Santiago Lopo

A arte de trobar
Premio Xerais de Novela 2017
 Premio Xerais de Novela 2017

Reunido o xurado da XXXIV edición do Premio Xerais de Novela,

convocado por Edicións Xerais de Galicia, na Illa de San Simón o día 3 de
xuño de 2017, e constituído por Lois Pérez Díaz, Diana Pastoriza, Marcos
Lorenzo, Ana González Liste, Afra Torrado e actuando como secretario,
con voz e sen voto, Fran Alonso, en representación de Edicións Xerais de
Galicia, acordou por maioría concederlle o premio á obra A arte de trobar.
Contido

Prólogo
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
52
53
54
55
56
57
58
59
60
Epílogo
Créditos
A Vane, que me agasallou cunha cantiga
 Es la terra vermelha el sols e la palutz.
No i remas hom ni femna ni joves ni canutz
Ni nulha creatura si no s’es rescondutz.
La vila es destruita e lo focs escendutz.
Apres no tarzec gaire que lo reis es mogutz
Per venir a Tholoza.
A terra e as brañas tinguíronse de vermello.
Non quedou vivo home, nin muller, nin mozos, nin vellos,
nin ningunha criatura, se non se agochou.
A vila está destruída e aceso o lume.
Despois diso, pouco tempo pasou
ata que o rei veu a Toulouse.
CANCIÓN DA CRUZADA CONTRA OS ALBIXENSES, anos 1208-1219

Ai, Toloza e Proensa

e la terra de Agensa,
Bezers e Carcassey,
quo vos vi e quo·us vey!
Ai, Toulouse e Provenza
e a terra de Agensa,
Besièrs e Carcassés,
como vos vin e como vos vexo!
BERNART SICART DE MARUÈJOLS, trobador, século XIII
 Prólogo

In nomine Domini nostri Iesu Christi sanctaeque individuae Trinitatis.

Non se trataba dunha oración.

Frater Guillelmus Arnaldi, de ordine fratrum praedicatorum, et frater

Stephanus de ordine fratrum minorum.

Non se celebraba ningunha liturxia.

Inquisitoris constituti a venerabile Ioanne.

Eran palabras expiatorias.

Ad faciendam inquisitionem contra haereticos eorumque audentis in

Tholosa.

Unha sentenza.

Perpetus carceri condemnavimus.

Un castigo divino.
 1

O falcón deixou o penedo e emprendeu o voo a gran velocidade,

aproveitando o vento dos Pireneos. Propulsado polos refachos xélidos que
anunciaban o outono, os seus ollos nerviosos captaban as imaxes do que
acontecía aló embaixo, na terra. Primeiro as montañas, logo o val, os
campos e finalmente a muralla. Ao se aproximar á vila, moveu as ás con
forza, acelerou e gañou altura.
Pairaba preto das nubes e observaba o tránsito de persoas nas rúas. Era
día de mercado. Os toldos vermellos dos postos ambulantes inchábanse co
ar, ás veces soltábanse e deixaban ver por uns intres os produtos que
ofrecían os comerciantes: cestos con especias, teas flamengas, costelas de
porco, bocois de viño navarro e aquitano… Saíu o sol e o falcón gañou
aínda máis altura, asustado polo escintileo das armas e dos cascos que
vendían os veteranos das cruzadas. Sabía do perigo daquel brillo, mais tiña
fame e debía correr o risco de se acercar á gran xuntanza humana.
Unha nube de po atraeu a atención das súas pupilas e cambiou de
traxectoria. Nun dos accesos á muralla, varios cabaleiros da orde de Santa
Cristina escoltaban un nutrido grupo de peregrinos camiño de Santiago. O
falcón descendeu e xirou cara ao sur, onde, no medio do formigueiro,
destacaban tres carretas. Levaban os teitos cubertos con teas azuis e
amarelas. As cores rechamantes da parte superior dos carromatos espertaron
a curiosidade da ave. Os vehículos movíanse coa soltura propia daqueles
que non cruzaban a vila por vez primeira. Mais como era inevitable, chegou
un momento no que tiveron que frear o seu avance. Os tres carros
semellaban atascados. Os ollos do falcón detectaron algo. Unha presa?
Bateu as ás e coa inercia gañada comezou a baixar paseniño, en grandes
círculos, mentres abría e pechaba as gadoupas para desentumecelas… e
atacar.
 2

—Por onde nos levas? –preguntou unha voz feminina dende o interior
do carromato.
Co fin de sortear o atoamento, o condutor da primeira carreta dobrara á
dereita, pero o berro da pasaxeira fixérao deterse.
—Esta rúa parece máis despexada.
—Engánaste –contradíxoo a muller–. A quen se lle ocorre atallar por
detrás da catedral! Nunca sairiamos das calellas. Recúa e dá media volta!
A orde era máis sinxela de pronunciar que de cumprir, sobre todo porque
a segunda e a terceira carreta xa apareceran pola boca da rúa. O condutor
saltou dende o seu asento e botou a correr para evitar que os vehículos que
o seguían cometesen o mesmo erro.
—Parade! Parade! –berrou axitando os brazos–. Imos continuar pola
principal! Por esta non hai saída!
O segundo carreteiro freou os dous cabalos e cambiou de dirección.
Logo desapareceu seguido polo terceiro carromato.
Os pasaxeiros do carro atascado, unha muller e un home anano, baixaron
para facilitar a manobra, empurrando as rodas cara a atrás cando o condutor
llelo indicou. Unha vez que estivo en posición de partir, ela avisounos de
que tiña que ir ouriñar e meteuse por unha calella.
—Nuno, seica non coñeces Xaca? –recriminoulle o anano ao carreteiro.
—Se tanto criticas as miñas ideas, propóñoche que tomes ti as rendas –
replicou Nuno–. Asegúroche que devezo por me librar do frío e do po da
viaxe.
—Esta parte do traxecto tócache a ti, así que non me amoles.
Nuno ía contestar cando unha sombra e un chío prolongado atraeron a
súa atención. O anano berrou e tirouse ao chan, esquivando o que semellaba
ser unha ave de grandes dimensións. Tiveron tempo de oír o laio
desesperado dunha rata que desaparecía no ar axitando agonizante a cola,
atrapada no peteiro dun falcón que xa remontaba o voo cara ás nubes. Os
dous homes pestanexaron preguntándose se a escena fora real e decatáronse
de que alguén máis contemplara o ataque da ave, alguén que lles pasara
inadvertido. Na entrada da calella pola que marchara a súa compañeira,
agardaba un descoñecido de a cabalo. Vestía un saio verde escuro e un
carapucho deixaba nas sombras a súa faciana. Non era corpulento e o
équido árabe que montaba aínda o empequenecía máis. Nuno e o anano
miráronse intrigados e levaron instintivamente as mans ás súas dagas.
Porén, o xinete ficou onde se atopaba e non se aproximou. Tan só os fitaba,
mentres o seu cabalo branco movía os cuartos traseiros inquedo.
—Xa rematei! Veña, se non chegaremos tarde á porta de Baños! –a
muller apareceu polo calello ante a mirada asustada dos seus compañeiros.
Ela nin sequera lle prestou atención ao descoñecido, que recuou coa súa
montura–. A que veñen esas caras? Nin que virades un morto! Vamos, en
marcha!
Os dous homes obedeceron. As rodas de madeira renxeron e lentamente
incorporáronse ao tránsito da rúa que atravesaba a muralla de sur a norte.
De cando en vez, Nuno ollaba cara a atrás e, intranquilo, vía que o xinete os
seguía a certa distancia.

Naquel mesmo momento, a unha legua deles, un falcón pirenaico

deleitábase no cumio do seu penedo favorito con carne de rata ben cebada.
A visita á feira dos humanos pagara a pena.
 3

—En razón do mandato que nos foi confiado para realizarmos as

inquisicións necesarias no burgo de Toulouse, e tras as correspondentes
dilixencias, manifestamos que os trinta e dous acusados son, en verdade,
herexes e están notoriamente infectados co vicio herético.
A voz do inquisidor que lía a sentenza era grave e pausada.
—Foron citados e recoñécense como herexes despois de testemuño
lexítimo e convencido. Moitos deles, logo de prestaren xuramento á Igrexa,
tras levaren a cruz e sufriren a debida penitencia por anteriores herexías,
reinciden agora no seu pecado. Así o xuraron nas súas confesións. Todos os
acusados afirman estar dispostos a cumprir a santa penitencia que o noso
mandato e a nosa vontade lles inflixa. Entréganse a nós, previo xuramento,
para ser pechados a perpetuidade ou exiliados, para que consumemos o
noso mandato cominatorio e para que os seus bens sexan completamente
confiscados, como herexes e excomungados que son. Así pois, vistos os
precedentes, na certeza de que os acusados poden corromper os demais e
que buscan abater a fe da Igrexa romana, condenámolos a todos eles, homes
e mulleres, a prisión perpetua, so reserva dunha pena máis severa.
O inquisidor fixo unha pausa, bebeu un grolo dunha cunca de auga e
continuou.
—Ordenamos que o brazo secular execute inmediatamente esta sentenza
e que os condenados permanezan na súa prisión actual ata que se constrúa o
novo edificio carcerario. Todos aqueles que de maneira manifesta ou oculta
acheguen axuda ou consello para que o noso veredicto non se cumpra serán
excomungados ad eternum. Nós, Guillaume Arnaud e Étienne de Saint-
Thibéry, ditamos esta sentenza en Toulouse, en presenza dos representantes
do pobo e do clero, o vixésimo oitavo día das calendas de setembro do ano
do señor de mil dous centos trinta e sete, reinando Luís, rei dos franceses, e
sendo Raymond conde de Toulouse.
 4

O carromato tardou media hora en cruzar o espazo intra muros da capital

pirenaica. Cando atravesaron o portal de Baños, avistaron as outras carretas
paradas a carón do río Gas, nunha zona lonxe da muralla. O lugar era
idóneo para abeberaren os cabalos, encheren os barrís de auga e lavárense.
—Non ides crer o que aconteceu! –exclamou o anano unha vez que
todos se reuniron–. Un falcón atacounos!
—Non esaxeres –dixo Nuno–. O seu obxectivo eran as ratas.
—Seica pensabas que te ía levar cara ás alturas? –preguntoulle Xoán, o
condutor da última carreta, que agora estaba a cepillar os cabalos–. Ou
acaso te identificas cos roedores?
—Es ben pequeno pero moi entrado en carnes –espetoulle a muller–. Un
falcón non podería contigo. E tampouco un grifón.
Todos riron o comentario dela agás o anano, que aínda semellaba
aterrado pola experiencia que acababa de vivir.
—Vou falar con Manrique, agardádeme aquí –anunciou a muller
dirixíndose á parte da ribeira onde estaba a carreta máis afastada.
—Acompáñote –dixo Xoán collendo os animais para que fosen beber
onda o río.
A parella separouse do anano e de Nuno, que miraba cara á porta de
Baños amosando unha expresión preocupada. Era a saída para Santiago e
había moita circulación de xente, mais algo lle chamaba a atención.
—Recoñeces aquel garañón branco? –preguntou Nuno. Logo sinalou coa
súa cabeza un cabaleiro que se atopaba xunto á entrada da muralla–.
Estanos a seguir, deberiamos avisar os demais.
Cando o anano mirou na dirección do misterioso personaxe, este ergueu
un brazo e fíxolles un xesto para que se acercasen. Ante a negativa dos dous
homes, desmontou, quitou o carapucho e viron que se trataba dunha rapaza
rubia, que levaba o cabelo recollido nunha longa trenza que lle daba pola
cintura. Estrañado, Nuno botou a andar cara a ela.
O semental árabe que montaba a moza era de pura raza, algo pouco
corrente naquelas terras. O animal estaba canso, cheo de po e rabuños, pero
mesmo así conservaba un porte señorial. Era inusitado ver xinetes que non
fosen nobres ou cabaleiros, xa que a posesión dunha cabalgadura supuña un
luxo que moi poucos se podían permitir.
—Deus vos garde! –saudou Nuno.
A rapaza non contestou, pero fixo uns acenos esaxerados. Nuno encolleu
os ombreiros. Ela axeonllouse e debuxou unha raia na terra, unha primeira
marca e unha segunda que rodeou cun círculo. Ante a insistencia dela,
Nuno asubiou en dirección ao anano para que este se aproximase. Canto
máis miraba a moza, máis familiar lle resultaba aquela faciana a Nuno.
Tería uns quince anos e os seus ollos eran dun azul próximo ao gris. A súa
beleza era innegable.
—Que acontece? –preguntou o anano abafado, pois chegara correndo.
Ao contemplar a descoñecida, reaccionou rapidamente–. Miña dona,
deixádeme que me presente. Son Máximo, para vos servir –dixo efectuando
unha reverencia.
—Creo que nos quere indicar algo –afirmou Nuno–, pero debe ser muda.
Máximo observou con atención o debuxo da moza no chan.
Reiteradamente a rapaza sinalaba a muralla e a primeira marca que
realizara. O anano entendeu, tocou co seu índice o trazo na terra e dixo
«Xa-ca». Ela asentiu e pisou con insistencia o segundo punto que
bosquexara.
—Estanos a preguntar cara a onde nos diriximos –adiviñou o anano–.
Bur-gos. Bur-gos –repetiu varias veces Máximo. A rapaza sorría e asentía.
—Penso que nos quere acompañar ata alí, pero non sei por que –
recoñeceu Nuno.
Os dous mirárona e ela esaxerou un tremor e un calafrío, dando a
entender que tiña medo.
—Coñézovos, miña dona? –preguntou Nuno, que acababa de identificar
o seu rostro–. Antonte estivestes vendo o noso espectáculo, non si?
A moza asentiu.
 —Ides camiño de Burgos e non desexades facer o traxecto soa? –
indagou Máximo.
A rapaza pechou as pálpebras en sentido afirmativo.
O anano tirou da manga de Nuno para que baixase a cabeza.
—Isto chéirame mal –murmuroulle–. Se no canto de Burgos lle dixese
Santiago, tamén nos querería acompañar. Seica nos está a mentir, semella
unha fuxitiva.
—Mellor vaiamos falar con Manrique. El saberá como actuar –bisboulle
Nuno. Daquela, dirixiuse á rapaza–. Miña dama, seriades tan xentil de nos
seguir ata o río?
 5

Nuno e o malabarista Máximo formaban parte dunha compañía itinerante

de artistas, encabezada por Manrique, un rexo leonés. As tres carretas
viaxaban polos reinos da península levando a cabo espectáculos de todo
tipo.
Fillo dunha familia fidalga dos arredores de Pontevedra, unha fractura
mal curada na infancia, e a posterior coxeira, eivaran a Nuno e arruinaran as
esperanzas do seu pai para que fose cabaleiro. A súa nai ingresárao nun
mosteiro franciscano, onde, xunto á instrución musical, lle aprenderan a
lectura e a escritura. Pero non aguantara a férrea disciplina do cenobio e
fuxira aos dezaseis anos. Dende entón malvivía como xograr. As ensinanzas
dos frades foran o seu mellor agasallo na vida, pois era o único da compañía
que sabía ler e escribir.
Os outros artistas eran Xoán, músico de cabelos louros tamén galego, e
Fadhila, danzarina moura e muller do xefe. A troupe de cinco persoas
completábana a macaca Ximena e Úrsula, unha osa parda que era sen
dúbida unha das súas grandes atraccións. Ambos os animais compartían a
gaiola que remolcaba a carreta de Xoán e levábanse ben. Ximena espiollaba
a Úrsula e esta deixaba con suma paciencia que a mona xogase a amolala de
cando en vez.
Na compañía non se indagaba nas historias vitais dos seus membros.
Todos tiñan menos de vinte e cinco anos e arrastraban un pasado, por iso a
primeira norma era a discreción. Daba igual se gardaban contas pendentes
coa xustiza. Non importaban os furtos cometidos, os adulterios consumados
ou as guerras nas que loitaran. A férrea man e a envergadura de Manrique
aconsellaban manter a boca pechada e o pasado ben lonxe.
O patrón case nunca pagaba. Eles só recibían a manutención. Cando os
remuneraban con moedas, algo moi pouco frecuente, Manrique quedaba
con elas e aproveitaba para comprar novos cabalos que tirasen das carretas.
O obxectivo era levaren algo de comida ao estómago… «e vermos mundo»,
como dicía Máximo, orixinario de Guimarães.
Antes de chegaren a Xaca, actuaran cerca da fronteira aragonesa e agora
dispúñanse a afastarse dos Pireneos. O seu propósito era realizaren
espectáculos ao longo do camiño de Santiago ata finais de novembro. A
tempada de verán fora moi produtiva, mais debían regresar a Compostela
antes do remate do outono porque as neves non tardarían en aparecer.

Cando Nuno, Máximo e a descoñecida se acercaron á ribeira do río Gas,

Manrique estaba dándolles de comer a Ximena e a Úrsula. A mona acababa
de roubarlle unha mazá á osa e esta ruxía de rabia tentando atrapala. A
primate saltaba a toda velocidade de barrote en barrote e bulía polo teito da
gaiola.
—Manrique! –berrou Máximo–, esta dama quere pedirnos algo. Os
demais, achegádevos tamén! Cómpre escoitardes isto.
Os outros artistas deixaron as súas tarefas e rodearon os seus
compañeiros e mais a moza que os seguira ata alí.
O xefe da expedición atendeu as explicacións do xograr e do malabarista
mentres a visitante asentía. Entón, Manrique falou.
—Non podedes acompañarnos, miña dona. Unha muller muda que anda
desamparada polo mundo só nos ha traer a desgraza. Non viaxamos con
vagabundas nin soldadeiras… ou o que sexades.
A rapaza deulle unhas palmadas ao seu cabalo, deixando entrever que
podían quedar con el unha vez que acadasen o seu destino.
—De nada nos serve con tantas leguas ás súas costas. É un bo animal,
mais non foi educado para ser unha besta de carga.
A moza agardou uns instantes, como se estivese a reflexionar. Daquela
desfixo a súa coleta rubia e de entre a súa cabeleira saíron tres dinares de
ouro. A moeda musulmá circulaba de maneira corrente en todos os reinos,
pero non era habitual atopar a máis valiosa de todas elas.
—De onde sacastes tantos diñeiros? –preguntou Fadhila, atónita–. Sodes
unha soldadeira… ou unha ladroa? Ese cabalo, as moedas… E por que non
falades? Cortaríanvos a lingua por malfeitora?
 —Ou por bruxa… –completou Máximo–. A finada da miña nai sempre
dicía que o pelo vermello era un castigo do demo.
Aflixida pola rudeza dos artistas, a rapaza axeonllouse e deu en chorar.
Seguía a ofrecer os dinares na palma da man, entre os gruñidos inquedos da
súa montura.
As miradas centráronse en Manrique e na rapariga. Ela imploraba cos
seus ollos que aceptasen a súa compaña. Manrique chamou o resto,
afastáronse uns pasos e formaron un círculo para deliberar.
—Que pensades? –preguntou o cobizoso leonés, que xa empezara a
mudar de opinión–. Son moitos os diñeiros que podemos gañar.
—Eu non me fío –dixo Fadhila–. Xa aceptamos acompañantes antes,
pero ela agocha algún segredo. Como é posible que queira pagarnos tanto?
É preferible seguirmos viaxando sós. Está a escapar de alguén, quizais dos
seus parentes, dunha voda… ou do seu marido.
—Concordo con Fadhila –dixo Máximo–. Eu propoño que non a
levemos, ten aires de bruxa.
—Pero se é só ata Burgos! –protestou Nuno–. E gañariamos moitísimos
cartos. Eu digo que si nos acompañe.
—«Só» ata Burgos? Diaño! Paréceche pouco? –queixouse Fadhila.
—Eu tamén penso como Fadhila e Máximo –afirmou Xoán–. Prefiro
non levala, só nos carrexará problemas.
Manrique suspirou frustrado debido á división no grupo e regresou cos
demais onda a moza. El tomaría a decisión final.
—Miña dona –díxolle–, levarémosvos ata Burgos, pero aí terminará a
vosa viaxe. Mais só se nos dades en fianza todos os diñeiros que teñades.
Estou certo de que aínda agochades cartos. Se non causades problemas,
devolverémosvolos cando nos separemos.
A rapaza ergueuse, asentiu e cuspiu no chan. Entón acercouse ao seu
cabalo e abriu un saco que ía prendido á sela. Colleu tres dinares máis, que
guindou, un por un, aos pés de Manrique mentres o fitaba desafiante. Nuno
sentiu vergonza allea ante o trato vantaxoso que o seu patrón ía conseguir,
sobre todo porque o resto da compañía non vería unha soa moeda. O leonés
era experto en aproveitarse das persoas e, de novo, estaba tirando beneficio
dunha situación na que unha das partes se encontraba desesperada. Porén, o
ollar directo e retador da moza a Manrique sorprendéraos.
—Xa que nin falades nin tedes nome, chamarémosvos Elvira –dixo o
leonés, cuspindo el tamén no chan e apañando os dinares–. Así se chamaba
a última actriz que ocupaba o voso lugar. Matárona en Zaragoza uns
salteadores, despois de forzala. Espero que vós teñades mellor sorte. Polo
menos, non actuaredes.
Manrique ordenoulle á nova acompañante que subise no primeiro
carromato, ante as protestas de Máximo, que vía como o seu espazo se
reduciría. O leonés tomou o cabalo árabe para xunguilo á carreta que
remolcaba a gaiola dos animais. O garañón axudaría as bestas que tiraban
do vehículo máis pesado. Pero cando lle quitou a sela, a moza achegouse
correndo e desprendeu rapidamente o saco do que collera os dinares.
Apertouno varias veces contra o peito indicando que era da súa propiedade.
—Non vos preocupedes, dános igual o que levedes aí dentro,
manterémonos lonxe do saco e da vosa sela –afirmou Manrique–. Non
somos uns ladróns.
 6

O comedor do nova fortaleza occitana de Guy de Lille estaba engalanado ao

gusto flamengo. A decoración era recente porque o castelo lle pertencía
dende había só dúas semanas. Rechamantes teas bordadas procedentes de
Xerusalén cubrían as paredes, e varios estandartes das cruzadas
emprendidas no nome do rei francés penduraban do magnífico artesoado de
madeira do teito. No salón, corenta invitados, na súa maioría nobres
picardos e flamengos, parolaban animadamente nas súas cadeiras. Os
serventes encargados da cociña xa dispuxeran os manxares e o viño, mais
ninguén ousaba tocalos. Aínda non. O festín debía esperar.
De súpeto, as dúas portas do comedor, labradas en madeira de carballo,
abríronse, e detrás apareceu un frade franciscano. Os invitados calaron case
instantaneamente.
—Guillaume Arnaud! Inquisidor pola fe de Cristo e por obediencia á
Igrexa de Roma! –anunciou o franciscano apartándose a un lado, e todos os
presentes se puxeron en pé. O inquisidor en xefe, pertencente á orde dos
dominicos, entrou na estancia con paso rápido, avanzando polo espazo que
a modo de corredor delimitaban as mesas rectangulares distribuídas en dúas
ringleiras. Os invitados agacharon a cabeza para non miralo directamente.
As sandalias de Guillaume Arnaud caían con forza sobre o chan decorado
con mosaicos en forma de rombo, nos que se alternaban as cores azul e gris.
A causa do ímpeto do seu andar, a capa negra que vestía flotaba por riba do
seu hábito branco, marcando a distancia que debía gardarse con respecto a
el. Tras esta barreira imaxinaria camiñaba o inquisidor adxunto Étienne de
Saint-Thibéry, franciscano, e algúns dos cónsules máis importantes de
cidade de Toulouse. Pero faltaba o conde Raymond.
Guy de Lille, o anfitrión, estaba farto dos continuos desplantes da
máxima autoridade do país de Oc. Raymond, conde de Toulouse, non
disimulaba o seu odio cara aos señores do norte que el trataba de
usurpadores, e desprezaba os inquisidores que viñeran rematar coa herexía
cátara, mais a diplomacia e a súa inferioridade fronte á potencia militar que
o invadira obrigábano a enviar algún representante político, neste caso os
cónsules ou capitols, en lingua provenzal.
Guy de Lille observou como Guillaume Arnaud se achegaba cara á súa
posición. O poder que emanaba daquel dominico fraco e pequeno
marabillábao. A comitiva parou fronte á tarima sobre a que se erguía a
alongada mesa presidencial. Os dous inquisidores subiron á plataforma e o
anfitrión indicoulles que sentasen cada un á súa beira. Cando todos tiveron
un posto asignado, o inquisidor xefe alzou a súa man e bendiciu a comida
dos presentes.
—Aaaaameeeén! –cantou o seu segundo, Étienne, e os comensais
repetiron a consigna. Arnaud asentiu e os convidados acomodáronse nas
cadeiras para iniciar o banquete.
Antes de pronunciar palabra, Guy de Lille colleu a súa copa de viño e
baleirouna dun grolo. Estar flanqueado por dous relixiosos púñao nervioso.
A véspera, tanto o dominico coma o franciscano resistíranse a participar do
festín co que ía deleitar o resto de nobres. Os monxes só pediran sopa de
pan, afirmando que a gula era un dos vicios que o Señor debía desterrar
daquel mundo de pecadores.
—Os cátaros critican o noso Santo Estamento por comermos de xeito
esaxerado –expresara o dominico torcendo o xesto–. Non lles ofrezamos
ningunha xustificación fronte ao pobo que pasa fame. Practiquemos co
exemplo.
Unha suor fría percorrera a espiña dorsal de Guy de Lille, cos
inquisidores cumpría a cautela. Aqueles relixiosos eran austeros, moi
diferentes dos bispos e sacerdotes que el coñecía. Por iso el tamén pedira o
mesmo menú que os frades, aínda que agora tivese que aturar o movemento
das súas tripas. Cando menos quedáballe o viño, así que encheu de novo a
copa, envexando os seus compañeiros de batalla que devoraban sen
miramentos os faisáns que adornaban as fontes presentes en todas as mesas.
O apetito esaxerado dos cabaleiros ocasionaba un incesante tráfico de
serventes que entraban e saían do comedor a medida que as bandexas se
baleiraban.
Aquel banquete tiña unha boa razón de ser. Acababa de celebrarse en
Toulouse un xuízo contra unha trintena de cátaros, entre eles varios nobres e
personaxes moi coñecidos do condado. Eran de esperar as queixas que os
tolosanos lles enviarían ao monarca francés e ao papa polo exceso de celo
dos inquisidores pontificais, pero as protestas virían a posteriori, cando a
maioría dos sacrílegos xa estarían no cárcere para toda a vida… ou
transformados en cinza.
—Recibirán o seu merecido –matinou Guy de Lille, sorrindo para os
seus adentros–. Hai que espallar o medo, acabar dunha vez cos herexes e
minar a moral do pobo que os apoia.
Mentres así pensaba, o anfitrión sentiu con noxo os sorbos de Étienne de
Saint-Thibéry ao tomar a sopa e observou frustrado como o resto da sala
seguía a engulir a carne de caza. A Inquisición escollera a Étienne por ser
franciscano. O obxectivo era adozar a severidade lendaria dos dominicos,
personificada en Arnaud, e evitar a aversión que estes producían no pobo.
No entanto, o inquisidor adxunto combinaba unha dose letal de intelixencia
e sadismo que o erixían no mellor dos axudantes.
—Esta boa a sopa, irmán Étienne? –preguntou o cabaleiro. O escuálido
franciscano pechou os ollos en sinal afirmativo–. Alégrome.
Guy de Lille encheu a súa terceira copa de viño e recordou como
chegara a Toulouse. Había tempo que naqueles territorios do sur, os herexes
albixenses, os cátaros, se afastaran da doutrina apostólica romana. O de
Lille deixara a súa Flandres natal para embarcarse na cruzada con outros
nobres picardos e flamengos. O rei francés Luís IX, e anteriormente o seu
pai Luís VIII e o seu avó Filipe Augusto, prometeran terras e riquezas, e
desta volta non tiñan que ir a Xerusalén. Os occitanos pagarían con sangue
e ouro.
Xa pasaran oito anos dende o remate da cruzada albixense. A situación
estabilizárase, como se existise unha tregua tácita, pero as acusacións por
bruxería e por prácticas heréticas aumentaran nos últimos tempos. A
maioría dos cátaros non dispuña de riquezas, eran campesiños ou xentes
que abandonaran o pouco que posuían para vivir no ascetismo. Pero tamén
había notables occitanos que comungaban coas súas ideas ou protexían os
que as difundían. Xa que logo, a caza ao herexe e aos que os apoiaban
renacera no condado de Toulouse, e tanto tiña o estamento social ao que se
pertencese. Valéndose das sentenzas da Inquisición, que fora fundada
expresamente para combater o catarismo, os señores do norte espoliaban
todos os bens das familias da nobreza que eran condenadas.
—A carne nobiliaria arde igual que a dos servos –cavilou Guy de Lille,
lambendo os beizos e pensando na bafarada de aire fresco que ía recibir a
súa fortuna persoal.
O banquete avanzaba a bo ritmo. Os invitados deglutían os manxares
case sen falar. De súpeto, o anfitrión reparou en que un dos capitols estaba a
chamalo dende un extremo da mesa. Escusouse perante os inquisidores e
acercouse ao cónsul con desdén.
—Hoxe tentei ver a Bernard Rosendus nos calabozos da prisión –
murmuroulle o capitol ao oído.
—Está prohibido comunicarse cos reos durante os interrogatorios,
deberiades sabelo –dixo Guy de Lille, roubando do prato do occitano un
enorme anaco de peituga de faisán e meténdoo na boca cos dedos, nunha
clara falta de respecto.
—É inhumano o que está a acontecer co señor deste castelo e a súa
familia! –protestou indignado o capitol.
—O antigo señor do meu castelo –matizou o nobre flamengo,
cuspíndolle á cara cachiños de carne mastigada. A continuación agarrou
polo brazo o capitol–. Eu de ser vós coidaría moito as miñas palabras,
porque se chegasen a oídos do inquisidor xefe, Deus sabe o que vos podería
suceder.
O cónsul calou amedrentado e sentiu que o estómago se lle revolvía ao
observar a expresión satisfeita de Guy de Lille. O barbudo cabaleiro
amosaba un amplo sorriso fanado, impregnado en abondosa graxa de ave e
prebe de cirolas.
 7

Xa transcorreran dous días dende que saíran de Xaca e os artistas

atopábanse intrigados polo comportamento da súa nova compañeira. Elvira,
como a bautizara Manrique, pasaba a meirande parte do día durmindo na
carreta e apenas saía dela. Crían que estaba extenuada; non obstante, á noite
si que abandonaba o carromato para ficar soa. Afastábase do lugar onde
parasen, marchando co seu inseparable saco e un facho aceso, ata perderse
de vista. Fadhila e Máximo, convencidos de que a moza era unha bruxa e
practicaba algún tipo de ritual esotérico, mostrábanse partidarios de
comezar a vixiala nas súas saídas nocturnas, mais o resto decidiu darlle un
día de marxe e, de repetírense as ausencias, alguén a espiaría.
A medio camiño entre Xaca e Burgos farían un alto para realizar unha
representación nunha das pousadas do itinerario. Aínda que adoitaban
efectuar as súas funcións nas prazas e rúas das vilas, ocasionalmente
actuaban en hospedaxes. O acordo habitual naquelas actuacións era trocaren
o espectáculo por víveres e unha noite de fonda, xa que durmiren baixo
teito era moito máis confortable que facelo nas carretas.
A chuvia acompañounos no último treito. Despois de varias leguas nas
que só atravesaron campos de lama e charcos coma océanos, chegaron
diante do albergue. Había moitos cabalos atados no exterior. Os artistas
sentiron o rebumbio procedente do establecemento e miráronse
preocupados. Tras algúns días de silencio o barullo da humanidade debería
de animarlles os corazóns, mais tamén sabían da mala reputación daquela
pousada. Outras veces tiveran problemas co público naquel mesmo sitio,
pois na Fortunata vendían o viño máis barato da zona e a bebida circulaba
en grandes cantidades.
Baixaron das carretas e, cando Manrique abriu a maciza porta do local,
comprobaron que o balbordo era extraordinario. A hospedaxe posuía un
amplo comedor con numerosas mesas e bancos ateigados de clientes. As
xerras corrían dun lado para o outro, e a pousadeira e o seu marido non
daban abasto co traballo. En canto advertiu a presenza dos artistas, a dona
indicoulles cun aceno que pasasen á parte de atrás, mentres se afanaba en
cortar algunhas porcións dun queixo enorme. Porén, cando a propietaria viu
entrar a Elvira non puido evitar a súa estrañeza. Manrique acercouse e
explicoulle que traían unha integrante máis.
—Acordaramos cinco ceas, non seis! –protestou a muller detrás do
mostrador, sinalando a Manrique co coitelo, en actitude ameazante.
—Foi un imprevisto. Se non lle dades de cear non actuaremos –afirmou
o home. Realmente tanto lle tiña que Elvira non probase bocado, pero o
astuto leonés nunca perdía a oportunidade de gañar unha negociación por
pequena que fose.
Logo duns intres de reflexión, a dona do establecemento lanzou un «está
ben» entre dentes e retomou a tarefa de cortar o queixo.
Os artistas dirixíronse ao almacén da pousada para prepararse e alí
agardaron a que os propietarios lles desen a orde de iniciar o espectáculo. A
modo de escenario, os hostaleiros habilitaran un espazo elevado con táboas
nun dos fondos, onde unha portiña comunicaba directamente co almacén.
Devagar, a pousadeira foi apagando as candeas que alumeaban a sala, a
escuridade apropiouse do local e as conversas baixaron de ton, ata que
reinou un silencio expectante. A portiña abriuse para deixar paso a Fadhila,
que sostiña un candelabro. Tras dela xurdiron as siluetas dos xograres Xoán
e Nuno, que se situaron a ambos os lados da muller. Xoán levaba unha
cítola e Nuno un tambor. A faciana de Fadhila estaba deformada polo lume
das candeas e os rostros dos seus compañeiros agochábanse nas tebras. A
moura pousou o candelabro no chan e ergueu os brazos. Nese intre
principiou a percusión, cun ritmo sincopado e suave, que ela acompañaba
co movemento sinuoso das súas cadeiras. Despois, da cítola saíu un laio
melancólico e Xoán empezou a cantar.

Mia madre velida, e non me guardedes

d’ir a San Servando, ca, se o fazedes,
morrerei d’amores.
 E non me guardedes, se vós ben hajades,
d’ir a San Servando, ca, se me guardades,
morrerei d’amores.

E, se me vós guardades d’atal perfia

d’ir a San Servando fazer romaria,
morrerei d’amores.

E, se me vós guardades, eu ben volo digo,

d’ir a San Servando veer meu amigo,
morrerei d’amores.

