Recepta Na Leki Naturalne

Recepta na
LEKI
AMERYKAŃSKI
BESTSELLER
Ponad 500 000
sprzedanych
egzemplarzy!
NATURALNE
Kompleksowy przewodnik po naturalnych metodach
leczenia ‒ 200 powszechnych schorzeń!
Poradnik samoleczenia oparty na naturalnych środkach

i skutecznych metodach, takich jak: odpowiednia dieta, odżywianie,
suplementy oraz inne metody terapii holistycznej.
Mark Stengler, N. M. D
James F. Balch, M. D.
Robin Young Balch, N. D.
Tytuł oryginalny: Prescription for Natural Cures: A Self-Care Guide for Treating Health Problems
with Natural Remedies Including Diet, Nutrition, Supplements, and Other Holistic Methods
Przekład: Krzysztof Światły
Redakcja: Editio
Korekta: Editio
Projekt okładki: Michał Duława
Opracowanie layoutu: Editio

Skład: Editio
Copyright © 2016 J&R Balch, Inc. and Stenglervision, Inc.

is translation published under license with the original publisher
Turner Publishing.
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana, przechowywana w systemie
wyszukiwania lub przekazywana w jakiejkolwiek formie lub za pomocą jakichkolwiek środków
(elektronicznych, mechanicznych, fotokopii, nagrywania lub w inny sposób) bez uprzedniej
zgody właściciela praw autorskich.
ISBN 978-83-95717-02-3
00-790 Warszawa, ul. Willowa 8/10 lok. 43

tel. (22) 885 26 09; 885 26 15
Dystrybucja:
DICTUM Sp. z o.o.
01-942 Warszawa, ul. Kabaretowa 21
tel./fax (22) 663 98 12, 663 98 13
e-mail: dystrybucja@dictum.pl
www.dictum.pl
Druk i oprawa:
Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca S.A.
OD AUTORÓW
W pierwszych słowach pragnę podziękować mojemu Panu, Jezusowi Chrystusowi, który

trzydzieści lat temu odmienił moje spojrzenie na zdrowie i dobre samopoczucie. Chciał-
bym również podziękować mojej żonie Robin Young Balch – utalentowanej specjalistce
naturopatii, której praca i zachęty sprawiły, że zdecydowaliśmy się wydać tę książkę.
Mamy nadzieję, że z zawartych w niej informacji skorzystają całe rzesze pacjentów.
– James F. Balch, M.D.
Specjalne podziękowania należą się mojej żonie Angeli i moim dzieciom, które wspierały
mnie od samego początku. Dziękuję również całemu ciężko pracującemu personelowi
Stengler Center for Integrative Medicine oraz mojej mamie Mary. Na koniec pragnę po-
dziękować naszemu Stwórcy, Jezusowi Chrystusowi, o którym mowa w następujących
fragmentach Pisma: Rdz 1, 1, Rdz 3, 15, Iz 6, 1, Iz 53, Dn 9, 25–26, Mt 2, 1, J 14, 6,
1 Kor 15, 3–5, J 14, 6 i J 20, 28.
– Mark Stengler, N.M.D.
Dziękuję mojemu Panu, Jezusowi Chrystusowi, za wszelkie nauki o uzdrawianiu.

To właśnie On wtłoczył je w moje serce, abym mogła poprowadzić naszych czytelników
do dobrego zdrowia. Możliwość współpracy z moim mężem, doktorem Jamesem Bal-
chem, była radosnym błogosławieństwem, a doktorowi Markowi Stenglerowi udało się
dokonać znakomitej kompilacji recept na naturalne leczenie.
– Robin Young Balch, N.D.
Wszyscy autorzy pragną podziękować reprezentującemu ich agentowi Jeffowi

Hermanowi oraz pracownikom Turner Publishing za cały entuzjazm towarzyszący
trzeciemu wydaniu Recepty na leki naturalne.
SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA .............................................................................................................................................. 13
JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI .................................................................................................... 15
Część pierwsza
CHOROBY I PROBLEMY ZDROWOTNE
AIDS i HIV ....................................................................................................................................................... 21

Alergia ............................................................................................................................................................... 29
Alergie i nietolerancje pokarmowe ................................................................................................... 36
Anemia ............................................................................................................................................................. 44
Arytmia ............................................................................................................................................................ 50
Astma ............................................................................................................................................................... 56
Autyzm ............................................................................................................................................................ 64
Bezpłodność .................................................................................................................................................. 69
Bezsenność .................................................................................................................................................... 76
Biegunka .......................................................................................................................................................... 85
Bielactwo nabyte ....................................................................................................................................... 92
Bolesne skurcze menstruacyjne ........................................................................................................ 96
Borelioza ....................................................................................................................................................... 101
Ból gardła ..................................................................................................................................................... 107
Bóle głowy ................................................................................................................................................... 112
Bóle i skurcze mięśni ............................................................................................................................. 121
Bóle pleców ................................................................................................................................................. 126
Choroba afektywna sezonowa ........................................................................................................ 134
Choroba Alzheimera ............................................................................................................................... 142
Choroba Leśniowskiego-Crohna ..................................................................................................... 152
Choroba lokomocyjna ........................................................................................................................... 160
Choroba Parkinsona ............................................................................................................................... 163
Choroba włóknisto-torbielowata sutka ..................................................................................... 171
Choroby układu krążenia ..................................................................................................................... 176
Cukrzyca ....................................................................................................................................................... 188
Dna moczanowa ....................................................................................................................................... 199
Dysplazja szyjki macicy ....................................................................................................................... 206
Efekt vertigo (układowe zawroty głowy) ................................................................................... 212
Egzema (wypryski) .................................................................................................................................. 216
Endometrioza ............................................................................................................................................. 224
Fibromialgia ................................................................................................................................................. 231
Gorączka ....................................................................................................................................................... 241
Grypa .............................................................................................................................................................. 246
Grzybica paznokci ................................................................................................................................... 253
Grzybica stóp ............................................................................................................................................. 257
Hemoroidy .................................................................................................................. 262
Hipoglikemia .............................................................................................................. 269
Impotencja ................................................................................................................. 273
Jaskra .......................................................................................................................... 280
Jet lag (zespół nagłej zmiany strefy czasowej) ..................................................... 286
Kamienie nerkowe ..................................................................................................... 289
Kandydoza (drożdżyca) ............................................................................................. 295
Kaszel ......................................................................................................................... 302
Kolki ............................................................................................................................ 308
Kurzajki ....................................................................................................................... 313
Łagodny przerost gruczołu krokowego (BPH) ........................................................ 317
Łamliwe paznokcie .................................................................................................... 324
Łuszczyca ................................................................................................................... 329
Menopauza ................................................................................................................. 336
Mięśniaki macicy ....................................................................................................... 344
MRSA (gronkowiec złocisty oporny na metycylinę) .............................................. 350
Mutacja genu MTHFR ............................................................................................... 354
Nadczynność tarczycy ............................................................................................. 360
Nadwrażliwość (nietolerancja) na gluten ............................................................... 364
Nałogi (uzależnienia od alkoholu i narkotyków) .................................................... 368
Niedoczynność tarczycy .......................................................................................... 376
Niepokój (zaburzenia lękowe) .................................................................................. 384
Nieświeży oddech (halitoza) .................................................................................... 392
Nietolerancja laktozy ................................................................................................ 397
Nietrzymanie moczu ................................................................................................. 400
Nowotwory ................................................................................................................ 406
Operacja – przygotowanie i rehabilitacja ............................................................... 421
Opryszczka ................................................................................................................. 428
Osteoporoza ............................................................................................................... 434
Otyłość ....................................................................................................................... 443
Pasożyty jelitowe ...................................................................................................... 452
Pokrzywka ................................................................................................................. 458
Poparzenia (w tym poparzenia słoneczne) ............................................................. 464
Półpasiec .................................................................................................................... 468
Problemy z pamięcią ................................................................................................. 474
Problemy z pęcherzykiem żółciowym ..................................................................... 481
Problemy związane z ciążą ...................................................................................... 488
Przepuklina rozworu przełykowego i choroba refluksowa przełyku .................... 514
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) ..................................................... 520
Przeziębienie .............................................................................................................. 524
Ropnie i czyraki .......................................................................................................... 531
Sarkopenia .................................................................................................................. 537
Siniaki ......................................................................................................................... 543
Skręcenia i naderwania ............................................................................................. 548
Starzenie się organizmu ............................................................................................ 554
Stwardnienie rozsiane ............................................................................................... 562
Szumy uszne .............................................................................................................. 571
Toczeń ......................................................................................................................... 574
Trądzik ......................................................................................................................... 583
Trądzik różowaty ........................................................................................................ 591
Ubytki w zębach (próchnica) .................................................................................... 598
Udar mózgu ................................................................................................................ 602
Utrata słuchu ............................................................................................................ 609
Użądlenia .................................................................................................................... 615
Wrzody ........................................................................................................................ 618
Wyczerpanie nadnerczy (niewydolność kory nadnerczy) ..................................... 625
Wypadanie włosów ................................................................................................... 629
Wysoki poziom cholesterolu .................................................................................... 636
Wysokie ciśnienie tętnicze ....................................................................................... 645
Zaburzenia czynności stawu skroniowo-żuchwowego (Zespół Costena) .......... 654
Zaburzenia nastroju .................................................................................................. 660
Zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia) .......................................................... 670
Zaćma ......................................................................................................................... 677
Zakażenia Clostridium difficile ................................................................................ 683
Zakrzepy krwi ............................................................................................................ 689
Zapalenie dziąseł ....................................................................................................... 695
Zapalenie i infekcje ucha .......................................................................................... 699
Zapalenie oskrzeli ...................................................................................................... 707
Zapalenie pęcherza moczowego .............................................................................. 713
Zapalenie pochwy ...................................................................................................... 719
Zapalenie prostaty .................................................................................................... 726
Zapalenie stawów ..................................................................................................... 732
Zapalenie uchyłków ................................................................................................... 742
Zapalenie wątroby (WZW – wirusowe zapalenie wątroby) .................................. 747
Zapalenie zatok przynosowych ............................................................................... 754
Zaparcia ...................................................................................................................... 761
Zastoinowa niewydolność serca ............................................................................. 768
Zatrucia ...................................................................................................................... 775
Zatrucia pokarmowe ................................................................................................. 780
Zatrucie rtęcią ........................................................................................................... 787
Zawroty głowy .......................................................................................................... 793
Zespół cieśni kanału nadgarstka ............................................................................. 799
Zespół jelita drażliwego ........................................................................................... 804
Zespół metaboliczny (zespół X) ............................................................................... 812
Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD) ........................... 818
Zespół napięcia przedmiesiączkowego ................................................................... 827
Zespół niespokojnych nóg ........................................................................................ 836
Zespół przewlekłego zmęczenia .............................................................................. 839
Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego ....................................................... 848
Złamania kości ........................................................................................................... 853
Zwyrodnienie plamki żółtej ...................................................................................... 859
Żylaki .......................................................................................................................... 865
Część druga
PODSTAWY MEDYCYNY NATURALNEJ
Dieta i odżywianie ..................................................................................................... 875

Post ............................................................................................................................. 895
Suplementy diety ...................................................................................................... 898
Ziołolecznictwo ......................................................................................................... 951
Homeopatia ............................................................................................................... 988
Aromaterapia ........................................................................................................... 1001
Tradycyjna medycyna chińska: akupunktura i akupresura .................................. 1013
Hydroterapia ............................................................................................................ 1028
Naturalne hormony ................................................................................................. 1031
Bodywork ................................................................................................................. 1035
Ćwiczenia i kontrola stresu .................................................................................... 1039
Część trzecia
DODATEK
Naturalne metody leczenia – informator ............................................................. 1045

Słowniczek ............................................................................................................... 1049
Indeks ....................................................................................................................... 1060
Informacje zawarte w tej książce są wynikiem osobistych badań i doświadczeń autorów.
Książka, którą zaczynasz czytać, nie może być substytutem konsultacji z lekarzem lub innym
przedstawicielem służby zdrowia. Każda próba zdiagnozowania lub wyleczenia choroby
powinna przebiegać pod nadzorem specjalisty.
Wydawca nie promuje korzystania z jakiegokolwiek planu opieki zdrowotnej, jednak uważa,
że informacje zawarte w tej książce powinny być publicznie dostępne. Ani wydawca, ani
autorzy nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek negatywne skutki wykorzystywania
omówionych tu sugestii, środków czy procedur. W razie jakichkolwiek wątpliwości sugeruje-
my kontakt z lekarzem lub innym pracownikiem służby zdrowia.
Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana, przechowywana w systemie wy-
szukiwania lub przekazywana w jakiejkolwiek formie lub za pomocą jakichkolwiek środków
(elektronicznych, mechanicznych, fotokopii, nagrywania lub w inny sposób) bez uprzedniej
zgody właściciela praw autorskich.
PRZEDMOWA
O
d pierwszego wydania Recepty na leki naturalne minęło już 12 lat, a zaintere-
sowanie książką przeszło nasze najśmielsze oczekiwania. Wystarczy powie-
dzieć, że od tego czasu Recepta sprzedała się w ponad 500 tysiącach egzempla-
rzy i pomogła ogromnej liczbie czytelników zadbać zarówno o własne zdrowie, jak
i o zdrowie najbliższych osób.
Trzecie wydanie, które trzymasz w dłoniach, zostało wzbogacone o wyniki naj-
nowszych badań nad naturalnymi metodami terapii. Pamiętajmy jednak, że dziedzi-
na ta wciąż się rozwija, a nowe odkrycia pojawiają się w naprawdę szybkim tempie.
To właśnie dlatego, przygotowując kolejną edycję, byliśmy w stanie opisać jeszcze
więcej chorób, które można wyleczyć za pomocą alternatywnych kuracji i to dlatego
piszemy w niej, jak leczyć boreliozę czy genetyczne mutacje, takie jak mutacja genu
MTHFR. Łącznie na kartach trzeciego wydania znalazło się aż dziewiętnaście no-
wych schorzeń, które można wyleczyć skutecznie i naturalnie. Co więcej, rozdział
poświęcony żywieniu został uzupełniony o istotne dane dotyczące sztucznych sło-
dzików, żywności genetycznie modyfi kowanej i nowej, opracowanej przez Depar-
tament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych, alternatywy dla znanej nam piramidy
żywieniowej.
Nasz organizm został stworzony do sprawnej, bezpiecznej i jak najbardziej precy-
zyjnej interakcji z życiodajnym pokarmem, składnikami odżywczymi i naturalnymi
substancjami leczniczymi. To właśnie dlatego coraz więcej tradycyjnie wykształ-
conych lekarzy zaczyna zwracać się w stronę medycyny holistycznej, doceniając jej
skuteczność, naukowe podstawy, opłacalność i fakt, że pracując zgodnie z tą metodą,
szanuje się potrzeby pacjenta.
Recepta na leki naturalne to synteza niemal dziewięćdziesięciu lat doświadczeń
klinicznych zgromadzonych przez jej autorów i setek naukowych badań, dzięki któ-
rym wiemy, że wiedza przedstawiana przez nas czytelnikom pozwala im dotrzeć do
tego, co najlepsze w holistycznym podejściu do zdrowia.
Naszym celem jest dostarczenie bezpiecznych, łatwych i przebadanych w warun-
kach klinicznych sposobów zapobiegania chorobom i ich leczenia. Zarówno pacjen-
ci, jak i lekarze, którzy sięgną po naszą książkę, mają szansę nie tylko zwalczać symp-
tomy schorzeń, ale i docierać do ich pierwotnych przyczyn po to, by skutecznie je
likwidować.
13
JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI
P
rzygotowując tę publikację, staraliśmy się połączyć najlepsze naukowe i natu-
ralne metody leczenia.
Najdłuższy, pierwszy rozdział poświęcony jest konkretnym schorzeniom i sposo-
bom umożliwiającym ich zwalczenie. Choroby zostały ułożone w porządku alfabetycz-
nym. Dla ułatwienia numery stron, na których opisana jest dana dolegliwość, zostały
podane zarówno w umieszczonym na początku spisie treści, jak i w znajdującym się
z tyłu indeksie. Opisy większości schorzeń podzielone są na sześć omówionych poniżej
części, zaznaczmy jednak, że nie wszystkie choroby opisane są według poniższego klu-
cza, a niektóre nie zawierają wszystkich wyszczególnionych w nim informacji.
OPIS SCHORZENIA
Istotne cechy charakterystyczne każdego schorzenia zostały opisane w prosty, ale
wyczerpujący zagadnienie sposób. W każdym opisie zawarliśmy informacje na temat
tradycyjnych i holistycznych metod leczenia danej choroby oraz naukowe objaśnie-
nie prawdopodobnej przyczyny jej występowania. W wielu przypadkach przedsta-
wiliśmy również własne wyjaśnienia dotyczące powodów pojawienia się zaburzeń.
OBJAWY
Zestawienie objawów pomoże ci stwierdzić, czy faktycznie cierpisz na daną przypa-
dłość. Pamiętaj jednak, że aby uzyskać profesjonalną diagnozę, należy skonsultować
się z lekarzem.
PRZYCZYNY PIERWOTNE
W tej sekcji zajmujemy się omówieniem podstawowych, pierwotnych przyczyn scho-
rzenia i czynników, które mogą je inicjować. Dzięki zawartym tu informacjom do-
wiesz się, co tak naprawdę leży u podstaw twoich zdrowotnych problemów.
METODY DIAGNOSTYKI
Metody diagnostyki to innymi słowy wykaz testów i badań, które pomogą ci dotrzeć
do źródła choroby i wybrać na tej podstawie najlepszą możliwą kurację. Większość
testów może być zlecona przez twojego lekarza. Uwaga: niektóre standardowe meto-
dy diagnostyki nie zostały opisane, zakładamy bowiem, że należą one do podstawo-
wych leczniczych procedur.
15
RECEPTA NA LEKI NATURALNE
LECZENIE
Sekcje poświęcone leczeniu opierają się na opisie następujących elementów natural-
nej terapii:
Dieta. Pisząc o diecie, wspominamy o produktach, które są w stanie zapobiegać

danej chorobie lub ją leczyć, oraz o pokarmach, które mogą ją wywoływać lub pogar-
szać jej przebieg. W tej sekcji omawiamy również istotny temat detoksykacji i udzie-
lamy rad na temat konkretnych technik detoksykacyjnych.
Wspaniała siódemka, czyli siedem najlepszych sposobów na poradzenie sobie

z chorobą. Siedem superrecept” to jedna z sekcji, które odróżniają naszą książkę od
”
innych pozycji poświęconych naturalnym metodom leczenia. Opisaliśmy w niej sie-
dem najlepszych metod zwalczenia konkretnej dolegliwości. Ich dobór jest poparty
badaniami naukowymi, a jednocześnie stanowi wynik naszych klinicznych doświad-
czeń. Szukając informacji na temat danego schorzenia, możesz przejrzeć siedem pro-
pozycji i porównać je z odczuwanymi objawami. Następnie spróbuj sięgnąć po jedną
z rad lub uderzyć w chorobę, łącząc kilka z nich we własny, wielopłaszczyznowy pro-
gram terapii.
Badania. W przypadku większości omawianych chorób przedstawiamy wyniki

badań naukowych potwierdzających skuteczność proponowanych przez nas metod,
suplementów czy planów żywieniowych.
Zalecenia ogólne. Świat suplementów żywieniowych jest bardzo bogaty, dlatego

przygotowując tę sekcję, staraliśmy się zawęzić twój wybór do sprawdzonych środ-
ków, które rzeczywiście przynoszą efekty w leczeniu danej dolegliwości.
Homeopatia. Homeopatia to odrębna dziedzina leczenia, która często wymaga

osobnego omówienia. To właśnie dlatego poświęciliśmy jej poddziały bogate w in-
formacje o najlepszych środkach homeopatycznych i sposobach doboru najodpo-
wiedniejszej kuracji.
Akupresura. Leczenie większości chorób może być szybsze i łatwiejsze, jeśli do

programu terapii włączymy akupresurę. W tej sekcji piszemy o konkretnych punk-
tach, które należy stymulować.
Terapia bodywork. Techniki bodywork, takie jak masaże czy refleksologia, pole-
cane są każdemu, kto interesuje się jak najbardziej kompleksowym podejściem do
samoleczenia.
Aromaterapia. W ostatniej dekadzie aromaterapia ogromnie zyskała na popular-

ności. W poświęconym jej fragmencie opisujemy najbardziej skuteczne metody le-
czenia zapachem.
16
JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI
Stres. Kolejne badania naukowe co rusz dowodzą, że stres silnie wpływa na rozwój
i przebieg chorób. W przeznaczonej mu sekcji opisujemy więc praktyczne i spraw-
dzone metody radzenia sobie z napięciem nerwowym.
Pozostałe zalecenia. Dziedzina medycyny holistycznej jest bardzo obszerna, a nie

wszystkie dotyczące jej informacje da się przypisać do którejś z opisanych powyżej
sekcji. Wszelkie dodatkowe informacje zawarliśmy więc w tym dziale.
ŹRÓDŁA
Z myślą o czytelnikach, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę na temat medycyny
naturalnej, zamieszczamy zestawienia cytowanych badań naukowych.
Część Podstawy medycyny naturalnej” zawiera szczegółowe, ale przystępne

”
opisy naturalnych środków i metod polecanych we wcześniejszych rozdziałach. To
właśnie tutaj zamieściliśmy przydatne porady dotyczące diety, odżywiania, poszcze-
nia, ziołolecznictwa, homeopatii, detoksykacji, aromaterapii, tradycyjnej medycyny
chińskiej i akupresury, hydroterapii, naturalnych hormonów, terapii bodywork, ćwi-
czeń, kontroli stresu i suplementów diety.
Na część trzecią składa się bogaty słowniczek terminów medycznych i informa-

<ZMIENNA 2>
tor poświęcony naturalnym metodom terapii. Opisaliśmy w nim podstawy szkolenia
specjalistów medycyny naturalnej oraz elementy holistycznych metod, które wyko-
rzystują.
Część pierwsza
CHOROBY I PROBLEMY ZDROWOTNE

