie tylko dobrze izoluje przestrzeń poddasza, ale też ją wycisza.
Ocieplenie można ułożyć aż do kalenicy, zostawiając widoczne jętki. Pomieszczenie będzie się wtedy wydawało większe i zyska ozdobę w postaci
drewnianych belek

92
i między przedścianką a murłatą mogą pozostać Sposoby izolowania skosów
nieocieplone. Wiele osób pragnie jednak pozo- ocieplenie ocieplenie mię-
stawić pod skosami więcej przestrzeni. Wtedy pod krokwiami dzy krokwiami
warstwę termoizolacji między krokwiami układa na całej połaci
się aż do samej kalenicy dachu. Gdy dom ma
wysokie ścianki kolankowe, to wykorzystujemy
całe poddasze i ocieplamy połacie do murłaty,
łącząc je z izolacją ścian zewnętrznych.
Coraz więcej inwestorów decyduje się na uło-
żenie izolacji na krokwiach. Pozwala to wyeks-
ponować więźbę dachową, zminimalizować Ocieplenie całej połaci
mostki termiczne na krokwiach oraz zwiększa
trwałość więźby. Wtedy zawsze ocieplamy całą
ocieplony ocieplenie na suficie
połać dachu od okapu po murłatę. Nawet jeżeli fragment połaci
wydzielamy część poddasza, to i tak zwykle ogrze- ocieplenie
wamy całą jego kubaturę. Jeśli jednak zdecydu- ocieplone stropu
przedścianki
jemy się na uzupełnienie izolacji nakrokwiowej
cienką warstwą ocieplenia pod krokwiami i po-
łączymy ją z izolacją o podobnej grubości na su-
ficie oraz za przedścianką, to ograniczymy nieco
ucieczkę ciepła do przestrzeni, z której nie ko-
rzystamy. Możemy przy tym pozostawić widoczne
fragmenty krokwi. Ocieplenie przedścianki, między krokwiami i na suficie

Grubość izolacji
Kiedy zdecydowaliśmy się już, czy ocieplamy całe widoczna ocieplenie
cała więźba nakrokwiowe
poddasze, czy tylko jego fragment, przystępuje- dachowa całej połaci
my do wyboru materiału izolacyjnego. Ponieważ
przepisy dotyczące izolacyjności dachu są dość
restrykcyjne – obecnie U dachu nie może być
większe niż 0,15 W/(m2.K) – coraz więcej inwe-
storów zwraca uwagę na izolacyjność ocieplenia
wyrażoną współczynnikiem lambda (λ). Od jego
wartości zależy to, jaką grubość warstwy izola-
Ocieplenie na krokwiach z widoczną całą więźbą
cji musimy zastosować. Jeśli używamy materia-
łu ociepleniowego o współczynniku λ = 0,039
widoczny fragment więźby ocieplenie
W/(m.K), musimy ułożyć warstwę o grubości co nakrokwiowe
dodatkowa
najmniej 25 cm, a najlepiej 30 cm. Zazwyczaj warstwa ocie- całej połaci
stosuje się 15 cm najpopularniejszego materia- plenia między
łu do ociepleń poddasza (czyli wełny mineralnej) krokwiami
między krokwiami, a 10 cm – pod nimi. Taki spo-
sób ocieplenia jest standardowym rozwiązaniem
dobrze znanym wykonawcom i jest polecany,
jeżeli krokwie są wystarczająco grube (w ukła-
dzie ze szczeliną muszą mieć 18 cm), poddasze
jest wysokie i akceptujemy grubą podwieszoną
warstwę izolacji, a przy tym nie chcemy ekspono- Ocieplenie na krokwiach i między nimi z wydzieloną kubaturą
wać więźby. oraz widocznymi fragmentami krokwi
93
 Lekcja 12

Fot. Piotr Mastalerz

Fot. Piotr Mastalerz

Żeby uzyskać wymagane przepisami U dla dachu, wełnę zwykle Poddasze można także ocieplić, natryskując na spód sztywnego
układa się w dwóch warstwach. Pierwszą wypełnia się przestrzenie poszycia (lub membrany dachowej) piankę PUR. Jest bardzo lekka,
między krokwiami, drugą – mocuje pod nimi na ruszcie więc mniej obciąża więźbę niż inne materiały izolacyjne

Aby zmniejszyć grubość warstwy, możemy sięgnąć Największy wybór mamy, gdy decydujemy się
po cieplejszy materiał. Dzięki izolacji o λ równej na ocieplenie układane w tradycyjny sposób
0,032 W/(m.K) uda się nam pocienić ją o kilka – między krokwiami i pod nimi. Można tu za-
centymetrów. Jednak żeby zejść z grubością war- stosować miękkie maty (wełna mineralna),
stwy izolacji poniżej 20 cm, należy zastosować miękkie sprężyste płyty (wełna mineralna,
o wiele cieplejsze materiały – takie, które charak­ drzewna). Szczelnie dolegają do nierówności
teryzują się lepszymi parametrami izolacyjności drewnianej konstrukcji, dlatego między krokwia-
cieplnej niż 0,030 W/(m.K). Najcieplejsze dostępne mi sprawdzą się lepiej niż elementy sztywne.
materiały ociepleniowe mają deklarowane para- Materiały o bardzo miękkiej strukturze (maty)
metry λ na poziomie 0,020­0,021 W/(m.K). umieszczane między sztywnymi elementami
Najkorzystniejszy parametr λ mają płyty rezolowe, muszą być zazwyczaj dodatkowo przytrzymane
poliuretanowe płyty PIR oraz piany zamknięto­ sznurkiem lub drutem, aby nie opadły. Miękkie
komórkowe PUR. sprężyste płyty są nieco sztywniejsze od mat
Warto też pamiętać, że w niektórych układach z wełny i dodatkowo klinują się, więc nie zawsze
warstw dachowych trzeba dodać kilka centyme- trzeba je sznurować. Mają także tę zaletę, że
trów na niezbędne szczeliny wentylacyjne pod nie osiadają.
sztywnym poszyciem oraz pod połacią, co jeszcze Między krokwiami może być też ułożone ocie-
zwiększa grubość dachu. plenie w formie granulatu (celuloza, wełna
Izolacyjność materiału ociepleniowego, a co za mineralna, drzewna). Izolacje granulowane
tym idzie – jego grubość ma duże znaczenie, jeśli wymagają przestrzeni ograniczonej membraną,
zdecydowaliśmy się na ułożenie izolacji na kro- deskowaniem lub okładziną. Aby wdmuchać
kwiach. W tej metodzie istotne jest mocne przy- granulat, wykonuje się otwór w okładzinie we-
twierdzenie materiału do krokwi, co w przypadku wnętrznej – jeden w każdym polu między kro-
grubszych płyt staje się trudniejsze. Gruba połać kwiami – i wprowadza w tę przestrzeń podajnik.
jest widoczna przy okapie, a więc potrzebne są Izolację można wdmuchiwać również od ze-
w tym miejscu przemyślane obróbki blacharskie. wnątrz. Nie trzeba przy tym demontować ca-
łego pokrycia, wystarczy zdjąć kilka dachówek
Rodzaj materiału a miejsce ułożenia i wykonać otwory w membranie albo sztywnym
Materiały izolacyjne różnią się strukturą, dla- poszyciu. Z tego względu granulaty chętnie sto-
tego niektóre nadają się lepiej do wykorzysta- suje się do docieplania gotowych już poddaszy.
nia między krokwiami, a inne na krokwiach. Wykorzystując ten rodzaj izolacji w skosach,
94
 ocieplenie dachu
Fot. DEROWERK

Fot. RECTICEL
Połać można także ocieplić, wdmuchując tam izolację granulowaną, Skuteczną metodą ograniczenia mostków cieplnych jest też uło-
na przykład celulozę. Można to robić zarówno od strony poddasza, żenie sztywnych płyt izolacyjnych na krokwiach. Krokwie można
jak i od góry wówczas w całości lub częściowo wyeksponować

trzeba dokładnie przestrzegać zaleceń produ- Ocieplenie z dwóch stron

centa dotyczących gęstości zasypowej izolacji, ocieplenie nakrokwiowe z płyt pokrycie
z pianki poliuretanowej PIR dachowe
aby nie osiadła ona pod wpływem własnego
ciężaru. łaty
Ciekawą alternatywą dla mat, płyt i granulatów
kontrłaty
są izolacje natryskowe z piany PUR. Natry-
skuje się ją od strony poddasza na sztywne
folia paro-
poszycie lub membranę dachową. Ten mate- przepuszczalna
riał przydaje się też do docieplania poddaszy
– można go aplikować od strony zewnętrznej, krokwie
nie rujnując przy tym wewnętrznej okładziny
okładzina
oraz pokrycia dachu. Nieco trudniejsze, ale ocieplenie między krokwiami wykończeniowa
również możliwe jest układanie między kro-
kwiami twardych płyt (z wełny mineralnej, Jedna warstwa ocieplenia ułożona jest między krokwiami,
a druga – bezpośrednio na krokwiach
drzewnej, polistyrenu ekstrudowanego, płyt
PIR, płyt rezolowych).
pokrycie dachowe izolacja termiczna z płyt
Do izolacji nakrokwiowej raczej nie stosuje się – gonty bitumiczne polistyrenowych XPS
miękkich mat i płyt, chyba że decydujemy się
umieścić je między dodatkową konstrukcją sztywne
poszycie
nadbitą na krokwiach. Można też układać z płyt MFP
je między gotowymi belkami izolacyjnymi
składającymi się z rdzenia z twardej wełny stare poszycie
z desek
mineralnej i dwóch desek.
Do zrobienia izolacji nakrokwiowej nadaje się folia
paroprzepusz-
natomiast ocieplenie z większości płyt twardych, czalna
muszą one bowiem utrzymać łaty i pokrycie.
Mocuje się je do krokwi za pomocą specjalnych krokwie
wkrętów (z podwójnym gwintem) lub gwoździ ocieplenie ułożone
między krokwiami okładzina wykończeniowa
przeznaczonych do izolacji nakrokwiowej, które
przebija się przez mocne kontrłaty i materiał Warstwę ocieplenia zamocowaną między krokwiami uzupełnia
aż do krokwi. termoizolacja ułożona od zewnątrz na sztywnym poszyciu
95
 Lekcja 12
Niewystarczająco izolowane poddasze można
także docieplić 1,5-centymetrową matą izolacyjną
składającą się z folii polietylenowej obłożonej
z obu stron folią aluminiową. Aluminium odbija
promieniowanie cieplne, co zapobiega ucieczce
ciepła z pomieszczenia.
Ochrona ocieplenia przed wilgocią
Należy to robić zarówno wtedy, gdy termoizolacja
jest ułożona na krokwiach, jak i wtedy, jeśli znaj-
duje się między nimi. Wilgoć jest wrogiem każde-
go ocieplenia, chociaż nie każdy materiał izolacyj-
ny jest na nią jednakowo wrażliwy. Zawilgocony
materiał ma mniejszy opór cieplny – jest gorszym
izolatorem. Stosunkowo mało wrażliwe na wilgoć
są materiały naturalne typu celuloza oraz wełna
drzewna, lecz również one po pewnym czasie
tracą właściwości izolacyjne. Źródła wilgoci znaj-
dują się i we wnętrzu domu, gdzie powstaje para
wodna, i od strony zewnętrznej. Ponieważ para
wodna przenika ze środowiska cieplejszego do
chłodniejszego, czyli w zimie od strony wnętrza na
zewnątrz, jej nadmiar może wniknąć w ocieplenie.
Dlatego od strony poddasza zazwyczaj należy uło-
żyć paroizolację osłaniającą materiał termiczny.
W pomieszczeniach, gdzie powstaje dużo pary
Fot. Piotr Mastalerz
Jeśli zarówno pomieszczenia na parterze, jak i poddasze będą zimą
ogrzewane, nie trzeba między nimi robić izolacji cieplnej. Wełna na
stropie jest jednak konieczna, bo stworzy izolację akustyczną chro-
niącą przed przenikaniem dźwięków uderzeniowych i powietrznych
96
Połać z częściowo odsłoniętymi
krokwiami
ruszt pokrycie dodatkowa warstwa ocie-
nośny dachowe pleniowa z wełny mineralnej
krokiew
płyty poli-
uretanowe
PIR
okładzina
z płyt g-k
lub g-w izolacja z folii sztywne poszycie
wodnej, jest ona konieczna. Od strony zewnętrz-
nej trzeba natomiast umożliwić parze wodnej wy-
dostanie się z materiału ociepleniowego. Stosuje
się w tym celu paroprzepuszczalne membrany
przeciwwilgociowe układane pod pokryciem.
Umożliwiają one odparowanie wilgoci, ale chro-
nią izolację przed wilgocią atmosferyczną.
Jeżeli jako materiał wstępnego krycia wykorzy-
stujemy folię o niskiej paroprzepuszczalności lub
papę na nieprzepuszczalnych dla pary płytach
OSB, nad wełną mineralną należy pozostawić
szczelinę wentylacyjną, która pozwoli odparo-
wać niechcianej wilgoci.
Materiały ociepleniowe w różnym stopniu prze-
puszczają parę wodną. W przypadku stosowania
między krokwiami tych słabo przepuszczalnych,
jak styropian, polistyren, płyty PIR, zamknięto-
komórkowe pianki PUR, trzeba szczególnie zwra-
cać uwagę na regulowanie wilgotności i wenty-
lację na poddaszu. Para wodna może bowiem
wnikać między materiał izolacyjny a krokwie.
Paroizolacja chroni wtedy nie tylko słabo prze-
puszczalne dla pary ocieplenie, ale również
drewnianą konstrukcję, na której w niekorzyst-
nych warunkach może wykroplić się wilgoć.
Jeżeli ocieplenie jest ułożone na krokwiach,
to więźba jest mniej narażona na szkodliwą
kondensację wilgoci.
Tych problemów można całkowicie uniknąć,
stosując na poddaszu wentylację mechaniczną.
Właśnie ze względu na szkodliwe działanie
wilgoci izolację poddasza zaleca się układać
już po zakończeniu wszystkich prac mokrych
(murarskich i tynkarskich).
 Lekcja 13
Okna fasadow e
Nowoczesna stolarka jest coraz lepsza. Jej producenci dbają o jakość, perfekcyjne
wykonanie i estetykę. Jednak okien nie kupuje się tylko „na urodę”. Najważniejsze
są ich parametry techniczne, których wartości należy dopasować do własnych
potrzeb, oraz prawidłowy montaż w ścianie.
Zgodnie z przepisami minimalna powierzchnia tarasowego z niskim progiem wymaga decyzji
okien nie może być mniejsza niż 1/8 powierzchni dotyczącej wysokości warstw podłogowych, ze-
podłogi w pomieszczeniu. W praktyce przeszkle- stawu okiennego z roletą – indywidualnie zapro-
nia w domach są coraz większe, bo nie trzeba się jektowanego nadproża.
już martwić tym, że wyziębiają wnętrza. I plasti- Wielkość i miejsce otworów okiennych, więc
kowe, i drewniane mają ciepłe pakiety szybowe i okien, powinno się dostosować do stron świa-
oraz dobre okucia, dzięki czemu ze sporym ta i warunków działki. Jeśli adaptacja ingeruje
zapasem spełniają stawiane im wymagania w konstrukcję budynku (więźbę lub szerokość
w zakresie standardów energetycznych. nadproża) należy uzyskać zgodę konstruktora.
Przed zakupem okien trzeba przeanalizować sto- Ważne, aby okna zamawiać dopiero po wybu-
larkę zaproponowaną w projekcie i dopasować dowaniu domu i zmierzeniu otworów. Podstawą
ją do własnych potrzeb. Zmiany mogą wpłynąć do zamówienia nie może być zestawienie stolar-
na rozwiązania konstrukcyjne i sposób przygo- ki z projektu, bo między nim a realizacją mogą
towania otworów. Na przykład wstawienie okna wystąpić różnice.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Damian Kałdonek

Okna montowane w domu nie muszą mieć jednakowej wielkości i takiego samego kształtu. To, co powinno je łączyć, to materiał,
z którego są wykonane, oraz dobre parametry techniczne. Powinny być też spójne z architekturą domu

97
Lekcja 13

W jakich ramach

Fot. Marcin Czechowicz, projekt: Sławomir Hryniewicz

Ramy okien drewnianych powstają z drew-
na klejonego – najtańsze z tarcicy suszonej
komorowo, struganej i łączonej na mikro
wczepy, droższe z suszonego drewna litego.
Rama jest przeważnie klejona z czterech
warstw takiego materiału. Na tę widoczną
wybiera się drewno bez sęków i innych wad.
Stosowana jest sosna, meranti (zazwyczaj
miękkie, najtańsze odmiany), a także dąb.
Ramy są kilkakrotnie malowane lakierem
bezbarwnym lub transparentną lazurą mody-
fikującą ich odcień. Te z najtańszego surowca
pokrywa się farbą kryjącą.
Ramy okien plastikowych powstają z pro-
fili o budowie komorowej. Surowcem do ich
produkcji jest twarde PCW, a także regranu-
lat (materiał pozyskiwany w wyniku recyklingu
polichlorku winylu). Obecnie najpopularniej-
sze są profile pięcio- lub sześciokomorowe.
Wypełnione powietrzem komory gwarantują Okna pasmowe zamontowane na odpowiedniej wysokości
lepsze parametry cieplne okna. W centralnej sprawiają, że najwięcej światła pada na blat kuchenny
komorze (zwanej też funkcyjną) umieszcza
się wzmocnienia z kształtowników stalowych a wzmocnienia przeważnie nie są konieczne.
o zamkniętym lub otwartym przekroju albo W profilach jest też tak zwana mokra komora,
z płaskowników stalowych zapewniające właści- w której może się gromadzić woda deszczowa.
wą sztywność. Grubość stali, z której są wyko- Jest stąd odprowadzana na zewnątrz okna.
nane, musi wynosić minimum 1,5 mm. W ok- Ramy okien aluminiowych, tak jak ramy
nach o podwyższonym standardzie cieplnym okien z PCW, mają budowę komorową. Pro-
w komorze centralnej lub w innych znajduje się file mają głębokość od 7 do 10 cm i są po-
też wypełnienie termoizolacyjne, na przykład dzielone na trzy lub cztery komory, przy czym
z poliuretanu. Rama ma wtedy niższy współ- w środkowej znajduje się materiał izolacyjny
czynnik Uf. grubości około 4 cm. Tylko takie ramy zapew-
W niektórych modelach wzmocnienie stalowe niają oknu przenikalność cieplną odpowied-
zastępuje kształtownik kompozytowy, którego nią dla wymagań normowych w zabudowie
głównym składnikiem jest włókno szklane jednorodzinnej. Aluminium jest materiałem
o znacznie lepszej izolacyjności cieplnej. gwarantującym wysoką stabilność przeszkleń.
Dodatkowym wzmocnieniem mającym ochro- Pozwala na konstruowanie okien o szerokości
nić profile przed zmianami kształtu w wyniku 2,4-3 m i wysokości do 3 m bez żadnych do-
obciążeń lub gwałtownych zmian tempera- datkowych profili wzmacniających – słupków
tury są płaskowniki z tworzywa biegnące czy poprzeczek.
skośnie na całej długości komory wypełnionej Coraz większą popularnością cieszą się ramy
ociepleniem. drewniane z zewnętrznymi osłonami z alumi-
W sprzedaży są także znacznie stabilniejsze nium. Takie rozwiązanie zdejmuje z inwestora
od tradycyjnych profile z tworzywa kompo- obowiązek konserwacji profili, znacznie prze-
zytowego, którego dodatkowym składnikiem dłuża też żywotność okien. Parametry profili
obok PCW są włókna szklane. Wykonywane drewniano-aluminiowych nie różnią się od
z nich okna mogą mieć większe rozmiary, tych z drewna.
98

Z jakim pakietem szybowym
Szyby zwykle zajmują około 70% powierz-
chni okna, a w przypadku dużych okien
tarasowych nawet jeszcze więcej. Dlatego
im niższą wartość ma współczynnik U pakietu
szybowego, tym lepsza jest jego izolacyjność
cieplna. Zależy to od budowy przeszklenia.
Liczba komór. Zastąpienie szyby jednokomo-
rowej dwukomorową polepsza izolacyjność
termiczną okna. Trzyszybowe komory stają
się już standardem budowlanym. Dodatkowe
komory są szczególnie efektywne przy szkleniu
okien dachowych i świetlików. Ale dodatkowa
szyba znacząco podnosi ciężar skrzydła (1 m2
szyby grubości 4 mm waży 10 kg). Powoduje
to konieczność stosowania mocniejszych ram
okiennych i okuć, co podnosi cenę okna.
Aby nie zwiększać ciężaru szyby zespolonej,
do wydzielania dodatkowych komór (wewnątrz
zestawu) producenci niekiedy używają cienkich
folii poliestrowych. Po zastosowaniu powłok te
zestawy uzyskują współczynnik U równy 0,9 lub
0,7, a nawet 0,4 W/(m2.K) (zależnie od liczby
Sposoby przenikania ciepła przez szyby
Przez przezroczystą przegrodę przeszkloną ciepło ucieka trzema drogami: w wyniku przewodzenia ciepła,
promieniowania cieplnego i konwekcji.
straty ciepła przez długofalowe
promieniowanie podczerwone
– składają się na nie promie-
niowanie słoneczne, które
wpadło do pomieszczenia
i po odbiciu od ścian zostało
skierowane w stronę okna,
oraz ciepło wypromieniowane
przez grzejniki znajdujące się
w pomieszczeniu
straty ciepła w wyniku zjawiska konwekcji, czyli przeno-
szenia ciepła przez ruch gazu znajdującego się wewnątrz
szyby zespolonej – cząsteczki gazu ogrzewają się od
cieplejszej szyby wewnętrznej i oziębiają się w styku
z zimniejszą szybą zewnętrzną
99
o k n a fas a d o w e
komór i rodzaju wypełniającego je gazu).
Jednak barierą w szerszym stosowaniu takich
szyb zespolonych są wysoka cena i ograniczenie
technologiczne co do wielkości przeszklenia.
Ramka dystansowa i uszczelnienie. Stoso-
wane powszechnie ramki aluminiowe powodują
powstawanie mostków termicznych i w pomiesz-
czeniach o zwiększonej wilgotności mogą
sprzyjać wykraplaniu się pary wodnej wokół
krawędzi szyby. Aby temu zapobiec, lepiej
wybrać szyby z tak zwaną ciepłą ramką, które
produkowane są z materiału gorzej przewo-
dzącego ciepło – ze stali nierdzewnej lub
z tworzywa sztucznego.
Ciepła ramka skutecznie redukuje zjawisko
mostka termicznego i poprawia współczynnik U
okna nawet o 10%. Minimalizuje także ryzyko
pęknięć termicznych szyb, które mogą powsta-
wać samoistnie podczas srogiej zimy. Szyby
są połączone z ramką dystansową na całej
długości obrzeża materiałami uszczelniającymi
(które mają również właściwości klejące).
Zapobiega to ucieczce gazu szlachetnego
ubytek ciepła przez przewo-
dzenie – następuje w obszarze
ramki dystansowej, która
działa jak mostek cieplny na
styku dwóch ciał – cieplejsze
przekazuje energię cieplną
zimniejszemu. Przy podwyż-
szonej wilgotności powietrza
w pomieszczeniu może to
spowodować wykroplenie pary
wodnej na powierzchni szyby
powłoka niskoemisyjna na szkle termofloat – pozwala
odbić część promieniowania podczerwonego z powrotem
do wnętrza pomieszczenia, co powoduje zmniejszenie
strat ciepła nawet o 90% (w stosunku do zwykłej szyby)
oraz ograniczenie zjawiska kondesacji pary wodnej
w wyniku podwyższenia temperatury szyby
Lekcja 13

z przestrzeni między szybami oraz nie pozwala

Fot. Marcin Czechowicz

na wnikanie tam pary wodnej. Uszczelnienie
krawędzi jest zwykle dwustopniowe – wewnętrz-
ne to plastyczny butyl zapewniający ochronę
przed przenikaniem gazów i wilgoci, a zewnętrzne
stanowi elastyczna masa klejąca z polisiarczku
(tiokolu), poliuretanu lub silikonu.
Ograniczeniu mostka termicznego sprzyja też
głębsze osadzenie szyby w profilu okiennym.
Powłoki. Aby zwiększyć izolacyjność pakietu
szybowego, na jednej bądź wszystkich taflach
szkła stosuje się powłokę ciepłochronną
(niskoemisyjną) zapobiegającą ucieczce
ciepła na zewnątrz – odbija do wewnątrz
promieniowanie cieplne (generowane przez
systemy grzewcze, oświetlenie i użytkowników
Modne są okna bez podziałów. Chętnie montuje się je w pomiesz-
pomieszczenia) – i jednocześnie prawie swo- czeniach, z których widok można potraktować jak obraz
bodnie przepuszcza do wnętrza promieniowa-
nie słoneczne, co pozwala na wykorzystanie
darmowej energii słonecznej jako pasywnych
Popularne zestawy szyb
zysków cieplnych. Temperatura na wewnętrz-
nej powierzchni szyby jest niemal taka jak 4/16Ar/4T – pakiet jednokomorowy z jedną szybą
float, a drugą thermofloat (z powłoką niskoemisyj-
w pomieszczeniu, co w znacznym stopniu ną) wypełniony argonem; Ug = 1,1 W/(m2.K).
chroni przed zaparowaniem szyby. Gdy nowo- 4T/16Ar/4T – pakiet jednokomorowy ze szkłem
czesna powłoka z dwiema warstwami srebra thermofloat (z powłoką niskoemisyjną) wypełniony
jest na obu taflach szkła, to szyba jednoko- argonem; Ug = 0,9 W/(m2.K).
morowa ma lepszą izolacyjność, jej U obniża 4T/16Ar/4/16Ar/4T – pakiet dwukomorowy
się do 0,9 W/(m2.K). Izolacyjność pakietu z zewnętrznymi szybami thermofloat (z powłoką
niskoemisyjną) i wewnętrzną szybą float wypeł­
szybowego może polepszyć także powłoka niony argonem; Ug = 0,6 W/(m2.K).
selektywna, która łączy zalety powłoki ciepło- 4T/12Kr/4/12Kr/4T/12Kr/4T – pakiet trzykomo-
chronnej i przeciwsłonecznej. Zmniejsza, rowy z szybami thermofloat i jedną szybą float
niestety, dopływ światła widzialnego do wypełniony kryptonem; Ug = 0,3 W/(m2.K).
pomieszczenia.
Dwufunkcyjne szyby na każdą pogodę. Prze-
łomem w technologii uszlachetniania szkła było Adaptacja projektu gotowego
wynalezienie powłok dwufunkcyjnych, zwanych
też wysokoselektywnymi. Łączą zalety powłok Dobór okien zaproponowany w projekcie powin-
niśmy przeanalizować jeszcze przed rozpoczę-
niskoemisyjnych i przeciwsłonecznych, a więc
ciem budowy, zmiany mogą bowiem wpłynąć
dają efekt oszczędności zarówno w lecie – ob- na rozwiązania konstrukcyjne i sposób przygoto-
niżają koszty klimatyzacji i wentylacji – jak rów- wania otworów. Na przykład wstawienie dużego
nież w zimie – zmniejszają koszty ogrzewania. okna tarasowego z niskim progiem wymaga
W domach jednorodzinnych ich zalety najlepiej decyzji dotyczącej wysokości warstw podłogo-
wykorzystać do szklenia ogrodów zimowych wych, a zestawu okiennego z roletą – indywi-
albo dużych okien o południowej wystawie. dualnie zaprojektowanego nadproża. W każdej
Szkło dwufunkcyjne jest alternatywą dla osłon adaptacji projektu konieczne jest uaktualnienie
przeciwsłonecznych (rolet i żaluzji) montowanych zestawienia stolarki. Jeśli adaptacja ingeruje
w konstrukcję budynku, należy uzyskać na nią
na oknach w celu ograniczenia nagrzewania zgodę konstruktora.
się szyb i wnętrz.
100

Właściwości okien
Wszystkie parametry są ustalane na podstawie
normy PN-EN 14351-1:2006.
Odporność na obciążenie wiatrem, czyli
– potocznie mówiąc – sztywność, określa, przy
jakiej sile parcia wiatru wiejącego prostopadle
do płaszczyzny okna nastąpi maksymalne ugię-
cie ramy. Oznacza się ją symbolami od A-1 (naj-
mniejsza sztywność) do C-6 (największa), przy
czym standardowe okna nie muszą mieć klasy
wyższej niż B-3/B-4, w skrajnych przypadkach
na bardzo wietrznym terenie C-3/C-4. Oznacza
to, że wiatr napierający z siłą 1200-1600 Pa
(czyli 158-184 km/h) spowoduje ugięcie ramy
nie większe niż 1/300 długości. Przykładowo dla
słupka o wysokości 2,3 m ugięcie pod wpływem
wiatru nie powinno być większe niż 7,3 mm.
Wodoszczelność określa, przy jakiej sile wiatru
w czasie opadów deszczu nastąpi przeciek wody
do wnętrza domu. Najniższa klasa 1A oznacza,
że okno przecieknie nawet przy bezwietrznej
pogodzie. Prawie najwyższa 9A gwarantuje
szczelność przy nawałnicach o parciu 600 Pa
(112 km/h).
Przepuszczalność powietrza mierzy się na
podstawie współczynnika infiltracji a, który
Fot. Rafał Poławski, projekt: Maria Witecka
Nowoczesne okna są bardzo szczelne. Jeśli w domu jest wenty­
lacja grawitacyjna, to by zapewnić odpowiednią wymianę
powietrza w pomieszczeniu, należy wyposażyć je w nawiewniki
101
o k n a fas a d o w e
określa, ile powietrza przeniknie w ciągu godziny
przez 1-metrową szczelinę przy różnicy ciśnień
1 daPa/m3. Wartość współczynnika nie powinna
być większa niż 0,3 m3/(m.h.daPa2/3).
O szczelności okna informują klasy od 1 do 4
– im wyższa klasa, tym okno szczelniejsze.
Izolacyjność cieplna i akustyczna okien
są określane: współczynnikiem przenikania
ciepła Uw [W/(m2·K)] i średnim ważonym
współczynnikiem izolacyjności akustycznej
Rw [dB]. Dla inwestora bardziej miarodajny
jest wskaźnik izolacyjności akustycznej właś-
ciwej R A2, czyli Rw pomniejszony o mniej
więcej 5 dB. Informuje, na ile okno chroni
przed zewnętrznym hałasem komunikacyj-
nym. W przypadku akustyki nie ma normo-
wych klas izolacyjności. Dobór parametrów
zależy od potrzeb inwestora. Uwzględniając
poprawkę, trzeba pamiętać o tym, że jeśli
zależy nam, by okno miało izolacyjność na
poziomie 40 dB, to jego wskaźnik Rw musi
mieć wartość przynajmniej 45 dB. Aby mieć
pewność, że okno ma określone właściwości
w omawianym zakresie, należy pytać o wy-
niki badań całego okna.
Jeżeli chodzi o ochronę cieplną, współczynnik
U powinien być nie większy niż 0,9 W/(m2·K),
a w domach energooszczędnych oscylować
na granicy 0,6-0,8 W/(m2·K). Im jest niższy,
tym lepiej. Wartość współczynnika U powinna
dotyczyć całego okna, a nie szyby.
Wytrzymałość mechaniczna jest związana
ze sztywnością skrzydeł poddawanych obcią-
żeniu prostopadłemu albo w swojej płasz-
czyźnie. Określa więc, przy jakim obciążeniu
skrzydło wypadnie z ramy pod wpływem
pchnięcia albo zawiśnięcia na nim. Wytrzy-
małość obejmuje cztery klasy: najniższa
1 wytrzymuje napór i obciążenie pionowe
20 kg, najwyższa 4 – napór 35 kg i obciąże-
nie pionowe 80 kg.
Siły operacyjne mają wpływ na komfort i wy-
godę otwierania i zamykania okien. Są tu dwie
klasy – klasa 1 oznacza, że do uruchomienia
mechanizmów okuć potrzeba siły 100 N (czyli
około 10 kg), a w klasie 2 wystarczy 30 N
(czyli 3 kg), co daje znacznie większy kom-
fort użytkowania.
Lekcja 13

Odporność na wielokrotne otwieranie szyby zespolone. Opisuje stosunek ilości świat-

i zamykanie określa liczbę cykli, więc orien- ła słonecznego, które zostaje przepuszczone
tacyjny czas, w jakim okno zachowuje swoje przez szybę, do ilości światła, które do niej do-
walory dotyczące łatwej obsługi. Może to ciera. Im procent przepuszczanego światła jest
być 5000, 10 000 lub 20 000 cykli, przy wyższy, tym jaśniej będzie w pomieszczeniu.
czym 20 000 oznacza, że okno otwierane Przepuszczalność światła wyraża się w procen-
i zamykane raz dziennie zachowa sprawność tach i powinna być większa niż 70%.
działania przez ponad 54 lata. Przepuszczalność energii słonecznej – jest
Przepuszczalność światła jest jednym z pod- określana przez współczynnik g mierzony
stawowych parametrów charakteryzujących w procentach. Im jest wyższy, tym więcej
energii słonecznej przedostanie się przez
szybę, a więc tym więcej da się jej pozyskać
Zestawienie właściwości ważnych
przy wyborze okien
na rzecz oszczędności energii pochodzącej
z opłacanego przez nas źródła ciepła z przy-
Właściwości Możliwe klasy Wartości domowej kotłowni.
i wartości najczęściej
w opisach okien, wybierane Wskazane jest, aby w oknach skierowanych
do indywidualnego przez na południe wynosił nie mniej niż 45%
wyboru inwestorów* – będą wtedy pozyskiwały dla domu ciepło
Odporność klasa A1-C6 B3/B4 z energii słonecznej, ale też mocno nagrze-
na obciążenie wały wnętrza latem. Jeśli okna mają taki
wiatrem
współczynnik g oraz współczynnik przenika-
Wodoszczelność klasa 1A-9A 9A nia ciepła Uw nie większy niż 0,9 W/(m2.K),
Przepuszczalność klasa 1-4 4 należą do okien nazywanych aktywnymi,
powietrza
czyli pozyskującymi energię słoneczną.
Właściwości określona wartość w hałaśliwej okolicy Klasy odporności na włamanie wyznacza
akustyczne Rw [dB] Rw nie mniejsze
niż 40-45 dB norma PN-EN 1627:2012, w której stolarkę
podzielono na sześć kategorii według róż-
Przenikalność określona wartość Uw Uw nie większe
cieplna niż 0,9 W/(m2·K), nych rodzajów ataków i biorąc pod uwagę
w budynkach wiedzę przestępców. Klasa 1 oznacza naj-
energooszczędnych mniejszą możliwą odporność na włamanie,
0,8 W/(m2·K) klasa 6 – stolarkę najtrudniejszą do sforso-
Siły operacyjne klasy 1-2 2 wania (w domach jednorodzinnych zazwy-
czaj nie stosuje się klasy wyższej niż 4).
Wytrzymałość klasy 1-4 4
mechaniczna Klasy te mają dodatkowe oznaczenie litero-
we RC (resistance class) – wcześniej stoso-
Odporność 5000-20 000 cykli 10 000 cykli
na wielokrotne wano oznaczenie WK (Widerstand Klasse),
otwieranie spotykane głównie w wyrobach niemieckich.
i zamykanie Obowiązująca norma wprowadza dodatkowo
Odporność klasy RC1-RC6 RC2 nowe klasy odporności na włamanie: RC1 N
na włamanie i RC2 N, lecz nie ustanawia dla nich wyma-
Przepuszczalność wartość procentowa > 70% gań dotyczących rodzaju szklenia, ponieważ
światła
w tych klasach mogą być stosowane przepisy
Przepuszczalność wartość procentowa w budynkach krajowe.
energii słonecznej współczynnika g energooszczędnych
powyżej 45% Antywłamaniowość okien i drzwi należy
rozpatrywać jako cechę całej konstrukcji.
*nie warto wybierać wszystkich właściwości na maksymalnym poziomie W umowie kupna stolarki powinno być
klas, bo takie okno będzie bardzo drogie. Rozsądniej jest zainwestować szczegółowo opisane jej deklarowane wypo-
w te, na których najbardziej nam zależy sażenie w zabezpieczenia antywłamaniowe.
102

Duże przeszklenia
Mogą być w wersji nieotwieralnej, przesuwnej
lub rozwieralnej. Pierwsze pełnią funkcję wi-
dokową, estetyczną i doświetlającą. Ze wzglę-
du na brak obciążeń dynamicznych mogą być
średnio o 30% większe niż okna standardowe.
Przesuwne i rozwieralne pozwalają także wyjść
na zewnątrz.
Przesuwne
To obecnie najpopularniejszy rodzaj drzwi tara-
sowych. Pozwalają one swobodnie aranżować
przestrzeń we wnętrzach oraz na tarasie, ponie-
waż skrzydło porusza się równolegle do ościeżnicy
i nie zajmuje miejsca ani we wnętrzu, ani na tara-
sie. Aby zatrzeć granicę między wnętrzem a ogro-
dem, wybiera się drzwi przesuwne z niskim pro-
giem o odpowiednio dobranych podziałach. Do
wyboru jest kilka systemów różniących się sposo-
bem przesuwania skrzydła, a przez to jego maksy-
malnymi wymiarami.
Bardzo wygodne w obsłudze są systemy HST, czyli
drzwi podnośno-przesuwne. Ruchome skrzydło
może mieć nawet 4,2 m szerokości. Porusza się
po prowadnicy wbudowanej w próg. W tym sy-
stemie jest więc możliwe zlicowanie progu z po-
sadzką. Aby otworzyć skrzydło, wystarczy obrócić
Fot. Marcin Czechowicz
Duże przeszklenia stały się modne, bo nareszcie ich współczynnik przenikania ciepła U – choć wyższy niż ścian – jest na tyle niski,
że pomieszczenia nie wyziębiają się przez nie tak jak dawniej
103
o k n a fas a d o w e
o
klamkę o 90 , wtedy unosi się ono o kilka milime-
trów, zwalnia docisk uszczelek i można je prze-
sunąć na sąsiednie skrzydło lub element stały.
W nowocześniejszych wersjach takich okien to
nie skrzydło się unosi, ale jego dolna uszczelka,
pozwalając na przesunięcie go po prowadnicy.
Skrzydła okien podnośno-przesuwnych po za-
mknięciu nie tworzą jednej płaszczyzny, lecz są
ustawione z przesunięciem (każde na swoim to-
rze), tak więc ramy wstawiane w ościeże mają
dość dużą szerokość zabudowy.
Węższe są konstrukcje wykonane w systemie PSK,
czyli okna uchylno-przesuwne. Tu zamknięte
skrzydła znajdują się w jednej płaszczyźnie. Po
przekręceniu klamki skrzydło uchyla się i odcią-
ga do pionu, a następnie przesuwa na bok po
prowadnicy wbudowanej w dolną część ramy
ościeżnicy. To element widoczny, znajdujący się
na boku progu okna. W tym rozwiązaniu, aby
przewietrzyć pomieszczenie, nie trzeba otwierać
drzwi, wystarczy uchylić skrzydło. Ta funkcja ogra-
nicza jednak wymiary skrzydła, choć jego szero-
kość i tak może dochodzić do 160 cm.
Stosunkowo nowym rozwiązaniem jest system
SLIDE, który zapewnia większy komfort użyt-
kowania niż PSK – skrzydło porusza się po
Lekcja 13

Fot. ALUPROF
osobnym torze i nie trzeba go ręcznie domykać
(jak w HST) – ale kosztują mniej niż HST. W tej
konstrukcji skrzydło ruchome może mieć szero-
kość do 1,5 m.
W drzwiach przesuwnych producenci oferują
kilka układów skrzydeł – ruchomych oraz
nieotwieranych.

