Lagine Lɛ

Klo – teremo – Yeelɔ gehu

Luɠoi Tɔɔla yiiɓo pere

Traduit en Könö

Nwoo hekplena kɛa

Gbaratɔnin
Nwookpun torohwaa I : yiŋaa manɛ ə kɛ tɔɠɔ
Hɛɓɛ kpun torohwaa 1 : vaŋaŋaa da gɛpəre ŋaa
Hɛɓɛ kpun hwerɛnan 2 : yiŋaa manɛ di gɛ
Hɛɓɛ kpun haɓanan 3 : Lɛki da lɛgbɔɠɔma
Hɛɓɛ kpun naanan 4 : Lɛgbɔɠɔma laaŋaa, da malaaŋaa lele ;
Nwoo kpun hwerɛnan II : Luɠoi tɔɔlaa hu hɛŋaa
- Hɛɓɛ kpun nɔɔlinan 5 : kpɔn ya he kɛ ə lɛi ki gbɔn gema alɛ ə lɛi ki dɛ tɔɠɔ
- Hɛɓɛ kpun mɛndanan 6 : Luɠoi tɔɔlaa ŋɔ gbahwlanama
- Hɛɓɛ kpun mɛhaɓaanan 7 : luɠoima tɔɔla kpɔn
Nwoo kpun haaɓa III : yiŋaa ya gwaa pɛzu gwaa lɛi blibligemɛ
Nwoo kpun naan IV : lɛ luɠoi tɔɔla hukpɛɛ
Nwoo kpun lɔɔ li V : Yiŋaaya manɛ ə kɛ ə lɛɛ ju luɠoi tɔɔlaki kɛ kpɛ.