AIDS I HIV
C
hoć naukowcom udało się znaleźć metody przedłużania życia pacjentów cho-
rych na AIDS, wciąż nie ma skutecznego lekarstwa. Ponad 50% nowych zaka-
żeń HIV występuje u mężczyzn, u których dochodzi do kontaktów seksual-
nych z innymi mężczyznami. Zakażenia są częstsze w przypadku Afroamerykanów
i Latynosów. Należy jednak pamiętać, że wirusem HIV może zarazić się każdy, nie-
zależnie od rasy czy orientacji seksualnej.
Wirus może być przekazany zarówno podczas stosunku pochwowego, jak i anal-
nego, a także przy kontakcie z krwią. To właśnie dlatego tak ważne jest zabezpiecza-
nie się i – w najlepszym wypadku – stworzenie monogamicznego związku z nieza-
każonym HIV partnerem lub partnerką. Równie istotna jest rezygnacja z dożylnego
przyjmowania narkotyków (zakażona igła może stać się źródłem infekcji). Warto
dodać, że popularne prezerwatywy mogą okazać się niewystarczające, zdarza się bo-
wiem, iż przepuszczają HIV i inne wirusy1.
Jak już wspomnieliśmy, w grupie najbardziej zagrożonych znajdują się osoby uza-
leżnione od przyjmowanych dożylnie narkotyków. Jeśli walczysz z nałogiem, musisz
poszukać fachowej pomocy, a w pierwszej kolejności – unikać dzielenia igieł z inny-
mi osobami.
Wirus HIV może być przekazany dziecku podczas porodu lub karmienia piersią.
Aby znacząco zmniejszyć ryzyko zakażenia, kobieta oczekująca dziecka powinna jak
najszybciej przejść test na HIV, by w razie wykrycia wirusa zarówno ona, jak i jej
nienarodzone dziecko mogli poddać się odpowiedniej terapii. Na zakażenie wiru-
sem narażeni bywają także pracownicy służby zdrowia, którzy mogą mieć kontakt
z krwią osoby chorej. Warto pamiętać, że wirus nie przenosi się przez kaszel, kicha-
nie, uścisk dłoni czy towarzyski pocałunek w policzek.
Po wniknięciu do organizmu HIV, jak każdy wirus, szuka okazji do replikacji.
W odróżnieniu jednak od innych wirusów śmiercionośny HIV przyjmuje szcze-
gólnie agresywną taktykę, wnikając w komórki i przeprogramowując” ich mate-
”
riał genetyczny. W normalnych warunkach komórki rozmnażają się przez podział
i tworzenie własnych kopii. To właśnie w ten sposób dochodzi do podstawowej
1
Porowata struktura lateksu, głównego tworzywa prezerwatyw, mogłaby stworzyć warunki do
przeniknięcia niektórych wirusów, jednak szczegółowe badania w tym zakresie dowodzą, iż jest to
w praktyce bardzo trudne. Aby dowiedzieć się więcej, zobacz: R.F. Carey i in., Effectiveness of la-
tex condoms as a barrier to human immunodeficiency virus-sized particles under conditions of simulated
use., tekst dostępny na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1411838 [dostęp 10.04.2017];
S.D. Pinkerton i in., Effectiveness of condoms in preventing HIV transmission, tekst dostępny na:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9141163 [dostęp 10.04.2017] [przyp. red.].
21
regeneracji ciała na najniższym z poziomów. Kiedy jednak zaatakowane przez HIV

komórki zaczynają się dzielić, nie tworzą już kopii samych siebie, ale kopie wirusa,
które następnie atakują zdrowe komórki, aż w końcu ilość komórek wirusowych
znacznie przewyższa ilość tych zdrowych. Co gorsza, HIV atakuje szczególny ro-
dzaj komórek układu odpornościowego zwany limfocytami Th (większość z nich
nosi na swojej powierzchni cząsteczki CD4, dlatego czasem określa się je mianem
CD4+). Tymczasem z każdym unicestwionym limfocytem Th zdolność organi-
zmu do zwalczania infekcji spada.
Większość osób zakażonych HIV nie odczuwa z początku żadnych niepoko-
jących symptomów, a o wirusie dowiaduje się dopiero po latach. Przed rozwi-
nięciem się AIDS pacjenci zaczynają odczuwać objawy takie jak: nocne poty,
zmęczenie, gorączka, biegunka, utrata masy ciała, powiększenie węzłów chłon-
nych, grzybica, opryszczka, owrzodzenia jamy ustnej czy krwawienie z dziąseł.
W kolejnej fazie w związku z ciągłym ubywaniem limfocytów Th, ich organi-
zmy stają się coraz bardziej narażone na infekcje wirusowe i bakteryjne. Bywa, że
u osób z HIV rozwijają się bardzo rzadkie choroby, na przykład: mięsak Kaposie-
go (rodzaj nowotworu skóry, charakteryzujący się rozbudowanymi fioletowymi
guzami), zakażenie wirusem Epsteina-Barr (znane też jako zespół przewlekłego
zmęczenia), nietypowe problemy neurologiczne, infekcje oczu (w tym cytome-
galia, która może spowodować całkowitą utratę wzroku), toksoplazmowe zapa-
lenie mózgu czy ogólnoustrojowa grzybica. Wielu zarażonych cierpi także na
bardziej powszechne dolegliwości, na przykład zapalenie płuc czy najróżniejsze
formy schorzeń dróg oddechowych.
Najcięższą postacią zakażenia HIV pozostaje jednak zespół nabytego upośle-
dzenia odporności, znany powszechnie jako AIDS. Pacjent zakażony HIV uznawa-
ny jest za chorego na AIDS, kiedy rozwinie się u niego przynajmniej jedna choroba
komplikująca jego stan lub kiedy znacząco spada jego odporność przed infekcjami
spowodowana obniżeniem poziomu limfocytów Th . W związku z tym, że ich ilość
we krwi pozwala ocenić zdolność układu odpornościowego do zwalczania drob-
noustrojów, jest ona dobrym wskaźnikiem stopnia uszkodzeń wyrządzonych przez
wirusa. U osoby zdrowej poziom limfocytów Th wynosi między 800 a 1300 komó-
rek na jeden mikrolitr krwi. W przypadku zakażonych HIV w ciągu pierwszych
miesięcy od infekcji zniszczonych zostaje zazwyczaj 40–60% z nich. Po sześciu
miesiącach poziom limfocytów Th nie spada już tak gwałtownie, jednak stale się
obniża, a gdy spadnie poniżej 200 komórek na mikrolitr krwi, organizm jest nara-
żony na infekcje zagrażające życiu.
Należy pamiętać, że choć wszyscy chorzy na AIDS są zakażeni wirusem HIV,
nie każdy zakażony musi zachorować. U większości nosicieli wirusa HIV, AIDS
rozwija się w ciągu 8–12 lat po pierwotnym zakażeniu. U niektórych dzieje się to
o wiele szybciej, a u wielu innych do rozwoju choroby nie dochodzi nawet przez
dziesiątki lat. Wygląda na to, że osoby o silnym układzie immunologicznym są
w stanie zapobiec AIDS. W związku z tym celem terapii uzupełniających jest wspo-
maganie funkcjonowania układu odpornościowego i zwalczanie infekcji.
22
AIDS I HIV
Osoby zarażone HIV powinny skonsultować się ze specjalistą zorientowanym

w najnowszych formach terapii. W ostatnich latach duże sukcesy osiągano, wykorzy-
stując leki przeciwwirusowe, a holistyczne metody leczenia dobrze sprawdzały się
jako uzupełnienie terapii konwencjonalnych.
OBJAWY
W pierwszej fazie wirus HIV nie daje żadnych konkretnych objawów. Wyjątkiem
może być gorączka występująca podczas pierwotnego ataku. Wraz z namnażaniem
się wirusa u chorych możemy jednak zaobserwować następujące symptomy:
 nocne poty, opryszczka,
 powiększenie węzłów chłonnych, utrata masy ciała,
 biegunka, owrzodzenia jamy ustnej,
 grzybica jamy ustnej, gorączka,
 zmęczenie, krwawienie dziąseł.
Dodatkowo u osób, u których rozwinęło się AIDS, często obserwujemy:


mięsaka Kaposiego (rodzaj nowotwo-  zakażenie wirusem Epsteina-Barr.
ru skóry, charakteryzujący się rozbu-
dowanymi fioletowymi guzami),
<ZMIENNA 2>
Choroby mogące świadczyć o rozwijającym się AIDS:
problemy z oczami (często związane 
 
kandydoza (drożdżyca),
z cytomegalią, która może spowodo-  
toksoplazmowe zapalenie mózgu,
wać całkowitą utratę wzroku), 
salmonella,
zapalenie płuc i inne choroby układu 
 
nowotwory różnych narządów.
oddechowego,
METODY DIAGNOSTYKI
Rozpoznania zakażenia wirusem HIV dokonuje się na podstawie następujących badań krwi:
 test ELISA – jeśli wynik tego testu jest pozytywny, potwierdza się go dodatkowo dokładniejszym
badaniem znanym jako Western Blot,
 do monitorowania rozwoju zakażenia służy również obserwacja poziomu limfocytów Th oraz miana
wirusa.
Inne pomocne testy to:
 analiza stresu oksydacyjnego na podstawie badania moczu lub krwi,
 badania poziomu antyoksydantów (badania moczu, krwi lub skóry),
 analiza kału,
 analiza hormonów w ślinie, moczu lub krwi (estrogeny, progesteron, testosteron, DHEA, kortyzol,
melatonina, IGF-1, panel tarczycowy).
23
PRZYCZYNY PIERWOTNE

pochwowy lub analny stosunek z part- 
 
kontakt z krwią zakażonej osoby (na
nerem zakażonym wirusem HIV, przykład używanie tej samej igły do nar-


transfuzja zakażonej krwi (w Stanach kotyków),
Zjednoczonych pobierana od dawców  
zakażenie wirusem w łonie matki, pod-
krew jest badana pod kątem zakażenia czas porodu lub w okresie karmienia
HIV od 1985 roku), piersią.
LECZENIE
DIETA
Aby ograniczyć ryzyko przedostawania się toksyn do organizmu, zakażeni wirusem
HIV powinni przykładać szczególną wagę do czystości spożywanego pokarmu. Jeśli
przygotowujesz mięso (w tym drób) w domu, pamiętaj, aby gotować je w odpowiednio
wysokiej temperaturze i przyrządzać je w higienicznych warunkach. W miarę moż-
liwości wybieraj produkty organiczne, a jeśli nie są one dostępne, starannie myj, aby
pozbyć się pestycydów i innych zanieczyszczeń. Zastosuj dietę bezglutenową, zwłasz-
cza gdy cierpisz na przewlekłe biegunki. Skonsultuj się z dietetykiem. Unikaj pszenicy,
żyta, jęczmienia i owsa.
Zalecane produkty
Zarówno osoby zakażone HIV, jak i te chorujące na AIDS bezwzględnie muszą się do-
brze odżywiać. Ich dieta powinna opierać się na surowych warzywach, ziarnach i na-
sionach, orzechach, świeżych owocach i chudych produktach białkowych wysokiej ja-
kości. Najważniejszą rzeczą pozostaje jednak dostarczanie organizmowi odpowiedniej
ilości kalorii. Białko pomaga zapobiegać utracie masy ciała i wspomaga funkcjonowa-
nie układu odpornościowego. Staraj się spożywać 2 gramy białka na każdy kilogram
masy ciała (białko serwatkowe bardzo dobrze sprawdza się w takim przypadku).
Zarówno czosnek, jak i cebula wykazują naturalne działanie antybiotyczne, dlate-
go postaraj się włączać je do swoich posiłków.
Aby wzmocnić układ immunologiczny, jedz dużo warzyw kapustnych, na przy-
kład brokuły, kalafior, kapustę czy brukselkę.
Raz na dwie godziny wypijaj szklankę czystej wody, aby uchronić się od zakażenia
bakteriami bądź pasożytami.
Obecne w przewodzie pokarmowym pożyteczne bakterie pomagają zwalczać in-
fekcje, dlatego zadbaj o ich obecność, spożywając naturalne jogurty. Najbardziej po-
żyteczne szczepy to Lactobacillus acidophilus i Lactobacillus bifidus. Ich suplementa-
cja jest szczególnie istotna w okresie antybiotykoterapii, ponieważ leki tego rodzaju
zabijają nie tylko złe, ale również pożyteczne bakterie. Jeśli nie tolerujesz jogurtów,
możesz przyjmować probiotyki w kapsułkach.
Osoby zakażone HIV powinny zainwestować w porządną wyciskarkę do soków.
Świeże soki wzmacniają osłabiony organizm i zwiększają przyswajanie składników
24
AIDS I HIV
odżywczych. Wypijaj więc kilka szklanek dziennie, a przygotowując je, staraj się,
aby zawierały zielone warzywa liściaste, warzywa kapustne, czarną rzodkiew, trawę
pszeniczną i marchew.
Produkty, których należy unikać

Unikaj surowych jajek, niepasteryzowanego mleka, sera, cydru i krwistego mię- Jedno z badań klinicznych
sa, ponieważ mogą zawierać szkodliwe bakterie narażające osłabiony organizm wykazało, że mężczyźni
zakażeni wirusem HIV
na posocznicę – niezwykle niebezpieczną, często śmiertelną chorobę. suplementujący witaminy
Dodatkowo wyeliminuj z diety tak zwane jedzenie śmieciowe, cukier i minerały chorowali na
i alkohol, czyli czynniki osłabiające układ odpornościowy i obciążające całe AIDS później niż chorzy nie-
przyjmujący suplementów.
twoje ciało.
Wykonaj badania na alergie i nietolerancje pokarmowe, które mogą po-
wodować choroby autoimmunologiczne. Więcej informacji znajdziesz w tekście po-
święconym diecie eliminacyjnej w rozdziale Alergie i nietolerancje pokarmowe”.
”
Siedem superrecept – AIDS I HIV

Superrecepta #1 Preparat multiwitaminowy o wysokiej potencji
Codzienna dawka witamin i minerałów wzmacnia funkcjonowanie układu odpor-
nościowego.
<ZMIENNA 2>
Superrecepta #2 Glutamina
40 gramów glutaminy dziennie to dawka, która zapobiega zanikowi tkanek, wspo-
maga budowę masy mięśniowej, a dodatkowo wspomaga funkcjonowanie jelit,
w tym przyswajanie.
Superrecepta #3 Koenzym Q10
200 miligramów koenzymu Q10 dziennie wzmacnia odporność przy tej chorobie.
Superrecepta #4 Witamina D3
Przyjmuj 5000 j.m. dziennie, aby wspomagać odporność organizmu.
Superrecepta #5 Saccharomyces boulardii
Codziennie spożywaj 5 miliardów jednostek tworzących kolonię, która zapobiega
biegunce wywoływanej przez wirusa HIV.
Superrecepta #6 Glutation
Dawka 250–500 miligramów dziennie wspomaga odporność i oczyszcza ciało
z toksyn, które powstają przy korzystaniu z leków przeciwwirusowych.
Superrecepta #7 DHEA
Przyjmuj 50–500 miligramów DHEA dziennie pod opieką lekarza, aby złagodzić
zmęczenie i wzmocnić układ odpornościowy.
25
ZALECENIA OGÓLNE
Codziennie z posiłkami przyjmuj 5000 j.m. witaminy D, która wzmacnia działanie
układu immunologicznego.
Enzymy pomagają trawić pokarm i są niezbędnym czynnikiem metabo-
Badanie ekstraktu z buksz- licznej aktywności naszego organizmu. Przyjmuj 1–2 kapsułki z każdym po-
panu (SPV30) przeprowa-
dzone metodą podwójnie siłkiem.
ślepej próby wykazało, że L-glutation to jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy. Stosuj 500 mi-
przyjmowanie go w daw- ligramów 2 razy dziennie.
kach po 990 miligramów Dla zwiększenia odporności pod opieką lekarza zażywaj przynajmniej
dziennie może opóźniać
rozwój choroby u pa- 5000 j.m. witaminy A dziennie.
cjentów zakażonych HIV Ekstrakt z grzyba Reishi (Ganoderma lucidum) wspomaga wątrobę i funk-
(wnioski sformułowano na cjonowanie układu odpornościowego. Przyjmuj 2–4 kapsułki dziennie.
podstawie poziomu limfo-
cytów Th). Czosnek (Allium sativum) wzmacnia układ immunologiczny. Codziennie
zażywaj ekstrakt typu aged garlic.
Ostropest plamisty (Silybum marianum; 80–85% sylimaryny) wspomaga funk-
cjonowanie wątroby osłabionej działaniem leków stosowanych przy HIV/AIDS.
Przyjmuj 250–300 miligramów 3 razy dziennie.
Aloes (Aloe vera) wykazuje działanie przeciwwirusowe. Sięgaj po niego zgodnie
z instrukcją na opakowaniu.
Wirusy zwalcza również selen, który należy przyjmować w dawce 400 mikrogra-
mów na dzień.
Ekstrakt z grzyba maitake (Grifola frondosa) wzmacnia odporność i pomaga
w walce z wirusami. Przyjmuj 1 miligram MD-frakcji lub D-frakcji na każdy kilo-
gram masy ciała.
Badania laboratoryjne wykazały, że kurkuma (Curcuma longa; 90–95% kurkumi-
ny) spowalnia zakażenie wirusem HIV. Zażywaj 500 miligramów 3 razy dziennie.
Cynk wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego, dlatego włącz do
diety 30–50 miligramów na dobę.
Ekstrakt z tymianku wspomaga odporność. Stosuj go zgodnie z instrukcją na opa-
kowaniu.
Suplementy z tzw. produktów superfood (żywności bogatej w substancje odżyw-
cze) zawierają dużo antyoksydantów. Przyjmuj organiczne suplementy z chlorellą
lub spiruliną zgodnie z instrukcją na opakowaniu lub spożywaj codziennie inne su-
perprodukty.
Dostarczaj organizmowi 25 gramów białka serwatkowego dziennie (lub inną
ilość, zaleconą przez lekarza). Białko zapobiega zanikowi tkanek i pomaga regenero-
wać przewód pokarmowy.
Wiele badań wykazało, że osoby zakażone HIV mają większe zapotrzebowanie na
przeciwutleniacze. Przyjmuj zawierające je preparaty zgodnie z instrukcją na opako-
waniu.
Przyjmuj po 50 miligramów witaminy B-kompleks 2 razy dziennie. Duża część
pacjentów zakażonych wirusem HIV ma poważne jej niedobory, które mogą osła-
biać pracę układu odpornościowego.
26
AIDS I HIV
Codziennie zażywaj 1000–3000 miligramów witaminy C wzmacniającej odpor-

ność.
HOMEOPATIA
Zakażenie HIV i AIDS to choroby złożone, których przebieg warunkuje wiele czyn-
ników. Homeopata może zasugerować dobranie odpowiednich preparatów.
AKUPRESURA
Informacje na temat akupresury i punktów, które należy stymulować, znajdziesz
w rozdziale Tradycyjna medycyna chińska: akupunktura i akupresura”.
”
Aby zwiększyć przyswajanie składni- 
 
Stymulacja punktu CV17 wspomaga
ków odżywczych i pozbyć się proble- pracę układu odpornościowego i może
mów z trawieniem lub je złagodzić, łagodzić lęk i objawy depresji.
spróbuj stymulacji punktu St36 powią-
zanego z żołądkiem.
BODYWORK
Masaż
Drenaż limfatyczny oczyści twoje ciało z toksyn, zwłaszcza jeśli będzie wykonany z uży-
ciem olejków opisanych w sekcji poświęconej aromaterapii (patrz niżej). Odpowiedni
masaż może również złagodzić stres, a także objawy depresji czy zmęczenia. Zanim jed-
<ZMIENNA 2>
nak umówisz się z masażystą, skonsultuj tę metodę z lekarzem prowadzącym.
Refleksologia
Szczegółowe informacje na temat refleksologii i uciskania tzw. refleksów znajdziesz
w rozdziale Bodywork”.
”
Uciskanie punktu wątroby wspomaga ten organ kluczowy dla odporności organi-
zmu.
Jeśli masz biegunkę lub zatwardzenie, masuj strefę odpowiedzialną za jelito grube.
HYDROTERAPIA
Hydroterapia gorącą i zimną wodą przyspiesza leczenie, dodaje energii i zmniejsza
stres. Więcej informacji na jej temat znajdziesz w rozdziale Hydroterapia”.
”
AROMATERAPIA
Zmieszaj jałowiec z olejkiem nośnikowym i wykorzystaj go do masażu limfatycz-
nego. Jałowiec pomaga rozbijać toksyny, które gromadzą się w złogach tłuszczo-
wych.
Część olejków, takich jak olejek z drzewa herbacianego czy olejek eukaliptusowy
wykazuje silne działanie antybakteryjne. Można wykorzystywać je w dowolnej for-
mie, jednak najlepiej użyć ich do masażu limfatycznego.
Olejek lawendowy i olejek z geranium podniosą cię na duchu.
27
STRES
Terapia ogólna
Osoby, u których stwierdzono zakażenie HIV, często załamują się tą diagnozą. To
właśnie dlatego będziesz potrzebował kogoś, kto pomoże ci przejść początkowy szok
i zmierzyć się z kolejnymi wyzwaniami. Rodzina i przyjaciele są najczęściej źródłem
ogromnego wsparcia, jednak mimo to warto rozważyć zaangażowanie specjalisty
posiadającego doświadczenie w pracy z chorymi. Spotkanie z duchownym, psycho-
terapeutą lub osobą prowadzącą grupę wsparcia może przynieść nieocenioną pomoc.
W świecie drogich i inwazyjnych metod leczenia medytacja i pozytywne obrazo-
wanie mentalne mogą przynieść ci ukojenie. Wszystko, czego potrzebujesz, to pry-
watna przestrzeń i wygodne miejsce do siedzenia. Kiedy nabierzesz wprawy w medy-
tacji, szybko przekonasz się, że uspokajające techniki można stosować nawet wtedy,
gdy pogarsza się samopoczucie.
POZOSTAŁE ZALECENIA


Pamiętaj, że dożylne podawanie skład- wolno ci się przemęczać. Poranny spa-
ników odżywczych dostarcza organi- cer to idealny pomysł, a podnoszenie
zmowi substancji potrzebnych do za- ciężarów pozwoli na zachowanie masy
chowania zdrowia i odporności. mięśniowej.
Dużo wypoczywaj i często przebywaj 

 
Poranne światło słoneczne jest ideal-
na świeżym powietrzu. ne dla twojej skóry; lecz jednocześnie


Regularne ćwiczenia pomogą ci kon- unikaj ostrego słońca. Osoby zakażone
trolować stres i pozytywnie wpłyną na HIV są bardziej narażone na nowotwo-
twoje zdrowie. Pamiętaj jednak, że nie ry skóry.
ŹRÓDŁA
J. Durant i in., Efficacy and safety of Buxus sempervirens L. preparations (SPV30) in
HIV-infected asymptomatic patients: a multicentre, randomized, double-blind, place-
bo-controlled trial, Phytomedicine” 1998, nr 5, s. 1–10.
”
S. Ince, Vitamin supplements may help delay onset of AIDS, Medical Tribune” 1993,
”
nr 9, s. 18.
HIV in the United States: Still a Deadly but Preventable Disease, Centers for Disease
Control and Prevention, www.cdc.gov/features/worldaidsday/.
ALERGIA
(PATRZ TEŻ: ASTMA, ALERGIE
I NIETOLERANCJE POKARMOWE)
D
o reakcji alergicznej dochodzi w momencie, gdy układ odpornościowy uznaje nor-
malne, nietoksyczne substancje (takie jak pyłki traw, cząsteczki detergentów czy
określone pokarmy) za szkodliwe i w odpowiedzi na fałszywe zagrożenie zaczy-
na wydzielać histaminę. Histamina jest z kolei substancją, która może wywołać szereg
różnych objawów, na przykład: zatkanie nosa, zwiększenie produkcji śluzu, wysypkę
i zaczerwienienie skóry czy ból głowy. W przypadku realnego problemu, choćby ataku
wirusa grypy, tego rodzaju symptomy stanowią ważną linię obrony, której zadaniem jest
schwytanie i wydalenie intruza, by umożliwić organizmowi powrót do zdrowia. Nieste-
ty, w sytuacji fałszywego alarmu związanego z reakcją alergiczną owe dokuczliwe obja-
wy pojawiają się w zetknięciu z czynnikami, które normalnie nie powinny być szkodliwe.
Większość alergenów znajduje się w środowisku bądź w żywności (więcej infor-
macji na temat alergicznych reakcji na pożywienie znajdziesz w rozdziale poświęco-
nym alergiom pokarmowym). Do alergenów środowiskowych zaliczamy m.in. pyłki
<ZMIENNA 2>
(wywołujące często katar sienny), pleśnie, sierść zwierząt, kurz, pierze, jad owadów,
niektóre kosmetyki i środki czystości, a także metale. Kiedy usuniemy alergeny lub
zanikną one w związku z cyklem pór roku, nasz organizm wraca do zdrowia. Jeśli
jednak nie pozbędziemy się ich, układ odpornościowy pozostaje w nieuzasadnio-
nym stanie gotowości. Co gorsza, ciągła gotowość może przerodzić się w przewlekły
alergiczny nieżyt nosa, charakteryzujący się stałym stanem zapalnym.
To, dlaczego niektórzy z nas mają uczulenie na pewne substancje, podczas gdy
inni w ogóle na nie nie reagują pozostaje tajemnicą. Wydaje się, że niektóre reak-
cje alergiczne, takie jak wspomniany już katar sienny, mogą mieć podłoże w genach.
Nadmiar śluzu zgromadzonego w organizmie, przyciągającego i przechowującego
substancje podrażniające, również przyczynia się do wywoływania reakcji alergicz-
nych. Co więcej, zarówno stres, jak i ogólne osłabienie układu immunologicznego
mogą przyczyniać się do nasilenia objawów alergii.
PRZYCZYNY