Rozwieralne
To drzwi jedno- lub dwuskrzydłowe z ruchomym
słupkiem, które są najczęściej wyposażane
w okucia pozwalające także na uchylenie skrzyd-
ła. Ponieważ otwierane skrzydło utrzymuje się na
zamontowanych w ramie zawiasach, dla wygo-
dy i bezpieczeństwa obsługi nie powinno ważyć Do osłaniania dużych okien można wybrać rolety zewnętrzne.
więcej niż 100 kg (są okucia dopuszczające cięż- Ochroni to wnętrza przed zbytnim nagrzewaniem
sze skrzydła, nawet do 300 kg). Dlatego skrzydła
Fot. ALUPLAST

drzwi rozwieralnych mają mniejsze rozmiary

niż przesuwnych – maksymalna powierzchnia ich
przeszklenia to mniej więcej 2,25 m2 (oferowa-
ne są też skrzydła o szerokości dochodzącej do
160 cm). Skrzydła zazwyczaj otwierają się do we-
wnątrz, więc wchodzą w przestrzeń mieszkalną.
Mają jednak mniejszą głębokość zabudowy niż
drzwi przesuwne. Aby otwarte skrzydła nie prze-
szkadzały we wnętrzu, można wybrać drzwi ot-
wierające się na zewnątrz.
Okna rozwieralne mogą być elementem duże-
go przeszklenia, najczęściej łączy się je z prze- Skrzydła okien przesuwnych nie zajmują miejsca w domu. Blisko
szkleniami stałymi, ale można je również zestawić nich można więc ustawiać meble i dekoracje
z drzwiami przesuwnymi.
Fot. Małgorzata Góra, projekt: Arkadiusz Strzelecki, Remek Strzelecki

Szyby w dużych przeszkleniach

Pakiety szybowe są bardzo istotnymi elementami
dużych okien tarasowych, bo mają największy
wpływ na ich izolacyjność termiczną. Od 2021
roku zaostrzono wymagania i współczynnik
przenikania ciepła przez okno Uw nie może być
większy niż 0,9 W/(m2.K). Dość łatwo spełnić ten
wymóg w przypadku dużych okien tarasowych,
nawet gdy ramy są zbudowane z profili o Uf =
1,3 W/(m2.K), pod warunkiem że wybierze się
szybę o odpowiedniej izolacyjności.
Zobaczmy to na przykładzie drzwi przesuwnych
o wymiarach 4 x 2,3 m. Gdyby oszklić je pakie-
tami o Ug = 0,7 W/(m2.K), osiągnęłyby Uw rów- Duże przeszklenia można budować z kilku rodzajów okien, na
przykład stosując modele przesuwne z oknami rozwieralnymi,
ny 0,93 W/(m2.K), ale przy szkleniu o Ug = 0,5 uchylnymi, fiksami i o nietypowym kształcie
W/(m2.K) wartość Uw spada do 0,78 W/(m2.K).
104
 o k n a fas a d o w e

Sposoby montażu
Różnice w sposobach montażu dotyczą ustawienia w sztywnym ramiaku. Aby nie dopuścić do zawil-
okna w murze oraz materiału zastosowanego do gocenia, w szczelinie na styku okien ze ścianą,
uszczelnienia przestrzeni między ramą a ścianą. osłania się ją od strony wnętrza taśmami paro-
Standardowo okna umieszcza się w licu izolacyjnymi, a od strony zewnętrznej taśmami
muru. Mocuje się je wtedy do ściany za pośred- paroprzepuszczalnymi. Taki sposób montażu
nictwem kotew przytwierdzanych do zewnętrznej nazywamy warstwowym. Taśmy rozprężne są
strony ramy lub dyblami, przewiercając je przez często połączone z materiałem chroniącym
ramę. Ten pierwszy sposób jest popularniejszy. przed wilgocią i nie trzeba ich dodatkowo
Dyble stosuje się często podczas wymiany okien zabezpieczać.
albo przytwierdzania konstrukcji z PCW w ciemnej Na ramę okienną warto nasunąć warstwę
okleinie znajdujących się po nasłonecznionej stro- izolacji o szerokości około 5 cm, która przy-
nie domu. Dyble lub kotwy nie mogą znajdować kryje szczelinę między oknem a murem.
się zbyt blisko krawędzi muru. Odległość ta po- Ocieplenie tworzy węgarek i zasłania nieco
winna wynosić minimum 6 cm. Jeśli okna są mo- ramę. Dół okna chroni się ociepleniem ułożo-
cowane w murze, zimne powietrze z zewnątrz do- nym pod zewnętrznym parapetem lub specjalną
ciera prawie do krawędzi muru konstrukcyjnego, kształtką podparapetową wsuniętą pod ramę.
a wokół okna tworzy się mostek cieplny. Aby go
zmniejszyć, można odsunąć okna od krawędzi
muru i wysunąć je w stronę izolacji. Muszą się
Prawidłowa izolacja wokół okna
opierać na podporach (łącznikach lub konsolach)
przytwierdzonych do muru. Konsole wsporcze węgarek okno wysunięte
z termoizolacji w grubość
mogą mieć nawet kilkanaście centymetrów dłu- chroni przed izolacji
gości. Ze względu na duże obciążenie nie wszyst- ucieczką ciepła
kie okna można w taki sposób zamontować. pod ramą
Okna podpiera się też sztywnymi ramiakami
z izolacją z twardego polistyrenu ekstrudo- folię lub
wanego. Im dalej wysuwamy okno w izolację paroizolacyjną
i im cięższe ono jest, tym mocniejsze i droższe taśmę
podpory trzeba zastosować. Dlatego jeśli grubość uszczelniającą
przykleja się
izolacji nie przekracza 15 cm, to najkorzystniejszą do ościeża
metodą montażu (pod względem relacji ceny
podpór do osiągniętych zysków energetycznych)
jest tylko częściowe wysunięcie okien (na szero-
kość 4-6 cm). Można to zrobić na kilka sposo-
bów, a od wybranej metody zależy cena montażu.
Ważnymi elementami prawidłowego osa-
dzenia są również wykonanie izolacji ter-
micznej styku ramy okiennej i ściany oraz
ochrona tego miejsca przed wilgocią. Naj-
częściej do zrobienia izolacji używa się pianki nisko-
prężnej, można też stosować wełnę mineralną
lub taśmę rozprężną. Jeżeli zamiast pianki wy-
łata lub konsola rozprężna taśma
bierzemy taśmy rozprężne, trzeba wyrównać stanowiąca uszczelniająca
ościeża. Taśmy rozprężne wykorzystuje się, oparcie dla z fartuchem z folii
jeśli okna są zamontowane w licu muru lub ramy okna paroszczelnej
105
Lekcja 13

Kolejność prac

Po przygotowaniu ościeży górę i boki ramy okna okleja się Taśmy mocuje się do podłoża klejem hybrydowym. Najpierw tę
taśmami – paroszczelną po wewnętrznej stronie i paroprze- po zewnętrznej stronie okna. By dobrze przylegała do podło-
puszczalną po zewnętrznej ża, można docisnąć ją wałkiem

Do ościeżnicy mocuje się kotwy i umieszcza ją w otworze, Od wewnątrz taśmę przykleja się tak, by zachodziła na ościeże.
zostawiając z każdego boku luzy montażowe, w które wstawia Następnie profiluje się narożniki i zakleja kotwy. Taśmę przy-
się klocki podporowe (nie usuwa się ich po osadzeniu okna) kleja się też do listwy progowej wzdłuż dolnego ramiaka

Klinami dystansowymi (usuwa się je po montażu) okno się Szczelinę zwilża się, by mieć pewność, że wtryśnięta tam piana
poziomuje i stabilizuje. Następnie mocuje się je do muru za poliuretanowa nie odspoi się od podłoża. Po stwardnieniu
pomocą kotew przykręcanych do ościeży nadmiar piany odcina się ostrym nożem
Zdjęcia ZWIĄZEK POLSKIE OKNA I DRZWI

Ostatecznym etapem montażu jest zamocowanie skrzydeł Aby taśmy zachowały swoje właściwości, w ciągu trzech miesię-
i sprawdzenie, czy prawidłowo się otwierają i zamykają, oraz cy od montażu powinno się je osłonić – zaciągnąć tynkiem lub
ewentualna regulacja okuć osłonić parapetem

106
 Lekcja 14
Drzwi i bramy
garażowe
Aby drzwi wejściowe i brama garażowa były solidne, chroniły przed wiatrem,
chłodem i nieproszonymi gośćmi, powinny mieć dobre parametry. Ważny
jest również ich montaż. Musi być poprawny i zgodny ze sztuką budowlaną,
bo w przypadku atestowanych drzwi i bram wpływa na warunki gwarancji.
Drzwi zewnętrzne ze względu na wygodę nie mogą ile miejsca jest po obu stronach drzwi. Duży wia-
być w świetle ościeżnicy węższe niż 90 cm ani trołap umożliwia wstawienie drzwi otwierających
niższe niż 2 m, licząc od poziomu wykończonej się do wewnątrz. Jeżeli decydujemy się na
podłogi we wnętrzu. Mogą się składać z jedne- otwierane na zewnątrz, podest przed nimi nie
go, półtora lub dwóch skrzydeł. Popularne są powinien być mały, aby osoby stojące przed
asymetryczne drzwi dwuskrzydłowe o szerokości drzwiami miały się gdzie przesunąć i nie zostały
skrzydeł: główne 90 i boczne, zwykle otwierane zepchnięte przez skrzydło. Dobrze też jest osłonić
– 40 cm – i poszerzające wejście do domu. Często podest daszkiem. Drzwi otwierane na zewnątrz
są też wybierane drzwi z bocznym bądź górnym łatwiej wyważyć, dlatego lepiej stosować w nich
przeszklonym elementem. Boczne mogą się zawiasy kryte, natomiast te otwierane do środka
znajdować po jednej lub obu stronach i zwykle łatwiej jest wepchnąć i staranować.
mają szerokości 20-90 cm, górne są niższe. Możemy wybrać drzwi lewe lub prawe. Prawe
W domach jednorodzinnych kierunek otwierania to takie, których skrzydło przyciąga się do siebie,
drzwi nie jest regulowany przepisami. Ważna chwytając klamkę prawą ręką, a lewe – takie,
jest wygoda i najczęściej zależy on od tego, które w identycznej sytuacji chwycimy lewą ręką.
Fot. Piotr Mastalerz

Drzwi wejściowe i bramy do garażu powinny mieć wysokie parametry techniczne. Ich zadaniem jest przede wszystkim ochrona domu przed
czynnikami atmosferycznymi oraz włamaniem. Kolory i wzornictwo możemy ustalić dopiero po tym, jak znajdziemy produkty spełniające
oczekiwania funkcjonalne. Projekt: Promień słońca – wariant I – Murator M75a, autor projektu: Katarzyna Słupeczańska

107
 Lekcja 14
Fot. Wiktor Greg
Fot. Piotr Mastalerz
By spełnić wymagania termoizolacyjności, skrzydła drzwi stają się
coraz grubsze i cięższe. Ale nawet ciemne i dwuskrzydłowe drzwi
mogą być wykończone tak, by nie sprawiały wrażenia masywnych
W komplecie z drzwiami kupuje się ościeżnicę
– drewnianą, metalową (z blachy ocynkowanej
malowanej fabrycznie lub wykończonej oklei-
ną albo z aluminium) lub z profili z PCW wzmoc-
nionych stalowym kształtownikiem. Każde drzwi
powinny mieć też próg chroniący przed zimnem
i wilgocią.
Na obwodzie skrzydła i ościeżnicy powinny znaj-
dować się uszczelki. Najlepiej podwójne, a nawet
potrójne. Są tak skonstruowane, że w chwili za-
mknięcia drzwi zachodzą na siebie. Uszczelki,
zwykle podwójne, umieszcza się także na dole
skrzydła i w progu. Ciekawym rozwiązaniem są
uszczelki opadające – w chwili zamknięcia drzwi
obniżają się i wypełniają szczelinę pod skrzydłem.
Ciepłe skrzydło
Od 2021 roku współczynnik przenikania ciepła
U drzwi zewnętrznych nie może być większy niż
1,3 W/(m2.K)). Rośnie też liczba modeli do do-
mów energooszczędnych i pasywnych o współ-
czynniku U na poziomie 0,7-0,8, a nawet do-
chodzącym do 0,5 W/(m2.K).
Drzwi o bardzo dobrych parametrach termo-
izolacyjnych produkuje się z tworzyw sztucznych
(PCW), drewna, ze stali, a nawet z aluminium.
Najczęściej robione są w wersji wzmocnionej
– mają klasę antywłamaniowości RC2.
108
Jeżeli chcemy mieć drzwi perfekcyjnie dopasowane do stylu domu,
o nietypowej wielkości lub niestandardowo wykończone, możemy
je zamówić w profesjonalnej stolarni
Nowością jest możliwość połączenia dobrego
ocieplenia ze wzmocnieniami wymaganymi ze
względu na antywłamaniowość – dostępne są
już pasywne drzwi stalowe o klasie RC3.
Ciepłe drzwi muszą być wypełnione materiałem
termoizolacyjnym. Im więcej znajdzie się go
w skrzydle, ościeżnicy i progu, tym lepiej. Dlatego
drzwi stały się masywne i ciężkie. By profile się nie
odkształcały, wymagają wzmocnień. Pogrubione
zostały przede wszystkim skrzydła. W związku
z tym, że łatwiej ocieplić drzwi płytowe, są bardziej
popularne niż płycinowe. Składają się z dwóch płyt
z PCW, ze sklejki, z blachy stalowej, aluminiowej
bądź kompozytów zamocowanych na ramie. Prze-
strzeń w środku skrzydła wypełnia się izolacją.
W konstrukcjach z PCW i aluminium pojawiają
się drzwi z jedno- lub dwustronnym panelem
nakładkowym, czyli płytą nakrywającą ramę
skrzydła. Te pierwsze mają taką płytę tylko z ze-
wnątrz. Od wewnątrz widać ramę skrzydła, które
jest cieńsze. Coraz popularniejsze są drzwi z pa-
nelami z obu stron, bo ich skrzydła są grube.
W drzwiach płycinowych panele, zwykle z we-
wnętrznymi wyprofilowaniami, są mocowane
w ramie, która stanowi dekoracyjne obramo-
wanie skrzydła, i są cieńsze niż w drzwiach
płytowych. Drzwi będą więc zimniejsze od
płytowych z taką samą termoizolacją.
 drzwi i bramy garażowe
Na przykład w drzwiach drewnianych o grubo-
ści skrzydła 88 mm w wersji płytowej termo-
izolacja ma grubość 70 mm – drzwi osiągają
U = 0,78 W/(m2.K). W wersji płycinowej panel
ma grubość 52 mm – drzwi mają U = 0,86.
Nie można jednak w prosty sposób przekładać
grubości skrzydła (ocieplenia) na parametry
izolacyjne drzwi. Należy też wziąć pod uwagę
rodzaj materiału termoizolacyjnego i jego
współczynnik przewodzenia ciepła λ. Do ocie-
plenia drzwi stosuje się polistyren ekspandowa-
ny (styropian), polistyren ekstrudowany, piankę
poliuretanową oraz aerożel. Liczy się grubość
warstwy i parametry termoizolacyjne izolacji.
Styropian ma współczynnik λ = 0,031-0,042,
polistyren ekstrudowany osiąga poziom 0,030-
-0,036, pianka poliuretanowa może mieć
λ = 0,020-0,024 W/(m.K). Najskuteczniejszym
izolatorem stosowanym w drzwiach jest aerożel
o współczynniku λ równym 0,014 W/(m.K).
W ciepłych drzwiach drewnianych lub plastikowych
skrzydło ma grubość 80-100 mm, w przeciętnych
stalowych – około 50 mm, a pasywnych – 75 mm.
Najtrudniej ocieplić drzwi aluminiowe i te do
domów pasywnych – mają skrzydła grubości
nawet 100 mm.
W drzwiach z kompozytów profil ramy skrzydła
wykonany z karbonu i włókna szklanego jest
Fot. Mariusz Bykowski
Fot. Andrzej Szandomirski
Przeszklenia lub naświetla w drzwiach antywłamaniowych
powinny być ze szkła klasy P4 lub wyższej. W przypadku zestawu
szkła zespolonego druga szyba jest co najmniej klasy P2A
109
bardzo mocny i wytrzymały na odkształcenia, pełni
też funkcję przegrody termicznej. Włókno poli-
estrowe połączone z włóknami szklanymi wyko-
rzystuje się również jako materiał na płyty drzwi.
Produkuje się także drzwi z kilku różnych ma-
teriałów, na przykład w plastikowych profilach
skrzydła umieszcza się wypełnienie z paneli
aluminiowych.
Drzwi ciche i szczelne
Izolacyjność akustyczna wyrażana jest w de-
cybelach za pomocą współczynnika Rw obra-
zującego skuteczność tłumienia dźwięków po-
chodzących z zewnątrz (drzwi mają najczęściej
izolacyjność akustyczną na poziomie 30 dB).
Ponieważ ten parametr nie musi być określany
i podawany przez producenta, należy zwrócić
uwagę na cechy wpływające korzystnie na
szczelność, więc też na izolacyjność akustyczną:
czy drzwi są przylgowe oraz czy mają uszczelkę
na ościeżnicy bądź skrzydle.
Szczelność jest definiowana za pomocą klas
oznaczonych od 0 do 9, które obrazują stopień
zabezpieczenia wnętrza przed przenikaniem
deszczu zależnie od siły wiatru. Im wyższy jest
ten współczynnik, tym skuteczniej drzwi chronią
przed deszczem. Dostateczną ochronę zapewnią
drzwi o szczelności na poziomie 3A-4A.
Jeżeli drzwi wejściowe są antywłamaniowe, to drzwi dodatkowe,
na przykład prowadzące z pomieszczenia gospodarczego
na zewnątrz, także powinny być antywłamaniowe
Lekcja 14

Drzwi antywłamaniowe
To najczęściej drzwi stalowe z poszyciem z blachy
o grubości do 2 mm; drewniane muszą mieć stalo-
we wzmocnienia. Zawsze są wyposażone w zamki
atestowane co najmniej klasy C i bolce antywywa-
żeniowe. Drzwi tylko wtedy mogą być traktowane
jako antywłamaniowe, gdy mają atest (wydawany
jest na czas określony przez IMP lub ITB) oraz są
stosownie zamontowane. Certyfikaty wydane poza
granicami Polski są ważne, bo wydaje się je na
podstawie normy zharmonizowanej obowiązującej
też u nas. Za antywłamaniowe uznaje się drzwi
klasy C albo RC3-RC4.
Mocne skrzydło
Skrzydło drzwi metalowych ma stalową ramę oraz
kratownicę lub płyty stalowe. Drewniane powinno
mieć budowę wielowarstwową, a wewnątrz wkle-
jone blachy lub pręty stalowe. Skrzydło musi być
solidnie ocieplone i mieć z boku zamocowane
stałe bolce antywyważeniowe zagłębiające się
w ościeżnicy, przez co uniemożliwiają wyważe-
nie go i zdjęcie z zawiasów.
Solidna ościeżnica
Można wyróżnić dwa typy. Pierwszy to ościeżnica
o konstrukcji stabilnej (może samodzielnie prze-
nieść ciężar skrzydła drzwiowego i sił, jakie na nie
oddziałują). Zaliczamy tu ościeżnice z drewna kle-
jonego warstwowo i stalowe z blachy o grubości
powyżej 3 mm. Te pierwsze rzadko się stosuje,
choć są warte polecenia, bo nie przemarzają pod-
czas mrozów. W czasie montażu przestrzeń między
takimi ościeżnicami a ścianą można uszczelnić
pianką poliuretanową lub wełną mineralną i dzięki
temu poprawić właściwości termoizolacyjne drzwi.
Drugi typ ościeżnic jest wykonywany z cieńszej bla-
chy (najczęściej o grubości 1,5 mm). Po ich zamo-
cowaniu przestrzeń pomiędzy ścianą a ościeżni-
cą wypełnia się na przykład betonem lub zaprawą
murarską. Dopiero po utwardzeniu się masy mogą
sprostać obciążeniom wynikającym z ciężaru
skrzydła i działających na nie sił. Można je stoso-
wać w drzwiach między garażem a częścią miesz-
kalną lub w blokach, bo mogą przemarzać zimą
i powodować zawilgocenie ścian wokół drzwi.
Zamki
Muszą być dwa, w tym jeden z certyfikatem co
najmniej klasy C. Żaden z nich nie powinien
otwierać się od wewnątrz bez użycia klucza.
Główny powinien być zamkiem wielopunktowego
ryglowania. Po przekręceniu klucza w zamku
wysuwa się z niego nawet pięć-sześć rygli oraz
dwa-trzy w zamku lub zamkach pomocniczych,
które ryglują się u góry i/albo u dołu ościeżnicy.
Wygodny jest zamek z automatycznym ryglowa-
niem, który uruchamia zaczepy po zamknięciu
drzwi, bez przekręcania klucza w zamku.

Klasy ochrony przed włamaniem

Klasa Czas Odporność
drzwi oporu
RC1 – Podstawowa ochrona przed włamaniem przy użyciu siły fizycznej, na przykład pchnięcie barkiem, kopnięcie. Brak
wymagań dotyczących oszklenia
RC2 3 minuty Ochrona przed otwarciem przy pomocy prostych narzędzi, takich jak śrubokręt, szczypce, obcęgi, kliny. Stosowane
oszklenia klasy P4A
RC3 5 minut Ochrona przed otwarciem przy pomocy prostych narzędzi, jak śrubokręt, szczypce, łom. Stosowane oszklenia
klasy P5A
RC4 10 minut Ochrona przed włamywaczem, który używa siekiery, młotka, dłuta, piły lub wiertarki akumulatorowej. Stosowane
oszklenia klasy P6B
RC5 15 minut Ochrona przez włamywaczem, który używa elektronarzędzi, na przykład wiertarki. Stosowane oszklenia klasy P7B
RC6 20 minut Ochrona przez włamywaczem, który używa elektronarzędzi dużej mocy. Stosowane oszklenia klasy P8B

110
 drzwi i bramy garażowe
Kolejność prac
Po złożeniu elementów ościeżnicy okleja się ją taśmą uszczel-
niającą. Następnie ramę ustawia się w otworze, stabilizuje
klinami i sprawdza jej wypoziomowanie
Wypoziomowaną ościeżnicę wstępnie przytwierdza się do muru
dyblami montażowymi
Skrzydło z zamontowanymi wcześniej zamkami wstawia się
w ościeżnicę i sprawdza, czy wszystkie elementy do sobie
pasują i sprawnie pracują
Zdjęcia Piotr Mastalerz
Po upewnieniu się, że całość jest prawidłowo ustawiona,
ościeżnicę ostatecznie przytwierdza się do muru. Na koniec
przykleja się do niego brzegi taśmy uszczelniającej ościeżnicę
111
Ustawienie ościeżnicy. W ścianie dwuwarstwowej
drzwi najczęściej osadza się przy zewnętrznej kra-
wędzi muru, tak żeby ich płaszczyzna zewnętrzna
była zlicowana ze ścianą. W trójwarstwowej,
ze względów termicznych, najkorzystniej jest mo-
cować drzwi w warstwie ocieplenia. Jeżeli w takiej
ścianie montujemy drzwi z certyfikatem antywła-
maniowości, w dokumentacji od producenta drzwi
powinno być określone, czy dopuszcza się taki
sposób montażu, czy konieczne jest mocowanie
drzwi w płaszczyźnie muru.
Montaż ościeżnicy. Robi się to po wybetonowaniu
podkładów podłogowych. Ościeżnicę ustawia się
w płaszczyźnie ściany i przytwierdza do muru
stalowymi dyblami, przewiercając ją na wylot. Jeżeli
jest ustawiona w warstwie ocieplenia, mocuje się ją
kotwami przykręcanymi do muru i rozpiera się de-
skami lub kantówkami. Przestrzeń między murem
a ościeżnicą wypełnia się pianą montażową. Drzwi
o podwyższonej odporności na włamanie uszczel-
nia się betonem z dodatkiem środków uplastycz-
niających. Styk muru i ościeżnicy osłania się od
strony wnętrza folią paroizolacyjną, a od zewnątrz
– folią paroprzepuszczalną.
Montaż progu. Najlepiej wybrać próg ocieplony
składający się z wielokomorowych profili wypeł-
nionych powietrzem lub materiałem izolującym.
Próg może też być z twardego drewna. Należy
go od zewnątrz zabezpieczyć przeciwwilgociowo.
Próg powinien osiągnąć odpowiedni poziom
osadzenia względem drzwi i podłogi. Może
opierać się na posadzce lub podmurowaniu przy
podkładzie podłogowym. Jego położenie pozio-
muje się za pomocą klinów, a następnie przykrę-
ca się go do podłoża. Przestrzeń pod nim wypeł-
nia się pianą montażową. Jeśli domownicy mają
tendencję do gwałtownego zamykania drzwi,
warto zainstalować samozamykacze. Dzięki nim
drzwi będą się zamykały bez trzaskania.
Montaż skrzydła. Wiesza się je po zamonto-
waniu ościeżnicy i obrobieniu glifów po stronie
zawiasów. Wzdłuż boków i górnej części skrzyd-
ła zakłada się uszczelki (jeśli są przewidziane
do samodzielnego montażu), by po zamknięciu
skrzydło ściśle przylegało do ościeżnicy.
 Lekcja 14
Bramy garażowe
Dostępne są bramy o szerokości od 180 do
600 cm (podwójna) i wysokości od 200 do
350 cm. Najwygodniejsze i najczęściej kupowane
bramy mają wysokość 200-260 cm, a szerokość
200-250 cm (pojedyncza) i 400-500 cm (po-
dwójna). Wysokość 212,5 lub 225 cm pozwoli
wygodnie wjeżdżać do garażu wysokim samocho-
dem terenowym, a 237,5 cm – autem z bagaż-
nikiem na dachu. Producenci mają swoje tabele
rozmiarów, w których wymienione są wysokości
różniące się skokowo o 10 cm (bramy najniższe),
12,5 cm (średnie ) i 15 cm (najwyższe).
Wokół otworu
Najważniejsze wymiary, jakie trzeba sprawdzić
podczas zamawiania bramy, to szerokość i wyso-
kość otworu oraz wysokość ściany nad otworem
i jej szerokość po jego bokach. Do tych fragmen-
tów ściany mocuje się bramę, więc muszą być
mocne i stabilne. Gdy otwór jest zbyt szeroki, jego
zwężenie przez nadlanie betonu albo podmuro-
wanie połówki cegły nie wchodzi w rachubę, tak
samo jak podkucie, gdy ściany są zbudowane na
przykład z pustaków ceramicznych, bo fragmenty te
nie będą nośne.
Jeśli planujemy automatyczne otwieranie bramy,
instalacja elektryczna musi być doprowadzona
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Marek Twardowski
Brama garażowa to największy otwór w budynku. Zwraca uwagę szczególnie wtedy, gdy znajduje się na elewacji frontowej. Często
więc jej wykończenie dopasowuje się do elewacji lub jej fragmentu
112
w odpowiednie miejsce. Jej odległość od otworu
zależy od wysokości bramy, typu prowadzenia
i długości napędu. Dodatkowe urządzenia do
obsługi bramy (klawiatura kodowa, przycisk wy-
łącznika, fotokomórki) także wymagają zasilania.
Typy bram i sposób ich montażu
Rozwieralne. Składają się z dwóch skrzydeł, za-
zwyczaj jednakowej wielkości. Mogą być monto-
wane przed otworem lub w nim. Zwykle umieszcza
się je w otworze tak, że są zlicowane ze ścianami
obok. Z powodu masywności wymagają solidnej
konstrukcji.
Uchylne. Mają jedno sztywne skrzydło, które
unosi się i chowa pod sufitem garażu. Są zbudo-
wana z ramy stalowej pokrytej ocynkowaną bla-
chą stalową powlekaną poliestrem lub malowa-
ną, blachą aluminiową lub drewnem. Osadza
się je w otworze lub za nim, czyli wewnątrz ga-
rażu. Ościeżnica, prowadnice z mechanizmem
otwierającym i próg zajmą sporo przestrzeni,
więc światło przejazdu zmniejszy się o kilkanaście
centymetrów.
Segmentowe. To najpopularniejszy rodzaj bram,
zwłaszcza że wiele modeli ma w standardzie
napęd. Ich konstrukcja jest tak pomyślana, by ele-
menty w trakcie pracy i spoczynku nie ingerowały
 drzwi i bramy garażowe
Ile miejsca na bramę?
Brama rozwieralna
ma skrzydła wysokości
2-2,2 m i szerokości
1-1,5 m (tyle miejsca
potrzeba na podjeździe
na otwarcie bramy).
Robiona na zamówienie
1-1,
5m może mieć dowolną
wielkość
Bramy uchylne mają
szerokość nieprzekracza-
jącą 3 m i wysokość nie
większą niż 2,3 m. Takie
wymiary gwarantują
swobodny wjazd jednego
samochodu. Kupić można
1m również bramy do garaży
0,5-
dwustanowiskowych
Bramy segmentowe górne
mogą mieć szerokość
od 2 do 5 m oraz wysokość
od 1,9 do 3 m. Bramy
segmentowe boczne mają
szerokość maksymalnie
3 m i wysokość 2-2,3 m.
Nie nadają się do garażu
na dwa samochody
Bramy rolowane mogą
mieć szerokość od 1,8
do 5 m oraz wysokość
do 2,3 m. Nadają się
do garaży na dwa samo-
chody. Do ich otwierania
i zamykania nie jest
potrzebne miejsce
na podjeździe
Istotna jest też ilość miejsca, jaką brama zajmuje w garażu. Nie potrze-
bują go bramy rozwieralne i rolowane. Wymagania bram uchylnych
i segmentowych są pod tym względem o wiele wyższe. Prowadnice
zamocowane pod sufitem garażu (albo na jego bocznej ścianie) zajmu-
ją sporo miejsca – obniżają garaż nawet o 40 cm lub o tyle go zwężają.
Może się okazać, że do garażu będzie można wjechać tylko ze złożony-
mi lusterkami bocznymi albo trzeba będzie dopasowywać szerokość lub
wysokość pojazdu do wielkości garażu
113
w przestrzeń przed garażem oraz jak najmniej
w jego wnętrze – bramy montuje się niemal wy-
łącznie wewnątrz garażu. Wielu producentów
w bramach mniejszych rozmiarów mocuje sprężyny
naciągowe, a do bram dużych i ciężkich zaleca
skrętne. Przy sprężynach naciągowych ściana nad
otworem musi mieć wysokość co najmniej 17 cm,
bez względu na to, czy brama będzie otwierana
ręcznie, czy automatycznie. Sprężyny skrętne
mogą być mocowane w kilku pozycjach zależnie
od wielkości dostępnej przestrzeni pod sufitem.
Na najpopularniejsze prowadzenie ze spręży-
nami umieszczonymi poziomo z przodu bra-
my nad otworem można się zdecydować,
gdy jest tam wolne miejsce o wysokości co
najmniej 21 cm. Jeżeli nie, za dopłatą można
przygotować prowadzenie niskie z mechani-
zmem sprężyn skrętnych montowanych na
suficie na końcu prowadnic, równolegle do
otworu. W tym wypadku minimalna wysokość
ściany nad otworem wynosi 13 cm. Jeśli
mamy tylko 8 cm wysokości, za dopłatą sto-
suje się niskie prowadzenie z napędem szy-
nowym. Gdy garaż jest wysoki i jest dużo
miejsca nad otworem, wykonuje się także
niestandardowe prowadzenie wysokie.
Za dopłatą prowadzenie można zainsta-
lować nawet na ścianach z boku garażu.
Bramy segmentowe robi się także w wersji
otwieranej na bok. Prowadnice są umiesz-
czane na ścianie nad otworem i z boku bramy
oraz w posadzce. Na zamocowanie prowadze-
nia potrzebna jest przestrzeń o wysokości
około 10 cm, za to fragment ściany, na której
będzie napęd, powinien mieć co najmniej
20 cm szerokości. Lepiej, żeby przed monta-
żem bramy podłoga w garażu nie była wykoń-
czona, bo wtedy można jeszcze zrobić próg
zagłębiony w posadzce.
Rolowane (roletowe). Składają się z wąskich
profili z blachy aluminiowej wypełnionych pian-
ką poliuretanową. Najczęściej osadza się je
wewnątrz garażu, czyli za otworem. Do mon-
tażu kasety standardowej wysokości, do której
zwija się brama, potrzebna jest ściana o wyso-
kości 30 cm nad otworem i filarek o szerokości
około 20 cm po tej stronie, po której będzie
umieszczony napęd.
Lekcja 14

Zabezpieczenia i napędy

Fot. HÖRMANN
Producenci, projektując i konstruując bramę
garażową, muszą wyeliminować lub zabez-
pieczyć wszelkie szczeliny do wysokości
2,5 m, tak żeby uniknąć przycięcia dłoni w trakcie
pracy mechanizmu otwierającego. Najlepiej,
gdy szyny z linkami, rolki jezdne i sprężyny
naciągowe są obudowane. Ręczne otwieranie
bramy, zwłaszcza otwieranej do góry, której
skrzydło może ważyć 100 kg nie jest łatwym
zadaniem.
Każdy producent bram oferuje elektryczne na-
pędy, które można zintegrować także z me- Bramy segementowe to najwygodniejsze rozwiązanie do garaży
chanizmem bramy wjazdowej, tak żeby jednym dwustanowiskowych. Mogą mieć nawet 6 m długości
pilotem otwierać obie jednocześnie.
Fot. HÖRMANN
Napęd to nie tylko mechanizm przesuwu, ale
także zamek. Przy każdym użyciu pilota syg-
nał radiowy jest automatycznie kodowany
(kod dynamicznie zmienny), a liczba kombi-
nacji przekracza 250 mln, co daje gwarancję
bezpieczeństwa. Do napędu można dokupić
zamek szyfrowy z klawiaturą kodową, wtedy
bramę otwiera się bez pilota. Najnowsze
rozwiązania w tej dziedzinie to aplikacje
mobilne pozwalające sterować bramą (oraz
zintegrowanymi z nią urządzeniami) za pomocą
smartfona.
Gdy ruch skrzydła odbywa się w kierunku góra-
Podział segmentów bramy roletowej odpowiada wielkości liste-
-dół, brama powinna być dobrze zabezpie- wek drewna, którym wykończono elewację domu
czona przed niekontrolowanym opadnięciem
skrzydła (dwie niezależne linki nawojowe) lub
przycięciem/przygnieceniem na przykład ko- Ciepłe bramy
siarki pozostawionej we wjeździe do garażu.
Kiedy skrzydło napotka przeszkodę, powinno Obowiązujące wymagania techniczne zobo-
wiązują inwestorów do zamontowania bramy
zatrzymać się nad nią i po chwili automatycznie
o współczynniku przenikania ciepła U nie więk-
unieść. szym niż 1,3 W/(m2.K).
Funkcję hamulca bezpieczeństwa pełni spe- Wiele osób zastanawia się, po co wybierać
cjalna sprężyna, listwa kontaktowa z czujni- ocieplaną bramę, skoro przy jej otwieraniu
kiem optycznym albo system fotokomórek. dochodzi do bardzo dużej wymiany powietrza
Do napędu można dokupić pilot/czujnik zdal- w garażu. Garaż w bryle jest przecież oddzielony
nie sygnalizujący stan otwarcia bramy. Poinfor- od mieszkalnej części domu izolowaną termicznie
muje także o zablokowaniu bramy w wypadku przegrodą. Projektanci często zakładają jednak
napotkania przeszkody na jej drodze. utrzymywanie w nim dodatniej temperatury
Każda brama musi być wyposażona w mecha- w sezonie grzewczym do 8oC, bo to korzystnie
wpływa na bilans energetyczny domu. Pozwala
nizm otwierania ręcznego w razie braku zasilania. również wygospodarować w garażu przestrzeń
Gdy garaż nie ma dodatkowego wejścia, rozsąd- na kącik gospodarczy czy dla majsterkowicza
nie jest dokupić klamkę zewnętrzną, dzięki której i inne cele.
można otworzyć bramę ręcznie.
114
 drzwi i bramy garażowe
Do ościeża wykończonego od strony garażu przytwierdza się
przy użyciu kątowników prowadnice bramy. Gdy garaż nie ma
płaskiego stropu, prowadnice poziome trzeba zamontować
na wspornikach do ścian bocznych
Wzdłuż nadproża umieszcza się wał z dwiema sprężynami
skrętnymi. Segmenty bramy osadza się po kolei, zaczynając od
dołu i wsuwając jeden segment w drugi
Następnie montuje się linkę ciągnącą płaszcz bramy do góry
i reguluje naciąg sprężyn Do segmentów bramy przymocowuje się
też rolki jezdne, zamek i uchwyt do podnoszenia jej od wewnątrz
Zdjęcia Piotr Mastalerz
Po sprawdzeniu, czy skrzydło płynnie przesuwa się po prowadni-
cach, można ostatecznie przytwierdzić ramę do ściany
115
Montaż bramy
Miejsce i sposób mocowania. W świetle otworu
osadza się bramy uchylne lub dwuskrzydłowe,
a w garażu, za otworem – segmentowe i rolowane.
Kotwy mocujące trzeba dopasować do materia-
łu, z którego są zbudowane ściany. Gdy jest to
cegła pełna lub beton, wystarczą zwykłe kołki
rozporowe, do ścian z pustaków bądź betonu
komórkowego konieczne są kotwy.
Do stropów gęstożebrowych stosuje się kołki
typu parasol, do betonu – kołki stalowe, a do
pustaków – kotwy skrzydełkowe.
Kiedy montować. Techniczne wskazania w przy-
padku bramy uchylnej są następujące: ściany ga-
rażu muszą być wykończone, nie dotyczy to jednak
podłogi oraz glifów. Ponieważ próg takiej bramy
powinien być zabetonowany wewnątrz pomiesz-
czenia, posadzkę należy wykonać po osadzeniu
bramy, tak jak nawierzchnię przed garażem.
Bramy segmentowe powinno się montować
w garażu z wykończonymi ścianami i posadzką.
Nie ma problemu z dostosowaniem ich wysokości
do wielkości otworu, bo może mieć regulowaną
przesłonę dolną służącą do wypełnienia wolnej
przestrzeni między podłożem a bramą. Można
przesłonić nią szparę mającą wysokość od 1 do
10 cm. Podobne wymagania ma brama rolowa-
na – także przed jej montażem ściany i posadzka
garażu powinny być wykończone.
Osadzanie prowadnic. Korygowanie ich usta-
wienia należy przeprowadzać za pomocą kątow-
ników i uchwytów montażowych – dokręcając
wszystko ostrożnie, by uniknąć odkształcenia się
profili. Ważne jest przestrzeganie zaleceń mon-
tażowych dotyczących liczby punktów, w których
prowadnice pionowe mają być przymocowane do
ściany. Sprężyny wspomagające otwieranie i za-
mykanie bramy muszą być odpowiednio naciąg-
nięte. O tym, że są dobrze wyregulowane świad-
czy to, że skrzydło otwarte do połowy nie opada.
Z napędem. Napęd elektryczny pozwalający
otwierać i zamykać bramę pilotem można za-
mocować w czasie jej montażu albo później.
Planując takie rozwiązanie, nie można zapo-
mnieć o doprowadzeniu w okolicę bramy insta-
lacji elektrycznej.
 Lekcja 15
Okna dachowe
Dzięki nim wnętrza pod skosami stają się jasne i przestronne. Życie pod chmurami
ma jednak swoje prawa. Aby się toczyło komfortowo, trzeba się zastanowić
nad tym, jakie okno zagwarantuje światło dzienne, widok nie tylko na niebo
oraz możliwość zagospodarowania wnętrza pod skosami.
Dobierając rodzaj i wielkość okien dachowych
oraz planując ich rozmieszczenie, powinno się
wziąć pod uwagę kilka kwestii – nasłonecznienie,
widok na zewnątrz, wygodę obsługi i bezpie-
czeństwo użytkowania. Istotna jest przede wszyst-
kim długości okna – to ona decyduje o dobrej
widoczności. Znaczenie będzie miał kąt nachyle-
nia połaci dachowej i wysokość, na jakiej będzie
zamontowane. Zasada jest prosta – im mniejszy
kąt nachylenia dachu, tym dłuższe powinno być
okno. Dobierając długość okna, powinniśmy
zwrócić uwagę na to, by mieć przez nie zapew-
niony podobny widok jak przez okna na niższych
kondygnacjach. Właśnie dlatego jego dolna
krawędź powinna być umieszczona na wysokości
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Marek Twardowski/Architonika
nie większej niż 90-110 cm, a górna – najlepiej
190 cm lub wyżej. Czasem, aby spełnić te wa-
runki, trzeba kupić większe okno. Jeżeli bowiem
dach ma niewielki kąt nachylenia, a standardowe
okno 78 x 118 cm zostanie zamontowane na
odpowiedniej wysokości nad podłogą, to jego
górna krawędź może wypaść poniżej linii wzro-
ku stojącej osoby. Nie jest to wygodne ani przy-
jemne, dlatego wtedy lepiej wybrać okno dłuż-
sze (na przykład 140 cm) lub pionowy zestaw
dwóch okien.
Rodzaje okien
Obrotowe. Ten rodzaj okien jest wciąż naj-
popularniejszy. Oś obrotu skrzydła umieszczone

Okna połaciowe doskonale doświetlają pomieszczenia na poddaszu. Jeśli zestawia się kilka okien w poziomie, powinny mieć taką samą wysokość,
a jeżeli w pionie – szerokość. Tym, co determinuje montaż, są rozstaw krokwi oraz kąt nachylenia dachu – to do nich należy dobrać okna

116
Żeby dobrze widzieć

cm
182

m
cm

4c
12
94

170-190 cm

170-190 cm

170-190 cm
90-110 cm

90-110 cm
90-110 cm
60° 45° 30°

Gdy kąt nachylenia dachu wynosi 60°, Jeżeli kąt nachylenia dachu ma 45°, Jeśli połać dachu nachylona jest pod kątem 30°,
okno może mieć 94 cm długości okno może mieć 124 cm długości okno może mieć 182 cm długości

jest w połowie wysokości ościeżnicy. Otwarte Żeby wygodnie się otwierało

skrzydło częściowo znajduje się w pomieszczeniu. Okno obrotowe musi być
W trakcie otwierania może uderzyć w głowę zamontowane na tyle
osobę zbyt blisko niego stojącą, więc okna tego wysoko, żeby oś obrotu
typu powinny być montowane wysoko. znajdowała się
O podwyższonej osi obrotu (wysokoosiowe) powyżej głowy

ok. 225 cm
mają oś obrotu usytuowaną mniej więcej w ¾ osoby stojącej

min. 180 cm
wysokości ościeżnicy. Można je zatem montować

ok. 125 cm
na mniejszej wysokości bez obawy, że będzie się
zawadzać głową o otwarte skrzydło.
Uchylno-obrotowe mają dwie osie obrotu, moż-
na je otwierać jak obrotowe i tak, by całe skrzyd-
ło wysuwało się na zewnątrz. Oś obrotu w oknie wysokoosiowym
Uchylno-wysokoosiowe. To okna wysokoosiowe jest położona
bez funkcji obrotu. Skrzydło otwiera się do góry w ¾ wysokości,
i można je w takiej pozycji zablokować. może więc być ono

Podane wartości dotyczą okna o długości około 100 cm zamontowanego w dachu o dużym spadku
Uchylno-przesuwne. Ciekawa modyfikacja zamontowane
trochę niżej
ok. 210 cm

okna wysokoosiowego – skrzydło można wy-

sunąć też do przodu i ustawić niemalże w pio- niż obrotowe
ok. 110 cm

nie. Jego dolna część opiera się wtedy na

ościeżnicy, a para wysięgników utrzymuje je
w pozycji wychylenia.
Klapowe. Ich skrzydło jest rozwieralne i otwiera
się na bok. Najczęściej służą jako tak zwane wy- Okno uchylno-obrotowe
łazy kominiarskie umożliwiające wyjście na dach. może być położone najniżej,
Balkonowe. Są namiastką prawdziwego balko- ponieważ otwiera
nu, ponieważ pozwalają znaleźć się poza bu- się na zewnątrz
dynkiem bez opuszczania podłogi poddasza.
ok. 200 cm

Mają dwa skrzydła. Dolne podczas otwierania

odchyla się w przód, do pozycji pionowej.
ok. 100 cm

Po bokach rozkłada się wtedy rodzaj balustrady.