Gbaratɔɔ woo
Nɔa ya lɛ yaki maakɔŋɔmɛ ŋun na, na lɛ lonii ɓo kpɔn nikema kɛ ni lɛ ki jəɠə.
Lɛ lonii yeelɔ mɛ geehu ɓo ni lɛ ki ziɠə la
- Kpɔn ya lɛ ki zeɠə dikɛama : CNRD. Ni lɛ ki zeɠə a yɛɠɛ yɛɠɛ ŋɔ hlo lɔli
yerə kunɔ waahweerɛ ye pohwerɛ+ kɔhwerɛ tanɔn
- ə lɛ lonii ki di kwenɛ kpɔ kɛnɛ
- Yini poo keeka yanigɛ a yɛɠɛ-yɛɠɛ ŋɔ hlo pou kɔunaan əlila pou hwerɛ kɔ
haaɓa yere ; lɛi kpɔn ŋaa ki zɛnɛ da lɛi takpɛn ŋaa hu nɔaan.
- Lɛ lonii kpɔn ŋa di keema : mɛ ŋaa ya ɓo ŋunɔ ki ju ; dɔa ka :
- Lɛ ki dɛ mɛ tɔɠɔ maa lihɛrɛn da lɛloniki di kɛmɛ di ɲanɛn hu
- Lɛtɔn maahwaamɛ, lɛinamlaŋaa di yei yi ya di tɔɔla ki daplɛma kɛ tɔɔmun
ə he tɔɔ kpekelen zu gemɛi haaɓa, yini ə woɲanwana too lɛ ki zu
- Nikɛmɛ ka ni nii hu, ni hihə pere lagine nwɔ maala mɛ hu ə plɛ la lɛ lonii.
- Mɛŋaa ya tɛɠɛaɓɔ guwɔ vətə mɛki ju
- Nikan ŋaa di wɔ malaa kana pere ɓɔ lagine
- Wlɔwoo əə too nitamaa ; la kɛa gbikpi kaa nɛan ki di pɔ, dɔa ɓo diwɔ
mɔnɔ kɛnɛ
 Tɔn ŋaa ya lɛŋaa di naa kɛ kpɔna maalaa mɛŋaa ma, ni ka boo ə kɛ aa
afiriki kpɔn ŋɛnɛ ki, əlɛ da C D E A O, da ni maatɛ lɛ kpɔn ya dikɛama
UA
 Yiya CNRD ka bɔ : di pɛnɛ di lagine he gban ŋa, ɓɔ ya hwaa ho na naa,
ni hɛnɛ ma əkɛ teremo mɛ hu, ni nɔpe da nwɔ kɔn ho kuloni zu.
 CNRD aa maala tɛɠɛ gbɔɠɔ pɔ, yi ya huɠu mɛ, lɔɠoi mɛ, da lɛ hɛn ngɔ
mɛ mɛɛ ə kpɛ, əlɛ kiti mɛn hwa kɛ a lɔgwei mɛ.
 CNRD - - - - -- - - yiya lɛ, lɛi ki makɔŋɔ mɛ ma
 Lɛi kimamɛ torohwa ɓa, lɛi ki nwopo ə lɔn, lɛ lonii di ɓo di ɲanɛn hu,
əlɛ da lɛ takppɛŋaa di di yelɔɔ gee hu. Luɠoi tɔlaa yaki gaa bo aa
nihɛnɛ mamɛ, ninɔpe da nwɔ kɔn ho kloni zu
 Luɠoi tɔɔla yiiɓo pere gugu ye hemu ə kɛ aa ni hɛnɛ maamɛ.
- Hemaa woo torohwaa 1 : yiŋaa ya manɛ toro hwa əkɛ
- Hɛɓɛ kpun torohwa 1 : hwaŋaŋaa da gɛpereŋaa
- Tən gleen torohwaa yiŋaa manɛ ə kɛ luɠoi tɔɔla yaki ju ;
 ɲɛmaalokaa da yelɔ gehu
 Lɛ lonii di han ŋan
 Nɛlaa da yeelɔ gehu
 Teremolaa da ɲɛtɔɠɔlaa
 Haŋamolaa kɛa
  ɲɛmaaloka da womɔn
 Tuɠopere lɛrɛ da ni laa
 Haŋamolaa
 Tuɠo perə lɛrɛ da lɛlonaa
 Yi ya ə pɛa gɛnin a hwaŋalaa
Hɛɓɛ kpun hwerɛ II : Mɛ ŋaaniya manɛ ɓo ə gɛ
Tɔngleen hwerɛnan 2 : yiŋaa manɛ luɠoi tɔɔla ə gɛ ɓiə.
 Di pɛnɛ kpɔ di lɛki ze gban ŋa ; ə kɛ a nwɔ maalaa mɛ tamaa ɲɛ ə kulo,
ə kɛ a lɛi hɛngɔ mɛ, ə kɛ a gbana gbana yii mɛ vətə kɛ mɛ alɛ lɛi klo kɛ
pere
 Lɛi yelɔ mɛgeehu əlɛ lɛi lonii di pumɛ di kepɔ
 Guwɔ lɛgbɔɠɔmala ju ə klɔɔ, gu laa mɛ ɲɔŋɔ ŋaa tɔɠɔ
 Nihɛnɛ ə nwɔ maalaa hɔrɔ ɓo, da nwɔ lɛgbɔɠɔma laa
 ɲawoɓo ə kɛ lɛ ki ju
 vətəŋaa ki di kɛ kpɔ aa zanŋaa alɛ nele
 Lɛtɔn ninɛ ə kɛ yini nwɔ vətə mɛ ki ju
Hɛɓɛ kpun haaɓa III : Lɛki nwɔ lɛgbɔɠɔma laa
Tɔngleen 3 : Lagine ka tanɔn alɛ ɲaa ho kwlɛa, ni hɛnɛ kɛ nima hee ɓo, kɛ gwe
woo ɓo aa nima.
Tɔngleen naan 4 :
Lɛ ki nwɔ darapo ɲɛ ka haaɓa ; gbɔlia, nwalɛmoa da boolakɛa ; zea geekwlɛ alɛ
bɛa aa gee
Yiya manɛ ɓo ə kɛ ya ɓaa :
Klo – teremo – yeelɔgee hu
Hɛɓɛ kpun nan IV : Kititeɠə mɛŋaa ki
- Tɔngleen lɔɔli 5 : woo ya manɛ nihɛnɛ ə maakɔɔ ya ɓa kwiiwoo
- Tɔngleen mɛnda 6 : gbanagbana yii ɓo nɔaan di pɛa di kirə tɔ aa di ɲɛkɔ vəti
yere
 Di di keekaa di kpɔn di keema lɛi luɠoi tɔlaa mamɛ ma
 Lɛi loni ki zɛnɛ di laa ə kɛ ju
  Manɛ ɓo di di poo nɔani hutɔɔ kpaya da tɛɠɛla lɛi lonii ki di ye ə lɔ gehu,
yiya nihɛnɛ woopo ə lɛ aa nɔ ŋaan.
Tɔngleen mɛhweelɛ 7 : Tuɠopere yiya pɛa ə lɛkidaga geema, yini nwɔ mɛ ɲɔŋɔ
yakɛnɛ ni nɔpe aa gɛi tɔn ə gulo gu luɠoi.
Hɛɓɛ kpun lɔli V : Lɛgbɔɠɔma laŋaa ; kɛmɛŋaa əlɛ da ni nwɔ malaaŋaa lele.
Tɔngleen mɛhaɓa 8 : Nihɛnɛ nwɔ lɛgbɔɠɔma laa nwɔ maala leleŋaa ə manɛɓo ə
kɛ a zɛnɛ klɔŋa.
Mɛta honana yi ya pɛa ni nwɔ malaa kanani
Tɔngleen mɛnaan 9 : Lagine nɔa kaanɔ zu tanɔn ə kɛ aa diwɔ malaa mɛŋaa da di