A voz do xograr era fermosa e o público admiraba aquela estraña lingua

que procedía dos reinos occidentais. Os clientes escoitaron atentamente e
cando a cantiga rematou, estalaron en aplausos e gritos de xúbilo.
—Güena nuei –saudou a bailarina en aragonés, e logo continuou cun
lixeiro acento mourisco–. Agradecemos a vosa ovación. Para quen non me
coñeza, chámome Fadhila. Os meus acompañantes veñen de moi lonxe,
dunha terra verde e húmida onde os espíritos vagan na bruma mariña.
Queremos dedicarlle a seguinte canción a Fortunata, que todos os anos nos
recibe igual de ben.
—Viva Fortunata! –berrou alguén entre o público cunha voz
augardentosa, e deseguida todo o local coreou o nome da propietaria.
Fadhila alzou os brazos esixindo silencio e foi buscar algo detrás do
escenario. A pousadeira acendeu as candeas que estaban apagadas e Nuno
cambiou o tambor por unha frauta. Os músicos proseguiron o concerto, esta
vez sen canto, e da porta do almacén saíu Manrique realizando malabares
con varias bólas de madeira de cor amarela. Pola súa banda, Fadhila
executaba o mesmo exercicio, pero con bólas verdes. Pasados uns intres
situáronse un fronte a outro e deron en intercambiarse as esferas, creando
un circuíto de dúas cores.
—Iso é moi aburrido! –berrou Máximo, que aparecera en escena
acompañado da macaca Ximena, tirando do público numerosas
exclamacións. Manrique continuou os malabares só coas súas bólas
amarelas e axeonllouse. Máximo tomou carreira e deu un chimpo poñendo
os seus pés sobre os ombreiros do leonés. Soportando o peso do anano, que
gardaba con destreza o equilibro, o home púxose en pé. Máximo sacou
dunha faldriqueira varias mazás vermellas e acompañou os malabares de
Manrique. De cando en vez, a mona Ximena gabeaba pola torre humana e
roubaba unha das froitas, apañándoa no aire e coméndolle un cacho, o que
provocaba a hilaridade dos presentes.
A medida que pasaba o tempo, o espectáculo íase complicando. Primeiro
Manrique e Máximo mesturaron as súas bólas e mazás, e logo integraron a
Fadhila no xogo. Cando estableceron o circuíto entre os tres, Xoán e Nuno
aceleraron o ritmo da música e os clientes comezaron a acompañalos con
palmas ata que remataron a unha velocidade vertixinosa. Ao acabaren a
actuación, houbo un estalido de aplausos e berros. A compañía sabía
manexar o entusiasmo do público, como estaban a comprobar encantados os
donos, que atendían a crecente demanda de xerras de viño.
Terminados os malabarismos, os dous xograres ficaron sós no escenario
e iniciaron un repertorio de cantigas obscenas que sempre facía as delicias
dunha audiencia cada vez máis embriagada en emocións e alcol. Desta
volta, cantaba Nuno.

E con estes narizes meus

tapo eu, Marinha, os teus;
e co’as mãos as orelhas,
os olhos e as sobrecenlhas;
tapo-t’ao primeiro sono
da mia pissa o teu cono,
como me non vej’a nenguú,
e dos colhões esse cuú.
Como non rebentas, Marinha?

Malia tratárense de cancións galegas, os termos sexuais eran ben

coñecidos en todos os reinos. As gargalladas e as risas estridentes
demostraban que os seareiros da Fortunata gozaban plenamente do
concerto, acompañando as melodías coas cuncas de viño que batían contra
as mesas. O ambiente caldeábase por momentos e Xoán pasou a interpretar
unha cantiga de maldicir de feitura propia, non sen antes preguntar se don
Domingo Caorinha e a soldadeira Marinha se atopaban entre os presentes.

Don Domingo, non podedes

dos calções,
que con a pissa tragedes
a Marinha per paixões,
mais per como a fodedes,
enxerdades os serões,
e sobides e decedes,
e quebrades os colhões.

A velada seguía quecendo. Xoán e Nuno interpretaron dúas cantigas

máis e remataron entre aplausos.
—Benqueridos amigos –anunciou Fadhila–. Despois destes piadosos
cantares procedentes da nosa terra, ímosvos presentar o noso convidado
desta noite: o duque de Porcoña en persoa!
No medio da risa xeral, Máximo apareceu en escena, vestido cunha capa
vermella, agarrando un tambor e portando na cabeza unha cacheira de
porco. Fadhila axeonllouse e comezou a emitir un son agudo e constante,
similar ao dun cocho na mata, mentres movía compulsivamente as súas
guedellas negras e rizadas de esquerda a dereita. O anano empezou a bater a
percusión moi forte e a un ritmo endiañado. Xoán e Nuno tocaban a frauta e
a cítola, tirando uns acordes sinxelos e rápidos.
Os artistas percibiron o ruído de mesas e bancos que se movían. Algúns
clientes ebrios erguéranse e achegáranse ao escenario. Non deixaban de rir
perante a irreverente escena e rodaban polo chan entre espasmos. De
súpeto, os músicos encontráronse acurralados entre a parede e dous grupos
de borrachos: uns danzaban ao son da frenética música e os outros gritaban:
«Collede o duque porcón!» Os máis bébedos tentaban agarrar a Máximo e
quitarlle a cacheira que usaba de máscara, mais este escorrentaba entre as
súas pernas. A patroa e o seu marido advertiron as miradas inquedas que se
intercambiaban os artistas e asustáronse. De socato, Máximo saíu voando
polos aires guindado por algún dos borrachóns. O malabarista enmascarado
de cocho aterrou sobre unha mesa, derribando pratos, xerras e cuncas. Os
clientes alí sentados erguéronse dispostos a vingar aquela afronta e loitar
contra os agresores. A música cesou, os artistas correron a protexerse nunha
esquina do local e varias espadas desenvaiñáronse.
Cando parecía que a vertedura de sangue ía ser inevitable, cando xa
ninguén miraba cara á tarima que servía de escenario, un laio escuro e
discordante atraeu a atención de todos. Alguén cantaba nunha tonalidade
moi alta unha canción que producía desacougo. O son atravesaba os
tímpanos da clientela e infundía un estraño sentimento de pánico. Despois
do sobresalto, o ton do canto foi baixando de escala e a voz aguda
transformouse en doce e melodiosa, invadindo de tenrura a atmosfera
violenta da pousada.

En un vergier sotz fuella d’albespi

tenc la dompna son amic costa si,
tro la gayta crida que l’alba vi.
Oy Dieus, oy Dieus, de l’alba! Tan tost ve.

Unha rapaza, sentada nunha banqueta, cantaba e tocaba a cítola que

quedara enriba da escena. Para sorpresa da compañía de artistas, Elvira, a
muda, recobrara a fala, ou se cadra nunca a perdera. A súa voz era tan fina e
as palabras en occitano tan doces que, como se se tratase de feras domadas,
todo o mundo volveu sentar aos poucos.

Plagues a Dieu ja la nueitz non falhis

ni·l mieus amicx lonc de mi no·s partis
ni la gayta jorn ni alba no vis!
Oy Dieus, oy Dieus, de l’alba! Tan tost ve.

Elvira proseguía aquela alba na cal a luz do abrente sorprendía dous

amantes. De súpeto, fitou a Nuno e o xograr decatouse de que a moza lle
estaba implorando axuda: a canción non duraría para sempre. Rapidamente
falou con Xoán e os dous acercáronse á tarima. No momento en que Elvira
rematou, houbo unha ovación respectuosa. Deseguido, os xograres galegos
non deron tempo a rememorar o enfrontamento previo e interpretaron unha
selección de cantigas de amigo, cun ritmo calmo e con Elvira ao seu lado,
aínda que non tocase nin cantase. Nunha das pausas, Manrique, Fadhila e
Máximo cruzaron por diante dos músicos e entraron no almacén.
Atopábanse sorprendidos e contrariados pola milagrosa aparición de Elvira.
—Mentiunos! –dixo Manrique–. Non é muda, á vista está!
—Si, pero tamén nos salvou dunha liorta –apuntou Máximo–.
Escoitastes a súa voz? Non oíra cantar así en toda a miña vida! E esa
canción… non a coñezo. De onde a sacaría?
—Eu sigo pensando que é bruxa –afirmou Fadhila–. Seica durante a
nosa actuación estivo a preparar un meigallo. Por moito que cante ben, non
é normal que aplacase os ánimos dese xeito. Utilizou a maxia, un sortilexio
de meiga!
—Ignoro como conseguiu enfeitizar esas bestas –recoñeceu Manrique–,
pero terá de nos dar explicacións… e abofé que llas pediremos.
 8

O dominico Guillaume Arnaud terminou as súas oracións, quitou o hábito e

enfundou o camisón áspero e longo co que durmía. Deitouse no leito, xirou
a cabeza cara á humilde mesa de noite e soprou a candea que iluminaba
tenuemente o cuarto.
O inquisidor suspirou aliviado, vivira unha xornada intensa. As listas de
sospeitosos e os edictos cravados nas portas das igrexas produciran o efecto
agardado. Os encarcerados ás veces eran denunciados por veciños, mais
noutras ocasións eles mesmos tomaban a iniciativa e presentábanse ante os
relixiosos encargados de purgaren o país. Os interrogatorios para
descubriren os herexes aumentaran notablemente. Non obstante, el quería
dar co guía espiritual da zona, unha especie de prior cátaro cuxo nome
nunca saía nas confesións.
Arnaud ficaba abraiado diante do orgullo dos chamados «perfectos», que
oficiaban como se fosen presbíteros. Aqueles ascetas vexetarianos estaban
convencidos de que vivían no inferno, por iso non dubidaban en confesar os
seus crimes e escoller a vía do martirio. O inquisidor admiraba a fachenda
malsá dos seus ollares desafiantes ao escoitaren as sentenzas. Mesmo
parecían aliviados cando lles prometían a fogueira.
—Estou na boa senda. Serei o martelo dos herexes –pensaba Arnaud.
Converterse no malleus hereticorum era o título que todo bo inquisidor
cobizaba, mais só uns poucos o acadaban. Arnaud loitaba polo
recoñecemento do rei e do papa, e non frearía ata conseguilo. No pasado
expulsárano de Toulouse, pero agora dispuña de carta branca para realizar
as súas pescudas sen preocuparse polas represalias. Quedaban, coma
sempre, os defensores do catarismo na sombra, arteiros coma raposos,
manobrando na escuridade, convencendo os capitols para que non os
perseguisen, pero ningún deles habería fuxir do martelo de Arnaud.
 E logo estaba Guy de Lille, o cabaleiro orixinario do norte. Aquel bruto
avaricioso convidáraos a un banquete no castelo que acababa de usurpar.
Cando menos, colaboraba coa Igrexa e as súas tropas eran cruciais para
protexer e asegurar o labor inquisitorial na comarca. Movido polas súas
ansias de riqueza e a súa xenreira, Guy de Lille convertérase no socio ideal.
Semellaba odiar de tal maneira as xentes do país de Oc que, se por el fose, a
metade da poboación de Toulouse xa estaría encarcerada. O de Lille sería a
punta de lanza para ir cambiando paulatinamente a composición do poder
local, dominado polos capitols. Os cónsules eran elixidos polo pobo, que se
resistía a nomear representantes da nobreza conquistadora.
Arnaud cavilou nas aspiracións de Guy de Lille. Durante o banquete, o
flamengo confesáralle a súa intención de chegar a ser proclamado capitol no
futuro. Para confirmar as súas palabras, rematara a súa frase cun sonoro
eructo que fedía a viño.
—Ese Guy é un verdadeiro brután, pero un brután útil –pensou Arnaud
antes de entregarse a un sono reparador e pracenteiro, tras un longo día de
sentenzas condenatorias e laios de prisioneiros.
 9

—De onde saíches ti? –a voz grave de Manrique amosaba o seu enfado–.
Responde!
O espectáculo finalizara había tempo. A fonda baleirárase e os clientes,
demasiado bébedos para loitaren, abandonaran a pousada cambaleando ou
marcharan a durmir aos seus cuartos. Sós no almacén e sentados enriba
duns bocois, os artistas esixíronlle a Elvira que aclarase o que acababa de
pasar. Cumpría render contas.
—Manrique ten razón –afirmou Máximo–. Débesnos unha explicación.
Sabes falar a nosa lingua?
—Ti que cres? –contestou Elvira con expresión desafiante e cun forte
acento que delataba a súa orixe foránea.
—Enganáchesnos! –recriminoulle Fadhila–. Pensabamos que eras muda!
De onde vés? Da Aquitania? Da Provenza?
—Non é asunto voso. Acabo de salvarvos a vida e iso abonda para que
me deixedes en paz.
—Non sexas esaxerada –dixo Xoán–. A túa intervención foi oportuna,
pero xa vivimos situacións peores. Sabemos reaccionar. Cando menos,
dinos como te chamas. Podes confiar en nós.
—O meu nome é Elvira, como o patrón tivo a ben bautizarme despois de
apañar os poucos diñeiros que me quedaban… E como el expresou no seu
momento, espero gozar de máis sorte que a miña predecesora.
—Se desconfías de nós, a túa viaxe coa compañía termina aquí –dixo
Manrique–. Nós tampouco temos por que nos fiar de ti.
—Non! –exclamou a moza–. O noso acordo foi ata Burgos, e ata Burgos
iremos. Ou son capaz de espertar todos os clientes berrando que me tedes
prisioneira e escravizada! Se tan valentes sodes, veremos como lles facedes
fronte a varios dos cabaleiros desta noite! Asegúrovos que lles caín en
graza! Reparei nas súas miradas mentres cantaba! Nos seus ollos vin a
nostalxia da terra e da lingua ao me escoitaren. Vin como me desexaban…
Ninguén da compañía falou. Elvira demostraba unha seguridade
inusitada nunha rapaza tan nova. Se cadra tiña máis anos dos que
aparentaba.
—Sodes bos malabaristas –continuou a moza–. Xoán e Nuno coñecen
ben a arte de trobar e agradáronme os seus fermosos cantares de amigo.
Mais os sirventés obscenos que interpretaron son noxentos. E Fadhila
esaxera demasiado a danza do ventre.
Os membros da compañía non saían do seu asombro.
—Por quen te tes para nos dar leccións! –exclamou Fadhila, indignada–.
É o que o público nos pide. Pensas que este é un lugar só para cancións de
amor? Pero de onde diaño saíches? Prégolle a Deus que volvas estar muda,
así non nos amolarás máis!
Nuno aínda non abrira a boca. De todo o grupo, só el se decatara do
recurso musical que utilizara a rapaza para atraer a atención e calmar a
pelexa dos borrachos, pero prefería non desvelalo polo momento. A pesar
de que os comentarios da moza o feriran, tentou rebaixar a tensión
amosándose conciliador.
—Foi unha experiencia difícil para todos nós. Elvira, en verdade creo
que estás enganada e non merecemos o que nos acabas de dicir. Pero tamén
recoñezo que a túa cantiga é a máis fermosa que escoitei en moitos anos.
Agora o que nos convén é repousarmos e recuperármonos desta noite. Mañá
haberá tempo para falarmos.
As palabras do xograr acadaron o consenso e Nuno alegrouse. Fora
capaz de aguantar a gana de revelarlles a súa descuberta aos compañeiros.
Cando Elvira comezara a cantar utilizara a nota máis alta da escala, a que
nunca se ensinaba nin se tocaba. Nos seus tempos no mosteiro, o galego
sentírase atraído por aquel son e polo trítono, un intervalo musical que
infundía medo e terror. Os frades aconselláranlle que se afastase daqueles
acordes para evitar disonancias, tal e como recomendara no seu día o
beneditino Guido d’Arezzo. Emporiso, os novizos galegos máis crédulos
pensaban que o diaño inspiraba as notas tenebrosas.
 A Nuno aquelas invencións puerís só o facían rir. Con todo, durante a
actuación de Elvira ficara sorprendido ao ver o desacougo que os aires
sinistros produciran nos oídos desacostumados do público. Fadhila e
Máximo estaban certos de que a rapaza era unha bruxa e de coñeceren
aquela historia acabarían abandonando a Elvira á súa sorte. O xograr estaba
impresionado. Como era posible que unha vagabunda dominase aquel
recurso musical? Por non falar da destreza que amosara ao baixar de nota
para desembocar nunha melodía máis doce.
Mentres matinaba nestas cuestións, o resto da compañía xa se erguera en
dirección ao dormitorio que lles habilitaran a carón do cortello da fonda. A
única que permanecería no almacén sería Elvira. Non tiña cama onde
durmir e, dada a situación, ninguén lle ía ofrecer un oco no seu leito. Aínda
que a Nuno non lle importaría.
 10

Guy de Lille desprazouse á prisión de Toulouse. A súa intención era visitar

o antigo dono do seu castelo. Descendeu aos calabozos acompañado de
dous soldados que levaban encadeada unha rapaza rubia e vestida con
farrapos. As celas do longo corredor estaban ateigadas de condenados pola
Inquisición, persoas maltreitas que desprendían un fedor insoportable. Guy
de Lille tapou o nariz coa man e dirixiuse ao derradeiro calabozo. Ao entrar
asegurouse de que só había un home. Tratábase de Bernard Rosendus. O reo
tentaba agocharse anicado nun curruncho da cela.
—Amigo Rosendus, trátanvos ben? –inquiriu o cabaleiro entre risas,
pero o preso non respondeu–. Pois eu debo recoñecer que estou moi
satisfeito co voso vello castelo. Por certo, acabo de ver a vosa muller
Mabilie. Non para de vomitar sangue e de preguntar pola vosa filla, pero
parece que vós non lle importades. Non sei por que amará tanto esa pécora
de pelo vermello que pariu!
O nobre occitano mantívose en silencio, encadeado á parede de brazos e
pernas, e coa cabeza inclinada. Guy de Lille proseguiu.
—Queredes saber que eu me fago a mesma pregunta que a vosa esposa?
Onde demo estará a vosa filla? Porque esta acho que non é! –exclamou
empurrando a rapaza que baixaran os soldados, e que caeu enriba do
prisioneiro. Guy de Lille agarrouna pola melena e deixouna de pé tremendo,
no medio da cela–. Cantade, veña, cantade! Desexo escoitar a vosa célebre
voz!
—Que debo cantar, messire? –preguntou a moza.
—Unha canción, a que vós prefirades!
A rapariga deu en entoar unha cantiga tradicional, pero o impacto dunha
labazada cortou de raíz a interpretación.
 —Pensabades que somos idiotas? Que non nos iamos decatar? Que só
haberiamos fixarnos no seu cabelo, rubio coma as lapas do inferno? O
poldro non abondou para que confesase o seu engano, pero unha voz non se
pode imitar! Esta non é a vosa filla, esa que engaiolaba coas súas cansós,
segundo me dixeron. Esta canta como a puta que é! E xúrovos que me dá
igual o que lle pase ou onde fuxise esa bruxa. Abofé que non chegará a
ningures. Soldados, quitade esta rameira da miña vista e deixádenos sós!
Cando a escolta marchou, o nobre flamengo aproximouse ao occitano.
—O que desexo saber é o que levou a vosa filla. Que era iso de tanto
valor que escondiades nas vosas antigas dependencias? No atril do voso
cuarto falta un libro. O veludo gastado indica que aí había algo. O cerco de
po, tamén. Por que ela deixou atrás o voso tesouro, mais preferiu coller o
que aí estaba? Sei que é un libro de esconxuros, un códice que garda
segredos de alquimia. Unha alfaia máis prezada que o propio ouro, por iso
non fuxiu cos vosos diñeiros. Se a Inquisición me escoitase dicirvos isto eu
tamén acabaría na fogueira, pero necesito todo o poder que agacha ese
codex, os seus saberes máxicos. Onde foi parar? Dicídemo e teredes unha
morte rápida. Pero se continuades en silencio, asegúrovos que tanto vós
como Mabilie pasaredes o resto da vida podrecendo aquí embaixo, ata
perderdes o entendemento. E daquela, cando a vosa razón desapareza, será
o momento de acabardes consumidos nunha fogueira.
O prisioneiro musitou unhas palabras inintelixibles. Esperanzado, Guy
de Lille anicouse e acercou a cara, recibindo un esgarro do preso na faciana.
—Bastard! –insultouno Bernard Rosendus antes de que a bota do nobre
flamengo o golpease salvaxemente na boca.
—Xa veremos se dentro duns días seguides sendo tan valente! –
exclamou mentres o reo, entre laios, cuspía os seus dentes rotos–. Eu
mesmo arrincareivos os ollos e a lingua, pero antes presenciaredes como
llos arrinco á vosa muller, será a derradeira visión que levedes deste mundo!
 11

Guillaume Arnaud cabalga ao trote na compaña doutros tres relixiosos. É

un día de calor abafante que anticipa a chegada do verán na Provenza. Os
catro xinetes atravesan a paisaxe verde e amarela do país de Lauragais
acompañados polo son das chicharras, o chío dos pimpíns e o dos
paporrubios. Diríxense a Avignonet, unha aldea occitana en cuxo castelo
pasarán a noite. Realizan o percorrido entre pregarias e conversas
teolóxicas. Tras unha longa xornada de viaxe, ao solpor, acadan o seu
destino final, deixan as súas cabalgaduras no patio de armas e soben aos
seus apousentos.
Mais non terán un sono plácido. Un forte ruído e berros espertan os
relixiosos. Varios nobres da zona acaban de irromper na pequena fortaleza.
Locen armaduras e cascos, veñen decididos a facer xustiza no anonimato e
eliminar os inquisidores que aterrorizan os habitantes dos seus dominios. Os
frades axeónllanse e entoan o Te Deum, conscientes de que caeron nunha
trampa. A fin achégase. Os cabaleiros occitanos derruban unha a unha as
portas que os afastan dos homes de fe, guiados polos cánticos dos futuros
mártires. Ascenden de dous en dous os chanzos de pedra da derradeira
escaleira que os aparta dos irmáns. A porta cae a golpes de maza. Unha
frecha mata o primeiro relixioso, un machado fende o cranio do segundo.
Os serventes do castelo tentan axudar os frades, pero tamén son pasados
polas armas. Arnaud olla horrorizado como unha lanza atravesa o pescozo
do dominico que o acompaña. Cando o prenden polos cabelos e sente o
gume do coitelo na gorxa, pecha as pálpebras e agarda o seu final. Ao fondo
escoita unha voz grave que ordena gardar o seu cranio para convertelo nun
cunco do que beber.
—Non! –berrou Guillaume Arnaud ao espertar daquel horrible pesadelo.
Estaba empapado en suor e nas veas dos oídos notaba o palpitar do seu
corazón. Non era a primeira vez que aquel soño recorrente o atormentaba.
Baixou do leito e bebeu unha pouca auga. Logo, acendeu unha candea e
sentou na súa humilde cadeira, coa mirada perdida na parede. O diaño
volvera atacalo usando un soño diabólico, un phantasma. Sempre que o
dominico iniciaba unha purga nunha vila, o demo enviáballe aquela falsa
visión premonitoria para arredalo da senda correcta.
Non me vencerás, Satán.
As mentiras de Belcebú eran malévolas, o amo do averno quería
infundirlle medo, mais a vontade de Arnaud revelábase inquebrantable.
Resultaba obvio que os fregueses non aceptaban con bos ollos a tarefa
inquisidora, pero a súa ignorancia sobre os asuntos divinos exculpábaos.
Outra cousa eran os nobres occitanos. Moitos deles foran instruídos nos
preceptos da Igrexa e, con todo, refugaban axudala no seu obxectivo
purificador. A Inquisición precisaba do brazo secular para que se cumprisen
as sentenzas, mais o labor ás veces era arduo e o poder civil non colaboraba
como debería.
O inquisidor xefe suspirou. O diaño coñecía os seus malos pensamentos:
a tentación de abandonar a terra que o vira nacer, o desexo de afondar nos
seus estudos teolóxicos en Boloña xunto ao sepulcro de san Domingos, o
seu guía… A súa ambición de converterse, no futuro e se Deus quixer, no
mestre xeral da orde.
Non me vencerás, Satán.
Arnaud tirou a súa túnica, axeonllouse e meteu o brazo por debaixo do
leito. Despois, empezou a golpearse as costas cun látego.
—Non me vencerás, Satán, non me vencerás! –gritaba o dominico. Coas
dúas mans aferraba un flaxelo de coiro co que se fustrigaba enerxicamente.
Na paz nocturna do cenobio dos irmáns predicadores, os berros e os
lategazos que mortificaban a carne do inquisidor recordábanlle aos demais
frades, por se acaso o dubidaban, que todos eles eran pugiles fidei.
Guillaume Arnaud anhelaba amosarlles que a súa única aspiración era
devir o martelo dos herexes. E non fraquearía.
 12

Tras un longo sono reparador, á mañá seguinte os membros da compañía

espertaron descansados. Comeron as mazás que usaran nos xogos
malabares e beberon o leite que lles ofreceu a pousadeira. Logo,
emprenderon o seu camiño en dirección a Burgos.
Nuno librara de conducir a carreta –era a quenda de Máximo– e
aproveitou a ocasión para acompañar a Elvira no interior do vehículo. El
cría que chegara o momento de indagar na súa vida, mais ela non parecía
receptiva. Nuno preguntoulle sobre a súa vila natal, a súa infancia, o oficio
dos seus pais, pero ela contestaba con evasivas e axitábase nerviosa cada
vez que o galego insistía cunha nova interrogante. Elvira só amosou
interese cando o xograr empezou a parolar sobre música. Nuno enxalzou as
calidades da moza como cantante e recoñeceu que el ignoraba case todo das
cansós provenzais.
—Algunhas son máis longas que as vosas –dixo ela.
—Refíreste á lonxitude dos versos?
—Non, o número de sílabas varía, pero iso tamén acontece nos vosos
cantares. Falaba das cobras, das estrofas, que ás veces adoitan ser máis
extensas nas cansós. E no que respecta aos sirventés, os vosos parécenme
moi vulgares. Xa sabes que eu detesto o vocabulario groseiro que usades
nas vosas sátiras.
Nuno calou un tanto doído. Aquilo confirmaba que as cancións de
maldicir non eran as preferidas da moza.
—Elvira, gustaríame aprender a tocar algunha cansó. Sería bo para o
espectáculo. Ti axudaríasme?
A rapaza decatouse da manobra de Nuno e volveu agocharse na súa
cuncha imaxinaria.
—Eu só canto de oído.
 Ante aquela negativa, o xograr forzou a situación.
—Fiquei abraiado cando comezaches o teu trobar na pousada –dixo
Nuno, e percibiu un movemento nervioso na faciana pétrea da moza–.
Empregaches unha nota que non é moi popular, sabíalo?
—Non sei do que me falas.
—Escoita, Elvira. O resto dos meus compañeiros están desexando
afastarse de ti e o teu hermetismo non axuda a que confiemos na túa persoa.
Intríganos o teu ritual de todas as noites, cando te apartas do noso grupo co
saco. Algúns cren que nese tempo preparas feitizos e convocas espíritos.
Non obstante, eu penso que es unha boa rapaza. Se compartises as túas
penas comigo, a carga que levas oculta pesaríache menos.
—Agradézoche o teu ofrecemento. Sei que es sincero. Pero as miñas
coitas son miñas, e de ninguén máis. Xa queda pouco para Burgos e unha
vez alí os nosos camiños separaranse. Non malgastes o tempo tentando
coñecerme. E agora, co teu permiso, vou durmir, se me deixa o troupeleo
desta carreta.
 13

—Messire, o inquisidor xefe acaba de chegar –dixo o notario Pons.

—De acordo, que pase. E levade isto, que non o vexa –ordenou Guy de
Lille cun xesto de contrariedade. Estaba a saborear unha magnífica perdiz e
aquela visita ía interromperlle o xantar.
O notario Pons era un burgués de Toulouse ameazado pola Inquisición.
Guy de Lille prometéralle protección se este se prestaba a traballar
gratuitamente como secretario para el, resolvendo as cuestións do castelo.
Pons era eficiente e mantíñao ao tanto do que acontecía no condado, aínda
que ás veces o seu exceso de celo irritaba o flamengo.
O notario abandonou a sala coa bandexa e, pasados uns intres, o
dominico apareceu pola porta.
—O Señor estea convosco –saudou o inquisidor.
—E convosco tamén, irmán Arnaud –contestou o nobre limpando a súa
barba cana cun pano. Bicoulle a man ao frade e logo invitouno a sentar–.
Son consciente de que asuntos máis importantes atraen a vosa atención
estes días, así que serei breve. Supoño que vos preguntaredes a razón desta
entrevista.
—Abofé –respondeu o relixioso.
—Permitides que me dirixa a vós polo nome de bautismo?
—Adiante, irmán.
—Agradézovos esta concesión e a vosa infinda xenerosidade. Escoitade,
prezado Guillaume. A Inquisición e os cabaleiros ao servizo da coroa
francesa compartimos angueiras. Mais a santa encomenda que nos une no
país de Oc ten unha fraqueza: a fuxida de moitos herexes alén dos Pireneos.
—Ben o sei, prezado Guy. Hai tempo que vimos reclamando un tribunal
no reino de Aragón. Raimundo de Peñafort é o noso mellor baluarte nos
dominios do rei Xaime. Pero a súa maxestade non quere ver a realidade.
Utiliza os cátaros como infantería nas súas guerras contra os mouros, sen
decatarse do perigo que supoñen para as vilas que liberan e repoboan.
–Irmán Guillaume, recordade ben estas palabras: a fronteira é moito
máis ca unha raia imaxinaria, é un vasto territorio. Que me diriades se eu
vos propuxese crear unha rede que se encargase de apresar os herexes
fuxidos máis alá dos Pireneos e traelos de volta ao lugar no que merecen ser
xulgados? Estou seguro de que ao papa lle encantaría unha iniciativa tan
audaz.
Arnaud calou e observou con calma o seu interlocutor. Despois interveu.
—As dioceses dos reinos cristiáns están preocupadas pola chegada de
refuxiados cátaros, iso é innegable. A fe no Señor é o que nos une, e as
fronteiras non deberían ser obstáculo para cumprirmos o noso santo labor.
Emporiso, a dificultade da vosa proposición desborda a miña capacidade de
entendemento.
Guy de Lille acercouse ao frade, sentou ao seu carón e pasoulle o brazo
polo ombreiro.
—Amigo Guillaume, a miña idea non deixa de ser un proxecto, unha
quimera que quizais nunca arribe a bo porto. Se vos fago partícipe dela é
porque dispoño dunha información que nos interesa aos dous, pero ambos
precisamos da colaboración do outro para completar o noso obxectivo.
O dominico ollou a Guy de Lille estrañado. Non discernía o significado
do discurso opaco do flamengo.
—Poreivos en antecedentes, irmán. Preto do paso de Xaca, uns
cabaleiros que se unirán en breve á miña mesnada coincidiron nunha fonda
cun grupo de xograres e saltimbanquis. Os artistas falaban nunha lingua
chamada galego, cuxa existencia eu ignoraba, pero que vós, coa vosa
sabedoría, seguro que coñecedes.
Guillaume Arnaud asentiu.
—Non obstante, un dos músicos, unha moza de cabelo rubio, cantou en
occitano. As súas maneiras non encaixaban coas dos seus acompañantes. A
descrición que realizaron dela cadra exactamente coa da herexe fuxitiva que
viviu neste mesmo castelo no que agora conversamos.
—Onde queredes chegar? –preguntou o dominico.
 —Estou certo de que esa muller é unha perigosa feiticeira que levou
consigo a única copia que existía nas terras de Oc dun maléfico libro de
alquimia. Sabemos que se dirixe a Burgos –Guy de Lille ergueuse, para
esaxerar as súas palabras e darlles un ton apocalíptico–. É cuestión de vida
ou morte que a Igrexa consiga atrapala e recupere ese códice demoníaco!
Irmán Guillaume, se me axudades a capturala, abofé que o papa en persoa
vos recompensará polos servizos prestados.
—Pero como podo axudarvos eu?
—En calidade de inquisidor, posuídes a capacidade de contactar cos
bispos alén dos Pireneos para que eles se impliquen tamén nesta busca. Eu
non dispoño da autoridade nin da credibilidade necesarias para que atendan
o meu rogo, pero vós si. Unha simple carta a varias dioceses doutros reinos
poría en marcha o proceso.
O relixioso empezou a comprender a proposta de Guy de Lille, pero algo
lle dicía que o cabaleiro non lle estaba a contar toda a verdade. Aínda así, se
o plan saía ben, o flamengo deberíalle un favor. E Arnaud non dubidaba que
as súas tropas serían cada vez máis necesarias para frear as protestas das
familias dos axustizados polo seu tribunal.
—Se só hai que escribir unha epístola, prestareivos a miña cooperación.
Os ollos de cabaleiro abríronse moito e esbozou un gran sorriso que
deixou ver a súa boca fanada e os seus dentes podres.
—Non sabedes como volo agradezo, meu amigo!
—Todo sexa por cumprirmos a vontade do Señor.
—Por suposto, irmán…, por suposto. Se me permitides unha derradeira
suxestión, cando escribades a misiva deberiades facer fincapé nun aspecto.
—Adiante.
—Dada a transcendencia desta misión, non debemos asumir riscos
innecesarios. Por iso temos de nomear nós a quen realice un traballo tan
meticuloso. Necesitamos alguén de confianza e eu coñezo esa persoa. Só
precisariamos que lle facilitasen os salvocondutos para o seu encargo. O
financiamento correría pola miña conta.
—Non vos podo prometer nada, pero procurarei que a vosa petición sexa
escoitada. A quen propoñedes para ese labor? Cal é o seu nome? Coñézoo?
 14

Catro mensaxeiros de a cabalo partiron a todo galope de Toulouse. Tres

levaban epístolas para dioceses aragonesas, navarras e castelás, mais o
cuarto só portaba un anaco de pergamiño cunhas instrucións moi concisas.
Días despois, nunha escura taberna perdida dos Pireneos, alguén que se
chamaba Isahort recibiu a mensaxe de Guy de Lille. Lanzou un xuramento e
tirou contra a parede a cunca de viño que estaba a beber. Aquel imbécil
flamengo ía encomendarlle unha misión. A idea non lle gustaba moito, mais
a Inquisición tamén se atopaba involucrada no asunto. Era un traballo
oficial e de seguro que pagarían ben, os frades eran xenerosos no que
atinxía ás cuestións de fe. Un sorriso de pracer debuxouse no rostro sinistro
de Isahort ao coller unha fermosa daga curva de ourivería turca. Pertencera
ao seu pai, e a venerada arma de dobre fío xa roubara máis vidas que pedras
preciosas levaba engastadas na súa vaíña e empuñadura.
—Tentaremos que sexa divertido, así que espero que te portes ben –
murmuroulle á daga, antes de bicala e enfundala baixo a súa capa.
 15

—Xa pensaches en que vai consistir a túa colaboración no espectáculo?