Górne skrzydło otwiera się jak okno uchylne.
Gdy jest otwarte, tworzy daszek nad „balkonem”.
117
 Lekcja 15
Fot. FAKRO
Do pomieszczeń takich jak łazienka przeznaczone są okna z PCW
lub z drewna specjalnie zabezpieczonego
Fot. FAKRO
Okna balkonowe sprawiają, że możemy wyglądać na zewnątrz
z pokoju na poddaszu, jakbyśmy byli na balkonie. Zestawienie
kilku okien tworzy efektowne przeszklenie
Wyposażenie dodatkowe
Osłony zacieniające. Najskuteczniejszą
ochroną przed przegrzewaniem wnętrz są
markizy i rolety zewnętrzne, bo zatrzymują
promienie słoneczne przed szybą. Ich uzu­
pełnieniem mogą być osłony wewnętrzne
– żaluzje, rozmaite rolety, cienkie moskitiery.
Osłonami można sterować ręcznie lub elek­
trycznie za pomocą pilota albo przycisku.
Są też modele zasilane energią słoneczną.
System inteligentnego sterowania. Pozwala
sterować wszystkimi oknami z napędem
elektrycznym i ich elektrycznymi akcesoriami
118
Kolankowe. Takie okna składają się z dwóch
części – przeszklenia pionowego, nieotwieralne-
go, rozwieralnego lub uchylnego – oraz połączo-
nego z nim okna połaciowego.
Jak obsługiwać okna
Korzystamy w tym celu z klamki lub specjalnego
uchwytu. Klamka może być zamocowana w dol-
nej albo górnej części skrzydła. Gdy okno będzie
nisko, wygodnie będzie się je otwierać klamką
umieszczoną u góry. Natomiast okno zamonto-
wane wysoko łatwiej otwierać klamką znajdującą
się na dole skrzydła. Jeśli okno znajduje się sporo
nad poziomem podłogi, i tak do otwierania go
trzeba używać drążka lub wyposażyć okno w na-
pęd elektryczny, który będzie poruszał skrzydłem.
Napęd jest niezbędny w miejscach, w których do-
stęp do okien jest wyjątkowo trudny, na przykład
kiedy są one zamontowane nad klatką schodową.
Więcej niż standard
Energooszczędne. Zgodnie z wymaganiami
współczynnik Uw dla okien dachowych nie może
być wyższy niż 1,1 W/(m2.K). Tymczasem rekordowo
ciepłe okna mają Uw = 0,51 lub 0,58 W/(m2.K).
Wynik taki osiągnięto dzięki zastosowaniu trzyko-
morowych pakietów szybowych wypełnionych
kryptonem, których współczynnik Ug wynosi
nawet 0,3 W/(m2.K). Szyby takie mają też
zdolność pozyskiwania ciepła słonecznego. Aby
zwiększyć izolacyjność cieplną, niektóre modele
okien drewnianych mają w ramach przekładki
termoizolacyjne z polistyrenu, a okna plastikowe
– komory profili wypełnione pianką poliuretanową.
z jednego miejsca. Obsługuje się go za
pomocą bezprzewodowego panelu dotyko­
wego. Ma programator mogący ustawić kilka
trybów samodzielnego poruszania się okien,
markiz i rolet.
Czujniki. Napęd i system sterowania można
wzbogacić o tak zwany moduł pogodowy
i czujniki deszczu, słońca (wbudowane w panel
fotowoltaiczny) lub wiatru. Pozwalają one na
automatyczne poruszanie skrzydłami i osłonami
zewnętrznymi w zależności od warunków
pogodowych.

Przeznaczone do pomieszczeń o wysokiej
wilgotności powietrza. To modele wykonane
z PCW lub drewna modyfikowanego termicznie
i powleczonego warstwą poliuretanu. Nie ma
więc obawy, że para gromadząca się na poddaszu
zaszkodzi drewnianej konstrukcji i spowoduje
na przykład wypaczenie ramy.
Wyciszające. Okna takie mają zewnętrzną szybę
grubszą. Ich oblachowanie jest pokryte folią, która
tłumi odgłosy deszczu oraz gradu. Wskaźnik izola-
cyjności akustycznej Rw wynosi w ich przypadku
nawet 37 dB.
Z szybą samoczyszczącą. Dzięki łatwozmywalnej
powłoce na szybie zewnętrznej okno mniej się
brudzi, więc rzadziej trzeba je myć.
Odporniejsze na włamanie. Mają wzmocnioną
konstrukcję skrzydła oraz ościeżnicy, a także oku-
cia utrudniające wyłamanie skrzydła. Wyposaża
się je w szyby o wyższej klasie wytrzymałości na
stłuczenie – P2A. Mają klamki z blokadą urucha-
mianą przyciskiem lub klamki z zamkiem. Okna
takie mają klasę odporności na włamanie RC2 N
według normy EN 1627.
Elektrycznie sterowane. Do wielu modeli okien
można dokupić elektryczny mechanizm do stero-
wania skrzydłem. Są też takie, które mają wbudo-
wany napęd. Siłownik jest wtedy ukryty w konstruk-
cji okna, a uruchamia się go przełącznikiem albo
pilotem. Inne rozwiązanie to napęd zasilany przez
umieszczone od zewnątrz baterie fotowoltaiczne.
Kołnierz – obowiązkowy dodatek
Służy do uszczelnienia połączenia okien z połacią.
Otacza ramę okienną z czterech stron i odprowa-
dza wodę na połać. Kupuje się go w komplecie
Fot. VELUX
z oknem, gdyż musi być ściśle dopasowany do
jego wymiarów. Dobiera się go do konkretnego
rodzaju pokrycia dachowego. Inny kołnierz jest
bowiem potrzebny do pokrycia płaskiego, a inny
do dachówek lub blachodachówki.
Aby można było mówić o poprawnym montażu
okna, konieczne jest też ułożenie wokół ościeżnicy
materiału termoizolacyjnego, na przykład wełny
mineralnej, oraz połączenie okna z hydroizolacją
i paroizolacja dachu. Wymaga to od montażystów
doświadczenia oraz dokładności. Żeby uprościć
sprawę, producenci oferują jako dodatek do
okien kompletne zestawy uszczelniające.
119
okna dachowe
Do dachów płaskich
Jest kilka rodzajów okien przeznaczonych do
montażu w dachu płaskim. Pozwalają one
doświetlić pomieszczenia, a te w wersji uchylanej
także je przewietrzyć. Niezależnie od wybranego
rozwiązania okno zawsze musi wystawać z połaci
dachowej, a kierunek otwierania skrzydła powi-
nien być zgodny ze spadkiem połaci, aby woda
mogła swobodnie z niego spłynąć i nie wlała
się do wnętrza. Do wyboru są okna płaskie lub
dodatkowo osłonięte kopułą. Wymiary naj-
mniejszego okna kwadratowego to 60 x 60 cm,
a prostokątnego 60 x 90 cm, natomiast najwięk-
szego to odpowiednio 140 x 140 i 120 x 220 cm.
Ale zamiast takiego okna można zamontować
przeszklony ciepły wyłaz dachowy (z kopułą albo
bez niej), w którym skrzydło uchyla się do 80°.
Jeśli na dachu nad doświetlanym pomieszcze-
niem chcemy urządzić taras lub ogród (zielony
dach), możemy sięgnąć po specjalne rozwiąza-
nie – okna nieotwierane, które można wpuścić
w warstwy dachu. Mają one wzmocnioną kon-
strukcję i powłokę antypoślizgową, co ułatwia
poruszanie się po oknie jak po pozostałych
fragmentach dachu.
Jeszcze inną możliwością wpuszczenia światła
dziennego jest zamontowanie specjalnego
zespolenia dachowego, nazywanego dwuspa-
dowym systemem dachów płaskich. W otwór
w dachu wstawia się dwuspadową drewnianą
konstrukcję wraz z kompletem obróbek blachar-
skich i w niej osadza okna przeznaczone do da-
chów skośnych o wysokości nieprzekraczającej
140 cm. Standardowe rozwiązanie przewiduje
zespolenie czterech okien, po dwa na każdym
skosie. Maksymalny otwór w dachu płaskim
może mieć 228 x 250 cm.
Okno z kopułą z poliwęglanu. Pakiet szybowy i rama są chronione
przed uszkodzeniami mechanicznymi, deszczem i śniegiem. Kopuła
może być matowa lub transparentna
Lekcja 15

Zasady montażu
Gdy szerokość okna jest zgodna z rozstawem kro- osłania się je kołnierzami uszczelniającymi z ze-
kwi, jego montaż nie wymaga ingerencji w układ wnętrznym oblachowaniem. Dolny fragment koł-
więźby – wycina się tylko łaty w miejscu, w którym nierza ma elastyczny fartuch, którym nakrywa się
będzie okno. Najlepiej dobrać szerokość ościeżnicy dach pod oknem. Trzeba go docisnąć do pokrycia,
tak, by była 2-5 cm mniejsza od rozstawu krokwi. żeby nadać mu odpowiedni kształt. Pozostałe ele-
Dzięki temu między krokwiami a ramą okna po- menty kołnierza należy przykryć pokryciem.
zostaje 1-2,5 cm wolnego miejsca na materiał
termoizolacyjny, na przykład wełnę mineralną. Wykończenie wnęki
Okno węższe montuje się na łatach montażo- Trzeba zadbać o szczelne połączenie kołnierza
wych, które powinny mieć szerokość 3-4 cm. paroizolacyjnego z folią paroizolacyjną, która
Wstawia się je między krokwie równolegle do łat osłania ocieplenie ułożone w połaci dachu. Aby
służących do mocowania pokrycia. Dopiero do zapewnić cyrkulację powietrza przy oknie, co
nich, za pomocą czterech kątowników dostarcza- uchroni przed kondensacją pary wodnej na szybie,
nych w komplecie z oknem, mocuje się ościeżnicę. należy poprawnie ukształtować wnękę okienną
Okno szersze wymaga wycięcia fragmentu – górna część musi być równoległa, a dolna pro-
krokwi i zastosowania wymianów, czyli belek stopadła do podłogi. Wnękę wykańcza się płytami
przenoszących obciążenie z wyciętego fragmentu g-k lub g-w mocowanymi do rusztu lub szpaletami
krokwi na dwa sąsiadujące z nią elementy kon- (gotowe ramy drewniane bądź z tworzywa PCW).
strukcji. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy
zwrócić się o poradę do konstruktora – sprawdzi Okna między krokwiami
on, czy ingerencja w konstrukcję dachu nie spowo-
ościeżnica
duje jej osłabienia. okna
krokiew
Mocowanie i uszczelnienie
Większość okien dachowych mocuje się na łatach łata
– mają kątowniki montażowe na górze i na dole kątownik
ościeżnicy. Są też takie, których ościeżnice przy- łata
twierdza się do krokwi – z kątownikami z obydwu montażowa
jej boków. Okna uniwersalne mają szerokie kątow- Montaż okna pasującego
Do montażu okna
niki narożne, dzięki którym można je opierać za- o znacznie mniejszej wymiarami do rozstawu
równo na krokwiach, jak i na łatach. szerokości niż odległość krokwi nie wymaga
Wokół ram trzeba umieścić termoizolację, która między krokwiami ingerencji w więźbę
powinna być połączona z ociepleniem układanym potrzebne będą łaty dachową – jest więc
między krokwiami i wypełniać wszystkie szczeliny montażowe najłatwiejszy
wokół ościeżnicy. Do poszczególnych typów okien
można dokupić przeznaczone do nich kołnierze ościeżnica okna
lub zestawy termiczne do otulenia ramy (z wełny
wymian pionowy
owczej, polipropylenu bądź spienionego poliety-
lenu) oraz kołnierze paroizolacyjne i paro- łata
przepuszczalne niedopuszczające do zawilgo-
cenia ocieplenia. Izolację termiczną styku okna kątownik
z dachem poprawi też zamontowanie okna niżej wymian poziomy
w stosunku do płaszczyzny dachu – rama znajdu- krokwie
je się wówczas bliżej warstwy ocieplenia. Aby styki Montaż okna szerszego niż rozstaw krokwi wymaga wycięcia frag-
okien z pokryciem nie były miejscem przecieków, mentu jednej z nich i zastąpienia jej wymianami
120
 Lekcja 16

Wykończenie
poddasza
Ocieplone połacie dachu trzeba zabudować i wykończyć. Służą do tego różne
materiały, głównie przeznaczone do montażu „na sucho”.
Powierzchnie ścian i skosów w pomieszczeniach
na poddaszu można pokryć tynkiem, ale częściej
– szczególnie te drugie – wykańcza się „na sucho”,
montując płyty, które prawie nie wymagają prac
mokrych. Ich oferta jest bardzo duża i powinni-
śmy je różnicować zależnie od tego, do jakiego
pomieszczenia mają być przeznaczone.
Płyty do suchej zabudowy
Płyty gipsowo-kartonowe są coraz bardziej wy-
trzymałe na uderzenia, lepiej wytłumiają hałas
Fot. Mariusz Bykowski, projekt: Dominika Trzcińska, Michał Kotłowski
– ze sprężystym rdzeniem, wzmocnione włóknem
szklanym, pochłaniają zapachy i dym nikotynowy,
mają wyższą odporność na wilgoć, oczyszczają
powietrze. Do wyboru są płyty:
t zwykła A – do zabudowy skosów nadają
się te o grubości 12,5 mm. 8,5-milimetrowymi
da się natomiast wykończyć ściany murowane,
przyklejając je do muru klejem gipsowym;
t zielona H2 – do pomieszczeń o podwyższonej
wilgotności. Jej karton jest zaimpregnowany, by
nie chłonął wody;

Rodzaj płyt wykończeniowych dobiera się do funkcji pomieszczenia, które znajdzie się pod skosami. W przypadku większości
wnętrz wystarczają standardowe płyty typu A. Ale jeśli pod skosami znajduje się na przykład kuchnia otwarta na pokój, to w części
kuchennej powinny być ułożone płyty o podwyższonej odporności na wilgoć

121
Lekcja 16

Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Mikołaj Nowotniak

t o podwyższonej odporności na ogień F
– od zwykłych różnią się między innymi tym,
że wzmacnia ją rdzeń z włókna szklanego,
który w razie pożaru przedłuży jej żywotność.
Dwukrotnie wydłuży to czas, przez który płyta
będzie osłaniać konstrukcję dachu; Choć skosy zwykle
t gruba – czyli aż 2-2,5-centymetrowa. Jest nie są bezpośred-
sztywniejsza od zwykłej, więc da się ją mocować nio zalewane, to
unosząca się para
bezpośrednio do nośnej konstrukcji drewnianej. mocno zawilgaca
Zapewnia też podobne zabezpieczenie przeciw- ich powierzchnię.
ogniowe co płyta F. Jeżeli płyty nie
Płyty gipsowo-włóknowe są dużo bardziej mają zwiększonej
odporne na wgniecenia niż standardowe płyty odporności na
gipsowo-kartonowe. Przewyższają je również wilgoć, mogą
pod względem odporności na wilgoć, gdyż już z czasem nasiąkać
na etapie produkcji impregnuje się je środ- i puchnąć,
a warstwy
kami hydrofobowymi. Są też niepalne oraz
wykończeniowe
dostępne w wersji zespolonej z ociepleniem. – się odspajać
Można je montować bezpośrednio do słupków,
Fot. Piotr Mastalerz

podwalin i krokwi.
Płyty cementowe lub włóknocementowe są
całkowicie odporne na wodę i lepiej zniosą
wilgoć niż płyty g-k, nawet impregnowane.
Wyróżnia je także bardzo duża wytrzymałość
na wgniecenia, pęknięcia, złamanie. Są też
odporne na działanie ognia i chronią przed
nim lepiej niż płyty gipsowo-kartonowe lub
gipsowo-włóknowe. Mogą być sprzedawane
z kompletnym systemem do wykonywania
wodoszczelnych okładzin.
Płyty drewnopochodne ze względu na dużą
gęstość są dobrymi izolatorami akustycznymi.
Większość z nich można przykręcać bezpo-
Płyty okładziny powinny być starannie i równo zamocowane.
średnio do konstrukcji więźby. Są odporniejsze
Przykręca się je dłuższymi krawędziami równolegle do linii
na uszkodzenia niż gipsowe, ale więcej od skosu, zachowując mijankowy układ krótszych spoin
nich ważą. Płyty MFP mają jednakową wytrzy-
małość w każdym punkcie, więc można je
układać w różnych kierunkach, wykorzystu- w pomieszczeniach wilgotnych koniecznie trze-
jąc docięte fragmenty. Bardzo dobrze od- ba je polakierować.
prowadzają wilgoć i po niewielkim spęcznie- Płyty drzewno-magnezytowe są zbudowane
niu szybko wracają do pierwotnego kształtu. z wełny drzewnej zespolonej magnezytem. Wy-
Można na nich wieszać ciężkie półki i szaf- kańcza się je tradycyjnym tynkiem.
ki, a dzięki zawartości melaminy spajającej Jednym z droższych rozwiązań jest wykończenie
wióry są trudno zapalne. Z kolei płyty OSB są poddasza płytami ze sklejki.
wytrzymałe na zginanie, mają krawędzie proste Deski to tradycyjny materiał wykończeniowy.
lub profilowane na wpust i wypust, co gwarantu- Można wybrać deski dowolnego gatunku drewna
je połączeniom większą szczelność. Do zabudo- (krajowego i egzotycznego), a układając je, na-
wy poleca się płyty OSB-3 – przed montażem leży zostawić między nimi szczelinę wentylacyjną.
122
 wykończenie poddasza

Ściany działowe
Fot. Mariusz Bykowski

Zbudowane z elementów murowanych są mocne,

Murowane ściany działowe zwykle powstają z tego samego
materiału co nośne. Jedyna różnica to wymiary elementów
– te na ściany działowe mają najczęściej 12 cm grubości
Fot. Wiktor Greg
trwałe i dość dobrze izolują akustycznie. Chociaż
mogą się pojawiać na poddaszu, to najczęściej
stosuje się tam suchą i lekką zabudowę z płyt
(takich samych, jakich używa się do wykańczania
skosów) mocowanych na ruszcie. Ich wnętrze
wypełnia się najczęściej wełną mineralną, która
jest przede wszystkim izolacją akustyczną.
Konstrukcja szkieletowa
Szkielet ściany buduje się zwykle z ocynkowanych
profili stalowych – poziome mocuje się do podłogi

i sufitu i, standardowo, co 60 cm przytwierdza

do nich profile pionowe. Taki szkielet pokrywa się
płytami g-k. W bardzo wysokim pomieszczeniu
używa się profili o szerokości 75 lub 100 mm roz-
stawionych na przykład co 45 albo nawet 30 cm
i ewentualnie podwójne lub potrójne pokrycie
z płyt. Po obu stronach stelaża należy stosować
jednakowe płyty i mocowania, by ciężar obudowy
był taki sam z każdej strony – wtedy ściana będzie
stabilna i nie odkształci się pod wpływem własne-
go nierównomiernie rozłożonego ciężaru.

Nośność
Przed wykonaniem ściany z płyt g-k zaplanujmy usytuowanie
Na ścianie szkieletowej można bez problemu
półek, szafek i wiszących elementów wyposażenia. W miejscach
ich montażu trzeba będzie wzmocnić konstrukcję ściany powiesić obrazy i ozdobne gadżety. Ale ściany
pod szafki kuchenne, które mogą ważyć nawet
Fot. Michał Glinicki, Jacek Kucharczyk, projekt: Adam Pulwicki, Rafał Mroczkowski

100 kg, wymagają odpowiedniego przygotowania.

Najprostszym rozwiązaniem jest zastosowanie
dwóch albo trzech warstw płyt (także grubszych).
Lepiej jest jednak na przewidywanej wysokości
(dla szafek kuchennych zwykle 210-240 cm nad
podłogą) zamontować w grubości ściany po-
Aby zawiesić przeczny pas płyty drewnopochodnej, sklejki albo
umywalki lub
sedes i bidet na przekładkę z blachy stalowej. Dostępne są również
przedściankach gotowe stelaże i stojaki do montażu podwieszanej
i ścianach gipsowo- ceramiki sanitarnej, które można wmontować
-kartonowych, w zabudowę z płyt.
wykorzystuje
się najczęściej Izolacyjność termiczna
stelaże instalacyjne Jeżeli ściana wewnętrzna ma oddzielać pomiesz-
– przystosowane czenie ogrzewane od nieogrzewanego, trzeba
do tego rodzaju
obciążenia zadbać o to, by jej współczynnik przenikania
ciepła U nie przekraczał 0,3 W/(m2·K).
123
Lekcja 16

Gdy na poddaszu będzie budowana ścianka
oddzielająca najniższe jego fragmenty (tak zwa-
na przedścianka), należy ocieplić połacie dachu
na skosach pomieszczeń ogrzewanych, strop nad
poddaszem, samą przedściankę oraz podłogę za
nią, bo zwykle znajduje się ona nad pomieszcze-
niem ogrzewanym i w tym miejscu mógłby po-
wstawać mostek termiczny. Pozwoli to zmniejszyć
kubaturę poddasza wymagającą ogrzewania.
Aby konstrukcja nie przenosiła drgań między przy-
legającymi do niej pomieszczeniami poddasza,
dolny profil podkleja się taśmą tłumiącą.
Z kolei ściany łazienki muszą mieć izolację cieplną
i paroizolację. Od strony łazienki powinny być
osłonięte podwójną warstwą impregnowanych
płyt gipsowo-kartonowych. Trzeba też ocieplić
rury z ciepłą wodą.
Izolacja akustyczna
Standardowa ściana ze stelażem stalowym i poje-
dynczą warstwą płyt zmniejsza hałas o 36-40 dB,
zależnie od grubości. Jest to wartość wystarcza-
jąca dla ściany dzielącej pomieszczenia w domu.
Chcąc skutecznie wytłumić odgłosy (na przykład
dźwięk gry na instrumentach), powinno się wznieść
ścianę o wskaźniku izolacyjności akustycznej mniej
więcej 52 dB.
Osiągnie tę wartość ściana z pojedynczym słup-
kiem, obudowana podwójną warstwą płyt i wypeł-
niona wełną mineralną o gęstości 80-120 kg/m3.
Jeszcze lepszą izolacyjność akustyczną będzie
miała ściana składająca się z podwójnego szkie-
letu nośnego obudowanego potrójną warstwą
płyt. Tłumienie dźwięków o natężeniu 70 dB, czyli
prawie jak w studiach nagrań, uzyskamy dzięki
specjalnym płytom o większej masie i odpowied-
nio ukształtowanym rdzeniu charakteryzującym
się sprężystą strukturą. Dla tłumienia dźwięków
istotne znaczenie ma ułożenie taśm akustycznych
na stykach ścian działowych z podłogą, sufitem
i ścianami bocznymi – powinno się je stosować
zawsze przy budowie ścian szkieletowych.
Ognioodporność
Ściana szkieletowa z pojedynczej warstwy zwy-
kłych płyt ma klasę odporności ogniowej REI 30,
to znaczy, że wytrzyma w ogniu 30 minut. Jeśli
zastosuje się jako wypełnienie gęstszą wełnę mi-
neralną kamienną o podwyższonej odporności
ogniowej lub podwójną warstwę płyt – 60 minut.
Najlepsze ściany na pogrubionym stelażu z okła-
dziną z podwójnej warstwy płyt ogniochronnych
lub o podwyższonych właściwościach, na przykład
cementowych, mogą osiągnąć klasę REI 120.

Szkieletowe ściany działowe a elementy drewniane

krokiew wymiany umożliwiają przy- okładzina słupek przekładka tłumiąca
kręcenie profili obwodowych z płyt drewniany

profil obwodowy umo-
cowany do wymianów
Połączenie z więźbą dachową
wokół słupka
jętki powinna pozostać
wolna przestrzeń,
górny profil
która umożliwi mu
obwodowy
swobodną pracę
słupki ściany
są wsunięte skręcone profile
w profile zwiększają szerokość
obwodowe rusztu, pozwalając
na luźne obudowa-
wełna nie słupka
mineralna wełna mineralna
okładzina z płyt układana naprze-
dolne profile obwodowe
miennie w dwóch
są skręcone i odizolowane
liniach słupków
dolny profil na podkładce od stropu oraz od siebie
– taki układ poprawia
tłumiącej drgania przekładkami tłumiącymi
akustykę ściany
Obudowa słupka
124
 wykończenie poddasza

Kolejność prac

Fot. Mariusz Bykowski

Płyty rzadko
są mocowane
Suchą zabudowę wykonuje się po całkowitym wy- bezpośrednio do
krokwi. Zwykle
schnięciu ścian, tynków i podłóg oraz osadzeniu
przykręca się
stolarki okiennej. Nie musimy się wtedy obawiać, je do rusztu
że płyty ulegną zniszczeniu pod wpływem wilgoci. z drewna lub
profili stalowych
Przygotowanie rusztu zawieszonego
Płyty mocuje się zwykle za pomocą rusztu – me- pod krokwiami
talowego lub drewnianego. Nie tylko niweluje on

Fot. Jarosław Sosiński

naprężenia powstające wskutek pracy więźby, ale
też umożliwia dokładne wypoziomowanie płyt, co
na nieregularnych powierzchniach krokwi często
jest trudne. W niektórych sytuacjach można za-
mocować płyty bezpośrednio do krokwi, na przy-
kład gdy zależy nam na uzyskaniu jak największej
wysokości pomieszczeń pod skosami. Używa się
wtedy sztywnych płyt, na przykład gipsowo-włók-
nowych, które nie popękają wskutek naprężeń
wywołanych ruchami więźby. Płyty g-k układa się na mijankę i mocuje wkrętami dopasowanymi
Ruszt, do którego będą zamocowane płyty, wyko- do rodzaju podłoża, grubości profilu oraz funkcji przegrody
nuje się na skosach oraz pod jętkami jako stelaż
Fot. Robert Szarapka

sufitu podwieszanego. Metalowe profile typu CD

(sufitowe) rozmieszcza się prostopadle do krokwi
i jętek. Do więźby są zamocowane za pośred-
nictwem łączników – wieszaków lub uchwytów
typu ES. Zapewniają one pośrednie (elastyczne)
mocowanie. Dzięki temu okładzina jest odporna
na odkształcenia drewnianej konstrukcji. Poza
profilami typu CD w niektórych systemach suchej
zabudowy używa się też obwodowych profili typu UD
Gdy konstrukcja dachu jest jętkowa lub kleszczowa, można
przykręcanych na ścianie szczytowej oraz giętych obniżyć wysokość pomieszczeń, robiąc sufit podwieszany
profili elastycznych pod skosem. Jeśli wybieramy
montaż na wieszakach, trzeba je przykręcić do
boków krokwi lub jętek, zanim zacznie się układać Liczba łączników
ocieplenie między krokwiami. Uchwyty typu ES Rozmieszczenie wieszaków utrzymujących ruszt
mocuje się do czoła belek drewnianych, zatem oraz wkrętów przytrzymujących płyty wpływa
robi się to już po ułożeniu termoizolacji. Na wie- na nośność i ugięcia okładziny. Dobór rozstawu
szakach profile montuje się przez zakliknięcie. zależy od rodzaju okładziny, jej grubości, cię-
Uchwyty typu ES mają parę wąsów. Do każdego żaru, planowanych obciążeń skosów, a także od
z nich przykręca się profil z obu stron. rozstawu krokwi i zagęszczenia profili rusztu.
Im okładzina cięższa, tym punktów mocowania
Mocowanie płyt powinno być więcej. Jeśli wieszaków będzie za
mało, profile będą się uginały pod ciężarem płyt.
Płyty przykręca się do rusztu w taki sposób,
Jeżeli będzie ich za dużo – ruszt będzie prze-
by ich dłuższe krawędzie były ułożone równo- sztywniony, zacznie mocniej pracować, a inwestor
legle do krokwi. Zmniejsza to liczbę łączeń niepotrzebnie przepłaci.
poprzecznych do skosu, które są najbardziej
125
Lekcja 16

narażone na pękanie. Zasadą jest, że płyty układa
się na mijankę – w sąsiednich pasach nie mogą
tworzyć linii ciągłej. Jeżeli w jednym rzędzie cała
płyta jest zamocowana na dole skosu, a dosztuko-
wany fragment wyżej, w drugim rzędzie płyty mu-
szą być ułożone w odwrotnej kolejności.
Newralgicznym miejscem są wnęki okienne.
Gdy trzeba tam łączyć płyty, spoiny nie powinny
położyć tapetę, płytki ceramiczne lub panele de-
koracyjne. Materiały cemento- i drewnopochodne
najczęściej pokrywa się płytkami ceramicznymi
bądź innymi okładzinami. Płyty wiórowe można
też wytapetować lub pomalować farbą kryjącą.
Sklejka dekoracyjna nadaje się do zaolejowania
albo polakierowania.

Fot. Mariusz Bykowski

być przedłużeniem linii ościeża. Najlepiej, żeby
łączenia wypadały nie bliżej niż 15 cm od kra-
wędzi otworu, a najlepiej pośrodku. Narożniki
zewnętrzne wzmacnia się listwami metalowymi
chroniącymi płyty przed wgnieceniem, a wewnę-
trzne zbroi mocnymi taśmami.

Wypełnianie styków
Wszystkie spoiny między płytami należy uzupełnić
zaprawą szpachlową i wzmocnić taśmą zbrojącą
z włókna szklanego lub papierową. Większość Połączenia płyt trzeba zazbroić taśmą i zaszpachlować. Na styku
płyt ma fazowane krawędzie, dzięki czemu war- płaszczyzn szczeliny lepiej wypełnić materiałem elastycznym
stwę zbrojoną można zmieścić w zagłębieniu i na
Fot. Piotr Mastalerz

powierzchni okładziny nie powstaje wybrzuszenie.

Zwykle fazowane są krawędzie dłuższe, ale nie-
kiedy wszystkie cztery. Jeśli docina się płyty, to
prostą krawędź przed montażem należy zeszlifo-
wać pod kątem, aby móc poprawnie wykończyć
styk. Wypukłe naroża wnęki okiennej wykańcza
się taśmą zbrojącą zatopioną w zaprawie.
Trudne do wykończenia są styki płaszczyzny skosu
z przedścianką, ścianą szczytową i sufitem. Stosuje
się tam połączenia ślizgowe lub sztywne. W przy-
padku połączeń ślizgowych szczeliny wypełnia się Należy nie tylko starannie wypełnić spoiny między elementami
materiałem elastycznym, co umożliwia niezależny okładziny, ale też zaszpachlować łby wkrętów, którymi jest
ruch płyt. Jeśli płyty mocuje się z zastosowaniem mocowana. Następnie szlifuje się miejsca wymagające wyrównania
profili obwodowych, połączenia płaszczyzn skosu
Fot. Andrzej Szandomirski

oraz ścian są sztywne i podczas wykańczania okła-

dziny szpachluje się je i zbroi tak jak spoiny między
płytami. Dla trwałości okładziny nie ma znaczenia,
który rodzaj wykończenia się wybierze, ważne
tylko, żeby nie łączyć obu rozwiązań.
Między pły tami drewnopochodnymi oraz na
ich łączeniach ze stropem, ścianami i wokół
otworów trzeba zachować szczeliny dylatacyjne
szerokości 0,5-1 cm.

Wykończenie powierzchni płyt Płyty gipsowo-kartonowe to bardzo wdzięczny materiał

wykończeniowy – można je malować, tapetować albo okładać
Ściany i skosy z płyt g-k najczęściej szpachluje się, płytkami ceramicznymi
gruntuje i maluje farbami. Można na nich także
126

Instalacje
elektryczne
W domu korzystamy z coraz większej liczby urządzeń wymagających stałego
zasilania energią elektryczną. Instalacje muszą więc być bardzo rozbudowane,
ale też niezawodne, oszczędne, a przede wszystkim dobrze zabezpieczone.
To zadanie dla dobrego fachowca i mądrego inwestora.
Aby korzystać w domu z energii elektrycznej, trze-
ba spełnić trzy warunki: mieć przyłącze z układem
pomiarowym, wewnętrzną instalację elektryczną
i umowę sprzedaży energii elektrycznej zawartą
z zakładem energetycznym. W domowej instalacji
prąd popłynie dopiero wtedy, gdy umowa zostanie
podpisana. Alternatywnym rozwiązaniem jest
zainstalowanie własnej przydomowej elektrowni
w postaci wiatraka lub paneli fotowoltaicznych.
Zawsze trzeba indywidualnie ocenić opłacalność
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Aleksandra Grundszok-Duda, Monika Heda
Lekcja 17
takiej inwestycji oraz uwarunkowania techniczne
i prawne. Nie należy jednak nawet wtedy rezyg-
nować z przyłącza tradycyjnego, gdyż w dni bez-
wietrzne albo przy zachmurzeniu będzie trzeba
pobierać prąd z sieci.
Uwaga! Każdy odbiorca (a więc i właściciel
domu jednorodzinnego) może pobierać energię
elektryczną od dowolnego dostawcy za pośred­
nictwem sieci należącej do innego podmiotu
gospodarczego. To znaczy, że może podpisać

Aby instalacja była niezawodna, najlepiej wydzielić w niej dużą liczbę obwodów. Wtedy uszkodzenie jednego z nich nie wyłączy z pracy wielu
urządzeń. Osobno powinny być zasilane stałe oprawy sufitowe i naścienne, gniazda wtykowe ogólnego przeznaczenia, gniazda kuchenne, wybrane
urządzenia, takie jak pralka, kuchenka indukcyjna, zmywarka, chłodziarka, napęd bramy, ogrzewacz wody czy układ automatyki kotła c.o.

127
Lekcja 17

jedną kompleksową umowę z dysponentem sieci Rodzaje przyłączy

przesyłowej na dostarczanie energii albo zawrzeć przewody przyłącza stojak dachowy
dwie odrębne, jedną z dysponentem sieci na
przesył i drugą – na dostawę energii z przedsię-
biorstwem, które ma ją na sprzedaż.

Przyłącze
Przyłącze to odcinek sieci zasilającej łączący
linię energetyczną z instalacją odbiorczą w bu-
dynku. Obie części instalacji – zewnętrzną i we-
wnętrzną – łączy się ze sobą w złączu. Przyłącze
znajduje się przed licznikiem i zgodnie z prawem przewody linii napo- słup linii elektroenerge-
stanowi własność rejonowego zakładu energe- wietrznej 230/400 V tycznej napowietrznej
tycznego oraz jest przez niego konserwowane.
Przyłącze od linii napowietrznej przewodami nieizolowanymi
W terenowym przedsiębiorstwie energetycznym do stojaka na dachu
trzeba złożyć wniosek o określenie warunków
przyłączenia domowej instalacji do sieci elektro­ przewody przyłącza konstrukcja naścienna
energetycznej. Trzeba w nim podać między innymi z izolatorami
przewidywane roczne zużycie energii oraz prze-
widywaną moc przyłączeniową, czyli sumę mocy
wszystkich urządzeń elektrycznych zainstalowanych
w domu pomnożoną przez współczynnik jedno-
czesności (mniejszy od 1). Przewidywane roczne
zużycie to otrzymana wartość pomnożona przez
średni czas użytkowania urządzeń w ciągu doby
i liczbę dni w roku. Można przyjąć, że przeciętna
moc przyłączeniowa domu jednorodzinnego to
w zależności od jego wyposażenia 12­20 kW.
przewody linii napo- słup linii elektroenerge-
Przyłącze można doprowadzić na dwa sposoby. wietrznej 230/400 V tycznej napowietrznej
Gdy pobliska sieć elektroenergetyczna jest kab-
lowa (ułożona w gruncie), wtedy przyłącze musi Przyłącze od linii napowietrznej przewodami nieizolowanymi
do izolatorów na ścianie
być kablowe. Przy sieci napowietrznej przyłącze
może być napowietrzne lub kablowe (zależnie
przewody linii złącze w linii rozdzielnica
od indywidualnych warunków oraz możliwości napowietrznej ogrodzenia z zabezpieczeniami
finansowych inwestora). 230/400 V