O alergii mówimy w sytuacji, gdy układ nikiel), część środków czystości i nie-
odpornościowy atakuje nieszkodliwą które kosmetyki.
substancję. Powszechne czynniki wy-  
Nadmiar śluzu może być spowodowa-
wołujące uczulenie to m.in. pleśnie, ny nieodpowiednią dietą, a osłabienie
kurz, pyłki drzew, traw czy kwiatów, układu odpornościowego – odczuwa-
sierść zwierząt, pierze, jad owadów nym stresem.
(zwłaszcza pszczół), metale (głównie
29
OBJAWY
Reakcje alergiczne mogą wywoływać następujące objawy:

zatkanie nosa, 
kaszel,

obrzęk gardła i języka, 
pokrzywka, wysypka, egzema itp.,

ból głowy, 
retencja (zatrzymanie) płynów,

k ichanie, 
w ykwity skórne,

świszczący oddech, 
zaczerwienienie, świąd lub łzawienie

zmęczenie, oczu.

ból gardła,
Uwaga: jeśli masz problemy z oddychaniem lub na twojej skórze w szybkim tem-
pie rozwija się pokrzywka, natychmiast zgłoś się na pogotowie. Tego rodzaju reakcje
alergiczne mogą bowiem prowadzić do szybkiej śmierci. Jeśli wiesz, że niektóre sub-
stancje wywołują u ciebie silną alergię, porozmawiaj z lekarzem o możliwości zaopa-
trzenia się w awaryjny zestaw ratowniczy z adrenaliną.
PRZYCZYNY PIERWOTNE


skłonności genetyczne, 

niedobory pokarmowe,


problemy z trawieniem, 

ograniczona dieta (w przypadku nieto-


brak kontaktu z bakteriami i alergena- lerancji pokarmowej – mało zróżnico-
mi w wieku dziecięcym, wany jadłospis).
METODY DIAGNOSTYKI
 oznaczanie poziomu przeciwciał klasy IgG (i podklasy IgG4) we krwi, panele inhalacyjno-pokar-
mowe,
 alergenowe testy skórne,
 testy elektrodermalne.
LECZENIE
DIETA
Jeśli masz alergię, twoja dieta powinna ograniczać produkty wpływające na wzmo-
żoną produkcję śluzu, wykluczać czynniki alergizujące i zawierać pokarmy wspoma-
gające pracę układu odpornościowego.
Zalecane produkty
Oprzyj swój jadłospis na pokarmach niewywołujących produkcji śluzu, takich jak: pro-
dukty pełnoziarniste (choć w dzisiejszych czasach coraz bardziej powszechna jest nad-
wrażliwość na gluten), świeże warzywa i owoce, oleje tłoczone na zimno, surowe nasio-
30
ALERGIA
na i orzechy (pamiętaj, że wiele osób mających uczulenie na alergeny środowiskowe ma

również alergie na orzechy, dlatego dokładnie obserwuj reakcje swojego organizmu).
Aby zachować zdrowy układ immunologiczny, upewnij się, że dostar-
czasz swojemu organizmowi odpowiedniej ilości białka w produktach ni- Randomizowane badanie,
skotłuszczowych. Dobre źródła, niewzmagające wytwarzania śluzu to tofu przeprowadzone metodą
podwójnie ślepej próby
i owoce morza. wykazało, że już po tygo-
Codziennie pij od sześciu do ośmiu szklanek czystej wody, która rozrze- dniu spożywania liofilizo-
dza śluz. wanej pokrzywy aż 58%
Siemię i olej lniany mogą zmniejszać stan zapalny. Codziennie przyjmuj cierpiących na katar sienny
alergików zaobserwowało
po 2 łyżki. u siebie zmniejszony świąd
Świeże warzywa i owoce usprawniają proces detoksykacji, co pośred- i rzadsze kichanie.
nio pomaga uspokoić nadwrażliwy układ odpornościowy. Trzydniowy
post oparty na spożywaniu wyłącznie soków warzywnych może łagodzić
niektóre objawy alergii.

Każdy alergik powinien dążyć do jak najszybszego wyeliminowania z diety produk-
tów sprzyjających wydzielaniu śluzu, takich jak: nabiał, smażona i przetworzona
żywność, mąka rafi nowana, czekolada i jajka.
Ciągłe reakcje immunologiczne obciążają twój układ pokarmowy, dlatego posta-
raj się go dodatkowo nie obciążać.
Ogranicz spożycie szkodliwych tłuszczów i olejów, na przykład popularnych mar-
garyn. Zastąp je zdrowszymi odpowiednikami: olejem kokosowym, oliwą z oliwek
czy orzechami makadamia.
Wiele osób uczulonych na czynniki środowiskowe ma także problem z alergiami
pokarmowymi. Dieta eliminacyjna opisana w rozdziale o alergiach pokarmowych
pomoże ci upewnić się, że to, co jesz, nie zaostrza twojego uczulenia.
Pszenica to niepodejrzewana przyczyna wielu uczuleń, objawiających się między
innymi kichaniem i swędzeniem. W związku z tym postaraj się wyeliminować ją
z diety w okresie pylenia uczulających cię roślin.
Siedem superrecept – Alergia

Superrecepta #1 Homeopatia
Przyjmuj mieszankę środków homeopatycznych na alergie, zgodnie z instrukcją na
opakowaniu lub wybierz jeden preparat na podstawie lektury zamieszczonego po-
niżej opisu środków homeopatycznych.
Superrecepta #2 Lepiężnik
Stosuj standardowe preparaty z lepiężnika zawierające 8–16 miligramów petazyny
3–4 razy dziennie.
31
Superrecepta #3 Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)

Zażywaj 300–500 miligramów dziennie. Badania wykazały, że pokrzywa skutecznie
radzi sobie z katarem siennym.
Superrecepta #4 Metylosulfonylometan (MSM)
Przyjmuj 3000–5000 miligramów dziennie. Metylosulfonylometan tłumi reakcje
alergiczne i zapalne.
Superrecepta #5 Kwercetyna
Przyjmuj 1000 miligramów kwercetyny 3 razy dziennie, ponieważ wykazuje ona na-
turalne działanie antyhistaminowe.
Superrecepta #6 Świetlik (Euphrasia officinalis)
Stosuj 1 kapsułkę 3 razy dziennie lub sporządź roztwór na podrażnione oczy, do-
dając 3–5 kropli nalewki ze świetlika do 30 mililitrów roztworu soli fizjologicznej.
Przyrządź roztwory w dwóch jednorazowych kubkach (po jednym roztworze na
jedno oko) i wyrzuć je po użyciu. Przepłukuj oczy 1–2 razy dziennie, by pozbyć się
zaczerwienienia i złagodzić świąd.
Superrecepta #7 Witamina C
Zażywaj 1000 miligramów 3–5 razy dziennie (w razie wystąpienia biegunki zmniejsz
dawkę). Witamina C wykazuje naturalne działanie antyhistaminowe.
ZALECENIA OGÓLNE
Spożywaj 1–2 łyżki oleju lnianego lub 3 gramy tranu dziennie. Zarówno olej lniany,
jak i olej rybny zmniejszają związane z alergią reakcje zapalne.
Badacze wykazali, że ekstrakt z tymianku zmniejsza reakcję układu od-
pornościowego na alergeny. Używaj go zgodnie z instrukcją na opakowa-
Randomizowane badanie,
przeprowadzono metodą niu.
podwójnie ślepej próby na Probiotyki redukują ryzyko występowania alergii. Przyjmuj te zawierają-
330 pacjentach z katarem ce co najmniej 4 miliardy bakterii Lactobacillus acidophilus i bifidus.
siennym, aby porównać
skuteczność lepiężnika
Codzienne płukanie obu dziurek nosa roztworem soli fizjologicznej
z lekiem Allegra i placebo. złagodzi objawy alergiczne w nosie i zatokach.
Obie realne kuracje oka- Proteazy zmniejszają reakcje zapalne i alergiczne. Przyjmuj 2 kapsułki
zały się skuteczniejsze od 2 razy dziennie na czczo lub zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
placebo, a ich skutecz-
ność kształtowała się Enzymy trawienne wspomagają trawienia pokarmów i zmniejszają praw-
na podobnym poziomie. dopodobieństwo wystąpienia nietolerancji pokarmowej. Przyjmuj 1–2 kap-
Inne badanie wykazało, sułki razem z posiłkami.
że lepiężnik działa równie
dobrze jak popularny an- Chlorowodorek betainy pomaga w trawieniu pokarmów i obniża ryzyko
tyhistaminowy lek Zyrtec. nietolerancji. Zażywaj 1–2 kapsułki razem z posiłkami.
32
ALERGIA
HOMEOPATIA
Wybierz środek, który najlepiej odpowiada odczuwanym przez ciebie objawom.
Przyjmuj 2 granulki o potencji 30C 2 razy dziennie. Jeśli po trzech dniach nie odczu-
jesz poprawy, najprawdopodobniej wybrałeś zły środek. Odstaw go i zastąp innym.
Kiedy zauważysz poprawę, przerwij przyjmowanie leku, chyba że po odstawieniu
symptomy alergii powrócą.
Allium cepa sprawdza się w łagodzeniu pieczenia i łzawienia oczu oraz zmniejsza
katar. Przeznaczony jest dla osób, które często kichają i lepiej czują się na świeżym
powietrzu.
Arsenicum album to substancja dla osób zmagających się z pieczeniem oczu i nie-
ustającym katarem, który sprawia, że skóra pod nosem staje się czerwona i obtarta.
Środek ten sprawdza się w przypadku osób bardzo wrażliwych, które uczula wiele
alergenów.
Euphrasia to substancja zmniejszająca zaczerwienie, pieczenie i łzawienie oczu.
Histaminum wykorzystuje się w przypadku szybko pojawiających się objawów,
które nie zagrażają życiu pacjenta.
Widłak goździsty (Lycopodium clavatum) to środek dla tych, którzy mają pra-
wostronne zatkanie nosa lub ból gardła. Pomaga również uporać się ze wzdęciami
po posiłkach.
Natrum muriaticum to substancja dla tych, którzy kichają na widok słońca, często
mają opryszczkę i lubią słone potrawy.
Nux vomica (Strychnos nux-vomica) to środek dla osób z różnorodnymi objawami
alergii. Jednak najlepiej reagują na niego osoby lubiące słodycze, tytoń i inne używki
oraz często kichające po przebudzeniu.
Sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis) to substancja przynosząca ulgę osobom, któ-
rych objawy zaostrzają się w ciepłych pomieszczeniach oraz dla tych, którzy wolą
przebywać na świeżym powietrzu, a ich nos często zatyka się w nocy.
Sabadyla lekarska (Sabadilla) sprawdza się u pacjentów kichających seriami i czę-
sto uskarżających się na uporczywy, wodnisty katar.
Krzemionka (Silicea) pomoże alergikom z objawami ze strony górnych dróg od-
dechowych przeradzającymi się w infekcje. Jest ona też odpowiednia dla osób, które
często czują się zmęczone i nie są zbyt wytrzymałe.
AKUPRESURA
”
Uciskanie punktu LI4 odpowiedzial- 
 Stymulacja punktu TW5 wzmacnia
nego za jelito grube łagodzi kichanie układ odpornościowy.
i bóle głowy. 
Uciskanie punktu Żołądek 36 (St36)

W przypadku zmęczenia, opuchniętych pozytywnie wpływa na cały organizm
oczu i bólu głowy stymuluj punkt Pę- i jego harmonijne funkcjonowanie.
cherz 10 (B10).
33
BODYWORK
Masaż
Oklepywanie perkusyjne pomaga rozbijać nagromadzony śluz. Najlepiej sprawdza
się ono u stosunkowo silnych i zdrowych alergików. Osoby starsze, bardzo chude lub
osłabione powinny skonsultować się ze specjalistą i dowiedzieć, czy metoda masażu
jest dla nich odpowiednia.
Drenaż limfatyczny pomaga w odprowadzaniu śluzu z organizmu.
Refleksologia
w rozdziale Bodywork”. Praca na dużych palcach u stóp i piętach może łagodzić ob-
”
jawy alergiczne. Inne sfery, które warto wziąć pod uwagę, to nadnercza, zatoki i płuca.
Hydroterapia
Gorące kąpiele powodują pocenie, a wraz z potem z naszego organizmu jest usuwa-
na część toksyn. Co więcej, jeśli twoje drogi oddechowe są zatkane, gorąca kąpiel
pozwoli ci poczuć się lepiej. Gdy chcesz jeszcze skuteczniej pozbyć się szkodliwych
substancji, wsyp do wanny sól Epsom.
Mokre kompresy pozwolą ci uwolnić się od wydzieliny zalegającej w płucach
i okolicach klatki piersiowej. Jeśli chcesz wzmocnić ich działanie, przygotuj je z im-
birem lub pieprzem cayenne.
AROMATERAPIA
Osoby uczulone na pyłki roślin powinny zachować ostrożność, dobierając olejki aro-
matyczne.
Część substancji zapachowych znakomicie radzi sobie z rozrzedzaniem śluzu.
Wypróbuj dowolną kombinację inhalacji parowej, kąpieli lub rozpylania w powie-
trzu olejków z eukaliptusa, mięty pieprzowej, melisy i drzewa herbacianego.
Zarówno lawenda, jak i rumianek pozwalają kontrolować stres niezależnie od
formy, w jakiej je przyjmujemy. W zwalczaniu alergii najlepiej sprawdzają się jednak
w kontakcie z parą, dlatego przygotuj sobie inhalację z tych olejków bądź używaj ich
do przygotowania gorących kąpieli.


Ćwicz, aby pozbyć się toksyn, zrówno- okazać się umieszczenie osuszacza
ważyć pracę układu odpornościowego w piwnicy, zainwestowanie w fi ltry po-
i zredukować odczuwany stres. wietrza i pozbawione pierza poduszki

Nie pal i nie przebywaj w towarzystwie i kołdry. Jeśli korzystasz z kominka na
osób palących. drewno lub węgiel, rozejrzyj się za al-

Unikaj lub ograniczaj kontakt z alerge- ternatywnym źródłem ciepła. W przy-
nami. Jeśli uczulają cię pleśnie lub kurz, padku bardzo silnej alergii może oka-
zadbaj o absolutną czystość miejsca, zać się konieczne usunięcie z domu
w którym mieszkasz. Pomocne może dywanów, tapicerowanych mebli, za-
34
ALERGIA
słon i wszystkiego, co gromadzi kurz. 


Poddaj się zabiegom odczulania ofero-
Bardzo zalecane jest umieszczenie wanym przez specjalistów medycyny
w mieszkaniu fi ltra HEPA. Najbardziej naturalnej.
przyda się w nocy w sypialni. 

Podawana dożylnie witamina C może


Aerozole do nosa z ksylitolu zmniej- zmniejszać objawy zarówno ostrych
szają objawy alergii. Korzystaj z nich stanów alergicznych, jak i ich formy
zgodnie z instrukcją na opakowaniu. przewlekłej.
ŹRÓDŁA
P. Mitt man, Randomized, double-blind study of freeze-dried Urtica dioica in the treat-
ment of allergic rhinitis, Planta Medica” 1990, nr 56, s. 44–47.
”
A. Schapowal and Petasites Study Group, Treating intermittent allergic rhinitis: A pro-
spective, randomized, placebo and antihistamine-controlled study of butterbur extract
Ze 339, Phytotherapy Research” 2005, nr 19, s. 530–537.
”
A. Schapowal and Petasites Study Group, Randomised controlled trial of butterbur
and cetirizine for treating seasonal allergic rhinitis, British Medical Journal” 2002,
”
nr 324, s. 144–146.
35
ALERGIE I NIETOLERANCJE POKARMOWE
A
lergie pokarmowe i nietolerancja pokarmowa to terminy, których czę-
sto używa się zamiennie. Praktycznie rzecz biorąc, alergia pokarmo-
Należy zwrócić uwagę, wa to mierzalna reakcja układu immunologicznego na nieszkodliwą
że wiele chorób może żywność. Do objawów należą między innymi: świąd, pokrzywka, obrzęk
być częściowo spowodo-
wanych przez alergie lub warg, nudności, wymioty, biegunka, świszczący oddech i trudności z oddy-
nietolerancje pokarmowe. chaniem. Do grupy najczęściej uczulających pokarmów zaliczamy orzeszki
Czynniki te mogą też po- ziemne, pszenicę, mleko, jajka, glutaminian sodu i skorupiaki. Naukowcy
garszać przebieg choroby.
Najczęstsze schorzenia to:
nie są pewni, co tak naprawdę wywołuje alergie pokarmowe. Fakt, iż często
 zapalenie stawów, są one dziedziczone, jednoznacznie wskazuje na ich podłoże genetyczne, jed-
 astma, nak na tym się nie kończy. Badania potwierdziły, iż niektóre uczulenia są wy-
 zespół nadpobudliwości nikiem zbyt wczesnego kontaktu z niektórymi produktami żywnościowymi,
ruchowej z deficytem
uwagi (ADHD), w momencie, gdy układ odpornościowy dziecka nie zdążył jeszcze w pełni
 moczenie nocne, się rozwinąć. Wiele niemowląt, które w pierwszych miesiącach życia zamiast
 zapalenie jamy ustnej, mleka matki otrzymuje mleko krowie, wykształca na nie reakcję alergiczną
 kolki, w przyszłości. To samo dotyczy zbyt wczesnego kontaktu z pszenicą, jajka-
 zaparcia,
 depresja, mi, masłem orzechowym i kilkoma innymi produktami. Co więcej, badacze
 biegunka, zgadzają się, iż niezależnie od wieku zbyt częsta i intensywna konsumpcja
 zapalenie ucha, danego pokarmu może prowadzić do alergii. Dobrym przykładem jest psze-
 egzema,
 problemy z woreczkiem nica, która w Stanach Zjednoczonych stanowi składnik niemal wszystkich
żółciowym, posiłków i przekąsek.
 bóle głowy, W przeciwieństwie do alergii pokarmowej, nietolerancja pokarmowa
 nadciśnienie,
 pokrzywka, to grupa reakcji, które niekoniecznie muszą wynikać z mierzalnej w wa-
 zespół jelita drażliwego, runkach laboratoryjnych reakcji immunologicznej. Objawy nietoleran-
 choroby zapalne jelit cji nie stanowią zagrożenia życia, jednak potrafi ą być bardzo uciążliwe.
(choroba Leśniowskie- Do najczęstszych należą skurcze brzucha, wzdęcia, bóle głowy, wahania
go-Crohna, wrzodzie-
jące zapalenie jelita nastroju, nawracające infekcje, bóle stawów, katar, wysypki skórne, cie-
grubego), nie pod oczami i ogólne zmęczenie. Zauważmy, że symptomy mogą poja-
 wieloczynnikowa nad- wić się nawet do 36 godzin od spożycia danego pokarmu. Do produktów,
wrażliwość chemiczna,
 nadwaga, na które najczęściej wykształcamy nietolerancje należą: mleko krowie,
 łuszczyca, pszenica, kukurydza, soja, czekolada, cytrusy, a także sztuczne słodziki
 choroba refluksowa i konserwanty. Większość nietolerancji nabywa się niezależnie od wieku.
przełyku i owrzodzenia Do najczęstszych przyczyn należy zbyt mało zróżnicowana dieta, pro-
ust, języka lub dziąseł,
 zapalenie zatok przyno- blemy z trawieniem i detoksykacją, a także uwarunkowania genetyczne.
sowych, Większość osób z nietolerancją pokarmową cierpi na zespół nieszczelnych
 osłabiona odporność. jelit. To oznacza, że pokarm nie jest do końca strawiony (zwłaszcza biał-
ka) i wchłaniany do krwiobiegu wywołuje nieproporcjonalnie silną odpo-
36
wiedź układu immunologicznego. W przypadku chorych na zespół nieszczelnych

jelit kluczowym etapem terapii jest regeneracja błony śluzowej jelit. Na szczęście,
medycyna naturalna radzi sobie z tym problemem wyjątkowo dobrze. Wiele przy-
padków nietolerancji pokarmowej można złagodzić, a nawet skutecznie wyelimi-
nować za pomocą całkowicie naturalnych metod.
Alergie i nietolerancja pokarmowa to przypadłości, które czasem ciężko zdia-
gnozować. Reakcja układu immunologicznego na pożywienie może pojawić się
nawet po kilku dniach i w związku z tym może być potraktowana jako sezonowa
alergia na pyłki lub przeziębienie, grypa, niealergiczne problemy skórne, zmę-
czenie i wiele innych przypadłości. Co więcej, aby doświadczyć reakcji alergicz-
nej, nie musimy spożyć wcale dużej ilości uczulającego nas pokarmu. Czasami
minimalna ilość pożywienia, a nawet dotknięcie go może wywoływać objawy.
Aby zidentyfikować uczulające cię produkty, skorzystaj z opisanej poniżej diety
eliminacyjnej.
Inne metody diagnozy to badania krwi pod kątem uczuleń, elektrodermalne
i skórne testy alergiczne oraz testy oparte na kinezjologii stosowanej. Pamiętaj,
że dopiero wiedząc, które produkty faktycznie cię uczulają, możesz wyeliminować
je z diety lub przystąpić do odczulania.
OBJAWY
<ZMIENNA 2>
Alergie pokarmowe mogą wywoływać wiele objawów takich jak:

nieżyt nosa, 

problemy z przełykaniem,

k ichanie, 

pokrzywka, wysypka, egzema i inne

kaszel, wykwity skórne,
zaczerwienienie, świąd lub łzawienie 
 
nudności lub wymioty,
oczu, 

bóle głowy,

cienie lub opuchlizna pod oczami, 

zmęczenie,

świszczący oddech, 

retencja (zatrzymanie) płynów,

ból gardła, 

obrzęk gardła i języka.
Najpowszechniejsze objawy nietolerancji pokarmowych:


ból brzucha i wzdęcia, 
wodnisty katar,

bóle głowy, 
w ysypki skórne,

wahania nastroju, 
cienie pod oczami,

nawracające infekcje, 
zmęczenie.

bóle stawów,
PRZYCZYNY PIERWOTNE


nadmierna konsumpcja określonych 

stres osłabiający układ odpornościowy,
pokarmów, 

problemy z trawieniem i detoksykacją,
37


zbyt wczesny kontakt z danym pro- 

przyczyny genetyczne.
duktem żywnościowym (w niemow-
lęctwie bądź wczesnym dzieciństwie),
METODY DIAGNOSTYKI
Wymienione poniżej metody badawcze pozwolą ci ustalić możliwe przyczyny alergii i nietolerancji pokar-
mowej, a także określić, które produkty wywołują u ciebie niepożądane reakcje:
 zespół nieszczelnych jelit – badanie moczu,
 badanie moczu w kierunku zdolności detoksykacyjnej organizmu,
 badanie kału pod kątem funkcjonowania układu trawiennego oraz obecności mikroorganizmów/pa-
sożytów/grzybów Candida,
 badania krwi (IgE i IgG4) oraz testy elektrodermalne i skórne,
 badanie poziomu hormonów (DHEA, kortyzol) – analiza śliny, krwi lub moczu.
LECZENIE
Uwaga: jeśli masz problemy z oddychaniem lub na twojej skórze w szybkim tempie
rozwija się pokrzywka, natychmiast zgłoś się na pogotowie. Tego rodzaju reakcje
alergiczne mogą bowiem prowadzić do szybkiej śmierci. Jeśli wiesz, że niektóre sub-
stancje wywołują u ciebie silne reakcje alergiczne, porozmawiaj z lekarzem o możli-
wości zaopatrzenia się w awaryjny zestaw ratowniczy z adrenaliną.
DIETA
Oczywiście, najważniejszym krokiem w leczeniu alergii jest właściwa identyfi kacja
alergenów. Kiedy określisz już uczulające cię substancje, w miarę możliwości wyeli-
minuj je z diety i otoczenia, by zmniejszyć ryzyko reakcji alergicznej w razie przy-
padkowej ekspozycji na alergen. Nietolerancja pokarmowa może być zmniejszona
lub całkowicie wyleczona poprzez tak zwaną dietę rotacyjną, wspomaganie układu
trawiennego i naturalnych mechanizmów detoksykacyjnych oraz stosowanie opisa-
nych w niniejszym rozdziale technik odczulania.
Zalecane produkty
Wzmacniaj układ odpornościowy stosując zdrową dietę, obfitą w składniki odżyw-
cze. Spożywaj produkty wzmacniające działanie układu odpornościowego, takie jak:
owoce morza, fasola i orzechy (bogate źródła magnezu), zielone warzywa liściaste
i drożdże piwne (bogate źródła witaminy B), a także świeże owoce i warzywa, które
dostarczą ci dużej ilości witaminy C.
Zróżnicowana dieta zapobiega rozwojowi alergii, dlatego staraj się codziennie
modyfi kować swój jadłospis.
Niemowlęta powinny pić mleko matki. Jeśli jednak z jakiegokolwiek powodu nie
jesteś w stanie karmić swojego dziecka, nie podawaj mu krowiego mleka i zawsze
wybieraj hipoalergiczne mleko w proszku.
38
Co dwie godziny pij szklankę czystej wody dobrej jakości, by wypłukać alergeny
z organizmu i wspomóc go w zdrowym funkcjonowaniu.