kɛmɛŋaa ɲɛ pere ya luɠoi tɔɔla yiɓo pere ə mola, di pɛama di vətə kɛ a hwla
ketini di vetə dima ɲɛ père ya luɠoi tɔɔla ə mo lai.
Tɔngleen pou 10 : ni naamɛ wla – wlo ɓo ; manɛɓo di nɔ pe na naawii, di ho lɔ
ɲiipere hu.
Malaa kaa ni yei ə gbɔɠɔ pɛ ɲɛ pereya gaa la bɔi, a lɛ ə maraŋaa di wɔ malaa
maawi.
Tɔngleen poukɔtanɔn 11 : Mahonɛnin di kɛ ni mɔnɔ ɓo.
Tɔnglee poukɔuhweerɛ 12 : Diho pɛa ni honi di kɛ doo kahwiŋa yiya tɔn ho
moni.
Ni hoŋaa dikɛ doo kahwiɲaa yiya ho mɛ kanani ; tɔn ho moni tini.
Malaa ka ni ye, da zoon da do kahwiɲa ə pɛaaə avoka heɠə.
Tɔngleen poukɔ haaɓa 13 : Ni nɔpe da zoon di kɛama zɔn hoju hwakɛ da kpɛrɛ
aa juplia yinima ə pɛama ə makɔŋɔ mun ɲeɠə.
Tɔngleen pou kɔunaan : ɓiə nɔpe ya mɛ kana ɓiə di honŋa, ɓiə ya ho mɛki
ganani, ə hɔn hozu ə ma kɛɛ kɛ a kanamun ŋi nwɔ ni
Tɔngleen poukɔu lɔɔli 15 : tɔn ə pɛa ə hon kɛ ɓaa mɛ kanaa kɛ kpɔna huɠu mɛ
ma, klan mɛma, a hwla kɛtini yiya kpɔn ŋa la lɛi mɛma lɛi kana perema.
Tɔngleen pou kɔumɛnda 16 : ɓiə nɔpe aa lɛ lon ; kɛna nɔpe ɓa kɛbɔ ə pɛa ə
hena, alɛ mɛ nɔ pe ɓakɛbɔ kɛ gɛna, kɛa ɲɛ pereya tɔn ŋe mola
Tɔngleen poukɔu mɛhwerɛ 17 : Diho plɛa nima mala, ya ho ni ta nwɔ wɛrɛwoo
kani, a moo mɛ nɔpe da ho pɛa yini nwɔ maala kanani ɲɛ pereya tɔn ə mola.
Tɔngleen poukɔumɛ haaɓa 18 : ɓiə nɔpe ya aa lɛlon ə pɛama ə hi lagine gɛna
hɛnɛ ma ə pɛama ə klo ə pɛnɛ əlɔ ɓɔ nɔpe ɓakɛbɔ ə hena yiya nwlawla ya ɓa ə
hiə aa tɔn kpaaki.
Tɔnglee poukɔumɛ naan 19 : malaa kaa ni nɔpe ɲei ə mɛ ɲaaka a hwla kɛtini ə
nwolon dooju
Tɔngleen pouhwerɛ 20 : maalaa ka nihɛnɛyei ə gbɔɠɔ hɛn ŋɔ, kɛ ə ɲanɛn klo,
nwɔ kliɲa hiə mɛŋaa kɛ.
Tɔngleen pouhwerɛ kɔutanɔn 21 : maalaa ka nihɛnɛ yei ə klokɛ alɛ dikɛ zara.
Di ho pɛa lɛnɛni ni heɠə ni klo hu mahɔrɔɓo heɠə nin mɛma (klotaa), a hwla
kɛtini klan (he mɛ) mɛma, a hwla kɛtini ə kwei woo mamɛ ma
Tɔnglen pouherɛ kɔu hwerɛ 22 : Ni nɔpe ə pɛa ə klokɛ lɛi kizu ɲɛ pereya ton ŋe
mola-
Tɔngleen pouhweerɛ kɔu haaɓa 23 : Maalaa ŋaa ka ni nɔpe yei kɛ pɛ nima
pèreɓoni makɛ nwɔ hemɛ tɔɔn perepɔ.
Tɔnglen pouhwerɛ kɔnaan 24 : klonɔpe kɛgɛ yini nwɔ maalaa kaa ə yei tɔɔn
wooni.
Tɔngleen pohwere kɔlɔli 25 : ni ya hegəa pɛrɛn ə ɓo aa yɛnɛ kpɔn ŋii ɓomun lɛ
ki ə makɔŋɔa.
Tɔngleen pohwere kɔmɛnda 26 : laginemun nɔpe ə make həni lɛ takpɛn hu, lɛ ki
ə makɔŋɔa ɲɛ pereya lɛ ki əmola lɛ pomɛŋeeni yiya lagine laakajui.
Tɔngleen pohwerɛ kɔmɛhwerɛ 27 :
laginɛ əpɛa ə hen ndɛɠɛ lɛ takpɛn humun mɔ ɲɛ pere ya tɔɔn əmola.
Tɔngleen pohwerɛ kɔmɛ heɓaa 28 :
Ni kpɔɠɔ hɛn, da nihɛn, hɛn wɛkɛ aa hɛn ŋul niyei ; lɛ makpaan aa hema di
dɛgɛabɔ kɛa tɔn kpamɛ.
Tɔɔngleen pohwerɛ kɔumɛnaan 29 :
Lɛ ki makɔŋɔ mɛ kaa a lɛloni zɛnɛ mamɛ.
Tɔngleen pohaɓaa 30 :
Lɛ ki dɛ mɛ tɔɠɔ ki gaa a nihɛnɛ mamɛ.
Tɔngleen pohaɓaa kɔu tenɔn 31 :
Lɛ ki zu hɛŋaa makɔŋɔ mɛ da mawi mɛ kaa a nihɛnɛ mamɛ.
Tɔngleen pohaɓaa kɔuhweerɛ 32 :
Nɔaŋaa maawinɛ da dɛɠɛpere ŋaa kaa aa nihɛnɛ mamɛ, lɛ loni ki zɛnɛ
Tɔngleen pohaaɓa kɔu hɓaa 33 :
Yiya kpɔna gbanagbana mɛ kɛpereŋaa na nɔan hepereŋaa tɔɔ kpeɠelən ŋaa ki di
hu, yini nwɔ ŋaaki zɛnɛ ə he gbaŋa nɛrɛ pèrepɔ.
Lɛ gbɔɠɔma kaa nihɛnɛ yei ; dikɛ kpɔn naa dike di ŋunɔɔ kɛ di nɔa ŋaa wolon
tola zu ; yini hɛnɛ tɔn ə mo.
Tɔngleen pohaɓaa kɔulɔli 35 :
Klokɛnɔan di pɛama di kpɔn naa, hɔɠɔlahi Daa laakulazu. Klokɛnɔan ŋaa daa
kpɔn di kema a di lima di kɛ di lima klokɛ di pɛama di kungi ŋaani he di kɛ kɛdi
ma sɛndika didi kɛmɛ ɗaani a di limakɛ kɛa tɔn tɔn kpaame.
Klokɛmun muruti mɛŋaa klɔŋaɓo tɔn yei
- Woo kpun yeere II :
Luɠoi tɔɔlaa hu hɛŋaa
Tɔngleen pohaaɓa kɔu mɛnda 36 :
Luɠi tɔɔla hu hɛŋaa ;
-CNRD
- Luɠɔi tɔɔlaa tɔɔmun
- Luɠoi tɔɔlaa nwɔ gbahwlanama
- Luɠoi tɔɔlaa kpɔn