–preguntoulle Máximo a Nuno, contemplando o castelo real de Burgos que
se erguía ao lonxe. Dende o picouto ao que subiran xa albiscaban as
murallas da vila. A parada en Burgos era obrigada. Ademais de ser un punto
clave no Camiño de Santiago, durante oito días a cidade íase converter nun
fervedoiro de xentes. Os artistas sabíano dende había tempo. A catedral
burgalesa, aínda sen rematar, ía acoller unha voda real: as segundas nupcias
de Fernando III. A coroa organizara festexos por toda a vila e a compañía
aproveitaría para amosar a súa arte. A presenza de moitos invitados da
nobreza ávidos por gastaren os seus diñeiros era unha oportunidade á que
non podían renunciar.
Con todo, o seu plan vírase alterado por un imprevisto: Manrique e
Fadhila enfermaran. Tiñan febre e non paraban de tusir, así que viaxaban
pechados nunha das carretas co fin de non contaxiar os demais.
—Esta noite haberá público de todas as partes, dende Occitania ata
Granada –engadiu Máximo, cunha mestura de emoción e anguria.
Nuno mostraba unha faciana preocupada. Contratáranos había meses
para realizar unha obra de teatro, unha pequena peza sobre a vida de santo
Antón no deserto. Por desgraza, os doentes encargábanse dos papeis
principais. Alguén debería substituílos, mais non dispuñan de tempo para
ensaiar. Nuno prefería suspender a función, pero os seus compañeiros
disentían.
—Improvisemos, estás farto de vela, abofé que lembras ben o argumento
e as escenas –afirmou Xoán–. A túa memoria é prodixiosa e coñeces
perfectamente a historia de santo Antón, para iso estudaches nun mosteiro!
—Xa que falas tanto, por que non o fas ti? –recriminoulle Nuno ao seu
compañeiro xograr.
 —Toleaches? Ti dispós de máis dotes de comediante… Ademais, eu
teño que encargarme da música mentres actúas.
—É imposible! –dixo Nuno–. Hai que representala en verso e non
lembro as rimas.
—Ao diaño co verso! –sentenciou Máximo–. O importante é o
argumento.
—E que acontece co papel de Fadhila? –preguntou Nuno.
Aquel era outro problema engadido. Necesitaban unha muller que
substituíse a danzarina. A mellor candidata era Elvira, pero acordaran
acompañala só ata Burgos. O que a moza decidise a partir de alí xa non lles
incumbía e, a excepción de Nuno, os demais estaban desexando vela
marchar. A propia Elvira tampouco amosaba ningún entusiasmo en querer
continuar con eles.
—Un momento! Un momento! –exclamou Nuno. A súa reticencia inicial
empezara a mudar–. Ocorréuseme algo, agardade.
O xograr foi chamar a Elvira á súa carreta para que se reunise con eles.
Cando a moza chegou, Nuno puido ver a faciana de enfado dos seus
compañeiros, que xa temían o que se aveciñaba.
—Elvira, seica a túa viaxe connosco remata aquí. Quizais non te
tratamos moi ben durante estes días e para compensarte queriamos
propoñerche que colaborases na obra que imos representar esta noite.
A rapaza nin se inmutou.
—Pagariámosche –aventurou Nuno.
—Para o carro! –berrou Máximo–. Ti non podes tomar ese tipo de
decisións sen o noso acordo nin o de Manrique.
—Ela faría o papel de Fadhila, e melloraríao porque sabe trobar! Así
contariamos cunha parte versificada. Sería pequena, mais evitariamos o
aburrimento do público. De seguro que haberá moitos estranxeiros aos que
lles gustará oír cansós da súa terra –Nuno observou a vacilación nas
facianas de Xoán e Máximo–. Ollade, se ela non participa, eu tampouco.
Non me vou esforzar en van. Xa a oístes cantar, Elvira é unha garantía, con
ela non defraudaremos aínda que actuemos mal.
—Iso non cho discuto –dixo Xoán–. Pero non parece moi ilusionada,
equivócome?
 A rapaza fitou os tres artistas.
—Se vos axudo quero a metade do que vos paguei por vir ata aquí –dixo
a moza provocando a ira de Máximo.
—Ese é un asunto que só pode decidir Manrique! Ademais, estás tirando
tallada da nosa situación desesperada.
—Igual que vós fixestes comigo –aseverou Elvira acalando o anano–. E
Manrique non pode negociar. Está delirando polas febres, escoiteino dende
a miña carreta.
Máximo bufou, levantou os brazos, axitounos e arredouse de alí para
desentenderse da decisión.
—Nuno –dixo Xoán–, se seguimos adiante con isto será baixo a túa
responsabilidade. Manrique pedirache contas.
—Non o dubido –recoñeceu o xograr–. Daquela aceptas, Elvira?
—Acepto.
—De acordo. Estudaremos máis tarde os cambios nos personaxes.
A moza volveu asentir e o galego escrutou a súa impasible faciana.
Confiaba nas habilidades musicais de Elvira, pero ignoraba como se
desenvolvería bailando ou actuando. El só estaba seguro de si mesmo. Era
certo que posuía unha gran retentiva, sempre lle fora moi fácil memorizar
dende cativo. Por iso tocaba e cantaba un amplo repertorio sen axudarse de
textos nin partituras. Xoán tamén era un artista brillante, como todos os da
compañía, pero a súa capacidade de aprendizaxe era inferior.
Mentres matinaba nos riscos que acababa de asumir, Nuno ollou con
inquedanza a Máximo, que estaba dándolle patadas a unha árbore para
aliviar o seu anoxo. O anano non deixaba de repetir: «Coa bruxa, non! Coa
bruxa, non!»
—Tranquilo, cálmoo eu –dixo Xoán–. Xa o coñeces. Cando entre en
razón será o máis entusiasta de todos.
—Iso espero –afirmou Nuno–, porque el tamén é imprescindible.
 16

Isahort.
Guy de Lille sentiu un calafrío de pracer ao recordar o nome da persoa
que se encargaría de capturar a herexe fuxitiva. Isahort era un ser astuto e
desapiadado, de orixes gascoas e castelás, a quen a vocación asasina lle
viña de familia. O rei Luís VIII castigara os crimes do seu pai decapitándoo e
queimando logo o cadáver, pero os seus descendentes seguían co negocio
familiar. Vivía nalgún lugar dos Pireneos, mais ninguén sabía exactamente
onde. Dende os inicios da represión contra o catarismo, traballara a miúdo
para eles, asasinando nobres rebeldes a ambos os lados da cordilleira. Era
eficiente, actuaba con gran discreción… e frialdade. A aparición de Isahort
na trama que urdira empezaba a animalo.
—Os cátaros son unha praga que comeza a estenderse –dixera o
inquisidor xefe antes de abandonar o castelo de Guy de Lille–. Tedes razón.
É o momento de exterminalos, indo, se é preciso, alén das nosas fronteiras.
Se non, a cristiandade podrecerá.
Coa frase do dominico aínda no recordo, achegouse a unha ventá e
observou como o outono realizaba o seu percorrido rutineiro de todos os
anos. Reparou nas follas murchas das árbores, moitas comidas polas
eirugas, e cavilou na praga da que falara o frade. Sorriu ironicamente. Ao
relixioso preocupábano os herexes; a el, a nobreza occitana rebelde e os
seus soldados. Se pensaba nos herexes cátaros imaxinaba un exército de
eirugas, lentas e silenciosas, depredando silandeiramente. Non obstante, os
seus pesadelos coas tropas occitanas amosaban unha ruidosa e poeirenta
nube de xinetes embriagados polo desexo de vinganza contra os invasores.
O nobre flamengo suspirou. Cando por fin posuíse o códice secreto de
Rosendus, obtería o coñecemento alquímico que o habería erixir no
vencedor de todas as batallas que librase no futuro. O conde de Toulouse,
aquel maldito fariseo, fincaría o xeonllo na súa presenza. E quen sabe se el,
Guy de Lille o Invencible, se convertería no novo señor do país de Oc e, por
que non, da nova Francia que estaban a construír
 17

As tres carretas achegáronse á ponte de Santa María, que cruzaba o río

Arlanzón e daba acceso á zona amurallada de Burgos. Situáronse ao final
dunha gran cola de cidadáns que querían pasar ao interior da vila. Debido ás
nupcias reais, as inspeccións incrementáranse. Manrique e Fadhila viaxaban
ocultos por unhas mantas na derradeira carreta. Non podían abandonalos á
súa sorte, pero se os soldados que vixiaban as portas da cidade descubrían
que había dúas persoas doentes, non os deixarían entrar e obrigarían toda a
compañía a afastarse de Burgos ata que sandasen.
—Salvaremos o control sen problemas? –preguntou Elvira, con voz
preocupada.
—Xa veremos, as sentinelas da porta da muralla son novas e non as
coñecemos –respondeu Xoán–. Todo dependerá de Nuno e Máximo, nós
ficaremos calados.
—Alto! –exclamou un soldado. Catro militares custodiaban a entrada á
cidade–. Quen sodes e a que vides?
—Somos artistas –dixo Nuno–. Hoxe actuamos fronte á fonda O Sabio
Hilario. Velaquí o salvoconduto que autoriza a nosa presenza durante os
festexos da voda real. Que lles aconteceu aos vosos compañeiros, os que
vixiaban antes esta porta? Coñeciámolos ben.
—Foron arrestados por aceptar subornos habitualmente –respondeu o
oficial ao mando–. Agora engrosan as tropas da Reconquista en Andalucía.
A estas alturas, as súas cabezas xa deben atoparse chantadas nunha lanza á
entrada dalgún campamento mouro.
Os outros tres soldados riron a ocorrencia do seu superior. Nuno tragou
saliva.
—Supoño que esta nova vos encherá de tristura, verdade? –inquiriu o
oficial burgalés–. Dados os precedentes, imos rexistrarvos a conciencia,
porque para serdes artistas levades moitas carretas –o soldado fitou a Elvira
e acercouse ao carromato que remolcaba a gaiola de Úrsula e Ximena para
inspeccionala. Os enfermos agochábanse alí. Ao notar a proximidade do
oficial, a plantígrada ruxiu, ensinándolle os dentes e arremetendo contra os
barrotes. Máximo interpúxose entre os dous e calmou a osa. Logo tentou
aliviar a tensión.
—Os animais forman parte do espectáculo e precisamos dos carros para
transportar o material que empregamos –aclarou Máximo–. Hoxe estreamos
A vida de santo Antón, nunca antes representada en Burgos!
—Falas moito, pequeno! –exclamou o militar, distanciándose
prudentemente da gaiola–. Ti serás o primeiro que rexistremos. Quita a
roupa e amósanos a túa pel.
—Aconséllovos que non o faga, oficial –dixo Nuno.
—Ah, si? Tamén aconsellabades os nosos anteriores compañeiros? Pois
observade ben como actúo, porque o seguinte seredes vós. Non queremos
que entren leprosos na cidade, para iso xa está o hospital da ponte de
Malatos. Soldados, espide dunha puta vez este aborto deforme!
—Tranquilos! Tranquilos! –apresurouse a dicir Máximo. Tirou ao chan
as peles e a camisa que vestía e deixou caer os calzóns, ante a mirada
abraiada de todos os que o rodeaban. O anano amosou con indiferenza un
enorme membro viril en repouso, totalmente desproporcionado en relación
ao seu corpo.
—Diaño co amorfo! –exclamou o oficial mirando para Elvira–. Agora
entendo que a dama estivese tan calada, seica non quere que descubramos
cal é o seu xoguetiño preferido? Pequeno, díxenche que quitases toda a
roupa, iso inclúe as botas!
Levaban moito tempo parados no extremo da ponte e a cola de persoas
que desexaban entrar na cidade empezaba a medrar detrás deles. A ringleira
de xente xa increpaba as sentinelas pola súa tardanza no control.
—Descálzate dunha vez! –berraba o oficial cun crecente nerviosismo.
Máximo, sabedor da súa vantaxe táctica, sentou e comezou a desatar moi
amodo os seus cordóns, primeiro o pé esquerdo e logo o dereito. Cando os
dous rudimentarios botíns de coiro estiveron frouxos, quitounos e retirou as
calzas de la que levaba postas, propalando un cheiro nauseabundo que
provocou o vómito dun dos soldados.
—Santo Deus, nunca vira tal cantidade de roña nuns pés! –exclamou o
oficial cubrindo coa man dereita a boca e ao nariz–. Serás porco! Como os
podes ter tan negros! –dixo dándolle unha patada a Máximo–. Arredádevos
de min, saltimbanquis fedorentos!
As protestas para acceder á vila aumentaran, así que o oficial
ordenoulles ás sentinelas que permitisen entrar toda a expedición. Non
quería que se producise un altercado na ponte e tampouco se mostraba
disposto a soportar a falta de hixiene dos outros integrantes da compañía.
Os artistas franquearon a porta da muralla e afastáronse de alí todo o que
puideron ata asegurarse de que estaban lonxe do posto de control.
—Máximo! Sempre fas ese numeriño e nunca che sae mal! –exclamou
Nuno entre gargalladas.
—Non sería o mesmo se non contase coa túa inestimable axuda –
apuntou o anano, divertido–. E agora vaiamos á fonda, tanta tensión
espertou a miña sede!
 18

Dúas columnas de soldados das tropas de Guy de Lille protexían un nutrido

grupo de irmáns predicadores que arrastraban polo chan, expostas en
grandes sabas brancas, as osamentas dos defuntos que anos despois do seu
falecemento foran condenados por herexes.
—Qui fera ainsi, périra ainsi! –berraban os frades perante a indignación
de moitos veciños, que observaban atónitos o resultado da profanación de
tumbas por parte dos dominicos. Á cabeza da procesión expiatoria
camiñaba Guillaume Arnaud, alzando un Antigo Testamento na man
esquerda e un crucifixo de prata na dereita. Na última semana, o inquisidor
xefe incrementara paulatinamente o ritmo de sentenzas condenatorias a
vivos e mortos. O destino da maioría deles era arderen na fogueira. O terror
apropiárase de Toulouse e as denuncias multiplicáranse, a miúdo por
vinganza. Se unha familia era culpable de prácticas heréticas, a Inquisición
depuraba a todos os membros seguidores do catarismo, incluídos os
defuntos.
Non obstante, Arnaud sabía domesticar a poboación e, de cando en vez,
tamén se mostraba magnánimo e asinaba sentenzas que non fosen de morte.
As peregrinacións eran o seu castigo preferido. Podían ser longas, como a
Santiago de Compostela, ou curtas. Neste último caso había que asegurarse
da mortificación do penitente. Por iso, os peregrinos locais debían andar
descalzos, case espidos e azoutando as costas. Dúas cruces penduradas,
unha sobre o peito e outra no lombo, eran o distintivo dos herexes que
percorrían a pé o mundo do que renegaban.
—Que camiñen polo seu inferno, iso axudaralles a expiaren as súas
culpas –pensaba o dominico, que aborrecía a crenza que identificaba a Terra
co fogar de Belcebú. As ensinanzas dualistas dos cátaros defendían que no
universo había dous principios eternos e equivalentes: o ben e o mal, a luz e
as tebras, Deus… e a materia, que fora creada polo demo.
—Devolvede os ósos ao cemiterio, falsos apóstolos! Inquisidor, non es
de la fe!
O berro saíra de entre o xentío e era imposible saber quen o proferira.
Arnaud xirou na mesma dirección e ergueu aínda máis o Antigo Testamento
e o crucifixo.
—Arrepentídevos! –exclamou Arnaud cara á multitude bicando varias
veces o seu crucifixo de prata, que escintilaba baixo o sol do mediodía.
Esperaba en van que o herexe que os inxuriara se delatase ao ver a cruz, un
símbolo que os cátaros rexeitaban por consideralo un obxecto de horror.
Pero os insultos cesaran ante a presenza do frade.
—Queimade esa cruz! Cristo nunca tivo prisión carnal! Dominicos,
servidores do demo!
Agora o deosto saíra dende a outra beira da rúa. Arnaud volveu cruzar
erguendo o seu crucifixo e recitando o nosopai.
—Pater Noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum!
A escolla da oración non era casual. Os herexes tamén o rezaban nas
súas cerimonias, pero cambiábanlle as liñas que se referían á consagración.
—Panem nostrum quotidianum da nobis hodie! –continuaba Arnaud–.
Se sodes tan valentes, manifestádevos ante a Igrexa de Roma! Escoitade a
palabra de Deus, a única e verdadeira!
Unha pedra rozou a sen dereita do dominico e unha segunda bateu
directamente na súa cella, abríndolle unha brecha. Rapidamente dous
soldados ergueron os seus escudos para protexelo. O lanzamento do coio
espertou vellas pantasmas no frade, que volveu ao groso da procesión
persignándose e coa faciana empapada en sangue.
Ao intuír que podía comezar unha refrega, a comitiva acelerou o paso
cara á praza de Saint-Sernin. No seu centro, fronte á igrexa, amoreábanse a
leña e a palla que arderían aquela noite nunha pira xigantesca. Os
condenados en vida e as osamentas dos herexes exhumados desaparecerían
xuntos da face do mundo. As súas cinzas purgadas, levadas polos refachos
da tramontana, aboarían as fértiles terras do país de Oc. Unha vez máis.
 19

A egua de Isahort galopaba por camiños poeirentos en dirección a Burgos.

Se a información da que dispuña non era falsa, a bruxa e a compañía de
saltimbanquis na que se camuflara xa debían estar alí. Obraría con sixilo e
discreción. Os artistas adoitaban ser observadores, nada parvos. Por sorte,
as autorizacións que levaba dos bispos xa lle abriran moitas portas e
axilizarían as súas pescudas cando chegase á vila castelá. A misión estaba
clara. Debía capturar a herexe viva ou morta. Iso no que respectaba á
Igrexa, pero Guy de Lille fixéralle un encargo persoal. A bruxa viaxaba cun
códice que o cabaleiro quería recuperar. Isahort debería entregarlle o codex
ao nobre flamengo, e non aos inquisidores. Se os relixiosos lle preguntaban
polo volume, mentiría e diría que nunca o atopara. Se actuaba do xeito que
Guy de Lille lle ordenara, este triplicaríalle a súa recompensa.
Isahort torceu o xesto ao pensar no cabaleiro. A última vez que o
visitara, Guy de Lille empeñárase en que pasase a noite no castelo para
gozar da súa hospitalidade flamenga na compaña de varias prostitutas. O
nobre xogaba con lume. A súa afección á alquimia e ás bacanais nocturnas
eran un risco letal. Abofé que a Inquisición xa sabía daqueles estraños
experimentos e das festas orxiásticas ás que convidaba os seus
colaboradores máis próximos. Porén, a existencia de intereses mutuos
obrigaba a correr un tupido veo sobre un tema tan escabroso. Isahort cuspiu
ao chan dende a súa veloz egua e matinou no evidente: ninguén amosaba o
valor de refugar unha invitación do susceptible cabaleiro, xa que podería ser
a derradeira oferta que rexeitase na súa vida.
 20

O albergue O Sabio Hilario non se diferenciaba en moito da hospedaxe que

os artistas visitaran despois de deixar Xaca. Na planta baixa servían comida
e bebida. O primeiro andar proporcionaba aloxamento aos viaxeiros e, neste
caso, tamén aos actores.
A función ía celebrarse na rúa, na praza onde se encontraba o negocio. O
sabio pousadeiro beneficiábase da situación estratéxica do seu
establecemento e servía os asistentes aos espectáculos tamén fóra do hostal.
El mesmo colocara grandes bancos no exterior co fin de que o público
estivese máis cómodo. A compañía aparcara as carretas nun extremo da
praza, formando un fondo escénico. Os carromatos atopábanse cubertos
polas teas de cores rechamantes que cubrían os seus teitos ao viaxar, pero
que agora facían as veces de decorado. Representaban a area amarela do
deserto, o ceo azul, e unha estaba adornada con debuxos de palmeiras.
Dentro dun carro, Manrique e Fadhila repousaban a súa doenza baixo as
mantas. Aquela noite só escoitarían a actuación.
Xa escurecera e varios fachos iluminaban o improvisado escenario,
dándolle un aspecto fantasmagórico.
—Chámome Antón e nacín na aldea de Coma, en Exipto! –declamou
Nuno alzando a voz, acalando as conversas do público e anunciando o
inicio da obra de teatro.
Tras a primeira frase, os derradeiros espectadores ocuparon os poucos
bancos que ficaban libres ou sentaron directamente no chan, a carón das
numerosas fogueiras que quentaban a noite burgalesa.
A túnica azul con motivos dourados que vestía Nuno refulxía
maxicamente. Nun abrir e pechar de ollos, o galego transportara o público
ás ignotas e afastadas terras exipcias. A peza de seda con adornos orientais
era unha xoia que os actores reservaban só para as actuacións estelares.
 —Chámome Antón –repetiu Nuno–, e vivo na area ardente do deserto,
abrasado por un sol que queima coma o lume. Os meus pais eran de insigne
liñaxe e bos cristiáns. Nunca quixen ir á escola e evitaba os outros nenos,
pero si visitaba a igrexa, onde me atopaba feliz por escoitar a palabra do
noso Señor. Despois da morte dos meus proxenitores quedei só e coidei
dunha única irmá. Daquela seguín as ensinanzas de Xesús e vendín a miña
herdanza para repartila entre os pobres. Unhas virxes amigas da familia
accederon a criar a miña irmá e eu abandonei a aldea.
Nuno movíase devagar polo escenario, falándolle directamente ao
público. A súa coxeira engadíalle dramatismo.
—Aprendín a orar e a meditar en soidade, e tamén realizo algún traballo
artesán. Os meus alimentos son o pan e o sal, e nunca como antes do solpor.
Só bebo auga. Abonda, pois a miña fe é o meu único sustento. Así vivo, sen
máis compaña que a miña alma e o deserto. Non quero visitas, por iso
levantei este muro –o xograr sinalou unha das carretas que, situada de
forma perpendicular ás outras dúas, funcionaba coma un tabique que dividía
a escena–. Se algún de vós me trae pan, que mo guinde por enriba destas
pedras; se algún de vós necesita o meu consello, que me fale a través desta
parede.
De súpeto, e ante o estupor do auditorio, na outra parte do escenario
apareceu Máximo, vestido só cunha faixa e con todo o corpo untado en
arxila vermella. O anano abraiou os presentes coa súa deformidade física.
Na cabeza levaba atados dous cornos e unha corda tinguida de vermello
completaba, a xeito de rabo, aquela alegoría do diaño.
—Antón, vin para conversar convosco, son un aldeán –anunciou
Máximo dende o outro lado do muro imaxinario.
—Adiante, irmán, dicídeme o que queredes.
—Antón, seica non tedes remordementos? Por que non volvedes coa
vosa irmá? Ela está a sufrir a vosa ausencia, é tan pequena… Non dispón de
bens e non se acostuma a esa nova vida. Vós credes que a vosa irmanciña
merece ese trato tan egoísta?
—O Señor dixo: «Se buscas ser perfecto, vende todo o que teñas, e
dállelo aos pobres.» Así obrei, e eu sei que a miña irmá está contenta
porque seguín os preceptos do noso creador. Agora, marchade.
 Máximo deu un chimpo, patexou de rabia e abandonou o escenario.
Instantes despois volveu aparecer.
—Antón, vin falar convosco, son un amigo da vosa familia! –gritou o
anano, cambiando o ton da súa voz–. Recapacitade! Regalastes a terra que
os vosos pais con tanto sacrificio gañaron, dilapidastes a súa fortuna!
Retornade ao fogar. Seica non lembrades os saborosos manxares que antano
comiades, os dátiles con aquel gusto a mel que a vosa nai vos ofrecía, o
licor que vos enchía o corazón de ledicia na compaña dos amigos, a pel
perfumada das mozas do lugar?
—Este é agora o meu lugar. O meu pasado xa non existe. Son un home
novo que fuxiu das riquezas para abrazar a vida espiritual!
Novamente, o anano deu un chimpo de frustración, mais desta volta
fitou o público erguendo o dedo índice e abrindo moito os ollos e a boca,
como se tivese unha idea mellor. Saíu do escenario e reapareceu portando
uns peitos postizos e unha túnica de muller. Logo simulou unha voz
feminina moi aguda, que espertou algunha gargallada no auditorio.
—Antón, vin parolar convosco, son unha rapaciña –dixo Máximo.
—Adiante, irmá, dicídeme o que queredes.
—Por que renunciastes aos praceres da carne? As mozas da aldea están
desexando vervos, eu especialmente. Deixádeme pasar e descubriredes un
gozo que nunca soñarades.
—Non! Afastádevos de aquí! A miña virtude é a castidade, non penso
caer no pecado!
Máximo tirou a vestimenta de muller alporizado e ficou só coa faixa e o
rabo.
—É duro de roer –confesoulle o demo ao público–, pero ningún ser
terreal é quen de resistir as miñas tentacións. Empregarei todos os meus
meigallos, posuirei a máis fermosa das damas e atraereino cara a min. Non
conseguirá vencerme!
O anano retirouse e apareceu Elvira ataviada cunha túnica vermella e o
pelo solto. A súa cabeleira rubia brillaba co resplandor dos fachos e
arrincou un murmurio de asombro entre os asistentes. Elvira pasou por
diante da carreta que dividía a escena e invadiu o espazo de Nuno.
 —Quen sodes vós? –inquiriu el, finxindo medo–. Como ousades
quebrantar o muro que me distancia dos demais?
Elvira avanzou en círculos cara a Nuno, movéndose sinuosa ata situarse
ás súas costas.
—Por que vos resistides, Antón? –preguntou Elvira suavemente,
achegando os beizos á orella esquerda de Nuno e acariñándolle a meixela–.
Deus creou a muller para compracer o home e acompañalo no seu destino.
De que tedes medo? Ofrézome a vós en corpo e alma. Eu dareivos fillos e
coidarei deles –Elvira percorría coas súas mans toda a lonxitude dos brazos
do xograr, bordeando perigosamente o límite do erotismo que a Igrexa
permitía e excitando boa parte do público, que non estaba habituado a ver
tal carga de sensualidade.
—Non! Arredádevos de min! Deixádeme só, pois esta é a misión que me
encomendou o Señor. Fóra!
Nuno empurrou a Elvira á outra beira do escenario. Detrás das carretas,
Xoán comezou a tocar unha fídula. Ela agardou un chisco e deu en
interpretar unha coñecida cantiga de amor provenzal. Nuno esaxeraba no
seu lado da escena, botando as mans aos oídos, loitando contra a melodía da
encarnación feminina do demo, que o atraía coma un canto de serea.

Bels amics avinens e bos

cora·us tenrai en mon poder
e que iagues ab vos un ser
e qe·us des un bais amoros?

Elvira rematou a cantiga na que suspiraba por un bico amoroso. Nuno

estaba deitado en posición fetal, cos ollos pechados e cubrindo as orellas
coas mans. Ela deixou a escena correndo e Máximo apareceu coa mona
Ximena, pateando o chan salvaxemente.
—Moitos confundín e moitos vencín, pero contigo non podo! –exclamou
con ira o anano.
—¿Quen sodes vós que me falades así? –preguntou Nuno
incorporándose e poñendo a orella sobre o tabique imaxinario.
—Son o espírito da fornicación! Cantos non enganei que estaban
decididos a explorar os seus sentidos! Cantas almas castas non seducín cos
meus praceres! Non che será tan doado vencerme! Ti tamén caerás, igual
que os outros! Mandarei unha lexión de demos menores para que mallen en
ti!
De súpeto, Ximena saíu correndo e lanzouse contra Nuno. O xograr
caeu, loitando como se a primate o golpease. Debido á súa semellanza cos
humanos, a superstición popular cría que os simios eran persoas condenadas
polos seus pecados. A súa natureza disoluta e maliciosa, e a súa
intelixencia, reforzaban aquela idea. O público estaba aterrorizado ante os
berros de Nuno, pero este, ao final, conseguiu revolverse e arredar a
Ximena.
—Afastádevos de min, criaturas do averno, a dor física non me
dobregará! –exclamou mentres a mona regresaba onda o anano, ben
adestrada.
—E que che parece se che boto unhas feras? –preguntou Máximo,
imitando esaxeradamente ruxidos de diferentes animais ante a mirada
atónita dos espectadores–. Velaquí teño unhas bestas que te comerán. Que
prefires que che envíe primeiro: leóns ou lobos? Leopardos ou touros?
Serpes ou escorpións xigantes? E que me dis dunha osa esfameada?
—Se gozasen de poder sobre min, bastaría que viñese unha soa desas
bestas. Atacádeme, se esa é a vontade do meu Señor.
Un dos puntos fortes da velada chegara. Xoán empezou a tocar unha
frauta, Máximo aproximouse á gaiola e sacou a Úrsula, que estaba unida
aos barrotes da súa cela por unha longa cadea. A osa camiñaba sobre os
dous pés, abrindo as súas fauces e realizando unha estraña danza ao son da
frauta. Algúns berros de admiración xurdiron dos asistentes, aínda que a
maioría estaba paralizada polo terror. Cando Úrsula superou a carreta que
dividía o escenario, Xoán deixou de tocar, Nuno colleu unha frauta que
ocultaba debaixo da túnica e interpretou unha melodía diferente. O animal
caeu sobre as súas catro patas e recuou. Nuno pousou o instrumento, berrou
«Durme!» e a osa deitouse no chan, facendo a morta.
—Non, non, non, non! –bradou Máximo mentres daba chimpos de
cólera.
—Vade retro, desprezable Satanás! Non volvas a min! –exclamou Nuno
do outro lado da escena–. En adiante xa non me causarás ningún desvelo,
porque o Señor me acompaña. Vaite para sempre da miña presenza!
Máximo desapareceu seguido de Úrsula e Nuno marchou polo outro
lateral. Era o remate da obra e o público irrompeu nunha grande ovación.
Algunhas persoas lanzaban gritos de xúbilo pedindo a comparecencia dos
artistas no escenario. Os integrantes do grupo, agás Máximo, saudaron os
asistentes. Cando o anano o creu necesario, apareceu, e a algarabía foi
extraordinaria.
Unha vez que se calmou a situación, e como agasallo pola boa acollida
que tivera a obra, Elvira e Nuno interpretaron dúas cantigas e o aplauso
volveu ser estrondoso.
Ao final da función, o sabio Hilario subiuse a unha das carretas e,
despois de calmar os presentes, pronunciou unhas palabras.
—Amigos! Amigas! Sen dúbida hoxe é un día emocionante para todos.
Acabamos de gozar do mellor espectáculo visto en Castela dende hai moito
tempo! Lembrade que estes magníficos actores percorren centos de leguas
para nos divertir e a súa vida está chea de penurias. Por iso, se considerades
que o merecen, dádelles comida ou algunhas moedas que lles permitan
proseguir coa súa arte! E logo entrade na taberna do meu hostal para
terminar esta magnífica noite como é debido! Facédelle caso ao sabio
Hilario!
Máximo, aínda maquillado de vermello e lucindo o seu rabo demoníaco,
colleu rapidamente un saco e dirixiuse aos asistentes, enredando e finxindo
que os rabuñaba se non lle daban algo. Elvira contemplábao en silencio,
satisfeita pola súa propia colaboración, mais tamén preocupada. Non llelo
confesaría aos seus compañeiros, pero aquela peza teatral era perigosa. O
conflito non viña tanto por representaren un auto relixioso, pois xa
empezaba a ser habitual que as actuacións se levasen a cabo fóra das
igrexas. O risco era a sensualidade e, sobre todo, que a obra promulgaba os
beneficios do ascetismo. Afortunadamente, estaban en Castela. Noutros
territorios que Elvira coñecía ben, os inquisidores non dubidarían en ver
indicios de herexía e actuarían conforme ás normas do implacable tribunal.
 21

Coas primeiras luces do amencer, Guy de Lille vestiuse de incógnito para

dar un paseo matinal por Toulouse. Semioculto baixo un carapucho
deambulaba polas rúas poeirentas da capital do condado. Realizaba esta
práctica todas as semanas por unha boa razón. El odiaba a cidade da que un
día quería converterse en representante, mais na soidade do castelo,
afastado do centro da vila, a súa xenreira minguaba.
—Debo coñecer o meu inimigo –pensaba o cabaleiro. Por iso saía á rúa,
para escoitar palabras en provenzal, cheirar o fedor dos seus futuros
administrados, reavivar o facho do seu odio flamengo e reafirmarse nas
súas conviccións. El estaba seguro de que o conde de Toulouse conspiraba
contra o rei de Francia. Pero cando aquel hipócrita se rebelase, a mesnada
de Guy de Lille esnaquizaríao.
O cabaleiro desexaba dispor de máis diñeiros para as expedicións bélicas
da súa maxestade. Nun reino en expansión, os impostos tiñan de ser máis
severos. Requisaren os bens da nobreza afín ao catarismo non era
suficiente. Había que espremer todos aqueles que falasen a primitiva lingua
de oc e garantirlles unha paga digna aos soldados do norte que loitaban pola
coroa francesa. Os cruzados arriscaran a vida para que as súas familias
flamengas e picardas puidesen manter os seus privilexios. Debían
compensalos dalgún xeito e o botín de guerra non abondaba, cumpría
sangrar os agricultores, non só os nobres e os burgueses do sur. Os labregos,
ao parecer do flamengo, proviñan dunha estirpe inferior, eran incultos e
silvestres. Os labradores, sempre que podían, evitaban o pago de impostos.
Por quen se tiña aquel fato de animais? A el encantaríalle enviar toda a súa
mesnada a exterminar campesiños, herexes ou non, mais o rei non llo
permitía. Guy de Lille esperaba que coa represión dos inquisidores as augas
volvesen ao seu rego. Así, o ouro dos tributos tintinaría nos cofres do rei, do
papa… e nos seus propios. Porén, faltaba unha man firme que guiase o
temón daquel barco e os capitols eludían as súas responsabilidades coa
coroa.
—Somos demasiado brandos. Hai demasiada lasitude –pensou ao
cruzarse con dous homes baixos e barbudos, de cute morena, que ían
conversando en occitano. El dominaba tres linguas: o flamengo aprendido
dos seus pais, a lingua de oïl, propia da Francia setentrional, e o latín,
imprescindible para comprender os manuscritos–. Olla para eles, non son da
nosa raza, a raza que conquistará o mundo. A súa fala fere os oídos de quen
a escoita. Mesmo se atreveron a traducir a Biblia e a trobar no seu dialecto
imperfecto. Ignorades que a vosa fin se achega, bastardos incultos. Se polo
menos soubésedes latín, malditos corruptores de linguas…
O cabaleiro chegara fronte á catedral. Botou a andar cara ao centro da
praza e detívose diante dun grupo de xentes que facían cola para comprar
pan.
—Verraders! –espetoulles en lingua flamenga.
Os alí congregados ollaron para el con expresión de desconcerto, sen
entender, e preguntáronlle en occitano que quería.
—Klootzakken! –berroulles, inutilmente–. Fillos de puta, ide ao inferno!
Agora me entendedes?
Guy de Lille brandiu a daga que levaba ao cinto e distanciouse do grupo.
Os occitanos non comprenderon por que os inxuriaba e pensaron que se
trataba dun mendigo tolo.
O cabaleiro decidiu que xa tivera paseo dabondo e deu media volta. O
seu odio acadara de novo o punto máximo: era o momento de regresar ao
castelo que lle requisara a Rosendus. A súa xenreira renovada puxérao por
fin de bo humor. E é que non había nada coma unha andaina matutina para
encherse de enerxía!
 22

O gobelete de madeira invertido golpeou a mesa de carballo. Cando o

pousadeiro Hilario o levantou, apareceron dous dados tallados en óso.
—Dez! –exclamou o home–. Superade iso!
A fonda aínda non abrira as portas e, nun recanto do comedor, Hilario
xogaba cunha muller.
—Doce! –riu ela–. Hilario, a ver se vos convencedes de que os dados
non son para vós.
O hostaleiro lanzou unha maldición. Dobrara a aposta co fin de
recuperar os seus cartos, mais acababa de perdelo todo.
—Porque vos coñezo ben, se non pensaría que facedes trampa. Tedes
razón, os xogos de azar non son o meu forte. Pero agardade un pouco e
veredes. Prepárase un gran torneo e as apostas atraerán moitos diñeiros
posto que… –Hilario calou cando viu aparecer a Elvira, que espertara e
baixara ao salón–. Ollade! Velaí está a persoa que buscabades! Elvira,
achegádevos, teño unha boa nova!
A rapaza xa se decatara do carácter hiperbólico do hostaleiro e ao
principio non lle prestou demasiada atención.
—Acercádevos! Alguén moi importante quere falarvos!
Nese momento, a muller que acompañaba a Hilario ergueuse e comezou
a andar cara a ela. Posuía unha longa cabeleira morena e camiñaba con paso
seguro. A descoñecida, de gran beleza, tería poucos anos máis que Elvira.
—Miña dona, o meu nome é María Balteira. Gustaríame felicitarvos
pola vosa actuación de onte.
A moza respondeu cun sorriso e unha pequena inclinación da cabeza.
—Onde se encontran os vosos compañeiros?
—Supoño que durmindo. Todos rematamos moi cansos.
A muller asentiu.
 —Gustaríame falarvos dunha proposta. Estades esperta abondo?
—Adiante.
—Sabedes que Burgos se encheu de familias fidalgas debido á voda real.
Son moitos os días de festexos e algúns nobres e infanzóns xa empezan a
aburrirse. Eu traballo para unha destas familias. Quería propoñervos que
cantedes na presenza dos meus clientes. Pagan ben e acho que o voso trobar
podería ser do seu agrado.
A rapaza non puido disimular o seu abraio.
—Vós tamén me interesades! –berrou a muller sinalando a Nuno, que
acababa de acordar e baixara ao comedor aínda durmido. María Balteira
continuou a súa explicación.
—Todos os días organizamos un pasatempo no que trobadores e
xograres compiten por ser os mellores. Velaquí o meu ofrecemento: un
auditorio selecto que escoitará o voso citolar.
—Inmenso é o honor co cal nos obsequiades –dixo Nuno quitando unha
lagaña. Só oíra a parte final da conversa, pero fora suficiente–. Mais
comprendede que nos custe crer que os notables desta vila se interesen por
uns artistas insignificantes coma nós.
—A mellor maneira de comprobardes se o que dixen é certo é que
tomedes os vosos instrumentos e me acompañedes.
—Non vos precipitedes, nobre señora –pediulle Nuno–. Antes debemos
consultar os demais integrantes da nosa compañía, pero están a durmir.
—Sexa como queirades, mais a miña oferta é só para Elvira e para vós.
Hoxe á tarde virei por aquí. Aceptade estes diñeiros de vellón en adianto.
—As miñas moedas! –laiouse Hilario cun suspiro melancólico, ao ver
que os seus cartos voaban definitivamente.
—E tomade tamén esta bolsa. Axudará a convencer o voso patrón. Se
vides, pagarémosvos outro tanto.
Elvira agarrou unha bolsiña de coiro que pesaba bastante, pero non se
atreveu a abrila.
—Ah! –exclamou María Balteira–. E se decidides asistir, lavádevos ben
e poñede as vosas mellores roupas, se algunha tedes.
A muller despediuse cunha estraña reverencia e Hilario acompañouna
ata a porta.
 Unha vez que marchou, Nuno e Elvira mantiveron unha breve conversa
e acordaron que, de iren á xuntanza dos trobadores, lle pedirían a Manrique
a metade do que lles pagasen. Logo subiron as escaleiras para ir
comunicarlle a nova. O leonés e Fadhila xa empezaran a recuperarse e
cambiaran a carreta por un cuarto que lles ofrecera Hilario. Deitados no seu
leito, ao principio o xefe e a súa compañeira non daban creto. Elvira
observou un ollar celoso nas súas facianas, pero a resposta do leonés
comezou a ser positiva nada máis recibir os diñeiros de vellón que
procedían do xogo de dados. Cando finalmente Elvira lle deu a bolsa que
lles entregara María Balteira, Manrique colleuna avidamente e deixou caer
cinco dobras de ouro na palma da súa man esquerda. Todos abriron os ollos
sorprendidos porque aquela cantidade superaba con creces calquera
pagamento da xira que emprenderan, e porque as moedas estaban
relucentes, coma se acabasen de acuñalas.
—Está ben, acompañade esa muller –dixo Manrique–. Iremos a medias
nas ganancias, visto que van ser proveitosas. Fadhila e mais eu xa estamos
repostos das febres, así que continuaremos o espectáculo como previramos.
Xoán encargarase de interpretar a música na función deste serán, pero non
haberá cantares.