W pierwszej kolejności musisz oczywiście unikać pokarmów wywołujących u ciebie
poważne reakcje alergiczne. Co więcej, postaraj się przygotowywać posiłki w domu,
tak, by wiedzieć, z czego się składają, a kupując gotową żywność, dokładnie analizuj
jej skład na etykietach. Sztuczne konserwanty, barwniki i aromaty mogą wywoływać
reakcje alergiczne na pokarm.
Wspomniana już dieta rotacyjna może pozwolić ci skutecznie odczulić się na pro-
dukty wywołujące nietolerancję.
Siedem superrecept – Alergie i nietolerancje pokarmowe

Superrecepta #1 Oksydaza diaminowa
Przyjmuj 1–2 kapsułki w ciągu 15 minut od spożycia żywności wywołującej nieto-
lerancję (lecz nie alergię!), ponieważ enzym ten pomaga regulować poziom hista-
miny w organizmie.
Superrecepta #2 Wieloenzymatyczny kompleks trawienny
Sięgaj po kompleks trawienny z każdym posiłkiem.
Superrecepta #3 Odczulające krople homeopatyczne
<ZMIENNA 2>
Przyjmuj wywołujące u ciebie nietolerancję pokarmy w rozcieńczeniu homeopa-

tycznym do 3 razy dziennie lub zgodnie z instrukcją zamieszczoną w ulotce bądź
na opakowaniu. Kuracja kroplami homeopatycznymi pomaga przyzwyczajać układ
odpornościowy do substancji wywołującej zbyt silną reakcję, co ma na celu jej osła-
bienie.
Superrecepta #4 Probiotyki
Codziennie, 30 minut po głównym posiłku, przyjmuj probiotyk zawierający
co najmniej 5 miliardów szczepów bakterii. Pożyteczne bakterie bardzo ko-
rzystnie wpływają na pracę układu odpornościowego, wzmacniają tolerancję
na pożywienie, a dodatkowo pomagają w trawieniu i procesach metabolicz-
nych.
Superrecepta #5 Korzeń goryczki (Gentiana lutea)
Korzeń goryczki zwiększa poziom kwasu żołądkowego i wspomaga trawienie.
Przyjmuj 300-miligramowe kapsułki lub 10–20 kropli na 5–15 minut przed po-
siłkami. Korzeń goryczki wchodzi w skład niektórych kropli ziołowych na tra-
wienie.
39
Superrecepta #6 Ekstrakt z tymianku (Thymus vulgaris)

Przyjmuj 1–2 kapsułki 3 razy dziennie na pusty żołądek lub postępuj zgodnie z in-
strukcją na opakowaniu. Ekstrakt z tymianku równoważy pracę nadreaktywnego
układu odpornościowego.
Superrecepta #7 Metylosulfonylometan (MSM)
Przyjmuj 1000 miligramów 2 razy dziennie. MSM wykazuje naturalne przeciwaler-
giczne działanie cenne dla osób zmagających się z nietolerancją na konkretne po-
karmy.
ZALECENIA OGÓLNE
L-glutamina regeneruje błonę śluzową jelita cienkiego, wspomagając przyswajanie
substancji odżywczych. Przyjmuj 500 miligramów 3 razy dziennie.
Suplementy na regenerację nadnerczy wspomagają ich funkcjonowanie i poma-
gają kontrolować alergię. Przyjmuj po 1 kapsułce 3 razy dziennie między posiłka-
mi.
Kwas pantotenowy (witamina B5) wspomaga również funkcjonowanie nadnerczy
i pomaga w walce z alergią. Przyjmuj 500 miligramów 3 razy dziennie.
Ostropest plamisty (Silybum marianum) wspomaga pracę wątroby i proces detok-
sykacji. Przyjmuj 250 miligramów ekstraktu o zawartości 85% sylimaryny z każdym
posiłkiem.
Betaina HCl zwiększa stężenie kwasu żołądkowego. Przyjmuj 1–2 kapsułki z każ-
dym posiłkiem.
Kwercetyna wykazuje działanie przeciwalergiczne. Przyjmuj 500 miligramów
3 razy dziennie.
Witamina C z bioflawonoidami zmniejsza reakcje alergiczne. Przyjmuj 1000 mi-
ligramów 2–3 razy dziennie.
Przyjmuj 1–2 kapsułki enzymów proteolitycznych (proteaz) 2–3 razy dziennie
na pusty żołądek (o ile nie masz problemów z wrzodami lub zapalenia błony śluzowej
żołądka).
HOMEOPATIA
Badania na niemowlętach
i matkach karmiących Wybierz preparat, który najlepiej odpowiada odczuwanym przez ciebie ob-
wykazały, że probiotyki jawom. W przypadku silnych reakcji na pokarm, przyjmuj środki o potencji
mogą być pomocne w le- 30C 4 razy dziennie. W przypadku słabszych, reakcji przewlekłych przyj-
czeniu alergii pokarmo-
wych. Według badaczy
muj środki o potencji 6x, 12x, 6C, 12C lub 30C 2 razy dziennie przez 2 ty-
środki te bezpośrednio godnie, by zaobserwować, czy ich stosowanie przekłada się na zauważalną
zmniejszają reakcje układu poprawę. Kiedy zauważysz poprawę, odstaw lek, chyba że po odstawieniu
odpornościowego na aler- objawy powrócą. Wskazana jest konsultacja z lekarzem homeopatą. Uwaga:
geny i pośrednio łagodzą
symptomy, poprawiając w przypadku ostrych reakcji alergicznych na żywność, homeopatia nie może
trawienie. zastąpić tradycyjnej terapii.
40
Lycopodium (Lycopodium clavatum) to środek dla tych, którzy zmagają się z nieto-
lerancją pokarmową, a jednocześnie cierpią z powodu wzdęć i gazów oraz odczuwają
apetyt na słodycze. U tych pacjentów objawy zaostrzają się najczęściej w godzinach
wieczornych.
Nux vomica (Strychnos nux vomica) to środek dla osób z licznymi nietoleran-
cjami pokarmowymi i problemami z trawieniem, takimi jak: zgaga, ref luks, za-
parcia czy skurcze żołądka. Osoby te często odczuwają chłód i bywają podener-
wowane.
Urtica urens pomaga w przypadku uczuleń skórnych i pokrzywki, a także piecze-
nia skóry, zwłaszcza po spożyciu skorupiaków. Jeśli objawy pokrzywki szybko się na-
silają, natychmiast zgłoś się na pogotowie.
DIETA ELIMINACYJNA MAJĄCA NA CELU ZIDENTYFIKOWANIE

ALERGENÓW POKARMOWYCH
Dieta eliminacyjna wymaga czasu i poświęceń, jednak to właśnie ona jest najlepszym
sposobem na wykrycie uczulających nas pokarmów. Pierwszy krok to sporządzenie
listy potencjalnych alergenów. Aby ją przygotować, prowadź dziennik i przynajmniej
przez tydzień zapisuj w nim wszystko, co jesz. Pod koniec tygodnia zakreśl produkty,
które najczęściej pojawiały się w twoim codziennym jadłospisie. To właśnie one są bo-
wiem najbardziej podejrzane.
Kolejny etap, trwający 2 tygodnie to całkowite wyeliminowanie podejrzanych pro-
<ZMIENNA 2>
duktów z diety. Dla większości osób to właśnie ta faza okazuje się najtrudniejsza, jako
że wymaga ona zrezygnowania z ulubionych potraw. Przystępując do tego kroku, pa-
miętaj, że wkrótce powrócą one do twego menu, choć czasem w nieco zmodyfikowanej
formie.
Jeśli po 2 tygodniach objawy znikną, będzie to dowód na to, że twój organizm
reaguje alergicznie przynajmniej na jeden z wyeliminowanych produktów. Aby zorien-
tować się, o który lub które pokarmy chodzi, przywracaj je do jadłospisu po jednym,
upewniając się, że dysponujesz produktami zawierającymi jak najwięcej potencjal-
nego alergenu. Jeśli przykładowo na twojej liście znalazło się mleko, pij pełnotłuste,
a nie odtłuszczone mleko, by przekonać się, czy to jego składniki wywołują u cie-
bie niepożądaną reakcję. Po odstawieniu pszenicy, jedz grysik lub płatki pszenicz-
ne. Pamiętaj, że wprowadzanie kolejnego pokarmu powinno następować po upływie
2 pełnych dni od wprowadzenia poprzedniego, ponieważ symptomy mogą pojawiać
się z dużym opóźnieniem. Jeśli objawy powrócą, możesz założyć, że ostatni przy-
wrócony pokarm wywołuje u ciebie reakcję alergiczną i na stałe wyeliminować go
z diety lub zacząć się odczulać. Oczywiście nawet po wykryciu jednego z alergenów,
kontynuuj przerabianie listy podejrzanych produktów, pamiętając, by po wystąpieniu
symptomów odczekać przynajmniej 48 godzin i dopiero wówczas zmierzyć się z ko-
lejnym potencjalnie uczulającym czynnikiem.
Po zakończeniu diety będziesz wiedzieć, które pokarmy wywołują niepożądaną re-
akcję twojego organizmu. W zależności od jej intensywności, możesz całkowicie ich
unikać lub zmniejszyć ich spożycie.
41
AKUPRESURA
”
Uciskanie punktu LI4 odpowiedzial- 
 
Stymulacja punktu TW5 wzmacnia
nego za jelito grube łagodzi kichanie układ odpornościowy, a punktu Żo-
i bóle głowy. łądek 36 (St36) pozytywnie wpływa

W przypadku zmęczenia, opuchnię- na cały organizm i jego harmonijne
tych oczu i bólu głowy stymuluj punkt funkcjonowanie.
Pęcherz 10 (B10).
BODYWORK
Masaż
Oklepywanie perkusyjne pomaga rozbijać śluz gromadzący się w wyniku przewle-
kłych lub ostrych stanów alergicznych. Najlepiej sprawdza się ono w przypadku sto-
sunkowo silnych i zdrowych alergików. Osoby starsze, bardzo chude lub osłabione
powinny skonsultować się ze specjalistą i dowiedzieć się, czy ta metoda jest dla nich
odpowiednia.
Aby zmniejszyć stres, poddaj się masażowi relaksacyjnemu z użyciem olejków
opisanych w sekcji poświęconej aromaterapii.
Refleksologia
Szczegółowe informacje na temat refleksologii i uciskania tak zwanych refleksów
znajdziesz w rozdziale Bodywork”.
”
Praca na dużych palcach u stóp i piętach może uśmierzać objawy alergiczne
i wszelkie symptomy występujące w obszarze górnych dróg oddechowych.
Po spożyciu uczulającego pokarmu, wspomagaj wątrobę i jelito grube, by przy-
spieszyć proces detoksykacji.
Hydroterapia
Hydroterapia przyspiesza gojenie się błony śluzowej jelit. Więcej informacji na jej te-
mat znajdziesz w rozdziale Hydroterapia”.
”
AROMATERAPIA
Olejek melisowy użyty w kąpieli, do inhalacji lub do masażu pozwoli zmniejszyć na-
silenie reakcji alergicznej.
Lawenda i rumianek ukoją twoje ciało i zredukują stres związany z uczuleniem.
Jeśli masz trądzik, możesz zmieszać wymienione powyżej substancje naturalne
z płynem do przemywania skóry. W przypadku objawów skórnych możesz zastoso-
wać kompresy, które pozwolą ci na aplikację olejku na konkretną część ciała. Inne
metody to wspomniane już kąpiele i masaże.
Jeżeli czujesz, że twoje drogi oddechowe są zablokowane, spróbuj inhalacji, kąpie-
li, użyj dyfuzora lub umów się na masaż. Polecane olejki to te bazujące na eukaliptu-
sie, mięcie, melisie i drzewie herbacianym.
42
STRES
Terapia ogólna
Stres negatywnie wpływa zarówno na trawienie, jak i pracę układu odpornościowe-
go i to właśnie dlatego może przyczyniać się do występowania nietolerancji.
Zapoznaj się ze znajdującym się w drugiej części książki rozdziałem Ćwiczenia
”
i kontrola stresu” i wybierz techniki, których chciałbyś/chciałabyś spróbować. Kiedy
wytypujesz już swoje ulubione metody, stosuj je codziennie. Regularna praca nad
kontrolą stresu przyniesie ci ukojenie i pozwoli podchodzić do problemów z więk-
szym dystansem.
ŹRÓDŁA
K. Laiho, A. Ouwehand, S. Salminen i in., Inventing probiotic functional foods for pa-
tients with allergic disease, Annals of Allergy, Asthma, and Immunology” 2002,
”
nr 89(6 Dod. I), s. 75–82.
H. Majamaa, E. Isolauri, Probiotics: A novel approach in the management of food allergy,
Journal of Allergy and Clinical Immunology” 1997, nr 99, s. 179–185.
”
<ZMIENNA 2>
ANEMIA
N
a anemię cierpi ponad 3 miliony Amerykanów. To najczęstsza choroba krwi.
Najwięcej zachorowań obserwuje się wśród bardzo młodych kobiet – obfi-
cie miesiączkujących oraz osób starszych. Przypomnijmy, że każda komórka
w naszym organizmie produkuje dużą część swojej energii z udziałem tlenu. Zdro-
we komórki otrzymują go dzięki hemoglobinie odpowiadającej za jego transport we
krwi. Kiedy jednak poziom hemoglobiny spada poniżej określonego poziomu, ko-
mórkom zaczyna brakować tlenu, a mózg, mięśnie i inne tkanki zaczynają spowal-
niać swoje działanie. Chorzy na anemię czują się z początku zmęczeni i osłabieni.
Do pierwszych symptomów zaliczamy również bóle głowy, problemy z koncentracją,
omdlenia i szereg chorób będących wynikiem osłabionej pracy układu odpornościo-
wego.
Aby wyprodukować odpowiednią ilość hemoglobiny (czerwonego barwnika
krwi, który, jak wspomnieliśmy, pełni funkcję przenośnika tlenu), nasz organizm po-
trzebuje żelaza. Niedobory tego pierwiastka mogą być spowodowane krwawieniem,
nieodpowiednią dietą bądź problemem z jego przyswajaniem. Częstą przyczyną ane-
mii jest krwawienie. Może się to wiązać z zabiegiem chirurgicznym, urazem, chorobą
dziąseł, hemoroidami, polipami, rakiem jelita grubego, krwawiącymi owrzodzenia-
mi czy obfitym miesiączkowaniem i wywołać niedokrwistość. Inną przyczyną cho-
roby może być zwiększone zapotrzebowanie organizmu na żelazo, charakterystycz-
ne w okresie ciąży. Niedobory tego pierwiastka mogą wynikać także z ograniczonej
zdolności wchłaniania niektórych składników odżywczych, a sama anemia – z braku
kwasu foliowego czy witaminy B. W rzadszych przypadkach niedobory witamin A,
B2, B6, C oraz cynku mogą także prowadzić do niedokrwistości. Problemy z prawi-
dłowym przyswajaniem są charakterystyczne dla osób starszych oraz cierpiących
na specyficzne zaburzenia trawienia, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy
wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Z reguły niedobory żelaza są spowodowane
nałożeniem się kilku powyższych czynników.
W rzadkich przypadkach anemia może być efektem dziedzicznej choroby krwi
polegającej na przedwczesnym niszczeniu czerwonych krwinek. Talasemia (nie-
dokrwistość tarczowatokrwinkowa), niedokrwistość sierpowatokrwinkowa i sfero-
cytoza to bardzo poważne, a czasem śmiertelne formy anemii, przy których chorzy
pacjenci muszą pozostawać pod opieką lekarzy przez całe życie. Anemię może wy-
woływać również całkowity brak przyswajania witaminy B12 z pokarmu. Temu moż-
na jednak łatwo zaradzić, przyjmując witaminę B12 podjęzykowo, w postaci regular-
nych zastrzyków bądź kontrolując stężenie kwasów w żołądku.
Jeśli podejrzewasz, że możesz mieć anemię, skonsultuj się z lekarzem w celu
zweryfi kowania autodiagnozy. Pamiętaj, że jej objawy pokrywają się z objawami
44
ANEMIA
innych zaburzeń, dlatego fachowa konsultacja jest w tym wypadku niezbędna.

Jeśli lekarz stwierdzi u ciebie anemię, nie pozwól, by na tym skończyło się jego
działanie. Zapytaj o konkretne przyczyny, aby dowiedzieć się, jak nie dopuścić do
nawrotów choroby.
OBJAWY


zmęczenie, 

problemy z koncentracją,


uczucie słabości, 

blada skóra, wargi i paznokcie,


duszność odczuwana już po lekkim 

zimne kończyny,
wysiłku, 

częste choroby,


bóle głowy, 

brak miesiączek.


zawroty głowy lub omdlenia,
PRZYCZYNY PIERWOTNE
 dieta uboga w żelazo, kwas foliowy jelita grubego, choroby dziąseł, krwa-
i witaminę B12, wiące hemoroidy),

zaburzenia odżywiania, w tym anorek- 

ciąża,
sja i bulimia, 

dziedziczne choroby krwi,

utrata krwi (głównie z powodu mie- 

brak przyswajania witaminy B12,
<ZMIENNA 2>
siączki, zabiegu chirurgicznego, cho- 

problemy z trawieniem i wchłanianiem
rób układu trawiennego lub urazu), – zwłaszcza z powodu niskiego pozio-

k rwawienie o charakterze ciągłym mu kwasu żołądkowego lub celiakii.
(krwawiące owrzodzenia, choroby
METODY DIAGNOSTYKI
 badanie krwi (morfologia [CBC], żelazo, ferrytyna [białko gromadzące żelazo], witamina B12, kwas
foliowy),
 badanie kału na krew utajoną,
 endoskopia,
 kolonoskopia,
 badania krwi pod kątem celiakii.
LECZENIE
DIETA
Zmiana diety oraz suplementacja to najważniejsze czynniki w leczeniu anemii, któ-
rych celem jest poprawa tworzenia się czerwonych krwinek.
45
Zalecane produkty
Jeśli twoja choroba jest spowodowana niedoborem żelaza, zadbaj o to, aby żyw-
ność, którą spożywasz była bogata w ten pierwiastek. Dużą ilość żelaza znajdziemy
w wołowej i kurzej wątróbce, jednak jako podroby produkty te muszą być orga-
niczne, by spełniały warunki bezpieczeństwa do spożycia. Pozostałe odzwierzęce
źródła żelaza to wołowina, sardynki i indyk. Do produktów wegetariańskich ob-
fitujących w ten pierwiastek należą m.in.: gotowana fasola, tofu, szpinak, ziarna
sezamu, nasiona dyni, por, orzechy nerkowca, wiśnie, truskawki, suszone owoce,
figi, algi i jajka.
Osoby z niedoborem żelaza powinny przyjmować codziennie łyżkę mela-
sy Blackstrap (o stosunkowo niskim poziomie cukru i wysokim poziomie wita-
min i składników mineralnych). Można ją kupić zarówno w supermarketach, jak
i w sklepach ze zdrową żywnością. Przed zakupem zapoznaj się ze składem pro-
duktu i upewnij, że melasa, którą planujesz kupić, nie była siarkowana.
Cennym źródłem żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12 są drożdże piwne, dla-
tego dobrze codziennie dodawać je do płatków, sałatek czy soków (1 łyżka wystar-
czy).
Witamina C pomoże twojemu organizmowi przyswoić i utrzymać żelazo. Kie-
dy więc spożywasz pokarmy bogate w ten cenny pierwiastek, dodawaj cytrusy lub
przyjmuj wraz z nimi suplementy bogate w witaminę C.
Gotuj żywność w naczyniach żeliwnych. Przyrządzane potrawy pochłaniają
z nich pewną ilość minerałów. Tę metodę poleca się zwłaszcza wegetarianom, którzy
mogą mieć problemy z utrzymaniem poziomu żelaza w normie.
Warto zauważyć, że niedobory białka także przyczyniają się do rozwoju anemii,
ponieważ stanowi ono niezbędny element procesu tworzenia się hemoglobiny.
Jeśli masz problemy z trawieniem, przyrządzaj soki z wymienionych powyżej wa-
rzyw. Wypijaj po kilka szklanek dziennie. Soki nie powodują nadmiernego obcią-
żenia dla żołądka i jelit, a zawarte w nich substancje odżywcze łatwo przenikają do
krwiobiegu.