Tongleen pouhaaɓa kɔu mɛhwerɛ 37

 CNRD ɓo aa ɲɛtɔɠɔmun, yaɓo mɛhɛnɛ kaa ɲei, kpɔn ya lɛki ɲawəɓoa.
Unɔaŋaa kaa a lagine loni kɛ di lɛ ki maakpɛ hɔɠɔ lahiŋaa zandarma ŋaani,
polihiŋaani.
 Luɠoi tɔɔ laa tɔmun

Tɔngleen pohaaɓa kɔu mɛhaaɓa 38 :

Luɠoi tɔɔle tɔmun ɓaa ɲɗ kunigi ɲini ma.
 - Lɛ namun, da hɔɠɔlahi ŋani kidi kunigi
- Lɛ klokɛnɔan di kunigi
- Yaɓo gɛ pere kɔaa luɠoi tɔɔlaa kɛ hiə aa gbaa
- Yaɓo lɛki ziə kpali ka ɲei alɛ mɛŋaani ya tɛɠɛaaki kɛ jupli, kɛ jukpɛ.
- Maala hɛnɛ kaa ɲei, kɛ pɛ ɲayoɓo kɛnin la
-
Tɔngleen pohaaɓa kɔmɛnaan 39 :
Luɠoi tɔɔlaa tɔmun ɓo lagine nwɔ lɛgbɔɠɔma kaa ɲei, da teremo laa, malaaŋaa
alɛ mɛŋaani kpɔ ya laginɛ ə nelɔaju.
Tɔngleen ponaan 40 :
Luɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ɓaa a ɲɗ tɔɔmun, ya ɓaa gbahwlama kunigi, ə makɛ kpɔn
ya lɛki makɔŋɔmɛ ŋunaki.
Tɔngleen ponan kɔutanɔn 41 :
Yiŋaa ya ɲɗ ə mo kɛ luɠoi tɔɔ mun ki welaa ə mo hlo poukɔlɔli yemu, kɛ heɠəvlo
mɛhaa ɓa yere ya di wela.
Tɔngleen ponaan kɔuhwerɛ 42 :
Luɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ɓo lahiɠiŋaa kidi hea lɛŋaaki dihu alɛ ɓɔ nɔpe ya manɛɓo
ɲɛkɔŋaa dikɛna.