Nas horas seguintes, Nuno e Elvira ensaiaron un repertorio mínimo e

acicaláronse o máximo que puideron. Cando Hilario os avisou da presenza
de María, o xograr colleu unha cítola, Elvira unha frauta e un tambor, e
foron ao encontro da muller. A Balteira recibiunos sorrindo e logo de se
despediren do pousadeiro, os tres saíron á rúa.
—Queda moi lonxe a casa onde imos? –preguntou Elvira, mais a
Balteira, que marchaba en cabeza, non respondeu. Ascendían por un
labirinto de calellas ateigadas de persoas, procurando non tropezar nin
manchar as súas roupas. Subiron aínda un bo treito ata acadar o pé do
outeiro sen árbores onde se erixía a fortaleza real. O castelo atopábase
engalanado con todo tipo de insignias e estandartes.
—Non estamos moi afastados do burgo? –preguntou Nuno, mais a
Balteira tampouco contestou e guiounos a un ritmo rápido por un camiño de
area que terminaba na fortificación. Ao veren a María, os gardas esbozaron
un sorriso e abriron un pesado portón de madeira, invitándoos a entrar.
Naquel momento, Elvira e Nuno miráronse e empezaron a intuír que a
Balteira non lles contara toda a verdade.
No patio do castelo a actividade era frenética. Algúns cabaleiros estaban
a adestrarse para os torneos que se organizaran. Os escudeiros pasaban o
tempo limpando as armas e preparando as selas dos cabalos. María
camiñaba con paso rápido e experto, seguida de cerca por Nuno e Elvira,
que non deixaban de ollar a esquerda e dereita, sabedores de que as imaxes
que recollían as súas pupilas se encontraban reservadas só para uns poucos
privilexiados.
—Agardade aquí –ordenoulles María aos dous invitados, mentres ía falar
coas dúas sentinelas que custodiaban a porta de ingreso ás dependencias
privadas da fortaleza. Un dos soldados accedeu ao interior e, tras unha
pequena espera, apareceu acompañado dun home groso vestido cunha capa
branca de seda. Saudou efusivamente a María e esta sinaloulle a Nuno e
mais a Elvira. O home fixo un aceno afirmativo que María lles repetiu aos
artistas para que se achegasen.
—A partir de agora, prégovos moita discreción –musitoulles a Balteira.
Os tres dispúñanse a entrar na morada real.
 23

A cella dereita de Guillaume Arnaud estaba inchada e coa sutura aínda

fresca. A dor producida polo croio que lle guindaran camiño da praza de
Saint-Sernin evocáralle con forza un día na súa memoria: o 6 de novembro
de 1235. Naquela data atravesara a ponte da Daurade, sobre o Garona, en
procesión xunto a outros irmáns, obrigados a deixar Toulouse. Xa pasaran
case dous anos dende que abandonara andando a cidade, paseniño e coa
cabeza ben alta, baixo unha chuvia de pedras, buscando o martirio con
orgullo e calma perante os herexes que desexaban lapidalos. Foran
expulsados por orde do conde e dos seus capitols. Durante as tres semanas
previas ao exilio forzoso as autoridades prohibiran a saída e a entrada ao
seu convento. Se non fose por algunhas almas caritativas, os frades non
estarían vivos, pois bloquearan o abastecemento de víveres ao cenobio dos
irmáns predicadores como se do asedio a unha fortaleza se tratase. A
oración e a penitencia mantivéranos unidos e fortes fronte ao inesperado
xaxún. Aquela ofensa e a posterior humillación quedaran gravadas a ferro
no corazón do dominico.
Nos primeiros anos de combate contra a herexía, o inquisidor e os seus
colaboradores sentenciaran á fogueira campesiños e burgueses sen facer
distincións. Tamén condenaran un gran número de nobres, e ese fora o seu
erro. Para atacaren os poderosos precisábanse apoios e dous anos atrás
actuara en solitario. Dende o seu desterro en Carcassonne, Arnaud
contraatacara, pero de nada valeran as sentenzas de excomuñón destinadas
ao conde Raymond e once dos seus capitols, expostas en todas as igrexas da
comarca. Para que os notables agacharan a cabeza fora necesaria a
intervención do papa Gregorio en persoa.
Arnaud lembrou con pracer a dura epístola que Gregorio IX lle escribira
ao conde de Toulouse. O papa acusárao de ser «defensor de herexes e
inimigo da fe católica» e cominárao a dar marcha atrás nas súas decisións.
Ante a perspectiva de que Raymond non se dese por aludido, o santo padre
escribíralle ao rei de Francia: «Acabade o labor que Luís VIII, o voso pai,
emprendeu, grazas a Deus, no país albixense. Compelede o conde de
Toulouse a cruzar o mar e ir loitar a Terra Santa, e mandade o voso irmán
Alphonse a que ocupe o seu lugar.»
Arnaud gardara unha copia daquela misiva e venerábaa como un dos
seus tesouros máis prezados. As ameazas do papa produciran o seu efecto.
O conde Raymond depuxera a súa actitude por medo a perder o condado e
para que non o obrigasen a partir cara a Oriente. Arnaud ficara satisfeito. O
enviado de Deus na Terra protexéraos, o pastor coidara do rabaño.
—Dous anos, e aquí estamos de novo –pensou. Atopábase asomado a
unha ventá no alto do campanario da igrexa do convento. Era un día frío e
solleiro, e diante del estendíase a bisbarra de Toulouse. O dominico
regresara con enerxías renovadas para completar a tarefa que ficara
inacabada. Secasí, como testemuñaba a dor palpitante na súa cella, a
animadversión do pobo contra os inquisidores seguía sendo igual ou, se
cadra, superior. Ademais, o conde Raymond empezaba a dar sinais de que
ía incorrer nos mesmos erros do pasado, faltando aos seus deberes como
máximo dirixente daqueles dominios.
Porén, Arnaud non tiña medo. Volveu ollar a paisaxe verde que se perdía
no horizonte e imaxinou os labregos traballando nos campos.
—Velaí o meu rabaño. Afastarei as ovellas enfermas coma se fosen
froita podre. Eliminareinas. Mentres o Señor me dea forzas, e ata o meu
derradeiro alento, purificarei a terra que me viu nacer… por moitas pedras
que me guinden.
 24

As pupilas de Nuno e Elvira tardaron un chisco en acostumarse á

escuridade que reinaba dentro da fortificación. Cada cinco pasos, unha tea
alumeaba e daba calor ao estreito corredor polo que circulaban. Chegaron a
unhas escaleiras de caracol e subiron os chanzos para aparecer diante dunha
porta negra. O home groso que os acompañaba petou un código especial
usando unha aldraba de ferro. Unha mira corrediza desprazouse revelando
uns ollos verdes, e inmediatamente abriron dende o interior.
—A corte –pensou Nuno, marabillado. Nunca crera que tería a
oportunidade de se atopar nunha residencia real, mais alí estaba. Diante del
abríase un amplo salón. A coroa castelá tiña a austeridade como norma,
pero un enlace monárquico merecía as mellores galas. Preciosas alfombras,
sen dúbida de orixe musulmá, cubrían o chan. Das paredes penduraban
enormes teas bordadas en seda que mostraban escenas de caza. A sala
encontrábase ateigada de representantes da nobreza e había un rebumbio
considerable. A vestimenta dos cortesáns era rechamante. As donas
portaban vestidos de cores estridentes, e Nuno endexamais vira aquel estilo
de camisas e túnicas nos homes.
—Están ridículos… –pensaba o xograr.
Case todos lucían colgantes con pezas de ouro e grandes sortellas de
pedras preciosas. Nuno supuña que se trataba dunha cuestión de aparencia,
os nobres querían demostrarlles ao resto –e aos reis– que eran os máis
poderosos. Mirou de esguello a Elvira, pero ela non semellaba tan
asombrada e camiñaba tranquila.
Dentro do salón, a presenza dos novos invitados pasou desapercibida. As
charlas animadas incluían as gargalladas e os xuramentos dos que non
estaban de acordo coas posturas que outros defendían. María Balteira abría
o paso naquela aglomeración e Nuno e Elvira só daban escoitado
fragmentos das conversas mantidas entre os alí reunidos.
—Din que Berenguela e Branca de Castela arranxaron a dispensa papal
para a voda, porque o rei Fernando e a nosa nova raíña Xoana están
emparentados.
—Debemos facer unha leva masiva. E construírmos naves, cómpre
avanzarmos polo Guadalquivir.
—Non me parece raro, Branca de Castela é a nai do rei de Francia. Quen
mellor que ela para sentar a Xoana no trono castelán?
—Non sei se Fernando terá forzas, xa pasou un ano dende a conquista de
Córdoba, pero eu véxoo cada vez máis feble. Foi pola enfermidade da
defunta raíña.
—Esas dúas irmás, Berenguela e Branca, sempre argallando na sombra.
—Chegou a hora en que o infante Afonso asuma plenamente as súas
obrigas coa coroa. Fernando atópase canso.
—Berenguela está maior, vistes como tusía cando o bispo Mauricio lle
deu a comuñón? Non creo que lle quede moito.
—Pois que queredes que vos diga? Mellor termos unha raíña francesa ca
unha inglesa. E os franceses pensan o mesmo, mellor un matrimonio co rei
de Castela que cun inglés.
—Parvadas, esta nova voda daralle azos renovados ao noso rei.
Comprobarédelo en breve.
—A raíña Xoana é dunha beleza incontestable.
—Os estaleiros do Cantábrico están a construír unha poderosa armada.
Os mouros non esperan que usemos tantas naves. Sorprenderémolos.
Os artistas proseguían o seu avance naquel mundo de xente, sen
comprender o significado das conversas furtivas que voaban ata os seus
oídos. Por fin, nun dos recunchos do salón, María abriu a derradeira porta e
acadaron o seu destino final. Entraron nunha estancia cun ambiente moi
distinto. O primeiro que lles chamou a atención foi o silencio, que brillaba
pola súa ausencia na sala precedente. De feito, ao pecharen a porta, o
balbordo do salón que reunía a nobreza converteuse nun murmurio
insignificante. Os ocupantes desta nova dependencia xiraron as miradas
cara a eles. Case todos sostiñan un instrumento musical, pero non estaban
tocando. Por vez primeira, Nuno e Elvira sentíronse observados.
—Deus vos garde, amigos! A quen nos traedes hoxe, prezada Balteira?
Abriuse un oco entre os presentes e un home novo, alto e cunha longa
barba negra foi recibilos. Mirou con desdén os invitados.
—Benquerido Pero da Ponte, non vos arrepentiredes da miña escolla –
dixo María.
—Atopástelos nunha desas partidas clandestinas de dados que tanto vos
prestan? Cando menos poderiades comprarlles unhas roupas dignas do lugar
onde se encontran!
Nuno mirou ao chan, avergonzado, mais Elvira fitou o home sen
pestanexar.
—Ao meu entender, o talento é quen rexe neste salón –respondeu María
con retranca–. A única maneira de comprobarmos esta máxima sería que
todos cantásemos espidos, pero acho que as nosas maxestades non estarían
de acordo.
Para sorpresa de Nuno e Elvira, o comentario da súa acompañante
orixinou unha gargallada xeral e a reverencia do seu anfitrión.
—Non vos falta a razón, prezada amiga. Escúsome polo meu tan
desafortunado falar –o home escrutou cunha mirada torva aos invitados e
dirixiuse directamente a eles–. Quen temos o gusto de recibir este serán?
Adiante, non teñades vergonza. Estamos todos expectantes, a Balteira
nunca, ou case nunca, se trabuca nas súas escollas. A vosa presenza entre
nós abofé que está xustificada.
Como queira que Nuno sentía un nó na gorxa, foi Elvira quen se
encargou de realizar as presentacións cunha soltura que, novamente,
asombrou o seu compañeiro.
—Honorable señor, somos Nuno e Elvira, xograres e actores ambulantes
–a rapaza fixo unha reverencia e a súa longa coleta vermella voou no ar,
provocando unha exclamación–. Vimos para contribuír aos festexos das
nupcias reais. Escusade a miña torpeza na vosa lingua, mais a nosa
compañía está formada por artistas procedentes dos catro puntos cardinais.
—Eu coñézoos! –dixo un home de cabelo castaño–. Onte actuaron onda
a pousada de Hilario. Levan un oso e tamén un simio, así que non me
estraña nadiña que sexan xente rara!
Houbo outra gargallada.
—Perdoade as palabras de Martim Soares, miña dama. Como
comprobaredes hoxe, a súa lingua é máis afiada que a súa espada, que por
outra banda nunca soubo utilizar, aínda que a desenfunde moi rápido. E o
voso compañeiro? Para ser xograr, évos ben mudo. Como vos chamades,
xentil home?
Tras as risas polo último comentario de Pero da Ponte, Nuno sentiu unha
presión insoportable. Todos os ollares pousaran nel. Sabíase ruborizado e
aquilo non axudaba a que se expresase correctamente.
—Cha-cha-chámo-mo-me…
—Non só está coxo, senón que ademais é un xograr tatexo! O nunca
visto! –berrou alguén, mais Nuno tentou esquecer o comentario ferinte e as
risas.
—Son Nuno. Escusade as miñas vacilacións, pero en presenza de tan
grandes señores, a miña humilde persoa séntese moi pequena –Nuno mirou
de esguello a Elvira, que lle dedicou un sorriso de aprobación.
—Non vos sintades cohibidos –dixo María–. A maioría dos que están
aquí serían incapaces de trobar tan ben coma vós.
—Iso haberá que velo, Balteira! –berrou Martim Soares.
—Ou mellor dito, oílo! –retrucou Pero da Ponte–. Lopo, acudide onda
min! Por serdes o peor dos xograres presentes, asistirédesme na
organización do sorteo, así non pousaredes as vosas mans sobre a cítola nin
ningún outro instrumento!
De súpeto, un home baixiño e gordecho, coa fronte despoboada,
apareceu cun cofre de madeira. Mentres circulaba entre os trobadores para
que depositasen un anaco de pergameo co seu nome, Martim Soares
cantáballe en ton de mofa:

Foi a cítola temperar

Lopo, que citolasse;
e mandaron-lh’algo dar,
en tal que a leixasse;
e el cantou log’enton,
 e ar deron-lh’outro don,
en tal que se calasse.

—Lopo, deixádelle iso á Balteira e traédeme unha pluma e pergamiño!

Debemos incluír o nome dos nosos célebres invitados! –exclamou Pero da
Ponte.
O aludido apresurouse a cumprir o que lle ordenaban. O trobador apoiou
o pergameo nas costas de Lopo e empezou a escribir, ante a hilaridade
xeral.
—Entón vós sodes Nuno?
—Si, meu señor.
—Nuno que máis? Aquí todos temos un apelido, non me digades que
vos facedes chamar como as bestas no cortello!
O habitual coro de risas acompañou a ocorrencia de Pero da Ponte e
Nuno dubidou. O seu apelido era «Porco» e naquelas circunstancias daría
lugar a máis chanzas dos trobadores.
—Nuno… de Vigo.
—Nuuuno de Viiigo. Moi ben. E vós, bela dama?
—Elvira… Elvira de Dax –inventou a rapaza.
—Elviiira deee Daaax. Perfecto! –concluíu Pero da Ponte. Despois
soprou para que a tinta secase–. Agora, preciosa Elvira, por serdes a man
máis inocente que vexo nesta sala, pídovos que teñades a xentileza de
remexer todos os nomes e proceder á súa tiraxe, un por un.
Elvira decatouse da humillación. Sen dúbida, os alí congregados daban
por sentado que ela e Nuno eran analfabetos. A moza ollou a Pero da Ponte
con odio, tirou un anaco de pergameo ao azar e ficou uns intres
contemplándoo estrañada. Logo, escudriñou o seu auditorio e ante o abraio
xeral, falou.
—Bernal de Bonaval… Lopo… Martim Soares …
Os trobadores non daban creto a que unha soldadeira coñecese as regras
da lectura.
—João Soares Coelho…
—A promesa portuguesa! –berrou Martim Soares provocando sonoras
gargalladas.
 —María Balteira –Elvira continuaba sen inmutarse–… Pero García
Burgalés…
Os finos dedos de Elvira ían extraendo os fragmentos de pergamiño e a
desilusión adiviñábase na faciana dos que eran nomeados. A orde de
actuación era transcendental, pois naquelas xuntanzas había cantigas de
escarnio e maldicir, e os primeiros en cantaren sempre quedaban a expensas
dos ataques dos últimos da lista e sen dereito a réplica. A moza seguía
lendo, mais o seu nome e o de Nuno resistíanse a saír. Despois de
pronunciar case todos, chegou o momento de rematar a súa intervención.
—Pero da Ponte, Nuno de Vigo… e por último, como é evidente, Elvira
de Dax! –exclamou amosando o pergameo aos asistentes cun sorriso
malicioso.
—Trampulleira! –acusouna alguén.
—Non tal! –defendeuna Pero da Ponte–. O azar é obra do Noso Señor.
Fermosa dama, se o voso destino é serdes a derradeira, que así sexa! Xentes
do trobar, que empece a festa!
 25

—Algunha nova de Isahort?

Guy de Lille pasara o día asinando documentos e a última hora mandara
chamar o notario Pons para que este o informase.
—Segundo o que sei, messire, está moi preto deles.
—Onde se atopa? Debería vir en persoa e contarme os detalles polo
miúdo.
—Messire, iso é imposible. Afástannos centos de leguas. Ademais, xa
sabedes que durante as súas misións non adoita dar sinais de vida, agás as
noticias que envía por un mensaxeiro.
—Tanto segredo! –pensou o cabaleiro. Tiña que recoñecer que se trataba
de alguén peculiar, un ser igual de esvaradío cunha cóbrega velenosa, e
igual de mortífero. En calquera caso, o que importaba era o éxito da misión
e non as súas mensaxes.
—Desexades algunha cousa máis, messire? O barbeiro acaba de chegar.
—Pois entón dicídelle que pase.
O notario saíu e o occitano encargado do coidar os cabelos do flamengo
entrou no salón. Tratábase dun aldeán denunciado por herexía, que salvara
o pelello delatando toda a familia da súa muller, esposa incluída.
—Deus vos garde, messire.
O nobre nin sequera se dignou en miralo, pero o pobre home estaba
habituado a aquel trato despectivo. Sempre que o chamaba, sentía pánico.
De feito, o último barbeiro do castelo desaparecera e ninguén coñecía o seu
paradoiro. Os serventes comentaban que un día o cabaleiro non quedara
satisfeito co seu traballo e se desfixera del.
—Que desexades, gran señor?
—Córtame os cabelos e arránxame a barba… Non, mellor aféitama, xa
levo moito tempo con ela e cada vez estoume a parecer máis aos da túa
raza. Hai que marcar as diferenzas entre a civilización e as bestas, non estás
de acordo?
O barbeiro evitou a pregunta envelenada, tragou saliva e abriu a caixa
onde gardaba os seus útiles. Dela sacou unhas tesoiras de ferro, a navalla de
afeitar e un par de peites realizados en madeira de castiñeiro.
Guy de Lille cría que era un bo día para mellorar a súa imaxe. A visita
dunhas prostitutas a noite anterior rompera a monotonía do castelo e xa
matinaba na preparación dun gran festexo. Quizais un baile, unha orxía
encuberta na cal a Inquisición non metese o fociño. Debía estar presentable
para as damas da aristocracia occitana que invitaría á bacanal.
Encontrábanse tan atemorizadas que se prestaban, sen opoñerse, a todas as
perversións que ideaban el e os seus homes de confianza.
O barbeiro acabou de cortarlle os cabelos e preguntoulle se lle gustaba o
resultado. O nobre inclinouse e esculcou a súa imaxe reflectida na auga
dunha almofía que xacía aos seus pés.
—Así está ben, agora aféitame a barba, pero antes aguza ben a navalla
para que non me belisque.
O barbeiro cumpriu as ordes e tirou da caixa de utensilios unha delgada
pedra de afiar que pertencera ao seu predecesor, o mesmo que se esvaecera
sen deixar rastro. Da folla da rudimentaria navalla saltaron varias faíscas
por mor da fricción contra a superficie pétrea.
—Xa está afiada.
—Entón, a que esperas?
Guy de Lille estirou o pescozo e notou o frío gume sobre a súa gorxa. O
barbeiro era hábil, moito máis que o último. Aquel bastardo pagara coa súa
cabeza os erros cometidos.
—Que se sente? –preguntou o cabaleiro.
—Perdón, messire?
—Que sentes ao pasar polo meu pescozo o fío da túa navalla?
O barbeiro estaba poñéndose nervioso. No castelo, os serventes temían
aqueles xogos sádicos.
—Decátaste de como tornaron os papeis? Agora son eu o teu servo, se
quixeses acabar coa miña vida so terías que apertar un pouquiño o gume
contra a miña xugular e desangraríame antes de que puidesen acudirme.
 O barbeiro procuraba non escoitar o que o outro home lle dicía,
concentrándose no nacemento do pelo e cortando.
—Tes nas túas mans a vida dun dos nobres máis poderosos do condado,
coasinante de ducias de sentenzas da Inquisición, responsable de que os
teus sogros e a túa muller ardesen nunha fogueira, aínda que ao mellor ata
che fixen un favor… Ademais, aborrezo esta terra. Veña, non che tenta a
idea? –Guy de Lille aferrou o pulso do barbeiro apertando a folla contra o
propio pescozo–. Por que non o fas? –espetoulle fitándoo aos ollos–. Es un
covarde, coma todos os castróns da Provenza?
Ao barbeiro empezáronlle a tremer as mans, e a aparición dun pequeno
corte na pel foi inevitable.
—Fillo de puta! –o cabaleiro afastouno dun empurrón e tocou cos dedos
a zona do corte. Ao ver o sangue sorriu de satisfacción e xirouse cara ao
occitano. Este tremía atemorizado nun curruncho da estancia–. Dáme a
navalla, imbécil!
O home encontrábase tan asustado que nin sequera oíu a orde. Guy de
Lille achegouse a el e arrincoulla da man.
—Que cres que che vai pasar? –preguntoulle mentres apoiaba a navalla
na pálpebra inferior esquerda do barbeiro–. Contesta!
—Ides sacarme un ollo!
—Pero serás babeco, occitano de merda! Se che saco un ollo xa non me
afeitarás ben. Mais se che corto os collóns, que pasa? Dentro dunhas
semanas estarías reposto –o nobre apertou coa man esquerda a entreperna
do outro home–. Iso debería facer, para evitar que a escoura coma ti siga a
reproducirse nesta terra noxenta!
O occitano deu en chorar e o flamengo en rir.
—Recolle as túas cousas e vaite antes de que me arrepinta! E non te
preocupes pola barba, xa acabo eu o traballo –Guy de Lille non lograba
conter as gargalladas e o barbeiro tirou a caixa de utensilios polo chan a
causa do nerviosismo–. Dende logo, que falta de sentido do humor teñen
estes pailáns do sur…
 26

Mentres os músicos temperaban cadansúas fídulas e cítolas, algúns dos

nobres que ocupaban o salón contiguo entraron para asistir ao concerto.
Bernal de Bonaval e Lopo foron os primeiros en interpretar unha cantiga
de amor e outra de amigo respectivamente. Cando lle tocou a quenda a
Martim Soares empezaron as hostilidades. O portugués optou por unha
presa fácil e atacou sen compaixón a Lopo, criticando a súa voz desafinada
que, segundo el, merecía varios couces na gorxa.

Foi un dia Lopo jograr

a cas d’un infançon cantar;
e mandou-lh’ele por don dar
três couces na garganta;
e fui-lh’escass’, a meu cuidar,
segundo com’el canta.

Escasso foi o infançon

en seus couces partir en don,
ca non deu a Lopo, enton,
mais de três na garganta;
e mais merece o jograron,
segundo com’el canta.

Os risos e os aplausos encheron a sala. O ambiente caldeárase e o

primeiro en tirar proveito foi João Soares Coelho, o máis novo de todos,
que co descaro propio da xuventude non dubidou en proferir as primeiras
obscenidades da sesión.

Luzia Sánchez, jazedes en gran falha

 comigo, que non fodo máis nemigalha
d’ũa vez; e, pois fodo, se Deus mi valha,
fiqu’end’afrontado ben por tercer dia.
Par Deus, Luzia Sánchez, Dona Luzia,
se eu foder-vos podesse, foder-vos-ía!

A continuación, María Balteira interpretou unha cantiga de amor, mais o

seguinte trobador, Pero García Burgalés, preferiu mudar o ton e atacou
directamente a Balteira. O de Burgos estaba ao tanto das súas actividades.
Acusouna de xogar aos dados e de blasfemar como unha mala crente cando
perdía.

Maria Balteira, porque jogades

os dados e pois a eles descreedes,
ũas novas vos direi, que sabiades:
con quantos vos conhocen vos perdedes;
ca vos direi que lhis ouço dizer:
que vós non devedes a descreer,
pois dona sodes e jogar queredes.

O burgalés ía rematar cunha segunda canción. Antes de interpretala,

ollou para a Balteira, realizou unha reverencia e anunciou:
—No meu seguinte cantar falo dunha María, pero non se trata de vós.
Non vos deades por aludida, pois todos coñecemos como se vos incha o
peito cando a ira vos domina!
Tras a gargallada xeral, o trobador de Burgos entoou unha das cantigas
máis procaces da noite.

Maria Negra, desaventuirada!

E por que quer tantas pissas comprar,
pois lhe na mãa non queren durar
e lh’assi morren aa malfadada?
E nun caralho grande que comprou,
o onte ao serãa o esfolou,
e outra pissa ten já amormada.
 Aos poucos, trobadores e xograres foron interpretando as súas melodías
ata que só quedaron os tres últimos. Era a quenda de Pero da Ponte, mais
nese momento uns sonoros golpes dados cun bastón acalaron o xúbilo que
reinaba na sala e un paxe apareceu en escena.
—As súas maxestades Fernando e Xoana!
Todos flexionaron un xeonllo e pola porta entrou un home de barba
negra, duns corenta anos, que lucía unha coroa dourada. Levaba unha moza
collida do brazo. Detrás deles camiñaba un adolescente, sen dúbida o
infante Afonso. Avanzaron uns pasos e o rei falou.
—Benqueridas xentes do trobar, gustaríanos oír as vosas pezas, pois
cansos estamos xa das intrigas dos nosos invitados. Preferimos repousar
escoitando o que nos habedes ofrecer –dixo o monarca sentando nunha das
tres cadeiras que acababan de traerlles.
—Por suposto, maxestades –afirmou Pero da Ponte mentres se erguía. O
trobador lanzou unha mirada chea de odio á nova raíña francesa que ao
principio poucos deron entendido–. Permitídeme que vos cante este pranto
cheo de veneración en honor á defunta raíña Beatriz.
O rei mantívose impertérrito e varios ollares cruzáronse nerviosos. Malia
a súa xuventude e liñaxe, Pero da Ponte mantiña unha estreita relación co
monarca ao ser un dos seus trobadores preferidos. Secasí, interpretar un
pranto na honra da primeira esposa de Fernando cando este celebraba as
súas segundas nupcias con Xoana de Dammartin podía verse como un
ataque directo á nova soberana. Mais o trobador non vacilou, tomou a súa
cítola e iniciou a cantiga.

E levou daqui
a bõa rainha, que ende fora,
dona Beatrix! Direi-vos eu qual:
non fez Deus outra melhor nen tal,
nen de bondade par non lh’acharia
home no mundo, par Santa Maria!

Non houbo ovación ata que o rei comezou a aplaudir e o resto do

auditorio o seguiu. A faciana de Xoana de Dammartin amosaba un ricto
serio e os ollos do infante Afonso estaban cheos de lágrimas tras escoitar a
cantiga que evocaba a súa nai.
—En verdade ese pranto é fermoso, e a piques estivo de facer saltar as
bágoas do voso rei. Da Ponte, es o noso mellor trobador! Mais estamos en
datas de festexos. Mostrémoslle á raíña que a acollemos con ledicia.
—Longa vida aos reis! –berrou o astuto Pero da Ponte, e o resto coreou a
frase con xúbilo–. Maxestades, se diversión é o que queredes, abofé que a
atoparedes. Para o peche da nosa sesión de hoxe contamos coa presenza de
dous novos xograres que farán as vosas delicias… espero. De non ser así,
botádelle as culpas á Balteira!
As risas contribuíron a rebaixar a tensión orixinada pola súa cantiga.
—É a quenda de Nuno de Vigo e Elvira de Dax! –exclamou o trobador.
En medio dun grande aplauso, os dous situáronse xusto fronte aos reis. O
público estaba de pé, detrás dos monarcas. Elvira e Nuno conviñeran
previamente na pousada de Hilario que colaborarían entre eles, realizando
un dúo no que a moza cantaría. O que non agardaban era que os
mesmísimos Fernando III e Xoana de Dammartin escoitasen a súa
actuación. As mans de Nuno tremían e apenas era quen de aguantar a cítola.
—Tranquilo –murmuroulle Elvira, sostendo unha frauta–. Ti só mírame
a min.
Así o fixo, e sentou a carón da rapaza que permanecía de pé. A primeira
cantiga de amigo que escolleran era unha das poucas creacións de Nuno,
que normalmente tocaba composicións alleas. O xograr, moi perfeccionista,
non estaba certo de que a calidade fose boa, mais Elvira convencérao do
contrario. Os seus versos eran fermosos e na canción aparecía o mar, o tema
predilecto de Nuno, que o inspiraba e tamén lle daba paz.

Irei a lo mar vee’lo meu amigo;

preguntá-lo-ei se querrá viver migo,
e vou-m’eu namorada.
Irei a lo mar vee’lo meu amado;
preguntá-lo-ei se fará meu mandado,
e vou-m’eu namorada.
 Preguntá-lo-ei por que non vive migo,
e direi-lh’a coita en que por el vivo,
e vou-m’eu namorada.

Preguntá-lo-ei por que m’há despagado

e s’i mi assanhou a tort’e endõado,
e vou-m’eu namorada.

Esta vez incumpriuse o protocolo e os presentes non agardaron a que o

monarca iniciase a ovación. O auditorio ficara abraiado perante a voz tenra
e melodiosa de Elvira. O efecto de que unha muller interpretase unha
cantiga de amigo dáballe moito máis realismo, pois estaban acostumados a
que fosen homes quen as cantasen habitualmente.
—Que Deus vos pague tantas gabanzas que non merecemos! –dixo
Elvira, demostrando un pleno dominio da situación–. Agora, se nos
permitides, continuaremos cunha coñecida cansó provenzal.
A rapaza sentou, Nuno ergueuse e achegoulle unha arpa. Ensaiaran a
canción só coa cítola do xograr, pero cando a moza advertiu que na sala
había unha arpa e unha fídula, non o dubidou e pediulle a Nuno que a
acompañase. Repetirían a cantiga da obra de teatro, que contaba os suspiros
dunha dama polo seu cabaleiro. A cansó era triste, pero engadía a
sensualidade da dona que anhelaba deitarse e sentir nos seus brazos o corpo
espido do seu amante.

Estat ai en greu cossirier

per un cavallier qu’ai agut,
e vuoil sia totz tenps saubut
cum ieu l’ai amat a sobrier;
ara vei qui’eu sui trahida
car ieu non li donei m’amor,
don ai estat en gran error
en lieig e quand sui vestida.

As mans de Elvira percorrían as cordas da arpa cunhamestría e elegancia

nunca antes vistas polos cortesáns. A maioría dos trobadores tiñan a boca
aberta e non a pechaban. A destreza de Nuno coa fídula e a dozura do canto
da moza completaban aquela marabilla.

Ben volria mon cavallier

tener un ser en mos bratz nut,
qu’el s’en tengra per erubut
sol qu’a lui fezes cosseillier;
car plus m’en sui abellida
non fetz Floris de Blancheflor:
ieu l’autrei mon cor e m’amor
mon sen, mon huoills e ma vida.

Nuno tamén estaba embargado pola emoción. Mentres tocaba non

deixaba de ollar a Elvira. Na derradeira cobra, a moza lanzoulle unha
mirada cómplice. Nuno traduciu mentalmente os versos que xa coñecía e
sentiu que ían dirixidos a el.

Belo amigo, amable e bondadoso,

cando vos terei no meu poder?
Podería xacer convosco un atardecer
e podería darvos un bico amoroso.

Ao remataren a interpretación, o público necesitou duns intres para

asimilar a beleza do canto e aterrar de novo na realidade. O infante Afonso
foi o primeiro en iniciar a ovación, seguido por todos os asistentes. A única
que non aplaudía era a raíña, que fitaba intrigada a Elvira. O monarca
Fernando ergueuse e soltou unha gargallada.
—Pero da Ponte, confesade: esta era a sorpresa que gardabades para o
día da nosa voda?
—Maxestade, sinto contradicirvos, mais Nuno e Elvira éranme
descoñecidos ata hai ben pouco. Lembrade que foi a Balteira quen…
—Meu señor –interveu rapidamente a aludida, facendo unha
reverencia–. Espero que o seu trobar fose do voso agrado.
—Foi, María –dixo o rei, mirando desconcertado a raíña, que mantiña
unha expresión ausente. Despois achegouse aos artistas, que puxeron un
xeonllo a terra e baixaron a cabeza para evitar ollalo directamente–.
Ignoramos onde vos atopou a Balteira, pero seguro que non foi nun pazo.
Agora debemos partir, os asuntos da corte non admiten demoras. Con todo,
queremos volver escoitarvos mañá, pois teremos máis tempo. Esta noite
aloxarédesvos co resto dos nosos invitados. Recibide a nosa hospitalidade
como agasallo polo voso belido cantar.
Ditas estas palabras, o rei deu media volta e xirou cara aos presentes.
—Son tempos de ledicia! Gozade, amigos! Que soe a música neste
castelo! Que soen as vosas trobas porque, en breve, o voso infante e o voso
rei só escoitarán o fragor da batalla!
 27

—Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis.

Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te.
Guillaume Arnaud e Étienne de Saint-Thibéry estaban a oficiar a misa
maior do domingo no convento dos dominicos. O franciscano tiña a honra
de axudar na celebración da Palabra. Invitárano como mostra do
agradecemento dos irmáns predicadores. Arnaud quería que o seu axudante
se soubese respectado e admirado.
Os irmáns menores e os predicadores compartían un mesmo ideario, que
os afastaba da opulencia da Igrexa romana. Nos seus cenobios substituíran
o traballo manual polo intelectual, xa que non se podía evanxelizar
correctamente sen estudar a fondo as ensinanzas do Señor. Igualmente,
tentaban ser un referente moral mediante o voto de pobreza.
Arnaud ollou cara aos frades que asistían á misa e admirou a sinxeleza
dos seus hábitos. Predicaban co exemplo da súa vida, imitaban a Cristo e
entregábanse humildemente nas mans da divina Providencia. Ademais, o
voto de pobreza era moi práctico dado que os liberaba das preocupacións
ocasionadas polas necesidades cotiás. Non tiñan que traballar nin ocuparse
en manter terreos ou propiedades. Desta maneira consagrábanse máis
facilmente ao estudo, á oración e á prédica.
—E malia todo, o pobo segue preferindo a herexía cátara –matinou
Arnaud. Aínda lles quedaba un gran labor por desenvolver e, a miúdo, as
actitudes inmorais dos seus colaboradores non axudaban a que os fregueses
os visen con bos ollos. De xeito inevitable, os seus pensamentos dirixíronse
a Guy de Lille, en quen non deixaba de cavilar nos últimos días. Corrían
rumores de que levaba unha vida lasciva e pecaminosa. Tamén o informaran
de que o nobre andaba a buscar en Carcassonne un códice de alquimia que
non era ben visto pola Igrexa. Ao principio, Arnaud crera que o libro en
cuestión era o mesmo co que escapara a herexe cátara, pero descartou
enseguida aquela idea, xa que a fuxitiva se atopaba alén dos Pireneos.
Tratábase doutro diferente. Estaría o flamengo obsesionado polo
esoterismo? Quizais chegara o momento de que a Inquisición tomase cartas
no asunto, porque a imaxe dos dominicos non debía luxarse con aquel
espécime que atesouraba na súa persoa a luxuria, a gula, a preguiza, a
soberbia, a cobiza, a envexa e a ira. Non lle faltaba ningún dos sete.
—Quoniam tu solus Sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus, Iesu
Christe, cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. Amen.
—Amen –responderon os frades.
Arnaud subiría ao púlpito en breve. Con Guy de Lille moi presente no
seu maxín, o dominico planificara a conciencia a liturxia da Palabra,
escollendo para unha das súas lecturas a Apocalipse de san Xoán.
 28

Nuno e Elvira durmiron separados. Ela pasou a noite no mosteiro das

Huelgas, xunta outras mulleres da corte. Namentres, el compartiu un
dormitorio cos demais xograres preto dos cortellos. Os trobadores moraban
dentro do propio castelo, nunha sala que daba ao patio de armas, mais ese
lugar non era adecuado para os músicos de extracción popular.
Antes de marcharen a cadansúas dependencias, Elvira e Nuno acordaran
o repertorio que lles ofrecerían aos reis ao día seguinte. Cada un
interpretaría as cantigas que coñecía, xa que apenas había tempo para
ensaiar. Non obstante, deberían cantar algunha melodía conxunta e
dialogada, pois sabían que esa era unha das esixencias dos monarcas. Elvira
propuxéralle a Nuno interpretar unha tensó. El só tería que aprender os
versos do home, que non chegaban a unha ducia. O problema era
memorizalos en occitano e reproducilos, sen entender o seu significado.
—Tradúcema ou serei incapaz de aprendela –pedíralle o xograr–.
Necesito comprender o que estou a dicir, non podo repetir uns sons que me
son estraños.

Así foi como á mañá seguinte, na presenza dos reis e de ninguén máis,
realizaron a súa actuación.

Vos que·m semblatz dels corals amadors,

ja non volgra que fossetz tan doptanz;

Elvira comezou a cantar mentres Nuno traducía mentalmente para saber

cando lle tocaría a súa quenda.

Vós, que me semellades un sincero amante,

non quero que actuedes tan vacilantemente:
 e moito me prace que atopedes o meu amor desesperante,
porque eu sufro por vós igualmente.
Na vosa timidez a vosa persoa danades
porque non ousades ser atrevido ao me suplicar,
e a vós e a min un gran mal procurades;
xa que a dama nunca ousa amosar
todo o seu desexo, por medo a errar.

Elvira terminou a súa cobra, e tras unha parte instrumental con cítola e
frauta, Nuno respondeu.

Xentil dama, a vosa virtude honrada

faime estar temeroso, do grande que é,
e de suplicarvos non me afasta
ningún outro medo; porque querería, abofé,
servirvos tan cortesmente que non vos fixese aldraxe
–só así saberei ser atrevido cando algo vos vaia pedir–.
E desexaría que os meus actos valesen de mensaxe
E que aceptarades, en vez de rogos, o meu servir:
porque un feito cortés vale máis ca un dicir.

Nuno miraba constantemente a Elvira, que ás veces se ruborizaba, e de

novo tiña a impresión de que aquel diálogo o estaban mantendo na vida
real. Ao remataren, os reis aplaudiron e despois de felicitalos pedíronlle ao
xograr que abandonase a sala. Querían falar en privado coa súa compañeira.
El sentiuse doído e marchou un tanto frustrado.
—Elvira, esta será unha conversa informal –tranquilizouna o rei. A moza
mantiña a cabeza inclinada–. Relaxádevos.
—Faládenos de vós –pediu a raíña–. Cómeme a curiosidade. Coñecedes
moi ben os cantares da condesa de Diá e de Garsenda de Forcalquier, a
condesa de Provenza.
—Eu tamén estou intrigado convosco –confesou o monarca–. Polo voso
acento, Xoana cre que sodes occitana, mais eu penso que non procededes
do país de Oc, senón das terras de Aquitania. Seriades tan amable de verter
algo de luz sobre esta querela matrimonial?
 Elvira ollou cara á raíña e tragou saliva. Xoana de Dammartin proviña
da nobreza picarda, os mesmos que asolaran Occitania. A súa intuición
indicáballe que o interese da monarca non tiña nada de inocente, polo tanto
debería usar ao máximo a súa intelixencia.
—En efecto, son aquitana. Temo que non hai moito que vos poida contar
sobre min. Non coñecín os meus pais. Crieime nun hospicio de Dax, mais
escapei de alí aos doce anos. Agora teño que gañar a vida xogrando.
—Unha historia ben triste –afirmou a raíña–. É sorprendente que malia
serdes pobre e orfa saibades ler. Quen vos aprendeu?
—No hospicio, a irmá Louise, unha das monxas máis anciás, que Deus a
teña na súa gloria, encariñouse comigo e ensinoume as letras. Pero cústame
moito ler.
—Iso non foi o que nos contaron os trobadores… –co-mentou o rei
cunha gargallada–. Disque no sorteo a vosa voz non tremeu ao
pronunciardes os nomes de todos! E música, sabedes ler música?
—Non, maxestade. Aprendín escoitando. O meu oído é bo.
—E a vosa memoria tamén –recoñeceu a raíña–. Eu son incapaz de
repetir cancións que non estean no meu idioma, pero vós posuídes un don
para iso, non si?
—Por desgraza, levo varios anos na rúa, cruzándome con xentes de
todos os reinos. Falar diferentes linguas garante a miña supervivencia un
día máis. Só a iso aspiro.
—Coñecedes algún trobar en picardo? Algún cantar de Conon de
Béthune? –preguntou a raíña–. Teño morriña da miña terra e fariádesme
moi feliz se me curásedes por un intre a saudade.
—Temo que non, maxestade. Só coñezo cancións en occitano e galego.
Ignoraba que nas terras do norte tamén se trobaba, e de seguro que con gran
calidade. Pero acho que o meu entendemento non é abondo para aprender a
vosa fermosa e musical lingua. Sinto decepcionarvos.
A raíña ollou a Elvira e esta mantívolle a mirada. O seu comentario ía
cargado de retranca. O rei advertiu a tensión do momento e decidiu poñer
paz entre elas. Xoana de Dammartin apenas era un pouco maior que a
artista.
 —En verdade, todas as linguas son fermosas cando se trata de trobar –
dixo o monarca–. O meu fillo Afonso ficou engaiolado coa vosa actuación
de onte. Pediume con insistencia coñecervos. Ai! A mocidade! Mais o meu
primoxénito tamén ten os seus deberes, e ao rematarmos estas celebracións
haberá de centrarse en axudar o seu pai na conquista dos reinos infieis. Non
quero que nada o distraia.
—Por suposto, maxestade –murmurou a moza humildemente.
—Está ben, retirádevos –ordenoulle o rei–. Deixarades o castelo hoxe,
mañá contaremos con novos invitados. A Balteira encargarase de
acompañarvos. Conservade a vosa belida voz todo o tempo que poidades.
—E tamén a vosa franqueza –apuntou a raíña con ironía.
 29

Isahort percorrera xa varias fondas de Burgos, mais non daba atopado a

herexe. A voda real multiplicara por cinco a poboación da vila, así que o
obxectivo era complicado.
Nada máis chegar á cidade castelá, buscara un ferreiro onde levar a súa
egua para lle cambiar as ferraduras, pero todos rexeitaran o labor debido á
acumulación de traballo naqueles días. A nobreza tiña prioridade nos
comercios. A maioría dos gremios estaban atarefados e agoniados, e a
presenza masiva de fidalgos non axudaba a que reinase a paciencia. Os
notables, acostumados a mandar e a que se cumprisen as súas ordes ipso
facto, non aceptaban ben as negativas, e ninguén quería problemas con eles.
—Malditos nobres –matinaba Isahort con odio. Non lle gustaban os
caprichos nin as esixencias daqueles que sempre levaran unha vida
acomodada… como Guy de Lille. Isahort asistira, ou mellor dito, ulira, a
excentricidade do flamengo nunha das súas últimas visitas. As flores da
Provenza constituíran a gran descuberta do cabaleiro naquelas terras
afastadas. A causa do seu propio cheiro e da súa falta de hixiene, agora era
un fanático dos ambientes perfumados. Os serventes do castelo tiñan a
obriga de regar cinco veces ao día os corredores e as dependencias da
fortaleza con auga de rosas e lavanda. Guy de Lille consideraba que lles
facía un inmenso favor ao ensinarlles as virtudes de vivir nun ambiente que
recendía. Pero el seguía sen lavarse.
—Ridículo porco flamengo –pensou Isahort. O fedor das rúas burgalesas
devolvera a súa mente á realidade.
Tentou concentrarse no seu obxectivo e enumerou no seu maxín os
albergues que lle quedaban por investigar. Polo xeral, os pousadeiros
mostrábanse reticentes a facilitarlle información, pero en canto amosaba o
salvoconduto co selo episcopal tragaban saliva e colaboraban activamente.
Mais fora incapaz de dar coa fuxitiva cátara.
—Onde estará esa maldita bruxa? Sabe como camuflarse, abofé!
Porén, a perspectiva dun labor difícil enriquecía a súa misión e
proporcionáballe máis interese. Odiaba os encargos fáciles.
—Aínda que te ocultes debaixo das pedras, darei contigo –prometeu
Isahort mentres dirixía os seus pasos cara á catedral burgalesa.
 30

Nuno desexaba ficar algún día máis no castelo, por iso cando Elvira lle
anunciou que debían regresar á fonda de Hilario aceptou de mala gana,
dado que non podería participar na xuntanza trobadoresca daquela tarde.
Na hospedaxe só atoparon a Xoán, que estaba rematando de tomar unhas
sopas de allo. Ao preguntárenlle polos demais, comunicoulles que xa
marcharan e que só quedara el agardando.
—O tempo aprema –dixo Xoán–, o inverno está preto e aínda temos que
volver a Santiago. Nuno, deixáronnos unha carreta. Coñecemos de sobra a
ruta que van percorrer, se queremos alcanzalos cómpre partir canto antes.
—Loado sexa Deus! Os grandes artistas da corte retornaron ao fogar que
os viu nacer!
Quen acababa de falar era Hilario, que entrara no comedor acompañado
de María Balteira. Xoán non parecía entender e o hostaleiro encargouse de
explicarlle o porqué do seu entusiasmo.
—Díxomo María. Os vosos compañeiros estiveron no castelo, divertindo
cos seus cantares as persoas máis distinguidas do noso reino e reinos
veciños.
—É iso certo? –preguntou Xoán, amosando unha expresión de abraio na
súa faciana–. Non sabiamos nada.
—Tan certo como que nestes dous días comín e bebín mellor que en toda
a miña vida –respondeu Nuno cun gran sorriso mentres Elvira gardaba
silencio.
—Vistes os reis? –interrogou Xoán.
—Pois claro que os viron! –exclamou Hilario–. É unha honra para min
ter hóspedes tan célebres coma vós. Que queredes beber? Invita a casa!
Mentres Hilario ía buscar unha xerra de viño, Elvira ausentouse e
dirixiuse ao seu cuarto. Nada máis abrir a porta, alguén entrou tras dela,
asustándoa. Era María. A Balteira pediulle que a escoitase, semellaba
nerviosa. As dúas sentaron na cama e a muller confirmoulle o que ela xa
temía. A nova raíña sospeitaba que Elvira era unha cátara fuxida e o que
menos desexaba o rei Fernando era aloxar unha herexe. O monarca dera
orde de recoller información sobre a súa identidade e varias pombas
mensaxeiras saíran aquela mesma mañá do castelo. Ademais, na rúa
rumoreábase que unha bruxa estranxeira se agochaba na cidade e que a
Igrexa a perseguía.
—É certo, Elvira? Sodes occitana? –preguntoulle en voz baixa. Ante a
falta de resposta, a Balteira continuou–. Acepto que non confiedes en min.
Quizais pensedes que vos estou tendendo unha trampa. Mirádeme aos ollos
e comprobade que non minto cando vos digo que vin avisarvos de boa fe.
Sodes nova, fermosa, chea de enerxía e talento. Dalgunha maneira
recordádesme a min hai uns anos. Non hai tanta diferenza de idade entre
nós, pero ollade o avellentada que estou. Xa cansei de aturar os trobadores
que coñecestes estes días pasados. Se en verdade vides do país de Oc,
sabede que vos envexo. Sempre admirei a vosa terra, alí encontraríame
feliz, respectaríanme e trataríanme coma unha trobairitz. Viviría libre,
cantándolle ao auténtico amor. Aborrecida quedei de homes idiotas que só
valoran o movemento das miñas cadeiras, que non aprecian nin a miña arte
nin a miña voz. Farta estou de que se rían de min e me critiquen nas súas
trobas. As súas risas ebrias supoñen unha barreira infranqueable para as
miñas creacións. Xamais respectan o que fago, nunca gaban as cancións que
eu compoño. Róubanmas e din que as escribiron eles. E namentres, eu, para
sobrevivir, debo soportar o fedor dos seus corpos decrépitos cando se deitan
comigo, o cheiro nauseabundo do seu alento, debo seguir consolándoos e
escoitando os seus ridículos medos puerís. Cansa estou, amiga, cansa estou
de ser nai, amante e serventa de todos eles.
Elvira non dicía nada. Apiadábase de María, que encaixaría
perfectamente na nobreza occitana… se é que aínda existía algunha. A
Balteira amosaba unha visión idealizada do que acontecía no país de Oc,
sen dúbida produto das cansós que chegaban ata os seus oídos, pero mesmo
así, non lle faltaba algo de razón.
 —Marcho –dixo María poñéndose en pé–. Avisada quedades. Se eu fose
vós, non agardaría moito para liscar… Boa sorte, amada trobairitz.
A Balteira deulle unha sentida aperta e bicouna nas dúas fazulas. Logo
baixou as escaleiras para se despedir dos demais.
Elvira volveu sentar na cama. Agora si que estaba nerviosa. A
advertencia da Balteira ía en serio. Tiña que deixar Burgos e afastarse dos
artistas, porque na súa compaña era máis doado que a localizasen. Non
obstante, ignoraba onde ir. En canto as autoridades confirmasen que era
unha cátara irían tras dela, quizais non por orde do rei, pero si da raíña, ou
da Igrexa. Ela advertira o odio nos ollos de Xoana de Dammartin durante a
entrevista no castelo. Que facer? Podía buscar a axuda de Nuno e Xoán,
aínda que descoñecía como reaccionarían cando lles contase a súa historia.
Talvez eles serían os primeiros en denunciala. Que facer? Non ía vivir do
vento. Precisaría de comida e diñeiros. Nunca sería capaz de continuar a
fuxida soa. E se soamente lle dixese a verdade a Nuno? Con el sentíase a
gusto e inspiráballe máis confianza que Xoán. Levaba gardando o segredo
da súa identidade demasiado tempo, necesitaba compartilo con alguén e o
xograr semellaba unha persoa razoable.
 31

A luz da lúa filtrouse no cuarto de Guy de Lille, iluminando o atril onde

repousaba un libro voluminoso. Conseguilo custáralle moi caro, pero por
fin o tiña entre as mans. Procedía da biblioteca dun nobre de Carcassonne
que acabara cos seus ósos na fogueira por prácticas nigrománticas.
As páxinas do códice cheiraban a po e a humidade. O cabaleiro tomou
unha candea na súa man dereita e aproximouna ao seu novo tesouro
bibliográfico. Algunhas follas de pergameo estaban chamuscadas na parte
inferior, o que indicaba que o libro se salvara da queima por ben pouco.
Guy de Lille revisounas rapidamente e comprobou que o texto escrito en
letra gótica atopábase intacto. Cun suspiro de alivio, abriuno pola primeira
páxina e leu o título: Liber Vaccae.
—O libro da vaca –pensou. Había tempo que andaba á procura daquel
grimorio. A obra orixinal, Kitãb al-Nawãmis, estaba escrita en árabe e a
versión latina fixérana en Toledo. Non circulaban moitas copias na
cristiandade, e dende que a Igrexa aumentara a presión sobre os saberes
heréticos aínda era máis complicado encontrar o volume. Os seus contactos
en Carcassonne vendéranlle o codex a un prezo exorbitante, pero as moedas
de ouro coas que pagara proviñan do tesouro de Rosendus.
Cando non guerreaba, Guy de Lille aburríase. A falta de sangue fresco,
os tratados de alquimia distraíano e estimulaban a súa imaxinación. A única
persoa coa que compartira algunha vez a súa paixón secreta fora Isahort,
pois tamén lle interesaban en gran medida as menciñas, os velenos e as
apócemas alucinóxenas. Secasí, o Liber Vaccae supuña un salto cualitativo,
xa que convocar espíritos ou crear monstros animados eran palabras
maiores. Mentres Isahort non lle trouxese o libro que lle encargara, aquel
códice manteríao ocupado.
 Con suma lentitude, Guy de Lille cambiou a candea de man, pasou a
primeira folla e leu pausadamente o índice. O grimorio constaba de dúas
partes: o Liber Maior e o Liber Minor, que contiñan máis de oitenta
experimentos de nigromancia e alquimia. O primeiro libro estaba centrado
na transformación do mundo natural mediante varias técnicas, entre elas o
suffumigium, e explicaba como producir criaturas máxicas, controlar a
chuvia, darlles vida propia ás árbores, entender a linguaxe dos paxaros ou
adquirir a súa agudeza visual. Guy de Lille non pestanexaba, mergullado no
abraio e na emoción. Na primeira parte do grimorio tamén se prometía o
don da adiviñación, a invisibilidade e un ungüento ocular para ver espíritos.
Os ollos do cabaleiro saltaron á seguinte páxina. O segundo libro
baseábase na vertente lúdica da alquimia: alteración de combustibles,
ilusións ópticas, creación de tintas e, en xeral, unha serie de trucos para
realizar en público, case todos coa axuda do lume.
Guy de Lille soubo enseguida cales eran os temas que lle interesaban. El
non precisaba dunha audiencia que o aplaudise. Era un home solitario que
buscaba gañar coñecemento sobre o don divino da vida. Pasaba a meirande
parte do seu tempo dando a morte e anhelaba aprender a facer o contrario.
Porén, a súa motivación non era benévola. A máxima «suffumigium, quod
bonam efficit animam» non ía con el.
Releu o índice e pensou nos praceres que lle depararía o volume. O seu
obxectivo era crear un ser en miniatura denominado homunculus. Desexaba
formar novos entes que o axudasen a vencer as batallas grazas á súa
intelixencia. El mesmo quería transformarse nun superhome e mellorar as
súas capacidades humanas, se aquilo era posible. Pero antes probaría a
producir xenios artificiais á súa semellanza que o venerarían coma un deus,
porque, de feito, iso sería en realidade.
—Guy, votre Dieu! –pensaba compracido mentres lía a primeira receita
máxica. A candea descubría paseniño as letras que gardaban un
coñecemento antigo, os trazos de tinta incrustábanse fondamente na retina
do meigo inexperto. «Lapis solis… Vestietur cute humana… complebitur
forma animalis…» Contivo a respiración e dirixiuse ao seu escritorio.
Tomou un pergamiño e anotou cunha pluma de oca a relación de produtos
que necesitaría: unha pedra solar, unha pedra magnética, xofre, tutía verde,
zume de salgueiro branco e sangue de ovella. Faltaba un ingrediente: «Qui
vult facere animal rationale accipiat aquam suam dum calidam.» O
cabaleiro convertido en nigromante novato non conseguía descifrar o
significado daquela liña. Non obstante, contemplou a lista que acababa de
redactar e suspirou aliviado ao reler as instrucións. Por sorte, dispuña do
recipiente para proceder á mestura. Tratábase dun enorme e pesado
receptáculo con cornos que lle daba o título ao Liber Vaccae, e que aquela
noite durmía placidamente nas cortes do castelo.
 32

—Non sexades tan coitados! Diante de vós tedes o sabio Hilario, o

mellor experto en torneos e xustas de toda a península! Quedade esta tarde
en Burgos e comprobarédelo.
Elvira acababa de baixar ao comedor. Hilario, Nuno e Xoán conversaban
animadamente, con certeza debido ao viño que xa beberan.
—Durante varios anos vivín en Granada –proseguiu o hostaleiro–. Alí os
xogos de canas son habituais, non como aquí. Os mouros aprécianos moito.
Por se fose pouco, nunha pousada coma a miña apréndese aínda que un non
queira. A información flúe entre estas catro paredes e o meu oído é bo
dabondo para captala.
—De que falades? –preguntou Elvira mentres se unía ao grupo.
—Hilario está a contarnos as marabillas do torneo que se celebra esta
tarde –comunicoulle Nuno.
—O último acto dos festexos reais! –exclamou o pousadeiro–. Non
podedes perdelo! Haberá loita, orgullo, honor!
—E apostas –rematou Xoán, indo directamente ao aspecto da conversa
que máis lle interesaba ao hostaleiro.
—Escoitádeme –dixo Hilario–, comprendo que non queirades arriscar os
diñeiros que gañastes estes días xogándoos ás predicións que vos faga un
vello tolo coma min. Que vos parece se facemos un trato? Vós apostades
unha cantidade polo cabaleiro ou cuadrilla que eu vos diga. Se perdemos,
reembólsovos dous terzos do apostado. Se gañamos, quedo coa metade da
ganancia. Que dicides?
—Pero non cómpre arriscarmos o que temos –dixo Nuno–. Apostarmos
sen saber, ao chou, é como tirarmos os cartos ao río.
—Quen dixo ao chou? –protestou o hostaleiro–. Seica non confiades no
meu olfacto para o xogo?
 —Eu estou de acordo –dixo Xoán, contaxiado do entusiasmo do
pousadeiro e animado polos vapores etílicos–. Prestareivos unha parte dos
meus diñeiros, o trato favorécenos.
Elvira asistía á escena e non deixaba de matinar. A idea de recibir uns
ingresos inesperados abríalle as portas dunha fuxida que ata había un chisco
consideraba imposible.
—A canto poderían ascender as ganancias? –interrogou a occitana.
—Boa pregunta! –recoñeceu Hilario entre risas–. Directa ao miolo!
Tendo en conta que estes xogos son moi escasos e caros de organizar,
asegúrovos que esta tarde circularán máis diñeiros en Burgos que en todo
un ano. Se realizásemos unha aposta correcta, as marxes de beneficio serían
xigantescas.
—E por que queredes compartir o voso coñecemento connosco? Non o
entendo –dixo a rapaza.
—Porque as moedas que aposte non sairán da miña bolsa, senón da dos
meus clientes. Correrei poucos riscos e divertireime na compaña de xente
agradable coma vós. Que máis se pode pedir? Xa hai tempo que desexaba
gozar dunha tarde libre e de diversión!
 33

Cando petaron con forza na súa porta, Guillaume Arnaud soubo que se
trataba dunha urxencia. En Blagnac, a dúas leguas de Toulouse, unha vella
moribunda atopábase no leito sufrindo grandes febres. No seu delirio, a
berros, a muller abxuraba da Igrexa e, en especial, da orde dos
predicadores. Uns veciños que a escoitaran desprazáranse ata o cenobio
para explicarlles a situación aos frades. Estaban convencidos de que a dona
era unha perfecta do movemento cátaro.
Arnaud vestiu rapidamente o hábito, tomou o crucifixo de prata e
montou no seu cabalo. Acompañábano Étienne e unha escolta de tres
soldados da mesnada de Guy de Lille. Cando chegaron á casa, os familiares
da muller non querían abrir, pero ante á ameaza de seren acusados de
protexer herexes, finalmente facilitáronlles o paso. O fillo da moribunda
preguntoulles o porqué da súa presenza e pregoulles que deixasen morrer
tranquila a súa nai. Os soldados que acompañaban os frades agarraron o
home, sacárono fóra da vivenda a empurróns e actuaron de igual xeito co
resto de parentes.
A enferma encontrábase deitada na cama e todo o cuarto fedía a
excrementos e ouriños. A súa pel estaba amarela e movía a cabeza
lentamente. Arnaud reparou enseguida en que sobre unha banqueta había
unha versión do Novo Testamento, traducido ao occitano.
—Irmá Huguette! –berrou Arnaud–. A vosa fin está cerca! Aínda
podedes arrepentirvos e gañar o paraíso que Deus noso Señor nos
prometeu! Renegade da vosa herexía!
No medio do seu delirio a muller fitou a Arnaud, que sostiña diante dela
o crucifixo de prata.
—Quitade ese símbolo diabólico da miña vista! –exclamou Huguette–.
Deixádeme abandonar este mundo de pecado en paz. Afastádevos de min!
 —Confesade, quen máis le o evanxeo en lingua vulgar xunta vós? Quen
é o voso guía? –preguntoulle Étienne dándolle unha patada á cama–. Como
ousades insultar a cruz onde o Señor sufriu martirio por todos nós?
—Falsos apóstolos, iso é o que sodes. Non me dades medo e non me
sacaredes un só nome! Acordastes tarde!
Cun rápido xiro de cabeza, Arnaud indicoulle a Étienne que lle trouxese
un cunco con auga.
—Irmá Huguette, enganádesvos. O diaño alterou a vosa conciencia. A
única Igrexa verdadeira é a Santa Igrexa Romana, a que fundou Pedro.
Bebede desta auga que vos dou. Escoitádeme. Aínda estades a tempo de
recuperar a vosa fe e gozar da piedade de Deus noso Señor.
—Polos seus froitos os coñeceredes… –murmurou a moribunda–. Vides
vestidos de ovellas, pero en verdade sodes lobos. Queredes que denuncie os
meus irmáns aproveitándovos do meu estado? Sodes unha escoura, o
baleiro, a estirpe de Belcebú! Nós, só nós, representamos o verbo divino, o
paraíso de luz que nos agarda despois de sufrir neste báratro ao que
chamades mundo. «Observei todo canto acontece baixo o sol e vin que todo
é vaidade e pecado. Ansiades atrapar o vento.» Deixádeme ir con Deus,
esbirros de Lucifer!
Os frades estaban abraiados pola elocuencia da doente. Sen dúbida,
tratábase dunha perfecta.
—As árbores malas coma vós nunca dan boa froita! –continuaba a
muller–. O único que se pode facer con elas é queimalas!
—Calade, herexe! A única que arderá seredes vós –contestoulle
Étienne–. Queimaremos esta casa con toda a vosa familia dentro!
—Non! Eles non teñen culpa!
Arnaud viu unha luz de esperanza e aproveitouna.
—Huguette –interveu o dominico–. Se nos dicides o nome do voso guía,
só un nome, xúrovos pola sagrada Biblia que non lles pasará nada aos vosos
parentes… se demostran a súa inocencia unha vez que os interroguemos.
Evidentemente, non pronunciara a derradeira parte da frase.
A moribunda calou e púxose a chorar. Étienne ollou con respecto o seu
superior. En verdade era astuto coma un raposo. Seguindo as súas ordes,
abandonou a morada e achegouse aos soldados, que xa acalaran a golpes a
familia da muller.
Pasado un tempo a porta da casa abriuse. Arnaud saíu cun sorriso que
anunciaba o éxito da súa misión, parecía que obtivera o que buscaba.
Chamou a Étienne e murmuroulle algo ao oído. O franciscano, unha vez
escoitadas as instrucións, correu cara ao seu cabalo e partiu a Toulouse a
todo galope. Debía procurar un carro para transportar a doente.
Aquela mesma noite, na praza de Saint-Sernin, unha multitude
horrorizada vía como unha herexe ardía enriba da súa propia cama mentres
profería blasfemias e insultos contra os ministros da Igrexa. Étienne asistira
á execución, pero Arnaud ficara no convento. O inquisidor xefe á fin
conseguira o nome do prior cátaro e cumpría afondar nas investigacións.
Ademais, tiña unha chea de traballo burocrático atrasado. Estaba
reescribindo as actas dos interrogatorios daquela semana e non debía
distraerse con asuntos menores.
 34

O torneo co gallo da voda real ía realizarse nun vasto terreo na ribeira do

Arlanzón. A liza estaba delimitada por un gran cercado rectangular de
madeira no cal se construíran dúas bancadas, que se erixían nos laterais.
Nunha delas encontrábase o palco de honra, que acollería os reis e os
padriños de cada cuadrilla. Anexo ao recinto, un valado custodiado por
varios soldados gardaba unha manda de touros, que serían corridos tras a
contenda para deleite do público. Ao longo do perímetro a actividade
revelábase frenética. Unha chea de menciñeiros vendía herbas e todo tipo
de ungüentos aos asistentes ao torneo. Así mesmo, os charlatáns
prognosticaban os vencedores do xogo por un pepión de vellón. A miúdo
traballaban a soldo dos xefes das apostas e axudaban a equilibrar as
ganancias. Durante os festexos reais existía unha maior lasitude respecto a
estes personaxes, que desaparecían en canto principiaba o espectáculo por
medo ás represalias dos clientes perdedores.
Ao redor da liza apiñábanse casetas que albergaban tendas de feirantes e
locais para apostar. Fronte a estes últimos medraban as colas a medida que
se achegaba a hora de inicio do evento. Tamén abundaban as prostitutas e os
comerciantes que vendían panos coas cores distintivas de cada cuadrilla do
xogo de canas: a vermella e a branca.
—A excepción de Granada, nunca vira tanta xente movéndose ao meu
redor –confesou Hilario–. Tede coidado, hai ladróns que esperan ansiosos
un descoido para vos roubar a bolsa cos diñeiros. E antes temos que
xogalos!
Hilario detivérase diante dun posto no que había unha longa ringleira de
persoas.
—E agora? –preguntou Xoán.
 —Deixádeme os cartos. Eu aínda terei que agardar bastante.
Reunirémonos no lugar que vos indiquei, na bancada sur. Non vos
preocupedes, eu ben sei por quen xogar.
—E logo, por quen vos ides decidir? –inquiriu Nuno.
Algúns integrantes da cola xiraron cara a eles.
—Meu amigo, iso só llo direi a quen me tome a aposta. Vexo
demasiados oídos atentos nesta fila como para anunciar aos catro ventos os
meus gañadores.
Nuno asentiu. Os dous xograres e Elvira deixaron o pousadeiro e
dirixíronse ata a súa bancada, avanzando entre os centos de persoas que por
alí circulaban. Unha vez que ocuparon o seu sitio na estrutura de madeira,
observaron que a distribución das afeccións ficaba clara: había unha
maioría de seareiros que axitaba panos brancos, a cor distintiva dos
combatentes apadriñados polo infante Afonso. Os simpatizantes da
cuadrilla vermella, apadriñada por un nobre local, eran menos numerosos.