Napoje gazowane, nabiał, kawa i czarna herbata to blokery żelaza, które należy wy-
eliminować z diety.
Pamiętaj, że żelazo wydalane jest przez jelita, dlatego nie łącz suplementów błon-
nika z żywnością bogatą w żelazo.
Unikaj krowiego mleka, które może wywoływać ukryte krwawienie w przewo-
dzie pokarmowym (uwaga ta dotyczy w szczególności dzieci).
Wiele młodych kobiet i coraz więcej mężczyzn choruje na anemię jako powikła-
nie stosowanej diety. Jeśli naprawdę musisz schudnąć, nie głódź się i ogranicz po
prostu spożycie tłuszczy i cukrów. Twoja dieta powinna opierać się na produktach
o dużej gęstości odżywczej, takie jak: warzywa, owoce, produkty sojowe i pełnoziar-
niste. Więcej informacji na temat odchudzania znajdziesz w rozdziale poświęconym
otyłości.
46
ANEMIA
Siedem superrecept – Anemia

Superrecepta #1 Żelazo
Przyjmuj 50–100 miligramów żelaza w dobrze przyswajalnej formie, takiej jak gli-
cynian, cytrynian czy fumaran, 1–3 razy dziennie. Na ogół dobrze wchłania się rów-
nież chelat żelaza. Unikaj siarczanów. Nie dość, że nie jest on dobrze przyswajalny
i może wywoływać niestrawność. Uwaga: suplementuj żelazo tylko w przypadku
anemii wywołanej jego niedoborem lub z zalecenia lekarza.
Superrecepta #2 B12
Zażywaj 1000–2000 mikrogramów witaminy B12 dziennie, najlepiej w formie mety-
lokobalaminy. Preparaty podjęzykowe wchłaniają się bardzo dobrze, podobnie jak
preparaty w zastrzykach, które na początek może zlecić opiekujący się tobą lekarz.
Uwaga: przyjmuj wymienione dawki tylko w przypadku niedoborów witaminy B12
potwierdzonych przez specjalistę.
Superrecepta #3 Kwas foliowy
Włącz do suplementacji 800–1200 mikrogramów kwasu foliowego dziennie. Prepa-
raty podjęzykowe wchłaniają się bardzo dobrze, podobnie jak preparaty w zastrzy-
kach, które na początek może zlecić opiekujący się tobą lekarz. Uwaga: wymienione
dawki kwasu foliowego, włącz dopiero gdy lekarz potwierdzi niedobory.
Superrecepta #4 Produkt homeopatyczny Ferrum phosphoricum
<ZMIENNA 2>
Spożywaj 3 razy dziennie po 5 granulek o potencji 3x lub 6x. Ferrum phosphoricum

pozytywnie wpływa na wykorzystywanie żelaza w komórkach.
Superrecepta #5 Tauryna
Przyjmuj 1000 miligramów tauryny dziennie na czczo. Badania wykazały, że jest
ona skuteczna w leczeniu anemii wynikającej z niedoborów żelaza.
Superrecepta #6 Szczaw kędzierzawy (Rumex crispus)
Stosuj 1 kapsułkę lub 20 kropli nalewki z każdym posiłkiem. Szczaw kędzierzawy
zawiera żelazo, a dodatkowo wspomaga jego wchłanianie do organizmu.
Przyjmuj 250–500 miligramów witaminy C razem z żelazem. Kwaśne środowisko
sprzyja przyswajaniu żelaza.
ZALECENIA OGÓLNE
Korzeń goryczki (Gentiana lutea) stymuluje wydzielanie się kwasu żołądkowego
i tym samym zwiększa wchłanianie żelaza. Zażywaj kapsułki po 300 mg lub 20 kro-
pli nalewki przed każdym większym posiłkiem.
47
Badania wykazały, że chorujący na anemię powinni spożywać spirulinę, która po-

budza produkcję czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Stosuj 2000 miligramów
dziennie.
Jedną z przyczyn niedokrwistości mogą być niedobory witaminy B6. Codzienna
dawka 25–50 miligramów może pomóc, zwłaszcza jeśli przyjmujemy jej biologicznie
aktywną formę, znaną jako fosforan pirydoksalu.
Chlorowodorek betainy zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego. Sięgaj po
1–3 kapsułki z każdym większym posiłkiem.
Mniszek (Taraxacum officinale) zawiera dużo żelaza, a dodatkowo oczyszcza
krew i wątrobę z toksyn. Wybierz produkt z korzenia mniszka lekarskiego i przyjmuj
3–5 gramów lub 5–10 mililitrów dziennie, w zależności od formy.
Liście pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica) wykorzystywane są w leczeniu anemii
ze względu na wysoką zawartość substancji odżywczych. Spożywaj 300 miligramów
2–3 razy dziennie lub 2–4 mililitry nalewki 3 razy dziennie.
Badania wykazały, że przyjmowanie Ashwagandhi (Withania somnifera, wita-
nia ospała) zwiększa ilość czerwonych krwinek w organizmie człowieka. Zażywaj
250 miligramów standaryzowanego ekstraktu dziennie.
Dong quai (dzięgiel chiński) to rodzaj zioła, które stosuje się w medycynie chiń-
skiej w leczeniu niedokrwistości. Włącz do diety 500 miligramów 2 razy dziennie
przez jeden miesiąc.
Preparaty ze sproszkowanej śledziony zwierzęcej lub szpiku kostnego od daw-
na wykorzystywane są w leczeniu anemii. Używaj ich zgodnie z instrukcją zawartą
w ulotce.
HOMEOPATIA
Wybierz jeden preparat z poniższej listy i przyjmuj go w rozcieńczeniu 30C 2 razy
dziennie przez 2–3 tygodnie.
Calcarea phosphorica to środek stosowany w leczeniu niedokrwistości u dzieci
w wieku szkolnym lub przewlekłej niedokrwistości u dorosłych. Badania na zwie-
rzętach wykazały, że pobudza on szpik kostny do wydajniejszej produkcji krwinek.
China officinalis pomaga w leczeniu dolegliwości wynikających z krwawienia
i związanych z nim chorób.
Natrum muriaticum sprawdza się w sytuacji, gdy anemii towarzyszą zaparcia i bóle
głowy.
AKUPRESURA
”

Dzięki stymulacji punktu Żołądek 36  
Aby poradzić sobie z napięciem, pracuj
(St36) odzyskasz siły i nabierzesz energii. na punktach Płuca 1 (Lu1) i Osierdzie 6
Jego pobudzanie pozwoli ci też zwięk- (P6), a jeśli dręczą cię bóle głowy – na
szyć zdolność organizmu do wchłaniania punkcie Jelito grube 4 (LI4).
substancji odżywczych z pożywienia.
48
ANEMIA
BODYWORK
Masaż
Masaż nie rozwiąże wprawdzie żadnej z przyczyn występowania anemii, jednak
skutecznie poprawi twoje krążenie, zwiększając tym samym poziom energii. Praw-
dopodobnie najlepiej sprawdzi się tu masaż całego ciała, a kilka prostych technik,
które możesz wykonać w domu pozwolą ci pozbyć się bólu głowy i rozgrzać zimne
kończyny.
Refleksologia W momencie przyjęcia do

Szczegółowe informacje na temat refleksologii i uciskania tzw. refleksów szpitala czterdziestolet-
nia Jessica chorowała na
znajdziesz w rozdziale Bodywork”. Pracuj z obszarem śledziony, by pobu- anemię prawie od roku.
”
dzić wytwarzanie i recykling hemoglobiny. Stymuluj wątrobę, aby poprawić Kobieta nie tolerowała
krążenie, a jednocześnie wspomóc procesy krwiotwórcze i detoksykacyjne. przepisanego jej przez le-
karza żelaza i w końcu po-
AROMATERAPIA stanowiła je odstawić. Po
zmianie preparatu na do-
W przypadku słabego krążenia warto sięgnąć po olejki z eukaliptusa, imbi- brze tolerowany glicynian
żelaza, niedokrwistość
ru, czarnego pieprzu i rozmarynu. Można ich użyć do kąpieli lub rozcieńczyć zniknęła w ciągu zaledwie
i wykorzystać do masażu. 2 miesięcy.
Jeśli zależy ci na pobudzeniu i poprawie nastroju, wypróbuj olejki z gera-
nium i jaśminu. Dla długotrwałego efektu wlej kilka kropli do zapachowego
dyfuzora i umieść go w pokoju lub w biurze.
<ZMIENNA 2>
ŹRÓDŁA
G. Chamorro i in., Update on the pharmacology of spirulina (Arthrospira), an unconven-
tional food, Archivos Latinoamericanos de Nutricion” 2002, nr 52(3), s. 232–240.
”
C. Zhang i in., The effects of polysaccharide and phycocyanin from spirulina platensis varie-
ty on peripheral blood and hematopoietic system of bone marrow in mice, Second Asia
”
Pacific Conference on Alga Biotechnology” 1994, kwiecień, nr 25–27, s. 58.
ARYTMIA
C
hoć brzmi to nieprawdopodobnie, nasze serce bije około stu tysięcy razy dzien-
nie, a jego skurcze muszą być na tyle silne, by pompowana krew dotarła do
wszystkich części naszego ciała. Impulsy elektryczne kontrolujące tę pracę na-
pływają stale i regularnie, dzięki czemu organizm może działać bez przeszkód. Kiedy
jednak impulsy stają się nieregularne, powoduje to nierównomierne bicie serca, czyli
przypadłość powszechnie określaną mianem arytmii.
Pacjenci, których mięsień sercowy był już uszkodzony (na przykład z powodu za-
wału bądź niewydolności), są na nią narażeni bardziej niż pozostali. Warto jednak
zaznaczyć, że nawet osoby bez zdiagnozowanej choroby serca mogą odczuwać niere-
gularne uderzenia. Krótko mówiąc – arytmię może mieć każdy z nas.
Wspomniane impulsy podążają konkretną ścieżką z górnych do dolnych komór
serca, a każde zakłócenie tego schematu może być powodem arytmii. I choć nie mu-
simy martwić się jeśli jest to chwilowe, to przedłużające się napady powinny nas za-
niepokoić.
Osoby chorujące na arytmię mogą mieć różnego rodzaju zaburzenia. Jeśli twoje
serce bije zbyt szybko (u dorosłych – ponad sto razy na minutę), oznacza to, że masz
tachykardię, jeśli zbyt wolno (mniej niż sześćdziesiąt razy na minutę) – bradykardię.
Czasami obie te nieregularności współistnieją, a nieprawidłowy rytm zmienia się
i nie pasuje do żadnego z wymienionych schematów.
Najczęstszym typem arytmii są przedwczesne skurcze komorowe (PVC), które –
jak sugeruje nazwa – polegają na zbyt wczesnym skurczu jednej z dwóch dolnych
komór serca. Inny popularny rodzaj arytmii to PAC – przedwczesne skurcze przed-
sionków, czyli górnych komór serca.
Migotanie przedsionków – kolejna powszechna forma arytmii – polega na nie-
prawidłowych impulsach elektrycznych wpływających do przedsionków serca,
które prowadzą do jego szybkiego i nieregularnego bicia. Migotanie może przyj-
mować formę ciągłą lub pojawiać się i znikać. Ten typ zaburzeń zwiększa ryzyko
występowania zakrzepów, udaru mózgu i niewydolności serca, dlatego cierpiący
na nią pacjenci powinni pozostawać pod stałą opieką lekarską. W samych Stanach
Zjednoczonych choruje na nią około 2,2 miliona osób. Ryzyko wystąpienia jej
wzrasta wraz z wiekiem, a sama choroba jest niestety dość powszechna w grupie
seniorów. Według statystyk u osób po czterdziestce zagrożenie migotaniem wyno-
si ponad 25%.
Należy pamiętać, że przyczyną arytmii może być również przyjmowanie leków.
Jeśli po zażyciu nowego lekarstwa poczujesz, że twoje serce pracuje inaczej niż zwy-
kle, koniecznie skonsultuj to z lekarzem. Zmiana na inny środek może całkowicie
uwolnić cię od potencjalnych problemów.
50
ARYTMIA
Arytmia dotyka wielu z nas. Warto jednak pamiętać, że określenie jej pierwot-
nych przyczyn i terapia holistyczna mogą pozwolić nam na lepszą kontrolę pracy
serca.
Powszechne rodzaje arytmii to:
 migotanie przedsionków: nieregular- 
 
tachykardia: bardzo szybkie bicie ser-
ne skurcze przedsionków, ca,
 migotanie komór i przedwczesne skur- 
 
zaburzenia przewodnictwa: serce nie
cze komorowe: chaotyczne skurcze bije prawidłowo,
dolnych komór serca, 

przedwczesne skurcze: zbyt wczesne
 
bradykardia: spowolnienie akcji serca, skurcze serca.
OBJAWY Badanie przeprowadzone

Podstawowym symptomem odczuwanym przez chorych jest poczucie ko- w 2011 roku, którego wyniki
opublikowano na łamach
łatania, silnego bicia serca bądź pomijania niektórych uderzeń. Do innych magazynu „Nutrition, Me-
objawów należą: tabolism, and Cardiovascu-
 
zawroty głowy, 
duszność, skrócenie oddechu, lar Disease”, wykazało, że
ochotnicy niestosujący diety
 
zmęczenie, 
ból w klatce piersiowej, śródziemnomorskiej bogatej
 
oszołomienie, 
szybkie bicie serca, w antyoksydanty byli bar-
 
omdlenia, 
wolne bicie serca. dziej narażeni na wystąpienie
migotania przedsionków. Co
więcej, osoby, które ściśle
jej przestrzegały, szybciej
PRZYCZYNY PIERWOTNE
<ZMIENNA 2>
wracały do siebie po ja-

Do czynników wywołujących arytmię mogą należeć: wrodzone wady kichkolwiek zaburzeniach
rytmu serca. Widzimy więc,
serca, zawał serca, bliznowacenie tkanki organu w związku z przebytym że odpowiednie odżywianie
zawałem, strukturalne zmiany tkanki serca takie jak kardiomiopatia, może zarówno chronić przed
wypadanie płatka zastawki mitralnej, choroba wieńcowa, nadciśnienie chorobą, jak i leczyć ją.
tętnicze, obturacyjny bezdech senny (występujące podczas snu przerwy
w oddychaniu), cukrzyca, a także nadczynność i niedoczynność tarczy-
cy. Do innych przyczyn i substancji, które mogą wywołać arytmię, zali-
czamy:
 
kofeinę, 

beta-blokery stosowane w leczeniu
 
t ytoń, nadciśnienia,
 
alkohol, 

używki, w tym kokainę, marihuanę
 
czekoladę, i metamfetaminę,
 leki stosowane w leczeniu kaszlu i prze- 
 
leki stosowane w leczeniu zaburzeń
ziębienia, rytmu serca,
 
leki zmniejszające apetyt, 

niedobory lub zaburzenia równowagi
 
leki stosowane w leczeniu astmy, elektrolitów,
 
środki moczopędne, 

przyjmowanie suplementów diety
 
leki psychotropowe (leki na choroby (choć jest to rzadka przyczyna).
psychiczne),
51


zaburzenia równowagi hormonalnej, 

zanieczyszczenie powietrza,
szczególnie w przypadku kobiet w okre- 

stres,
sie menopauzy, 

palenie,

nietolerancja pokarmowa, 

porażenie prądem elektrycznym.
METODY DIAGNOSTYKI
Na podstawie historii choroby oraz aktualnego stanu zdrowia lekarze mogą zlecić przeprowadzenie nastę-
pujących badań:
 elektrokardiogram (EKG – nieinwazyjny test, podczas którego rejestrowana jest aktywność serca),
 monitorowanie EKG metodą Holtera – przytwierdzony do klatki piersiowej aparat monitoruje rytm
serca przez 24 godziny, a wyniki mogą pomóc w zidentyfikowaniu wszelkiego rodzaju nieprawidło-
wości,
 badanie echokardiograficzne – echo (USG) serca przeprowadza się, by określić wielkość jego jam
i funkcjonowanie zastawek,
 analiza poziomu minerałów (zwłaszcza potasu, sodu, chlorków wapnia, magnezu) – badanie krwi,
 oznaczenie poziomu hormonów (hormonów tarczycy, kortyzolu, DHEA, estradiolu, progesteronu) –
analiza śliny, krwi lub moczu,
 metale toksyczne – analiza moczu, krwi lub włosów.
LECZENIE
Jedno z badań wykazało, DIETA

że doustna suplementa- Zalecane produkty
cja magnezu w dziennych
dawkach po 3000 miligra- Każda osoba, u której stwierdzono arytmię, powinna przejść na dietę śród-
mów złagodziła objawy ziemnomorską właściwą dla serca. Taki sposób odżywiania sprzyja zdrowiu,
nieprawidłowych skurczów a badacze udowodnili, że jest on wskazany dla pacjentów narażonych na mi-
komorowych i nadkomoro-
wych u 93,3% pacjentów. gotanie przedsionków.
Kwasy tłuszczowe omega-3 obecne w mięsie ryb zimnowodnych stabili-
zują elektryczną aktywność serca. Badania przeprowadzone wśród starszych
pacjentów wykazały, że u osób, u których ich poziom był wyższy, rzadziej
występowało migotanie przedsionków.
W innym dużym badaniu Kolejnym istotnym składnikiem jest magnez, który znajdziesz w pest-
przeprowadzonym na gru- kach dyni, szpinaku, komosie ryżowej oraz czarnej i białej fasoli.
pie ponad 3000 osób,
które nie cierpiały wcześ- Jeśli testy wykażą u ciebie niski poziom potasu, zwiększ spożycie pomido-
niej na migotanie przed- rów i ich soku, a także bananów, awokado, jogurtów i brokułów.
sionków, analizie poddano
poziom kwasów ome-
ga-3 w osoczu. Naukowcy
udowodnili, że starsze Niektóre pokarmy mogą wpływać na przebieg i rozwój choroby. Jeśli razem
osoby o wyższym poziomie z lekarzem podejrzewacie, że kofeina, alkohol lub czekolada mogą stanowić
kwasów tłuszczowych jedną z przyczyn twojej arytmii, wyeliminuj je ze swojej diety przynajmniej
omega-3 w osoczu krwi są
mniej narażone na wystę- na miesiąc i zobacz, czy przyniesie to poprawę.
powanie migotania.
52
ARYTMIA
Siedem superrecept – Arytmia

Superrecepta #1 Magnez
Przyjmuj 250 miligramów 2 razy dziennie. Magnez to jeden z podstawowych skład-
ników odżywczych wpływających na skurcze i elektryczną aktywność serca. Niski
poziom magnezu we krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zawału.
Superrecepta #2 Koenzym Q10
Koenzym Q10 wspomaga prawidłową pracę serca. Przyjmuj 200–400 miligramów
dziennie.
Superrecepta #3 Olej rybny
Dostarczaj organizmowi 1000–2000 miligramów kwasów EPA+DHA z grupy ome-
ga-3. Badania wykazały, że spożywanie mięsa i oleju ryb chroni przed występowa-
niem arytmii.
Superrecepta #4 Głóg
Zażywaj 250–300 miligramów ekstraktu z głogu 3 razy dziennie, który wspomaga
krążenie i elektryczną pracę serca.
Superrecepta #5 L-karnityna
Przyjmuj po 1000 miligramów 2–3 razy dziennie na czczo. L-karnityna ma stabili-
zujący wpływ na błony komórek mięśnia sercowego i dzięki temu pomaga w norma-
lizowaniu elektrycznej aktywności serca.
<ZMIENNA 2>
Superrecepta #6 Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.)

Spożywaj 20 kropli nalewki 2–3 razy dziennie. Serdecznik od dawna stosuje się
w leczeniu objawów palpitacji serca, zwłaszcza u kobiet doświadczających objawów
arytmii w okresie menopauzy.
Superrecepta #7 Potas
Ten elektrolit jest jednym z kluczowych składników pozwalających zachować pra-
widłowy rytm serca. Jednocześnie należy pamiętać, że nadmiar potasu – podobnie
jak jego niedobory – może wywoływać arytmię, dlatego przed rozpoczęciem suple-
mentacji (zwłaszcza tej opartej na dużych dawkach) skonsultuj się z lekarzem, który
zleci odpowiednie testy.
ZALECENIA OGÓLNE
GABA (kwas gamma-aminomasłowy) może sprawdzić się u osób, których do-
legliwości serca mają podłoże lękowe. Przyjmuj 250–500 miligramów 3 razy
dziennie na czczo. U większości pacjentów przyjmowanie kwasu GABA wiąże
się z uspokojeniem pracy mózgu, dlatego nie należy łączyć go z lekami przeciwlęko-
wymi.
53
Badania wykazały, że przyjmowanie potasu pomaga cukrzykom w łagodzeniu objawów przedwczesnych skurczów komoro-
wych. Potas jest skuteczny nie tylko w leczeniu zastoinowej niewydolności serca (a podawany w dawkach 50–150 miligra-
mów pomaga większości pacjentom) – ale również dla osób przechodzących operację pomostowania aortalno-wieńcowego.
To właśnie on zmniejsza ryzyko migotania komór, które może prowadzić do zgonu.
Naturalny progesteron może pomóc kobietom w okresie menopauzal-

nym, które doświadczają palpitacji serca. Więcej informacji na ten temat
Metaanaliza trzynastu znajdziesz w rozdziale poświęconym menopauzie.
kontrolowanych badań Badania wykazały, że zażywanie witaminy C pomaga zapobiegać po-
wykazała, że suplemen-
towanie L-karnityny przez operacyjnemu migotaniu przedsionków. Sięgaj po 1000 miligramów 2 razy
pacjentów po przebytym dziennie.
zawale serca zmniejszyło Badacze udowodnili, że przyjmowana wraz z witaminą C witamina E
całkowitą śmiertelność
o 27%, występowanie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia pooperacyjnego migotania
nieprawidłowych skur- przedsionków, a dodatkowo także innych rodzajów arytmii. Stosuj 400 j.m.
czów komorowych o 65% dziennie.
i wywołany dusznicą ból
odczuwany w rejonie klatki
Kolejnym środkiem zmniejszającym ryzyko wystąpienia pozabiegowego
piersiowej o 40%. migotania jest N-acetylocysteina (NAC). Przyjmuj 500 miligramów 2 razy
dziennie.
INNE ZALECENIA


Coraz więcej dowodów wskazuje na to, domości elektrycznych do serca i tym
że część z nas reaguje na pole elektro- samym unormować jego rytm. Aby
magnetyczne wytwarzane przez niektó- dowiedzieć się, czy kuracja ta może być
re urządzenia elektroniczne, takie jak skuteczna w twoim przypadku, skon-
routery czy komputery. U osób wrażli- sultuj się ze specjalistą chiropraktyki,
wych na nie można zaobserwować ob- naturopatii lub osteopatii.
jawy arytmii. Dlatego gdy uznasz, że  
Bioidentyczna hormonalna terapia za-
w otoczeniu sprzętu czujesz się gorzej, stępcza może wyeliminować objawy
ogranicz korzystanie z niego do mini- arytmii u części pacjentek.
mum. 