Różne taryfy
W rozliczeniach z zakładem energetycznym są sto-
sowane stawki określone w taryfie zatwierdzanej
przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
Kupując energię, płacimy nie tylko za nią, ale też
za jej dystrybucję. Opłaty za dystrybucję mogą
być różne w zależności od tego, którego sprze­
dawcę wybierzemy. Stawki zależą także od ilości kabel przyłącza rura odcinek
pobieranej energii i sposobu rozliczania się, ułożony osłonowa kabla odcinek kabla
na przykład można wybrać taryfę dwustrefową, na słupie kabla w ziemi w budynku
w której niższe opłaty za energię obowiązują w nocy Przyłącze kablowe od linii napowietrznej częściowo na słupie,
i dwie godziny w ciągu dnia albo w weekendy. częściowo w ziemi
128
 i n s ta l a c j e e l e kt r y c z n e
Jest dużo możliwych kombinacji, więc wyłonienie
najtańszej oferty zajmuje wiele czasu. Pomocne
w porównywaniu ofert bez konieczności wyko-
nywania żmudnych obliczeń jest skorzystanie
z jednego z kalkulatorów na stronach interneto-
wych, na przykład Urzędu Regulacji Energetyki
(http://ure.gov.pl/ftp/ure-kalkulator/ure/formu-
larz_kalkulator_html.php).
Instalacja wewnętrzna
Zależnie od rodzaju i liczby odbiorników elek-
trycznych w domu trzeba ją podzielić na kilka-
naście lub więcej obwodów. Podłączenie
odbiorników do osobnych obwodów w razie
Fot. Mariusz Bykowski
Rozdzielnicę najwygodniej jest umieścić w wiatrołapie lub korytarzu
w pobliżu wejścia, w łatwo dostępnym miejscu
Lepiej mieć projekt
Instalację powinno się robić na podstawie projektu,
w którym zostały ustalone podstawowe parametry
i rozwiązania, w tym schemat i plany instalacji,
oraz dobrane materiały i osprzęt odpowiedniej
jakości. Dokumentacja pozwala na lepsze roz­
mieszczenie opraw oświetleniowych zainstalowa­
nych na stałe, gniazd wtyczkowych i przewodów.
Umożliwia też optymalizację i zastosowanie osz­
czędniejszych rozwiązań. W czasie prowadzenia
robót należy pilnować ich zgodności z dokumen­
tacją i nanosić ewentualne zmiany na rysunki.
Tak powstałą „dokumentację powykonawczą”
warto przechowywać, chociaż przepisy dotyczące
domów jednorodzinnych tego nie wymagają.
Może być przydatna podczas przeróbek i rozbu­
dowy instalacji.
129
awarii jednego z nich nie spowoduje unierucho-
mienia pozostałych. Dla ważniejszych odbiorni-
ków (pompa studzienna, napęd bramy, lodów-
ka itp.) oraz takich, które pobierają większą
moc (kuchenka elektryczna, ogrzewacz elek-
tryczny), niezbędne jest wykonanie odrębnych
obwodów. Obwody (230 V) zasilające odbior-
niki jednofazowe (zwykle o mocy nieprzekracza-
jącej 3 kW) wykonuje się jako trójprzewodowe
(trzy przewody w rurce lub trójżyłowy przewód
kabelkowy). Do odbiorników pobierających
większą moc potrzebne jest zasilanie trójfazowe
(230/400 V), a obwód zasilający musi być pię-
ciożyłowy. Każdy obwód – i jedno-, i trójfazowy
– musi mieć odrębny wyłącznik nadmiarowo-
prądowy, a grupa kilku obwodów wyłącznik
różnicowoprądowy. Tablica rozdzielcza jest
przeznaczona do sterowania, zabezpieczania,
łączenia i rozłączania poszczególnych obwo-
dów. Umieszcza się ją w zamykanej szafce
w miejscu łatwo dostępnym, na przykład
w przedpokoju, holu, korytarzu.
Ile gniazd i wpustów
Ich liczba w poszczególnych pomieszczeniach
zależy od standardu wyposażenia domu. W jej
ustalaniu można się posłużyć zaleceniami Sto-
warzyszenia Elektryków Polskich. Zgodnie z nimi
w pokojach mieszkalnych powinno być od dwóch
(powierzchnia pokoju do 8 m2) do pięciu (po-
wierzchnia powyżej 20 m2) gniazd, najlepiej po-
dwójnych, w kuchni – sześć, w łazience trzy-cztery,
po jednym w WC z umywalką oraz w każdym
z pomieszczeń w piwnicy, do trzech w pracowni.
Jedno gniazdo należy zainstalować w holu o dłu-
gości do 2,5 m, dwa – jeżeli jest dłuższy. Dodat-
kowo w kuchni powinno się przewidzieć wypusty
do podłączenia okapu, kuchenki, zmywarki i pod-
grzewacza wody, jeśli jest elektryczny, a w łazience
i WC – do wentylatora wyciągowego.
Wszystkie gniazda muszą mieć styk ochronny
w postaci bolca lub styków bocznych.
Bezpieczeństwo
Instalacja elektryczna musi być zabezpieczona
przed skutkami przeciążeń i zwarć. W tym celu
stosuje się zabezpieczenie nadmiarowoprądowe,
czyli wyłączniki reagujące na przeciążenia lub
Lekcja 17
zwarcia w chronionym obwodzie. Ponadto stosuje
się wyłączniki różnicowoprądowe, których zada-
niem jest reagowanie na wszelkie nieprawidłowości,
na przykład uszkodzenia izolacji przewodu lub
zasilanego urządzenia, i odłączanie obwodu spod
napięcia w czasie na tyle krótkim, aby nie powstały
zagrożenie dla ludzi lub pożar. Stosuje się dwie
grupy wyłączników różnicowoprądowych:
t główne – na prąd różnicowy 300 lub 500 mA
– chroniące przed pożarem wywołanym przez
uszkodzenie w instalacji albo urządzeniu;
t zabezpieczające jeden lub kilka obwodów
(na prąd różnicowy 30 lub 10 mA) wyłączające
zasilanie w razie uszkodzenia izolacji lub przy-
padkowego dotknięcia końcówki przewodu bez
izolacji lub styku pod napięciem i chroniące użyt-
kowników przed porażeniem. Do prawidłowego
działania wyłączników różnicowoprądowych nie-
zbędne jest zrobienie połączeń wyrównawczych
obejmujących wszystkie metalowe obudowy urzą-
dzeń elektrycznych, metalowe rury i armaturę.
Oświetlenie
Nie ma jednej uniwersalnej recepty na dobre
oświetlenie wnętrza. Potrzebujemy wielu różno­
rodnych źródeł światła o różnym przeznaczeniu.
Ważne, by były nie tylko efektowne, ale także
niezawodne, trwałe i niedrogie w eksploatacji.
Standardowe żarówki. Choć formalnie wyco-
fano je ze sprzedaży, czasami jeszcze ich uży-
wamy. Emitują ciepłe światło, zapalają się bez
opóźnienia i mogą być sterowane ściemnia-
czem. Mają duży (E27) lub mały (E14) gwint.
Elementem świecącym jest w nich żarnik wolfra-
mowy. Mają małą skuteczność świetlną (na po-
ziomie 12­14 lm/W), która dodatkowo jest silnie
uzależniona od zmian napięcia zasilającego
(nawet niewielkich).
Żarówki halogenowe. Podobnie jak tradycyjne
mają wolframowy żarnik, lecz jest on umiesz-
czony w otoczce par halogenków (jodków,
chlorków, fluorków i bromków) wypełniających
bańkę. Dzięki temu ich skuteczność świetlna
jest o mniej więcej 70% większa. Dają białe
światło, zapalają się bez opóźnienia i mogą
być sterowane ściemniaczem. Mogą być zasi-
lane napięciem sieciowym 230 V albo – za
pośrednictwem transformatora – obniżonym
130
Sposób prowadzenia przewodów
przewody układa się puszka instalacyjna
wzdłuż krawędzi ścian
~20 cm
~15 cm
~15 cm ~15 cm
115-140 cm
~30 cm
gniazdo wtyczkowe łącznik
do 6, 12 bądź 24 V. Są nawet czterokrotnie
trwalsze od żarówek tradycyjnych.
Świetlówki kompaktowe. Ich wewnętrzne
ścianki są pokryte luminoforem, który świeci
pobudzony przez promieniowanie ultrafioletowe
powstałe w parach rtęci znajdującej się między
elektrodami świetlówki. W zależności od zasto-
sowanego luminoforu emitują światło w róż-
nych barwach. Mają dużą skuteczność świetlną
i trwałość sięgającą 15 tys. godzin. Zużywają
pięciokrotnie mniej energii elektrycznej niż tra-
dycyjna żarówka, dając tę samą ilość światła.
Są dostępne w wersji zintegrowanej z układem
zapłonowym z gwintem E27 i E14 lub niezinte-
growanej, osadzone na trzonku do specjalnych
opraw. Gdy mają elektroniczny układ zapło­
nowy, zapalają się natychmiast i bezgłośnie,
jednak są droższe.
Diody LED. Wytwarzają światło w wyniku prze-
mian energetycznych (elektroluminescencji) za-
chodzących w półprzewodnikach na poziomie
atomu. Coraz chętniej są wybierane do oświet-
lania wnętrz, zarówno ogólnego, jak i miejsco-
wego. Są niezwykle energooszczędne, mają
wysoką skuteczność świetlną, trwałość nieza-
leżną od częstości i liczby włączeń oraz zdol-
ność do emitowania pełnej wartości strumienia
świetlnego natychmiast po włączeniu. Można
je bezpiecznie utylizować, ponieważ nie zawie-
rają rtęci.
 i n s ta l a c j e e l e kt r y c z n e
Fot. Andrzej T. Papliński
W przypadku inteligentnych instalacji przyciski i piloty do ich
obsługi powoli odchodzą w przeszłość. Dziś systemem steruje się
za pomocą aplikacji na smartfonie lub tablecie
Prąd na zewnątrz
Planując instalację elektryczną, nie zapominajmy,
że jest ona potrzebna również na zewnątrz domu.
Fot. Małgorzata Góra, projekt: RAAS Architekci
Instalacji elektrycznej nie powinno zabraknąć w miejscu pla-
nowanego oświetlenia wejścia do domu, ścieżek ogrodowych
i elementów, które mają być wyeksponowane
Fot. Andrzej Szandomirski
Gdy chce się mieć domofon lub wideofon albo automatycznie
otwieraną bramę wjazdową, trzeba doprowadzić kable
w pobliże ogrodzenia
Fot. ELEKTRA
Podłączenia do instalacji wymagają kable lub maty grzejne stoso-
wane jako system przeciwoblodzeniowy na schodach i podjazdach
131
Wśród źródeł światła wykorzystujących techno­
logię LED są lampy kompaktowe pomyślane
jako zamienniki żarówek (trwalsze od nich
i mniej nagrzewające się) oraz świetlówek
kompaktowych, lampy w kształcie rury będące
ledowym odpowiednikiem świetlówek liniowych
starszej generacji, a także większe moduły
umieszczane w oprawach jako odpowiedniki
lamp standardowych większej mocy.
Inteligentna instalacja
Jej zadaniem jest zintegrowanie i usprawnienie
tradycyjnych instalacji, na przykład dopasowa­
nie ogrzewania i oświetlenia do potrzeb miesz­
kańców, usprawnienie sterowania roletami
i bramami, sprawowanie nadzoru nad instala­
cją gazową, sanitarną i elektryczną, zapobiega­
nie zdarzeniom losowym (pożarowi czy zala­
niu) i zawiadamianie o nich. Może informować
za pomocą SMS­a lub e­maila o zapełnionym
szambie lub nagłej awarii w domu i umożliwiać
zdalną interwencję. Inteligentny dom może uczyć
się przyzwyczajeń domowników, symulować ich
obecność oraz reagować na pojawienie się in­
truza na posesji. System zracjonalizuje zużycie
energii elektrycznej i cieplnej. Będzie gasił
światło w pomieszczeniach, w których nikogo
nie ma, a także wyłączy ogrzewanie domu, gdy
mieszkańcy wyjdą do pracy.
Do zbudowania instalacji o tak wielu funkcjach
jest potrzebny projekt, w którym zostaną do­
brane i odpowiednio rozmieszczone elementy
wybranego systemu oraz zawory, siłowniki i spe­
cjalistyczne czujniki sterujące poszczególnymi
instalacjami wchodzącymi w skład systemu.
Powinien powstać przed wykonaniem insta­
lacji, które ma integrować. System składa się
z elementów sterujących (regulatorów, czujni­
ków temperatury, wilgotności lub ruchu, zega­
rów sterujących itp.) i wykonawczych (zaworów
grzejnikowych, sterowników rolet i żaluzji, syren
alarmowych, ściemniaczy). Działaniem całości
zarządza centrala systemu. Elementy są połą­
czone przewodem magistralnym, który służy
do przesyłania informacji i dyspozycji w formie
cyfrowych komunikatów do elementów wyko­
nawczych. Zarządzanie systemem może też
odbywać się bezprzewodowo.
Lekcja 17

Kolejność prac

Fot. Wiktor Greg

Centralnym punktem instalacji elektrycznej jest
rozdzielnica, która powinna zawierać zabez-
pieczenia nadmiarowo- i różnicowoprądowe
oraz aparaturę wewnętrznej ochrony od prze-
pięć atmosferycznych i łączeniowych. Dopro-
wadza się do niej kabel ziemny ze złącza usy-
tuowanego w linii ogrodzenia lub wewnętrzną
linię (zwykle wykonaną przewodami wciągnię- Do wykonania instalacji elektrycznej powinno się zatrudnić
tymi do rurki izolacyjnej) ze złącza napowietrz- elektryka z odpowiednimi uprawnieniami
nego na ścianie budynku.

Fot. Piotr Mastalerz

Jak układać przewody
Obwody instalacyjne należy układać w liniach
prostych wzdłuż krawędzi ścian, co umożliwi
łatwe odtworzenie jej przebiegu na podstawie
rozmieszczenia puszek i osprzętu oraz uchroni
przed przypadkowym uszkodzeniem. W poko-
jach, korytarzach oraz innych suchych i ogrze-
wanych pomieszczeniach, a także w miejscach
Instalację układa się, gdy dom jest w stanie surowym zamkniętym.
przejściowo wilgotnych (na przykład łazien- Do tego momentu trzeba ją precyzyjnie zaplanować
kach) instalację z przewodów jednożyłowych
Fot. Wiktor Greg

w rurkach lub z płaskich wtynkowych kabelków

układa się pod tynkiem albo w tynku. W po-
mieszczeniach wilgotnych lub z nieotynkowa-
nymi ścianami wielożyłowe kabelki albo rurki
z wciągniętymi do nich pojedynczymi przewo-
dami prowadzi się po wierzchu ścian.
Do wykonania instalacji używa się różnego
rodzaju przewodów jedno- lub wielożyłowych.
Jednożyłowe mają żyłę metalową i izolację
z tworzywa sztucznego i są przeznaczone do Od rozdzielnicy kable prowadzi się do puszek rozgałęźnych
układania w rurkach. Nie wolno ich układać i dalej do miejsc montażu oświetlenia lub włączników
luzem, gdyż nie mają powłok ochronnych.
Fot. Wiktor Greg

W instalacjach podtynkowych wykorzystuje

się także płaskie przewody wtynkowe.
Producenci stosują różne oznaczenia przewo-
dów, dlatego kupując je, należy starannie spraw- Przewody układa się
dzić przekrój żył, napięcie izolacji i przeznaczenie równolegle i prosto-
oraz kolorystykę izolacji poszczególnych żył, w tym padle do krawędzi
szczególnie żyły ochronnej PE (zielono-żółta) ścian. W miejscach,
i neutralnej N (niebieska). Nie powinno się kupo- w których mają być
wać i używać przewodów niecertyfikowanych. łączniki i gniazda
Rurki w instalacji podtynkowej, podobnie jak wtyczkowe, umieszcza
się puszki okrągłe
przewody wtynkowe, układa się przed otynkowa- bez pokrywek
niem podłoża.
132
 i n s ta l a c j e e l e kt r y c z n e
Fot. Mariusz Bykowski

Grubsze należy prowadzić w wykutych bruzdach.

Do rurek wciąga się jednodrutowe przewody
typu DY w izolacji z tworzywa sztucznego. Śred-
nicę rurki dobiera się do liczby i przekroju żył
oraz warunków ułożenia. Wciąganie do rurek
przewodów kabelkowych wielożyłowych zamiast
pojedynczych nie ma uzasadnienia technicznego
i niepotrzebnie podnosi koszt instalacji.

Montaż puszek i osprzętu

Gdy kable zostaną rozprowadzone, ściany oraz sufity tynkuje Dobiera się je do przekroju i liczby przewodów,
się i maluje liczby rozgałęzień itp. Puszki, podobnie jak
rurki i przewody wtynkowe, montuje się przed
Fot. Mariusz Bykowski

położeniem tynków. Osprzęt – odpowiednio

podtynkowy lub natynkowy szczelny – dobiera
się do sposobu wykonania instalacji i charak-
teru pomieszczenia.
Łączniki do sterowania oświetleniem standardo-
wo umieszcza się wewnątrz pomieszczenia, przy
drzwiach od strony klamki, na wysokości mniej
więcej 1,4 m od podłogi i w odległości 15-20 cm
od otworu drzwi.
Ostatnim etapem prac jest zamontowanie łączników, gniazd
wtyczkowych i lamp Wyjątek stanowią łazienki, gdzie lepiej jest
instalować je na zewnątrz – nie muszą mieć
Fot. Piotr Mastalerz

wtedy szczelnej obudowy. Także w małych

Ze względów bezpieczeństwa przeciwpożarowego przewody
elektryczne układane na drewnie należy umieścić w rurkach
osłonowych
Fot. Piotr Mastalerz
pomieszczeniach gospodarczych wygodniej
włączać światło przed wejściem do środka.
Na życzenie przyszłych użytkowników łączni-
ki mogą być rozmieszczone także według in-
dywidualnych upodobań, na przykład niżej niż
zazwyczaj. Aby gniazda wtyczkowe w poko-
jach były mało widoczne, zwykle instaluje się
je mniej więcej 30 cm nad podłogą. W kuchni
powinny być natomiast zamontowane powy-
żej poziomu szafek, czyli 100-120 cm
nad podłogą.

Wszystkie gniazda (w kuchni, w łazience, w po-

W instalacjach elektrycznych układanych w ścianach gipsowo-
-kartonowych stosuje się specjalne puszki przeznaczone do
montowania osprzętu oraz rozgałęzienia przewodów
133
kojach) muszą mieć styk ochronny w postaci
bolca lub styków bocznych. Urządzenia elek-
tryczne są zwykle wyposażone we wtyczki
uniwersalne pasujące zarówno do gniazd
z bolcem, jak i tych ze stykami bocznymi.
Do odbiorników o dużej mocy, na przykład
ogrzewaczy akumulacyjnych zasilanych prą-
dem trójfazowym (400 V), stosuje się odpo-
wiednio skonstruowane gniazda i wtyczki.
Odrębną grupę gniazd stanowią też gniazda
radiowo-telewizyjne i telefoniczne.
Lekcja 17
Instalacja alarmowa
Alarm służy do informowania o tym, że na pose-
sję lub do domu wtargnął intruz. Instalacja może
chronić wszystkie zabudowania, działkę, sam dom
lub tylko jego część. Można ją wykonać tak, aby
możliwe było swobodne poruszanie się po wy-
branej części domu w czasie, kiedy alarm jest
uruchomiony. Jeśli mamy zwierzęta, system
musi być tak zaprojektowany, aby nie urucha-
miały one alarmu.
Sercem systemu jest centrala alarmowa – elek-
troniczne urządzenie komunikujące się z czujkami.
Od centrali rozprowadzona jest sieć przewodów
łącząca ją z poszczególnymi czujkami i manipu-
latorem, czyli klawiaturą umożliwiającą włączenie
i wyłączenie systemu przez wprowadzenie kodu
dostępu. Za pomocą manipulatora można też
programować alarm, wybierając na przykład,
które czujki mają zostać uruchomione.
System powinien być zaprojektowany tak, żeby
zapewniał ochronę wybranego obszaru przy
użyciu jak najmniejszej liczby czujek i tym samym
nie kosztował zbyt dużo. Najprostszy powinien
wykrywać co najmniej otwarcie drzwi do domu
i poruszanie się intruza w miejscach, przez które
najprawdopodobniej będzie musiał przejść, żeby
coś ukraść (tak zwane wykrywanie pułapkowe).
Skuteczniejszy, choć oczywiście droższy, jest sy-
stem uzupełniony o czujki wykrywające otwarcie
wszystkich drzwi i okien. Służą do tego proste
Fot. Andrzej T. Papliński
czujki magnetyczne – kontaktrony. Natomiast
ruch w pomieszczeniach wykrywają najczęściej
pasywne czujki podczerwieni (PIR). Znaczne
utrudnienie dla włamywacza stanowi alarm,
który reaguje już na samą próbę sforsowania
drzwi, okien i wszelkich innych zamknięć chro-
nionego obszaru. Potrzebne są do tego czujki
wibracyjne, ewentualnie czujki reagujące na
dźwięk tłuczonego szkła. Za skuteczny uzna-
je się system, w którym są one uzupełnieniem
kontaktronów i czujek ruchu reagujących na
otwarcie drzwi i okien oraz ruch w wybranych
pomieszczeniach. Dlatego produkowane są tak
zwane czujki zintegrowane – w jednym urzą-
dzeniu jest jednocześnie czujka magnetyczna
i wibracyjna bądź czujka ruchu i stłuczeniowa.
134
Taki system jest uznawany za wystarczający
do ochrony budynków mieszkalnych, ale można
go jeszcze wzbogacić o czujki wykrywające atak
na miejsca (urządzenia) szczególnie zagrożone.
Może to być na przykład mata naciskowa
reagująca na próbę podniesienia umieszczonego
na niej wartościowego przedmiotu.
By móc się swobodnie przemieszczać po całym
domu mimo czuwającego alarmu, powinniśmy
się zdecydować na tak zwaną ochronę obwodo-
wą. Wówczas nie stosuje się czujek ruchu w po-
mieszczeniach, tylko na przykład kontaktrony we
wszystkich oknach i drzwiach zewnętrznych, a do-
datkowo czujki reagujące na tłuczenie szkła.
Inne rozwiązanie to ochrona obwodowa całej
posesji dzięki aktywnym barierom zainstalowa-
nym w rogach działki. Nie tylko chronią dom,
lecz także mogą utrudnić złodziejowi kradzież
roślin z ogrodu. Emitowane przez nadajniki czu-
jek wiązki fal podczerwonych tworzą niewidzialne
bariery, których przekroczenie powoduje urucho-
mienie alarmu. W celu ograniczenia liczby fałszy-
wych alarmów wywoływanych przez zwierzęta
lub unoszone przez wiatr liście czy śmieci trzeba
zastosować nadajniki emitujące wiele wiązek fal
na różnych wysokościach. Alarm będzie się wtedy
uruchamiał dopiero w chwili jednoczesnego
przerwania kilku wiązek.
Już sam widok sygnalizatora może zniechęcić potencjalnych
włamywaczy – trudniej się dostać do domu z alarmem

Instalacja wodna
i kanalizacja
W każdym domu zużywa się wodę i „produkuje” ścieki. Potrzebujemy więc
instalacji wodnej, którą woda z wodociągu lub studni dopłynie do kranów,
i kanalizacyjnej, którą ścieki będą odprowadzane do szamba, oczyszczalni
lub lokalnej sieci kanalizacyjnej.
Instalacje wodną i kanalizacyjną można w ca-
łości wykonać dopiero wtedy, gdy staną ściany
domu, ale pewne ich elementy należy zainstalo-
wać już na etapie budowy fundamentów i podłogi
na gruncie. Podejmować decyzje trzeba jeszcze
wcześniej – wtedy, gdy powstaje projekt domu.
Fot. Piotr Mastalerz
Brak dostępu do wodociągu obniża wartość działki, ale jej nie
dyskwalifikuje. Jeśli tylko warstwy wodonośne znajdują się
na rozsądnej głębokości, można zbudować własną studnię
135
Lekcja 18
Instalacja wodna
Przyłącze. Wodę można czerpać ze studni lub
z sieci wodociągowej, jednak na terenach, gdzie
istnieje sieć, zwykle jest obowiązek podłączenia
się do niej. Przed budową przyłącza przyszły od-
biorca musi wypełnić szereg formalności. Ponosi
także większość kosztów (wydania warunków tech-
nicznych budowy, projektu, wymaganych uzgod-
nień, prac ziemnych, ułożenia rur), które zależą od
długości przyłącza i stopnia skomplikowania prac.
Budowę (ułożenie rur w gruncie, włączenie ich do
sieci oraz zamontowanie wodomierza i zaworu)
trzeba zlecić fachowcom z uprawnieniami budow-
lanymi do wykonywania sieci zewnętrznych. Przy-
łącze robi się zwykle z rur polietylenowych (PE)
lub trójwarstwowych – odpornych na uszkodze-
nia mechaniczne. Nie należy łączyć różnych ma-
teriałów w jednym przyłączu. Gotowe przyłącze
musi być sprawdzone przez inspektora zakładu
wodociągowego, co zostaje potwierdzone pro-
tokołem odbioru będącym podstawą do jego
uruchomienia i zawarcia umowy o zaopatrzenie
w wodę. Prace najlepiej prowadzić na wstępnym
etapie budowy domu. Niektóre elementy insta-
lacji warto zamontować w trakcie robienia fun-
damentów, aby później nie było potrzeby kucia
ścian w gotowym domu. Na przyłączu wodnym
w piwnicy lub na parterze domu albo – wyjątko-
wo – w betonowej studzience na zewnątrz musi
być zamontowany wodomierz, a za nim po stro-
nie domowej instalacji – zawór antyskażeniowy
zapobiegający przepływom zwrotnym.
Gdy w pobliżu działki nie ma sieci, trzeba wybudo-
wać własną studnię i zainstalować zestaw hydro-
forowy. Należy też zbadać jakość czerpanej wody
(na przykład w laboratorium sanepidu) i w razie
Lekcja 18

Fot. Piotr Mastalerz

potrzeby zainstalować zestaw filtrów do uzdatnia-
nia. Za wodę z własnej studni nie trzeba płacić.
Materiały. Instalację wodną robi się z rur z two-
rzywa lub miedzi o średnicy 15-32 mm. Na insta-
lację zimnej wody zwykle wybiera się polietylen PE,
polibutylen PB i polipropylen PP, rzadziej droższe
rury o lepszych właściwościach, które stosuje się
do ciepłej wody (z polietylenu usieciowanego lub
wielowarstwowe). Rury (i te z tworzywa, i miedzia-
ne) mogą być miękkie (w zwojach) albo twarde
– dostępne w kilkumetrowych odcinkach. Mie-
Zamontowanie zestawu hydroforowego w instalacji wodnej
dziane łączy się złączkami lub lutuje, tworzywowe zapewni odpowiedni strumień wody i jej stabilne ciśnienie
– zależnie od systemu – klei, zgrzewa, zaprasowu-
je albo skręca. Połączenia trzeba robić dokładnie
według wytycznych producenta systemu. zasilać (od mniej więcej 50 cm – do baterii sztor-
Jeśli w instalacji z tworzywa ma być zamontowane cowej przy umywalce, do 130 cm – do prysznica).
urządzenie do podgrzewania wody, bezpośrednio Rury z wodą muszą być ułożone poniżej rur ga-
do niego mocuje się rurę stalową lub miedzianą zowych i kabli elektrycznych, rura z ciepłą wodą
o długości około 0,5 m, a dalszą część instalacji zawsze powyżej rury z zimną. Przejścia przez
robi z tworzywa. ściany i stropy powinny być zrobione w tulejach
Zasady układania instalacji. Niezależnie od ochronnych. Przewody z ciepłą wodą w po-
tego, czy woda jest pobierana ze studni, czy z wo- mieszczeniach nieogrzewanych muszą być za-
dociągu, instalację układa się tak samo. Jeśli cie- izolowane. W instalacji konieczne są zawory
pła woda jest przygotowywana w indywidualnych odcinające, najlepiej przed każdym przyborem
podgrzewaczach przy bateriach, od przyłącza sanitarnym lub grupą przyborów.
(studni) prowadzi się do nich przewód główny
Fot. Piotr Mastalerz

(z zimną wodą), a dalej podłączenia do punktów

poboru. Gdy woda jest podgrzewana w kotle lub
innym wspólnym dla wszystkich punktów poboru
podgrzewaczu, prowadzi się równolegle dwie
rury (z zimną i ciepłą wodą) do poszczególnych
baterii i do źródła ciepła. Czasem układa się też
trzeci przewód – cyrkulacyjny. Dzięki niemu cie-
pła woda stale krąży w instalacji i nawet wtedy,
gdy ta jest bardzo rozległa, jest dostępna zaraz
po odkręceniu kranu. Instalację można rozpro-
wadzić tak zwanym systemem trójnikowym lub
z rozdzielaczami.
Połączenie między rozdzielaczem a punktem po-
boru powinno być zrobione z jednego odcinka
rury. W piętrowym domu na każdej kondygnacji
umieszcza się po jednym rozdzielaczu. Rury
układa się w warstwie wylewki w podłodze
(w rurze ochronnej, czyli peszlu), rzadziej
w bruzdach w ścianie, a rozdzielacze montuje
w szafkach podtynkowych. Automatyczne kolumny filtracyjne mogą uzdatniać dużą ilość wody
– dla całego domu. Skład znajdującego się w nich złoża dobiera
Rury doprowadza się na różną wysokość w zależ- się do rodzaju zanieczyszczeń, jakie mają być usuwane z wody
ności od tego, jakie urządzenia sanitarne mają
136
 i n s ta l a c j a w o d n a i k a n a l i z a c j a
Fot. Piotr Mastalerz
Kolektory uzyskują ciepło do podgrzewania wody z dociera-
jącego do nich promieniowania słonecznego, które powoduje
rozgrzewanie ich absorbera. Nie jest do tego potrzebny
żaden energochłonny mechanizm
Fot. Piotr Mastalerz
Pompa ciepła
jest w pełni bez­
obsługowa. Latem
działa bardzo
efektywnie – koszt
przygotowywania
przez nią c.w.u.
jest wtedy niższy
niż przez kocioł
na paliwo stałe
W każdej instalacji za wodomierzem lub przed
zestawem hydroforowym warto zamontować filtr
mechaniczny siatkowy, który będzie zatrzymywał
większe zanieczyszczenia stałe.
Podgrzewanie wody
Przygotowanie ciepłej wody może się odby-
wać w podgrzewaczach elektrycznych obsługu-
jących pojedyncze punkty poboru wody, zain-
stalowanych w pobliżu nich, albo centralnie, to
znaczy w jednym podgrzewaczu – najczęściej
instalowanym w kotłowni, ewentualnie w naj-
większej łazience czy kuchni – z którego woda
jest rozprowadzana długimi rurami do wszyst-
kich punktów poboru. Pierwsze rozwiązanie sto-
suje się rzadko, zwykle w domach bez instalacji
c.o. (na przykład z ogrzewaczami elektrycznymi).
Znacznie popularniejszy jest układ centralnego
137
przygotowywania c.w.u., w którym źródłem cie-
pła jest kocioł grzewczy albo pompa ciepła.
Takie rozwiązanie zapewnia bowiem niższy
koszt eksploatacji.
Jeśli dom jest ogrzewany przez kocioł gazowy
lub olejowy, do podgrzewania wody zwykle wy-
korzystuje się współpracujący z nim zasobnik
o pojemności od kilkudziesięciu do 300 l. Jest on
wyposażony w wężownicę zasilaną gorącą wodą
z kotła, która ogrzewa wodę użytkową i maga-
zynuje ją, dzięki czemu jej zapas jest dostępny
w każdej chwili. Zdecydowana większość ga-
zowych kotłów jednofunkcyjnych jest fabrycznie
przygotowana do jego podłączenia – mają wbu-
dowany zawór przełączający tryb pracy między
zasilaniem instalacji c.o. i c.w.u., sterownik obsłu-
gujący podgrzewacz wody użytkowej oraz wypro-
wadzone osobne przyłącza rurowe do niego.
Kotły są oferowane w zestawach z dopasowa-
nymi do nich podgrzewaczami pojemnościowymi
(zasobnikami c.w.u.) oraz elementami potrzebnymi
do ich połączenia. Produkowane są także takie
z wbudowanymi zasobnikami, wielkością i kształ-
tem przypominające lodówki.
W małych domach z jedną łazienką często sto-
suje się gazowe kotły dwufunkcyjne bez zasob-
nika, które we wbudowanym podgrzewaczu
przepływowym podgrzewają wodę na bieżąco,
ewentualnie ich ulepszoną wersję – z zasobni-
kami warstwowymi (bez wężownicy) o niewielkiej
pojemności podwyższającymi komfort korzystania
z ciepłej wody.
Do kotłów na paliwa stałe producenci zwykle
nie oferują podgrzewaczy własnej marki, ale nie
ma problemu z zastosowaniem produktów in-
nych firm. Rozpalanie latem obsługiwanego ręcz-
nie kotła na węgiel czy drewno tylko po to, żeby
podgrzać trochę wody do mycia, jest nieekono-
miczne i kłopotliwe. Mając taki kocioł, warto wy-
brać podgrzewacz wody wyposażony dodatkowo
w grzałkę elektryczną.
Interesującym rozwiązaniem jest też zastosowa-
nie do podgrzewania wody poza sezonem
grzewczym kolektorów słonecznych, które
dostarczają darmową energię, wspomagając
pracę kotła. Współpracują z zasobnikami na ogół
wyposażonymi w dwie wężownice – jedną zasi-
laną czynnikiem grzewczym z kolektorów, drugą
Lekcja 18

Sposoby rozprowadzenia instalacji wodnej

rozdzielacze (do wody przewód trójniki zawory przewód
ciepłej i zimnej) z zaworami cyrkulacyjny odcinające cyrkulacyjny
odcinającymi

przewody
od rozdzielacza piony: niebieski piony: niebieski
do punktów zawory – woda zimna, przewód przewód – woda zimna,
poboru odcinające czerwony – ciepła wody ciepłej wody zimnej czerwony – ciepła

System rozdzielaczowy – przewody z miękkiego tworzywa System trójnikowy – przewody z twardej miedzi albo tworzywa
lub miedzi (ze zwoju) prowadzi się w podłodze od rozdzielacza prowadzi się od pionów do punktów poboru równolegle i prosto­
do punktów poboru padle do ścian, w bruzdach ściennych i/lub w podłodze

– gorącą wodą z kotła. Gdy kolektory nie są podgrzewacz pion wody zimnej
w stanie podgrzać wody do odpowiedniej tempe- wody
ratury, automatycznie uruchamia się drugie źródło
ciepła i wspomaga ich pracę. Ponieważ kolekto-
ry ogrzewają wodę tylko w ciągu dnia, zasobnik
musi mieć dużą pojemność i być dobrze zaizo-
lowany, aby zgromadzić zapas wody na wieczór
i rano następnego dnia.
Alternatywą dla kolektorów jest łatwiejszy do
zainstalowania, działający niezależnie od kotła
podgrzewacz z powietrzną pompą ciepła. Takie
urządzenia łatwo zamontować i są niezbyt dro-
gie (w porównaniu do gruntowych pomp ciepła),
a ich działanie jest bezproblemowe i praktycz-
nie bezobsługowe. Energię cieplną do podgrze-
wania wody pozyskują z powietrza. Najwyższą przewód przewód
wody ciepłej wody zimnej trójniki
sprawność osiągają latem, gdy na zewnątrz jest
bardzo gorąco. Pompę ciepła możemy kupić jako Gdy woda jest podgrzewana miejscowo, przewód z ciepłą wodą
kompletny podgrzewacz zintegrowany ze zbiorni- jest krótki – od podgrzewacza do baterii w obrębie jednego
kiem na podgrzewaną wodę, ale jeśli mamy już pomieszczenia lub niekiedy dwóch sąsiadujących ze sobą. Zwykle
jest to podgrzewacz o mocy kilkunastu kilowatów zasilany prą­
podgrzewacz pojemnościowy przeznaczony do dem trójfazowym. W przypadku podgrzewaczy przepływowych,
współpracy z kotłem, możemy go wykorzystać. które mają niewielką moc (poniżej 6 kW) i są w stanie dostarczać
Potrzebna jest wtedy pompa przeznaczona do ciepłą wodę co najwyżej do umycia rąk lub naczyń w jednym
współpracy z zewnętrznym zasobnikiem c.w.u. punkcie poboru, prowadzi się tylko przewody z zimną wodą
138
 i n s ta l a c j a w o d n a i k a n a l i z a c j a

Kolejność prac
Fot. Mariusz Bykowski

Fot. Wiktor Greg

W miejscu włączenia przyłącza do przewodu wodociągowego
montuje się tak zwaną nawiertkę. Dzięki niej można wykonać
podłączenie bez konieczności zamykania przepływu wody.
Może być wyposażona w zawór do odcinania dopływu wody
Fot. Piotr Mastalerz
Bezpośrednio na ścianie, przez którą zostało wprowadzone
przyłącze wodne, zwykle na wysokości 60-80 cm nad posadzką,
montuje się wodomierz, według którego będą rozliczane
należności za wodę pobieraną z wodociągu

Fot. Piotr Mastalerz

Przewody najczęściej prowadzi się w warstwach podłogi do Zgodnie z obowiązującymi przepisami rury doprowadzające
planowanych miejsc poboru wody. Rury giętkie ze zwoju umoż- wodę powinny być zaizolowane otuliną
liwiają rozprowadzenie instalacji bez wykonywania połączeń
w podłodze, dzięki czemu nie ma obawy przecieków
Fot. Piotr Mastalerz

Fot. Kalbar

Instalację (ciepłej wody z lewej strony, a zimnej – z prawej) Podłączenie wody do baterii sztorcowych (do umywalki, wanny itp.)
doprowadza się do miejsca podłączenia na odpowiednią wykonuje się za pomocą wężyków. Na instalacji wyprowadzonej
wysokość zależnie od rodzaju przyboru sanitarnego, który ze ściany montuje się zawory umożliwiające odcięcie dopływu wody
ma zasilać do baterii bez zamykania przepływu wody w łazience

139
Lekcja 18
Kanalizacja
Fot. Piotr Mastalerz
Jej zadaniem jest zbieranie ścieków z wszystkich
zainstalowanych w domu przyborów sanitarnych
i odprowadzanie ich poza budynek do szamba,
przydomowej oczyszczalni lub – przez przyłącze
– do sieci kanalizacyjnej.
Elementy instalacji. Ścieki przepływają grawita-
cyjnie od urządzeń sanitarnych przez podejścia
(odcinki łączące przybory sanitarne z pionami)
do pionów kanalizacyjnych i poziomych przewo-
dów odpływowych. W skład systemu wchodzą
też syfony, rewizje (czyszczaki), wywiewki wentyla-
cyjne i wpusty podłogowe. Do zrobienia instalacji
używa się zwykle rur o średnicy 50, 75, 100 oraz
150 mm.
Podejścia powinny mieć średnicę dostosowaną
do liczby i rodzaju przyborów sanitarnych, od
których odbierają ścieki. Rura łącząca urządze-
nie sanitarne z pionem nie może mieć średnicy
mniejszej od wylotu z tego urządzenia, a gdy
odprowadza ścieki z kilku urządzeń – od naj-
większego z wylotów. Zlewy, umywalki, bidety,
pisuary, wanny, brodziki, pralki czy zmywarki
mogą mieć wspólne podejścia, ale każde urzą-
dzenie musi mieć swój syfon. Podłączenie miski
ustępowej musi być osobne i włączone do pio-
nu poniżej pozostałych podłączeń na danej
kondygnacji.
Średnica pionu zależy od ilości odprowadza-
nych nim ścieków i nie może być mniejsza od
największej średnicy podejścia (w przypadku
miski ustępowej musi mieć co najmniej 100 mm).
Materiały. W domach jednorodzinnych insta-
lacje wewnętrzne najczęściej robi się z tworzy-
wa (polipropylenu, polietylenu HDPE, poli-
chlorku winylu) oraz rur z żywic poliestrowych
wzmacnianych włóknem szklanym. Łączy się je
za pomocą kielichów z gumowymi uszczelkami
(polipropylenowe lub z PCW), przez zgrzewanie
doczołowe (polietylenowe) lub klejem (z PCW).
Rury z HDPE nadają się także na instalacje
układane poza budynkiem.
Zasady układania instalacji. Przed każdym
urządzeniem sanitarnym (między otworem od-
pływowym a podejściem) musi być zamonto-
wany syfon oddzielający wnętrze instalacji
140
Rury kanalizacyjne na całej długości prowadzi się ze spadkiem
2% w kierunku odpływu, co gwarantuje swobodny grawitacyjny
odpływ ścieków do odbiornika (szamba, sieci kanalizacyjnej)
od otoczenia i niedopuszczający do wydostawa-
nia się z niej nieprzyjemnych zapachów. Odcinki
rur łączące urządzenia sanitarne z pionami (po-
dejścia) powinny być jak najkrótsze – w przypad-
ku misek ustępowych nie dłuższe niż 1 m. Podej-
ścia do innych urządzeń sanitarnych mogą być
dłuższe, ale nie powinny przekraczać 3 m.
Jeśli trzeba wydłużyć podejście, należy także
zwiększyć jego średnicę o jeden wymiar albo
zrobić dodatkową wentylację podejścia, aby
zapobiec wysysaniu wody z syfonu. Podobnie
powinno się postąpić wtedy, gdy różnica wyso-
kości między końcami podejścia wynosi od 1
do 3 m. Długie podejścia muszą mieć rewizje
(kształtki z otworem osłoniętym pokrywą)
umożliwiające dostęp do wnętrza rury.
Podejścia należy włączać do pionów pod kątem
nie większym niż 45°, a kierunek prowadzenia
poziomych przewodów zmieniać pod kątem
mniejszym od 90°. Przewody trzeba układać
ze spadkiem od 2 do 15% (2-15 cm/m rury).
Piony z tworzywa sztucznego powinno się pro-
wadzić w bruzdach ściennych, ale nie zamuro-
wywać ich na stałe. Aby wytłumić hałasy, można
je zaizolować otuliną z wełny mineralnej i obu-
dować płytami gipsowo-kartonowymi lub użyć
rur i kształtek niskoszumowych – z tworzywa
o zwiększonej masie i pogrubionych ściankach.
 i n s ta l a c j a w o d n a i k a n a l i z a c j a

Na poziomie stropu piony należy zamoco- Przewody odpływowe (poziomy) zbierające

wać „na sztywno”, a między stropami za
pomocą obejm, w których będą się mogły
przesuwać. U dołu każdego z nich powinna
być rewizja.
Pion powinien być wyprowadzony ponad
dach i 50-100 cm nad nim zakończony wy-
wiewką (specjalną kształtką) o średnicy co
najmniej takiej jak średnica pionu. Jej zada-
niem jest przewietrzanie instalacji i zapobie-
ganie powstawaniu podciśnienia, a w kon-
sekwencji wysysaniu wody z syfonów. Jeżeli
pionu nie da się wyprowadzić ponad dach,
na jego końcu za najwyżej położonym przy-
borem sanitarnym można zamontować za-
wór napowietrzający wpuszczający powietrze
do wnętrza rury i zapobiegający w ten spo-
sób powstawaniu podciśnienia. Co najmniej
jeden pion w instalacji, najlepiej ten najbar-
dziej oddalony od przykanalika, musi być
jednak zakończony wywiewką.
ścieki z pionów i odprowadzające je do przy-
kanalika i dalej do sieci kanalizacyjnej, szamba
lub przydomowej oczyszczalni zwykle prowadzi
się po wierzchu, wzdłuż ścian piwnicy, w kana-
łach podłogowych albo pod podłogą piwnicy
lub podłogą na gruncie.
Przewody drugorzędne podłącza się do głów-
nego pod kątem nie większym niż 60°. Każdy
powinien mieć rewizję. Rury biegnące po wierz-
chu w pomieszczeniach nieogrzewanych powin-
no się zaizolować, na przykład matami z wełny
mineralnej.
Wszystkie rury należy prowadzić możliwie naj-
krótszą drogą, kielichem w kierunku przeciw-
nym do spływu ścieków. Należy je układać pod
przewodami gazowymi i elektrycznymi, nigdy
odwrotnie. Każdy następny element instalacji,
patrząc od przyboru do przewodu odpływo-
wego, powinien mieć średnicę co najmniej
równą średnicy poprzedniego elementu.