Yaɓo lɛ yiŋaaki de di ɲɛkɔtɛɠɛ ɓɔ a lahiɠi didi kɔnɔtoama.

Tɔngleen ponaan kɔu haaɓa 43 :

Luɠoi tɔolaa tɔɔmun ə pɛa ə ni klo kahwiɲa alɛ kɛ nɔa maapu.
Tɔngleen ponaan kɔunaan 44 :
Luuɠoi tɔɔlaa tɔmun yaɓo kwiklokɛnɔ kpɛa – kpɛa ŋaani hea ə marɛ hɔrɛ
hɔɠɔlahi kunigi ŋaa.
Tɔngleen ponaan kɔulɔli 45 :
Luɠi tɔɔlaa tɔɔmun ə pɛa ə gɛklo ta tɛɠɛ (ə karhwaɓo) minitɛrɛ torohwaa pɔ a
hwla kɛtini minitɛrɛ takpɛn pɔ.
Tɔngleen ponaan kɔnmɛ mɛnda 46 :
CNRD hu nɔa di ho pɛa di ye tɛni lɛ vətə mɛhu əlɛju luɠoi tɔɔla əkpɛ.
Wo yakɛnɛ yaɓo bo honama.
Tɔngleen ponaan kɔu mɛhwere 47 :
Hwakɛ di zea ; luɠoi tɔɔlaa tomun ə gwirea kiti teɠənɔan kpɛaŋaa lila ; əkɛama
ɲa luɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ŋa nwirea lagine nɔan hɛne pepe ɲɛma ; mɛŋaa kpɔ ya
mane ɓo əkɛ wati yaki ma manɛ ɓo ŋawɛnɛ kɛ, ŋa jumɛŋaa maawi da lɛ tɔnŋaa
alɛ ŋa le ki nwɔ lɛgbɔɠɔma tɔn mawi.
Nanyɛ kaa kpɔŋaa kpɔ luɠoi tɔɔlaa kiju, kaa gugu yelɔ gehu, na hwla nwoo
maawiə, lɛ tɔnŋaa di tomɛ ; naa nwirə.
Wookpun III : luɠoi tɔɔlaa nwɔ glahwlanama
Tɔngleen ponan kɔumɛhaaɓaa 48 :
Luɠoi tɔɔlaa nwɔ gbahwlanama həpereka :
Minitɛrɛ torohwa əlɛ minitɛrɛ ŋaa ;
Gbaɠama tanɔn : ministɛrɛ torohweki ya ɓo ŋuma.
Tɔngleen ponaan kɔumɛnaan 49 :
Minitɛrɛ torohwa kaa niya duɠopere lɛrɛ mlɛa, laana la ə ɓo ɲei.
Tɔngleen polɔli 50 :
Minitɛrɛ torohwa ga gbahwlanama ŋuma. Uɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ɓo zeɠə, ya man
ya ɓo pɛa kɔnɔma ə gloma.
Gaa ɲaawo ɓo munda luɠoi tɔɔla tɔɔmun ki ɲɛma.
Təngleen polɔli kənta nɔn 51 :
Minitɛrɛ torohwaki ya ɓo gbahwla mama mɛŋaa ki zea gbaŋa.
- ya ɓo lɛ klokɛmɛ ki gaa ɲei, pereya lɛ ki ju hɛŋgɔ mɛɛŋaa ni ki gala, ɲɛ kaa kpɔ
gbahwlanama klokɛni ŋaani ki di ma.
- Pere manɛ ɓo di tɔɔŋaa da gɛpere ŋaa di kɛla
- ɲɛ kaa kiti teɠə mɛŋaani dinama.
Tɔngleen polɔli kɔu hwerɛ 52 :
Minitɛrɛ torohwaa manɛ ɓo ənwɔ minitɛrɛ ŋaani ya manɛ ɓo di ke gbla
hwlanama hu ə di he hlo pohaaɓa yeemu aa kpɛrɛ a gɛa tini ə glen luɠoi tɔɔlaa
tɔɔmun ŋi ma ; kɛ yiŋani manɛ ɓo digɛ luɠoi tɔɔla tɔmun ŋi aa modima.
Tɔngleen polɔli kɔuhaa ɓa 53 :
Luɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ɓo manɛ ə mini tɛrɛŋaa da kɛ gbahwlanama hu ya ɓo di
hea, kɛa mitɛrɛ torohwaa ɓo dilaɓoa ma əlɛ luɠoi tɔɔla tɔɔmun kɛ pɛ di klonina.
Tɔngleen polɔli kɔu naan 54 :
Luɠoi tɔɔla tɔɔmun ɓo manɛ ɓo ə mo mɛɛ yiŋaa ya manɛ ɓo ə kɛ, alɛ da
gɛpereŋaa ki kɛ zɛnɛ huklo