O pousadeiro xa se estaba a impacientar. Por sorte, as dúas persoas que

se encontraban diante del cansaron de esperar e tardaron pouco en atendelo.
—Hilario! Canto tempo sen vervos! Xa vos recuperastes das últimas
perdas aos dados? A casa non vos fía máis.
—Sóbranme os cartos! –alardeou Hilario, entregándolle unha bolsa ao
xudeu que levaba as apostas.
—Cincuenta diñeiros de vellón e dúas dobras de ouro! Contáronme que
tivestes visitantes de renome nesa pousada fedorenta que rexentades. Non
lles roubariades estas moedas?
—Abonda! Se non vos interesan os meus diñeiros devolvédemos e
apostarei noutro sitio.
—Non vos enfadedes, só estaba chanceándome. Que espectáculo ides
escoller: bafordos, sortella… ?
—Xogo de canas. A canto se pagan os vermellos?
—Oito a un.
Hilario asubiou de admiración.
—E os brancos?
 —Un e medio a un. Son os favoritos. Os cabaleiros son todos casteláns,
veteranos da conquista de Córdoba. O seu campión é o adaíl Domingo
Muñoz.
—Disque o seu rival é o tolo Gonçalves, o portugués que comanda a
cuadrilla vermella.
—E pensar que eses dous eran amigos! –dixo o xudeu–. Despois das
feridas que sufriu en Córdoba, a Gonçalves amputáronlle unha man. Agora
leva un garfo no que engancha a adarga e co que manexa as rendas.
—Xa oín falar del. Aposto todo polos vermellos! Son os únicos que me
ofrecen unha boa ganancia.
—E que me dicides dos que tiran aos taboados? As apostas polo mouro
Arif están cinco a un.
—Ese nunca dá na diana! Non me toleedes!
O comerciante tomou as moedas que lle deu o pousadeiro. Colleu un
anaco de pergameo co selo do seu negocio e valéndose dunha pluma anotou
por duplicado o nome de Hilario, escribindo ao seu lado a cantidade que
apostaba e o coeficiente de ganancia. A maioría da poboación non sabía ler,
mais os símbolos numéricos eran facilmente recoñecibles. Cortouno pola
metade en zigzag e deulle unha parte ao hostaleiro, mentres quedaba el coa
outra. O documento era imposible de falsificar.
—Non desesperedes. Levades moito tempo sen gañar a nada, pero hoxe
igual cambia a vosa fortuna –dixo o xudeu, con sorna.
Hilario retirouse da casa de apostas maldicindo a súa fama de xogador
empedernido e dirixiuse ás bancadas.
Previos á contenda e aos touros, había espectáculos variados. Nos
bafordos, os cabaleiros mostraban a súa destreza tentando acertar coas súas
armas nunhas dianas de madeira. Pero os que máis chamaban a atención de
Elvira e os dous xograres eran uns equilibristas que realizaban
malabarismos con lume erguidos sobre as ancas de cadansúa cabalgadura.
Marchaban ao trote e xa estaban a completar unha volta enteira ao recinto.
—Que grande habilidade! Son dignos de eloxio! –recoñeceu Elvira,
admirada.
—Eu tamén son digno de eloxio! –riu Hilario aparecendo detrás deles e
ensinando o fragmento de pergamiño.
 —Vexo que xa apostastes –advertiu Nuno.
—Polos vermellos! –exclamou entusiasmado o hostaleiro, pero logo
ollou ao redor e a súa expresión mudou. Estaban nunha zona de seguidores
brancos. Tería que refrear os seus impulsos de animar os seus xinetes
durante o torneo, mais sabía que iso non sería doado.
—Só apostastes ao xogo de canas? –preguntoulle Elvira a Hilario.
—Si. Descartei os bafordos porque non coñezo os participantes.
Ademais, esas probas de habilidade son competicións menores e a miúdo
encóntranse amañadas.
—Daquela coñecedes algún cabaleiro vermello? –indagou Xoán.
—A maioría son mouros, pero están comandados por un portugués tolo,
moi agresivo… Ou cando menos iso din por aí.
Dende a tribuna soaron unhas trompetas e pola porta occidental da liza
apareceron dúas ringleiras de oito xinetes cada unha. Diante deles avanzaba
un abandeirado cun estandarte branco. As armaduras e os helmos relucían
mentres o público aplaudía e berraba. No lado oposto, outras dúas ringleiras
de loitadores de a cabalo, precedidas dun estandarte vermello, ocuparon o
sitio asignado. Na tribuna, o rei Fernando ergueuse, disposto a dar a orde
para que comezase o combate. Os cabaleiros de ambas as faccións, tensos
ante o inminente sinal, fitaban o monarca, esforzándose por controlar os
seus animais, que rinchaban excitados. Dende o palco de honra, o rei baixou
o seu brazo e o público ruxiu ante a visión dos xinetes que partían a fume
de carozo, enarborando as súas lanzas de madeira e deixando tras deles
unha nube de po.
Cada esquina do recinto asistiría a un combate de catro contra catro, e
para tal fin as cuadrillas xa se dividiran. Debido á voda real, o rei concedera
algún cambio nas normas. O obxectivo da contenda sería eliminar cantos
máis contrincantes fose posible, e resultaría gañador quen acabase antes co
bando inimigo. As canas podían variar na súa lonxitude e utilizábanse como
lanzas ou xavelinas. Os cabaleiros debían frear os proxectís dos rivais coas
súas adargas, evitando que chocasen contra as súas armaduras. Unha vez
que finalizaba unha carga, os atacantes convertíanse en atacados. Durante as
escaramuzas, os cabaleiros efectuaban cabriolas ou esquivaban as canas
debuxando manobras imposibles coas súas monturas. Cando un xinete non
brillaba pola súa habilidade, ou recibía un número de impactos excesivo,
era apartado da batalla.
Había outra maneira menos elegante de eliminar adversarios, que
consistía en facelos caer do équido. O código cabaleiresco penalizaba o
derrubamento, pero esta táctica gozaba do favor do público e o rei quería
que os súbditos se divertisen.
—Primeira baixa! –apresurouse a dicir Elvira. Un dos sarracenos fora
derribado por Domingo Muñoz, que golpeara de pleno a súa adarga contra a
do mouro e o tirara da súa cabalgadura. O adaíl xirou cara a unha das
bancadas co puño en alto celebrando a pequena vitoria, mentres os
seguidores vermellos o apupaban por falta de elegancia.
—Seguro que apostastes ben? –preguntoulle Nuno a Hilario–. Eu diría
que os brancos dispoñen de bestas máis rápidas e homes máis fortes.
—Paciencia, home de pouca fe, paciencia!
Como se confirmase estas palabras, o tolo Gonçalves enganchou co seu
garfo as rendas dun contrincante branco e tirou ao chan o seu cabalo.
—Todo sexa polo espectáculo! –gritou Hilario, aplaudindo
entusiasmado.
A maioría do público criticou o xeito de actuar do portugués. A batalla
non estaba a seguir as normas que esixía o decoro nobiliario.
 35

Despois de moitas pescudas, por fin localizara a bruxa cátara nun torneo.
Isahort sorría mentres a contenda se desenvolvía diante dos seus ollos. Nos
tumultos de xente movíase coa facilidade dunha troita por un río avolto. A
ocasión sería boa para raptar a moza sen levantar sospeitas. Esperaría con
tranquilidade nas bancadas ata que finalizase o espectáculo e logo
achegaríase á rapariga occitana.
Isahort gustaba do xogo de canas, pero non deixaba de ser o simulacro
dunha batalla real. Sen dúbida, o que prefería dende a nenez eran as
execucións públicas porque a atracción do sangue se revelaba insuperable.
As trompetas soaron con máis forza que nunca e Isahort, expectante,
púxose en pé. Producírase unha pausa. Xa só quedaban oito cabaleiros,
catro por bando, que se reuniran cos seus escudeiros para beber, rearmarse e
repousar antes do desenlace. O único que semellaba non precisar o
descanso era o tolo Gonçalves. O portugués quitara o seu helmo e
aproveitaba o intermedio para lucir as súas guedellas negras ao vento, sacar
peito e fachendear co seu cabalo Mafaldo diante das damas da corte e
perante os indignados burgaleses, que o trataban de traidor por liderar os
sarracenos. Gonçalves ría ás gargalladas mentres o insultaban, e saudaba os
asistentes amosando sen rubor o seu garfo relucente baixo o sol da tarde.
O rei ergueu por segunda vez o seu brazo, deu o sinal e comezou a
batalla definitiva. Dende aquel intre o balbordo xa non diminuíu de
intensidade, o público das bancadas estaba posto en pé e enrouquecía,
mentres os cabaleiros voaban sobre a herba machucada polos pezuños dos
équidos.
A euforia colectiva levou a Isahort a animar con todas as súas forzas o
xinete do garfo. O seu descaro e xogo sucio facíano merecedor do seu
apoio. O portugués acababa de evitar varias canas zigzagueando co seu
cabalo e fora rearmarse para o contraataque. Gonçalves cargou dun xeito
suicida, sen adarga para se protexer. Na man dereita portaba unha lanza de
madeira que apoiaba de través sobre o lombo de Mafaldo. O cabaleiro
avanzaba a gran velocidade, fustrigando os cuartos traseiros da súa montura
cunhas fitas de coiro que levaba atadas ao garfo. Aquilo era inaudito. Por
momentos, o luso non se suxeitaba ás rendas, pois dominaba á perfección a
xineta, unha arte de montar árabe na que os estribos eran moi curtos e ían
cinguidos á sela. O tolo Gonçalves aproveitou a aceleración endiañada de
Mafaldo, flanqueou dous adversarios e acurrunchounos contra o valado
utilizando o seu cabalo. Os contrincantes perderon o equilibrio e caeron
sucesivamente. Esta manobra causou sensación entre os seareiros
vermellos, e mesmo os rivais recoñeceron o seu mérito asentindo
preocupados. No ataque seguinte, catro cabaleiros máis foron eliminados
por impactos de canas nas súas armaduras e tan só resistiron os campións de
cada bando. Domingo Muñoz desmontou e desenvaiñou a espada. Estaba
retando a Gonçalves a un combate corpo a corpo. O público, sorprendido,
mirou cara á tribuna, buscando a aprobación do rei. Neste caso foi a nova
raíña quen se ergueu. Consciente do favor popular que gañaría se daba o seu
consentimento, Xoana, a francesa, levantou o brazo para baixalo deseguido.
A ovación foi xeneralizada e os berros de «Longa vida á nosa raíña!» non
se fixeron esperar. «Acabade con ese eivado!», «Facédelle morder o po!»
ou «Esnaquizade ese traidor portugués!» eran algúns dos improperios que
xurdían do sector branco, respondidos con todo tipo de insultos e ameazas
polo bando vermello.
Gonçalves sabíase o centro de atención. Desmontou, bisboulle algo a
Mafaldo, deulle unha palmadiña e o cabalo recuou obediente, realizando un
baile dedicado aos espectadores. Aquela provocación era máis do que o seu
adversario podía soportar. Muñoz lanzou un berro de furia e atacou.
Gonçalves apenas tivo tempo de desenvaiñar a súa espada para bloquear o
golpe brutal do nobre castelán. O adaíl volveu á carga, mais desta volta o
portugués xa o estaba esperando. Co seu garfo freou a espada do inimigo,
enganchouna, xirou sobre si mesmo e desarmou a Muñoz, tirándoo polo
chan. O tolo Gonçalves alzou o garfo como vencedor, entre as aclamacións
do bando vermello. Despois, asubiou en dirección a Mafaldo, que acudiu
veloz á súa chamada. Dun salto, montou na cabalgadura e comezou a dar
unha provocadora volta de honra. Os seguidores brancos empezaron a
guindarlle pedras sen conseguir atinarlle. Nese momento, os vermellos
invadiron a pista do torneo e a chuvia de croios xeneralizouse.
Isahort acariñou a daga que agochaba baixo a súa capa. Aveciñábase
unha boa liorta, xusto o que necesitaba… e desexaba.
 36

Guy, o aprendiz de Prometeo, estaba de mal humor. Aquela noite de luar era
a escollida para levar a cabo o seu primeiro experimento… e tiña unha fame
horrible. Un bo alquimista debía transmutar a súa alma denantes de
modificar os elementos da natureza, así que para a purificación espiritual
gardara xaxún dende a véspera e non fornicara. A ausencia de nutrientes no
seu corpo sobrealimentado producíralle unha xaqueca insufrible e uns
sonoros ruídos intestinais que os seus serventes e soldados finxiran non oír
durante toda a xornada.
Antes de baixar á zona das cortes, sacou dun caixón unha bolsa de coiro
e atouna á cintura. O saquiño agochaba a medicina que mesturara a noite
anterior nun morteiro. Os dous ingredientes máis difíciles de conseguir
foran a pedra solar e a magnética. A pirita trouxéranlla dunha mina situada
en Batera, nos Pireneos orientais. O mineral dourado, coñecido como o
«ouro dos parvos» servía para producir faíscas, pero el pulverizárao con
outro fin. O imán comprárallo a un comerciante bretón, que despois de
moito relear o obsequiara tamén co po de xofre.
Tras asegurarse de que ninguén o vía, Guy de Lille baixou con sixilo as
escaleiras interiores do castelo, atravesou o patio rapidamente e dirixiuse á
corte do gando escondéndose na negrura. Entreabriu a porta de madeira, o
suficiente para pasar de perfil, e entrou na loxa. Utilizou como pedernal a
pedra de pirita que lle sobrara, acendeu un candelabro e foi directamente
onda as ovellas. Colleu un caldeiro, sacou a súa daga e deulle unha lixeira
puntada a un animal no pescozo. O sangue quente abrollou ao momento e
caeu no balde. Unha vez que obtivo a cantidade adecuada, tapou con terra a
ferida da ovella e botou a andar cara ao fondo da loxa. Alí, nun escuro
cortello oculto a ollares indiscretos, achábase o lugar elixido para o seu
experimento.
 A súa intención aquela noite era dar o primeiro paso para crear o
homúnculo. Segundo o Liber Vaccae, o antropoide, recuberto de pel
humana e dotado de razón, sería capaz de cambiar as fases da lúa e mesmo
de transformar o seu creador en animal para espiar a quen quixese. O ente
desvelaríalle segredos de ultratumba e contactaría con espíritos. Por
desgraza para o homúnculo, a única maneira de que o cabaleiro acadase os
seus poderes cando nacese era comelo. Guy de Lille debería decapitalo e
viviseccionalo, engulir os seus órganos e beber o sangue da súa creación. Se
untaba os pés cos seus fluídos, camiñaría sobre as augas como Xesús
Cristo, e non cansaría nunca. Pero antes había que concibir a criatura, e para
iso contaría coa inestimable axuda da futura nai do homunculus, que
agardaba nerviosa do outro lado da porta do pequeno cortello.

Os ollos da vaca, intranquilos, miraron de esguello un home que entraba

cun candelabro e un caldeiro. Os cornos e as patas do animal estaban atados
a varias argolas de ferro na parede co fin de reducir ao máximo os seus
movementos. A res decatábase de que aquela situación era anormal, non
semellaba que a foran muxir. Guy de Lille acariñoulle o lombo e musitoulle
unhas palabras de acougo. O bóvido resultaba básico para o experimento e
cumpría calmalo.
O nobre abriu a bolsiña coa medicina e pousouna no chan, xunta o
candelabro. Faltaba engadir o derradeiro ingrediente. «Qui vult facere
animal rational accipiat aquam suam dum calidam.» A aqua de Guy de
Lille tiña que estar quente. Neste punto dubidou. A lingua dos tratados de
alquimia a miúdo revelábase escura e xogaba con dobres significados,
incomprensibles para os neófitos. Aludiría aos seus ouriños? Non.
Tratábase dunha fecundación, así que parecía obvio cal era o fluído descrito
na receita máxica.
O nobre pensou que tiña dúas posibilidades para obter a mestura
definitiva. A primeira era introducir na vaxina do animal os pos da bolsiña e
fecundalos nun coito. Incluso para unha mente perversa como a súa, a
cópula cunha vaca superaba o que se encontraba disposto a facer… cando
menos polo momento. Xa que logo, optou por unha opción máis prosaica.
Baixou os calzóns, tomou a bolsiña na man esquerda, o seu pene na man
dereita e empezou a pensar na súa última bacanal. Porén, non conseguía
excitarse. Talvez se debese ao tenso da situación, ou aos gruñidos da res,
que se atopaba cada vez máis inqueda. Furgou na súa memoria e, de súpeto,
coma un agasallo divino, chegou a erección que tanto buscaba. O recordo
era vívido. Tratábase da orxía que organizara cando Isahort o visitara por
última vez. Nunca houbera tantas prostitutas no castelo e, sen dúbida, fora
unha das xoldas máis depravadas en toda a historia de Toulouse. Guy de
Lille comezou a xemer, a vaca asustouse e deu en bradar e, tras uns intres
de incerteza, o derradeiro elemento, o elixir da vida, caeu na bolsiña de
coiro, entre espasmos humanos e bufidos bovinos.
 37

A emoción embargaba a Hilario.

—Si! Vencemos! O tolo Gonçalves é todo un campión, e co garfo aínda
máis! Que vos dixera eu, eh? Que vos dixera eu?
Os seus acompañantes non estaban tan entusiasmados. Acababan de
gañar unha cuantiosa suma de diñeiro, mais o fundamental agora era saíren
da liza sans e salvos. Para desaloxaren o público que invadira a zona do
torneo, os organizadores soltaran tres touros. O lanzamento de coios cesara,
pero algunhas persoas xacían nas bancadas de madeira con feridas abertas
na cabeza.
—Amigos –dixo o hostaleiro–, vou voando cobrar os meus diñeiros
antes de que se forme máis desorde. Verémonos na pousada.
—Veña, lisquemos –aconsellou Xoán–. Non me gusta nada todo este
barullo.
—Baixemos pola esquerda! –indicoulles Elvira, pero os laterais da
bancada xa estaban ateigados de persoas que non querían agardar á corrida.
O medo a unha refrega xeneralizada espantaba a maioría do público e os
empurróns non tardaron en aparecer.
Nuno observou que Elvira se atopaba agoniada, levada cara a todos os
lados pola marea humana, e colleuna forte da man para evitar perdela. De
súpeto, alguén tropezou na parte de diante e produciuse unha avalancha.
Algúns baixaban a rebolos polas bancadas e caían enriba doutros que
acababan machucados e berregando.
Os tres compañeiros probaron a descender polo lado dereito e
terminaron por saltar directamente ao chan. Nuno foi o que tivo máis
problemas debido á súa coxeira. Ao chegaren abaixo, saíron e comprobaron
que a situación non era mellor fóra do recinto. Seguidores de ambos os
bandos comezaran unha auténtica batalla. Os soldados, desbordados,
protexíanse nunha esquina e permitían que os espectadores loitasen entre
eles.
—Isto é unha tolemia! –exclamou Nuno, e xusto nese momento un
grupo de persoas que corría en dirección contraria atropelouno. O xograr
caera e non se daba incorporado porque batía coas pernas dos que o
derrubaran. Cando finalmente se ergueu viu que Xoán o buscaba–. Aquí! –
berrou Nuno. O seu compañeiro acercouse correndo–. Onde está Elvira?
Xoán encolleu os ombreiros.
—Cómpre atopármola.
—Separémonos, será máis sinxelo –propuxo Xoán.
—Toleaches? Os dous xuntos aínda temos algo de forza –dixo Nuno con
sentido común. Os malpocados que ficaban sós eran perseguidos por grupos
de adversarios que os acurralaban e mallaban neles sen compaixón.
—Hai que encontrar a Elvira e regresar á pousa…
Xoán non acabou a frase. Notou un duro golpe no lombo e a súa tempa
dereita bateu forte contra o chan. Antes de esvaecerse albiscou un enorme
corno que lle pasaba rozando o nariz. Despois fíxose a negrura.
 38

Isahort maldiciu a súa sorte. Aqueles idiotas burgaleses empezaran a

empurrar cando se atopaba a piques de apuñalar polas costas os xograres e
capturar a bruxa. Naquela marea humana ninguén se decataría. Que mágoa!
Estivera tan preto! E logo, cando fora abordalos no exterior, dous touros
saltaran o valado causando o pánico e arruinando o seu plan tan ben
trazado.
O único consolo que lle quedaba eran as ensinanzas do seu pai, e como
este lle repetira tantas veces, a paciencia constituía o veleno máis letal. Así
pois, esperaría nas sombras o momento idóneo para cumprir o seu labor.
Abofé que aquela cátara era escorregadiza. Sería que Deus a protexía? O
Altísimo protexería herexes?
—Tanto me ten. A próxima vez acabaráselles a sorte, xúroo polo cadáver
do meu pai decapitado! –musitou Isahort acariñando a súa daga mentres ao
seu redor os espectadores fuxían aterrados dos touros ceibos.

A unha legua de alí, no pazo do padriño vermello, o tolo Gonçalves

entrara a ombros erixido en campión e deleitaba as damas da nobreza
soltándolles coa punta do garfo os broches que prendían os seus mantóns de
armiño. Ao mesmo tempo, na corte da propiedade, o seu cabalo Mafaldo
rumiaba tranquilo un feixe de gorentosa alfalfa.
 39

Un evanxeo de san Xoán en provenzal. Iso era todo o que atoparan nunha
casa de Muret. Un nome, murmurado pola moribunda Huguette, puxera os
inquisidores sobre a pista do líder cátaro. Pero chegaran tarde. Tras
interrogaren os veciños, un dos campesiños confesou que varios bons
hommese bonnes femmes abandonaran o ostal o día anterior e xa non os
volvera ver. Os herexes fuxiran precipitadamente sen tempo a esconder o
exemplar do evanxeo que utilizaban nos seus rituais. Arnaud axitou a
cabeza en sinal de reprobación e colleu do chan o libro herético.
—Que ides facer con iso? –preguntoulle Étienne.
—Gardalo como proba. Sabedes que rito se celebrou aquí, non si?
—Un bautismo sen auga –contestou o franciscano asentindo
gravemente. Do consolament saían os futuros pastores cátaros, os perfectos,
que destacaban polo seu rigor asceta. No consolament transmitían o espírito
Santo, co cal Cristo consolara os seus apóstolos na Pentecoste. Aquela
imposición de mans tamén a realizaban coas persoas moribundas para
libralas dos seus pecados antes de deixaren o mundo infernal que habitaban.
—Ollade estes pexegos –apuntou Étienne–. Xa están podres. Deberon de
abandonar este ostal hai días e non onte, como dixo o campesiño. Seica está
a mentir.
—É posible –aseverou Arnaud con ricto serio, tomando unha das froitas
pegañentas na man. O inquisidor era consciente de que ao predicaren a
ausencia de inferno despois da morte, os cátaros obtiñan o favor dos
aldeáns. E tamén se decataba de que o consolament era cada vez máis
habitual. Os herexes tentaban recuperar as baixas provocadas pola
Inquisición, aumentando o número de salvados e eliminando as xerarquías
que impartían o sacramento. Homes e mulleres recibían e administraban a
transmisión da Boa Nova porque, ante o Creador, todos eran iguais.
 —Isto é absurdo, sumamente grotesco… –pensou Arnaud. Apañou outra
froita e advertiu con noxo que estaba chea de vermes–. Podre coma eles.
Tras comprobaren que xa non había nada máis que investigar, recolleron
o evanxeo en lingua occitana e marcharon do ostal frustrados. Regresaron a
Toulouse con calma, orando durante todo o camiño. O demo só gañara unha
escaramuza.
 40

Xoán volveu en si deitado nunha cama e cunha cara feminina borrosa diante
dos ollos. Pensou que estaba a delirar e que un anxo o visitaba no seu
desvarío.
—Espertou! –alertou a descoñecida.
Nuno e Elvira entraron no cuarto de inmediato.
—Grazas a Deus! –exclamou o xograr–. Xoán, como te encontras?
—Dóenme a cabeza e as costas. Que aconteceu? Non recordo nada.
—Escapou un touro e arremeteu contra nós. O pitón pasouche a menos
dun dedo.
—É certo –dixo Xoán remexendo na súa confusa memoria.
—Recuperaches o coñecemento, o suficiente para que te trouxese ata
aquí, pero desmaiácheste ao entrar pola porta –explicoulle Nuno.
—E quen é ela? –indagou Xoán mirando para a muller que o atendía. A
súa visión xa non era borrosa e o músico admiraba a beleza da súa
coidadora.
—Chámome Delfina.
—Tamén está hospedada na fonda. Auxilioute no momento en que te
esvaeciches. Ofreceunos a súa axuda, pois é experta en herbas e
cataplasmas.
Xoán decatouse de algo que non percibira anteriormente. Unha tea
húmida envolvíalle a cabeza.
—Grazas, Delfina. Aposto a que sodes o meu anxo da garda.
Ela riu, aloumiñando os cabelos louros e a meixela do músico.
—Necesitades repouso ata que recuperedes as forzas.
—Elvira, e ti onde estabas? –preguntou Xoán.
—Perdinvos durante a liorta, así que fuxín e cheguei aquí antes ca vós –
Elvira ollou cara á muller que coidaba do xograr–. Delfina, creo que
deberiamos deixalos sós. Teñen cousas urxentes das que falar e de seguro
que prefiren conversar en privado.
—De acordo –accedeu a dona ante a mirada atónita de Xoán, que non
entendía nada–. Nuno, cambiádelle a cataplasma por estoutra dentro dunha
hora, e chamádeme se é preciso.
—Que Deus volo pague –agradeceu Xoán.
Cando Delfina e Elvira abandonaron o cuarto, Nuno acercouse ao seu
compañeiro e sentou onda el.
—Aínda estás feble. Preferiría contarche estas novas noutro momento…
Porén, aconteceu algo inesperado. Elvira e mais eu marcharemos mañá,
pero non continuaremos a viaxe coa compañía.
—Como? –Xoán encontrábase atordado–. O de Elvira podo entendelo,
pero ti… que vas facer só con ela?
—Amigo meu, mentres ti estabas convalecente explicoume que a súa
vida corre perigo. En Burgos existen rumores de que alguén anda á súa
procura e Hilario sospeita que en breve virá por aquí.
—Quen a persegue?
Nuno mirou cara a atrás, para asegurarse de que ninguén os escoitaba.
—A Igrexa.
—Ves? –queixouse Xoán–. Que che dixeramos? Sabiamos que esa
rapaza só nos traería problemas. Fixo algo grave, non si? Pensa na túa vida,
Nuno. É unha meiga, abofé. Non lembras as súas escapadas nocturnas co
saco? Cando estabades no castelo, Fadhila rexistrouno e atopou un libro de
esconxuros. Deulle tanto medo que non o volveu tocar. Elvira debe de ser
unha bruxa! Afástate dela ou acabarás nunha fogueira!
–Shh, tranquilo. Descansa. Agora non estás en condicións de razoar.
Máis tarde pasarei por aquí, tenta durmir algo.
Xoán xirou de medio lado sobre o catre de palla, soltou unha maldición e
pechou as pálpebras. Para conciliar o sono tratou de evocar a imaxe da
fermosa dona que o coidara. Dese modo evitaría os pesadelos.

Nuno deixou a Xoán e baixou á taberna da fonda. Alí atopou a Delfina

soa, ceando unha sopa de pan e un prato de froita. O xograr achegouse a
ela.
 —Que tal se encontra o voso amigo? –interrogou a muller.
—Recuperarase, ten a cabeza moi dura.
Ela sorriu amosando unha inusitada dentadura perfecta.
—Queredes unha mazá? –preguntou Delfina.
—Non teño fame, pero agradezo a vosa xenerosidade. Foi unha sorte
que estivésedes aquí para curar a Xoán. Onde vos dirixides?
—Cara ao Cantábrico. Vou buscar o meu home, que volve da guerra en
Andalucía. Hai anos que non o vexo. E vós?
Nuno tivo o reflexo de responderlle, mais pensouno mellor. Cumpría
tomar precaucións. E ademais Elvira tampouco decidira que ruta quería
seguir.
—Nós somos músicos itinerantes. Non vos dá medo desprazarvos soa? É
perigoso para unha muller coma vós. As bandas de foraxidos atacan os
viaxeiros impunemente.
—Levo viaxando dende nena, primeiro coa miña familia e agora na
compaña da miña montura. Coñezo perfectamente as vías e os carrouchos, e
cheiro o perigo a distancia. Aprendín a defenderme por min mesma.
—Non o dubido –confesou Nuno. Esculcou os iris negros e profundos de
Delfina e pensou que eran moi fermosos, aínda que el prefería os ollos azuis
de Elvira.
Escusouse e deixou a muller acabando de cear. O xograr subiu ata o
cuarto de Elvira, petou na porta e identificouse. A moza tardou un
momento. Cando abriu, Nuno decatouse de que estivera gardando as súas
cousas. Organizara todo para a marcha, incluído o estraño libro que
asomaba do seu saco.
—Vas partir xa? –preguntoulle.
—Non, sairei ao amencer. Contácheslle a Xoán o que pasaba? Como
reaccionou?
O rostro de Nuno abondaba para coñecer a resposta.
—Non é necesario que me acompañes –dixo ela–. A miña vida non é a
túa.
—Ata o momento, camufláreste connosco foi unha boa estratexia.
Viaxares soa é un risco que non deberías asumir.
 —Pero xa me descubriron. Non escoitaches o que dixo Hilario?
Búscanme, saben que estou en Burgos.
—E onde vas ir?
—Non sei, talvez cara ao norte… ou cara ao sur. Éme igual.
—Olla, Elvira. Ocorréuseme unha idea. Só habería que convencer a
Xoán e pasarías inadvertida de novo –a moza arqueou unha cella e o xograr
continuou–. Delfina vai cara ao norte. Se viaxamos os catro xuntos ninguén
sospeitará, pasaremos por dous matrimonios de feirantes. Ela díxome que
coñece ben os camiños. Quizais podería axudarnos a chegar á costa
cántabra, ou cando menos acercarnos ata alí.
A faciana de Elvira estaba cargada de escepticismo, pero Nuno insistiu.
—Delfina ignora a túa historia, é unha persoa agradable e abofé que nos
resultará útil. Non lle contaremos nada, simplemente nos acompañará
durante uns días.
—E como pensas convencer a Xoán?
Nuno sorriu. Coñecía ben o seu amigo, sabía o que precisaba. E Delfina
tíñao.
 41

En canto regresou aos seus apousentos, Guy de Lille lavouse. Para finalizar
a fecundación da vaca tivera que introducir o seu brazo dereito na vaxina do
animal. Primeiro pousara un anaco de pirita e a mestura co seu seme no
aparato reprodutor da res. Despois depositara o sangue de ovella que levaba
no caldeiro, valéndose dun farrapo empapado no plasma ovino. A
continuación, refregara a vulva co sangue e con po de pirita. Para rematar,
deixara a pedra solar agochada nun curruncho do cortello e soltara as cordas
que ataban a vaca. Cada semana daríalle de beber sangue de ovella, e o
animal non debería ver o sol ata que parise. O brillo da lapis solis
substituiría os raios do astro rei.
O cabaleiro utilizaría a res como se dun alambique natural se tratase. Os
órganos e os humores do bóvido encargaríanse dos procesos alquímicos
necesarios para formar o embrión. Deste xeito, a Inquisición non fisgaría
nos seus experimentos. A creación dun laboratorio era arriscada, e
tampouco dispuña dos coñecementos requiridos para construílo nin
mantelo. Cando Isahort lle trouxese o códice de Rosendus, talvez alí
atopase as instrucións exactas. Ata entón, conformaríase con usar
recipientes animais para as súas experiencias.
—Ninguén sospeitará… Existe algo máis inocente que unha vaca? –
pensou Guy de Lille, deitado enriba da cama. O seu cerebro non deixaba de
matinar. Se a vaca concibía o homúnculo, o día do parto debería meter a
criatura nun receptáculo de cristal ou de chumbo, e enzoufalo en máis
medicina da que gardaba no saquiño. «Ciba ergo ipsam ex illo sanguine qui
exivit de matre.» Ao terceiro día, cando aquela forma empezase a revestirse
de pel humana, tería que alimentala con sangue procedente da res, e ao cabo
dunha semana estaría completa. A partir de aí, o seu creador decidiría o seu
destino.
 O codex explicaba que o sacrificio do homúnculo facilitaba o éxito do
sortilexio. Todos os entes cuxos órganos se aproveitaban nas receitas tiñan
que morrer de xeito antinatural pola acción do home. Dado que as criaturas
formaban parte do universo, a súa morte contranatura cambiaba a orde das
cousas e mudaba a materia que conformaba o mundo, facéndoa máis
maleable para o feiticeiro.
—E se non o decapitase?… E se non o comese? –pensou. Segundo lera,
aqueles xenios ían gañando poderes a medida que pasaban os días. Que
capacidade de raciocinio posuiría o monstro? Automaticamente retirou o
apelativo do seu maxín. Dalgunha maneira, aquela criatura sería o seu fillo.
Un fillo que lle ensinaría coñecementos arcanos ao seu pai. Un fillo
eternamente agradecido ao seu creador. Ora ben, que acontecería se o xenio
se volvía máis e máis intelixente cada día que pasaba? Transformaríase nun
ser moi perigoso, manipularía os humanos ao seu redor e escravizaríaos.
Guy de Lille bocexou. O cansazo por fin gañara a partida e o sono
chegaba. Antes de pechar os ollos tivo a certeza de que actuaría como o
deus romano Saturno. O seu fillo nunca o dominaría. O canibalismo era a
única alternativa.
 42

Amencía en Burgos e na pousada de Hilario dúas parellas estaban a piques

de emprender o camiño cara ao Cantábrico. Ao final, Xoán optara por
acompañalos ao saber que Delfina se uniría ao grupo. Cos diñeiros que
gañaran nas apostas e con algunha actuación poderían pagar a pasaxe nunha
nave rumbo a Galicia. Unha vez alí, Elvira decidiría o seu futuro.
Dende o preciso instante que deixaron a cidade, Delfina revelouse de
grande axuda. Circulaban fóra das vías principais e internábanse por vieiros
que coñecía como a palma da súa man. Xoán ficara cativado por aquela
muller, e a perspectiva de completar un tramo do camiño ao seu carón era a
mellor das menciñas para o seu corpo maltreito polo ataque do touro.
Nuno decatárase dende o primeiro momento que o encanto de Delfina
engaiolara a Xoán, e a dona tampouco disimulaba a atracción cara ao seu
compañeiro. Equivocábase ou comezaba a sentir celos daquela situación? A
el roubáralle o corazón Elvira, mais a occitana semellaba ausente, sobre
todo ás noites, cando ela continuaba co seu ritual, marchando co seu saco e
cun facho aceso. Por sorte, Delfina non parecía intrigada polas escapadas
nocturnas de Elvira, e sempre era a primeira en subir á carreta para se
deitar, mentres eles apagaban a fogueira e recollían os restos da cea. No
interior do carromato o espazo resultaba un tanto xusto, pero a calor dos
corpos confortábaos.

Ao cuarto de día de viaxe, os camiños deron en ser cada vez máis

abruptos e a carreta empezou a crearlles problemas. O eixo traseiro tiña
unha fisura e unha das rodas estaba a piques de rachar. Delfina explicoulles
que ían atravesar unha zona de covas nas que poderían refuxiarse para
durmir, así que, con moito pesar, abandonaron o carromato e acordaron
montar directamente os dous cabalos que tiraban del. Deste xeito viaxarían
máis rápido.
 Nuno volveu insistirlle a Elvira en que quería afondar no coñecemento
das cansós. A rapaza pareceu apiadarse do xograr e prometeulle que aquela
mesma noite lle explicaría as técnicas para compoñer unha boa cantiga
provenzal.
Ao solpor, descubriron o lugar do que falara Delfina. Estaba cheo de
cavernas e pozas de auga termal que cheiraban a xofre. As fumarolas
envolvían de brétema a paisaxe, quentando a montaña coa súa calor natural.
Elvira e Nuno tomaron un facho e abrigáronse nunha das cavidades,
mentres os seus compañeiros de viaxe ficaban noutra.
A trobairitz iniciou a súa explicación sobre as cansós occitanas e Nuno
escoitou con atención, coma un neno ao que lle contasen unha historia de
fantasía. Faloulle do trobar leu, con rimas sinxelas e palabras lixeiras; do
trobar ric, ateigado de filigranas e aliteracións; e do trobar escur, o
hermético, o que a ela máis lle gustaba, conceptual e cheo de dobres
significados. Faloulle das albas, do fin’amors e da galantería cara ás damas.
Faloulle das tensós dialogadas e das pastourelles, tamén existentes en
Galicia, dos tristes planh polos defuntos e dos mordaces sirventés. Faloulle
de condesas que choraban o seu cabaleiro, de paxaros que espertaban cos
seus chíos os namorados, de damas ás que o vento frío transportaba ao
paraíso, de trobairitz que se amaban…
Nuno estaba engaiolado polo saber que atesouraba aquela rapaza tan
nova. Gozaba ao vela feliz, algo que non acontecía habitualmente, mentres
desvelaba as marabillas do mundo ao que pertencía, que a vira crecer. No
medio da conversa, Elvira formuloulle unha pregunta.
—Vexo que segues con interese sincero o que che conto, Nuno. E ti, por
que non compós máis pezas? Tes un don e deberías aproveitalo.
—Prefiro interpretar os cantares de Xoán ou de trobadores coñecidos –
respondeu o galego–. Eu nunca serei bo dabondo e, se o fose, acabarían
copiándome as cancións e apropiándose delas. Así é como funciona, os
poderosos sempre abusan.
—Pero ti decatácheste do éxito que tivo a túa cantiga de amigo na corte,
esa na que falas do mar… Os vosos cantares de amigo superan en
fermosura calquera trobar occitano.
Nuno reflexionou por uns intres.
 —Viches algunha vez o mar? –preguntoulle el.
A rapaza negou coa cabeza.
—É coma un animal salvaxe que estivese sempre en movemento. O
bruar das súas ondas é máis forte que o de Úrsula cando Ximena a amola.
Elvira lanzou unha gargallada pola comparación e Nuno ficou extasiado
ante a súa beleza.
—Se algún día compoño máis cantares, seguirei falando do mar, abofé.
Bótoo tanto de menos ao facermos as xiras! –exclamou Nuno, e Elvira
sorriu, comprensiva–. Despois do vivido no castelo aprendín unha cousa.
Somos ben afortunados de que o rei Fernando ame a música e de que o
infante Afonso habitase algún tempo en Galicia. Gustan do meu país, ben se
ve.
—Estás seguro diso? –preguntou Elvira cun ton de dúbida–. A maioría
dos cortesáns eran casteláns. A vosa lingua só a falaban os xograres e
algúns trobadores.
—A que te refires?
—Deume a impresión de que para o rei todo aquilo non era máis ca un
pasatempo. En que escribe as leis?
—En castelán –recoñeceu o xograr.
—Nuno, na miña terra impuxeron unha lingua estranxeira e, aos poucos,
a nosa está a esmorecer. As elites do norte queren ocupar postos de decisión
nos consellos das cidades. E as familias nobres autóctonas, como a miña,
están sendo exterminadas.
—Síntoo moito, Elvira, pero cando cheguemos a Galicia verás que a
nosa situación é diferente.
—Non te decatas? Vaivos pasar o mesmo que a nós. Sodes un simple
entretemento. Unha vez que rematen a Reconquista xirarán as súas cabezas
cara ao voso país. Desa-pareceredes da face da terra e toda a vosa cultura
acabará ardendo en fogueiras! –a moza choraba desconsolada.
Nuno estaba abraiado. Elvira esaxeraba, falaba dun futuro imposible. O
rei Fernando e a súa corte amaban as trobas e Galicia! Sentiu mágoa polo
sufrimento da rapaza e o seu instinto foi máis forte que a súa razón. Sen
pensalo dúas veces, rodeouna co seu brazo para confortala… e tentou bicar
os seus beizos.
 —Que fas? –berrou Elvira, empurrándoo e poñéndose de pé. Durante
uns intres miráronse á luz do facho. Despois, ela saíu con paso apresurado
da caverna e non volveu, deixando a Nuno afundido.