Dożylne podanie magnezu przez spe-

A kupunktura bezpośrednio wpływa cjalistę medycyny holistycznej może
na elektryczną równowagę serca i ukła- w ogromnym stopniu przyczynić się
du nerwowego, co czyni z niej kolejny do normalizacji pracy serca. W jednym
znakomity i nieinwazyjny sposób na z badań przeprowadzonym na grupie
leczenie arytmii. Aby rozpocząć ku- osób z migotaniem przedsionków po-
rację, skonsultuj się z doświadczonym dawany dożylnie magnez pozwolił na
specjalistą. unormowanie szybkości i rytmu bicia

Techniki osteopatyczne, takie jak ukła- serca aż u 86% badanych.
danie kręgów szyi lub kręgosłupa pier-
siowego, mogą poprawić przesył wia-
54
ARYTMIA
ŹRÓDŁA
M. Chello, M.P. Mastroroberto, R. Romano i in., Protection by coenzyme Q10 from
myocardial reperfusion injury during coronary artery bypass grafting, The Annals of
”
Thoracic Surgery” 1994, nr 58(5), s. 1427–1432.
J.J. Di Nicolantonio, C.J. Lavie, H. Fares i in., L-carnitine in the secondary prevention
of cardiovascular disease: Systematic review and meta-analysis, Mayo Clin Proc”
”
2013, nr 88(6), s. 544–551.
C.N. Falco, C. Grupi, E. Sosa i in., Successful improvement of frequency and symptoms
of premature complexes after oral magnesium administration, Arq Bras Cardiol”
”
2012, s. 480–487.
T. Fujioka, Y. Sakamoto, G. Mimura, Clinical study of cardiac arrhythmias using
a 24-hour continuous electrocardiographic recorder (5th report)-antiarrhythmic ac-
tion of coenzyme QIO in diabetics, The Tohoku Journal of Experimental Medici-
”
ne” 1983, nr 141, s. 453–463.
A.V. Matt ioli, C. Miloro, S. Pennella i in., Adherence to Mediterranean diet and intake
of antioxidants influence spontaneous conversion of atrial fibrillation, NutrMetab
”
Cardiovasc Dis” 2013, nr 23(2), s. 115–121.
O. Onalan i in., Meta-analysis of magnesium therapy for the acute management of rapid
atrial fibrillation, Am J Cardiol” 2007, nr 99(12), s. 1726–1732.
”
J.H. Wu, R.N. Lemaitre, I.B. King i in., Association of plasma phospholipid long-chain
omega-3 fatt y acids with incident atrial fibrillation in older adults: the cardiovascular
health study, Circulation” 2012, nr 125(9), s. 1084–1093.
”
<ZMIENNA 2>
ASTMA
Ś
rednio jeden na 12 mieszkańców w Stanach Zjednoczonych, a łącznie nawet
300 milionów na całym świecie, cierpi na astmę. To choroba dróg oddecho-
wych, która jest też najczęstszą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego i doty-
czy aż 7 milionów dzieci. Do najczęstszych objawów astmy zalicza się duszności,
ból lub ucisk w klatce piersiowej, zwiększoną produkcję śluzu, świszczący oddech
i kaszel.
Wzrost poziomu alergenów w środowisku, zanieczyszczona i pełna konserwan-
tów żywność, otyłość, a także stres to główne przyczyny wzrostu zachorowań na ast-
mę w grupie najmłodszych pacjentów.
Konwencjonalne metody leczenia astmy, takie jak terapia inhalatorami, skutecz-
nie likwidują jej objawy, jednak nie leczą przyczyn choroby.
Astmę może wywoływać wiele czynników, ale podstawą kuracji powinno być
określenie jej przyczyn pierwotnych. Metody oparte na podejściu holistycznym
mogą skutecznie neutralizować bodźce wywołujące astmę. Jeśli jednak masz
ostre ataki choroby lub objawy przewlekłe trudne do opanowania, koniecznie
skonsultuj się z lekarzem.
OBJAWY


problemy ze snem lub brak snu wyni- 

ucisk w klatce piersiowej,
kający z kaszlu i zablokowania dróg od- 

przyspieszony rytm serca,
dechowych, 

zapalenie śluzówki,


problemy z oddychaniem, 

skurcz mięśni gładkich oskrzeli,


świszczący oddech, 

zwiększony przepływ śluzu.


kaszel,
PRZYCZYNY PIERWOTNE
Czynniki wywołujące atak astmy różnią się w zależności od chorego, jednak do naj-
częstszych z nich należą:

alergie (zarówno pokarmowe, jak 
zanieczyszczenie środowiska, a także
i wziewne – środowiskowe), substancje drażniące, w tym pleśnie

czynniki okresu okołoporodowego (pa- i kurz,
lenie tytoniu przez matkę zwiększa ry- 
infekcje (przeziębienie, grypa, infekcje
zyko wystąpienia astmy u dziecka; kar- dróg oddechowych),
mienie dziecka piersią zmniejsza je), 
uczulenie na aspirynę,

refluks żołądkowo-przełykowy,
56
ASTMA


zapalenie zatok przynosowych, 

problemy z trawieniem,


otyłość, 

zaburzenia równowagi hormonalnej,


zimne powietrze, 

stres.


duży wysiłek fizyczny,
Uwaga: jeśli masz silny atak astmy, natychmiast zgłoś się do szpitala lub poproś
kogoś, by wezwał pogotowie. Personel medyczny poda ci leki, które odblokują drogi
oddechowe.
METODY DIAGNOSTYKI
Poniższe testy i badania pomogą ci w określeniu metabolicznych przyczyn twojej choroby:

 testy na alergie i nietolerancje pokarmowe – badania krwi, testy elektrodermalne (więcej szczegó-
łów znajdziesz w rozdziale „Alergie i nietolerancje pokarmowe”),
 analiza poziomu witamin i minerałów – badania krwi,
 grzyby i równowaga flory bakteryjnej – analiza kału,
 metale toksyczne – analiza włosów lub moczu,
 badanie poziomu hormonów (DHEA, kortyzol) – analiza śliny lub moczu,
 analiza poziomu kwasów tłuszczowych omega-3 – badanie krwi.
<ZMIENNA 2>
LECZENIE
DIETA
W przypadku wielu astmatyków dieta odgrywa znaczącą rolę w rozwoju i przebiegu
choroby. Postaraj się, stosować do zaleceń i obserwuj czy objawy ustępują. Uwaga:
przed wyeliminowaniem jakiejkolwiek grupy pokarmów z diety twojego dziecka
skonsultuj się z pediatrą lub specjalistą medycyny holistycznej.
Zalecane produkty
Wybieraj żywność, która ogranicza wytwarzanie śluzu: surowe warzywa i owoce,
ziarna i nasiona, chudy drób i świeże ryby.
Karotenoidy to przeciwutleniacze o naturalnych właściwościach antyoksydacyj-
nych i przeciwzapalnych. Znajdziesz je w ciemnozielonych warzywach liściastych
oraz także intensywnie zabarwionych na żółto i pomarańczowo.
Badania wykazały, że dzieci spożywające ryby częściej niż raz w tygodniu
o 2/3 zmniejszają ryzyko zachorowania na astmę.
Zarówno czosnek, jak i cebula wykazują naturalne działanie przeciwzapalne,
a jednocześnie są smacznym dodatkiem do wielu potraw.
57
Wypijanie szklanki czystej wody dobrej jakości co dwie godziny pomoże ci na-
wodnić organizm i oczyścić go z toksyn. Woda jest szczególnie pomocna tuż po ata-
ku astmy, ponieważ pomaga w rozcieńczaniu nagromadzonego śluzu.
Zmielone siemię lniane to świetne źródło kwasów tłuszczowych omega-3 zwal-
czających stan zapalny. Dzieci powyżej piątego roku życia powinny przyjmować
1–2 łyżeczki, a dorośli 1–2 łyżki dziennie.

Trwające 3 miesiące ran- Najważniejsze jest zidentyfi kowanie produktów mogących wywoływać
domizowane, kontrolo- reakcje alergiczne. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w tekście po-
wane badanie placebo,
przeprowadzone metodą święconym diecie eliminacyjnej, w rozdziale Alergie i nietolerancje po-
”
podwójnie ślepej próby na karmowe”.
sześćdziesięciu pacjentach Nawet jeżeli nie masz alergii na nabiał, wyeliminuj go ze swojej diety, po-
w wieku 6–18 lat wykaza-
ło, że u osób przyjmujących
nieważ wzmaga on produkcję śluzu blokując drogi oddechowe. Z tego sa-
pycnogenol znacząco po- mego powodu unikaj cukru, jedzenia śmieciowego oraz żywności smażonej
prawiła się wydolność płuc, bądź przetworzonej.
a objawy astmy zmalały. Wyeliminuj wszelkie pokarmy zawierające sztuczne dodatki i konserwan-
Wyniki badania zostały
opublikowane na łamach ty, suszone lub wędzone produkty, sałatki z baru sałatkowego (zawierające
magazynu „Journal of często tartrazynę – żółcień spożywczą 5 lub czerwone barwniki), siarczany
Asthma”. (w tym konserwowane nimi suszone owoce) oraz żywność zawierającą ben-
zoesan i glutaminian sodu.
Nigdy nie sięgaj po mrożone lub bardzo zimne produkty, których spoży-
cie może wywołać skurcz mięśni w drogach oddechowych.
Nie nadwyrężaj przepony. Jedz małe porcje i unikaj pokarmów wywołujących
gazy, takich jak fasola czy warzywa z rodziny kapustnych (zwłaszcza brokuł, kalafior
i brukselka).
Siedem superrecept – Astma

Spożywaj 500–1000 miligramów dziennie. Magnez rozszerza oskrzela i rozluźnia
mięśnie gładkie. Naukowcy udowodnili również, że dzieci o wyższym poziomie ma-
gnezu we krwi rzadziej chorują na astmę.
Superrecepta #2 Pycnogenol
Codziennie przyjmuj 2 miligramy na 1 kilogram masy ciała. Naturalne właściwości
przeciwzapalne tego suplementu wspomagają układ oddechowy.
Superrecepta #3 Likopen
Wprowadź do diety 130 miligramów dziennie. Badania potwierdziły, że likopen po-
maga pacjentom z astmą wysiłkową.
58
ASTMA
Superrecepta #4 Cholina
Stosuj 1,5–3 gramów dziennie. Naukowcy udowodnili, że cholina zmniejsza często-
tliwość i intensywność napadów astmy.
Superrecepta #5 Kwercetyna
Codziennie zażywaj 500–2000 miligramów ze względu na jej przeciwzapalne i an-
tyalergiczne właściwości.
Superrecepta #6 Traganek
Standardowa dawka dla dzieci wynosi 10 kropli, a dla dorosłych 20–30 kropli lub
500 miligramów w formie kapsułki, 2–3 razy dziennie. Traganek wzmacnia płuca
i zapobiega infekcjom dróg oddechowych, które mogą wywoływać ataki astmy. Nie
sięgaj po niego, kiedy masz gorączkę.
Superrecepta #7 Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
Spożywaj 1–2 łyżki oleju lnianego lub 4–8 gramów tranu dziennie. Preparaty z ole-
ju lnianego, tranu lub mieszanki kwasów tłuszczowych omega-3, omega-6 i ome-
ga-9 zapobiegają astmie. Używaj zgodnie z ulotką lub instrukcją na opakowaniu.
Pamiętaj, że poprawę możesz zaobserwować dopiero po 4–8 tygodniach od rozpo-
częcia kuracji.
Badanie przeprowadzone
ZALECENIA OGÓLNE
<ZMIENNA 2>
metodą podwójnie ślepej

próby wykazało, że ponad
Witamina B12 łagodzi reakcje na siarczany wywołujące objawy astmy połowa osób cierpiących
w szczególności u dzieci. Stosuj 1500 mikrogramów doustnie lub 400 mina ataki astmy wywoła-
krogramów podjęzykowo bądź poproś lekarza o przepisanie zastrzyków. ne wysiłkiem odczuwała
złagodzenie objawów już
U astmatyków obserwuje się niski poziom witaminy B6, a zażywane przez po tygodniowej kuracji
nich leki mogą pogarszać ten stan. Przyjmuj więc 100–200 miligramów opartej na przyjmowaniu
dziennie. 30 miligramów likopenu
dziennie. Wyniki porów-
N-acetylocysteina to przeciwutleniacz, który dodatkowo upłynnia śluz zale- nywano z wynikami grupy
gający w oskrzelach i zatokach. Spożywaj 500 miligramów 2–3 razy dziennie. otrzymującej placebo.
Betaina HCl może okazać się pomocna dla części astmatyków. Jej dzia-
łanie polega m.in. na zwiększaniu poziomu kwasu żołądkowego, który u chorych na
astmę jest zazwyczaj zbyt niski. Stosuj zgodnie z ulotką, razem z posiłkami lub skon-
sultuj się z lekarzem.
Miłorząb japoński (Ginkgo biloba) wspomaga płuca, wykazując działanie zarów-
no przeciwzapalne, jak i antyoksydacyjne. Badania dowiodły, że stosowanie wyciągu
z ginkgo biloba zmniejsza objawy astmy. Codziennie przyjmuj 120–240 miligramów
wyciągu zawierającego 24% glikozydów flawonowych.
Dziewanna drobnokwiatowa (Verbascum thapsus), lukrecja i prawoślaz (Althea of-
ficinalis) od dawna były stosowane w naturalnym leczeniu astmy. Wybierz preparaty
zawierające wszystkie wymienione zioła i używaj ich zgodnie z ulotką lub instrukcją
zamieszczoną na opakowaniu.
59
Cordyceps to lecznicze grzyby stosowane w tradycyjnej medycynie chiń-

skiej do zmniejszania ilości wydzieliny oskrzelowej, wspomagania pracy
Wiele badań wykazało płuc i pobudzania organizmu. Włącz do diety 800 miligramów standaryzo-
związek pomiędzy niskim wanego ekstraktu 2 razy dziennie.
poziomem witaminy D
a występowaniem obja- Preparaty wzmacniające nadnercza są przydatne w profi laktyce astmy.
wów astmy u dzieci. Inne Często bazują one na ziołach, takich jak: żeń-szeń właściwy (Panax ginseng),
badania pokazały, że rów- żeń-szeń amerykański, żeń-szeń indyjski (Ashwagandha, witania ospała)
nież u dorosłych niedosta-
teczna ilość witaminy D we
oraz na kwasie pantotenowym (witaminie B5). Przyjmuj zgodnie z zalece-
krwi wiązała się z pogar- niami specjalisty medycyny naturalnej.
szaniem pracy płuc Magnez rozluźnia oskrzela i wspomaga funkcjonowanie płuc. Zażywaj
i zmniejszeniem pozytyw- 250 miligramów 2–4 razy dziennie. W przypadku wystąpienia luźnego stol-
nej reakcji na leki.
ca, zmniejsz dawkę. Zdarza się, że lekarze specjalizujący się w medycynie
żywieniowej zalecają dożylne przyjmowanie magnezu pacjentom z silnymi
symptomami astmy.
Witamina C zmniejsza intensywność skurczów oskrzeli, a dodatkowo wykazuje
działanie antyalergiczne. Przyjmuj po 1000 miligramów 2–4 razy dziennie. W przy-
padku wystąpienia luźnego stolca, zmniejsz dawkę. Przyjmuj witaminę w formie
buforowanej, takiej jak askorbinian wapnia.
Antyoksydanty łagodzą reakcje zapalne dróg oddechowych. Spożywaj zawierają-
ce je preparaty zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
Z każdym posiłkiem przyjmuj produkty zawierające komplet enzymów, aby
wspomóc przyswajanie składników odżywczych i zmniejszyć niepożądane reakcje
na pożywienie.
Podawane dożylnie składniki odżywcze skutecznie zmniejszają objawy zarówno
przewlekłej astmy, jak i jej ostrych napadów. Kluczowe substancje to witamina C,
magnez, molibden oraz witaminy B12 i B6.
HOMEOPATIA
Istnieje wiele środków homeopatycznych polecanych w leczeniu astmy. Do momen-
tu skonsultowania się z wykwalifi kowanym homeopatą, który pomoże ci znaleźć od-
powiedni preparat, możesz skorzystać z poniższych sugestii. Podczas ataku astmy
zażywaj wybrany z poniższych preparatów o potencji 30C co 10–15 minut, aż do
ustąpienia objawów. Długotrwała terapia odpowiednio dobranym środkiem home-
opatycznym może zmniejszyć podatność na ataki choroby.
Tojad mocny (Aconitum napellus) stosuje się w przypadku nagłych ataków wywo-
łanych zimnym powietrzem, które powoduje duży strach lub niepokój.
Arsenicum album polecany jest astmatykom odczuwającym niepokój, reagującym
atakami na zimne powietrze i odczuwającym nasilone objawy między północą a dru-
gą nad ranem. Osoby, którym pomaga, czują się lepiej, gdy siedzą i popijają ciepłe
napoje. Homeopatyczny arszenik stosuje się w leczeniu zarówno przewlekłych, jak
i ostrych stanów astmatycznych.
Carbo vegetabilis przeznaczony jest dla osób z omdleniami i dotkliwie odczuwają-
cymi zimno, a które zauważają poprawę, wachlując się lub siedząc przy uchylonym
60
ASTMA
oknie. Mogą także narzekać na uczucie pełności w górnej części brzucha i klatce
piersiowej oraz odczuwać ulgę przy odbijaniu. Ich stan pogarsza się przy mówieniu,
jedzeniu lub leżeniu.
Ipekakuana prawdziwa przydaje się, gdy śluz wytwarzany w dużych ilościach po-
woduje kaszel, mdłości i wymioty.
Kalium carbonicum sprawdza się u astmatyków cierpiących najbardziej między
drugą a czwartą nad ranem. Pacjentom tym najczęściej jest zimno, za to siedzenie
i nachylanie się do przodu łagodzi odczuwane przez nich objawy.
Lachesis zaleca się pacjentom odczuwającym ucisk w gardle i klatce piersiowej,
którzy czują się lepiej na świeżym powietrzu. Osoby te nie znoszą, gdy dotyka się ich
szyi lub piersi, i najczęściej jest im gorąco.
Medorrhinum stosuje się w leczeniu przewlekłej astmy u chorych przy nawraca-
jących infekcjach dróg oddechowych, odczuwających ciepło i mających apetyt na
cytrusy, a zwłaszcza pomarańcze.
Natrum sulfuricum sprawdza się u pacjentów, których stan pogarsza się w wil-
gotne, zimne dni, a symptomy astmy zaostrzają się często między czwartą a piątą
rano.
Nux vomica (Strychnos nux-vomica) zmniejsza odczucie ucisku w klatce pier-
siowej i pełności w żołądku, a dodatkowo łagodzi jego podrażnienia. Najczęściej
pomaga osobom czującym się źle tuż po przebudzeniu, a objawy choroby może
wywołać u nich nadmiar pokarmu, a zwłaszcza potraw pikantnych, słodyczy lub
<ZMIENNA 2>
alkoholu. Pacjenci pozytywnie reagujący na Nux vomica często odczuwają chłód
i są podrażnione.
Sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis) sprawdza się u osób, których objawy za-
ostrzają się wieczorem, a także w dusznych pomieszczeniach lub po spożyciu
tłustego posiłku. Osoby te często odkrztuszają żółtawy śluz, co może wywoływać
odruchy wymiotne. Z reguły pomaga im świeże powietrze, a słowo otuchy od blis-
kiej osoby podnosi na duchu.
AKUPRESURA
Akupresura bardzo skutecznie zwiększa pojemność płuc i rozluźnia mięśnie dróg
oddechowych. Najlepsze wyniki można osiągnąć przez codzienną stymulację. In-
formacje na temat akupresury i punktów, które należy stymulować, znajdziesz
”
 
Pobudzanie punktów Płuca 1, 7 i 9  
Stymulacja punktu CV17 zmniejsza
(Lu1, Lu7 i Lu9) zmniejsza uczucie napięcie w klatce piersiowej.
duszności i kaszel wywołany astmą.
BODYWORK
Masaż
Masaż pleców pomaga rozluźnić mięśnie oskrzeli. Wizyta w profesjonalnym gabi-
necie masażu zawsze jest dobrym pomysłem, jednak jeśli wolisz, możesz poprosić
o masaż bliską ci osobę. Dzieci lubią być masowane przez rodziców, zwłaszcza tuż
61
przed snem. Bańki na plecach lub klatce piersiowej mogą pomóc w pozbyciu się uczu-
cia duszności. Każdy rodzaj masażu, a zwłaszcza z wykorzystaniem olejków aroma-
terapeutycznych, pozwoli ci pozbyć się stresu i niepokoju.
Bodywork – pozostałe zalecenia

Terapia osteopatyczna, akupunktura i praca ze specjalistą chiropraktykiem to sku-
teczne metody długotrwałej kuracji. Zdecydowanie warto pomyśleć nad wykorzy-
staniem terapii czaszkowo-krzyżowej, która jest skuteczna zwłaszcza w przypadku
dzieci.
Refleksologia
w rozdziale Bodywork”. Masuj punkty odpowiedzialne za funkcjonowanie płuc,
”
przepony i nadnerczy.
Hydroterapia
Ciepłe kąpiele i pobyt w saunie to relaksujące sposoby na pozbycie się toksyn i zale-
gającego śluzu. Z sauny nie powinni jednak korzystać pacjenci cierpiący na chorobę
nadciśnieniową.
AROMATERAPIA
Przed zastosowaniem olejków przetestuj każdy z nich pod kątem reakcji alergicz-
nej.

Wiele olejków eterycznych skutecznie nak pamiętaj, by nie palić ich w zaparo-
pomaga udrożnić drogi oddechowe. wanym pomieszczeniu, mogą wówczas
Wypróbuj inhalacje lub kąpiele z olej- wywoływać stany zapalne błony śluzo-
kami z eukaliptusa i/lub drzewa herba- wej.
cianego. 

Aby ułatwić oddychanie i pozbyć się

Palenie kadzidełek sprzyja głębokie- uczucia duszności, rozcieńcz olejek la-
mu, relaksującemu oddychaniu, jed- wendowy i wcieraj go w klatkę piersiową.
STRES
Każdy niepokój może wywołać atak astmy, dlatego w przypadku chorych kontrola
stresu to wręcz konieczność. Zwłaszcza najmłodsi pacjenci bardzo często boją się
napadów choroby. Powinniśmy nauczyć ich jak radzić sobie z lękiem i wytłumaczyć,
że ich życie nie może być podporządkowane astmie.
Terapia ogólna
Joga i głębokie oddychanie pomogą ci wykształcić nawyk regularnego, głębokiego
i spokojnego oddechu. Biofeedback EEG może pomóc w kontrolowaniu fal mózgo-
wych. Co więcej, dzieci zafascynowane komputerami i technologią bardzo dobrze
reagują na ten rodzaj terapii.
62
ASTMA
Umiarkowany wysiłek fizyczny zwięk- 
 
Pamiętaj o praniu pościeli 1 lub 2 razy
szy pobierania tlenu, dlatego codzien- w tygodniu. To pomoże pozbyć się ku-
nie spaceruj lub ćwicz. Pamiętaj jed- rzu i roztoczy mogących powodować
nak, by nie przemęczać organizmu. napady choroby. Korzystaj z bezpiecz-
Kontakt z chłodnym powietrzem nych dla alergików poszewek i pokrow-
może wywołać atak astmy, dlatego ców na materace.
wychodząc z domu w zimne miesiące,  
Dwa razy w tygodniu odkurzaj miesz-
postaraj się zakładać maskę ochronną. kanie. Twój sprzęt powinien być wy-

Codziennie ćwicz głębokie oddycha- posażony w fi ltr HEPA. Zastanów się
nie. czy nie pozbyć się dużych i małych dy-


Zamontuj filtr HEPA w domu i w biurze. wanów, zwłaszcza w sypialni. Możesz

Profesjonalna kontrola wentylacji je zastąpić parkietem lub laminowany-
w twoim domu powinna odbywać się mi panelami.
raz w roku. 