Tɔngleen polɔli kɔu lɔɔli 55:

Minitɛrɛ toorohwaa da ŋɔ gbahwlanama hu minitɛrɛŋaa ki da ho hihə hu pɛa
ɲetɛnin kɛ di vetə ma haan əlɛzu luɠoi tɔɔla ə kpɛ la.
Yiya kɛnɛ da kpɛn ho kuloa bo.

Wookpun IV : Luɠoi tɔɔla kpɔn :

Tɔngleen polɔli kɔumɛnda 56 :

Luɠoi tɔɔlaa kpɔn yaɓo pere ya hihəhu lɛ ki wɛ pa hiə la ; yaɓo jiə kpaa ŋaa ki
zɛnɛ laa.

Tɔngleen polɔli kɔumɛhwerɛ 57 :

Mɛŋaani ya manɛ ɓo ə kɛ luɠoi tɔɔlaa kpɔɔn ŋi ɲəi dɔa ka
Di lɛ tɔɔŋaani ki di bɛ di ɲɛ klen lɛloni ki di ma alɛ vetə ə kɛ ma
Di hɛɓɛ yiri pɛɛn kɛ kpɔna lɛ ki ziə per maani ki ma
Mɛŋaani kpɔ ya manɛɓo ə kɛ luɠoi tɔɔlaa hu di gɛ
Pere ya manɛ ɓo di tɛɠɛla kɛ nihɛnɛ ə kɛ aa nwɔ maalaa klɔŋa ;
Di gɛpere kɔɔ yiya lɛloni ki di yee ə lɔɔ geehu.

Tɔngleen polɔli kɔumɛ haaɓa 58 :

Luɠoi tɔɔla kpɔn ni ho hwaa di la ma
Lɛ nwɔ ŋudɔ kplɔ
Luɠoi tɔɔlaa kpɔn ju nɔa di wɔ tɔɔlaa ə gbaratɔa yereya luɠoi tɔɔlaa tɔmun ə di
laɓoa la, alɛ yama əkpɛa yereya di lɛ tɔn ŋi zea la .

Tɔngleen polɔli kɔu mɛnaan 59 :