Na cova adxacente, a velada de Xoán e Delfina avanzaba con máis éxito.

A parella terminara de cear e saíra fóra da gruta. Unha gran lúa chea
dominaba xa a bóveda celeste e a calor das augas termais mantiña unha
temperatura agradable na zona das pozas. Sentaron a carón da meirande,
cuxa lonxitude permitía atravesala a nado, e meteron os pés na auga. A
dona recostouse contra Xoán. O xograr levaba toda a viaxe admirado pola
capacidade que ela posuía para se orientar, mesmo na escuridade.
—É unha mágoa que debido ao fume das caldas non vexamos as estrelas
–laiouse Xoán–. Abofé que sabes os nomes de moitas.
—Non me chegarían todas as noites dun ano para saciar a túa
curiosidade –riu a muller–. Porén, ensinareiche algo. Cando era nena, a
miña avoa, que sempre tivo sona de meiga, aprendeume que as
constelacións gardan unha ligazón co noso corpo. Aries relaciónase coa
cabeza –dixo ela acariñando suavemente o cabelo louro do xograr–. Tauro,
co pescozo e os ombreiros. Xémini, cos brazos.
Delfina ría e seguía aloumiñando a Xoán, que se deixaba facer,
encantado.
—Cáncer o peito, Leo o estómago, Virgo e Saxitario as costas, Libra a
espiña, Capricornio e Acuario as pernas, Pisces as plantas dos pés… –ela
mergullou as mans na poza e el riu debido ás cóxegas.
—Fáltache unha, non si?
A muller sacou a man da auga e moveuna cara á entreperna do xograr,
rozando o seu sexo.
—Escorpión –bisboulle ela ao oído.
Xoán emitiu un suspiro e Delfina ergueuse. Despois tirou o manto de
peles que levaba nos ombreiros, para continuar quitando toda a roupa. Por
uns intres, a dona deulle as costas espida, amosándolle a pel branca das súas
nádegas na brétema que o luar tinguía de prata. Daquela, con moita
precaución, introduciuse na lagoa termal. Cando a auga lle deu pola cintura,
parou o seu avance, xirou e quedou fronte a Xoán, que contemplou a súa
figura sumido nunha mestura de admiración e desexo. Semioculta polo
vapor, Delfina botaba auga por riba dos seus seos, acariñándoos con suma
delicadeza. Xoán estaba confuso e coa respiración entrecortada. Había
meses que non gozara da intimidade necesaria cunha muller. E agora, por
arte de maxia, o destino puña diante del a Delfina. Rapidamente, tirou a súa
roupa e mergullouse na poza.
—Que che parece se nadamos un pouco? –o xograr, espido, avanzaba
lentamente pola auga, pero aínda non se aproximara a ela.
—Eu non sei nadar –confesou a muller–, por iso debo quedar onde faga
pé.
—Se queres, ensínoche.
—O problema é que teño moito medo, estou segura de que vou ir ao
fondo.
—Imos probar, veña –insistiu Xoán, tomando a Delfina pola cintura. Ela
púxose en posición horizontal e empezou a axitar mans e pernas tentando
flotar, mais resultaba imposible. Os seus nervios non lle permitían
concentrarse e pronto abandonou a práctica.
—Mellor tentámolo outro día, Xoán. Grazas pola túa axuda, pero prefiro
bañarme aquí, máis tranquila.
—Como queiras.
Xoán mergullouse e deu en nadar ata a punta oposta da poza dunha
maneira enérxica. O contacto coa pel espida de Delfina, aínda que fose a
través do líquido, cargárao de vitalidade. Cando rematou de dar brazadas,
acercouse á muller e situouse fronte a ela, de pé. Delfina agarrouno polos
ombreiros e el pola cintura. Houbo un instante de vacilación, ese intervalo
no que o mundo se detén, no que os amantes se asoman ao precipicio e
dubidan se prolongar a mirada ou retirarse para sempre. Os beizos de
Delfina abríronse ao mesmo tempo que os de Xoán, e a súa lingua buscou
acomodo na boca del. As súas mans comezaron a tocarse sen pudor, dentro
e fóra da auga, para finalmente xuntaren os seus corpos espidos no medio
da cálida néboa.

Na caverna, malia estar a un cento de pasos, Nuno oía perfectamente os

berros de pracer e non era capaz de durmir. Acochado baixo dúas grosas
mantas de la, esforzábase por afastar da súa mente a Elvira. Mais non era
doado, e menos cos xemidos de éxtase que chegaban dende as pozas.
Parecía que fixesen aquel ruído adrede, para amolalo, e aquilo era
demasiado. Rexeitado por Elvira e celoso do éxito amoroso de Xoán e
Delfina, Nuno sentía unha terrible sensación de desacougo.
 43

Non mires atrás.

Elvira atópase no castelo dos seus pais, na torre da homenaxe. É un día

solleiro, pero a morte tamén visita o mundo a mediodía. Non pode apartar a
súa mirada de cinco columnas de fume que se erguen no horizonte. As
cinco fumarolas conforman a gadoupa do demo. A súa garra acariña unha
bandada de voitres que voan entre a cinza.
Os soldados do rei francés chegarán antes do solpor e arrasarán a
realidade, converterán en pantasmas o mundo que tanto amou. Os serventes
da familia corren polo patio de armas. A ponte levadiza está baixada e
moitos foxen asustados, roubando galiñas, porcos e ovellas. A pillaxe
comezou, a lealdade esmorece co medo. Os traidores escapan e ninguén os
vai frear porque xa non hai esperanza.
Elvira descende ata o dormitorio dos seus pais. No corredor crúzase
cunha bonne femme de cabelos brancos que veu visitar a súa familia.
Chámase Raymonde e coñécea ben. A moza realiza tres xenuflexións e
musita as frases obrigadas. A perfecta responde o saúdo e bendice a rapaza,
bícaa e continúa o seu camiño cara ao exterior do castelo.
Cando Elvira entra nos apousentos paternos, o seu proxenitor está
absorto fronte a un códice aberto de par en par sobre un atril. Ao ver a súa
filla, pecha o libro e entrégallo. Elvira rexeita o ofrecemento. O seu pai
grítalle. Ela chora. Quere ver a súa nai. El bérralle de novo, obrígaa a coller
o codex e murmúralle unha frase.

Non mires atrás.

Elvira monta no cabalo árabe do seu pai. Sae ao galope do castelo, entre
ovos escachados, vacas que brúen asustadas, caldeiros rotos e charcos de
leite. Cruza a ponte levadiza, vadea o río, atravesa o val, sobe ás montañas.
Chora. Avanza baixo as estrelas. E mira atrás.

As gadoupas do demo reproducíronse coma vermes laranxas no

horizonte. As fumarolas negras do mediodía transmutáronse nunha pira
xigantesca que devora a paisaxe á noite. No país de Oc, a beleza morre e
ninguén a vai salvar.

Non mires atrás.

 44

Isahort era consciente de que as súas presas estaban a introducirse na rateira

final. Seguíaos moi de preto e tiña certeza no éxito da misión. Realizaría o
traballo en solitario, ao xeito que máis lle gustaba. Recuperaría o códice e
capturaría aquela lurpia. A recompensa sería monetaria, mais a súa fama ía
acrecentarse. Chegaría o momento de comezar a pensar na política?
Guy de Lille, sen sabelo, abríralle unha nova perspectiva na súa carreira
asasina. Se atrapaba a herexe, a Inquisición quedaría contenta e abofé que
os seus encargos aumentarían. O seu pequeno capital económico crecería ao
mesmo ritmo que as tumbas nos cemiterios, e talvez podería mellorar a súa
posición social, en principio algo imposible dadas as súas orixes familiares,
afastadas da nobreza.
Isahort tivo unha lembranza para o seu pai, o humilde gascón que
acabara os seus días no patíbulo. Tamén recordou a súa nai, castelá, que
fora prostituta ata que faleceu aos trinta anos.
Naquela serra esquecida do mundo, Isahort reflexionou sobre a súa vida
e no pracer que lle producía matar. Evocou a Guy de Lille e desbotou a idea
de ascender socialmente. A ambición conducía directamente á loucura, así
que continuaría matando.
 45

O canto gregoriano, lixeiro e fluído, enchía a nave central da igrexa dos

dominicos de Toulouse. A melodía que entoaban todos os frades ía dirixida
ao seu santo fundador.

O spem miram quam dedisti

mortis hora te flentibus,
dum post mortem promisisti
te profuturum fratribus.

—Que marabillosa é a esperanza que lles deches aos que te choraron na

hora da túa morte, ao prometeres, logo da túa marcha, axudares os teus
irmáns –repetía mentalmente Guillaume Arnaud.
Só vira a san Domingos unha vez na súa vida. Fora en Montpellier, a
vila natal de Arnaud. O irmán fundador ultimaba os detalles para crear as
oito provincias da orde. Parecéralle un home que aparentaba máis idade da
que tiña, pero del emanaba unha enerxía sen igual. Tras o seu pasamento,
visitara o seu sepulcro en Boloña e chorara coma un neno.

Imple Pater quod dixisti

nos tuis iuvans precibus.
Alleluia.

Qui tot signis claruisti

in aegrorum corporibus
Nobis opem ferens Christi,
aegris medere moribus.

—Cumpre, padre, o que dixeches e axúdanos coas túas pregarias. Ti que

brillaches a través de tantos milagres, traballando nos corpos dos enfermos,
dános a axuda de Cristo para curarmos as nosas almas doentes –Arnaud
traducía na súa cabeza o himno ao seu fundador, igual que os cátaros
traducían o latín da Biblia. Mais existía unha diferenza. Nin aquel canto era
a Palabra de Deus, nin el ía utilizalo nas súas prédicas–. O occitano é para o
vulgo –pensaba–. Só podemos aspirar á excelencia en latín, a lingua do
coñecemento, o vehículo das nosas ensinanzas.
Xunta o seu labor de inquisidor, Guillaume Arnaud impartía clases de
Dereito na universidade, creada había oito anos. Fora unha imposición do
rei francés ao conde de Toulouse, que estaba obrigado a financiala e pagar
os salarios dos mestres, na meirande parte da orde dos predicadores. Nas
súas aulas, os dominicos velaban pola salvagarda da ortodoxia e loitaban
activamente contra o catarismo. Pero ademais, o studium en latín era unha
ferramenta crucial para desterraren a lingua occitana. Contaban coa
presenza dos mellores profesores en teoloxía, como Roland de Crémone ou
Jean de Guerlande, que ensinara alí durante os primeiros anos. Estaban
enchendo as aulas con estudantes do norte, atraídos pola sona dos docentes
e polos privilexios que o papa Gregorio lle outorgara a aquela nova
universidade que competía en fama coa de París. Como era preceptivo, os
alumnos debían coñecer o latín. Fóra da aula, o prestixio do occitano decaía
ao non ser utilizado polos mestres nin polos estudantes foráneos. A lingua
de oc levaba camiño de converterse nunha fala de campesiños.

Gloria Patri et Filio

et Spiritui Sancto.

Imple Pater quod dixisti

nos tuis iuvans precibus.

Alleluia.

Arnaud prolongou o derradeiro «aleluia» e alzou a súa mirada aos

nervios da bóveda pétrea da igrexa. El non os vía, pero sabía que os versos
do canto gregoriano flotaban na casa do Pai. Só o latín era capaz de
ascender daquela maneira aos ceos. Todo o contrario dos berros en occitano
proferidos polos herexes ao queimárense, que ían, dende á fogueira,
directos ao inferno.
 46

Cada día que pasaba, as dúas parellas avanzaban máis pola montaña,
acercándose ao Cantábrico. Este feito debería de alegrar os viaxeiros, pero
Nuno xa non lles falaba aos demais. O xograr repregárase en si mesmo, ao
igual que Elvira, e Xoán e Delfina refuxiáranse un nos brazos do outro.
No serán realizaron o alto obrigado para a cea. Delfina conducíraos de
novo ata unha caverna, desta volta de grandes dimensións, chea de
estalactitas e estalagmitas. Avisounos de que aquel era o derradeiro día no
que poderían aproveitar os refuxios que a serra lles ofrecía. A partir de alí, o
camiño sería un descenso en dirección á costa.
Tras desmontaren e prepararen o campamento, a muller amosou, coma
sempre, unha actitude moi cariñosa cara a Xoán. Era habitual que durante
as paradas non o soltase en ningún momento, ollándoo admirativamente e
cubríndoo de bicos e apertas.
—Que esaxerada é Delfina! –pensaba Elvira mentres remataba o seu
anaco de carne en salgadura, advertindo a dor que Nuno parecía sufrir ante
aquela situación. O xograr procuraba non mirar para eles, mais a tentación
resultaba demasiado forte e, de cando en vez, espiábaos de esguello,
axitándose nervioso. Elvira sentíase culpable por romper o corazón de
Nuno, e a visión dunha parella feliz que iniciaba unha relación amorosa
tampouco a axudaba a superar aquela coita.
Ao acabaren a cea, Delfina, que estaba de moi bo humor, ergueuse e
trouxo unha augardente de mazá coa que regaren a xuntanza.
—Bebamos para celebrar o amor! –exclamou servindo o licor nas cuncas
e bicando a Xoán.
—Eu prefiro beber auga –afirmou Nuno, cortante.
—Ultimamente desprezas todo o que che ofrecemos –díxolle Delfina–.
Non te alegras por nós?
 Nuno non soubo que responder ante a franqueza da muller e tomou a
cunca.
—Polo amor! –brindou Nuno fitando a Elvira.
A occitana tamén ergueu a súa cunca, pero ollou cara ao chan e apenas
mollou os beizos na augardente. Estaba nerviosa e incómoda, sentía a dor
de Nuno como se fose propia e o seu estómago non recibiría ben o alcol.
Despois do brinde, Nuno anuncioulles que ía durmir ao fondo da cova, e
pediulles que non o molestasen. Con xesto circunspecto, Xoán asentiu. Un
pesado sopor apropiárase tamén del. Sen dúbida, a axitación dos últimos
días influía na súa fatiga. Así pois, el e a súa inseparable Delfina colleron
unhas mantas e marcharon ao lado oposto da caverna, deixando soa a Elvira
no centro da gruta.
A rapaza occitana deitouse preocupada pola tensión que se respiraba.
Pechou as pálpebras, pero non daba durmido. A medida que a noite
avanzaba, escoitaba os ronquidos dos demais, que resoaban nas paredes da
cavidade. Durante unha hora tentou conciliar o sono sen éxito, e cando xa
estaba disposta a levantarse, un ruído freouna. Eran imaxinacións súas ou
oíra uns pasos? Entornou os ollos facendo a durmida e enxergou que
Delfina a espreitaba. A muller achegouse a ela na escuridade, tocouna para
asegurarse de que durmía e saíu da cova. Estrañada, Elvira seguiuna.
Baixo a luz da lúa, Delfina aproximouse ao cabalo da occitana e
rebuscou nas alforxas. Soltou unha maldición e ergueu o puño ao ar. Nese
momento caeulle ao chan unha bolsiña de coiro que levaba atada á cintura,
e dela saíron uns pos escuros que a muller se apresurou a recoller. Elvira,
que abesullaba dende a entrada da caverna, recuou para non ser vista.
Delfina miraba a un lado e a outro, ao tempo que apañaba o contido da
bolsa. Elvira agardou uns instantes e volveu aseitar. Desta volta ficou
apampada. Tras atar o saquiño á cintura, Delfina acercouse á súa egua e
desligou unha funda que levaba na sela. Nesta ocasión non había pos
agochados, senón algo máis perigoso. Sen dubidalo, Elvira saíulle ao
encontro.
—Que andas a argallar? –inquiriu a occitana.
Sobresaltada, Delfina deu un paso atrás, brandindo unha daga.
—Asustáchesme! –exclamou a muller–. Deberías estar durmindo.
 —Que é ese po marrón que levas na bolsiña?
Elvira agachouse e tocou os restos da substancia resinosa que quedaran
no chan. Cheirounos e recoñeceu o seu olor. Aquel produto viña do norte de
África e o seu pai ás veces utilizábao para durmir. Consumido en exceso
sumía nun forte sopor os que o probaban. Un ronquido procedente do
interior da caverna axudoulle a atar cabos.
—Sabes por que non estou durmindo? Porque non tomei o licor que nos
serviches. Mesturáchelo con esta droga!
—Vaia, vaia, a bruxa saíunos lista, igualiña que o seu pai, que nunca
máis verá a luz do sol… nin da lúa –dixo a muller, pero a súa voz cambiara
de ton, agora soaba grave e sarcástica. O xesto anxelical que adoitaba
adornar a súa faciana mudara a unha expresión sombría e tebrosa–. Sabes
unha cousa? Eu tamén me parezo moito ao meu proxenitor. Adorábame,
mais só gardo do seu legado esta preciosa daga engastada. O resto dos bens
queimáronos xunta o seu corpo decapitado.
—De que estás a falar, Delfina?
A muller deu en rir.
—Abonda coa comedia, o meu nome é certamente Delfina, pero ninguén
me chama desa maneira.
Elvira non entendía.
—Coñécenme como Isahort.
Un intre de silencio envolveunas e a asasina balanceou a súa arma.
—Seica toleaches? –dixo Elvira–. Creo que ti tamén debiches probar
algo deses pos.
Isahort moveuse cara a ela rapidamente e golpeou a faciana da rapaza co
puño que agarraba a daga. Elvira estaba desprevida e caeu indefensa ao
chan. Isahort abalanzouse enriba dela e púxolle a arma na gorxa.
—Se fas un só movemento morrerás. Onde gardas o teu saco? Onde
agochas o teu libro máxico? Non o vin por ningures. Contesta!
Elvira pensaba con celeridade. Entendía que non tiña escapatoria, e se
aínda permanecía viva era precisamente por aquela valiosa información.
—Non sei de que me falas!
—Mentes, herexe! Dime onde está ou matareivos a todos!
—Se non me cres, adiante, mátame!
 —Entón mírame ben, porque os meus ollos serán o último que vexas
antes de chegar ao inferno.
Elvira decatouse de que a asasina falaba en serio.
—Agarda! Agarda! Está ben. Debaixo das miñas mantas atoparás o que
buscas.
—Non me fío de ti –Isahort murmuraba entre dentes–. Acompáñame e
non fagas un só ruído.
Elvira, agarrada polo pescozo, avanzou lentamente ata o seu lugar na
cova, seguindo as instrucións da outra muller. Acendeu un facho e
pousouno no chan, iluminando tenuemente o interior da cavidade. As dúas
agacháronse e Elvira arrastrou o seu saco ata poñelo ao alcance de Isahort,
que continuaba de xeonllos detrás dela. A asasina comprobou que o códice
estaba dentro e esbozou un sorriso macabro que Elvira non puido ver. Entón
mandoulle recoller o facho e erguerse, agarrándoa sempre do pescozo e sen
apartar a súa daga. Dirixíronse ao fondo da cova, ata o espazo que ocupaba
Nuno, e Isahort obrigouna a axeonllarse a carón do xograr.
—Aínda gardo unha sorpresa para ti. Deixa o facho no chan –bisboulle
Isahort ao oído–. Interésasme máis viva, pero os nosos acompañantes non.
Así que asistirás á súa morte!
Dito isto, tapoulle a boca coa man esquerda, alzou a súa daga e
afundiuna sen compaixón no peito de Nuno, que espertou cun alarido.
Porén, a asasina non agardaba a furiosa reacción da occitana, que a mordeu
na man para despois empurrala, mentres se incorporaba pedindo axuda.
Isahort recuperouse axilmente e tentou cravarlle a daga ensanguentada
procedente do peito do xograr. A rapaza evitou o fío realizando un escorzo
case imposible, mais bateu coa cabeza de forma brutal contra unha das
estalactitas. Sentiu que se debilitaba, pero durante uns intres nin a asasina
nin ela se moveron, expectantes por saber se os berros conseguiran alertar a
Xoán. Elvira vía horrorizada que Nuno tusía sangue en medio de grandes
arcadas sen comprender o que pasaba. Ela mesma notaba como un líquido
quente lle esvaraba pola cara. Unhas faíscas agromaron na súa visión.
Volveu chamar por Xoán a gritos e oíu un forte ruído. Logo, abandonouse á
negrura, convencida de que axiña se atoparía no Paraíso.
 47

O notario Pons apareceu pola porta do salón de audiencias e acercouse a

Guy de Lille, que estaba a devorar unha costela de xabaril asada no seu
mollo de cirolas favorito.
—É que non podo comer tranquilo? –laiouse o cabaleiro.
—Síntoo, messire. Pero hai unha chea de asuntos que demandan a vosa
atención. En primeiro lugar, as invitadas que solicitastes… agardan nos
vosos apousentos.
—Espléndido. Que máis?
—As queixas polo comportamento das vosas tropas seguen a aumentar.
—Que fixeron os rapaces agora?
—Saquearon a granxa do capitol Puget e violaron unha das súas fillas.
—Pero é que non lles abonda cos bordeis de toda a comarca?
—Moitas prostitutas fuxiron, messire. A Inquisición ten boa parte da
culpa. A semana pasada queimaron unha por bruxa e as demais asustáronse.
Guy de Lille estaba anoxado, pero entendía os seus soldados. El mesmo
notara a carencia de meretrices para as súas últimas bacanais.
—Os meus aguerridos homes abúrrense sen un inimigo a quen atacar,
pásalles como a min. Haberá que organizar un torneo para que se distraian.
Escribídelle a ese covarde do conde de Toulouse e propoñédello. Dicídelle
que pido desculpas no nome da miña mesnada e que ofrezo o meu castelo e
as terras lindeiras para celebrarmos o evento.
O nobre flamengo observou que o notario Pons non marchaba e seguía
de pé no centro da sala.
—Aínda non rematastes?
—Non sei se o esquecestes, messire, pero hoxe tiñades unha cita co
inquisidor xefe. Chegou hai pouco e está agardando na biblioteca.
 Guy de Lille lanzou unha maldición, bebeu un grolo de viño e
abandonou o salón ás alancadas. Cando entrou na biblioteca, o dominico
fisgaba entre os volumes que ateigaban as librarías.
—Irmán Guillaume! Deus sexa convosco!
O frade tendeulle a man ao flamengo para que a bicase.
—En verdade este castelo posúe unha rica colección de códices –dixo
Arnaud–. Dispoñedes de tempo para lelos?
—Apenas –mentiu Guy de Lille–. Paso a vida arranxando os problemas
que me dan os meus homes, pero acabo de atopar a solución para que estean
máis tranquilos. Eses rapaces non saben comportarse!
Arnaud calou e mirou fixamente o cabaleiro. Os rapaces superaban na
meirande parte a idade do propio Guy e eran veteranos de varias cruzadas,
entre elas a primeira que se organizara contra os cátaros e que terminara
oito anos atrás.
—Sabemos algo da herexe fuxida? –preguntou o frade directamente.
—Aínda nada, pero en breve recibiremos boas noticias, confiade na
miña palabra. Por certo, irmán, permitide que vos exprese os meus
parabéns. Sei que as pescudas que realizades para atopar o líder dos cátaros
están frutificando.
—En efecto.
—Perdoade a miña ousadía, mais nos interrogatorios deberiades
preguntarlles aos reos pola fuxitiva e o codex que andamos a buscar.
—Amigo De Lille, ides ensinarme a desenvolver o meu traballo?
—En absoluto, irmán –apresurouse a responder o cabaleiro–. En
absoluto. Superades en intelixencia e bo facer a calquera dos habitantes
desta cidade. Pero os cátaros coñécense todos entre si e temos que
aproveitar ese feito.
—Alégrame que o meu intelecto vos marabille. Sabedes que neses
interrogatorios, ou nas denuncias que me chegan, o voso nome sae a
miúdo?
Guy de Lille mirou contrariado o dominico.
—Varias testemuñas afirman que entre estas paredes vos prestades ao
fornicio sen descanso.
—Non creades todo o que contan esas bruxas de prostitutas, irmán.
 —Emporiso, non son estas as acusacións máis graves que se verteron
contra vós –proseguiu Arnaud mentres examinaba atentamente os títulos
dos volumes que enchían os estantes.
—Ah, non? –a voz de Guy de Lille tremía e Arnaud fitouno moi serio.
—Dixéronme que estudades encantamentos e libros de feitizos.
—Nada máis que falacias! Queren luxar a miña imaxe. Os meus
serventes ódianme porque os fago traballar, son un fato de lacazáns! E cos
capitols acontece o mesmo. Eu son unha ameaza para o seu status
privilexiado, por iso me difaman. A quen ides crer? A min, que vos amoso
lealdade absoluta, que protexo día tras día o voso convento e todos os
irmáns da vosa congregación, ou a eses cátaros encubertos?
Guillaume Arnaud entendeu perfectamente o significado das palabras do
flamengo.
—En calquera caso, amigo De Lille, aínda que só existise un ápice de
verdade nesas denuncias, aconséllovos que borredes da mente esa
curiosidade vosa polos libros prohibidos. Non gañaredes nada xogando ao
aprendiz de bruxo. O demo agóchase nas follas dos grimorios, e nós
encargámonos de expulsar o diaño e os seus seguidores deste mundo. Os
meus métodos xa os coñecedes, non tentedes o destino.
O frade abandonou a biblioteca con paso firme e Guy de Lille comezou
a respirar pesadamente debido a unha forte taquicardia. Sentou nunha
cadeira e secou a suor da testa.
—Tranquilo. Non che vai tocar nin un pelo –o cabaleiro procuraba
calmarse ao tempo que reflexionaba–. Os meus soldados son os garantes da
súa seguridade. O día que faltemos terán que saír correndo se non queren
acabar lapidados e pendurados dunha corda.
A continuación ollou cara ás librarías e alegrouse de ocultar o Liber
Vaccae nos seus apousentos. Logo botou a man á fronte. Xa case o
esquecera. As visitantes agardábano no seu cuarto. Esperou ata que as súas
pulsacións se normalizaron e subiu ao dormitorio. Ao abrir a porta, topou
con dúas prostitutas espidas acariñándose enriba da cama. Cada unha tiña a
cabeza entre as pernas da outra.
—Por que tardaches tanto? Quita a roupa e únete a nós dunha vez! –
exclamou unha delas.
 O corazón volveu baterlle acelerado, pero desta volta por outros
motivos. O cabaleiro dubidou. Despois dunha xornada tan axitada, o pracer
sería reconfortante. Porén, a causa das murmuracións, os inquisidores
estaban a investigalo, como acababa de demostrarlle Guillaume Arnaud.
—Sempre hai unha solución para os rumores –pensou o flamengo. Tirou
a túnica púrpura que vestía e deitouse onda as rapazas. Gozaría do encontro
con todos os seus sentidos e pola noite ordenaríalles aos seus homes de
confianza que se desfixesen das prostitutas cortándolles a gorxa e
enterrándoas no foso do castelo.
 48

—Estamos mortos? –preguntou Elvira abrindo os ollos.

Atopábase deitada e Xoán dáballe palmadas na meixela.
—Non –díxolle o xograr acariñándolle a cabeza. O home tiña parte do
seu pelo queimado.
—Delfina tentou matarnos a todos –murmurou a rapaza respirando con
dificultade–. Onde está?
—Fuxiu –respondeu Xoán.
—E Nuno? Onde está Nuno? –preguntou alarmada.
As bágoas xurdiron nos ollos de Xoán, que rememorou o acontecido
había uns instantes. Os berros de Elvira espertárano e cando se dirixira ao
fondo da caverna contemplara unha escena horripilante. Sen pensalo dúas
veces, botara a correr e derrubara a Delfina, mais a muller revolvérase
rapidamente e atacárao cun facho, prendéndolle lume ao seu cabelo.
Despois recollera un saco do chan e saíra precipitadamente, sen que a el lle
dese tempo a atrapala.
—Levaches un forte golpe –díxolle Xoán–, pero recuperaraste.
—E Nuno?
Xoán negou coa cabeza.
—Non! Non pode finar así! Non merece morrer pola miña culpa! Non! –
o seu pranto era desconsolado. Elvira ergueuse agarrada por Xoán e
aproximáronse ao xograr agonizante. Ela axeonllouse e aloumiñoulle o
pelo, chorando. Nuno abriu as pálpebras e mirouna.
—Elvira?
—Nuno…
—Elvira. O único que lamento é non ver os teus ollos a primeira vez que
contemples o mar. Pensa en min cando esteas fronte a el. É tan fermoso…
 —Verémolo xuntos –murmuroulle a moza–. E comporás a mellor
canción que xamais se escoitou.
Pero Nuno xa non estaba con ela. O xograr baixara as pálpebras
amodiño, como se estivese tocando as últimas notas dunha cantiga que se
extinguía. Nuno pechara os ollos para nunca máis abrilos.
 49

Isahort cabalgaba ao galope cara a unha aldea próxima á serra que

atravesaran. Alí agardaba un emisario que se encargaría de levar o códice
alén dos Pireneos. Por un instante, ollou o saco que portaba e tivo a
tentación de parar o cabalo co fin de contemplar o groso volume. Mais non
o fixo. Isahort era supersticiosa e, ata agora, aquel libro máxico só lle
trouxera desgrazas a quen o posuía. Desfaríase del canto antes, por iso non
llo entregaría a Guy de Lille en persoa. Ademais, non tiña gana de atoparse
co flamengo, a recompensa podía esperar uns meses. Aquel castrón sempre
tentaba forzala cando o visitaba no seu castelo. Se o libro estaba
enmeigado, o cabaleiro morrería en breve, abofé. E ningunha retribución
compensaba o que valía a propia vida. Ela sabíao ben, pois acabara con
moitas.
Desafortunadamente, a asasina non completara a súa misión. A herexe e
un dos xograres quedaran vivos. Dentro da caverna, o home empurráraa por
sorpresa e ela caera, perdendo a prezada daga do seu pai e véndose obrigada
a escapar. Isahort lanzou un xuramento. Debía avisar o bispo e previlo da
presenza da bruxa cátara… ou non? De súpeto, a vinganza filtrouse na súa
mente e tomou unha decisión. Impediría que Elvira e Xoán fuxisen, agora
tratábase dunha cuestión persoal, a súa honra e reputación estaban en xogo.
Nesta ocasión non fallaría… e quizais recuperaría a daga. Isahort cuspiu no
chan e esporeou aínda máis a súa egua. Cando deixase o codex nas mans do
mensaxeiro, volvería sobre os seus pasos e resolvería dunha vez aquel
maldito asunto que xa empezaba a anoxala.
 50

Durante toda a noite Elvira e Xoán permaneceron en silencio xunto ao

cadáver de Nuno, saloucando. Cando as primeiras raiolas do amencer se
filtraron na cova, un obxecto escintilou entre as estalagmitas. El ergueuse
para recollelo e ensinoullo a Elvira.
—Fomos enganados –dixo el, sostendo a daga de Isahort–. Delfina
utilizounos, creou celos adrede para afastarnos, todo formaba parte da súa
estratexia.
—A culpa é miña –lamentouse ela–. De non ser por min, Nuno estaría
vivo.
O xograr aínda se atopaba turbado, custáballe crer que a súa amante fose
unha asasina. Demostrara un sangue frío sen igual ao agardar o instante
idóneo para eliminalos.
—Elvira, pídoche perdón. Non me decatei de que nos manipulaba.
—Eu tamén che pido perdón, Xoán. Nuno non merecía morrer!
Os dous abrazáronse e deron de novo en bagoar. Cando se calmaron,
decidiron que marcharían despois de enterrar o corpo do seu amigo.
Sacaron o cadáver fóra da caverna. Valéndose da daga, e usando pedras e
paus, cavaron unha tumba e depositaron a Nuno no oco escavado. Xoán foi
buscar a cítola do seu compañeiro e, tras musitaren unhas sentidas oracións
pola súa alma, os dous ofrecéronlle a homenaxe final. Primeiro cantaron
xuntos a cantiga de amigo escrita por Nuno. Ao terminaren, Elvira levou
unha sorpresa.
—El estaba compoñendo o que vas oír agora –reveloulle Xoán–. Tan só
lle deu tempo a acabar unha cobra. Era un agasallo que gardaba para ti e
abofé que lle gustaría que a escoitases. Débollo… Debémosllo.
Xoán empezou a tocar uns acordes tristes. E logo, cun nó na gorxa,
cantou.
 Nostro Senhor, en que vos mereci
por que me fostes tal senhor mostrar,
a mais fremosa que eu nunca vi,
a que non ouso nulha ren falar?
Pero a vejo, non lh’ouso dizer
a mui gran coita que me faz haver
e hei-mi assi mia coit’a endurar!

Entre lágrimas, Elvira decatouse de que a composición estaba inspirada

nela. Con certeza, Nuno aliviara o seu mal de amores escribindo aquela
canción durante a viaxe.
A cantiga rematou e os dous gardaron silencio. Despois cubriron a
tumba con pedras. O xograr entregoulle a cítola de Nuno e ela apertouna
contra o seu peito. Xoán tiña moitas preguntas na súa cabeza, entre elas
coñecer a importancia do libro que roubara Delfina, pero aquel non era o
momento de resolvelas. Agora debían fuxir. O porto de Santander aínda
estaba a varias leguas de distancia e a asasina podía regresar.
 52

Laudare, benedicere, predicare.

Na sala capitular do convento, Guillaume Arnaud asistía emocionado á

cerimonia da profesión de obediencia dos novizos. Tempo atrás realizaran o
ritual da toma do hábito, iniciando a senda que os levaría ata aquel día. O
inquisidor miraba orgulloso os mozos, na maioría alumnos seus na
universidade, que confirmaban a súa fe cega no Señor e nas ensinanzas de
san Domingos. Pero non fora un camiño fácil. Durante o novizado estaban
obrigados a acadar a dilixencia necesaria no canto, na escritura e na
comprensión de textos en latín, unha barreira que moitos deles eran
incapaces de superar. Así mesmo, debían aprender de memoria os diferentes
oficios divinos que rezaban ao longo da xornada, entre eles os laudes e as
vésperas. Tiñan que ser «perseverantes na oración», como xa indicara san
Paulo na súa Carta aos Romanos. Só a partir dunha sólida formación
litúrxica podían despois avanzar no coñecemento científico.

Loar, bendicir, predicar.