Instalacja kanalizacyjna wewnątrz i na zewnątrz domu

Wewnętrzna instalacja kanalizacyjna odprowadza ścieki z urządzeń sanitarnych przez podejścia i piony
kanalizacyjne do poziomych przewodów odpływowych. Główny przewód odpływowy wyprowadza się
poza budynek do kanału ulicznego, szamba lub przydomowej oczyszczalni. Ta część instalacji, która się
znajduje poza budynkiem, to instalacja zewnętrzna.
podejście kanalizacyjne wywiewka kanalizacyjna wyprowadzona przewód odpływowy
do umywalki – średnica 50, ponad dach – średnica co najmniej równa – średnica 110 mm
40 lub 32 mm średnicy pionu
wpust
podejście kanalizacyjne podłogowy
do wanny – średnica 50 mm

fragment zewnętrznej instalacji

kanalizacyjnej ułożony w gruncie.
Średnica rury musi być co naj-
mniej równa średnicy najwięk-
szego przewodu odpływowego

podejście kanalizacyjne do miski podejście do zlewozmywaka,

ustępowej – średnica 110 mm zmywarki – średnica 50 mm
141
 Lekcja 18

Kolejność prac
Rury kanalizacyjne Jeśli dom jest posado-

Fot. Piotr Mastalerz

Fot. Piotr Mastalerz

umieszcza się w przy- wiony na płycie funda-

gotowanych wcześniej mentowej, rury trzeba
wykopach o głębokości ułożyć na wczesnym eta-
około 40 cm i szeroko- pie prac i wyprowadzić
ści mniej więcej 30 cm, ponad jej planowany
tak aby po zasypaniu poziom. Przed kolejnym
z każdej strony ota- etapem zaślepia się je,
czała je co najmniej aby nie dostały się do
20-centymetrowa nich zanieczyszczenia,
warstwa piasku a zwłaszcza beton pod-
czas wylewania płyty
Fot. Piotr Mastalerz

Fot. Wiktor Greg

Pion musi mieć średnicę równą co najmniej średnicy największego Rury najlepiej prowadzić w bruzdach w ścianie (łatwo je ukryć
podejścia (ø 110 mm), a u podstawy rewizję umożliwiającą dosta- i odgłosy przepływu ścieków są wytłumione), zawsze ze spad-
nie się do wnętrza przewodu, na przykład w celu usunięcia zatoru kiem co najmniej 2 cm/m (2%) w kierunku pionu
Fot. Wiktor Greg

Fot. Andrzej T. Papliński

Między otworem
odpływowym każdego
urządzenia sanitarnego
a jego podejściem
musi być zamocowany
syfon zabezpieczający
przed wydostawaniem
się z instalacji nieprzy-
jemnych zapachów

Każdy pion kanali-

Fot. Andrzej Szandomirski

zacyjny powinien być

zakończony wywiewką
nad dachem lub przy-
najmniej zaworem
napowietrzającym
zamontowanym nad
Podejścia kanalizacyjne powinny być jak najkrótsze (do miski najwyżej położonym
ustępowej nie dłuższe niż 1 m). Można je ukryć za obudową urządzeniem
stelaża; nie trzeba wtedy robić bruzdy w ścianie sanitarnym

142
 Lekcja 19
Ogrzewanie
W naszym klimacie mniej więcej przez połowę roku, zwykle od października
do kwietnia, dom trzeba ogrzewać. Nie ma jednego uniwersalnego systemu
grzewczego, który sprawdzi się w każdym domu. Zawsze trzeba przeanalizować
dostępne rozwiązania, określić swoje potrzeby i możliwości.
Domy jednorodzinne najczęściej mają ogrzewanie wodnym albo pompa ciepła, a do pomieszczeń
centralne z jednym, wspólnym dla całego domu przekazują je tradycyjne grzejniki lub ukryte pod
źródłem ciepła. Instalację rozprowadzającą posadzką rury, czyli ogrzewanie podłogowe.
ciepło do poszczególnych pomieszczeń można Rury mogą być umieszczone także na ścianach
wyposażyć w urządzenia regulacyjne i dzięki nim pod tynkiem albo nad podwieszonym sufitem
dostarczać tylko tyle ciepła, ile gwarantuje kom- – jest to odpowiednio ogrzewanie ścienne
fort mieszkańcom. Decydując się na ogrzewanie bądź sufitowe.
centralne, musimy wybrać rodzaj paliwa, źródła Czynnikiem transportującym ciepło może być
ciepła oraz sposób dostarczania ciepła do po- też powietrze. W domach jednorodzinnych sto-
mieszczeń. suje się system dystrybucji gorącego powietrza
(DGP) ogrzanego przez kominek – jako dodat-
Wodne lub powietrzne kowy, wspomagający działanie innych urządzeń.
Najpopularniejsze jest u nas ogrzewanie, w któ- Ale ogrzewanie powietrzne może też być jedyną
rym czynnikiem grzewczym jest woda. Źród- instalacją grzewczą. Wtedy źródłem ciepła nie po-
łem ciepła może być wtedy kocioł gazowy, ole- winien być kominek, tylko nagrzewnica elektryczna
jowy lub na paliwo stałe, kominek z płaszczem lub wodna (zasilana z kotła bądź pompy ciepła).
Fot. Andrzej T. Papliński

Gdy komuś zależy na niskim koszcie ogrzewania i jednocześnie na tym, żeby nie musiał się zajmować obsługą urządzeń grzewczych,
powinien rozważyć zakup pompy ciepła. To jedno z najnowocześniejszych, choć stosunkowo drogich urządzeń grzewczych

143
Lekcja 19
W takim systemie ciepłe powietrze jest transpor-
towane do pomieszczeń kanałami ukrytymi nad
sufitem albo w podłodze i nawiewane przez kratki
lub anemostaty wentylacyjne. Kanały rozprowa-
dzające gorące powietrze mogą być też umiesz-
czone w płycie fundamentowej, która wtedy
ogrzewa dom od spodu.
Paliwa
Gaz ziemny ma prawie same zalety, jeśli nie liczyć
ograniczonego dostępu do sieci, którą jest przesy-
łany do odbiorców, i stosunkowo wysokiego kosz-
tu przyłączenia się do niej (za wybudowanie przy-
łącza trzeba zapłacić niekiedy nawet kilkanaście
tysięcy złotych). Jest znacznie tańszy od oleju opa-
łowego oraz gazu płynnego. Przy spalaniu gazu
nie powstają sadza ani popiół, spaliny są dość
czyste, a ilość emitowanego dwutlenku węgla jest
stosunkowo niewielka.
O tym, czy w pobliżu działki przebiega gazociąg
i czy jest możliwość podłączenia do niego domu,
można dowiedzieć się w biurze obsługi klienta
gazowni. Po dopełnieniu formalności (uzyskaniu
warunków technicznych przyłącza, wykonaniu pro-
jektu oraz otrzymaniu pozwolenia na jego budowę)
można zlecić wykonanie przyłącza. Układa się je
od przewodu magistralnego do szafki gazowej,
którą umieszcza się w ogrodzeniu, ewentualnie
na ścianie domu. W szafce znajduje się reduktor,
zawór odcinający i gazomierz – według jego
wskazań właściciel będzie rozliczał się z gazownią.
Dalej układa się wewnętrzną instalację gazową
aż do miejsca montażu kotła. Nie powinno się jej
zabudowywać – prowadzi się ją po wierzchu ścian.
Gaz płynny. Do ogrzewania domów jedno­
rodzinnych stosuje się propan techniczny lub pro-
pan­butan, które w postaci ciekłej przechowuje
się w zbiornikach na zewnątrz budynku: pierwszy
w naziemnym lub podziemnym, drugi – ze wzglę-
du na wyższą temperaturę parowania – koniecz-
nie w podziemnym. Gaz ze zbiornika jest dostar-
czany do kotła specjalnym przyłączem. Trzeba
pamiętać, aby uzupełniać zapas paliwa. Zbiorniki
napełnia się przeważnie dwa razy w roku, płacąc
z góry za dostarczoną ilość gazu. Dostawcy gazu
proponują też użytkownikom dzierżawę zbiornika
i rozliczenie na podstawie faktycznego zużycia, ale
wtedy cena gazu na ogół jest wyższa.
144
Dom całoroczny musi być ogrzewany
Taki wymóg jest zapisany w Warunkach technicz-
nych. Jeśli inwestor chce dostać pozwolenie na
budowę, a potem na użytkowanie domu, nie może
zrezygnować z wyposażenia go w źródło ciepła
i instalację ogrzewczą – nawet wtedy, gdy uzna,
że ogrzewanie nie jest mu potrzebne i postanowi
z niego nie korzystać. Jednak nie wystarczy, by
źródło ciepła i instalacje po prostu były. Muszą być
takie, aby z innymi elementami (architekturą, mate-
riałami budowlanymi, ociepleniem, wyposażeniem)
gwarantowały uzyskanie przez budynek wskaźnika
rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną
energię pierwotną EP na odpowiednim poziomie.
Charakterystyka energetyczna. Aby uzyskać
pozwolenie na budowę albo dokonać jej
zgłoszenia, inwestor – lub architekt w jego
imieniu – musi złożyć w organie administracji
państwowej dokumentację budowlaną. Jednym
z jej elementów jest charakterystyka energetycz-
na, czyli analiza projektowanego budynku pod
kątem jego uciążliwości dla środowiska oraz
kosztów jego eksploatacji (ogrzewania, wentylo-
wania, podgrzewania wody użytkowej). Określe-
nie zapotrzebowania budynku na ciepło, wybór
systemu grzewczego, sposobu przygotowywania
wody użytkowej oraz metody wentylacji muszą
być poparte obliczeniem wskaźnika EP. Aby
pozwolenie na budowę mogło być wydane, od
1 stycznia 2021 r. wartość wskaźnika nie może być
wyższa niż 70 kWh/(m .rok). Pozwolenia wydane
2
do końca 2020 roku dla budynków o wartości EP
wyższej niż 70 kWh/(m .rok), ale nieprzekraczają-
2
cej 95 kWh/(m2.rok), zachowują ważność.
Bez OZE ani rusz. Osiągnięcie wymaganej war-
tości wskaźnika EP nie jest łatwe. Nie wystarczy
zaprojektowanie i wybudowanie domu, którego
przegrody, okna i drzwi zewnętrzne mają współ-
czynniki izolacyjności cieplnej zgodne z przepisa-
mi, jego instalacje (ogrzewania i przygotowania
c.w.u.) są należycie zaizolowane, a do ogrzewania
wykorzystuje się kocioł gazowy uznawany za
urządzenie nowoczesne i nieuciążliwe dla środo-
wiska. Potrzebne są dodatkowe zabiegi ogranicza-
jące straty ciepła przez przegrody budowlane (na
przykład grubsza izolacja ścian, podłóg i dachu)
i wentylację (na przykład zastosowanie wentylacji
mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem
ciepła) albo zwiększenie udziału energii pochodzą-
cej ze źródeł odnawialnych. Decyzję o wyborze
odpowiednich rozwiązań instalacyjnych podejmuje
się na etapie projektowania domu.
 ogrzewanie

Przyłącze gazowe Ze względów bezpieczeństwa przy planowaniu

skrzynka gazowa skrzynka z dodatkowym ustawienia zbiornika trzeba zachować odpowied-
w ogrodzeniu z licznikiem zaworem (tak zwanym nie odległości od budynków, studzienek, wpustów
gazowym i (ewentualnie) kurkiem głównym)
reduktorem na ścianie domu kanalizacyjnych.
Olej opałowy magazynuje się w zbiornikach, na
które trzeba znaleźć miejsce w domu lub na dział-
ce. Zwykle ustawia się je w domu (olej nie powi-
nien być przechowywany w niskiej temperaturze).
Jeśli zbiorniki są niezbyt duże (do 1 m³), można je
umieścić w tym samym pomieszczeniu co kocioł.
Zbiorniki muszą stanąć tak, aby możliwe było za-
tankowanie paliwa z cysterny na samochodzie.
Paliwa stałe to wciąż najtańszy sposób na ogrze-
wanie domu. Wymagają jednak nie tylko miejsca
na ich składowanie, ale też nakładu pracy – trze-
ba pamiętać o systematycznym dokładaniu do
kotła. Dodatkowo coraz większą wagę przykłada
się do aspektów ekologicznych. Dzisiaj nie wolno
inne sieci – wodna,
sieć gazowa przyłącze kanalizacyjna, już sprzedawać prostych kotłów wszystkopalnych,
w ulicy gazowe kolejne gminy w Polsce zakazują palenia węglem,
elektryczna
ale – co ważniejsze – żeby dom ogrzewany kotłem
Aby móc korzystać z gazu ziemnego, trzeba przede wszystkim na paliwa stałe osiągnął wymagane, niskie EP,
wybudować przyłącze, czyli odcinek instalacji gazowej biegną- trzeba w nim spalać biomasę. Biomasa w postaci
cej w ziemi od przewodu sieciowego usytuowanego zwykle pod
ulicą do skrzynki gazowej zlokalizowanej w ogrodzeniu działki peletów, kawałków drewna, brykietów czy ziaren
zbóż jest uważana za ekologiczne źródło energii,
ponieważ wykorzystuje jej odnawialne zasoby.
Naziemny zbiornik z gazem Pelety i brykiety, czyli zrębki i trociny sprasowane
min. 5 m min. 3 m min. 8 m na znormalizowany granulat – mają wartość opa-
od ogrodzenia od budynku od studzienki łową porównywalną z niskokalorycznym węglem
mieszkalnego
kamiennym. Są sprzedawane w plastikowych wor-
kach wygodnych do transportu i przechowywa-
nia. Do ogrzania domu jednorodzinnego potrze-
ba rocznie 3-5 ton peletów. Wśród urządzeń na
pelety, drewno czy węgiel można znaleźć modele
zaawansowane technologicznie, efektywne ener-
getycznie i niskoemisyjne. Są takie, które spełniają
wymogi najnowszej i najostrzejszej dyrektywy unij-
nej Ekoprojekt.
Energia elektryczna jest powszechnie dostępna
– to jej niewątpliwa zaleta. Ogrzewanie nią domu
jest wygodne i stosunkowo tanie inwestycyjnie.
min. 3 m od min. 15 m
elektrycznej linii od elektrycznej linii W przypadku małego domu i w warunkach, kiedy
napowietrznej < 1 kV napowietrznej ≥ 1 kV można zostać prosumentem i we własnym zakre-
sie wytwarzać część (większość) potrzebnej ener-
Zbiornik na gaz płynny musi być umiejscowiony w bezpiecznej
odległości od elementów budowlanych i instalacji znajdujących gii, staje się coraz bardziej konkurencyjne również
się na działce. Odległość od budynku oraz ogrodzenia można pod kątem kosztów eksploatacji.
zmniejszyć o połowę, jeśli zbiornik zostanie od nich oddzielony Energia ze źródeł odnawialnych (ciepło
ścianką o odporności ogniowej 120 minut albo zakopany z gruntu, wody, ze słońca) jest coraz chętniej
145
Lekcja 19

wybierana przez inwestorów dbających o ekolo-

Fot. Małgorzata Góra

gię, ale również o niskie koszty eksploatacji. Wy-
korzystujące ją pompy ciepła, kolektory słonecz-
ne czy ogniwa fotowoltaiczne wymagają sporych
nakładów inwestycyjnych, ale w znaczący sposób
pozwalają obniżyć koszty ogrzewania domu.

Wybór kotła
Źródłem ciepła w instalacjach wodnych jest
zazwyczaj kocioł.
Kocioł na paliwo stałe trzeba dobrać do rodza-
ju paliwa, jakie ma być w nim spalane. Urządze-
nia te muszą spełniać restrykcyjne wymagania
energetyczno-emisyjne odpowiadające 5 kla-
sie zgodnie z normą PN-EN 303-5:2012, czyli
uzyskiwać niskie wskaźniki emisji zanieczyszczeń
i wysoką efektywność. Zdecydowana większość
dotychczas zakwalifikowanych do tej klasy kotłów
to urządzenia z systemem automatycznego po-
dawania paliwa, skonstruowane z myślą o mak-
symalnym wykorzystaniu jego energii przy jedno-
Gazowe kotły kondensacyjne o niezbyt dużej mocy nie muszą być
cześnie bardzo małej emisji tlenku węgla (CO), umieszczane w wydzielonym pomieszczeniu technicznym, więc
gazowych zanieczyszczeń organicznych (OGC) w niewielkich domach nie trzeba przeznaczać na nie dużo miejsca
– głównie benzo(a)pirenu – pyłów zawieszonych
Fot. Marcin Czechowicz

(PM), a także branych niekiedy pod uwagę przy

ustalaniu lokalnych wymagań, tlenków azotu
(NOx). Są w nich zastosowane systemy precyzyj-
nej kontroli strumienia powietrza docierającego
do paleniska, mechanizmy dawkujące i porusza-
jące paliwo, materiały ceramiczne przyczyniające
się do zwiększenia temperatury w komorze spala-
nia i zawirowywacze spalin zwiększające spraw-
ność wymiany ciepła i powodujące wytrącanie
pyłu. Dla wygody użytkownika są wyposażone
w dodatkowe mechanizmy ułatwiające usuwanie
zatrzymywanych zanieczyszczeń.
W niemal wszystkich nowych kotłach gazowych
stosowana jest technologia kondensacyjna,
dzięki której zużywają one znacznie mniej paliwa
niż te starego typu. Są bezobsługowe, pracują
bardzo efektywnie i świetnie współpracują z urzą-
dzeniami do automatycznej regulacji. Łatwo na
nie znaleźć miejsce, bo mają niewielkie wymiary.
Kotły kondensacyjne mają zamkniętą komorę
spalania (nie pobierają do spalania powietrza
z pomieszczenia, w którym są zainstalowane), Kotły gazowe dają możliwość nie tylko zasilania instalacji centralne-
go ogrzewania, ale także przygotowywania ciepłej wody użytkowej.
dzięki czemu są bezpieczniejsze. Spaliny nie są Zasobnik c.w.u. może być umieszczony w jednej obudowie z kotłem
z nich usuwane w sposób grawitacyjny, więc nie
146

muszą być podłączone do wyprowadzonego po-
nad dach komina o długości co najmniej 4 m.
Wyrzut spalin i pobieranie powietrza mogą się
odbywać specjalnym przewodem powietrzno-
-spalinowym, który – przy zachowaniu warunków
określonych przepisami – może być wyprowadzony
przez ścianę domu. Kotły występują w różnych od-
mianach – dwufunkcyjne mają wbudowane urzą-
dzenia do podgrzewania c.w.u., jednofunkcyjne
Pompy ciepła
Powszechnie stosowane do ogrzewania domów
pompy ciepła mogą odbierać ciepło z gruntu
(pompy typu glikol-woda) albo z powietrza (typu
powietrze-woda). To pierwsze rozwiązanie wiąże się
z koniecznością wykonania gruntowego wymiennika
ciepła nazywanego dolnym źródłem pompy ciepła.
Wymiennik może być poziomy – z rur ułożonych
poziomo pod powierzchnią gruntu (na obszarze kil-
kuset metrów kwadratowych) – albo pionowy – z rur
umieszczonych w głębokich odwiertach, zajmujący
wielokrotnie mniejszą powierzchnię działki niż pozio-
my i zapewniający wyższą efektywność pompy, ale
droższy. Czasami trudno jest wykonać dolne źródło
lub jest to wręcz niemożliwe. Wtedy lepiej wybrać
pompę powietrzną, której zaletą jest prosty montaż.
Trzeba być jednak przygotowanym na to, że w cza-
sie mrozu jej efektywność jest stosunkowo niewielka.
Pompa ciepła jest zwykle napędzana energią elek-
tryczną, lecz jej pobór jest dużo mniejszy niż w przy-
padku grzejników elektrycznych. Jej efektywność
jest wyrażona współczynnikiem COP, który stanowi
stosunek ilości energii przekazywanej do instalacji
grzewczej w skraplaczu pompy do ilości pobranej
przez nią energii elektrycznej. Zwykle mieści się
w granicach od 2 do 5.
Fot. DAIKIN
Pompa ciepła może służyć
do ogrzewania pomiesz-
czeń oraz podgrzewania
ciepłej wody użytkowej.
Jeśli jest typu split, to
jedną część umieszcza się
na zewnątrz budynku,
a drugą – w dowolnym
pomieszczeniu w domu.
Nie musi ono spełniać
specjalnych wymagań,
tak jak jest w przypadku
kotłów
147
ogrzewanie
– nie. Ciepłą wodę mogą przygotowywać w dołą-
czonym do nich podgrzewaczu pojemnościowym.
Pomieszczenie na kocioł
Kotły o mocy do 30 kW, i te zasilane gazem ziem-
nym, i te na gaz płynny, można umieścić w po-
mieszczeniach nieprzeznaczonych na stały pobyt
ludzi (na przykład w kuchni lub przedpokoju) albo
w pomieszczeniu technicznym. Musi mieć odpo-
wiednią wentylację oraz kubaturę co najmniej 8 m3
– gdy urządzenia pobierają z nich powietrze do
spalania, i nie mniejszą niż 6,5 m3 – gdy czerpią je
bezpośrednio z zewnątrz, oraz wysokość co naj-
mniej 2,2 m. Kocioł na gaz płynny, który jest cięż-
szy od powietrza, nie może być ustawiony w po-
mieszczeniu z podłogą poniżej poziomu terenu.
Kotły gazowe i na olej opałowy o mocy większej
niż 30 kW mogą być umieszczane jedynie w po-
mieszczeniach technicznych. Na kocioł na pali-
wo stałe trzeba też przeznaczyć osobne wnętrze.
W pomieszczeniu, w którym znajduje się kocioł
gazowy, warto zamontować specjalne detektory
gazu odpowiednio ziemnego lub płynnego. Będą
one stale kontrolować stężenie gazu w powietrzu
i w przypadku przekroczenia jego ustalonej war-
tości (kilkunastokrotnie mniejszej niż ta, przy której
mógłby nastąpić wybuch), ostrzega nas sygnałem
akustycznym i dźwiękowym. Detektory mogą
także współpracować z zaworami w instalacji
gazowej i w razie awarii automatycznie odcinać
dopływ gazu do odbiornika.
Instalacja grzewcza
Sposób ułożenia. Rury prowadzi się od źródła
ciepła do pionowych przewodów, nimi na po-
szczególne piętra, a następnie – zależnie od
architektury i wielkości budynku – sposobem
trójnikowym lub rozdzielaczowym do wszystkich
grzejników. W systemie trójnikowym rury (zasi-
lającą i powrotną) prowadzi się od pionu do naj-
dalszego grzejnika, po drodze wykonując odga-
łęzienia do wszystkich grzejników. W systemie
rozdzielaczowym przewody zasilający i powrotny
biegnące od i do źródła ciepła doprowadza się
do rozdzielaczy (co najmniej jednego zasilające-
go i jednego powrotnego na każdej kondygnacji).
Od rozdzielaczy do każdego grzejnika najkrótszą
drogą prowadzi się parę rur. Ponieważ zwykle
 Lekcja 19

Schematy instalacji c.o. umieszcza się je w podłodze, musi ona być tak
pion powrotny przewód powrotny zaprojektowana, aby się w niej zmieściły wraz
z otuliną izolacyjną.
pion Materiał. Obecnie w domach jednorodzinnych
zasilający najpopularniejsze są instalacje z rur z tworzywa
sztucznego lub miedzi. Coraz rzadziej stosuje się
stalowe, które są tanie, ale dość szybko korodują.
Instalacje z tworzywa sztucznego wydają się mniej
solidne, jednak ich trwałość szacuje się na 50 lat,
miedziane są jeszcze trwalsze. Najważniejszym
kryterium podczas wyboru rodzaju rur jest mak-
symalna temperatura, jaką może osiągnąć w nich
przewód woda. Dlatego tam, gdzie jest ryzyko przekro-
grzejniki zasilający czenia temperatury 90°C, a więc w instalacjach
Instalacja w systemie trójnikowym z kotłami na paliwa stałe, lepsze są rury meta-
lowe. Jeśli zdecydujemy się na rury z tworzywa
rozdzielacz rozdzielacz pion
zasilający powrotny powrotny grzejniki sztucznego, powinny być wielowarstwowe albo
z polibutylenu.
Wybierając rury z tworzywa do instalacji grzewczej
typu zamkniętego, należy zwrócić uwagę, by mia-
ły tak zwaną barierę antydyfuzyjną, czyli warstwę
chroniącą przed przenikaniem do ich wnętrza tle-
nu. Zabezpieczy to instalację przed korozją grzej-
ników, kotła i innych metalowych elementów.

Grzejniki
W nowych instalacjach montuje się grzejniki pły-
towe, członowe, dekoracyjne lub konwektory.
Zwykle wiesza się je na ścianie zewnętrznej pod
przewód przewód pion oknem i podłącza do instalacji z boku lub dołu,
zasilający powrotny zasilający
zależnie od rodzaju grzejnika i sposobu ułożenia
Instalacja w systemie rozdzielaczowym instalacji. Najlepiej umieszczać grzejniki pod pa-
rapetem, który odchyla strumień ciepłego powie-
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Dorota Sibińska XY studio

trza, redukując w ten sposób straty ciepła przez

W salonie z dużymi oknami grzejnik ukryty w podłodze to dobra
alternatywa dla tradycyjnego grzejnika wiszącego na ścianie
148
szybę i zabezpieczając ścianę powyżej przed szyb-
kim zabrudzeniem. Grzejniki płytowe, członowe
i konwektory mogą być zasilane wodą o tempera-
turze do 90°C. Dobrym sposobem ogrzewania
pomieszczeń o dużych powierzchniach prze-
szklonych są grzejniki kanałowe – montowane
w warstwach podłogi i przykryte ozdobną kratką.
Dostarczają ciepło bezpośrednio do miejsc, gdzie
są największe jego straty, a jednocześnie nie
utrudniają dostępu do okien. Z kolei do łazienek
przeznaczone są grzejniki drabinkowe. Są naj-
częściej zbudowane z dwóch stalowych rur pio-
nowych połączonych kilkoma, a nawet kilkuna-
stoma rurami poziomymi o przekroju okrągłym,

Fot. Andrzej T. Papliński
prostokątnym lub owalnym – można na nich wie-
szać ręczniki, by szybko wyschły.
Ogrzewanie płaszczyznowe
Popularny jego rodzaj to ogrzewanie podło­
gowe. Powstaje przez ułożenie pod posadzką rur
– mogą być one miedziane, z polietylenu siecio-
wanego, z polibutylenu z barierą antydyfuzyjną
lub wielowarstwowe z tworzyw z wkładką alumi-
niową – i doprowadzenie do nich wody ogrza-
nej w źródle ciepła (o temperaturze do 55°C).
Podłoga nie może mieć temperatury wyższej niż
29°C w pokojach, przedpokojach i kuchniach,
33°C – w łazienkach i 35°C – w pobliżu okien
(rury układa się tu gęściej), bo mogłaby być źle
tolerowana przez organizm człowieka. Ogrze-
wanie podłogowe oddaje większość ciepła przez
promieniowanie, co sprawia, że uczucie komfortu
uzyskuje się przy temperaturze mniej więcej 2°C
niższej niż w przypadku grzejników konwekcyjnych.
Innym rodzajem ogrzewania płaszczyznowego
są systemy ścienne. Temperatura ścian może
być wyższa niż podłogi, bo przebywające w po-
mieszczeniu osoby nie mają z nimi bezpośrednie-
go kontaktu. Płaszczyzna ściany również oddaje
ciepło głównie przez promieniowanie, więc ruchy
konwekcyjne powietrza są ograniczone i nie
ma niekorzystnej, dodatniej jonizacji powietrza.
Nie występuje także unoszenie się kurzu.
Sterowanie
Instalację grzewczą trzeba stale nadzorować,
żeby nie doszło do jej uszkodzenia oraz aby utrzy-
mać w pomieszczeniach wymaganą temperaturę.
Te zadania powierza się działającym automatycz-
nie urządzeniom. W nowoczesnych instalacjach
sterowanie pracą urządzeń grzewczych polega
na automatycznym dostosowywaniu temperatu-
ry, do jakiej podgrzewają wodę, do temperatury
w pomieszczeniach albo nawet do temperatury
na zewnątrz. Regulacja pokojowa wymaga zain-
stalowania w jednym z ogrzewanych pomieszczeń
termostatu reagującego na zmiany temperatury
powietrza i połączenia go ze źródłem ciepła. Nowo-
czesne termostaty są zazwyczaj elektroniczne.
Często mają dodatkowe funkcje, na przykład
możliwość programowania temperatury w czasie.
Nie uwzględniają jednak wpływu warunków
149
ogrzewanie
Do ogrzewania dobrze ocieplonego domu nie potrzeba dużo energii.
Warto rozważyć, czy zamiast wydawać pieniądze na kotłownię, nie
lepiej zainwestować w instalację fotowoltaiczną i ogrzewać go prądem
za darmo, stosując elektryczne grzejniki lub ogrzewanie podłogowe
zewnętrznych na temperaturę we wnętrzach.
Taką możliwość daje dopiero regulacja pogo­
dowa. Elektroniczne regulatory pogodowe re-
agują na zmiany temperatury wykrywane przez
czujnik zainstalowany na dworze. Wysyłane przez
niego sygnały powodują włączanie lub wyłącza-
nie urządzenia grzewczego albo ustawienie jego
mocy na takim poziomie, aby temperatura wody
grzewczej dostosowywała się automatycznie do
temperatury na zewnątrz według ustalonego al-
gorytmu (krzywej grzania).
W pomieszczeniach. Za temperaturę odpowia-
dają tu zawory termostatyczne montowane przy
grzejnikach lub pętlach ogrzewania podłogo-
wego. Umożliwiają jej zróżnicowanie w poszcze-
gólnych pomieszczeniach, mimo że temperatura
wody w całej instalacji jest taka sama. Odpo-
wiednio ustawiając pokrętła poszczególnych gło-
wic, można w ciągu dnia ogrzewać niewykorzy-
stywane sypialnie lub pokój gościnny jedynie do
18°C, a na przykład w kuchni i w salonie, w któ-
rych przebywają domownicy, utrzymywać 22°C.
Takie zróżnicowanie temperatury, a dokład-
niej obniżanie jej w nieużytkowanych wnętrzach,
umożliwia znaczne, nawet kilkudziesięcioprocen-
towe oszczędności na kosztach ogrzewania.
Grzejniki i podłogówka razem
W domu ogrzewanym głównie grzejnikami ogrze-
wanie podłogowe można zasilać z instalacji grzej-
nikowej, stosując moduły regulacyjne. W ich skład
wchodzi zawór termostatyczny z nastawą wstępną
Lekcja 19
Ogrzewanie hybrydowe
W odniesieniu do instalacji grzewczych hybrydo-
wymi nazywa się zazwyczaj systemy grzewcze
integrujące w jednej instalacji kilka urządzeń wytwa-
rzających energię cieplną, co czyni system bardziej
elastycznym i wygodniejszym dla użytkownika.
Systemy wykorzystujące odnawialne źródła energii
są ekologiczne i znacznie obniżają koszty ogrzewa-
nia domu i przygotowywania c.w.u. Za ogrzewanie
hybrydowe można uznać każdy system grzewczy,
który korzysta z co najmniej dwóch rodzajów paliw
lub energii elektrycznej, na przykład połączenie
kotła gazowego i kominka z płaszczem wodnym
albo kotła stałopalnego z pompą ciepła bądź
kolektorami słonecznymi. Rodzaje i liczba urządzeń
wchodzących w skład systemu hybrydowego zależą
od możliwości zaopatrzenia w paliwo i potrzeb
użytkowników. Połączenie ich w jednym systemie
jest możliwe dzięki podgrzewaczom uniwersalnym,
do których może być doprowadzane ciepło z kilku
źródeł. Istotą systemu jest współdziałanie tych źródeł
ciepła i wspólne, automatyczne sterowanie ich
pracą w taki sposób, by jak najlepiej wykorzystać
każde z nich, mając na uwadze ich sprawność,
warunki atmosferyczne oraz koszty wytworzenia
ciepła. Na przykład wyłączać kocioł, gdy duże zyski
ciepła pozwalają na zasilanie instalacji przez tańsze
w eksploatacji kolektory, i włączać go, kiedy ciepła
z instalacji solarnej zaczyna brakować.
Dostępne są też kompaktowe urządzenia hybry-
dowe łączące w sobie kilka źródeł energii, na przy-
kład hybrydowa pompa ciepła, czyli pompa typu
powietrze-woda z kotłem kondensacyjnym w jednym.
kolektory ciepła woda kocioł c.o. płytowy
słoneczne użytkowa wymiennik
ciepła
pompa
obiegowa
stacja zasobnik zimna instalacja kominek
solarna c.w.u. woda grzewcza z płaszczem
z dwiema wodnym
wężownicami
Schemat instalacji z kotłem, kominkiem i kolektorami słonecznymi
150
albo ogranicznikiem temperatury (lub tym i tym)
oraz zawór odpowietrzający. Głowica termosta-
tyczna reaguje na zmiany temperatury w pętli
grzewczej (a nie w pomieszczeniu) i kiedy prze-
kroczy ustaloną wartość, zamyka zawór, uniemoż-
liwiając przepływ wody przez pętlę podłogówki.
W domu z dużą powierzchnią ogrzewania podło-
gowego jego obieg oddziela się od obiegu grzej-
ników i wyposaża w osobną pompę obiegową,
a na przewodzie zasilającym wychodzącym z kotła
instaluje się zawór trójdrogowy. Kocioł będzie pod-
grzewał wodę do temperatury wymaganej przez
grzejniki, a wodę (chłodniejszą) do zasilania ogrze-
wania podłogowego uzyska się przez zmieszanie
w zaworze trójdrogowym wody zasilającej z po-
wracającą do kotła. Jeśli układ wyposaży się w re-
gulację pogodową, nie tylko będzie się obniżać
temperatura w obiegu podłogówki, ale też jej moc
grzewcza automatycznie dostosuje się do zapo-
trzebowania na ciepło w pomieszczeniu.
Ogrzewanie elektryczne
Alternatywą dla centralnego systemu grzewczego
jest ogrzewanie miejscowe. Są to najczęściej
elektryczne urządzenia grzewcze wytwarzające
i magazynujące ciepło w pomieszczeniu, w któ-
rym się znajdują. Przekształcają w ciepło niemal
100% pobieranej energii. Nie potrzebują in-
stalacji rozprowadzającej ciepło, dzięki czemu
są tanie. Wśród nich są urządzenia przenośne
– grzejniki konwekcyjne, termowentylatory, grzej-
niki olejowe, promieniujące płyty grzejne, grzejni-
ki radiacyjne. Drugą grupę stanowią urządzenia
stacjonarne, które są na stałe połączone z insta-
lacją elektryczną i mogą być przymocowane do
ściany, na przykład piece akumulacyjne. Są one
skonstruowane tak, aby mogły pobierać ener-
gię tylko w czasie obowiązywania tańszej taryfy,
a grzać przez całą dobę.
Na uwagę zasługuje też elektryczne ogrzewanie
podłogowe. Do wyboru są kable grzejne lub ła-
twiejsze w montażu maty grzejne. Te przeznaczo-
ne do montażu wewnątrz budynku są zasilane na-
pięciem 230 V. Można je ułożyć w całym domu
albo jedynie w niektórych pomieszczeniach jako
uzupełnienie systemu grzejnikowego, na przykład
w łazience lub kuchni, i włączać je też wtedy, gdy
kocioł nie pracuje.

Fot. Piotr Mastalerz
W wyznaczonym miejscu wiesza się kocioł. Następnie podłącza się go
do komina, instalacji gazowej oraz centralnego ogrzewania
Fot. Wiktor Greg
Pompy obiegowe, które wymuszają przepływ wody w instalacji,
zwykle montuje się w pobliżu kotła
Fot. Piotr Mastalerz
Zabezpieczeniem instalacji typu zamkniętego przed nadmiernym
wzrostem ciśnienia są zawór bezpieczeństwa i przeponowe
naczynie wzbiorcze. Zwykle umieszcza się je w kotłowni
Fot. Mariusz Bykowski
Aby rury można było schować w wylewce lub pod tynkiem, ich
połączenie musi być szczelne, trwałe i odporne na obciążenia
mechaniczne
151
ogrzewanie
Kolejność prac
Nowoczesne instalacje c.o. układa się tak,
aby po wykończeniu domu nie były widoczne.
Powinno się je robić według wykonanego
wcześniej projektu, w którym określone są
między innymi moc i lokalizacja źródła ciepła,
sposób poprowadzenia instalacji, średnice rur
oraz wielkość i miejsce montażu grzejników
ściennych albo sposób ułożenia ogrzewania
podłogowego.
Niezbędne wyposażenie
Nowoczesne instalacje grzewcze robi się jako
zamknięte pompowe. Co to znaczy? Ciśnienie
potrzebne do wymuszenia ruchu wody jest w nich
wytwarzane przez pompę obiegową, dzięki czemu
rury mogą mieć dowolną długość i przebiegać
w dowolny sposób. Mogą być prowadzone
w górę i w dół, bo nie wpływa to na zmniejszenie
ciśnienia czynnego w instalacji.
W instalacji mogą się znaleźć zawory regulacyjne,
bo opór, jaki stawiają, pompa pokona bez prob-
lemu. Kocioł montuje się w dowolnym miejscu
– tam, gdzie da się go podłączyć do komina lub
wyprowadzić spaliny przez ścianę (z kotłów z za-
mkniętą komorą spalania) i zapewnić wentylację,
na przykład na strychu.
Instalację zabezpiecza się przeponowym
naczyniem wzbiorczym. Jego zadaniem jest
ochrona instalacji przed wzrostem ciśnienia pod
wpływem wzrostu objętości wody, który następuje
wraz ze wzrostem jej temperatury. Naczynie
wzbiorcze zamknięte to szczelny (woda nie ma
kontaktu z powietrzem) zbiornik z zamontowaną
wewnątrz membraną oddzielającą część naczynia
połączoną z instalacją c.o. od części wypełnionej
gazem. Przeponowe naczynie wzbiorcze można
zamontować w dowolnym miejscu, niekoniecznie
w najwyższym punkcie instalacji. Pojemność na-
czynia wzbiorczego trzeba obliczyć – wynosi zwy-
kle kilkanaście litrów. Dodatkowo instaluje się jesz-
cze zawór bezpieczeństwa. Otwiera się on po
przekroczeniu dopuszczalnego ciśnienia i umożli-
wia wypłynięcie z instalacji nadmiaru wody. Zamy-
ka się, gdy ciśnienie w instalacji ponownie osiąga
bezpieczny poziom.
Lekcja 19

Rozprowadzenie instalacji

Fot. Piotr Mastalerz

Ponieważ zwykle zależy nam na tym, by system
grzewczy był jak najmniej widoczny, rury naj­
częściej prowadzi się w podłodze – taki sposób
montażu jest i wygodny, i bardziej estetyczny.
Układa się je w otulinach cieplnych, ewentualnie
rurach osłonowych (peszlach). Przewody c.o. moż­
na też układać w bruzdach w ścianie, wówczas
również (podobnie jak rury w podłodze) należy
je osłonić peszlem lub otuliną izolacyjną, aby nie Rury prowadzi się od kotła do rozdzielaczy i od rozdzielaczy
miały bezpośredniego kontaktu z zaprawą murar­ do grzejników. W miarę możliwości rozdzielacze umieszcza się
ską. W pomieszczeniach technicznych czy garażu centralnie na kondygnacji
rury mogą być prowadzone po wierzchu ścian.

Fot. Wiktor Greg

W domach o konstrukcji szkieletowej rury
można prowadzić bezpośrednio w drewnianych
słupkach konstrukcji nośnej (trzeba wykonać
w nich otwory, a rurę zabezpieczyć metalową
osłoną) lub w specjalnych metalowych profi­
lach z gotowymi otworami, czyli w tak zwanych
ściankach instalacyjnych.
Aby instalacje grzewcze z tworzyw nadmiernie
się nie odkształcały pod wpływem płynącej Rozdzielacze przeważnie montuje się w szafkach podtynkowych.
w nich gorącej wody, dobrze jest wykonać je z rur Nie muszą być widoczne, ale powinien być do nich łatwy dostęp
z wkładką stabilizującą lub wielowarstwowych
Fot. Piotr Mastalerz

albo układać tak, aby mogły się swobodnie wy­

dłużać. Można w tym celu wykorzystać zjawisko
samokompensacji, jeśli:
t będzie się unikać długich prostych odcinków;
t często będzie się załamywać trasę instalacji;
t pozostawi się miejsce w bruzdach ściennych
lub w podłodze na swobodne odkształcanie
się rur albo poprowadzi je łukami w rurach
osłonowych (typu peszel).
W kotłowni przynajmniej krótkie odcinki rur tuż Rury układa się w podłodze, w osłonie z peszla lub otulinie termo­
za kotłem najlepiej jest wykonać z rur miedzianych izolacyjnej. Łagodne łuki zapobiegają niszczeniu przewodu na skutek
lub stalowych odpornych na wysoką temperaturę. jego wydłużania się pod wpływem temperatury
Fot. Mariusz Bykowski

Montaż grzejników
Płytowe, członowe i konwektory najczęściej wiesza
się na ścianie zewnętrznej pod oknem. Podłączenie
zależnie od ich typu i sposobu prowadzenia insta­
lacji wykonuje się z boku lub od dołu. Zasilane
z boku można montować do instalacji prowa­
dzonych w bruzdach ściennych bądź po wierzchu
ścian, zasilane od dołu – do instalacji rozprowa­
dzanych w podłodze wychodzących z podłogi lub
Instalacje grzewcze układa się zwykle na etapie stanu surowego
prowadzonych w podłodze albo w ścianie i wy­ zamkniętego – przed pracami wykończeniowymi
chodzących ze ściany za grzejnikiem.
152

Fot. Wiktor Greg
Ogrzewanie podłogowe najczęściej robi się z giętkich rur z tworzywa
sztucznego sprzedawanych w zwojach o różnej długości. W podłodze
nie powinno być żadnych połączeń
Gdzie zamontować detektory?
Jeśli w domu są urządzenia gazowe, warto zwięk-
szyć bezpieczeństwo ich użytkowania, montując
detektory gazu, dymu i tlenku węgla.
Czujnik gazu ziemnego montuje się:
t na ścianie na wysokości mniej więcej 2 m nad
podłogą (15-30 cm od sufitu) – ponieważ gaz jest
lżejszy od powietrza, więc gromadzi się w górnych
partiach pomieszczenia;
t powyżej górnej krawędzi okien lub drzwi;
t z dala od otworów wentylacyjnych;
t nie dalej niż 6 m od potencjalnego źródła gazu
(kotła, podgrzewacza,kuchenki).
Jeżeli korzystamy z samochodu z instalacją LPG,
detektor tego gazu warto umieścić w garażu:
t 15-30 cm nad powierzchnią podłogi, gdyż gaz jest
cięższy od powietrza i gromadzi się przy podłodze;
t jak najbliżej (nie dalej niż 3 m) potencjalnego źród-
ła wycieku gazu.
A gdzie czujki dymu? Minimum to jedna czujka
dymowa na każdej kondygnacji, zamontowana
w korytarzu prowadzącym do sypialni. W domu
jednokondygnacyjnym co najmniej jedną czujkę
powinno się zainstalować w holu, drugą w pokoju
wypoczynkowym (jadalni), jednak pełną wersję za-
bezpieczenia zapewnią czujki zamontowane w holu,
pokoju wypoczynkowym i wszystkich sypialniach.
W niewielkim budynku piętrowym dobrze jest
umieścić jedną czujkę na parterze – w przedpokoju
między sypialnią a pokojem dziennym (bliżej tego
ostatniego) lub obok schodów – a drugą na górnej
kondygnacji, nad schodami. Jeżeli sypialni jest
więcej, czujka powinna być ulokowana między nimi
i pokojem dziennym.
Gdy w domu o więcej niż jednej kondygnacji
zdecydujemy się zamontować tylko jedną czujkę,
powinniśmy ją umieścić na wyższej kondygnacji,
bo wtedy będzie miała szansę wykryć pożar i na
parterze, i na piętrze.
153
ogrzewanie
W przypadku grzejników żeliwnych materiał insta-
lacji jest dowolny. Aluminiowych – ze względu na
niebezpieczeństwo wystąpienia korozji elektro­
chemicznej – lepiej nie łączyć z miedzianą insta-
lacją lub w miejscach takich połączeń stosować
przekładki dielektryczne.
Montaż ogrzewania podłogowego
Instalacja ogrzewania podłogowego musi być
idealnie szczelna, bo po zakryciu jastrychem jej
ewentualna naprawa byłaby niezwykle kłopotliwa.
Do wykonania obiegów grzewczych używa się
więc pojedynczych odcinków rur giętkich. Układa
się je na warstwie izolacji, najczęściej ze styropia-
nu, i przykrywa co najmniej 4,5­centymetrową
warstwą mieszanki betonowej. Rury formuje się
w pętle grzewcze w postaci spirali lub meandrów.
Na spiralę zużywa się więcej rur i ich układanie
jest bardziej pracochłonne, ale w rezultacie po-
sadzka jest bardziej równomiernie podgrzana.
Rury ułożone w meandry mocniej grzeją na po-
czątku, słabiej na końcu. Tę cechę wykorzystuje
się do zintensyfikowania ogrzewania podłogo­
wego w strefie brzegowej, od której zaczyna się
układanie. Odstęp między rurami w pętli powinien
wynosić od 10 do 30 cm. Dokładną wartość po-
winien ustalić projektant instalacji, kierując się
wielkością zapotrzebowania na ciepło w pomiesz-
czeniu. Im gęściej rury zostaną ułożone, tym tem-
peratura podłogi będzie bardziej wyrównana.
Odstęp rur od ścian zewnętrznych powinien wy-
nosić co najmniej tyle samo co rozstaw rur wę-
żownicy, a gdy nie ma bocznej izolacji cieplnej,
nie mniej niż 0,5 m. Na 1 m2 układa się średnio
5­6 m rury grzewczej. Pojedyncza pętla nie po-
winna być dłuższa niż 150 m, aby straty ciśnienia
nie były zbyt duże.
Przed pokryciem rur wylewką trzeba je przymo-
cować do podłoża, aby zachować kształt pętli
i ustalone odstępy między przewodami. Służą
do tego specjalne spinki w kształcie litery U,
które wbija się bezpośrednio w warstwę izolacji
cieplnej, lub klipsy, którymi przytwierdza się rury
do siatki ułożonej na warstwie izolacji. Można
też użyć szyn z wycięciami, w których umieszcza
się przewody, albo odpowiednio zabezpieczo-
nych płyt izolacyjnych z wypustkami (czopami),
między które wciska się rury.
 Lekcja 20
Kominek
Wciąż jeszcze ma wielu zwolenników. Nie tylko dlatego, że dobrze dobrany do
stylistyki wnętrza może być jego prawdziwą ozdobą, lecz przede wszystkim
dlatego, że jest efektywnym, tanim w eksploatacji i niezawodnym źródłem ciepła.