Luɠoi tɔɔlaa kpɔn pere ya di wɔ kpɔn ŋi manɛ ɓo di ziəla zɛnɛ wɛ pa kɛ di wɔ
ŋunɔ torohwaa ki zu a kɛtini di wɔ kpɔn kɛnɛ ki zu di kpulu ə kɛnɛa ə tɛɠɛla nɔa
ya di ho plɛni di ma.
Kpɔn ŋi zu hiə ɓo pere da pere ya kpɔn ma nɛ ɓo ə hiə kɛ di zɛnɛ həla mahɔrɔɓo
kpɔn naama hə mɛŋaani kaa blɛa kɛnɛ gema.
Tɔngleen pou mɛnda 60 :
Luɠoi kpɔn yaki ni poumɛhaaɓa kɔutanɔn (81) ɓo manɛ ə kɛ zu, didi heɠea di
tuɠopere ɓo ma, alɛ di kɛ aa nɔa ya pɛa klo ya kɛnɛ gɛni, nɔa ya manɛɓo di kɛzu
dɔa kaa :
 Gbanagbana yiɔ nɔa ; ni pokɔulɔli (15)
 Klo kɛ kpɔn ɓɔ la gine ; ni mɛhwerɛ (07)
 Sɛndika nɔa ; ni lɔli (05)
 Lɛ kpɔnŋaa ki di ŋuna nɔa ; ni haɓaa (03)
 Lɛ ki makpɛ nɔa ni ; mɛnaan (09)
 Kpɔn ŋaa ya ni nwɔ maalaa mɛŋaa ŋuna ni hwelɛ (02)
 Lagine nɔa ya lɛpo di wɔ kpɔn ŋaa ni ; lɔli (05)
 Nɛaa ŋaa ki di wɔ kpɔn ni haaɓa (03)
 Miheɠə ninɛ ŋaa ni dɔa kpɔn ; ni lɔli (05)
 Lɛ ki zu yiiɓo pere meŋaa nwɔ kpɔn ŋaa ; ni hwerɛ (02)
 Kpɔŋaa ya tikɛ nɔa ŋuna ; ni hwerɛ (02)
 Kpɔŋaa ya heeɓo mɛŋaa ŋuna, ni hwere (02)
 Kpɔŋaani ya klokɛmɛŋaa ni ŋuna ni hwerɛ (2)
 Haahiŋaa kobitaaŋaa ni hu ; ni hwerɛ (02)
 Kpɔŋaa ni ya ɲɔn mɛ da klɔhu pɔnɔ mɛŋaa ŋunai ni hwerɛ (02)
 Kpɔŋaa ya hwaaɓo mɛŋaa ni ŋuna ki ; ni hwerɛ (02)
 Nɔaŋaani ya mɛeŋaa kɛnɛ zɛnɛ hə père klɔnŋi ; nimɛhaaɓa (08)
Luɠoi tɔɔlaa kpɔn yak i da kɛe zei manɛɓo nɛaa ki di kplu ə kɛnɛ (da ni ŋunɔnɔ
ɓlaɓozu pohaaɓaki əkɛ aa nɛaa).
Gbahwlanama hu nɔa plɔŋaani, da klokɛ nɔa plɔŋaani ya di wuru dimɛ aa lɛki
zeɠea poki hɔɠolahi ŋaani ki di yeki di ho pɛa toni kpɔn ya kɛnɛ ki zu.

Tɔngleen poumɛnda kɔutanɔn 61 :

Ni ya luɠoi kpɔn ya kɛnɛ naaɓoa yaaɓa a luɠoi tɔɔlaa tɔɔmun ŋi, kɛanɔ luɠoi
kpɔn ŋi zu nɔa ki dɔa ɓo di ye nɛnŋaa dɔa buro hu nɔaki di ma

Tɔngleen pomɛnda kɔuhwerɛ 62 :

Da nɔaŋaa laaɓo luɠoi tɔɔlaa kpɔnŋi zu manɛ ɓo dikɛ di keka yere hɛnɛ ə lɛzu
luɠoi tɔɔla ə kpɛ. Luɠoi tɔɔla kpɔn ŋi zu nɔa di hwitɔ tɛɠɛa di pɔ ɲɛ père ya di mo
la dɔa kpɔnŋi ziə père hɛɓɛ ki zu.
Lɛ ki makpan wlawla aa he di ma kɛ hiren na luɠoi tɔɔla kpɔn ŋi zu mɛma di
pɛama di hwitɔ ki di jukpuo.
Tɔngleen pomɛnda kɔhaɓaa
Luɠoi tɔɔla kpɔn ŋi guniɠi kaa ŋuma, zegwlɛ nɔa di ɓo hwerɛ.

Tɔngleen pomɛndakɔnaan:
Luɠoi tɔɔlaa kpɔn guniɠi da zegwlɛ hweeerɛ ŋaaki di ka a lagine nɔa di ɓo aa di
haŋaŋaa, diɓo a nɔa teremoa, di ɓo aa lɛ loni tuɠo pere lɛrɛ ŋaani, luɠoi tɔɔla
tɔmun ɓo di laaɓoa.

Tɔngleen pomɛndakɔlɔli 65:

Luɠoi tɔɔla kpɔn kuniɠi da zegwlɛnɔa di kuniɠi di laa ho pɛa kɛnin luɠoi tɔɔla ki
zu.
Nɔaŋaani ya luɠoi tɔɔla ki ju da ho pɛama ɲetɛni kɛ di vetə ma, ə kɛa vetə nɔpe
ə lɛ ju luɠoi tɔɔla kɛ kpɛ.
La ho pɛama ɓoni boo, alɛ boma ho na ma.
Tɔngleen pomɛnda kɔmɛnda (66):
Lɛ ki nwɔ ŋudɔ nɔaŋaani ki di mɛkpanɔa ɓo tɔn ɲei. Nunɔ kpɔn yakɛnɛ zu mun ta
nɔpe ho pɛa liren ni, ahwla kɛtini ə yɔ do mɛ ma kahwiɲa mahɔrɔɓo aa woo ta
ɓo kɛ kpɔn na gɛ klo mɛ perepɔ.

Tɔngleen pomɛnda kɔumɛhwerɛ 67 :

Di pɛama di zon a ke mɛɲɔŋɔ ɓo ə gɛ père takpɛn pɔ.kɛa kɛ luɠoi tɔɔmun ŋi aa
hwaama, a hwla kɛtini di gaakpɔ kɛ mɛɲɔŋɔ ki gɛ.