Arnaud sorriu ao pensar no mestre de novizos, Zacharie d’Albanais,

bene caeremoniosus. Un dos seus labores era que os aspirantes a frades
preferisen a oración en común á individual. Seguindo o exemplo de san
Domingos, o mestre vixiaba de cerca os novizos mentres oraban, indo de
coro a coro, corrixindo as voces desafinadas, completando os lapsos de
memoria e espertando os que quedaban durmidos durante o canto. O seu
perfeccionismo e malhumor era lendarios entre os rapaces, que temían os
castigos cos que trataba de emendar as imperfeccións cerimoniais, e que
consistían principalmente na privación de voz e no afastamento da
comunidade.
—Ego facio professionem et promitto obedientiam Deo et beate Marie et
beato Dominico et tibi, Magistro Ordinis fratrum praedicatorum.

Un dos novizos acababa de pronunciar a profesión de obediencia ao

superior da orde, efectuando a doazón de si mesmo e consagrándose ao
Señor. A partir daquel instante dedicaría a súa vida a evanxelizar… e
axudaría o inquisidor xefe na súa angueira por desterrar a herexía do país de
Oc.
Guillaume Arnaud respirou fondo e contemplou con satisfacción todas
aquelas cabezas tonsuradas, aqueles corpos robustos e sans, ateigados de
enerxía. Zume novo para a árbore da fe. Se os cátaros se apresuraban en
ordenar perfectos para compensar as baixas dos axustizados, os irmáns
predicadores non ían ser menos. Cumpría engrosar as filas dos pugiles fidei,
multiplicalos coma se fosen pans e peixes, porque a batalla non fixera máis
que comezar.
 53

O sol desaparecía laranxa por detrás das montañas e Isahort observábao

intranquila. A súa obsesión era atopar os fuxitivos que xa lle levaban un día
de vantaxe. O seu rastro perdérase no medio da serra e non sabía onde
recuperalo. Os pezuños das cabalgaduras debuxaban unhas pegadas
inconfundibles na terra e na herba, mais naquel chan pedregoso os recursos
da asasina estaban limitados. Guiouse polo seu instinto e dirixiu a egua a
través dunha verea sinuosa. Avanzaba por un sendeiro encaixado e estreito,
de vertentes abruptas. A tanta altura a vexetación esforzábase en medrar,
pero só unhas poucas especies o lograban.
Unha vez que o solpor se completou e a negrura empezou a tinguir a
paisaxe, a muller desmontou e buscou un lugar protexido do vento para
acender unha fogueira. Cando estaba tentando prender o lume, o seu oído
percibiu un son na noite. Semellaban pegadas dalgún animal.
—Será un raposo –aventurou despreocupada, guindando unha pedra na
dirección dos estraños sons. Non obstante, as pisadas ían en aumento, igual
que o nerviosismo da súa egua. O sinal de alarma espertou dentro dela.
—Lobos –pensou. Ao non haber fogueira os animais achegáranse sen
medo á súa posición. Na penumbra vía brillar os seus ollos. Cantos serían?
Cinco? Seis? Rodeárana e non tardarían moito en atacala, urxía procurar
unha saída. Isahort pensaba ás présas e fuxir convertíase na mellor das
opcións, mais non había luz e a súa besta estaba moi excitada. Non podía
arriscarse a unha caída que as mancase ás dúas, pero se ficaban alí os
cánidos darían conta delas.
Un ouveo escoitouse na noite, seguido doutros. Tíñaos enriba. Malia o
frío da montaña, Isahort deu en suar. Os lobos xa non se ocultaban, agora
corrían en círculos ao seu redor. Podía imaxinar as súas linguas penduradas
dos cairos, molladas en saliva.
 —Debo ir onda a egua e coller a espada –pensou. A besta rinchaba
aterrada, lanzando couces para espantar as feras. A muller berrou e botou a
correr. Aproximouse á súa montura por un lateral e nun movemento rápido
desenvaiñou a espada. Sosténdoa en posición defensiva, xirou xusto a
tempo de esquivar a arremetida do primeiro atacante. Isahort deulle unha
coitelada co revés do gume e seccionoulle o pescozo. O resto da manda
ladraba excitada e furiosa. O cheiro doce do sangue, no canto de arredalos,
exacerbaba o seu instinto depredador. Isahort tomou a iniciativa e acometeu
o lobo que estaba máis preto dela. Utilizou como branco as salvaxes pupilas
que brillaban na noite, pero outra fera atacou a muller a traizón e tirouna ao
chan. Notou unha dor aguda na coxa esquerda: o lobo cravara sen
compaixón os dentes na súa perna e pechara as fauces para provocar máis
dano. Os seus gruñidos eran arrepiantes. Atravesouno coa espada e, mesmo
así, as súas mandíbulas seguiron apertando durante un tempo, ata que o
atacante morreu.
Os outros lobos fuxiron, pero isto non a aliviou. Sentía pánico, deixara
que unha besta a mordese e, se non limpaba pronto a ferida, os xermes da
boca infectaríana mortalmente. Na escuridade, a asasina non apreciaba a
gravidade da esgazadura. O primeiro que fixo foi acercarse coxeando á
egua, tranquilizala e sacar a súa augardente de mazá. Sentou nunha pedra e
botou o alcol sobre a trabada.
A dor foi tan intensa que Isahort ouveou máis que os lobos, o seu alarido
planeou por riba dos cumios cantábricos e asustou todos os animais da
noite. Ao escoitaren o berro, os tres cánidos superviventes pararon a súa
carreira e ergueron as orellas. Eles tamén ouvearon, saudando a vitoria da
nova xefa da manda.
 54

—A vaca non está preñada, messire.

—Que?
—Ben o sei –respondeu o campesiño encargado da corte–. É o meu
traballo. Ademais, non foi ao touro, ou si?
Guy de Lille esquivou como puido a cuestión e volveu insistir, pero o
servente non mudou a resposta. O nobre lanzou unha maldición e subiu ao
seu cuarto. O ritual non funcionara, mais el seguira as instrucións ao pé da
letra. Que fallaría? Quizais a maneira de inseminar a res? Debería ser el
mesmo quen vertese a súa aqua quente no útero bovino? E quen lle garantía
que a fornicación coa vaca acadaría o resultado esperado?
Ao chegar aos seus apousentos, nun arrebato de ira colleu o grimorio e
alzouno cos brazos disposto a tiralo contra a parede. Mais logo pensou nos
cartos que lle custara e volveu pousalo no atril.
—Non debo desmoralizarme, tan só foi o primeiro ensaio –murmurou
para si. Daquela abriu o códice e buscou outras opcións.
Podía repetir a experiencia usando os mesmos ingredientes, pero
trocando o animal. A alternativa consistía en utilizar unha ovella no canto
dunha vaca, mais non o convencía. Seguiu lendo e deu cunha nova receita
que explicaba a creación dun ungüento ocular para ver como as aves
rapaces. Pero Guy de Lille quería ir máis lonxe e o grimorio non lle daba o
que ansiaba.
—Se non podo crear vida, será o meu espírito o que entre na que xa
existe.
Decepcionado, pechou o códice e durante toda a tarde examinou tratados
de zooloxía, botánica e alquimia. Analizou os experimentos que
empregaban aves e estudou as receitas da bugonia, que orixinaba enxames
de abellas a partir dos vermes que crecían na carne putrefacta. A piques
estivo de conformarse e ensaiar aquela xeración espontánea de insectos
asasinos, mais cando os seus ollos xa estaban fatigados por tanta lectura,
achou o que buscaba. Era un codex deteriorado con numerosas páxinas
soltas. Pacientemente, procurou o capítulo que trataba da migración dos
espíritos. En canto deu coa receita adecuada, arrincou a folla na que
aparecía o debuxo dunha ave e dirixiuse ao seu pavillón de caza. Unha vez
alí, iniciou o proceso de selección.
—Este non, este tampouco… –o cabaleiro ía de gaiola en gaiola,
comparando a ilustración que arrancara cos falcóns que gardaban no
castelo–. Este!
Diante del, un falcón de plumaxe marrón, case vermella, ollábao de
perfil.
—Amigo meu, es o escollido –musitoulle. A ave lanzou un chío e axitou
as ás–. Serás sangue do meu sangue. Con el te alimentarei e cazaremos
xuntos. Eu aprendereiche a matar humanos… e ti ensinarasme a voar.
 55

Santander. A vista do mar no horizonte animou os espíritos de Elvira e

Xoán. Aproximábanse á súa meta. A occitana contemplaba por fin a beleza
daquel inmenso territorio azul que se perdía no infinito. A súa mente
pensou en Nuno e os seus ollos humedecéronse.
Dende o cotarelo no que se atopaban observaron as murallas da cidade.
A vila dividíase en dous asentamentos nas beiras da ría de Becedo, e no
porto destacaban os mastros das naves que se construían nos estaleiros.
Fernando III preparaba unha frota de guerra para reconquistar
definitivamente Andalucía. Levaría tempo, mais os traballos xa comezaran.
A pesar do cansazo, a parella esixiulles un derradeiro esforzo aos seus
corpos e aos équidos que os acompañaran durante tan longo traxecto. A
medida que se acercaban á vila, cruzábanse con viaxeiros e carros que
transportaban todo tipo de mercadorías. Xunto a Laredo, Castro Urdiales e
San Vicente, o porto de Santander era un dos centros económicos da rexión.
As gaivotas déronlles a benvida na cidade. Logo de tantos días de viaxe,
resultáballes estraño ver a xente que circulaba polas rúas. Foron
directamente ás tabernas do peirao, por seren as máis concorridas, e
entraron na primeira que atoparon. A maioría dos mariñeiros xogaba aos
dados mentres saboreaba o viño da casa. Os dous sabían que case non
dispuñan de tempo para negociar ou regatear o prezo da pasaxe. Debían
liscar no primeiro barco que saíse rumbo a Galicia do xeito que fose,
porque intuían que a asasina volvería por eles.
Xoán dirixiuse á mesa máis próxima e preguntou se había algunha nave
que partise ao oeste, pero os homes apenas lle prestaron atención. Elvira
probou fortuna noutra mesa.
—Deus vos garde, mariñeiros. Andamos á procura dunha nao que vaia
cara a Galicia.
 —Non nos amoledes –espetoulle un–. Non vedes que estamos xogando?
Afastádevos!
Elvira foi onda outro grupo, mais a resposta non cambiou. Os mariños
encontrábanse inmiscidos nas partidas ou nas conversas, e a ningún lle
interesaba a súa historia. Por sorte, nunha das últimas mesas sinaláronlles
un patrón que bebía só ao lado da entrada. Apoiaba a súa cunca enriba dun
bocoi e ollaba para os artistas intrigado. Dirixíronse cara a el e despois de
intercambiar os saúdos de rigor explicáronlle o que necesitaban.
—No meu barco hai sitio, si. É unha vella nave de guerra reformada, a
meirande de toda Santander. Son comerciante de panos flamengos e
brabanzóns, e tamén transporto especias. Partimos dentro de tres días
rumbo a Betanzos e Baiona. Pero a viaxe custa moitos cartos, e máis se
levades os cabalos. Temos que sumar o que vale a forraxe para alimentalos
e o espazo que van ocupar as bestas, pois non poderemos enchelo con
mercadorías. Canto me ofrecedes?
—Canto pedides? –retrucou Elvira.
O mariñeiro sorriu maliciosamente e bebeu tranquilamente a súa cunca
de viño.
—Canto me ofrecedes? –repetiu.
—Válevos isto? –Xoán ensinoulle a daga que perdera Isahort.
O home soltou un asubío de admiración, impresionado ante a visión
daquela arma recuberta de pedras preciosas.
—De onde a sacastes? Roubástela?
—Esta daga pertenceu a un emir musulmán –mentiu o xograr–. É botín
de guerra e gañeino co meu sangue. Se a vendese podería comprar todas as
naves amarradas neste peirao. Pero só vos pedimos que nos fagades un oco
na vosa embarcación.
O mariñeiro mantívose en silencio. De natureza desconfiada, non
lograba entender por que aquel home quería desprenderse dunha xoia tan
prezada.
—A que vén tanta présa por partides? –preguntou–. E quen me asegura
que esa daga non é falsa, ou que a roubastes?
Elvira interveu.
 —Escoitádeme ben. O meu cabalo é un semental árabe polo que
devecerían todos os nobres de aquí a Toledo. Podedes quedar con el unha
vez que arribemos. Velaquí a nosa última oferta. Se non vos interesa,
marcharemos agora mesmo á procura doutro patrón que demostre ter máis
intelixencia e coraxe.
—A min sóbrame coraxe, miña dona! –defendeuse o home pousando os
ollos sobre a arma–. Pero se esta daga me trae problemas, xúrovos, como
me chamo Eduardo, que acabaredes no fondo do mar!
—Que así sexa! –exclamou Xoán, e para resaltar as súas palabras cravou
o puñal na parte superior do bocoi, dando por concluído o trato.
 56

Na cela de interrogatorios da prisión, Guillaume Arnaud camiñaba en

círculos ao redor dunha anciá de guedellas brancas, axeonllada e encadeada
ao chan. O dominico non daba creto. O prior da comarca, o líder de todos
os herexes, non era un prior senón unha priora.
—Así que vós sodes Raymonde… Cando a perfecta Huguette, unha
perfecta traidora engadiría eu, vos delatou preguntabámonos se
escoitaramos mal. Imaxinade a situación: ela estaba a morrer, o seu corpo
decrépito corrompíase e apenas lle entendiamos o que saía pola súa boca
pestilente… Buscabamos un Raymond, ata pensamos se se trataría do
mesmísimo conde de Toulouse, pero abofé que levamos unha boa sorpresa.
—Daquela agardabades un home? Un «igual», nos vosos errados
termos?
Arnaud lanzou unha gargallada, afastouse de Raymonde e dirixiuse á súa
mesa. Sentou fronte á rea e mollou a súa pluma, preparándose para tomar as
notas pertinentes.
—Recoñezo que me sorprendestes –dixo o frade–. Debería ser eu quen
vos recordase as palabras da primeira carta de san Paulo a Timoteo?: «As
mulleres teñen que escoitar a instrución en silencio, con todo respecto. Non
permito que elas ensinen, nin que pretendan impoñer a súa autoridade sobre
o marido: ao contrario, que permanezan caladas. Porque primeiro foi creado
Adán, e despois Eva. E non foi Adán quen se deixou seducir, senón que Eva
foi enganada e caeu no pecado. Pero a muller salvarase, cumprindo os seus
deberes de nai, a condición de que persevere na fe, no amor e na santidade,
coa debida discreción.»
—Faládesme da vosa Igrexa, Arnaud, pero existen dúas. A miña é a
Sancta Gleisa, a Gleisa de Deu. A vosa, a romana, é a Igrexa do mundo que
odiou e perseguiu o noso Señor, o mundo corrompido denunciado por Xoán
o evanxelista. Sodes falsos apóstolos, impuros, viciados polas ansias de
poder. Nós debemos ser humildes, basearnos na verdade e na auténtica fe.
Só así regresaremos ao ceo. E por moito que nos persigades, a Igrexa de
Deus vencerá.
O inquisidor escoitaba con calma o sermón da priora cátara. Sen dúbida,
algúns argumentos estaban ben razoados e Arnaud dispuña de intelixencia
abonda como para decatarse. Mais non escribiría aquela parte da
declaración da herexe nas actas do interrogatorio. Abofé que Belcebú
inspiraba as palabras de Raymonde, dándolles unha pátina de verdade
indiscutible. O frade sabía das prácticas do diaño, pero afortunadamente o
seu discernimento detectábaas e combatíaas. Satán non o enganaría coas
súas artes diabólicas.
—Lembrade, Arnaud: «O meu reino non é deste mundo.» –concluíu a
priora.
O dominico esbozou un sorriso e comezou coas rutineiras preguntas do
interrogatorio.
—Raymonde des Moulins: é certo que non comedes carne?
—É certo. O único inferno que existe é o dos mortais, que se perpetúa
carnalmente. Eu non me alimento de animais que se reproduzan a través do
coito.
—O voso credo alenta a practicar a castidade por idéntica razón,
equivócome?
—Non vos equivocades.
—Entón, podedes explicarme por que vós, Raymonde, priora da Sancta
Gleisa, como vós mesma a denominades, tivestes sete fillos?
A priora calou. Durante uns instantes semellou que vacilaba, pero
despois deu en falar.
—Eu, como tantas outras irmás, adoptei a abstinencia no crepúsculo da
miña vida. Porén, as ánimas que aínda non foron liberadas e ignoran a Boa
Nova precisan de corpos co fin de reencarnarse neles.
Sorprendido pola resposta, Arnaud empezou a aplaudir mentres ría a
gargallada limpa. Para todo tiñan unha explicación! Así que o feito de que
os crentes se reproducisen era un mal menor. Os cátaros crían que Deus, na
súa infinda bondade, non podía abandonar as almas dos humanos naquel
mundo ideado por Lucifer. Xa que logo, enviara a Cristo coa misión de
difundir o evanxeo, espertar as ánimas do seu letargo e recordarlles a
existencia do Reino de Deus. O día en que a derradeira ánima fose salvada,
o mundo finito e terreal desaparecería.
—Raymonde des Moulins –continuou Arnaud–: coñecedes a Bernard
Rosendus?
—Si.
—Estivestes algunha vez na súa biblioteca?
—Si, claro, é a máis completa de Toulouse.
—Bernard Rosendus ocultaba nela libros de maxia negra?
—Non o sei, pero pouco importa xa, non si? Agora el e a súa dona están
encarcerados. Inxustamente, coma todos nós.
O inquisidor moveuse nervioso.
—Raymonde des Moulins: é certo que traducistes a palabra de Deus á
lingua de oc?
—Si.
—Sabiades que estaba prohibido pola Santa Madre Igrexa, xa que o latín
é a única lingua apropiada para difundir o verbo divino?
—Si.
—Confirmades que nesa tradución só figura o Novo Testamento, pois
rexeitades os sagrados libros antigos, a Xénese e a lei de Moisés?
—Irmán Arnaud, sodes de Montpellier, non si?
—Son eu quen fai as preguntas aquí –cortou o inquisidor, pero
Raymonde non obedeceu.
—De seren certas as vosas orixes, e dada a vosa curiosidade dominica,
estou segura de que xa lestes a nosa tradución. Atopastes algunha pasaxe,
por pequena que fose, que se afastase do texto canónico?
Arnaud calou. En verdade lera o Novo Testamento en occitano e a
fidelidade era absoluta. Pero o avezado inquisidor tamén recoñecía a astucia
da priora. Os herexes querían achegar as santas escrituras ao pobo,
restándolles importancia aos relixiosos, abrindo o abano de interpretacións
dun texto que dese xeito non sería tan escuro. De permitiren unha Biblia en
lingua provenzal, os campesiños perderíanlles o respecto aos presbíteros da
Igrexa romana, pois xa non gozarían do halo máxico e sabio de quen
traducía os mandatos divinos. E iso era perigoso.
—Irmán Arnaud –insistiu a priora–. Seica a propia Biblia latina non é á
súa vez unha tradución do hebreo e do grego? Nós só queremos espallar a
palabra do Señor entre as súas ovellas… No Antigo Testamento, ese que
tanto amades, o que vós chamastes «castigo de Babel» para nós foi unha
bendición, unha riqueza.
—Non tentedes trabucarme coas vosas argucias oratorias! –exclamou
Arnaud–. San Xerome traduciu a Biblia vulgata iluminado por Deus, mais
vós non sodes santos. Utilizades o Antigo Testamento cando vos convén,
pero só predicades o Novo. Queredes confundir os fieis facéndolles crer que
só as vosas ensinanzas son a Boa Nova, pero estades inspirados pola
vontade do demo.
—Abofé que empregades a palabra «demo» a miúdo. Acaso o coñecedes
de preto?
O comentario esgotou a paciencia do dominico.
—A ironía non vos evitará o lume purificador, Raymonde. As vosas
palabras perderanse dentro desta cela, nin sequera as anotarei. O voso
ministerio desaparecerá igual que se evapora a auga. Os documentos
heréticos que atopemos arderán. Por moito que vos mostredes arrogante e
orgullosa, por moito que vaiades rindo e danzando cara á fogueira como
adoitan facer algúns dos vosos irmáns, a dor e o cheiro a carne queimada
anunciaranvos a vosa condena perpetua antes de fenecer. Desenganádevos,
imperfecta priora, podedes crer que este mundo é obra de Belcebú e que as
vosas almas obterán a salvación ao deixar o envoltorio corpóreo. Mais eu
asegúrovos que as vosas ánimas maniqueas irán directas ao inferno, e alí
moraredes eternamente.
—Ou non, irmán Arnaud –rebateu a priora cun sorriso tranquilo–. Ou
non.
 57

Isahort lográrao. No porto de Santander encontrábase amarrada a súa

derradeira oportunidade. Escapáralle á morte, pasara frío, fame e sede, pero
por fin chegara o momento da vinganza. A bruxa e o xograr non fuxirían
vivos. Nunha taberna cántabra oíra falar dunha daga e dunha estraña
parella, e soubo que o destino lle sorría. Aínda lembraba como se cruzara
con eles no peirao había apenas unha hora. Ía oculta baixo un carapucho e
non a recoñeceran. Eles pasarían a noite no barco antes de partir, así que
Isahort estaba á espreita. O seu plan consistía en subir á embarcación de
madrugada e matalos durante o sono. Desta volta sen erros.
O tempo avanzaba moi devagar para a asasina quen, por unha vez, se
mostraba ansiosa. Isahort agardaba soa, escondida nun dos almacéns do
peirao, tan só acompañada pola dor da trabada do lobo na súa perna e o
ruído que producían os cabos que amarraban as naves ao embarcadoiro. Os
barcos máis grandes eran fondeados con áncoras no medio da ría, pero as
nubes presaxiaban un temporal nocturno e a frota buscara abrigo no porto.
Cando as tabernas pecharon e os derradeiros mariños ebrios retornaron
ás súas casas, aproximouse á nave. O único xeito de montar no barco sen
ser vista polos vixías que facían a rolda era gabear por un dos cabos que o
amarraban lateralmente; así accedería á cuberta polo costado de babor. A
pesar da lonxitude da soga, Isahort non tiña medo. Con decisión, comezou a
rubir pola corda, pendurada de brazos e pernas. A trabadura do lobo doíalle,
pero a súa xenreira era aínda máis forte. Axudándose das súas extremidades
foi avanzando aos poucos cara á embarcación. Pasados uns segundos parou.
Oía unhas voces que se achegaban.
Os vixías vanme ver. Estou perdida.
A asasina deixouse esvarar polo cabo, recuando, e deulle o tempo xusto
de agocharse detrás dunhas redes. Un dos homes acercouse tanto que
Isahort pensou que a descubrira, pero logo uniuse ao seu compañeiro e os
dous continuaron a súa rolda.
Agora ou nunca.
Saíu correndo, volveu agarrar o cabo e deu en gabear por el. Xa
percorrera un cuarto da ascensión e a ferida do lobo queimáballe. Sabía que
lle estaba a supurar, mais o seu odio era tan grande que non desistía no
esforzo e apertaba os dentes, aguantando a terrible dor e o cansazo dos
brazos.
Non obstante, á metade do percorrido decatouse de que cometera un
erro. O forte vento mexía as naves atracadas, tensando as sogas que despois
os mesmos refachos distendían. O primeiro envite do vento levoulle o
manto de peles que a protexía do frío. Co segundo envite, a muller perdeu o
equilibrio e non puido asir a corda, caendo ao mar.
Mergullouse estrepitosamente. Nunha pugna sobrehumana alcanzou a
superficie, conseguiu sacar a cabeza por uns intres e respirou, pero o pánico
e a auga na súa gorxa evitaron que pedise axuda. Isahort volveu afundirse
trazando unha espiral de incesantes burbullas que borraba a esperanza.
Antes de abandonar o mundo dos mortais, Isahort maldiciu por
derradeira vez a súa sorte. En picado e cara ao fondo, a súa mente evocou
con rabia a faciana dun xograr galego que unha noite de outono lle quixera
ensinar a nadar.
 58

—Messire, un emisario reclama vervos urxentemente –anunciou o

notario Pons.
—Que agarde, non estou de humor! Fóra da miña vista, imbécil! –
berroulle Guy de Lille guindándolle un zanco da perdiz que estaba a comer.
Con certeza, aquel non era o mellor día do flamengo. Outro mensaxeiro,
esta vez de Luís IX, acababa de traerlle unha carta na que o rei o chamaba a
capítulo polas desordes que as súas tropas producían continuamente en
Toulouse. O nobre debería desprazarse a París aquela mesma semana. Guy
de Lille temía que o seu futuro fose encabezar unha expedición militar a
Terra Santa, o que implicaría dicir adeus ás súas aspiracións de converterse
en capitol.
—Pero eu que vos dixen, idiota? –exclamou o cabaleiro. O notario Pons
irrompera de novo na estancia, de xeito atropelado e sen gardar a
compostura. Sufría unha mestura de excitación e medo. O flamengo intuíu
que algo grave acontecía, pois nunca o vira así.
—Que me tedes que dicir con tanta présa?
—Traio novas de Isahort, messire!
—Falade!
—O emisario chegou con este saco –dixo o notario erguendo o seu brazo
dereito.
O cabaleiro levantouse dun chimpo e arrebatoullo.
—Isahort non veu. Ninguén coñece o seu paradoiro.
Non obstante, Guy de Lille xa non oía nada. O corazón saíalle do peito e
cos ollos inxectados en sangue rachou a bolsa. Un pesado códice caeu ao
chan.
—O libro máxico de Bernard Rosendus. O volume máis prezado da súa
biblioteca. Por fin é meu! –pensou extasiado. Levou o codex a un atril e
abriuno pola primeira páxina. Porén, a súa expresión mudou do entusiasmo
á estrañeza, e logo ao temor. O cabaleiro tragou saliva e chamou polo seu
secretario en busca dunha confirmación.
—Vide! Que está escrito aquí?
O notario achegouse e leu en voz alta: «Art de trobar.»
—Como?
—O que acabades de escoitar, messire –o notario pasou algunhas das
follas–. É un tratado que explica as técnicas de versificación e os xéneros
poéticos. Polo que vexo, tamén inclúe un cancioneiro cos mellores cantares,
a súa notación musical… Ah, e varias biografías. É unha marabilla.
Posiblemente proceda da biblioteca dalgunha familia nobre da zona.
O flamengo non daba creto ao que oía.
—Estades seguro do que dicides?
—Por suposto! Mirade, as primeiras cancións son da condesa de Diá,
despois veñen Pistoleta, Raimbaut de Vaqueiras, dona Castelloza…
—Putos occitanos! –maldiciu entre dentes o cabaleiro. Agarrou furioso o
codex, guindouno encolerizado contra a parede e empezou a darlle patadas
ante o ollar horrorizado do notario–. E vós sodes un inútil! Quero que
traiades a Isahort perante a miña presenza, esa rameira vai aprender como
se cumpre unha misión! Este non era o códice que buscabamos! Dareille o
seu merecido, decapitarémola igual que ao seu pai! Fóra de aquí! Fóra!
Deixádeme só! –berraba–. Deixádeme só!
O notario abandonou correndo a estancia. No medio da súa excitación
nerviosa, o cabaleiro imaxinou a Isahort espida mentres el mesmo a
torturaba. A idea gustoulle tanto que o seu corazón non soportou máis aquel
ritmo frenético e unha nova taquicardia obrigouno a sentar nunha cadeira. O
sistema circulatorio levaba tempo obstruído polas grandes cantidades de
graxa inxeridas nas súas comidas, e o seu sangue era espeso como o prebe
de cirolas que aderezaba os seus pratos preferidos. Ata aquel día o seu
corpo resistira as crises cardíacas ás que se enfrontara, pero a misiva do rei
e a frustración ocasionada polo códice producíranlle unha ansiedade fóra do
común. Nas arterias coronarias bloqueouse o tráfico sanguíneo, o home
caeu da cadeira e quedou tendido boca arriba, entre arcadas.
 Antes de afogar no seu vómito, Guy de Lille tivo unha visión. Diante
del, Isahort flotaba nun escuro líquido viscoso a pouca distancia. Sorríalle,
agarrábao polos pulsos cunha forza sobrehumana e arrastrábao cara ao
fondo. A parella mergullábase naquel éter collida da man, emprendendo
unha viaxe que para os dous sería eterna.
 59

O chío das gaivotas cantábricas ao amencer servía de música de despedida a

Xoán e Elvira. No embarcadoiro de Santander, a nave que os levaría rumbo
a Galicia cargara as últimas mercadorías. No peirao soou unha buguina:
estaban a piques de partir. Aos poucos, e con axuda dos remos, os
mariñeiros imprimíronlle ao barco o impulso necesario para remontar cara
ao alto mar. O vento inchou as velas e a embarcación acelerou a súa
marcha, afastándose do porto. Xoán e Elvira atopábanse na popa,
observando as aves que seguían o ronsel da nave.
—Hoxe por fin me sinto liberada –afirmou ela–. É un presentimento,
pero quizais o mar teña a explicación. Algo me di que é a primeira vez
dende que iniciei esta viaxe que son ceibe de verdade.
O xograr asentiu con xesto grave.
—Os meus pais obrigáronme a escapar –dixo por sorpresa Elvira.
El mirouna estrañado e ela continuou.
—Sei que necesitas respostas, aínda que non te atrevas a preguntarme.
Cando as tropas do rei francés pisaron os nosos dominios, sabiamos que o
arrasarían todo. Sentinme covarde, inmatura, pero nos ollos da miña familia
lin que non soportarían que eu acabase prisioneira coma eles. O seu
sacrificio debía ter un sentido.
Xoán permanecía en silencio.
—O meu pai deume unha boa razón para fuxir, ordenoume salvar a xoia
máis prezada da miña terra. Encomendoume gardala e protexela coa miña
vida. É unha obra que vale máis que todos os tratados de alquimia do
mundo, que todos os libros de meigallos e encantamentos. Ese códice
recolle a esencia do meu pobo, a súa beleza, a súa lingua. É a nosa táboa de
salvación…, porque un día renaceremos.
—E Delfina rouboucho… –laiouse o xograr.
 —Por desgraza si, pero non achou isto –Elvira sacou unha chea de
pergamiños soltos dunha funda de coiro–. Sempre os gardei dentro da sela
do meu cabalo, nun espazo oculto. Nunca confiei demasiado na vosa
compañía de artistas –dixo cun sorriso–. Pensei que algún día me
roubariades o codex e todas as noites, mentres criades que eu ía practicar a
bruxería, dedicábame a copialo como podía. Nas vosas supersticións atopei
a mellor escusa para realizar o meu labor tranquila. Non é unha marabilla,
non son un frade amanuense, pero transcribín case todas as cancións e a súa
notación musical.
—Entón sabes escribir música?
—Son unha nobre occitana –dixo a rapaza con orgullo, consciente de
que aquela frase xa respondía a pregunta do xograr–. E tamén son trobairitz.
 60

Guillaume Arnaud ollaba cara ao norte dende o campanario da igrexa do

convento dos dominicos. Durante toda a noite chovera con forza e os
campos que se estendían ás aforas de Toulouse estaban asolagados. As
nubes negras afastáranse un pouco e agora o sol iluminaba a lagoa efémera
que acababa de se formar. O ceo reflectíase nela coma nun espello,
esvaecendo a raia do horizonte que o separaba da terra. Mirase onde mirase,
Arnaud só vía nubeiros.
—A fronteira é moito máis ca unha raia imaxinaria, é un vasto territorio
–pensou o inquisidor, pero non lembrou quen lle dixera aquela frase.
Suspirou e golpeou suavemente o peitoril de pedra da ventá, aínda húmido.
Guy de Lille morrera. A noticia correra coma o lume por toda a cidade.
O bispo recomendáralles aos inquisidores suspenderen calquera acción
expiatoria ata que se decidise quen ocuparía o mando das tropas do
cabaleiro flamengo. Porén, a revolta non tardara en comezar. Varios frades
predicadores recibiran unha malleira no mesmo centro de Toulouse e, por
precaución, nin dominicos nin franciscanos saían dos seus conventos.
Aquela situación evocáballe a Arnaud recordos que preferiría esquecer e
lamentouse da súa sorte. Durante un tempo prudencial non deberían
condenar a ninguén, e sen sentenzas nin interrogatorios, o seu labor na
cidade carecía dun obxectivo claro.
—Dedicareime a orar, a me purificar –musitou, convencido–. Os pugiles
fidei non se renden.
Un ruído dentro do campanario fixo que Arnaud entrase para ver o que
acontecía. No peitoril da ventá que daba ao oeste pousara unha ave de gran
tamaño. Asustado, o dominico esculcou a figura que se recortaba na xanela.
Tratábase dun falcón de plumaxe vermella que ollaba cara ao interior con
curiosidade. Cando se decatou da presenza do inquisidor, fitouno. Por uns
intres, Arnaud sentiu terror. A mirada profunda do falcón atravesábao. De
súpeto, a ave rapaz lanzou un chío estridente, axitou as ás e saíu voando,
afastándose da igrexa. Arnaud correu á ventá e observou o seu maxestoso
voo. O falcón desaparecía a unha velocidade vertixinosa cara ao oeste,
deixando o inquisidor só na súa torre.
 Epílogo

Elvira, sentada nunha praia, ollaba absorta o movemento do océano,

escoitando a súa melodía. Xoán encontrábase a algúns pasos dela, sabía que
precisaba estar soa. Durante toda a travesía a rapaza continuara
completando os seus pergameos, tentando reconstruír de memoria aquelas
partes que xa nunca volvería ver. Ao tocaren terra, ela insistira en coñecer o
lugar onde habitara Nuno, preto dunha aldea chamada Vigo, e ata alí se
desprazaran.
—En verdade el tiña razón –dixo Elvira–. Cando vexo o mar sei que
Nuno vive nas súas ondas. El amábao e amábame. Eu canteille tantas veces
ao amor…, mais aínda descoñezo a súa esencia.
—Que vas facer agora, Elvira?
O xograr ofrecéralle a súa casa, pero a moza rexeitáraa con amabilidade.
Propuxéralle ir ver a Manrique co fin de prepararen a seguinte tempada de
espectáculos, mais tamén declinara a oferta.
—Encadernarei estes pregos de pergamiño e tentarei gañar a vida
trobando –respondeu ela–. Aínda me restan algúns diñeiros.
Xoán tomou as follas e volveu miralas. O seu analfabetismo non lle
permitía descubrir a riqueza que sostiña entre as mans, pero sen dúbida
aquelas cantigas facilitarían o acceso de Elvira ao mundo dos trobadores
galegos. Non había moita xente letrada na bisbarra, así que el procuraría
axudala presentándolle varias familias fidalgas.
O vento sopraba forte. Elvira ergueuse e abrazou a Xoán. O xograr
acariñoulle o cabelo, bicouna na meixela e devolveulle os pergameos do
futuro codex. Despois deu media volta e deixouna soa na area. Mais cando
xa avanzara varios pasos xirouse cara a Elvira. Quedáballe unha derradeira
pregunta.
 —Por certo, nunca nos dixeches o teu verdadeiro nome! –exclamou
Xoán entre o bruído do vento e do océano.
A rapaza ollou as ondas do mar e volveu pensar en Nuno.
—Martine! –berrou, e logo murmurou para si: lo mieu nom es Martine.
 Edición dixital: Antonio Doiro, outubro de 2017

Deseño de capa: Miguel Vigo

Imaxe de cuberta: ACI/Alamy BNF ms. 12473 fol. 110v Na Castelloza ©ACI/Alamy

© Santiago González Lopo, 2017

© Edicións Xerais de Galicia, S. A., 2017
Dr. Marañón, 12. 36211 Vigo
xerais@xerais.gal

ISBN ebook: 978-84-9121-272-0

A arte de trobar

Está prohibida a reprodución total ou parcial deste libro electrónico, a súa transmisión, descarga,
descompilación, tratamento informático, almacenamento ou introdución en calquera sistema de
reposición e recuperación, en calquera forma ou por calquera medio, ben sexa electrónico, mecánico,
coñecido ou por inventar, sen o permiso expreso escrito dos titulares do Copyright.
www.xerais.gal