Ze względu na stale rosnące koszty ogrzewania
kominek często staje się ważnym elementem
systemu grzewczego. Nawet wtedy, gdy tylko
wspomaga tradycyjną instalację c.o., może się
przyczynić do realnych oszczędności. Wrażeń
estetycznych i przyjemności przebywania przy
rozpalonym kominku. Zanim jednak podejmie
się decyzję o montażu kominka koniecznie trze-
ba sprawdzić, jakie uchwały smogowe obowią-
zują na terenie naszej gminy.
Rodzaje kominków
Kominki z otwartym paleniskiem tworzą nie-
powtarzalną atmosferę i mają swoich zwolenni-
ków, jednak w nowych domach są budowane co-
raz rzadziej, bo trudno w nich kontrolować proces
Fot. Piotr Mastalerz, projekt domu: Michał Owadowicz, projekt wnętrz: Maria Tyniec
spalania, drewno spala się bardzo szybko i więk-
szość powstającego przy tym ciepła ulatuje wraz
z dymem do komina.
Do współczesnych domów zdecydowanie częś-
ciej wybierane są kominki zamknięte z wkła-
dem. Nie tylko dlatego, że takie rozwiązanie
zapewnia większe bezpieczeństwo niż otwarte
palenisko. Umożliwia także uzyskanie znacz-
nie większej ilości ciepła do ogrzewania domu.
Wkład grzewczy daje bowiem większą kontrolę
nad procesem spalania, co się przekłada na jego
wyższą sprawność, która wynosi co najmniej 70%,
a bywa, że przekracza 80%.
Podobne walory grzewcze mają wolno stojące
piece kominkowe (kozy). Są to – tak jak wkłady
kominkowe – zamknięte paleniska, ale fabrycznie

Dzięki zamkniętym wkładom kominki mogą być doskonałym źródłem ciepła, dzięki efektownym obudowom – są atrakcyjnymi
elementami wyposażenia wnętrz

154
 Fot. KRATKI
wyposażone w stalową lub żeliwną obudowę,
a więc gotowe do zainstalowania bez praco-
chłonnych i kosztownych robót budowlanych.

Ogrzewanie kominkiem
Kominek dobrze ogrzewa tylko to pomieszcze-
nie, w którym jest zainstalowany. Dzięki wen-
tylacji działającej w domu ciepłe powietrze
przepływa wprawdzie także do pozostałych po-
mieszczeń, ale są one ogrzewane w niewielkim
stopniu. Kominek do bezpośredniego ogrze-
wania warto wybudować tak, by miał dużą
zdolność do akumulacji ciepła. W tym celu
wkład kominkowy dobrze jest obudować cegła-
mi (płytami) szamotowymi, a z zewnątrz wykoń-
czyć specjalnymi kaflami piecowymi (kominko-
wymi). Ciepło gromadzące się w masywnych
materiałach jest powoli przekazywane do oto-
Kominki z płaszczem wodnym mogą wspomagać system
czenia – nawet jeszcze po kilku godzinach od grzewczy w różnym zakresie
spalenia paliwa. Nie trzeba wtedy zbytnio ogra-
niczać dopływu powietrza do komory spalania
w celu zmniejszenia mocy i wydłużenia czasu
Jak dobrać parametry wkładu?
palenia. Dzięki temu sprawność spalania może
Wybierając wkład kominkowy do ogrzewania
być wyższa, a spaliny czystsze.
domu (a nie tylko do okazjonalnego palenia dla
Nie ma jednak co liczyć na to, że w ten sposób przyjemności), należy zwrócić uwagę na to, jak
kominek zapewni komfort cieplny w całym, długo może pracować bez uzupełniania opału,
zwłaszcza dużym, domu. Aby skutecznie wyko- czyli na jego stałopalność. Za dobry wynik moż-
rzystać go do ogrzewania, trzeba dołączyć do na uznać czas utrzymywania żaru (tak zwaną au-
niego instalację rozprowadzającą wytwarzane tonomię spalania) nie krótszy niż dziesięć godzin.
w nim ciepło do innych pomieszczeń. Są na to Istotna jest sprawność – im większa, tym mniej
dwa sposoby: zasilanie instalacji centralnego paliwa powinien zużywać kominek, dostarczając
ogrzewania wodą podgrzewaną przez wkład określoną ilość ciepła. Lepiej nie kupować wkładu
kominkowy o specjalnej konstrukcji (tak zwany o sprawności mniejszej niż 70%.
Oczywiście bardzo ważna jest moc grzewcza.
kominek z płaszczem wodnym) albo transporto- Jeśli dom jest ocieplony, potrzeba około 0,08 kW/m²
wanie systemem kanałów powietrza ogrzanego ogrzewanej powierzchni. Jeśli dom jest stary i nie­
przez „zwykły” wkład kominkowy. ocieplony, może być potrzebne nawet 0,14 kW/m².
Płaszcz wodny to nic innego jak wymiennik spa- Producenci informują czasem o tym, ile ciepła
liny-woda. Przepływająca nim woda ogrzewa się wypromieniowuje przez szybę wkładu. Duża
od gorących spalin i jest kierowana do grzejni- panoramiczna bądź pryzmatyczna szyba może
ków. Kominek działa więc jak kocioł na paliwo powodować przegrzewanie pomieszczenia, w któ-
stałe. Można go połączyć z kotłem gazowym, rym znajduje się kominek, gdy jest ono niewielkie.
olejowym lub elektrycznym w automatycznie ste- Warto uwzględnić to, że do instalacji rozprowadza-
jącej ciepło będzie trafiać tylko pozostała część
rowaną instalację grzewczą.
energii z kominka. Pod uwagę należy brać moc
Rozprowadzanie rurami powietrza ogrza- nominalną, która jest średnią mierzoną w ciągu
nego w kominku, nazywane w skrócie DGP trzech godzin pracy urządzenia. Moc maksymalna
(dystrybucją gorącego powietrza), jest prost- może być nawet dwa razy większa, ale jest osiąga-
sze i tańsze. Powietrze ogrzane od korpusu na tylko chwilowo.
wkładu kominkowego staje się lżejsze i może
155
Lekcja 20

Budowa kominka z wkładem się przemieszczać dzięki naturalnej sile wypo-

kratki wentylacyjne wkład ze stali ru (grawitacyjnie), ale jedynie do pomieszczeń
w komorze kwasoodpornej
konwekcyjnej znajdujących się powyżej kominka i nie dalej
i komorze niż 2-3 m od niego w poziomie.
dekompresyjnej W większych domach system musi być wypo-
sażony w wentylator wymuszający przepływ
powietrza, umieszczony pod wkładem lub nad
nim. Wentylator za kominkiem (wytwarzający
komin podciśnienie) może rozprowadzić powietrze na-
murowany
wet do ośmiu-dziesięciu pomieszczeń.

Podłączenie do komina
Przewód dymowy musi być szczelny, odporny
przewód wyczystka
na wysoką temperaturę i wilgoć oraz mieć dobrą
łączący czo- komina izolację cieplną. Najlepiej, gdy jest zbudowany
puch wkładu wewnątrz domu, bo takie usytuowanie gwaran-
z przewodem tuje lepszą izolację cieplną. Dobrym i wygodnym
kominowym
rozwiązaniem jest komin gotowy – ceramiczny
lub stalowy z izolacją.
wkład
kominkowy Komin łączy się z króćcem wylotu dymu wkładu
kominkowego (albo kozy) przewodem o średnicy
odpowiadającej średnicy króćca wylotu spalin.
Można do tego użyć elastycznej rury przyłącze-
niowej, co zapobiegnie przesuwaniu się wkładu
odpowiednio wytrzymałe przewód w skutek rozszerzalności cieplnej przewodów.
(lub wzmocnione) podłoże doprowadzający
pod kominkiem z podłogą z zewnątrz powie-
z materiałów niepalnych bądź trze do spalania
Doprowadzenie powietrza
zabezpieczoną takim materiałem w kominku Powietrze należy dostarczać blisko paleniska lub
pod nie. Przekrój przewodu transportującego
Kominek w przepisach powszechnych powietrze do kominków zamkniętych bądź kóz
Od 2022 roku wprowadzane do obrotu i użyt- powinien wynosić co najmniej 200 cm².
kowania miejscowe ogrzewacze pomieszczeń Kanał doprowadzający powietrze z zewnątrz musi
na paliwo stałe, w tym kominki, muszą spełniać być szczelny i mieć przepustnicę, którą będzie
wymogi Ekoprojektu (określone w załączniku II można zamknąć, aby zmniejszyć straty ciepła,
Rozporządzenia Komisji (UE) 2015/1185) w od- gdy kominka się nie używa. Wlot do kanału trze-
niesieniu do sezonowej efektywności energetycznej ba umieścić co najmniej 30-50 cm nad gruntem
ogrzewania pomieszczeń i emisji cząstek stałych,
organicznych związków gazowych, tlenku węgla, (aby nie zasysać brudnego powietrza, a także by
tlenków azotu. Właściciel kominka może być zo- nie groziło mu zasypanie liśćmi lub śniegiem) i za-
bowiązany do okazania odpowiednim służbom in- bezpieczyć kratką przed gryzoniami.
strukcji dla instalatorów i użytkowników urządzenia. Powietrze najlepiej pobierać z kierunku zachod-
Zgodnie z §132 Rozporządzenia w sprawie wa- niego, z którego najczęściej wieją w Polsce wiatry
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać (w przypadku silnych powiewów wiatru z drugiej
budynki i ich usytuowanie budynek mieszkalny strony budynku powstaje podciśnienie i zamiast
powinien być wyposażony w instalację ogrzewczą zasysać powietrze do kominka – wysysa je
lub inne urządzenia ogrzewcze, niebędące pieca-
na zewnątrz).
mi, trzonami kuchennymi ani kominkami. Oznacza
to, że kominek nie może być głównym źródłem Jeśli powietrza nie da się doprowadzić pod
ogrzewania budynku. posadzką, można czerpać je z nieużywanego
strychu albo poddasza przez wolny kanał
156
 kominek

Kolejność prac t funkcjonalność pomieszczenia po zainsta-

Jeżeli chcemy wybudować kominek, musimy
znaleźć na niego odpowiednie miejsce.
Wybierając je, należy uwzględnić:
t wytrzymałość podłoża (stropu) – zależnie
od typu wkładu i masy obudowy kominek waży
450-900 kg;
t dostęp do przewodu kominowego o średnicy
i wysokości dostosowanych do typu i wielkości
paleniska oraz odpornego na wysoką tempe-
raturę i wilgoć;
t możliwość doprowadzenia do pomieszczenia
z kominkiem świeżego powietrza z zewnątrz;
lowaniu kominka, możliwość rozmieszczenia
mebli i swobodę komunikacji.
Trzeba także pamiętać o tym, że pod komin-
kiem nie mogą przebiegać instalacje – elek-
tryczna i hydrauliczna.
Montaż kominka można zacząć po wybudo-
waniu stanu surowego zamkniętego oraz wy-
konaniu wylewek (ale przed położeniem po-
sadzki – parkietu, paneli itp.).
Wcześniej powinien być również zbudowany
komin – jeśli jest murowany, musimy zainsta-
lować w nim wkład kominowy odpowiedni do
urządzeń na paliwa stałe z podłączeniem pod
kątem 45°.

Przez ścianę Ścianę za komin-

za kominkiem kiem izoluje się
lub z boku albo płytami wełny
pod podłogą mineralnej
doprowadza się z folią alumi-
przewód, niową, żeby się
którym będzie nadmiernie
dostarczane nie nagrzewała
powietrze
do spalania

Wkład kominkowy ustawia się i poziomuje. Jeśli ma nóżki Czopuch wkładu łączy się z trójnikiem przewodu dymowego w kominie.
z regulacją, można nimi zniwelować drobne nierówności Dobrze jest użyć do tego giętkiej rury ze stali kwasoodpornej

157
Lekcja 20
Połączenia czopucha z trójnikiem uszczelnia się żaroodpornym
silikonem
Następnie montuje się kolejne elementy obudowy oraz stelaż
okapu z profili aluminiowych. Będą do nich przytwierdzone
płyty wełny mineralnej z warstwą folii aluminiowej oraz płyty
g-k do zabudowy czopucha
Całość obudowuje się płytami gipsowo-kartonowymi o pod-
wyższonej odporności na wysoką temperaturę (w kolorze
różowym)
158
Po ustawieniu kominka podłącza się do króćca wkładu komin-
kowego przewód doprowadzający powietrze do spalania
Do ścian oraz elementów obudowy kominkowej, które będą
miały kontakt z gorącym powietrzem, mocuje się izolację.
Połączenia płyt wełny mineralnej uszczelnia się samoprzy-
lepną taśmą aluminiową odporną na wysoką temperaturę
Zdjęcia Mariusz Bykowski
W okapie oraz komorze dekompresyjnej (części okapu pod
stropem oddzielonej warstwą izolacji) wycina się otwory
i instaluje w nich kratki wentylacyjne
 Lekcja 21
Wentylacja
Dobra wentylacja ma zapewnić skuteczną wymianę powietrza w budynku – niezależnie
od warunków panujących na zewnątrz, we wszystkich pomieszczeniach i przez cały rok.
Do wyboru mamy grawitacyjną, mechaniczną oraz hybrydową.
Oddychając, sprawiamy, że w powietrzu ubywa
tlenu, a przybywa dwutlenku węgla. Tlen jest też
pobierany przez urządzenia, w których odbywa
się spalanie: kominki, kuchnie, piece i kotły c.o.
Trzeba go więc stale uzupełniać. Jednocześnie
konieczne jest usuwanie z powietrza zanieczyszczeń
– dwutlenku węgla, pary wodnej i innych substancji
lotnych pochodzących na przykład ze środków
czystości, mebli lub materiałów wykończeniowych.
Pozbywamy się ich właśnie dzięki wentylacji.
Wentylacja grawitacyjna
Działa na skutek ruchu powietrza wywołanego
różnicą temperatury wewnątrz i na zewnątrz
domu. Powietrze cieplejsze, a więc o mniejszej
gęstości niż zimniejsze na zewnątrz, unosi się.
Powstaje naturalna siła wyporu, dzięki której
powietrze z pomieszczeń może wypływać
przez pionowe kanały wentylacyjne.
Fot. Marcin Czechowicz, projekt: Karol Knoch
Dom może być skutecznie wentylowany naturalnie, ale w tym celu
konieczne jest zapewnienie dopływu powietrza z zewnątrz – przez
nawiewniki. Mogą być zamontowane w ramie okiennej lub ścianie
159
Jednocześnie w pomieszczeniach powstaje pod-
ciśnienie, dzięki któremu napływa do nich świeże
powietrze. Odbywa się to przez wszelkie nieszczel­
ności, a od kiedy zaczęto stosować szczelną
stolarkę – przez nawiewniki w oknach bądź ścia-
nach. Następnie powietrze przepływa przez po­
mieszczenia w kierunku wlotów (kratek wentylacyj-
nych) do pionowych kanałów wywiewnych. Powinny
się one znajdować w kuchniach, łazienkach, WC
i garderobach, czyli pomieszczeniach, w których
powstaje najwięcej zanieczyszczeń powietrza.
Zakłada się, że wentylacja grawitacyjna powinna
działać przy temperaturze zewnętrznej +12°C
i niższej (dla takich warunków się ją projektuje).
Gdy jest cieplej, różnica temperatury wewnątrz
i na zewnątrz domu jest niewielka, więc nie
można już liczyć na naturalny ciąg w kanałach
wentylacyjnych, gdyż siła wyporu okazuje się zbyt
mała. Wymiana powietrza w pomieszczeniach
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Marcin Klukowski / Exterio
Zużyte powietrze jest usuwane przez kanały wywiewne. W każdej
łazience, kuchni oraz w pomieszczeniach bez okien (schowkach,
garderobach) musi się znaleźć osobny kanał
Lekcja 21

Jak działa wentylacja? może się wówczas odbywać jedynie po otwarciu

nawiewniki wylot z kanału wentylacyjnego okien. Na skuteczność wentylacji wpływ ma także
wiatr, który może zarówno wspomagać, jak i utrud-
niać jej działanie. Dlatego mimo że system grawi-
tacyjny nie jest skomplikowany i nie ma w nim
żadnych łatwo psujących się mechanizmów,
trudno go uznać za niezawodny. Można wspomóc
jego działanie poprzez zainstalowanie na wlocie
do kanału (zamiast kratki), wylocie lub w kanale
wentylatora wyciągowego zasilanego energią
elektryczną.

komin z kanałem kratka wywiewna

Wentylacja mechaniczna
wentylacyjnym w pomieszczeniu Bez porównania skuteczniejsza, w pełni niezależna
Wentylacja grawitacyjna od kaprysów aury jest wentylacja mechaniczna
nawiewno-wywiewna. W domach jednorodzin-
anemostat kanał wyrzutnia nych stosuje się jej odmianę – wentylację
nawiewny nawiewny zużytego powietrza
z odzyskiem ciepła z powietrza usuwanego
z pomieszczeń.
W takim systemie jeden wentylator usuwa zużyte
powietrze z budynku, drugi w jego miejsce dostar-
cza świeże powietrze zewnętrzne. Strumienie
nawiewany oraz wywiewany są w osobnych
kanałach i na żadnym etapie nie mieszają się ze
sobą. Oba przepływają przez centralę wentyla-
cyjną (rekuperator), której głównym elementem
jest wymiennik ciepła. Dochodzi w nim do prze-
czerpnia kazania ciepła ze strumienia usuwanego z po-
powietrza mieszczeń do nawiewanego, czerpanego spoza
centrala wentylacyjna kanał anemostat budynku, a więc przez większą część roku chłod-
z odzyskiem ciepła wyciągowy wyciągowy niejszego niż powietrze w pomieszczeniach. Dzięki
Wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna temu powietrze doprowadzane do pomieszczenia
się ogrzewa, więc potrzeba mniej energii do
podtrzymania komfortowej temperatury we wnę-
Nawiewniki – jakie, ile?
trzu. Przepływ powietrza następuje dzięki różnicy
Do wyboru są nawiewniki regulowane ręcznie ciśnienia wytworzonej przez wentylatory zasilane
i automatycznie. Stopień otwarcia może się
w nich zmieniać pod wpływem zmian różnicy energią elektryczną (za którą trzeba płacić).
ciśnienia wewnątrz i na zewnątrz domu, zmian Podstawowym elementem rekuperatora jest
wilgotności lub temperatury powietrza. wymiennik ciepła – od jego konstrukcji zależy
W każdym pokoju koniecznie powinien zostać sprawność odzysku ciepła. Do niewielkich insta-
zainstalowany co najmniej jeden nawiewnik. lacji w domach jednorodzinnych można wybrać
W pokojach o niewielkiej kubaturze (czyli o typowej wymiennik krzyżowy o sprawności mniej więcej
wysokości około 2,7 m i powierzchni do mniej 50%, w którym strumienie powietrza nawiewa-
więcej 20 m²) pozwoli to zapewnić odpowiedni nego i wywiewanego są do siebie prostopadłe.
dopływ powietrza. W większych, na przykład
w salonie o typowej wysokości i powierzchni ponad Coraz częściej stosowane są droższe wymienniki
20 m², mogą być potrzebne dwa i więcej nawiew- przeciwprądowe, w których strumienie są równo-
ników, bo wydajność pojedynczego jest zbyt mała. ległe, dzięki czemu sprawność wymiany ciepła
jest wyższa i sięga 90%.
160

Wszystkie nowoczesne rekuperatory mają wen-
tylatory z energooszczędnymi silnikami stało-
prądowymi EC, czyli synchronicznymi, z elektro-
nicznym układem automatycznie utrzymującym
optymalną prędkość obrotową – jej regulacja
odbywa się płynnie i z dużą precyzją (ich stoso-
wanie to efekt realizacji postanowień dyrektywy
ErP stawiającej minimalne wymagania w zakresie
efektywności energetycznej urządzeń związanych
z energią).
Nie ma w nich powodujących zwiększone tarcie
szczotek przewodzących prąd między obracający-
mi się względem siebie elementami. Dzięki temu
działają cicho, nie rozgrzewają się zbytnio i pobie-
rają wyraźnie mniej energii niż konwencjonalne
silniki AC na prąd przemienny. Silniki EC wysoką
sprawność osiągają w całym zakresie prędkości
obrotowej. Jej zmniejszenie o 50% przekłada się
na zmniejszenie poboru mocy o ponad 80%.
Na efektywność energetyczną rekuperatora duży
wpływ ma też sposób zabezpieczenia przed
zamarzaniem pary wodnej wykraplającej się
na skutek chłodzenia wilgotnego powietrza usu-
wanego z pomieszczeń. Najprostszym rozwiąza-
niem jest układ automatyki spowalniający albo
zupełnie zatrzymujący wentylator nawiewny, gdy
temperatura na wlocie do wymiennika obniży się
do 3-4°C. Dzięki temu jego temperatura rośnie,
ale w tym czasie spada sprawność odzysku ciepła.
W rekuperatorach są też stosowane nagrzewnice
wstępne, które włączają się, gdy temperatura
na wlocie do wymiennika staje się zbyt niska.
Świeże powietrze jest zasysane czerpnią umiesz-
czoną w ścianie zewnętrznej, na dachu lub
w ogrodzie w pewnej odległości od domu (jeśli
jest gruntowy wymiennik ciepła). Zużyte powietrze
po oddaniu ciepła w rekuperatorze zostaje usu-
nięte wyrzutnią. Dzięki filtrom w przewodach
nawiewnych powietrze jest czystsze niż w domach
z wentylacją grawitacyjną.
Wentylacja hybrydowa
To rozwiązanie polegające na współdziałaniu
obu systemów (naturalnego i mechanicznego)
w sposób zapewniający z jednej strony – wyma-
ganą intensywność wymiany powietrza w pomie-
szczeniach, z drugiej – maksymalne ograniczenie
zużycia energii niezbędnej do pracy instalacji.
161
wentylacja
Gruntowy wymiennik ciepła
Centrala wentylacyjna może współpracować
z wymiennikiem gruntowym. Jest to umieszczona
w ziemi instalacja doprowadzająca do rekupera-
tora świeże powietrze zasysane przez oddaloną
od domu czerpnię. Powietrze przepływając przez
GWC zimą się ogrzewa, a latem ochładza na sku-
tek wymiany ciepła z gruntem, bo temperatura na
głębokości 4-5 m waha się w ciągu roku w grani-
cach 8-12°C. Wstępnie podgrzane powietrze zimą
rozwiązuje problem oblodzenia wymiennika ciepła
rekuperatora i przyczynia się do obniżenia kosztów
ogrzewania.
W polskich przepisach tak określa się system
grawitacyjny wspomagany działaniem wentylato-
ra będącego elementem tak zwanej nasady
kominowej. Nasady są montowane na wylotach
kanałów wentylacji grawitacyjnej wywiewnej.
Wytwarzają niewielkie podciśnienie o wartości
zbliżonej do podciśnienia powstającego w nich
w naturalny sposób. Mają za zadanie stabilizo-
wać ciąg kominowy. Układ działa w sposób
naturalny, gdy sprzyjają temu warunki wewnętrzne
i zewnętrzne, a kiedy są one niewystarczające
do sprawnej wymiany powietrza, zaczyna pra-
cować w sposób mechaniczny. Jest to możliwe
dzięki zastosowaniu elementów sterujących pracą
obu układów, monitorujących warunki zewnętrzne
oraz parametry systemu wentylacji.
Bezpieczeństwo
Skuteczna wentylacja nie tylko gwarantuje odpo-
wiednią jakość powietrza w domu, ale także jest ko-
nieczna do bezpiecznej pracy urządzeń grzewczych.
Przede wszystkim zapewnia dopływ powietrza
potrzebnego do spalania paliwa. Jeśli dopływa za
mało powietrza, spalanie jest niepełne i powstaje
silnie trujący gaz – tlenek węgla (czad). W celu
poprawy bezpieczeństwa warto zamontować
detektory tlenku węgla. Są to urządzenia, które
sygnalizują jego pojawienie się. Detektor powinien
wisieć na ścianie na wysokości głowy człowieka,
w pobliżu urządzenia, w którym następuje spalanie
– w kuchni i łazience z gazowym podgrzewaczem
wody, w kotłowni, w pomieszczeniu z kominkiem,
a także w garażu i pomieszczeniu sąsiadującym,
gdzie zagrożeniem są spaliny samochodu.
Lekcja 21

Kolejność prac

Fot. Piotr Mastalerz

W projekcie domu na ogół nie ma osobnego
opisu elementów wentylacji grawitacyjnej – jedynie
na rzutach każdej kondygnacji zaznacza się usytu­
owanie kanałów wentylacyjnych. Z kolei w przypadku
wentylacji mechanicznej warto zrobić projekt.

System grawitacyjny Rekuperator można zamontować już po zakończeniu budowy,

ale trzeba pamiętać, że musi być podłączony do prądu i że trzeba
Kanały wentylacji grawitacyjnej muszą się znaleźć
odprowadzać z niego skropliny
w kominach, które kiedyś były murowane z cegły

Fot. Piotr Mastalerz

pełnej, a teraz zwykle są wznoszone ze specjalnych
pustaków ceramicznych, silikatowych lub keramzyto­
betonowych (więcej informacji o budowie kominów
w lekcji 9). Oprócz kanałów są jeszcze kratki wy­
wiewne i różnego rodzaju nawiewniki. Wszystkie te
elementy montuje się w wykończonych wnętrzach,
żeby nie przeszkadzały podczas malowania ścian
i sufitów. Oczywiście wcześniej trzeba przygotować
dla nich miejsce, co zwykle sprowadza się do wy­
cięcia otworów odpowiedniej wielkości. Nawiew­
niki najczęściej mocuje się w oknach. Najlepiej
kupić okno z zamontowanym nawiewnikiem, bo
wtedy nie ma obawy o utratę gwarancji, co może
Przewody zwykle izoluje się warstwą wełny mineralnej
się zdarzyć, gdy samodzielnie instaluje się nawiew­
z folią zabezpieczającą przed wykraplaniem się pary wodnej.
niki w ramie lub ościeżnicy okna. Wełna stanowi też izolację akustyczną
Fot. Piotr Laskowski

Fot. Kalbar

System z rekuperatorem
W przypadku wentylacji mechanicznej niepo­
trzebne będą kominy z kanałami wentylacyjnymi.
Do takich systemów stosuje się przewody blaszane
albo z tworzywa sztucznego, które ukrywa się
w zabudowie z płyt g­k lub wylewce. Dobry mo­
ment na ich montaż to czas po zakończeniu (lub
pod koniec) prac murarskich, ale – podobnie jak Anemostat nawiewny (po lewej) ma nieco inny kształt niż
wywiewny (po prawej) i należy zwrócić na to uwagę przy montażu,
w przypadku innych instalacji – przed przystąpie­
aby strumień nawiewanego powietrza był właściwie ukierunko-
niem do robót wykończeniowych. Później, kiedy wany, a kratka lub anemostat nie hałasowały i się nie brudziły
ściany są już otynkowane i pomalowane, jest to
kłopotliwe. Poziome kanały najwygodniej jest po­
prowadzić w przestrzeni nad sufitem podwiesza­ prowadzone w obszarach nieogrzewanych po­
nym w przedpokoju, toaletach lub pomieszcze­ winny być zaizolowane termicznie. Minimalna
niach pomocniczych. Najmniej problemu będzie grubość termoizolacji o przenikalności cieplnej
z tym w budynku parterowym z nieużytkowym 0,035 W/(m·K) wynosi 80 mm, jednak zaleca się
poddaszem. W domu o więcej niż jednej kon­ grubszą warstwę – 150 mm. Blaszane przewody
dygnacji trzeba też ukryć gdzieś pionowe kanały wentylacyjne doprowadza się w wyznaczone
i z tym może być większy kłopot. Najlepiej zasło­ miejsca i łączy z nawiewnikami krótkimi odcin­
nić je obudową z płyt g­k. Przewody wentylacyjne kami izolowanych przewodów elastycznych.
162
 wentylacja

Powietrze jest nawiewane do pomieszczeń i wy-

Fot. Piotr Mastalerz

ciągane z nich przez kratki wentylacyjne ścienne
albo anemostaty sufitowe.
Rekuperator najlepiej umieścić z dala od po-
mieszczeń, w których domownicy śpią i spędzają
najwięcej czasu, bo odgłosy jego pracy mogą być
nieco uciążliwe. Przeważnie instaluje się go na
nieużytkowym poddaszu, skąd najłatwiej rozpro-
wadzić kanały doprowadzające i usuwające po- Czerpnia powietrza powinna być zabezpieczona przed opadami
wietrze. Dobrym miejscem na rekuperator jest atmosferycznymi. Może się znajdować na ścianie budynku
też kotłownia, byle nie z kotłem na paliwo stałe

Fot. Andrzej T. Papliński

(jest w niej zbyt brudno), ewentualnie garderoba,
większa spiżarnia lub schowek.
Czerpnia powietrza to najczęściej duża kratka
wentylacyjna stanowiąca zakończenie przewodu
zasysającego świeże powietrze. Mocuje się ją na
ścianie domu, najlepiej z dala od okien i od strony
nawietrznej. Za kratką jest zwykle tak zwana
skrzynka rozprężna z króćcem do podłączenia
kanału wentylacyjnego. Jeśli w instalacji jest grun-
towy wymiennik ciepła, instaluje się też czerpnię
Gdy korzysta się z wymiennika gruntowego, czerpnia znajduje
terenową, która jest zakończeniem kanału wen­
się w pewnej odległości od budynku. Powietrze, zanim wpłynie
tylacyjnego wyprowadzonego pionowo spod do domu, najpierw przepływa przez wymiennik
powierzchni gruntu. Powinna być ona od góry
Fot. Dariusz Ćwik

zakryta daszkiem, a wloty powietrza mieć po

bokach, co najmniej 0,5 m nad ziemią, aby nie
zostały zasypane przez śnieg. Czerpnia terenowa
może być metalowa, z tworzywa sztucznego albo
murowana, z otworami wlotowymi osłoniętymi
żaluzjami lub siatką.
Wyrzutnia powietrza, czyli zakończenie przewodu,
którym powietrze z rekuperatora wypływa na ze-
wnątrz, to duża kratka wentylacyjna zamocowana
w ścianie zewnętrznej domu lub pionowa rura Wyrzutnia, podobnie jak czerpnia, może być umieszczona
wyprowadzona przez dach, z wylotem zabezpie- na ścianie domu. Warunek jest jeden – powinny być od siebie
oddalone o co najmniej 10 m
czonym przed opadami atmosferycznymi.
Przepustnice. W instalacji wentylacyjnej powinny
się znaleźć przepustnice regulacyjne służące
do wyrównania ciśnienia w poszczególnych odga- Skropliny
łęzieniach kanałów, tak aby z każdego nawiewnika Podczas projektowania instalacji wentylacji me-
wypływał zakładany strumień powietrza i żeby chanicznej należy zwrócić uwagę na wykonanie
odprowadzenia skroplin z centrali wentylacyjnej.
z poszczególnych pomieszczeń było wyciągane tyle
Jeśli się o tym zapomni, na późniejszym etapie
powietrza, ile przewidział projektant. Często dla poprowadzenie rur z odpowiednim spadkiem
oszczędności rezygnuje się z przepustnic i regulację może się okazać niemożliwe. Aby uniknąć
przeprowadza samymi anemostatami, które rów- przedostawania się zapachów z kanalizacji
nież to umożliwiają, ale w wielu przypadkach taka do centrali, skropliny najlepiej jest odprowadzić
regulacja jest niewystarczająca i instalacja nie nad kratkę ściekową lub do syfonu umywalki.
działa prawidłowo (na przykład hałasuje).
163
 Lekcja 22
Elewacja
Od tego, jak wykończy się elewację, zależy ostateczny wygląd domu. Umiejętne
zestawienie materiałów może poprawić proporcje bryły albo ją urozmaicić.
Elewacja powinna być nie tylko ładna, lecz także trwała i odporna na zabrudzenia.
Pomimo tego, że oferta materiałów do wykańcza- zaprawy, odciąganie wody z tynku przez pustaki
nia elewacji jest bardzo różnorodna i pojawiają lub bloczki). Najpopularniejsze i najtańsze są w tym
się nowe rozwiązania, wciąż najpopularniejszym przypadku grubowarstwowe tynki cementowo-
sposobem wykończenia ścian jest ułożenie tynku. -wapienne. Układa się je w trzech warstwach (ob-
rzutka poprawiająca przyczepność, tynk podkłado-
Elewacja bez ocieplenia wy i warstwa zewnętrzna), robiąc po każdej przerwę
Mają ją ściany jednowarstwowe. Najczęściej technologiczną, by zaprawa związała z podłożem
wykańcza się je tynkiem, rozpoczynając prace nie i wyschła. Jeśli nie korzysta się z gotowych miesza-
wcześniej niż po upływie dwóch-sześciu miesięcy nek, to warstwę podkładową powinno się zbroić
od zakończenia ich murowania i dopiero po za- siatką z włókna szklanego, aby nie pękała.
kończeniu prac tynkarskich w domu. Strefy narażone na wilgoć i uszkodzenia mecha-
Należy wybierać tynki paroprzepuszczalne, bo nie niczne (cokoły, otoczenie drzwi lub schodów) lepiej
będą hamowały swobodnego przepływu pary wykańczać tynkiem cementowym.
wodnej. Muszą być przy tym wytrzymałe, aby prze- Bardzo dobre jakościowo, dostępne w wielu kolo-
nosiły naprężenia wywoływane pracą muru (skurcz rach i łatwe do utrzymania w czystości są tynki
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Krzysztof Pęszkal

Współcześnie coraz rzadziej tynkowane elewacje zaciera się w fakturę baranka i kornika. Dominuje gładka powierzchnia tynku.
Bardzo często łączy się też różne materiały – w tym przypadku część elewacji osłaniają kolorowe płyty HPL i zrobione z nich żaluzje
przesuwne

164
silikatowe i silikonowe, ale ponieważ nakłada
się je cienką warstwą, są narażone na pękanie.
Można użyć ich jako warstwy wykończeniowej
na tradycyjnym tynku podkładowym. By zmniej-
szyć ryzyko pękania tynku i zwiększyć izolacyj-
ność ścian, warto stosować tynki o obniżonej
gęstości, na przykład z domieszkami perlitu,
które lepiej współpracują z murem i chronią
go przed utratą ciepła. Szczególnie poleca się
ciepłochronne tynki cementowo-wapienne z do-
datkiem perlitu lub kulek styropianu. Ponieważ
nakłada się je grubą warstwą (nawet 8 cm),
łatwo ukryć pod nimi nierówności ściany. Lekkie
tynki porowate, które nie zawierają wypełniaczy,
w mniejszym stopniu poprawiają parametry
cieplne ściany, są za to odporniejsze na powsta-
wanie rys. Łatwo też się je nanosi. Są szczegól-
nie polecane do tynkowania ścian z betonu
komórkowego. Tynki lekkie nakłada się zawsze
na warstwę obrzutki zbrojonej siatką z włókna
szklanego. Nie powinno się ich stosować na
cokołach i miejscach narażonych na uszkodze-
nia mechaniczne.
Elewacja z ociepleniem
Mają ją ściany dwuwarstwowe oraz trój-
warstwowe. Te pierwsze zwykle są wykań-
czane w systemie ETICS. Jest to zestaw dobrze
dopasowanych produktów, z których powstają
ocieplenie i elewacja domu. W ścianach trój-
warstwowych ocieplenie (najczęściej ze styro-
pianu) mieści się między warstwą konstrukcyjną
a osłonową, przy czym osłonowa może po-
zostać nieotynkowana, pod warunkiem że jest
z cegieł lub kształtek elewacyjnych.
System ETICS powinien zawierać preparat
gruntujący, materiał ociepleniowy, dobrane
do niego klej i kołki, siatkę zbrojącą z włókna
szklanego i zaprawę do niej oraz tynk i farbę
elewacyjną.
Wybór ocieplenia. W ścianach oklejanych
od zewnątrz styropianem izolacja stanowi
samodzielną warstwę, która musi być odpor-
na na uderzenia i zarysowania – zwłaszcza
gdy jest wykańczana tynkiem.
W ścianach narażonych na mocne uderze-
nia, a także w ścianach z ciężką okładziną
zewnętrzną z płytek klinkierowych lub silikatowych
165
System ociepleń
ściana
konstrukcyjna
klej
materiał
termoizolacyjny
kołek
warstwa
zbrojona
siatka
zbrojąca
podkład
tynk
lepiej wybierać styropian mocniejszy – EPS
Dach/Podłoga bądź polistyren XPS. (Jeśli
ściany będą wykańczane okładziną z desek
mocowanych na ruszcie, jako termoizolacja
wystarczy styropian EPS Fasada).
Do systemów ETICS są również przeznaczone
różne typy płyt z wełny mineralnej (najczęściej
skalnej, rzadziej szklanej) – tradycyjne płyty fasa-
dowe oraz lamele o gęstości 80-130 kg/m3.
Do ocieplania cokołów najlepiej jest stosować
wełnę twardszą – 130-150 kg/m3 – lub styro-
pian EPS Dach/Podłoga. Jeśli ocieplamy sy-
stemem ETICS i wybraliśmy wełnę, dobierzmy
również tynk, który ma dużą dyfuzyjność – mi-
neralny, silikatowy albo silikonowy. Nie zaha-
mujemy wtedy paroprzepuszczalności wełny.
Innymi dopuszczalnymi w tej technologii ma-
teriałami są polistyren ekstrudowany (XPS)
oraz pianka poliuretanowa PIR w płytach.
Przygotowanie podłoża. Musi spełniać trzy
podstawowe warunki – powinno być suche,
czyste i mocne. Te o bardzo małej chłonności
często wymagają zagruntowania preparatem
poprawiającym ich przyczepność.
Mocowanie termoizolacji. Styropian musi się
dobrze trzymać muru, aby nie został od niego
oderwany ssaniem wiatru. Na środkowych
fragmentach ściany, gdzie wiatr operuje sła-
biej, wystarczy montaż na zaprawę klejową.
Lekcja 22