Tɔngleen pomɛnda kɔmɛhaaɓa(68) :

ŋunɔ kplɔ hu nɔa kɛnɛ didi haraa, alɛ di kɛ mɛɛ taama kɛ dima nɛrɛ pere pɔ,
luɠoi tɔɔla tɔɔmun ɓo yini hɛnɛ kɛaa, kɛ ŋunɔ kplɔ aa kpaa kɛhu əmo.

Tɔngleen pomɛnda kɔmɛnaan (69) :

Luɠoi tɔɔla nɔa dɔa ŋunɔ kɛaki manɛ di gbaratɔ yiya gbahwlanama kliklɔn mɛ ə
kɛzu, yaɓo moa mɛŋani manɛ ɓo di zupli, da tɔŋaani ya gbahwlanama ə naa kɛ
di zukpɛ alɛ di hwama

Wookpun V
Yiŋaani ya manɛ ɓo ə kɛ, da yiŋaani ya gwa lɛ takpɛn ŋaani gwaa mo
Tɔngleen pomɛhwerɛ 70 :
Luɠoi tɔɔla tɔɔmun mɛŋaani ya a ɲepɔɔ too zu ya ɓo gaa nwɔ
Tɔngleen pomɛhwerɛ kɔtaanɔn 77:
Woolaama hɛɓɛ ka ɓɔ yɛnɛ kɛ hiren yɛnɛ kpɔn ŋaa mamɛŋaani ma, da hwa
kpɛmɛŋaani lɛ mɛ da ɓa aa lɛ hɛngɔ mɛki, a hwla kɛtini kɛ kpɔna lɛtɔɔn ŋaani di
hwamomɛ ma, a hwla kɛtin mɛ yiya kpɔŋa nɔa kɛ pere ŋaa ma ; di ho pɛa di
yepɔ toni hɛɓɛ kɛnɛ zu, yiya tɔɔn honi laanin.

Tɔngleen pomɛhwerɛ kɔuhwerɛ 80 :

Kliɲahiə nɔpe kɛ hiren na lɛ tɔn hwamomɛ ma ho pea yiya laginɛ nɔa di ho
hwanima.
Tɔngleen pomɛhwerɛ kɔhaaɓa 79 :
Woolaama hɛɓɛŋaani yiŋaani ya gwaa gu yepɔ toju a hwlatɛtini gwaa hwama
manɛɓo di bɛɛn lɛ nwɔ kliŋapɔnɔ hɛɓɛ kizu ; vaŋa kɛnɛ ɓo dɛɠɛa la tɔn hɛɓɛ ki
ma

Pere ya manɛ ɓo kititeɠə pɛrɛ kɛnɛ ə klokɛ la, tɔn ɓo moa, ə ma kɛ pere ya
manɛ ɓo di ju nuaan he la yiya di maa kɔŋɔ pere tɔn ɲɛi ə hela gbaŋa.
Tɔngleen poumɛnhaa nan 80 : kpɔn kɛnɛ ya kɔnɛn ngɛ mɛŋaa ŋuna da kpɔn
ŋɛnɛ ya ni wolon dozu mɛ ŋuna ; di ə lɛlon kɛklo ɓa ɲɛ pere ya di hemaawooŋaa
ɲani ki di mo la : ŋun dorohwaa ɓaa : 2021/002/PRG/CNRD/SGG əlɛ 2021/003
PRG/CNRD/ SGG.
Tɔngleen poumɛ haaɓa kɔutanɔn 81 : Hwa kɛnɔ da da kulojuza mɛŋaa hirən
luɠoi mɛŋaa ma da ziyəpereɲaa yiya hwo luɠoi tɔɔlaa kana zɛnɛ ə pɛa ə kɛ.

Tɔngleen poumɛhaaɓa kəuhweelɛ 82 : luɠoi tɔɔla yiiɓo pere ta ə pɛa ə plɛ luɠoi
tɔɔla kpɔn mɛ hu.

Tɔngleen poumɛ haaɓa kɔu haaɓa 83 : əlɛ ju luɠoi tɔɔlaa hu hɛŋaa ə he CNRD
hu nɔaan ɓɔ gaa di yei.

Tɔngleen poumɛ haaɓa kɔu naan 84 : luɠoi tɔɔla yiiɓo pere yaki gbara a tɔɔ
ɲelei di di yepɔɔ too la jui di kaa pai bɛɛn nɛi ŋɔ kiliɲapono hɛɓɛ hu ə ɓo a nɛi
ŋɔɔ tɔn gɛnɛi nowai tɔɔlaa luwai hu.