Nakłada się ją na każdą płytę wokół jej obwodu
i plackami na jej powierzchnię. Można użyć kle-
jów poliuretanowych nakładanych pistoletem
prosto z puszki. Przy narożnikach i ościeżach,
czyli w miejscach szczególnie narażonych na
silne ssanie wiatru, płyty trzeba dodatkowo
umocować kołkami.
Styropian pod okładzinę z desek musi być stabil-
nie przymocowany do ściany. Nie używa się tu
zapraw klejowych, ale nie wystarczy wcisnąć płyty
między łaty. Cały ciężar izolacji muszą zatem
przenieść łączniki mechaniczne.
Płyty dwuwarstwowe z wełny przykleja się do
muru ich miękką, bardziej podatną na odkształ-
cenia stroną, bo łatwiej się do niego dopasowuje.
Strona twardsza stawia większy opór kołkom me-
chanicznym i stanowi pewniejszy podkład pod
warstwę zbrojoną. Mniejsze lamele można ukła-
dać także na nierównych podłożach, a nawet
na ścianach łukowych. Zazwyczaj nie wymagają
kołkowania, ale muszą być doklejone do podłoża
całą powierzchnią.
Naklejone płyty wełny przytwierdza się do muru
dodatkowo łącznikami mechanicznymi. Dobiera się
je do grubości ocieplenia i rodzaju podłoża.
Najpierw jednak trzeba zamontować listwę star-
tową, która ułatwia wypoziomowanie dolnej
krawędzi ocieplenia.
Kołkowanie. Zaczyna się nie wcześniej niż po
dwóch dniach od przyklejenia płyt. Gdy ocie-
plenie łączy się ze ścianą z materiałów o pełnej,
mocnej strukturze (beton, silikaty, cegła pełna),
potrzebne są kołki wbijane. Do ścian o poro-
watej lub komorowej strukturze (pustaki, beton
komórkowy) stosuje się kołki wkręcane. Do pu-
staków i cegieł kratówek dodatkowo z przedłu-
żoną strefą rozprężenia. Muszą bowiem dobrze
się zakotwiczyć pośród pustych komór. Kołki
umieszcza się w otworach nawiercanych w ścia-
nie przez warstwę ocieplenia.
Liczbę kołków na 1 m2 powinien określać pro-
jekt ocieplenia. Jeśli go nie ma, najbezpieczniej
przeznaczyć po cztery-sześć kołków na każdy
metr kwadratowy ściany.
Zbrojenie. Robi się na wszystkich ocieplonych
powierzchniach. Może być do tego przeznaczo-
na oddzielna zaprawa albo ten sam klej, którym
mocuje się ocieplenie. Warstwę zaprawy należy
nanieść na wyrównaną powierzchnię ocieplenia
i – zanim zacznie wiązać – wtopić w nią siatkę
zbrojącą. Siatkę układa się pasami, pionowo.
Poszczególne pasy powinny na siebie zacho-
dzić, tworząc zakłady o szerokości co naj-
mniej 10 cm.
Tynkowanie
Dwa do trzech dni po zakończeniu prac nad
warstwą zbrojoną można zacząć tynkowanie.
Wcześniej warto przeszlifować podłoże. Aby tynk
dobrze się trzymał warstwy zbrojonej i możliwe
było uzyskanie jego właściwej struktury, zwykle
trzeba ją najpierw pomalować środkiem gruntu-
jącym lub dobraną kolorystycznie farbą podkła-
dową. W trakcie tynkowania nie należy przerywać

Właściwości tynków cienkowarstwowych

Cecha Tynk mineralny Tynk silikatowy Tynk akrylowy Tynk silikonowy
Paroprzepuszczalność ···· ··· · ···
Elastyczność · · ··· ··
Wytrzymałość mechaniczna · · ··· ·
Odporność na brudzenie ·· ·· · ···
Odporność na glony i pleśnie ·· ·· · ···
Odporność na zanieczyszczenia powietrza · ·· ···· ···
Odporność na promienie UV ··· ··· · ··
Trwałość koloru · · ··· ··
Odporność na wykwity lub plamy przy wysychaniu · · ··· ···
Łatwość tynkowania ·· · ··· ···

166

Fot. Piotr Mastalerz, projekt: W. Chrzanowski oraz M i S. Stanisławscy
Biel jest modna i ma wiele odcieni. Ten kolor na elewacji sprawia,
że dom zależnie od pory dnia ma inną barwę
pracy w połowie jednej płaszczyzny ściany, by na
elewacji nie pozostał w tym miejscu widoczny
ślad. Świeżo ułożony tynk podczas wysychania
powinien być osłonięty przed słońcem i deszczem.
Łatwo może zostać spłukany, a zbyt silne słońce
powodujące przyspieszone schnięcie może zaszko-
dzić jego trwałości i wyglądowi. Taka ochrona
powinna trwać co najmniej 48 godzin od zakoń-
czenia tynkowania. Jeśli jednak prace wykonuje
się późną jesienią, to czas ten może się wydłużyć.
Malowanie elewacji
Można rozpocząć nie wcześniej niż 48 godzin
po tynkowaniu. Jeżeli tynk ma wyraźną fakturę,
powinno się użyć pędzla z długim włosiem. Do fak-
tur delikatnych lepszy będzie wałek. Do tynków
mineralnych można stosować wszystkie dostępne
rodzaje farb elewacyjnych, najlepiej jednak użyć
wodorozcieńczalnych. Do tynków akrylowych na-
dają się farby akrylowe i lateksowe, do silikono-
wych i silikatowych – farby silikonowe i silikatowe.
Jak wykończyć cokół
Cokół to część ściany parteru dochodząca do
poziomu gruntu i tworząca wokół budynku pas
wysokości około 0,5 m. Powinien być wykoń-
czony materiałem solidnym, który nie będzie
wchłaniał wody, a wraz z nią brudu i nie ucierpi
podczas intensywnego czyszczenia. Najczęściej
wykańcza się go tynkiem mozaikowym lub
klinkierem.
167
elewacja
Fot. Andrzej T. Papliński
Intensywne kolory podkreślają bryłę domu, odcinając go od
otoczenia
Tynki modyfikowane (hybrydowe)
Powstały po to, by wykorzystać zalety poszczegól-
nych tynków i ograniczyć ich wady.
Silikatowo-silikonowe (SiSi). Mają cechy tynków
krzemianowych (podwyższone pH i zmniejszone
ryzyko porastania biologicznego) oraz silikonowych
(właściwości samoczyszczące). Są wysokoparo-
przepuszczalne. Poleca się je na elewacje domów
w dużych miastach oraz na terenach o podwyższo-
nej i utrzymującej się wilgotności powietrza.
Polimerowo-krzemianowe (zolokrzemianowe
lub nanokrzemianowe). Można je nakładać na
podłoża mineralne i na powłoki z farb dyspersyj-
nych w systemach ociepleń ze styropianem albo
z wełną. Są dość wysokoparoprzepuszczalne.
Nie ulegają łatwo odkształceniom pod wpływem
wysokiej temperatury. Tworzą szczelną powłokę
i są odporne na zabrudzenia oraz działanie wody.
Mają niższe pH niż tynki silikatowe i silikatowo-
-silikonowe, dlatego mogą nieco szybciej porastać
grzybami i glonami.
Efekty specjalne. Tynki cienkowarstwowe mogą
być wzmocnione włóknami węglowymi, dzięki
czemu mają zdolność wypełniania rys i nadają
się do nakładania na stare, zniszczone wyprawy
tynkarskie. Stosując odpowiednią technikę nakła-
dania mas o podwyższonej plastyczności, można
uzyskać elewację drapaną, szczotkowaną, sznu-
rowaną i inne. Dodatek kruszywa naturalnego
sprawi, że będzie wyglądać jak zrobiona z granitu
lub piaskowca. Obecność substancji luminescen-
cyjnych w tynku spowoduje, że będzie w nocy
świecić, odbijając światło z pobliskich latarni.
 Lekcja 22
Elewacje z ociepleniem
Fot. AUSTROTHERM
Każdą płytę styropianu pokrywa się klejem, tworząc opaskę
wokół jej obwodu. Nanosi się też kilka placków kleju na ich
środku. Jeżeli producent systemu ociepleniowego zaleca
dodatkowo mocowanie płyt kołkami, trzeba to zrobić
Fot. Piotr Mastalerz
Aby uniknąć mostków termicznych, szczeliny między płytami
ocieplenia powinno się wypełnić na przykład niskorozprężną
pianką poliuretanową
Fot. TERMO ORGANIKA
Siatkę zatapia się w cienkiej warstwie zaprawy, którą pokrywa
się płyty ocieplenia. Można stosować oddzielną zaprawę albo
ten sam klej, którym było przyklejane ocieplenie
168
Fot. Andrzej T. Papliński
Ciężkie i duże płyty z wełny wymagają kołkowania. Kołki powinny
być tak rozmieszczone, aby trafiały w miejsca, gdzie pod płytą znaj-
duje się klej, a nie pusta przestrzeń
Fot. Piotr Mastalerz
Siatka z włókien szklanych jest jednym z elementów systemu
ociepleniowego. Układa się ją pionowo, pasami z zachowaniem
zakładów, których szerokość powinna wynosić około 10 cm
Fot. Piotr Mastalerz
Po zatopieniu siatki gruntuje się całą powierzchnię ścian, by nadać
im lepszą przyczepność i poprawić ich chłonność. Potem naciąga się
cienką warstwą masę tynkarską i nadaje tynkowi ostateczną fakturę

Elewacje murowane
Murowane ściany elewacyjne buduje się naj-
częściej z klinkieru lub cegieł silikatowych.
Cegły klinkierowe mają dużą wytrzymałość
mechaniczną. Są produktem szlachetniejszym
od cegieł licowych wypalanych w niższej tempe-
raturze. Mają bardzo bogatą kolorystykę: znajdzie-
my nawet cegły czarne, szare oraz białe. Kolor wy-
nika wyłącznie z barwy zastosowanej gliny. Cegły
mogą mieć powierzchnię zupełnie gładką lub
fakturowaną. Do ich murowania jest potrzebna
zaprawa zawierająca tras. Do spoinowania
przestrzeni między cegłami przyda się specjalna
zaprawa spoinująca bądź zaprawa murarska
przeznaczona także do spoinowania.
Cegły silikatowe są znacznie tańsze od klinkie-
rowych, ale nie tak ładne. Naturalne mają kolor
biały, a barwione – jeden z kilku standardowych.
Mury silikatowe wymagają zabezpieczenia impre-
gnatem. Chroni przed rozwojem glonów i spra-
wia, że mur będzie się mniej brudził. Do muro-
wania stosuje się zaprawę tradycyjną.
Murowanie
Warunkiem atrakcyjnego wyglądu ściany jest sta-
ranność murowania. Wznosi się je poszerzonym
fundamencie i w trakcie budowy spina z murem
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Barbara Kierejewska-Zielińska
Elewacja z ręcznie robionych cegieł w kolorze naturalnie wypalanej
gliny i piasku, ze szlifowaną powierzchnią sprawia, że dom – choć
współczesny – sprawia wrażenie wybudowanego wiele lat temu
169
elewacja
nośnym stalowymi kotwami nierdzewnymi. Kotwy
muszą być na tyle elastyczne, aby umożliwiły
odrębną pracę elewacji i ściany nośnej. Kotwy nie
mogą być zbyt długie, a ich zalecana średnica
to 4 mm. Zwykle wystarcza zastosowanie pięciu
kotew na 1 m2 w rozstawie poziomym co 50 cm
i pionowym co 40-45 cm w taki sposób, aby mija-
ły się ze sobą. Dodatkowo wokół otworów okien-
nych i drzwiowych umieszcza się kotwy liniowo
– trzy sztuki na 1 m.
Murowanie ściany elewacyjnej najczęściej odby-
wa się po zbudowaniu ściany nośnej. Równocześ-
nie z jej wznoszeniem mocuje się warstwę termo-
izolacyjną ze styropianu albo z wełny mineralnej.
W przypadku wełny niezbędne jest pozostawienie
między nią a klinkierem szczeliny wentylacyjnej sze-
rokości minimum 3 cm i otworów wentylacyjnych
wprowadzających powietrze do tej szczeliny. Wloty
znajdują się w pierwszej, a wyloty w ostatniej war-
stwie cegieł. W tym celu pozostawia się co drugą
(maksymalnie co czwartą) spoinę niewypełnioną
zaprawą. Ponadto szczeliny trzeba zaplanować też
pod szerokimi oknami i tuż nad nadprożami.
Gotowy mur powinno się zaspoinować specjalną
zaprawą o barwie dobranej do koloru cegieł,
choć niekoniecznie identyczną.
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Wojciech Rąbalski
Ściana elewacyjna tego domu powstała z białych cegieł silikatowych,
które na fragmencie drugiej kondygnacji zostały połączone z poma-
lowaną na niebiesko drewnianą oblicówką
Lekcja 22

Płytki zamiast cegieł

Elewację zewnętrzną wyglądającą jak murowana
możemy też zrobić na ścianach jedno- lub dwu-
warstwowych przy użyciu płytek klinkierowych
albo silikatowych, które zastępują tynk w syste-
mach ociepleniowych bądź są przyklejane wprost
do muru. Wykonanie takiej okładziny jest znacznie
mniej skomplikowane niż budowa muru elewa-
cyjnego.
Płytki klinkierowe mocuje się klejem niezawiera-
jącym wapna. W przypadku ścian ocieplanych są
Dobrze sprawdzają się twarde odmiany styropia-
nu, polistyren ekstrudowany albo twarda, niena-
siąkliwa wełna mineralna.
Po przyklejeniu płytek spoiny między nimi wypeł-
nia się zaprawą do fugowania. Prace powinno się
prowadzić starannie, a ewentualne zabrudzenia
szybko usuwać, bo gdy zaprawa stwardnieje, jej
zmycie jest trudne, a czasem wręcz niemożliwe.

Fot. Piotr Mastalerz

mocowane do zagruntowanej warstwy zbrojonej
ułożonej na ociepleniu. Płytki rozmieszcza się rzę-
dami, zaczynając od dołu ściany. Przykleja się je
tak, by imitowały typowe wiązanie murarskie, czyli
te z wyższego rzędu muszą być przesunięte o mniej
więcej połowę długości w stosunku do tych z rzędu
niższego. Równe odstępy między rzędami płytek
powstają dzięki użyciu plastikowych profili, które
usuwa się, zanim klej zwiąże. Produkowane są też
płytki narożnikowe, dzięki którym elewacja może
jeszcze bardziej upodobnić się do prawdziwego
muru klinkierowego. Przyklejone płytki fuguje się
zaprawą spoinującą niezawierającą wapna.
Płytki można mocować do ocieplonych ścian tylko Płytkami klinkierowymi wykończono tylko fragmenty elewacji
od strony frontowej oraz ogrodowej. Projekt: Codzienny
wówczas, gdy płyty styropianu, a tym bardziej – wariant II – Murator C117b, autor projektu: Przemysław Biryło
cięższej od niego wełny mineralnej, będą przykle-
jone i ustabilizowane kołkami z tarczą. Okładzina
klinkierowa jest bowiem cięższa niż tynk. Warto Gres lub kamień
zdecydować się na certyfikowany system ocieple- Dom można także wykończyć płytkami gresu albo
niowy, który zakłada zastosowanie płytek zamiast kamiennymi. Mocuje się je klejem dopasowanym do
tynku. W jego karcie technicznej będą podane podłoża – zaprawę klejową nakłada się i na płytki,
wytyczne odnośnie do przygotowania podłoża. i na podłoże. Dzięki temu po dociśnięciu płytek
do ściany zaprawa całkowicie wypełnia przestrzeń
Czasem systemodawca zaleca kołkowanie siatki pod okładziną.
zbrojącej przed naniesieniem drugiej warstwy Zaprawa klejowa musi utrzymać płytki na ścianie,
zaprawy podkładowej lub wykonanie dodatkowej a także przenosić naprężenia wywołane ich odkształ-
warstwy zbrojonej z kolejną siatką. Niektórzy pro- ceniami termicznymi (podłoże też się odkształca).
ducenci oferują też styropianowe płyty ocieple- Dlatego zalecane jest stosowanie uelastycznionej
niowo-elewacyjne fabrycznie obłożone płytkami zaprawy klejowej przeznaczonej do prac na zewnątrz.
Musi też być mrozoodporna.
klinkierowymi. Mocuje się je do ścian kołkami Układanie płytek najlepiej rozpoczynać od ościeży,
umieszczanymi w już przygotowanych otworach. aby dobrać odpowiednie wiązanie do ich wymiarów.
Płytki silikatowe po prostu przykleja się do ma- Następnie okleja się naroża ścian. Co 12-16 m²
teriału ociepleniowego ściany, który musi być powinno się robić w okładzinie przerwy dylatacyjne.
twardy i mocny, aby poradził sobie z udźwignię- Trzeba o nich też pamiętać w każdym miejscu
ciem ciężaru wykończenia (1 m2 okładziny z płytek zmiany rodzaju podłoża. Po ułożeniu płytek spoiny
wypełnia się elastyczną zaprawą.
waży mniej więcej 50 kg).
170
 elewacja

Kolejność prac

Ścianę trójwarstwową można stawiać, budując jednocześnie trzy Do utrzymania równej grubości spoin służą kątowniki, które
warstwy albo w etapach: najpierw wznosi się warstwę nośną, którą układa się równo z brzegiem cegieł. Po naniesieniu zaprawy
przykrywa się dachem i ociepla, a na końcu warstwę osłonową koryguje się ich ułożenie i usuwa kątowniki

Zdjęcia Andrzej Szandomirski

Warstwy ściany trójwarstwowej łączy się kotwami do umieszcza- Między ociepleniem a ścianą elewacyjną trzeba zostawić szczelinę
nia w spoinach albo wbijanymi lub wkręcanymi w mur nośny. wentylacyjną, natomiast w murze dylatacje. Najczęściej są to nie-
W warstwie osłonowej rozmieszcza się je w spoinach poziomych wypełnione zaprawą szczeliny, przez które wydostanie się na
w rozstawie około 50 cm i w pionowych co 40-45 cm zewnątrz wilgoć mogąca się gromadzić między warstwami ściany

Jak ułożyć płytki z klinkieru?

Możemy się zdecydować na okładzinę z płytek z gładkiego, odpornego na wodę i brud klinkieru lub trady-
cyjnie wypalanej ceramiki formowanej maszynowo albo ręcznie. Płytki mają zazwyczaj wymiary pionowe
i poziome takie jak klasyczne cegły, ale są od nich cieńsze. Można je przyklejać zarówno do murów, jak
i do warstwy zbrojonej systemów ociepleniowych. Aby elewacja z płytek była odporna na brudzenie,
warto ją pomalować bezbarwnym preparatem impregnującym.
Zdjęcia RÖBEN

Zaprawę do klejenia nanosi się na ścianę oraz na spodnią stronę Szczeliny między płytkami spoinuje się, a potem przeciera wil-
płytek. Płytki układa się pod sznurek, żeby leżały idealnie równo. gotną gąbką. Z resztek po spoinowaniu czyści się je za pomocą
Wstawia się między nie kliny suchego lub lekko wilgotnego narzędzia, na przykład pędzla

171
Lekcja 22

Elewacje na ruszcie i kotwach

To szybki sposób na zrobienie elewacji. Do rusztu
mogą być przymocowane deski elewacyjne, płyty
kamienne, a także inne: włóknocementowe, ba-
kelitowe lub wielkoformatowe płyty elewacyjne.
W ten sposób mocuje się też panele i kształtki
ceramiczne.
Jednym z najtańszych materiałów elewacyjnych
jest siding, czyli duże elementy imitujące prawdzi-
we deski lub mur z cegieł ceramicznych bądź ka-
mienia. W domach o nowoczesnej architekturze
można stosować lekkie panele z metalu, które
nadadzą mu wyjątkowy industrialny charakter.
Drewno
Sposób mocowania desek elewacyjnych za-
leży od tego, czy i jak są one wyprofilowane.
Te o prostych krawędziach układa się na za-
kład, tak by deska górna zachodziła na dolną.
Styki są wtedy zasłonięte i nie dostaje się tam
woda. Podobnie robi się z tak zwanymi przy-
lgami. Deski z krawędziami wyprofilowanymi
we wpusty i wypusty wsuwa się jedna w drugą.
Deski z wyprofilowanymi wpustami łączy się
za pomocą obcego pióra, które umieszcza
się we wpustach i dociska. Jeśli układ desek
ma być poziomy, montaż rozpoczyna się od
dołu ściany.
Kamień
Duże i masywne płyty kamienne są mocowane
na jeden z dwóch sposobów: albo kotwi się je
bezpośrednio do muru, albo mocuje za pośredni-
ctwem stalowych stelaży. Kotwić można tylko
płyty grubości nie mniejszej niż 2,5-3 cm. Kotwy
rozmieszcza się na całej powierzchni kamiennej
okładziny.
Odrębną grupę stanowią prostokątne lub rombo-
idalne płytki z łupku. To materiał, którym kryje się
również połacie dachów skośnych. Przed ich mon-
tażem na elewacji należy zbudować ruszt, iden-
tyczny jak przy elewacjach z desek. Jedyna różni-
ca polega na tym, że płytki będą mocowane do
poziomych, a nie pionowych listew, i muszą być
gęściej rozmieszczone – co 20-25 cm, w zależ-
ności od rozmiaru łupku. Płytki przykręca się do
listew, zaczynając od dołu ściany. Płytki z górnego
rzędu, tak jak dachówki, muszą zachodzić na te
ułożone niżej.

Ruszt drewniany pojedynczy Ruszt drewniany podwójny

drewniane ocieplenie z wełny wiatroizolacja druga warstwa wełny pierwsza warstwa wełny
słupki za- mineralnej ułożone mineralnej ułożona mineralnej ułożona
mocowane między słupkami rusztu między słupkami rusztu, między łatami rusztu
do warstwy pokryta wiatroizolacją
muru
ściana
ściana zewnętrzna
zewnętrzna
łaty
zamocowane
do warstwy
drewniane listwy muru
przytrzymujące
wiatroizolację
i tworzące szczeli- drewniane
nę wentylacyjną słupki
pod okładziną przymocowane
do łat taśma
uszczelniająca
taśma oblicówka drewniane listwy tworzące szczelinę oblicówka
uszczelniająca elewacyjna wentylacyjną pod okładziną elewacyjna
172
 elewacja

Nowe materiały na elewację

Z dachu na ściany
Płyty laminowane HPL. Mają rdzeń drewno
– pochodny lub są zbudowane z wielu zalami- Bardzo modne jest obecnie wykańczanie elewacji
nowanych arkuszy papieru impregnowanego materiałami tradycyjnie stosowanymi na pokrycia
żywicą fenolową. Rdzeniem płyt HPL może też dachu. Najpopularniejsze to płytki włókno-
być bakelit. Płyty mogą imitować sklejkę ze szla- cementowe, blacha płaska i gont drewniany.
chetnych gatunków drewna. Mogą także mieć

Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Łukasz Lewandowski

dowolny kolor i fakturę od matowej po bardzo
połyskliwą. Są bardzo wytrzymałe na warunki
atmosferyczne i uszkodzenia. Tworzą wręcz
niezniszczalne okładziny.
Płyty fornirowane HPL. Mają bakelitowy rdzeń
obustronnie obłożony fornirem, który tylko
z zewnętrznej strony zabezpiecza się powłokami
z minerałami, dzięki czemu są odporne na dzia-
łanie promieni UV, wahania temperatury, grzyby
oraz bakterie i odpychają kurz.
Płyty włóknocementowe. Produkuje się je Pokrycie dachu i elewacji płytkami włóknocementowymi
z cementu zbrojonego włóknami celulozowymi pozwala zintegrować te płaszczyzny i podkreślić geometrię
i włóknami sztucznymi. Niektóre z nich są budynku
w trakcie produkcji poddawane działaniu pary
Fot. Tomasz Zakrzewski, projekt: Rafał Paszenda

wodnej pod ciśnieniem, co nadaje im większą

twardość i wytrzymałość. Najtańsze są niepo-
malowane (trzeba to zrobić we własnym za-
kresie). Inne są fabrycznie malowane farbą
kryjącą, lakierem bezbarwnym lub lazurą pół-
przezroczystą. Są również płyty barwione w ma-
sie i wykańczane farbą bądź lakierem. Nawet
gdy zostaną zarysowane, skaza będzie się mniej
rzucała w oczy niż w przypadku płyty szarej.
Deski z kompozytów. Skutecznie imitują te
Blacha aluminiowa „spływa” z dachów domu i garażu na ich
z naturalnego drewna. W okładzinach tego
elewacje, nadając budynkom nieco techniczny charakter
typu jednym ze składników są włókna drewnia-
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: +48 PRACOWNIA PROJEKTOWA

ne lub mączka drzewna łączona z tworzywem

sztucznym albo cementem. Najpopularniejsze
są deski WPC – nie wymagają impregnowania
ani malowania (zabezpiecza się tylko miejsca
cięcia), mniej niż drewno nasiąkają wodą.
Kolejny materiał z drewnem w składzie to deski
z drewna prasowanego z żywicą. Mają wy-
profilowane pióra i wpusty oraz otwory mon-
tażowe. Ich powierzchnia może być pokryta
okleiną o wzorze do złudzenia przypominają-
cym naturalne drewno, a następnie lakierem
odpornym na promienie UV. Okleina ta jest
zalana żywicą melaminową i sprasowana
Gont na dachu i elewacji sprawił, że prosta bryła domu jest ory-
z rdzeniem materiału, więc długo wytrzymuje ginalna i wpisuje się w pejzaż
zmienne warunki atmosferyczne.
173
 Lekcja 22
Jak urozmaicić elewację
Dobrym sposobem na ozdobienie prostego
domu jest zrobienie boni, czyli rowków w tynku.
Przeważnie wykonuje się je na narożach bu-
dynku, cokołach, wokół okien i drzwi.
Tradycyjne bonie robi się na ścianach jedno-
lub trójwarstwowych. Potrzebny jest do tego
szablon, którym po wykonaniu obrzutki i na-
rzutu przeciąga się po prowadnicach zamo-
cowanych do ściany. Zamiast szablonu można
użyć listew drewnianych, a pola między nimi
wypełnić zaprawą. Po stwardnieniu tynku
listwy się usuwa.
Dziś, gdy najpopularniejsze są ściany dwuwar-
stwowe, dekoracyjne podziały wykonuje się
w styropianie. Opaski, gzymsy i pilastry z poli-
styrenu można kupić. Są fabrycznie powle-
czone klejem, w którym zatopiona jest siatka
zbrojeniowa. Można je przyklejać do ocieplonej
ściany, kiedy jest już gotowa warstwa zbrojona,
ale przed tynkowaniem.
Bonie można wykonać, naklejając na jedną
warstwę ocieplenia cieńsze płyty polistyrenowe
w 2-3-centymetrowych odstępach. Brzegi tych
płyt trzeba wyrównać za pomocą specjalnych
profili. W sprzedaży są także specjalne płyty
z fabrycznie uformowanymi brzegami.
Fot. Piotr Mastalerz
Nowoczesne bonie to prosty i szybki sposób na uatrakcyjnienie
tynkowanej elewacji. Projekt: Murator M75a – wariant I
– Promień słońca, autor projektu: Katarzyna Słupeczańska
174
Następnie powierzchnię pokrywa się zaprawą
klejącą, naciąga się na nią siatkę zbrojącą
i tynkuje. Druga metoda polega na wycinaniu
rowków w warstwie izolacji. Najczęściej rowki
wycina się w przyklejonym już styropianie,
używając specjalnej bruzdownicy tnącej na
gorąco. W powstałe w ten sposób zagłębienia
przykleja się profile w kształcie litery C z ażu-
rowymi skrzydełkami które mocuje się do sty-
ropianu od wierzchu. Następnie styropian
pokrywa się zaprawą klejową, mocuje się
siatkę zbrojącą (tak żeby przykrywała również
skrzydełka). Niektóre profile do mocowania
w rowkach siatkę tynkarską mają fabrycznie
zamocowaną do skrzydełek. Na koniec po-
wierzchnię z zatopioną siatką tynkuje się
warstwą wykańczającą.
Metoda wykonywania boni przez wycinanie
rowków jest sposobem trwalszym, ponieważ
krawędź wzmocniona przez listwy pozostaje
sztywna. W ten sposób można robić nie tylko
tradycyjne bonie naśladujące kamienne ciosy
układane na cokołach lub w narożnikach,
ale także wprowadzać zupełnie dowolne
podziały elewacji, na przykład imitacje dużych
betonowych płyt.
Bonie z cienkich płyt styropianowych
tynk cienkowar-
stwowy na siatce
poziome pasy
cienkich płyt
styropianowych
przyklejone
na podstawowej
warstwie izolacji
bonie utworzone
między pasami
doklejonych płyt
styropianowych
podstawowa
warstwa
izolacji cieplnej
ze styropianu
 Lekcja 23
Wykańczanie
wnętrz
Ten ostatni etap budowy budzi wielkie emocje, bo od wyboru materiałów i staranności
wykonania zależą wygląd i klimat domu. Energia i... pieniądze potrzebne będą
szczególnie tuż przed metą.
Prace wykończeniowe przebiegną sprawnie, jeśli będziemy dokładnie wiedzieć, gdzie mają być
zaplanuje się je odpowiednio wcześnie. Gdy za- umieszczone urządzenia w łazience, jak mają
stanowimy się nad wnętrzami już w trakcie zama- być zrobione schody itp.
wiania lub adaptacji projektu, możemy ułatwić so-
bie późniejsze prace. Zamówienie projektu wnętrz Tynki
wraz z nadzorem wykonawczym, choć wiąże się Gipsowe. Chętnie się je stosuje do wykańcza-
z dodatkowymi kosztami, pozwoli kontrolować nia sufitów i ścian wewnętrznych przede
wydatki, bo wszystkie są odpowiednio wcześnie wszystkim ze względu na możliwość uzyskania
zaplanowane. Mając projekt, w trakcie budowy bardzo gładkiej powierzchni. Są przeznaczone
we właściwym momencie wskażemy miejsca do pomieszczeń, w których nie będą nara-
gniazd elektrycznych i punktów świetlnych, żone na wilgoć i uszkodzenia mechaniczne.
Fot. Mariusz Bykowski

Wnętrze dopracowane w szczegółach: ładna podłoga, idealnie gładkie ściany i sufit, schody dopasowane do stylu. Aby osiągnąć taki
efekt, prace wykończeniowe trzeba szczegółowo zaplanować

176
 Fot. Mariusz Bykowski
Cementowo-wapienne. Wciąż są popularne
i poleca się je do miejsc, gdzie występuje wilgoć
i ryzyko uszkodzenia mechanicznego (łazienka,
korytarze, klatki schodowe). Są idealnym podło-
żem do montażu wszelkich okładzin.
Cementowe niezawierające wapna. Wykań-
cza się nimi głównie ściany i sufity w pomieszcze-
niach narażonych na działanie wilgoci. Są bardzo
odporne na uszkodzenia, ale za to ciężkie do wy-
rabiania. Można je układać tylko ręcznie. Tanie
tynki są chętnie stosowane jako podkład wyrów-
nawczy pod inne rodzaje tynków.
Wapienne. Długo wiążą, więc nie trzeba się
spieszyć podczas ich wygładzania. Dzięki temu
są odporne na skurcz w trakcie schnięcia i nie
ma ryzyka, że zaraz po ułożeniu popękają. Tynki
wapienne są paroprzepuszczalne i zapewniają
dobry mikroklimat w pomieszczeniach. Mają
jednak małą wytrzymałość na uszkodzenia.
Nie poleca się ich do pomieszczeń o podwyż-
szonej wilgotności.
Dekoracyjne. Ich oferta jest bardzo różnorodna,
a pozwalają uzyskać na ścianach dekoracyjne
faktury i ciekawe efekty.
Gliniane. Spodobają się ekologom i miłośnikom
rustykalnych klimatów.
Sucha zabudowa
Płyty są bardziej wszechstronne od tynków, ponie-
waż można nimi obniżyć sufity, łatwiej wyrównać
mury, wykończyć szkieletowe ściany działowe lub
skosy na poddaszu. Pozwalają też szybciej wyko-
nać prace wykończeniowe i prawie nie wymagają
robót mokrych. Za ich pomocą da się z dużą do-
wolnością kształtować przestrzeń. Mogą też zastę-
pować tynki wewnętrzne.
Nie ma płyt uniwersalnych – jedne poleca
się do pomieszczeń suchych, inne do wilgot-
nych, są płyty do gięcia na sucho i rozprasza-
jące dźwięk. Możemy zamówić płyty zespolone
z ociepleniem albo takie, które same w sobie
są dobrym izolatorem termicznym. Najpopular-
niejsze są płyty gipsowo-kartonowe (dokładna
charakterystyka w lekcji 16), bardziej wytrzy-
małe, ale też droższe są gipsowo-włóknowe
i włóknocementowe. Inną grupę stanowią
płyty drewnopochodne typu OSB lub MFP
oraz panele i płyty MDF.
177
Idealną gładkość ścian zapewni między innymi gładź, czyli spe-
cjalna masa do cienkowarstwowego wyrównywania otynkowanych
powierzchni. Najpopularniejsze są gładzie gipsowe
Najpopularniejszy sposób montażu płyt gipsowo-
-kartonowych i gipsowo-włóknowych do ścian
i sufitów to przykręcenie ich do rusztu stalo-
wego bądź drewnianego albo do stalowej lub
drewnianej konstrukcji ścian. Używa się do tego
nierdzewnych wkrętów samonawiercających.
Spoiny między dłuższymi, nieciętymi krawędziami
płyt g-k wypełnia się gipsową masą szpachlową
i najczęściej dodatkowo wzmacnia taśmą bądź
siatką zbrojącą, zatapiając ją w warstwie masy.
Dzięki niej połączenia płyt są równe i gładkie.
Połączenia poprzeczne, cięte, także wypełnia
się masą, ale wpierw trzeba je sfazować, czyli
ściąć obie sąsiednie krawędzie płyt, każdą pod
kątem 45°. Fazowane połączenia dzień przed
szpachlowaniem powinno się zagruntować
preparatem ograniczającym chłonność.
Płyty gipsowo-kartonowe i gipsowo-włóknowe
można też mocować na placki zaprawy bezpo-
średnio do ścian, ale nigdy do sufitów.
Gładzie
Aby uzyskać idealnie gładką powierzchnię ścian
pokrytych tynkiem cementowo-wapiennym,
cementowym lub wapiennym oraz płytami gipsowo-
-kartonowymi albo gipsowo-włóknowymi pokrywa
się je gładzią. Układa się ją cienką warstwą – do
3 mm. Do wyboru są gładzie gipsowe, wapienne,
cementowe i polimerowe. Sprzedawane są w wor-
kach, jako sucha mieszanka. Przed użyciem wyma-
gają więc rozrobienia odpowiednią porcją wody.
Większość z nich po naniesieniu na ścianę wymaga
szlifowania.
 Lekcja 23
Farby
To najpopularniejszy sposób wykończenia ścian
i sufitów. Do malowania używa się farb wodoroz-
cieńczalnych, które zazwyczaj nie uwalniają sub-
stancji szkodliwych dla zdrowia. Warto szukać
takich o bardzo niskiej lub zerowej zawartości lot-
nych związków organicznych (LZO).
Akrylowe. Są najpopularniejsze. Nadają się do-
skonale do malowania sufitów. Jeśli chcemy nimi
malować ściany, to takie, które nie będą narażone
na zabrudzenia. Zwykłe farby akrylowe, zwłaszcza
matowe, nie są bowiem odporne na czyszczenie.
Niektóre z nich są przystosowane do pomieszczeń
wilgotnych – łazienek, pralni.
Lateksowe. To odmiana farb akrylowych, ale za-
wierających więcej spoiwa akrylowego. Po poma-
lowaniu tworzą na powierzchni ścian elastyczną,
gumowatą powłokę. Stąd wzięła się ich nazwa.
Farby lateksowe są bardzo wytrzymałe. Dzięki
elastyczności są odporne na pękanie i łuszczenie.
Łatwiej je też utrzymać w czystości. Znajdziemy
także farby lateksowe odporne na wodę. Są prze-
znaczone do malowania ścian w łazienkach, i to
tych sąsiadujących bezpośrednio z prysznicem
lub wanną.
Ceramiczne. To farby dyspersyjne zawierające
mikrokuleczki ceramiczne. Ich zadaniem jest
uszczelnienie struktury farby. Jest ona ściślejsza
i bardziej jednorodna niż standardowych produk-
tów, dzięki czemu w mniejszym stopniu wnika
w nią wilgoć i brud. Farby takie mają I klasę
ścieralności na mokro. Ich powierzchnię można
Fot. Eugeniusz Filipiuk,
projekt: Katarzyna Francug/pracownia KaFFKa
Jeśli kuchnia jest otwarta na salon, to także w nim ściany warto
pomalować farbami łatwo zmywalnymi
178
szorować bez obaw o utratę koloru lub wybłysz-
czenie. Nadają się idealnie do kuchni, przedpoko-
jów i innych pomieszczeń, w których ściany często
się brudzą.
Są też farby specjalne:
t magnetyczne – to dyspersyjne farby podkłado-
we w kolorze szarym. Wykończona nimi powierzch-
nia jest matowa. Zawierają dodatek drobnych czą-
stek żelaza (magnetytu żelazowego). Pomalowana
nimi powierzchnia przyciąga magnesy;
t tablicowe – do pisania po ścianie kredą.
Mogą być lateksowe lub akrylowe. Występują
w wielu kolorach, nie tylko czarnym, ale też
żółtym, pomarańczowym, białym, niebieskim
i innych. Pomalowana nimi powierzchnia jest
odporna na wielokrotne zmywanie wodą;
t dla alergików – nie zawierają substancji mogą-
cych wywoływać reakcje uczuleniowe. Mają reko-
mendację Polskiego Towarzystwa Alergologicznego;
t z rozjaśniaczami optycznymi – powłoka
odbija znacznie więcej promieni słonecznych,
dzięki czemu powstaje wrażenie większej, bar-
dziej doświetlonej przestrzeni;
t z dodatkami biobójczymi – bakteriobójcze
zawierają jony srebra zapobiegające rozwojowi
bakterii na powłoce. Tworzą gładkie wymalo-
wania, co ogranicza osadzanie się kurzu oraz
innych zabrudzeń. Grzybobójcze mają w skła-
dzie środki przeciwdziałające rozwojowi grzybów
i pleśni na powłokach;
t fotokatalityczne – zawierają fotokatalizatory
mające zdolność redukowania szkodliwych sub-
stancji występujących w powietrzu oraz nieprzy-
jemnych zapachów. Światło i tlen aktywizują
katalizator, który rozkłada zanieczyszczenia.
Wśród farb do wnętrz znajdziemy zwykłe, o konsy-
stencji płynnej, półpłynnej, oraz bardzo gęste tikso-
tropowe, które nie chlapią podczas nanoszenia
(w przeciwieństwie do farb płynnych).
Stopień połysku. Informacje o nim znajdzie-
my na opakowaniu farby. Matowe dają zna-
komity efekt wizualny, ale trudniej je utrzymać
w czystości i mają mniejszą odporność na czę-
ste czyszczenie. Błyszczące odbijają światło, lecz
gwarantują bardzo odporną powłokę, której nie
szkodzi wielokrotne mycie. Kompromisem są
farby satynowe – pośrednie między matowymi
a błyszczącymi.
 wykańczanie wnętrz

Okładziny z ceramiki i kamienia

Fot. Marcin Czechowicz, projekt: Magdalena i Maciej Beczakowie

Powierzchnie pokryte płytkami są trwałe, łatwe
do utrzymania w czystości, odporne na wodę
i na uderzenia, więc stanowią idealne wykoń-
czenie ścian i podłóg w łazienkach lub kuch-
niach. Ich walory wytrzymałościowe i estetyczne
sprawiają, że układa się je także w korytarzach,
pokojach dziennych, sypialniach, a ze wzglę-
du na dobrą przewodność cieplną świetnie się
też sprawdzają na powierzchniach ogrzewanych
– podłogach i kominkach. Do wyboru są płytki
ceramiczne ścienne i podłogowe wykonane
z gresu porcelanowego, szkliwionego i tech-
nicznego (nieszkliwionego), klinkieru oraz cotto Dzięki nowoczesnym technologiom produkowane są coraz
(płytki wykonane z czystej gliny pochodzącej większe, a zarazem coraz cieńsze płytki. Układa się je trochę
z rejonów Morza Śródziemnego i Ameryki inaczej niż te o standardowych wymiarach
Środkowej).
Fot. Małgorzata Góra, projekt: Remek Strzelecki,
Arkadiusz Strzelecki

Wśród kamieni najpopularniejsze są granit, mar-

mur, piaskowiec, trawertyn. Kiedyś przeważały
płyty kamienne o grubości 3-4 cm, które układa-
ło się na ruszcie z profili drewnianych lub metalo-
wych. Wraz z rozwojem technologii kamień stał
się dostępny w wielu postaciach tak przygotowa-
nych, że zrobienie z niego okładziny stało się ła-
twiejsze. Producenci oferują coraz cieńsze płyty,
które na wzór płytek ceramicznych mocuje się na
klej. Mogą mieć formę prostą albo nieregularną,
wtedy różnią się kształtami i układa się z nich roz-
maite wzory. Płytki kamienne są twarde, odporne
Pas barwnych ręcznie malowanych kafli położony na ścianie
na zabrudzenia, ale wymagają użycia specjalnych
ożywia łazienkę i przełamuje jej jednolitą kolorystykę
klejów, które nie spowodują ich przebarwienia.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: cube architekci

Elementy ceramiczne i kamienne różnią się gru-

bością, szerokością, łatwością układania, wy-
magają też innych zapraw klejących oraz inne-
go sposobu pielęgnacji. Najbezpieczniej wybrać
płytki z jednej serii (kolekcji). Mamy wtedy pew-
ność, że te na podłogę i te na ściany będą do
siebie pasowały. Wszystkie płytki możemy po-
łożyć na ścianie, ale nie wszystkie nadają się
na podłogę. Podłogowe (terakota, gres) mają
określoną przez producenta klasę ścieralności.
Do miejsc intensywnie eksploatowanych, takich
jak hol, korytarz, łazienka ogólna, powinno się
wybrać płytki III lub IV klasy ścieralności. Do ła-
Na tle ściany wyłożonej płytami szczotkowanego łupku
zienki przy sypialni wystarczy II klasa. Warto zwró- elegancko prezentuje się i kominek, i akwarium
cić uwagę, aby nie były śliskie.
179
 Lekcja 23
Kamień w arkuszach
To nowe wersje „kamiennych” okładzin na ściany.
Są lżejsze i łatwiejsze do układania niż tradycyjne
kamienie.
Fornir kamienny to cienkie płaty łupku lub pia-
skowca (grubości 1-2 mm) naklejane na elastyczne
podłoże z żywicy epoksydowej z zatopioną siatką
z włókna szklanego. Całość ma grubość do 3 mm.
Fornir jest lekki i elastyczny, można z niego
wykonywać okładziny nawet na powierzchniach
łukowych albo okrągłych. Do mocowania należy
stosować kleje do kamienia naturalnego lub do
płytek ceramicznych, najlepiej elastyczne.
Okładzinę zwykle wykonuje się bezfugowo. Dzięki
dużym rozmiarom płyt mało jest połączeń, a ide-
alne połączenie kolejnych płyt sprawia, że ściana
wygląda jak wyłożona jedną dużą kamienną płytą.
Spieki kwarcowe produkuje się ze zmielonych
i zmieszanych glinek, iłów łupkowych, skał
granitowych i pigmentów. Po uformowaniu płyt
ich wierzch jest barwiony. Potem są suszone,
prasowane i wypalane. W ten sposób powstaje
produkt twardy, odporny na uszkodzenia. Płyty
mają grubość 3-5 mm i rozmiary zwykle 1 x 3 m.
Dla wzmocnienia spód jest pokrywany siatką.
Płyty są lekkie, gładkie, elastyczne, można je
łatwo ciąć. Należy je mocować klejami o pod-
wyższonej przyczepności klasy C2. Okładzinę,
tak jak z forniru kamiennego, zwykle wykonuje
się bez fug.
Fot. Piotr Mastalerz
Kamienne arkusze mają dość duże rozmiary, więc ścianę okłada
się nimi szybko. Powierzchnię można zaimpregnować preparatami
do kamienia naturalnego
180
Producenci stosują piktogramy informujące o właś-
ciwościach płytek. Na opakowaniach znajduje się
też oznaczenie kalibracji, które informuje o możli-
wych różnicach wymiarów płytek. Podany jest ich
nominalny wymiar i odstępstwo od niego: +1 to
płytka o 1 mm większa, –2 to o 2 mm mniejsza.
Kupując dwa rodzaje płytek, na przykład w dwóch
kolorach, trzeba wybrać tę samą kalibrację.
Jaki klej
Większość klejów do płytek to środki uniwersalne,
którymi zamocujemy płytki ceramiczne, gres,
klinkier i nieodbarwialny kamień. Są też kleje do
konkretnych zastosowań, na przykład do gresu,
płyt wielkoformatowych, kamienia podatnego
na przebarwienia.
Okładzina na ścianie z dużych płyt gresu lub cera-
miki powinna być układana od dołu, od listwy star-
towej. Do przyklejania gresu należy używać klejów
klasy C2. Jeśli chcemy przyklejać płytki od góry,
powinniśmy użyć klejów tiksotropowych (niespły­
wających ze ściany) oznaczonych literą T. Do mon-
tażu kamienia wrażliwego na wilgoć (niektóre mar-
mury i konglomeraty) najlepiej użyć kleju białego
albo dwuskładnikowego kleju na bazie żywicy.
Mozaikę zwykle mocuje się na kleje cementowe,
ale gdy jest z przezroczystych kostek, trzeba układać
ją na klej biały polimerowy lub zaprawę zawiera­
jącą biały cement.
Spoiny
Przerwy między płytkami wypełnia się zaprawą
spoinującą, najczęściej cementową. Do okładzin
na podłożu ogrzewanym lub niestabilnym
(drewno, słabe tynki mineralne) oraz do spoino-
wania płyt wielkoformatowych warto stosować
fugi elastyczne.
Do spoinowania kamienia naturalnego najbez-
pieczniej jest wybierać spoinę cementową
o krótkim czasie wiązania – ograniczy ryzyko
powstania przebarwień na krawędziach płytek
i umożliwi szybsze wykonanie prac.
Do łazienek i kuchni warto poszukać mas spoinu­
jących o zmniejszonej nasiąkliwości, szczególnie
zawierających biocydy, czyli substancje, dzięki
którym na fugach nie będzie się pojawiać pleśń.
Do tych pomieszczeń poleca się też dwuskładni-
kowe fugi epoksydowe.

Cegła, drewno i beton na ściany
To modne i chętnie stosowane okładziny ścienne.
Mają bardzo dużo wzorów, kolorów i sposobów
wykończenia powierzchni, dzięki czemu będą
pasowały do aranżacji każdego rodzaju – od
rustykalnych po minimalistyczne.
Cegła i płytki. Ścianę wewnętrzną z cegieł
najlepiej jest wznosić w trakcie budowy domu.
Można ją zbudować z cegieł zwykłych, silikato-
wych lub klinkierowych. Cegły mogą być peł-
ne, drążone, perforowane albo szczelinowe.
Pełne są najcięższe – ważą od 3,5 (silikatowa)
do 4 kg (klinkierowa), cegły z otworami mogą
ważyć tylko 2,8-3 kg. Do wznoszenia ścian
działowych nie trzeba stosować cegieł pełnych,
zwłaszcza na piętrach. Lepiej wtedy sięgnąć
po jak najlżejszy materiał.
Jeśli zechcemy mieć ścianę wykończoną jak ce-
glany mur już po wybudowaniu domu, może-
my wykorzystać płytki ceglane lub klinkierowe.
W zależności od producenta mają różne wy-
miary. Z wyjątkiem grubości najczęściej mają
wymiary klasycznej cegły.
Bardzo dekoracyjne są płytki formowane ręcz-
nie. Naśladują stare cegły, mają nierówną
powierzchnię i niejednolitą barwę, są jednak
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Damian Kałdonek, ProjArch
Cegła rozbiórkowa pasuje zarówno do wnętrz w stylu rustykalnym,
jak i do tych nowoczesnych. Dobrze komponuje się ze ścianami
wykończonymi tynkiem i pomalowanymi na biało lub szaro
181
wykańczanie wnętrz
bardziej wrażliwe na wilgoć niż płytki klinkierowe.
Do narożników przeznaczone są kształtki kąto-
we nadające wiarygodność imitacji muru.
Drewno i płyty drewnopochodne. Na ścia-
nach można zamocować elementy podłogowe
– klepki parkietowe, mozaikę i bruk drewniany,
parkiet przemysłowy, deski lite lub warstwowe.
Bardzo ciekawe wykończenie uzyskamy, stosując
elementy parkietowe o kształcie kostki, prosto-
kąta, rombu, trapezu, stempla itp. Dostępne są
też mozaiki z mniejszych elementów drewna
o starannie dobranych wzorach, na przykład
płytki cięte wzdłuż albo w poprzek słojów, gład-
kie lub z podkreślonymi sękami.
Jeśli nie odpowiadają nam takie wzory, można
wybrać duże panele ze sklejki albo z płyt wióro-
wych pokrytych fornirem. O ich atrakcyjności
decyduje wzór forniru, często bardzo mocny,
na przykład czeczoty, orzecha amerykańskiego,
oraz wielkość – nawet 120 x 250 cm.
Popularne są także deski odzyskane ze starych
chałup. Mają cechy nie do uzyskania w sposób
sztuczny: są naturalnie postarzone, czasem spa-
czone, z wyraźnie uwypuklonymi słojami. Ich sre-
brzystej szarości nie uzyska się żadną farbą.
Gotowe płyty betonowe. Powstają z masy
cementowo-piaskowej, wzmocnionej włók-
nami szklanymi i prasowanej pod ciśnieniem.
Płyty są ciężkie, najczęściej są kwadratowe
lub prostokątne, ale miewają też formę nie-
regularnych wieloboków. Ich brzegi mogą
być cięte na ostro albo wyoblone. Niektóre
mają w narożnikach otwory do mocowania
lub zagłębienia, które wyglądają jak po śru-
bach montażowych.
Płytki betonowe imitujące kamień. Naj-
częściej wyglądają jak większe i mniejsze pa-
ski piaskowca lub wapienia naklejone rzędami
jeden nad drugim. Nowością są płyty naśla-
dujące strukturę i kolor piaskowca albo łupku.
Niektóre mają nowoczesne powłoki świetnie
oddające niuanse kolorystyczne i fakturę na-
turalnego kamienia. Dodatkowo są hydrofo-
bowe, odporne na promieniowanie UV i inne
czynniki atmosferyczne.
 Lekcja 23
Posadzki z drewna i panele
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Marek Szczęśniak, SDA Architekci
Posadzki drewniane zawdzięczają różnorodny wygląd także
sposobowi wykończenia ich powierzchni (na zdjęciu postarzane
szczotkowane i olejowane deski dębowe)
Posadzki z litego drewna należą do najodporniej-
szych i najtrwalszych – mogą przetrwać kilkaset
lat i wielokrotnie być poddawane renowacji.
Wybierając już wykończone elementy warstwowe,
łatwo przewidzieć, jak będzie wyglądała ułożona
z nich posadzka – nie trzeba się też obawiać,
że w przyszłości drewno w sposób nieprzewidy-
walny zmieni barwę.
Wybór elementów posadzkowych z litego drew-
na jest niezwykle bogaty i różnorodny – parkiet
tradycyjny, lamelowy, pałacowy (wykończony lub
nie) oraz kilka jeszcze innych rodzajów parkietu
o nazwach własnych pochodzących od pro-
dukujących je firm. Bardzo wiele jest również
Fot. Mariusz Bykowski
Parkiet dębowy lub jesionowy można układać we wzór okrętowy,
ponieważ drewno to w niewielkim stopniu zmienia swoje wymiary
pod wpływem wahań temperatury i wilgotności
182
materiałów służących do ich montażu, wykończe-
nia i pielęgnacji.
Wilgotność drewna na posadzki powinna
wynosić 7-11%. Większość producentów stara
się robić materiał o wilgotności bliskiej górnej
granicy normy, mniej więcej 10%, bo taki jest
bezpieczniejszy.
Deski (dyle podłogowe) to elementy wykona-
ne z jednego kawałka drewna. Najczęściej są
sprzedawane jako surowe, chociaż mogą też
być pokryte siedmioma-ośmioma warstwami
lakieru lub dwoma-trzema warstwami oleju
bądź olejowosku. Najlepsze są lakiery i oleje
utwardzane promieniami UV.
Decydując się na podłogą z desek litych, warto
zwrócić uwagę na stabilność drewna, czyli jak
najmniejsze odkształcanie się pod wpływem
zmian temperatury i wilgotności. Z polskich
gatunków drewna stabilne są dąb i jesion.
Spośród gatunków egzotycznych – merbau, iroko,
doussie, jatoba i tek.
Parkiet tradycyjny. Ma mniejsze wymagania
niż deski, co zawdzięczamy mniejszej wielkości
elementów, a także temu, że wszystkie ich boki
są łączone na wpust-wypust. Najczęściej wy-
konuje się go z krajowych gatunków drewna.
Dąb, jesion, buk lub brzoza to najpopularniej-
szy materiał na deszczułki o długości 30 cm.
Parkiet produkuje się też z gatunków egzotycz-
nych: jatoby, doussie, badi, kempasu, merbau,
teku, ipe. Wybierając gatunek drewna, należy
dostosować go do pomieszczenia (zwrócić
uwagę na przykład na twardość drewna).
Fot. Andrzej Szandomirski
Układanie drewna warstwowego jest łatwiejsze niż litego. Poza
tym takie elementy często mają już wykończoną powierzchnię
zewnętrzną i wiemy, jak posadzka będzie wyglądała
 wykańczanie wnętrz

Parkiet lamelowy (lamparkiet). Ułożona z niego gatunku drewna liściastego albo iglastego. Naj-
posadzka wygląda jak parkiet tradycyjny. Jednak popularniejsze są elementy o długości do 2,2 m.
deszczułki łączy się ze sobą na styk i są cieńsze t Deski trójwarstwowe (nazywa się je też pa-
niż elementy parkietu tradycyjnego, więc w trak- nelami drewnianymi) – to najtańsza propozycja
cie użytkowania można go mniej razy cyklinować. na podłogę. Mają grubość 10-22 mm i warstwę
Jeśli łączymy go z terakotą, nie ma konieczności wierzchnią z drewna zwykle o grubości 2-4 mm,
wykonywania wylewki wyrównującej poziom posa- ale można również trafić na panele z zaledwie
dzek, gdyż oba materiały mają podobną grubość. 1 mm forniru na wierzchu. Warstwa środkowa
Ponieważ lamparkiet nawet przy stosunkowo nie- (stabilizująca) ma nawet 8 mm grubości, a spod-
dużych zmianach wilgotności może się odkształ- nia z taniego drewna iglastego – 2-3 mm.
cać, dlatego robi się go ze stabilnych gatunków

Fot. Małgorzata Góra, projekt: Arkadiusz Strzelecki, Remek Strzelecki

drewna, na przykład z dębu i teku.
Parkiet przemysłowy to podłużna mozaika,
której lamelki przykleja się do podkładu węższą
płaszczyzną przekroju. Długość lamelek w jednej
partii może być jednakowa albo zróżnicowana.
Najczęściej wynosi 16 cm. Ze względu na wydłu-
żony kształt elementów najczęściej włókna drew-
na są ułożone wzdłuż osi wzdłużnej lamelek lub
ukośnie do niej.
Parkiety przemysłowe wykonuje się ze wszystkich
gatunków drewna używanego na posadzki.
Są dostarczane w plastrach lub brytach umożli-
wiających ułożenie posadzki w kwadraty, w ce-
giełkę. Można też rozdzielić lamelki i układać je
na dziko.
Posadzka z parkietu przemysłowego znosi bez
Panele warstwowe z wierzchnią warstwą dębu pozwalają uzyskać
uszczerbku nawet duże zmiany wilgotności. efekt naturalnej drewnianej podłogi
Warstwowe elementy drewniane potocznie
Fot. Andrzej Szandomirski, projekt: Paweł Kwaśniak

nazywa się panelami drewnianymi, gdyż budową

przypominają panele laminowane. Producenci
wolą jednak określenie „deski warstwowe”, bo
w całości są zbudowane z drewna (tylko niektóre
mają jedną warstwę z odpornej na odkształcenia
płyty drewnopochodnej). Poza tym ułożone z nich
posadzki wyglądają jak te z dyli podłogowych,
deski parkietowej, parkietu albo mozaiki parkie-
towej o wzorze rombu.
Decydując się na posadzkę z takich elementów,
szczególną uwagę należy zwrócić na jej przezna-
czenie, gwarancję, odporność warstwy użytkowej
na wgniecenia, zarysowania, działanie substancji
chemicznych i promieniowanie UV.
t Deski dwuwarstwowe – zwykle mają grubość
10-16 mm, a wierzchnia warstwa użytkowa ma
Jedną z ważnych cech mozaiki przemysłowej jest jej trwałość. Dzięki
5-6 mm. Jest wykonana z dekoracyjnego, często temu jest mniej podatna na zniszczenie i często się ją układa
szlachetnego i drogiego gatunku drewna. War- w miejscach intensywnie eksploatowanych
stwa nośna może być ze sklejki lub z tańszego
183
 Lekcja 23

Posadzki laminowane i winylowe

Fot. Piotr Mastalerz

powłoka z utwardzonej żywicy melaminowej,

która zwiększa odporność panelu na ścieranie
i zadrapania.
Panele laminowane dobrej jakości są bardzo trwa-
łe. Najbardziej wytrzymałe są te oznaczone kla-
są 33 AC5 i 32 AC4, nieco gorsze – 31 AC3
i 23 AC3. W holu sprawdzą się panele wytrzyma-
łe na odkształcenia pod wpływem nacisku (tę ce-
chę określa klasa udarowa; najlepsza to IC3, ale
do użytku domowego wystarczy klasa IC1). War-
to zwrócić uwagę na grubość paneli, która zwykle
wynosi od 6 do 12 mm (najczęściej 8 mm). Im są
W pokoju dzięcięcym posadzka prawdopodobnie będzie eksploa- grubsze, tym bardziej stabilne i odporne na wszel-
towana szczególnie intensywnie, więc panele powinny być trwałe i
odporne na uszkodzenia kiego rodzaju odkształcenia.
Panele laminowane można układać na ogrzewaniu
podłogowym, ale muszą być przymocowane do
Panele to sposób na łatwą w montażu posadzkę. podłoża klejem poliuretanowym.
Laminowane są zbudowane z materiałów drewno- Winylowe to również elementy o konstrukcji
pochodnych i tworzyw sztucznych, dzięki którym są warstwowej: ich rdzeń stanowi płyta HDF,
odporne na wilgoć, zabrudzenia, promienie UV. a spodnia i wierzchnia warstwa to korek lub
Od spodu mają warstwę przeciwprężną eliminującą spieniony polichlorek winylu (PCW). Na wierzch-
naprężenia i zapewniającą stabilny kształt. Najważ- niej warstwie korka znajduje się powłoka winy-
niejszą częścią panelu jest płyta HDF, rzadziej płyta lowa. Całkowita grubość paneli wynosi od 2
MDF lub płyta wiórowa. Jej rolą jest zapewnienie do 10,5 mm.
elementowi twardości i izolacyjności akustycznej. Taka posadzka jest odporna na działanie wody,
Wierzchnią warstwę stanowi laminat dekoracyjny, nie wymaga impregnacji ani pielęgnacji. Ma też
który zapobiega zniszczeniu powierzchni przez ude- właściwości antypoślizgowe. Winyl nie odkształca
rzenie, odprysk, tarcie, wodę lub promieniowanie się pod wpływem zmian temperatury, więc można
UV. Warstwa wykończeniowa to przezroczysta go układać na ogrzewaniu podłogowym.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: W. Chrzanowski
oraz M. i S. Stanisławscy

Modne posadzki żywiczne

Są trwałe, twarde i wytrzymałe mechanicznie.
Zastosowanie wypełnień z kruszyw, folii lub kompo-
zycja kolorowych lakierów pozwalają stworzyć z nich
dekoracyjną podłogę. Ponieważ może ona mieć 0,5-
-1 mm grubości, podłoże musi być idealnie gładkie
i poziome. Robi się ją z dwuskładnikowych prepa-
ratów (lakierów) żywicznych (poliuretanowych,
epoksydowych, metakrylowych). Zależnie od stanu
podłoża i zaplanowanego efektu najpierw należy
nałożyć dwie-trzy warstwy gruntujące, potem dwie-
-trzy nawierzchniowe. Ze względu na czas schnięcia
i utwardzania się kolejnych warstw, niezależnie
od wielkości powierzchni, cykl realizacji posadzki
jest taki sam i trwa pięć-sześć dób, bo poszczególne Posadzkę żywiczną układa się na idealnie równym i gładkim
warstwy układa się w kolejne dni. podłożu. Tylko wtedy ona sama jest gładka i elegancka

184

Drzwi wewnętrzne
Mogą być najbardziej efektownym elementem
aranżacji pomieszczeń, do których prowadzą,
i tych, w których widać tylko ich drugą stronę.
Nie musimy dążyć do ujednolicenia charakteru
wszystkich skrzydeł. Ważniejsze jest, aby pasowały
do wystroju miejsca, w którym są montowane,
i żeby te bezpośrednio ze sobą sąsiadujące były
jednorodne stylistycznie lub, jeśli muszą się różnić,
różniły się zdecydowanie, a różnica była uzasad-
niona funkcjonalnie.
Jeśli wolimy, by wejścia do pomieszczeń były
wyraźnie zaakcentowane i odcinały się od
ściany, wybierzmy drzwi w zdecydowanym kolo-
rze lub o wyrazistej formie. Jeżeli lepsze jest roz-
wiązanie, które spowoduje, że drzwi „zginą”
w ścianie, zdecydujmy się na proste, gładkie,
dobrane kolorystycznie do ściany albo szklane.
Gdy mają być z takich samych materiałów
co podłoga, ważna będzie faktura, rysunek sło-
jów, sposób wykończenia powierzchni. Dużo ła-
twiej i bezpieczniej jest planować takie zestawienia
na zasadzie kontrastu, niż starać się osiągnąć efekt
jednorodności. Jeżeli jednak zależy nam na zasto-
sowaniu tego samego materiału na drzwi i podłogi
oraz jednakowym ich wykończeniu, postarajmy się
znaleźć firmę, która ma w ofercie takie produkty
lub która podejmie się zrobić obydwa te elemen-
ty. Będzie mogła wykonać całe zamówienie z tej
samej partii materiału (o tym samym wybarwieniu
Fot. Małgorzata Góra, projekt: Iwona Fabrowicz
Pomieszczenia o funkcji ogólnej mogą mieć drzwi będące tylko
symbolicznym zamknięciem, na przykład szklane. Te do wnętrz
prywatnych powinny zapewniać intymność
185
wykańczanie wnętrz
Z ościeżnicą ukrytą w ścianie
Osadzone w takiej ościeżnicy skrzydło
po jednej stronie przegrody jest zlicowane
z powierzchnią ściany. Specjalne zawiasy są
wbudowane w skrzydło i ościeżnicę i umożli-
wiają otwieranie drzwi pod kątem 180°. Widać
je dopiero po otworzeniu drzwi. Pomalowanie
lub wytapetowanie skrzydła na kolor ściany
sprawia, że drzwi wtapiają się w tło.
i podobnym usłojeniu) oraz przy użyciu tych sa-
mych powłok wykańczających.
Żeby podkreślić rangę pomieszczeń, salonu
lub jadalni, często stosuje się drzwi bardziej oka-
załe, większe bądź wyższe niż standardowe. Mo-
żemy wybrać dwuskrzydłowe, rozwieralne, skła-
dane lub przesuwne.
Drzwi do łazienek, WC, spiżarni i garderoby
muszą umożliwić dopływ powietrza koniecznego
do wentylacji. Mogą to zapewnić podcięcia dolnej
krawędzi skrzydła, niekoniecznie trzeba robić kratki
lub otwory.
Do wykończenia otworu drzwiowego są potrzeb-
ne ościeżnice i opaski. Czasem są to oddzielne
elementy, a czasem kupuje się je w komplecie.
Warto też dowiedzieć się, czy firma oferuje
montaż.
Fot. Jacek Kucharczyk, projekt: Dorota Szaroszyk
Wybór okleiny naturalnej, czyli forniru, podwyższa cenę drzwi.
Skrzydła pełne są za to tańsze niż te z przeszkleniami
 Lekcja 23
Schody – typowe konstrukcje
Z drewna da się zbudować wszelkiego rodzaju
schody. Można wybrać standardowe z katalo-
gu albo zamówić je u stolarza. Można się też
zdecydować na konstrukcję mieszaną – z drew-
na robione są tylko stopnie, a reszta jest wy-
konana ze stali. Takie schody są ładne, lekkie
i łatwe do zmontowania. Stanowią więc intere-
sującą alternatywę dla schodów żelbetowych
wznoszonych w trakcie budowy domu.
Wybrać można schody o konstrukcji:
t wspornikowej – stopnie są podtrzymywane
w środkowej części przez jedną, dwie lub trzy belki
nośne. W prostych schodach jednobiegowych są
rozpięte między stropem a podłogą. Zazwyczaj
konstrukcja jest bardziej skomplikowana, zwłaszcza
gdy biegów jest kilka;
t policzkowej – ich trzon tworzą dwie belki po-
liczkowe dające oparcie krawędziom stopni. Jeśli
schody mają skomplikowany kształt, konstrukcja
policzkowa jest wspomagana przez dodatkowe
wsporniki, na przykład słupy. Stopnie mogą być
osadzone we wpustach przygotowanych w bel-
kach policzkowych, zamocowane do nich na
styk – przy zastosowaniu podpór lub kątowników.
Modyfikacją jest konstrukcja policzkowo-sztycowa.
Belka policzkowa znajduje się tylko z jednej strony.
Z drugiej, bardziej wyeksponowanej, jest balu-
strada, której poręcz jest gęsto podparta tralkami.
One zaś opierają się na krawędziach stopni;
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Szymon Brzezowski
Z drewna można wykonać schody z pełnymi stopniami.
Wyraźnie dzielą wtedy otwartą przestrzeń parteru
186
t modułowej – schody są zestawiane z mo-
dułów (stopni połączonych ze wspornikami).
Nie mają belek nośnych i słupów, opierają się
na podłodze i stropie. Moduły łączy się ze sobą
śrubami wkręcanymi od spodu. Każdy z nich
można obniżyć lub podwyższyć, dzięki czemu
łatwo dopasować wysokość schodów do wyso-
kości pomieszczenia;
t krętej – ich trzon stanowi pionowy słup, z któ-
rym połączone są stopnie. Dodatkowe usztyw-
nienie zapewnia balustrada często połączona
z giętą belką policzkową.
Wygląd i trwałość. Schody wykonuje się z rodzi-
mych gatunków – dębu, jesionu, buku, modrzewia
– oraz z drewna egzotycznego: merbau, teku,
jatoby i innych. Najtańsze będą schody zrobione
z sosny, jodły lub ze świerku. Jednak te gatunki
drewna są podatne na odkształcenia.
Stopnie. Najwygodniejsze będą te o wysokości
17-18 cm i szerokości około 60 cm. Zazwyczaj
jednak są węższe i mają 30-45 cm. W jednym
biegu nie powinno być więcej niż 17 stopni.
Wykończenie. Schody gotowe są wykańczane
fabrycznie. Robione na zamówienie najczęś-
ciej maluje się lakierem transparentnym (za-
bezpiecza przed brudzeniem, ścieraniem i wil-
gocią), ale można też lakierobejcą, lakierem
koloryzującym, olejem lub woskiem albo
farbą kryjącą.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Magdalena i Maciej Beczakowie
Schody ażurowe o konstrukcji drewniano-metalowej wyglądają
lekko i nie ograniczają przepływu światła we wnętrzach

Kuchnia i łazienka
Fot. Notrbert Banaszyk/DADA, projekt: Anna Kłosińska
W kuchni jednorzędowej najważniejsza jest kolejność sprzętów.
W pobliżu lodówki powinien być zlewozmywak, a następnie kuchenka.
Najlepiej, jeśli każdy ze sprzętów jest oddzielony od innych blatem
Kuchniom i łazienkom poświęca się wiele uwagi,
bo to pomieszczenia, które urządza się na lata.
Mają być miejscami nietuzinkowymi, a jednocześ-
nie funkcjonalnymi i komfortowymi, muszą też
spełniać określone wymagania.
Funkcjonalna kuchnia
Ciąg technologiczny powinien zaczynać się od lo-
dówki i szafek z produktami, czyli miejsca, gdzie
składujemy i przechowujemy, dalej powinien być
blat, na który wyjmujemy produkty. W następnej
kolejności powinien znaleźć się zlewozmywak.
W nim wstępnie przygotowujemy produkty. W jego
sąsiedztwie powinna być zmywarka. Za zlewozmy-
wakiem planujemy najdłuższy odcinek blatu robo-
czego, bo na nim wykonamy najwięcej czynności.
Kuchenny niezbędnik
maksymalna
odległość – 210 cm
maksymalna
odległość – 270 cm
Odległość między urządzeniami nie powinna być zbyt duża.
Właściwy układ to zlewozmywak między lodówką a kuchenką
187
wykańczanie wnętrz
Między zlewem a płytą kuchenną wykonujemy
80% czynności podczas gotowania. Następnie
powinna się znaleźć płyta kuchenna, a za nią
niewielki kawałek blatu do odstawienia już ugoto-
wanych potraw.
Stół, o ile znajduje się w kuchni, może być
umieszczony na końcu ciągu technologicznego
lub w takiej odległości od blatu, aby przy odsu-
niętym krześle było swobodne przejście między
nim a blatem, czyli około 120 cm. Odległość
między wyspą a szafkami nie powinna być
mniejsza niż 120 cm – obok pracującej osoby
musi być swobodne przejście.
Zależnie od wymiarów pomieszczenia zabudowa
kuchni może wyglądać odmiennie.
Zabudowę jednorzędową stosuje się kuchniach
wąskich (o szerokości 180 cm) lub otwartych na
salon. Podstawowe sprzęty ustawiane są w jednej
linii, więc by wygodnie gotować, warto zainstalo-
wać je we właściwej kolejności i z zachowaniem
odstępów – minimalna długość ciągu roboczego
to 360 cm. Jeśli nie mieści się w kuchni otwar-
tej, musimy przenieść część funkcji w inne miejsce.
Zabudowa jednorzędowa uniemożliwia stworze-
nie trójkąta roboczego (patrz rysunek) i dlatego
uchodzi za najmniej funkcjonalną.
Zabudowa w kształcie litery L z krótszym
bokiem o długości 120 cm też pasuje do kuchni
wąskiej lub otwartej. Rozplanowanie szafek
przy dwóch ścianach zwiększa długość ciągu
kuchennego.
Zabudowę dwurzędową można zastosować
w kuchni o szerokości nie mniejszej niż 240 cm.
aby na wyspie zmieś-
ciły się płyta grzewcza
i zlew, musi mieć ona
wymiary co najmniej
200 x 100 cm
Bezpiecznie i wygodnie jest mieć kuchenkę oraz zlewozmywak
przy jednym blacie
 Lekcja 23

Często tak urządza się kuchnie z dwoma wejściami. Jeżeli łazienka ma służyć wszystkim domowni-
Między rzędami szafek trzeba zostawić przejście kom, a nie ma zbyt wiele miejsca, można po-
o szerokości 120 cm. Lodówkę, zlewozmywak prawić jej funkcjonalność, wybierając kabinę
i kuchenkę możemy zainstalować przy dwóch prysznicową zamiast wanny albo stosując urzą-
ścianach, pamiętając, by urządzenia mające dzenia wielofunkcyjne.
drzwi nie znalazły się naprzeciw siebie. Dobre planowanie. Urządzanie łazienki powinni-
Zabudowa w kształcie litery U jest możliwa śmy zacząć od rozplanowania rozmieszczenia urzą-
w kuchniach o szerokości co najmniej 240 cm. dzeń, które chcemy mieć. Niezbędne są rysunek
Ciąg roboczy biegnie wówczas wzdłuż trzech rzutu pomieszczenia (możemy też się posłużyć pro-
ścian pomieszczenia, jest więc długi i daje więk- gramem komputerowym) i wycięte szablony wybra-
szą swobodę w ulokowaniu stref funkcjonalnych. nego wyposażenia, aby móc je swobodnie prze-
W takiej kuchni problemem może być dosyć duża suwać po rysunku. Dobre zasady, o których warto
kubatura szafek narożnych, które są najmniej wy- pamiętać, to przede wszystkim zachowanie odstę-
godne. Zarówno mała, jak i duża kuchnia może pów umożliwiających wygodne korzystanie z przy-
być funkcjonalna. Usytuowanie sprzętów powinno borów sanitarnych:
być takie, aby jak najlepiej usprawnić pracę. t od miski ustępowej do umywalki, kabiny pryszni-
cowej lub ściany – co najmniej 20 cm;
Komfortowa łazienka t od sedesu do bidetu – nie mniej niż 30 cm;
W domu powinna być więcej niż jedna łazienka. t od umywalki do kabiny, drugiej umywalki lub
Każdą można urządzić i wyposażyć inaczej. ściany – co najmniej 30 cm;
Na urządzenie wygodnej łazienki dla całej rodzi- t od bidetu do ściany – 30 cm;
ny trzeba wygospodarować pomieszczenie o po- t od umywalki do wanny – 0 cm, ale lepiej odsu-
wierzchni 6-8 m2. Zmieszczą się w niej wanna, nąć je od siebie o co najmniej 20 cm.
duża umywalka, sedes i pralka. Jeśli łazienek Potrzebne jest też wolne miejsce przed każdym
jest kilka, mogą być mniejsze (już na 4 m2 bez z urządzeń:
problemu ustawimy umywalkę, wannę lub prysz- t przed miską ustępową – 80 x 60 cm;
nic i sedes, a na małe WC wystarczy około t przed umywalką, wanną lub bidetem
2 m2) i każdą z nich można dostosować do – 100 x 70 cm;
potrzeb przyszłych użytkowników: dla rodziców t przed kabiną – 80 x 90 cm.
przy sypialni, dla dzieci – z dużą wanną, dla Wolna przestrzeń nie musi się sumować. Jeśli
gości – WC z kabiną prysznicową. urządzenia są blisko siebie, może być wspólna.
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Magdalena i Maciej Beczakowie

Fot. Marcin Czechowicz, projekt: Jerzy Milewski i ELM PROJEKT STUDIO

Najlepiej, gdy nie trzeba wybierać między wanną a kabiną Mocowanie sedesów na stelażach pozwala ukryć instalacje i zbiornik
prysznicową – w dużej łazience zmieszczą się obydwa sprzęty spłukujący oraz ułatwia utrzymanie czystości wokół nich. W ten
sposób można też zamocować bidety i baterie

188

Fot. Piotr Mastalerz
Ocieplenie domu przed zimą pozwala prowadzić prace wewnątrz,
nawet gdy temperatura na dworze spadnie do 0°C. Instalację
elektryczną można układać niezależnie od temperatury
Fot. Andrzej Szandomirski
Ruszt pod sufit podwieszany można przygotować wcześniej, ale
zabudowuje się go płytami dopiero po rozprowadzeniu instalacji
elektrycznej
Fot. Piotr Mastalerz, projekt: Marciun Rubik
Między łączonymi posadzkami trzeba umieścić listwę z korka
(od strony posadzki drewnianej) i metalowy kątownik (od strony
posadzki ceramicznej). Umożliwią swobodną pracę okładzin
Fot. Wiktor Greg
Wykańczanie łazienki rozpoczyna się od rozprowadzenia
w niej instalacji wodnej oraz zamontowania stelaży na sprzęty
189
wykańczanie wnętrz
Kolejność prac
Prace mokre
Zalicza się do nich układanie wylewek podłogo-
wych i tynków. Te prace można prowadzić w po-
mieszczeniach tylko w dodatniej temperaturze.
Musi być utrzymywana tak długo, aż zaprawy
zwiążą i wyschną. Na końcowym etapie wykony-
wania tynków można osadzić parapety. Jeśli dom
nie jest ocieplony, dalsze prace trzeba odłożyć na
wiosnę, bo ogrzewanie wnętrz jest nieracjonalne.
Sucha zabudowa
Budowanie ścian szkieletowych albo układanie
płyt gipsowo-kartonowych na poddaszu można
rozpocząć, gdy wyschną tynki i wylewki. Te pra-
ce można też prowadzić zimą, kiedy nie działa
w domu ogrzewanie. Tylko szpachlowanie po-
łączeń trzeba zrobić w dodatniej temperaturze
(można odłożyć tę pracę do wiosny). Okładziny
z płyt gipsowo-kartonowych są gotowe już na-
stępnego dnia po zaszpachlowaniu połączeń.
Okładziny ceramiczne i kamienne
Jeśli na podłogach łączy się różne materiały, trze-
ba dopasować grubość podkładów. Na więk-
szość wylewek można wejść już następnego dnia,
ale z układaniem płytek należy czasem poczekać
trzy tygodnie. Gdy równa się podłoże na tym eta-
pie, warto wybrać produkty szybkowiążące. Płytki
można będzie układać już następnego dnia.
W łazience najpierw zamontuje się stelaże in-
stalacyjne do podwieszenia urządzeń. Zazwy-
czaj glazurnik współpracuje z hydraulikiem, który
przygotowuje podłączenia urządzeń przed kleje-
niem płytek.
Użyte w łazience płyty gipsowo-kartonowe o pod-
wyższonej odporności na wilgoć przed układa-
niem na nich płytek należy jedynie zagruntować.
Malowanie wnętrz
Można je podzielić na dwa etapy. W pierwszym
maluje się ściany i sufity białą farbą, w dru-
gim, tak zwanym na czysto, maluje się ściany
i sufity na wybrane kolory po ułożeniu posa-
dzek. Pierwsze prace malarskie robi się przed
układaniem parkietów bądź paneli.
Lekcja 23

Fot. Wiktor Greg

Świeże tynki i płyty gipsowo-kartonowe wyma-
gają wcześniej zagruntowania.
W wielu wypadkach nie dzieli się jednak prac
malarskich i maluje się wnętrza przed układa-
niem paneli oraz posadzek drewnianych.

Posadzki drewniane
Jeśli wybierze się deszczułki klejone do podłoża,
jego wilgotność nie może być wyższa niż 2%.
W ten sposób można też układać posadzkę Przed układaniem posadzek drewnianych trzeba upewnić się, że
z parkietu warstwowego, który jest już wykoń- podkład ma dostateczną wilgotność – nie wyższą niż 2%
czony. Daje to większą stabilność, lepszą prze-

Fot. Andrzej Szandomirski

wodność cieplną (to istotne, jeżeli jest pod nim
ogrzewanie podłogowe) niż ułożenie go jako
podłogi pływającej. Jednak w drugim wypadku
do prac można przystąpić przy większej wilgot-
ność podłoża.
Przy przyklejaniu parkietu ważne jest zachowa-
nie dylatacji brzegowych (1-1,5 cm). Osłania
się je później listwami przypodłogowymi.
Od rodzaju kleju użytego do przymocowania
posadzki zależy czas, po jakim można roz- Ściana przygotowana do malowania musi być sucha. Farba
począć jej cyklinowanie i lakierowanie. Gdy traci przyczepność w miejscach wilgotnych i może być przyczyną
wykorzystuje się dwuskładnikowe kleje poli- pojawiania się pęcherzy
uretanowo-epoksydowe, jest to możliwe już
Fot. Kalbar

po trzech dniach.

Drzwi wewnętrzne
Montuje się je dopiero po ułożeniu i wycyklino-
waniu podłóg drewnianych. Większość modeli
ma ościeżnice nakładane na ściany, więc przy
ich osadzeniu łatwo je spasować ze ścianą. Gdy
drzwi robimy na zamówienie, otwory można
zmierzyć przed układaniem podłóg. Ale musimy
znać rodzaj okładzin, by określić poziom posadz- Drzwi wewnętrzne najlepiej jest montować po ułożeniu posadzek.
ki po wykończeniu. Jeśli jest drewniana, drzwi osadza się przed jej lakierowaniem
Fot. Mariusz Bykowski

Przed wprowadzeniem się

Montuje się osprzęt elektryczny (przykręca się
gniazda, włączniki, montuje oświetlenie) i robi
zabudowy meblowe (szafy wnękowe, garde-
roby, szafki kuchenne). Na koniec może się
okazać, że niektóre miejsca będą wymagały
naprawy bądź drobnego retuszu. Należy się
na to zawczasu przygotować i nie warto przy
sprzątaniu zbyt szybko pozbywać się niektó-
Za listwą przypodłogową można ukryć przewody elektryczne,
rych materiałów, choćby puszek z końców- których nie przewidzieliśmy wcześniej
kami farb.
190
Szkoła budowania – wydanie uaktualnione 2021 r.
Zastępca redaktora naczelnego Wydań Specjalnych Muratora:
Małgorzata Majkowska
Redakcja: Elżbieta Długosz, Agata Kosiarska, Małgorzata Majkowska
Piotr Piecko; Adam Olchowik
Opracowanie techniczne: Jarosław Malarowski, Joanna Suchocka
Korekta: Aleksandra Hofman
Rysunki: Agnieszka i Marek Sterniccy
Fotoedytor: Magdalena Niezabitowska-Krogulec

Książkę przygotowano na podstawie tekstów z miesięcznika „Murator”:

Igi Borkowskiej, Sylwii Chrabałowskiej, Doroty Czernek, Pawła Detki,
Małgorzaty Drobnik, Anny Grabowskiej, Konrada Jasińskiego, Anny Kazimierowicz,
Agaty Kosiarskiej, Nikodema Kowalskiego, Elżbiety Kusak, Piotra Laskowskiego,
Karoliny Matysiak-Rakoczy, Radosława Murata, Andrzeja T. Paplińskiego,
Zuzanny Podwysockiej, Janusza Strzyżewskiego, Agnieszki Szajkowskiej,
Ewy Trusewicz, Joanny Wichniewicz, Tadeusza Woźniaka, Michała Wydmańskiego,
Witolda Zakrzewskiego

Zdjęcia na okładce: Piotr Mastalerz;

rendering domu Szum morza – Murator M141b, projekt z Kolekcji Muratora,
autor projektu: architekt Ewa Dziewiątkowska

Adres redakcji:
ul. Dęblińska 6, 04-187 Warszawa, tel. 22 590 50 00,
www.murator.pl, murator@murator.com.pl

© Copyright by TIME S.A.

ISBN 978-83-66630-79-6
Wszystkie materiały są objęte prawem autorskim. Ich przedruk w jakiejkolwiek formie
i w jakimkolwiek języku bez wcześniejszej pisemnej zgody Wydawcy jest zabroniony.
Wydawca zabrania bezumownej sprzedaży książki „Szkoła budowania”.
Działanie wbrew powyższemu zakazowi skutkuje odpowiedzialnością prawną.

Wydawca: TIME S.A.

Zamawianie książek, Biuro Obsługi Klienta

tel. 22 59 05 555 (w godzinach 8.00-16.00),
www.wiemiwybieram.pl, klienci@grupazpr.pl

191