Unikaj wszelkich źródeł dymu.
ŹRÓDŁA
P.N. Black, R. Scragg, Relationship between serum 25-hydroxy vitamin D and pulmo-
nary function in the third national health and nutrition examination survey, Chest”,
”
128:3792–8. doi: 10.1378/chest. 128.6.3792, 2005.
<ZMIENNA 2>
J.M. Brehm, B. Schuemann, A. L. Fuhlbrigge i in., Serum vitamin D levels and severe
asthma exacerbations in the Childhood Asthma Management Program study, J Al-
”
lergy Clin Immunol” 126:52–8.e5. doi: 10.1016/j.jaci.2010.03.043, 2010.
I. Chinellato, M. Piazza, M. Sandri i in., Vitamin D serum levels and markers of asthma
control in Italian children, JPediatr” 158:437–41. doi: 10.1016/j. jpeds.2010.08.043,
”
2011.
I. Chinellato, M. Piazza, M. Sandri i in., Vitamin D serum levels and markers of asthma con-
trol in Italian children, Eur Respir J” 37:1366–70. doi: 10.1183/09031936.00044710,
”
2011.
P. Guinot, C. Brambilla, J. Dunchier i in., Effect of BN 52063, a specific PAFascether
antagonist, on bronchial provocation test to allergens in asthmatic patients – a prelimi-
nary study, Prostaglandins” 1987, nr 34, s. 723–731.
”
B.H. Lau i in., Pycnogenol as an adjunct in the management of childhood asthma, Jour-
”
nal of Asthma” 2004, nr 41, s. 825–832.
F. Li i in., Vitamin D deficiency is associated with decreased lung function in Chinese adu-
lts with asthma, Respiration”, 81:469–75. doi: 10.1159/000322008, 2011.
”
I. Neuman, H. Nahum, A. Ben-Amotz, Reduction of exercise-induced asthma oxidative
stress by lycopene, a natural antioxidant, Allergy” 2000, nr 55, s. 1184–1189.
”
AUTYZM
A
utyzm to coraz częstsze zaburzenie wieku dziecięcego zaliczane do grupy roz-
wojowych, znanych jako spektrum zaburzeń autystycznych (ASD). Składają-
ce się na ASD zaburzenia neurorozwojowe wpływają na zdolność dziecka do
interakcji i komunikacji z innymi ludźmi.
Trzy główne obszary związane z zaburzeniami autystycznymi to: mowa, zacho-
wanie i wspomniana już interakcja. Objawy oscylują od łagodnych do poważnych
i mogą pojawić się we wczesnym niemowlęctwie lub dopiero gdy dziecko ma już kil-
ka lat. Badacze szacują, że w Stanach Zjednoczonych średnio jedno na 91 dzieci cier-
pi na zaburzenia autystyczne.
Specjaliści medycyny konwencjonalnej przyznają, że przyczyny ASD pozosta-
ją nieznane, jednocześnie przypuszczają, że istotną rolę mogą odgrywać czynniki
środowiskowe. Zdaniem autorów tej książki – konwencjonalne metody zapobie-
gania i leczenia autyzmu są absolutnie niewystarczające. Na szczęście, specjaliści
medycyny holistycznej dostarczają bezpiecznych i niejednokrotnie skutecznych
metod, które mogą pomóc dzieciom cierpiącym na ASD.
Teza, że ogromny wzrost przypadków ASD można ściśle wiązać z przyczynami
środowiskowymi, jest jak najbardziej uzasadniona. Szczepionki, metale toksyczne,
przewlekłe infekcje układu pokarmowego i odpornościowego, niedobory żywienio-
we, alergie i nietolerancje pokarmowe, środki chemiczne takie jak parabeny czy ftala-
ny obecne w otaczającym nas środowisku – to wszystko może mieć wpływ na rozwój
zaburzeń wchodzących w skład spektrum.
OBJAWY
Narodowy Instytut Zdrowia opisuje diagnozowanie autyzmu na podstawie konkret-
nych symptomów. Do wczesnych objawów należą:

brak gaworzenia lub wskazywania pal-  
zanik mowy lub umiejętności społecz-
cem w wieku jednego roku, nych,

sytuacja, w której szesnastomiesięczne 

słaby kontakt wzrokowy,
dziecko nie wypowiada pojedynczych  
częste, nadmierne porządkowanie (ukła-
wyrazów (w przypadku dwuletniego danie w rzędzie) zabawek lub innych
dziecka – niewypowiadanie dwuwyra- przedmiotów,
zowych fraz), 

brak uśmiechu i interakcji społecznych.

brak reakcji na imię,
64
AUTYZM
Do późniejszych symptomów zaliczamy:


zaburzoną zdolność nawiązywania 

ograniczone wzorce zainteresowań,
przyjaźni z rówieśnikami, spowodowane nadmierną aktywno-

zaburzoną zdolność do inicjowania lub ścią i brakiem umiejętności koncen-
podtrzymania konwersacji z innymi, tracji,

brak umiejętności lub upośledzoną 

nadmierne zaabsorbowanie niektóry-
umiejętność udziału w grach opartych mi obiektami lub zagadnieniami,
na wyobraźni i interakcjach społecznych; 

niemożliwe do zmiany przywiązanie

stereotypowe, powtarzalne lub niety- do określonych procedur lub rytuałów.
powe wykorzystanie mowy,
METODY DIAGNOSTYKI
Nie istnieją metaboliczne badania, które sprawdzałyby się w diagnozowaniu ASD. Poniższe testy są po-
mocne w określaniu pośrednich lub pierwotnych przyczyn zaburzeń autystycznych:
 analiza poziomu składników odżywczych w organizmie, zwłaszcza witaminy D, witaminy B12, kwa-
su foliowego, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, cynku, witaminy B6, witaminy E,
miedzi, glutationu, żelaza, litu i aminokwasów – badanie krwi i moczu,
 badanie funkcjonowania układu pokarmowego i badanie na obecność drobnoustrojów (grzybów, pa-
sożytów, bakterii) – analiza kału,
 badania hormonalne (hormony tarczycy i inne) – badanie krwi,
 metale toksyczne – analiza włosów i moczu,
 wrażliwość na metale toksyczne – badanie krwi,
<ZMIENNA 2>
 badanie nietolerancji pokarmowych (zwłaszcza na gluten i kazeinę) – badanie krwi, testy elektro-
dermalne, analiza kału,
 badania na niedobory cholesterolu (całkowitego i apolipoproteiny B) – badanie krwi,
 badanie wrodzonych błędów metabolizmu – analiza moczu,
 ocena równowagi neuroprzekaźników – badanie krwi i moczu,
 badanie w kierunku wykrycia mutacji genetycznej genu MTHFR – badanie krwi lub analiza śliny.
PRZYCZYNY PIERWOTNE
Spektrum zaburzeń autystycznych może mieć wiele przyczyn. Według konwencjo-
nalnej wiedzy medycznej mamy do czynienia z następującymi czynnikami ryzyka:

sytuacja, w której rodzic lub rodzeń- 

i nne zaburzenia, zwłaszcza zaburze-
stwo cierpią na zaburzenia autystyczne, nia chromosomalne, takie jak zespół

leki przyjmowanie przez matkę w okre- łamliwego chromosomu X lub zespół
sie ciąży, takie jak kwas walproinowy Downa.
lub talidomid,
Biorąc pod uwagę, że ASD jest wynikiem wielu czynników i ilość symptomów róż-
ni się w zależności od chorego, zarówno naukowcy, jak i specjaliści medycyny holi-
stycznej uznają za bardzo prawdopodobne następujące przyczyny zaburzeń:
65


działanie metali toksycznych (zwłasz- 

niedobory składników odżywczych,
cza rtęci, ołowiu i aluminium), 

zaburzenia układu pokarmowego


alergie i nietolerancje pokarmowe (zwła- i ograniczone przyswajanie (zespół nie-
szcza na gluten i kazeinę), szczelnych jelit),


przewlekłe infekcje (infekcje jelit, zwłasz- 

wrodzone zaburzenia metabolizmu
cza zakażenia grzybicze; przewlekłe in- (prowadzące do niedoborów choleste-
fekcje wirusowe), rolu),


przewlekłe zapalenie mózgu i układu 

inne toksyny środowiskowe (ftalany,
nerwowego (często wywołane przez parabeny),
szczepienia, obecne w środowisku che- 

czynniki genetyczne, takie jak mutacja
mikalia lub przewlekłe infekcje), genu MTHFR.


trudności z procesem detoksykacji,
LECZENIE
Wszyscy eksperci są zgodni, że w przypadku terapii zaburzeń autystycznych kluczo-
wa jest wczesna diagnoza i rozpoczęcie leczenia. Jednocześnie należy zauważyć, że
najskuteczniejsze okazują się naturalne i integracyjne metody terapii. Gorąco zachę-
camy do konsultacji ze specjalistą medycyny holistycznej wykwalifi kowanym w le-
czeniu autyzmu.
DIETA
Zalecane produkty
Dieta powinna opierać się na naturalnej, nieprzetworzonej żywności, której podsta-
wą są warzywa, owoce, ryby, rośliny strączkowe, orzechy i ziarna, zwłaszcza te nieza-
wierające glutenu. W przypadku dzieci mogą sprawdzić się koktajle białkowe i inne
preparaty o dużej zawartości substancji odżywczych.

Wiele osób cierpiących na ASD dobrze reaguje na odstawienie glutenu (żyta, jęcz-
mienia, pszenicy – w znacznej mierze owsa) i kazeiny (produktów z krowiego mleka).
Objawy zaburzeń mogą wywoływać także inne nietolerancje pokarmowe, możliwe
do zdiagnozowania za pomocą testów. Unikaj sztucznych barwników, substancji sło-
dzących i produktów bogatych w cukry proste.
Siedem superrecept – Autyzm

Superrecepta #1 Olej rybny
Przyjmuj 1000–3000 miligramów kwasów EPA i DHA. Niezbędne nienasycone
kwasy tłuszczowe są kluczowe dla poprawnego funkcjonowania naszego mózgu.
66
AUTYZM
Przyjmuj 200 miligramów 2 razy dziennie, by wesprzeć układ nerwowy.
Superrecepta #3 Probiotyk
Probiotyki dostarczają pożytecznych bakterii jelitowych wspomagających procesy
trawienia i detoksykacji. Spożywaj je zgodnie z instrukcją zawartą w ulotce lub na
opakowaniu.
Superrecepta #4 Witamina D
Zażywaj 2000–5000 j.m. dziennie razem z posiłkami. Odpowiedni poziom witami-
ny D jest konieczny dla zdrowego funkcjonowania mózgu i neuronów, ale mimo to
jej niedobory są bardzo powszechne.
Przyjmuj 250 miligramów dziennie – doustnie lub przez aplikację na skórę. Gluta-
tion to silny przeciwutleniacz, który wspomaga detoksykację i pozytywnie wpływa
na zdrowie komórek.
Superrecepta #6 Witamina B6
Spożywaj 20–50 miligramów dziennie. Wiele badań wykazało pozytywny wpływ
witaminy B6 na pacjentów autystycznych.
<ZMIENNA 2>
Superrecepta #7 Preparat multiwitaminowy
Dopasuj preparat do wieku i zadbaj, by zawierał odpowiednią ilość minerałów i był
przyjazny dla alergików.
ZALECENIA OGÓLNE
Wapń wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Zażywaj go
500 miligramów dziennie.
Koenzym Q10 pozytywnie wpływa na pracę mózgu. Przyjmuj 25–50 miligramów
dziennie.
L-karnityna pomaga zachować zdrowie układu nerwowego, dlatego stosuj
250–500 miligramów dziennie.
Enzymy trawienne rozkładają spożywany przez nas pokarm i poprawiają jego
wchłanianie, co zmniejsza ryzyko reakcji zapalnej układu nerwowego i odpornościo-
wego. Przyjmuj 1–2 kapsułki z każdym posiłkiem. Na rynku dostępne są specjalne
preparaty dla dzieci.
Przyjmowany razem z witaminą B12 metylofolian może okazać się pomocny. Daw-
kę powinien ustalić specjalista medycyny holistycznej.
HOMEOPATIA
Zasięgnij rady eksperta, który opracuje indywidualny program leczenia.
67
BODYWORK
Refleksologia
w rozdziale Bodywork”. Pracuj na obszarach odpowiedzialnych za mózg i rdzeń
”
kręgowy.
Hydroterapia
Hydroterapia ogólnoustrojowa może poprawić funkcjonowanie jelit i w ten sposób
okazać się pomocna dla pacjentów cierpiących na autyzm.
INNE ZALECENIA
Do alternatywnych terapii ASD należą oczyszczenie z metali ciężkich, kuracje prze-
ciwwirusowe i przeciwgrzybicze oraz terapia tlenem hiperbarycznym. Wykwalifi ko-
wany specjalista pomoże ci wybrać odpowiedni zabieg.
ŹRÓDŁA
National Institute of Neurological Disorders and Stroke, www.ninds.nih.gov/disor-
ders/autism/detail autism.htm
BEZPŁODNOŚĆ
D
la wielu par poczęcie dziecka wydaje się tak proste, że ich głównym zmartwie-
niem pozostaje raczej to, jak do niego nie dopuścić. Jednak gdy po latach bez-
piecznego seksu partnerzy zdecydują się na dziecko, czasami może okazać się,
że jego poczęcie to bardzo złożony proces.
W telegraficznym skrócie, aby doszło do zapłodnienia, ciało kobiety musi – w od-
powiednim czasie – wydzielić kilka hormonów, które sprawią, że jedno z jajeczek
w jajnikach dojrzeje i zostanie uwolnione do jajowodu. Następnie mężczyzna musi
dostarczyć odpowiednią ilość plemników (a konkretnie dziesiątek, a nawet setek mi-
lionów plemników), które przemieszczą się w górę, w kierunku jajowodów, by w koń-
cu doszło do zapłodnienia. Kolejna faza to podróż jajeczka do macicy i zagnieżdżenie
się w błonie śluzowej. Jeśli na którymkolwiek z wymienionych etapów coś pójdzie
nie tak, do poczęcia po prostu nie dojdzie i to właśnie dlatego ostateczny sukces czę-
sto bywa poprzedzony miesiącami prób. Jeżeli jednak przez przynajmniej rok para
regularnie uprawia seks bez zabezpieczenia, a kobieta nadal nie może zajść w ciążę,
partnerzy uważani są za bezpłodnych.
<ZMIENNA 2>
W ciągu ostatnich kilku dekad odsetek bezpłodnych par w Stanach Zjednoczonych
powiększył się i choć dokładne badanie statystyczne nie jest możliwe, eksperci szacu-
ją, że aż 16–25% par ma poważne problemy z poczęciem dziecka. Podobnie jak w przy-
padku większości innych coraz powszechniejszych zaburzeń, także bezpłodność może
mieć związek ze zmianą stylu życia, jaka miała miejsce w drugiej połowie XX wieku.
Nieodpowiednia dieta, stres, zaburzenia odżywiania, bardzo intensywne ćwiczenia
czy substancje toksyczne obecne w środowisku naturalnym osłabiają nasze organizmy,
a te z kolei zmniejszą szanse na zdrowe poczęcie. Ponadto według statystyk ludzie mają
obecnie więcej partnerów seksualnych niż kiedyś, co nieuchronnie wiąże się z ryzykiem
zakażeń chorobami uszkadzającymi narządy rozrodcze. Jeszcze inną przyczyną jest
odkładanie rodzicielstwa na później, czyli na czas, w którym kobieta ma już ponad 30,
a czasem nawet ponad 40 lat i nie jest już tak płodna jak wcześniej.
Jeśli od dłuższego czasu bezskutecznie staracie się o dziecko, zalecamy zrobienie kil-
kumiesięcznej przerwy, podczas której dostarczycie waszym organizmom brakujących
witamin i minerałów. Dobra dieta, odpowiednio dobrane zioła, przywrócenie równowa-
gi hormonalnej i skuteczne sposoby radzenia sobie ze stresem – wszystko to pomogło
już bardzo wielu parom, a dodatkowo zagwarantowało zdrowie ich przyszłym dzieciom
(nie mówiąc już o tym, że kiedy już zostaniecie rodzicami – techniki relaksacyjne przy-
dadzą się wam bardziej niż kiedykolwiek!).
Szczególnie istotna dla obojga partnerów jest równowaga hormonalna. Badacze
wskazują, że u kobiet mających problemy z płodnością często obserwuje się niski
poziom progesteronu lub niedoczynność tarczycy. W przypadku mężczyzn proble-
69
mem może być zbyt niski poziom testosteronu i – podobnie jak w przypadku pań –
niedoczynność tarczycy.
Wiele par nie ma pewności, w którym momencie cyklu miesiączkowego może
dojść do zapłodnienia, dlatego warto zapamiętać, że największa szansa na poczęcie
nie występuje w dniu owulacji, ale 1–2 dni wcześniej. W aptekach dostępne są bez
recepty testy LH, pomagające określić stężenie hormonu luteinizującego i wskazu-
ją, kiedy dojdzie do owulacji. Poziom hormonu luteinizującego wzrasta na około
48 godzin przed uwolnieniem jajeczka. Inną wskazówką dotyczącą pory owulacji
może być temperatura ciała, jednak ta metoda pomiaru wymaga miesięcy obserwa-
cji. Więcej informacji uzyskasz od lekarza. Tematyce tej poświęcono również wiele
książek.
Pamiętajmy, że choć temat bezpłodności kojarzy się często ze sferą zdrowia ko-
biety, badania wykazują, że około 40% przypadków dotyczy problemów męskich ta-
kich jak zbyt mała ilość plemników, ich zmniejszona ruchliwość lub nieprawidłowy
kształt.
Czasami kłopoty mogą być też wynikiem anatomii. Wiele kobiet cierpi z powo-
du zablokowanych jajowodów (których blokada często bywa wynikiem zakażenia
chlamydią), a część mężczyzn ma problem z żylakami powrózka nasiennego. W ta-
kim wypadku rozwiązaniem problemu może okazać się zabieg chirurgiczny. Pary,
które mimo to nie są w stanie począć dziecka, mogą zdecydować się na zapłodnie-
nie in vitro. Dodajmy, że dziś coraz więcej kobiet decyduje się korzystać z banków
komórek jajowych. Niestety, pomimo wielu konwencjonalnych i alternatywnych
rozwiązań nie ma gwarancji, że każda para pragnąca dziecka będzie w stanie je
począć. Pamiętaj jednak, by przed decyzją na inwazyjne i kosztowne zabiegi szcze-
rze porozmawiać ze specjalistą na temat ryzyka i szans związanych z każdą z me-
tod. Co ciekawe, zdarza się, że czynnikiem blokującym jest stres, który potęguje
się przy kolejnych diagnozach czy operacjach. Czasem okazuje się więc, że kiedy
w końcu zrezygnujemy z usilnych starań o dziecko, nasz organizm ma szansę od-
prężyć się i dopiero wówczas staje się gotowy na poczęcie.
OBJAWY
Niemożność poczęcia po 12 miesiącach regularnych stosunków płciowych, odbywa-
nych bez zabezpieczenia w odpowiedniej fazie cyklu.
PRZYCZYNY PIERWOTNE
Bezpłodność może być wywołana przez dziesiątki najróżniejszych czynników. Do
najpowszechniejszych należą:

zaburzenia odżywiania, zwłaszcza ano- 

nieodpowiednia dieta i niedobory ży-
reksja, wieniowe,

toksyny środowiskowe, takie jak kse-
noestrogeny,
70
BEZPŁODNOŚĆ


endometrioza, zespół policystycznych 

wady wrodzone,
jajników, żylaki powrózka nasiennego 

otyłość,
i podobne przypadłości, 

problemy hormonalne (zwłaszcza nie-


choroby przenoszone drogą płciową, doczynność tarczycy lub niski poziom


stres, progesteronu),


zbyt intensywne ćwiczenia, 

metale toksyczne.
METODY DIAGNOSTYKI
Poniższe badania mogą pomóc w określeniu przyczyn niepłodności:

 badania poziomu hormonów (tarczycy, DHEA, kortyzolu, testosteronu, IGF-1, estrogenu, progeste-
ronu) – analiza śliny, krwi lub moczu,
 schemat cyklu płodności – test owulacji,
 analiza poziomu witamin i minerałów – badania krwi,
 anemia – badanie krwi (morfologia CBC, żelazo, ferrytyna, saturacja w %),
 testy na czynniki środowiskowe oraz alergeny i nietolerancje pokarmowe – badania krwi, testy elektro-
dermalne,
 metale toksyczne – analiza włosów lub moczu,
 ksenoestrogeny – badanie krwi i moczu,
 alergia lub nietolerancja glutenu – badanie krwi.
LECZENIE
<ZMIENNA 2>
DIETA
Zalecane produkty
Dieta osób mających problemy z płodnością powinna opierać się na żywności nie-
przetworzonej, warzywach oraz ziarnach i produktach sojowych z upraw organicz-
nych. Kilka razy w tygodniu jedz ryby pochodzące ze sprawdzonego źródła.
Witamina E działa odżywczo na układ hormonalny, dlatego do sałatek i go-
towania używaj olejów z orzechów i ziaren tłoczonych na zimno. Kolejnym do-
brym źródłem witaminy E są kiełki pszenicy, które można dodawać do smoothie,
płatków i sałatek.
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe wspomagają zdrową pracę gruczołów,
a osoby radykalnie ograniczające ilość tłuszczu w diecie często cierpią na ich niedobo-
ry. Codziennie staraj się jeść ryby zimnowodne, siemię lniane lub olej lniany.
Ulubioną przekąską mężczyzn walczących z bezpłodnością stać się powinny na-
siona dyni – doskonałe źródło cynku odpowiedzialnego za dobry stan męskich pły-
nów rozrodczych.
Kolejne ważne pokarmy to warzywa, owoce, fasola, produkty z pełnego ziarna
i żywność bogata w błonnik. Pamiętaj też, by raz na dwie godziny wypijać jedną szklan-
kę czystej wody dobrej jakości. Częste picie pomaga wypłukiwać z organizmu toksyny,
które mogą tłumić pracę układu rozrodczego.
71
W jednym z badań 48 bez- Produkty, których należy unikać

płodnych kobiet w wieku Nie jedz niczego, co obniża wydolność twojego organizmu lub pozbawia go
23–39 lat przyjmowało
suplement Vitex raz dzien- składników odżywczych. Wyeliminuj z jadłospisu cukier rafi nowany i białą
nie przez 3 kolejne miesiące. mąkę, a także smażoną i przetworzoną żywność.
W czasie trwania badania Mięso nafaszerowane jest chemikaliami imitującymi działanie estroge-
7 z nich zaszło w ciążę,
a u 25 stwierdzono unor- nu, którego nadmiar może zmniejszać ilość plemników i tym samym przy-
mowanie się poziomu pro- czyniać się do bezpłodności. Jeśli nie jesteś w stanie odstawić mięsa, upewnij
gesteronu, co teoretycznie się, że pochodzi ono z hodowli ekologicznej.
zwiększyło ich szansę na
poczęcie.
Unikaj alkoholu, który u mężczyzn zmniejsza ilość zdrowych plemników,
a u kobiet może przyczyniać się do uszkodzenia jajeczek.
Niektóre badania wykazały związek pomiędzy spożywaniem kofeiny
a problemami z płodnością oraz poronieniami. Ogranicz kawę, słodzone napoje,
czekoladę, czarną i zieloną herbatę oraz wyroby medyczne zawierające kofeinę.
Alergia na gluten może być przyczyną bezpłodności, dlatego poproś o skierowa-
nie na testy lub unikaj żywności zawierającej gluten.
Siedem superrecept – Bezpłodność

Superrecepta #1 Niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus)
Każdego ranka kobiety powinny przyjmować 160–240 miligramów ekstraktu (o za-
wartości aukubiny na poziomie 0,6%). Niepokalanek pobudza jajniki do owulacji
i normalizuje poziom progesteronu.
Superrecepta #2 Krem z naturalnym progesteronem
Kobiety powinny codziennie nakładać na skórę 1/4 łyżeczki (20 mg) kremu. Ku-
racja powinna rozpoczynać się po fazie owulacji. Jeśli zajdziesz w ciążę, kontynuuj
leczenie aż do trzeciego trymestru lub zgodnie z zaleceniami lekarza. Uwaga: te-
rapia naturalnym progesteronem powinna przebiegać pod nadzorem specjalisty
z doświadczeniem w leczeniu naturalnymi hormonami.
Przyjmuj 500 miligramów 2 razy dziennie. Witamina C zapobiega aglutynacji plem-
ników, a jednocześnie pomaga leczyć bezpłodność u kobiet.
Superrecepta #4 Witamina E
Stosuj 400 j.m. dziennie. Badania na zwierzętach i ludziach wykazały, że witamina E
wpływa na płodność.
Superrecepta #5 L-arginina
Mężczyźni powinni zażywać 2000 miligramów L-argininy 2 razy dziennie na czczo.
Aminokwas ten zwiększa ilość i jakość plemników.
72
BEZPŁODNOŚĆ
Superrecepta #6 Panax ginseng (żeń-szeń właściwy)

Panom pomoże przyjmowanie 300 miligramów standaryzowanego ekstraktu
o 4–7% zawartości ginsenozydów. Żeń-szeń pozytywnie wpływa na ilość i ruchli-
wość plemników.
Superrecepta #7 Cynk
Mężczyźni powinni suplementować po 30 miligramów cynku 2 razy dziennie, a do-
datkowo 3–5 miligramów miedzi. Badania wykazały, że minerały te pozytywnie
wpływają na liczebność, jakość i ruchliwość plemników.
ZALECENIA OGÓLNE
L-karnityna i acetylokarnityna zwiększają ruchliwość plemników. Przyjmuj Trzydziestosześcioletnia
dawkę 1500 miligramów 2 razy dziennie. Vicki ze stanu Alabama
podjęła wraz z mężem
Koenzym Q10 zwiększa ruchliwość plemników. Codziennie zażywaj bezskuteczną próbę za-
100 miligramów. płodnienia in vitro. Po
Selen sprawia również, że plemniki stają się bardziej ruchliwe. Codzien- czterech latach nieuda-
nych starań o poczęcie
nie stosuj przynajmniej 100 mikrogramów. kobieta poprosiła naszą
Preparaty multiwitaminowe o wysokiej potencji dostarczą ci substancji klinikę o zaproponowa-
odżywczych, które zwiększą płodność. Spożywaj zgodnie z ulotką lub in- nie naturalnej terapii. Na
strukcją na opakowaniu. miejscu zdiagnozowaliśmy
u niej niedoczynność tar-
<ZMIENNA 2>
Kobiety, u których testy wykazały niedokrwistość żelazozależną, powin- czycy i niski poziom pro-
ny włączyć do diety po 15 miligramów żelaza 2 razy dziennie lub skonsulto- gesteronu. Zleciliśmy więc
wać dawkę z lekarzem. przyjmowanie suplemen-
tów hormonów tarczycy
Badania wykazały, że PABA (kwas para-aminobenzoesowy) pomaga oraz produktu z niepo-
w leczeniu bezpłodności u kobiet, wzmacniając działanie estrogenu. Zaży- kalanka, by wspomóc
waj 100 miligramów 4 razy dziennie maksymalnie przez 7 miesięcy. owulację i doprowadzić do
Naukowcy udowodnili, że witamina B12 zwiększa ilość plemników. Męż- równowagi hormonalnej.
Po trzech miesiącach Vic-
czyźni powinni przyjmować 1500 mikrogramów dziennie doustnie lub ki zaszła w ciążę. Dziś jej
400 mikrogramów podjęzykowo. syn ma już prawie 2 lata.
HOMEOPATIA
Lekarz homeopata zaproponuje ci rozwiązanie ogólnoustrojowe.
AKUPRESURA
Wyniki codziennych zabiegów mogą być widoczne dopiero po kilku miesiącach. In-
formacje na temat akupresury i punktów, które należy stymulować, znajdziesz w roz-
dziale Tradycyjna medycyna chińska: akupunktura i akupresura”.
”
 
Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn sty- 

Dla lepszego samopoczucia, skutecz-
mulacja punktów Pęcherz 23 i 47 (B23 nego przyswajania składników od-
i B47) wzmacnia witalność i sprzyja żywczych, pobudzaj punkt Żołądek 36
poczęciu. (St36).
73


Aby złagodzić napięcie, pracuj na głęboko oddychać i skupić się na teraź-
punkcie Płuca 1 (Lu1). To pozwoli ci niejszości.
AKUPUNKTURA
Kobietom zaleca się regularne poddawanie zabiegom w specjalistycznym gabinecie
akupunktury, badania bowiem wykazały, że wspomaga ona kobiecą płodność.
W ramach jednego z ba- BODYWORK

dań 178 mężczyzn o małej Masaż
ilości plemników, które na
dodatek nie funkcjonowały Masaż nie wyleczy cię wprawdzie z bezpłodności, jednak pozwoli ci się zre-
prawidłowo, przez 2 miesią- laksować i pobudzi przepływ krwi do całego ciała, w tym do narządów rod-
ce otrzymywało codziennie nych i układu hormonalnego.
4000 miligramów L-argini-
ny. W efekcie u 62% z nich
zaobserwowano zwiększe- Refleksologia
nie się ruchliwości plemni- Szczegółowe informacje na temat refleksologii i uciskania tzw. refleksów
ków, a uczestnicy spłodzili
znajdziesz w rozdziale Bodywork”.
łącznie 28 dzieci. Badacze ”
zauważyli jednocześnie, że Stymulacja punktów odpowiedzialnych za pracę gruczołów pozwoli ci
mężczyźni o bardzo niskiej uregulować produkcję hormonów.
początkowej liczbie plemni- Kobiety powinny pracować z obszarami odpowiadającymi za zdrowie
ków (mniej niż 20 milionów
na 1 mililitr) nie odczuli tak układu rozrodczego. Pozwoli to na pobudzenie przepływu krwi do miedni-
dużej poprawy jak pozostali. cy i pomoże pozbyć się blokad.
Mężczyźni odczuwający blokadę powinni zająć się obszarem odpowie-
dzialnym za pracę jąder i prostaty.
Niezależnie od płci, osoby uskarżające się na napięcie i stres powinny sku-
pić się na przeponie i splocie słonecznym.
Hydroterapia
Nasiadówki w ciepłej lub zimnej wodzie pobudzą przepływ krwi w okolice miednicy.
AROMATERAPIA
Niektórzy twierdzą, że olejek różany zwiększa aktywność plemników, gdy te dążą
do zapłodnienia jajeczka. I choć teorii tej nie popierają dowody naukowe, masaż lub
kąpiel z użyciem olejków z pewnością ci nie zaszkodzą, a dodatkowo mogą uwolnić
cię od stresu i zapewnić doznania zmysłowe.
Jeśli miesiące bezskutecznych prób poczęcia pozbawiły partnerów seksualne-
go pożądania, warto sięgnąć po relaksujące i pełniące funkcję afrodyzjaków olejki
z ylang-ylang (jagodlinu wonnego), drzewa sandałowego i paczuli. Uwaga: po zajściu
w ciążę odstaw olejki eteryczne.
STRES
Niezależnie od przyczyny stres może stać się przeszkodą na drodze do poczęcia. Wy-
bierz metodę, która skutecznie uwalnia cię od napięcia i stosuj ją tak często, jak jest
to możliwe.
74
BEZPŁODNOŚĆ
INNE ZALECENIA
Palenie może znacząco obniżać płod- 

 
Mężczyźni powinni wiedzieć, że plem-
ność, a dodatkowo szkodzi ono rozwi- niki muszą znajdować się w stosunko-
jającemu się płodowi. Gdy starasz się wo chłodnym środowisku. To właśnie
zajść w ciążę, zrezygnuj z palenia tyto- dlatego jądra znajdują się poza jamą
niu i jakichkolwiek innych substancji. brzuszną. Jeśli przegrzewasz ten ob-

A ktywność fizyczna poprawia krążenie szar ciała, plemniki mogą umierać lub
i pozytywnie wpływa na nasze zdro- uszkadzać się. Unikaj sauny, gorących
wie, jednak ćwicząc, zawsze zachowuj kąpieli i nie noś obcisłej bielizny.
rozsądek. Osoby trenujące zbyt inten- 
Po stosunku płciowym kobieta po-
sywnie mają problemy z poczęciem. winna leżeć na łóżku z uniesionymi

Kobiety otyłe powinny zrzucić zbęd- kolanami przez 15–20 minut. Aby
ne kilogramy, ponieważ dodatkowy akt poczęcia nie zaczął przypominać
ciężar może negatywnie wpływać na naukowego wyzwania, partner powi-
płodność. Więcej informacji znajdziesz nien pozostać przy niej i delikatnie ją
w rozdziale poświęconym otyłości. przytulić.
ŹRÓDŁA
D. Propping, T. Katzorke, Treatment of corpus luteum insufficiency, Zeitschrift für
”
Allgemeinmedizin” 1987, nr 63, s. 932–933.
A. Schacter i in., Treatment of oligospermia with the amino acid arginine, Journal of
”
<ZMIENNA 2>
Urology” 1973, nr 110, s. 311–313.

BEZSENNOŚĆ
B
ezsenność to w Stanach Zjednoczonych prawdziwa cicha epidemia, bo choć
niewiele się o niej mówi, to aż 95% Amerykanów przyznaje, że na pewnym eta-
pie życia miało ten problem. Na chroniczną bezsenność cierpi około 50% senio-
rów i około 25% całej populacji. W przypadku 10% jej objawy są naprawdę poważne.
Co ciekawe, badania wykazały, że u połowy pacjentów bezsenność nie jest wywoła-
na zaburzeniami natury psychicznej.
Osoby, które cierpią na przewlekłą bezsenność mają problemy z zaśnięciem bądź
przespaniem całej nocy. Wstają już zmęczone, ale i tak nie to jest najgorsze. Bezsen-
ność może zakłócać pracę układu odpornościowego, obniżać libido i wydajność pra-
cy organizmu, a w konsekwencji – stać się przyczyną depresji, wycieńczenia, chorób
serca czy bólów głowy.
Zanim elektryczne oświetlenie zagościło w naszych domach przeciętny Ameryka-
nin spał około dziewięciu godzin na dobę. Dziś średnia wynosi mniej niż 7 godzin i co
gorsza – ciągle spada na skutek całodobowego dostępu do najróżniejszych rozrywek.
Badacze zajmujący się analizą pracy naszego umysłu udowodnili, że większość doro-
słych funkcjonuje najlepiej po ośmiu godzinach snu, jednak niektórzy z nas potrzebu-
ją nawet dziewięciu lub dziesięciu godzin odpoczynku. Dzieci i nastolatki potrzebują
więcej snu niż dorośli, a osoby starsze często śpią krócej niż w czasach młodości. Jeśli
po przyłożeniu głowy do poduszki w ciągu pięciu minut udaje ci się zasnąć lub jeśli
w ciągu dnia czujesz silną potrzebę drzemki, twój organizm najprawdopodobniej daje
ci znać, że potrzebuje więcej snu. To ważny sygnał, ponieważ niedosypianie zwiększa
ryzyko występowania wielu poważnych chorób.
Stres, niepokój, depresja i niektóre leki to częste przyczyny bezsenności. Do in-
nych czynników należą: używki, metale ciężkie, przewlekły ból, problemy z oddy-
chaniem.
Bezdech senny to problem aż 5% dorosłych, jednak u wielu z nich nigdy nie
zostanie on zdiagnozowany. Istotą bezdechu są powtarzalne przerwy w oddy-
chaniu, które sprawiają, że chory budzi się w nocy, by złapać oddech. Powodu-
je to spadek poziomu tlenu we krwi i poważne zaburzenia snu. Jeżeli w dzień
jesteś senny, w nocy zdarza ci się chrapać, a dodatkowo masz nadwagę i wyso-
kie ciśnienie krwi – poproś lekarza o badanie na bezdech, przeprowadzane pod-
czas snu. Zawarte w tym rozdziale zalecenia – zwłaszcza te poświęcone diecie –
mogą być pomocne w leczeniu bezdechu sennego. Zrzucenie zbędnych kilogramów
oraz unikanie spania na plecach z pewnością pomogą w walce z bezdechem sennym.
Do konwencjonalnych metod leczenia bezdechu należy terapia za pomocą aparatu
CPAP, wyposażonego w maskę, którą pacjent zakłada przed zaśnięciem. Pompa
CPAP utrzymuje stałe ciśnienie powietrza w drogach oddechowych, zapobiegając
76
BEZSENNOŚĆ
ich zamknięciu. W przypadku niektórych pacjentów pomocne mogą okazać się tak-
że narzędzia ortodontyczne, które przemieszczają żuchwę i język do przodu, popra-
wiając tym samym drożność gardła. W rzadkich przypadkach bardzo duże migdałki
lub inne zaburzenia w obrębie gardzieli mogą wymagać interwencji chirurga.
Zespół niespokojnych nóg to zaburzenie charakteryzujące się nietypowymi lub
bolesnymi odczuciami w nogach, którym towarzyszy nieodparta chęć poruszania
nimi. Objawy często pojawiają się w godzinach wieczornych. Liczne badania wyka-
zały, że u osób cierpiących na zespół niespokojnych nóg obserwuje się zbyt
niski poziom żelaza. Jego suplementacja pomogła wielu pacjentom, pamię- Do leków, które mogą
tajmy jednak, że efekty terapii widoczne są zazwyczaj dopiero po trzech mie- wywoływać bezsenność
należą:
siącach.  antydepresanty,
Jedną z pierwotnych przyczyn bezsenności mogą być różnego rodza-  leki nasercowe i leki re-
ju zaburzenia na tle hormonalnym. Wiele kobiet w okresie menopauzy ma gulujące ciśnienie krwi,
 leki stosowane w lecze-
problemy z zaśnięciem jako efekt zmian poziomu estrogenu i progesteronu niu ADHD,
w organizmie. Najprostszym rozwiązaniem tego problemu może być kura-  leki zmniejszające prze-
cja, której celem jest ustabilizowanie poziomu hormonów. Więcej informacji krwienie zatok,
na jej temat znajdziesz w rozdziale poświęconym menopauzie. Dodajmy, że  kortykosteroidy,
 leki antyhistaminowe.
młodsze kobiety, uskarżające się na zespół napięcia przedmiesiączkowego,
mogą odczuwać podobne objawy. Na jakość snu i samo zaśnięcie wpływa
również niedoczynność lub nadczynność tarczycy, a zdaniem badaczy pod-
wyższone stężenie kortyzolu odpowiedzialnego za stres zakłóca fazę REM.
<ZMIENNA 2>
Seniorzy, u których stwierdza się zbyt niski poziom DHEA, testosteronu
i hormonu wzrostu, także mogą mieć z tego powodu kłopoty z zaśnięciem.
Melatonina zwana hormonem snu potrafi tu zdziałać cuda, lecz zanim za- W odpowiedzi na stres
czniesz jej używać, dawkowanie omów ze specjalistą. nasze nadnercza uwalniają
kortyzol, który wydzielany
Jeżeli cierpisz na bezsenność, opisane poniżej nieinwazyjne metody mogą jest również w ramach
rozwiązać twój problem. Jeśli jednak tak się nie stanie – zgłoś się do interni- naturalnego cyklu snu
sty lub lekarza specjalisty. Dostępne bez recepty środki nasenne nie są dobrym i czuwania.
Jego poziom wzrasta
rozwiązaniem. Sen, który przynoszą nie będzie głęboki i nie zapewni organi- i osiąga szczyt we wcze-
zmowi odpowiedniego odpoczynku. Dodatkowo takie leki mogą uzależniać snych godzinach porannych
i wywoływać depresję, rozkojarzenie, suchość w ustach oraz inne niepożądane na skutek reakcji orga-
skutki uboczne. nizmu na przebudzenie.
Nadmierne wydzielanie
kortyzolu w nocy może za-
kłócać sen, ponieważ faza
OBJAWY REM występująca w czasie
głębokiego snu, następuje,
Problem z zasypianiem lub spokojnym przespaniem całej nocy. gdy poziom tego hormonu
spada. DHEA jest z kolei
hormonem, który stanowi
PRZYCZYNY PIERWOTNE przeciwwagę dla skutków
wysokiego poziomu korty-


substancje pobudzające, w tym kofeina, 

stres i niepokój, zolu i – jak wykazały ba-
leki udrażniające górne drogi oddecho- 

brak aktywności fizycznej, dania – znacznie wydłuża
we oraz preparaty wykorzystywane 

starzenie się, fazę REM.
w leczeniu tarczycy, 

zespół niespokojnych nóg,
77

zmiany hormonalne (np. menopauza), 

niestrawność,


niedobory witamin i minerałów (np. że- 

ból,
laza i witaminy B12), 

inne zaburzenia, takie jak niedoczyn-

nadmiar cukru w diecie, ność tarczycy czy hipoglikemia,

zaburzenia oddychania, w tym astma 

spożywanie alkoholu.
i bezdech senny,
METODY DIAGNOSTYKI
Wymienione poniżej badania mogą pomóc w określeniu przyczyn bezsenności:

 laboratoryjne badanie snu;
 badania poziomu hormonów (badanie tarczycy, DHEA, kortyzolu, testosteronu, IGF-1, estrogenu,
progesteronu) – analiza śliny, krwi lub moczu,
 analiza poziomu witamin i minerałów (w szczególności magnezu, wapnia, witaminy B12, żelaza) –
badanie krwi,
 morfologia, oznaczenie poziomu żelaza, ferrytyny, saturacji w % w celu wykluczenia lub potwierdze-
nia anemii – analiza próbki krwi,
 testy na czynniki środowiskowe oraz alergeny i nietolerancje pokarmowe – badania krwi, testy elektro-
dermalne,
 poziom cukru we krwi – badanie krwi.
LECZENIE
DIETA
Zalecane produkty
Przygotowując późny obiad lub kolację, wybieraj produkty bogate w tryptofan –
substancję pobudzającą wydzielanie serotoniny, która pomaga w zasypianiu. Dobre
źródła tryptofanu o niskiej zawartości cukru to m.in. indyk, kurczak, tuńczyk, pro-
dukty sojowe, jogurty naturalne z żywymi kulturami bakterii i krakersy pełnoziar-
niste.
Węglowodany złożone także pomagają się odprężyć, dlatego brązowy ryż czy maka-
ron pełnoziarnisty powinny znaleźć się w daniach podawanych na obiad lub na kolację.
Na łamach tej książki nie polecamy nabiału z wyjątkiem jogurtów naturalnych.
Jednak szklanka mleka przed snem to tradycyjna recepta na lepsze zasypianie. Oczy-
wiście osoby z alergią lub nietolerancją na produkty mleczne nie powinny po nie
sięgać.
Bezsenność może wynikać z niedoborów wapnia i magnezu, dlatego upewnij się,
że twoja dieta jest bogata w zielone warzywa liściaste, sezam, pestki słonecznika,
płatki owsiane, migdały i orzechy włoskie.
Witaminy z grupy B to kolejne ważne składniki wspomagające dobry sen. Ich naj-
bogatszym źródłem są drożdże piwne, które możesz dodać do sałatki lub wykorzy-
stać jako bazę do napoju, który należy wypić przed snem (jedna łyżeczka na jedną
szklankę wody).
78
BEZSENNOŚĆ
Dodatkowo – raz na dwie godziny wypijaj szklankę czystej wody, aby

w nocy nie budzić się z uczuciem suchych ustach. Pamiętaj, by ostatnią Badanie przeprowadzone
szklankę wypić na dwie godziny przed snem. Zbyt duża ilość płynów może metodą podwójnie ślepej
próby wykazało, że
spowodować, że twój spokojny sen będzie przerywany wizytami w toalecie. 600 miligramów ekstrak-
tu z waleriany, przyjmo-
Produkty, których należy unikać wanego na pół godziny
przed snem działa tak
Pierwszą zasadą osób cierpiących na bezsenność powinno być kontrolowanie samo skutecznie, jak po-
spożywanej kofeiny. Napoje i produkty ją zawierające, takie jak kawa, czarna wszechnie przepisywany
herbata czy czekolada mogą być spożywane najpóźniej na 8 godzin przed snem. oksazepam (Serax).
Badacze udowodnili
Alkohol możesz spożywać jedynie w niewielkich ilościach najpóźniej na również, że mieszanka
dwie godziny przed snem. Wypicie drinka może wywoływać senność, ale waleriany i melisy pomaga
pamiętaj, że alkohol zakłóca głęboki sen, który zapewnia nam prawdziwy w kłopotach ze snem po-
wypoczynek. W przypadku przewlekłej bezsenności wyeliminuj alkohol. równywalnie, co dostępny
w aptekach triazolam. Co
Nietolerancje i alergie pokarmowe mogą przyczyniać się do zaburzeń snu. więcej, w przeciwieństwie
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale „Alergie i nietolerancje do osób korzystających
pokarmowe”. ze środków naturalnych,
użytkownicy triazolamu
Spożywanie zbyt dużej ilości cukru może być przyczyną kłopotów ze odczuwali rano objawy
snem. Dlatego po obiedzie zrezygnuj z deseru, nawet jeśli są nim słodkie przypominające kaca.
owoce. Czekolada – często łącząca w sobie cukier i kofeinę – powinna być
uznana za wroga numer jeden.
Siedem superrecept – Bezsenność

<ZMIENNA 2>
Superrecepta #1 Melatonina
Melatonina to hormon wspomagający zasypianie. Przyjmuj 0,3–3 miligramy na
pół godziny przed snem. Możesz ją zażywać podjęzykowo, a jeśli twoim głównym
zmartwieniem jest budzenie się w środku nocy – wybierz preparat o przedłużonym
uwalnianiu.
Superrecepta #2 5-HTP (5-hydroksytryptofan)
Stosuj 100–200 miligramów na pół godziny przed snem. 5-hydroksytryptofan
wspomaga produkcję serotoniny w mózgu i tym samym ułatwia odprężenie. Pamię-
taj, by nie łączyć 5-HTP z antydepresantami.
Superrecepta #3 GABA (kwas gamma-aminomasłowy)
Dostarczaj organizmowi 250–500 miligramów na pół godziny przed snem. Kwas
gamma-aminomasłowy spowalnia pracę mózgu i pomaga w zasypianiu.
Superrecepta #4 L-teanina
Zażywaj 200–500 miligramów na pół godziny przed snem. L-teanina uspoka-
ja mózg i inicjuje głębszy cykl snu.
79
Superrecepta #5 Wapń/magnez
Codziennie wieczorem zażywaj 500 miligramów wapnia i 250 miligramów magne-
zu, ponieważ oba te minerały pozwalają wyciszyć układ nerwowy. Niektórzy pacjen-
ci osiągają lepsze efekty, przyjmując je osobno – jeden wieczorem, a drugi wcze-
śniej, w ciągu dnia. Sprawdź, który sposób sprawdzi się w twoim przypadku.
Superrecepta #6 Waleriana (Valeriana officinalis)
Zażywaj 600 miligramów lub 2 mililitry na pół godziny przed snem. Wiele badań
wykazało, że waleriana skutecznie leczy bezsenność. Uwaga: niewielki odsetek użyt-
kowników waleriany odczuwa pobudzenie po jej zażyciu.
Superrecepta #7 Męczennica cielista (Passiflora incarnata)
Przyjmuj 500 miligramów lub 1–2 mililitry na pół godziny przed snem. Męczennica
cielista działa odprężająco na układ nerwowy, ułatwia zasypianie, a jednocześnie nie
wywołuje senności po przebudzeniu.
ZALECENIA OGÓLNE
Melisa ma właściwości odprężające i ułatwia zasypianie. Możesz dodatkowo skorzystać
wybierając preparaty z melisą i walerianą. Stosuj je zgodnie z instrukcją zawartą w ulotce.
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) to naturalny środek uspokajający. Przyjmuj
500 miligramów lub 1–2 mililitry na pół godziny przed snem.
L-tryptofan pomaga zwłaszcza pacjentom, którzy narzekają na nocne budzenie.
Zażywaj 500 miligramów przed snem.
Witamina B6 bierze udział w produkcji serotoniny i innych neuroprzekaźników
ułatwiających zasypianie i wpływających na jakość snu. Codziennie przyjmuj 50 mi-
ligramów.
Rumianek (Matricaria chamomilla) działa odprężająco na układ nerwowy. Wy-
pijaj go wieczorem w postaci herbatki lub przyjmuj w kapsułkach o dawce 300 mili-
gramów.
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) wpływa kojąco na układ nerwowy
i może łagodzić lekkie przypadki depresji oraz związanej z nią bezsenności. Zalecana
dzienna dawka to 900 miligramów dziennie. Porcja ta zawiera 0,3% ekstraktu z hipery-
cyny. Uwaga: jeżeli zażywasz antydepresanty, nie łącz ich z wyciągiem z dziurawca.
Powszechne niedobory witaminy B12 u seniorów mogą przyczyniać się do kłopotów
ze snem. Przyjmuj 1000 mikrogramów dziennie w postaci podjęzykowej lub kapsułek.
HOMEOPATIA
Wybierz lek, który najlepiej odpowiada odczuwanym przez ciebie objawom. Przyj-
muj środki o mocy 6x, 12x, 6C, 12C lub 30C 2 razy dziennie przez 2 tygodnie, by za-
obserwować, czy ich stosowanie przekłada się na zauważalną poprawę. Kiedy poczu-
jesz różnicę, odstaw lek, chyba że na skutek przerwanej kuracji symptomy powrócą.
Wskazana jest konsultacja z lekarzem homeopatą.
80
BEZSENNOŚĆ
Tojad mocny (Aconitum napellus) stosuje się u osób, które doświadczyły trauma-
tycznych zdarzeń i w związku z tym mają problemy ze snem. Niepokój, lęk i ataki
paniki mogą powodować budzenie się w nocy.
Arsenicum album poleca się wyjątkowo zlęknionym pacjentom, którzy często bu-
dzą się między północą a drugą nad ranem. Osoby, które na nią reagują, to najczę-
ściej perfekcjoniści mający wiele niepewności i obaw.
Cocculus to środek dla tych, którzy nie mogą zasnąć, gdy późno pójdą spać. Bez-
senność sprawia, że czują się osłabieni i senni, mają zawroty głowy, są drażliwi i trud-
no im się myśli.
Coffea cruda pomaga osobom, których bezsenność spowodowana jest nadmier-
nym pobudzeniem, które budzą się około trzeciej nad ranem, mając gonitwę my-
śli.
Ignatia (Ignatia amara) to środek na bezsenność wywołaną zazwyczaj przez smu-
tek lub poczucie straty. Osoby, którym pomaga charakteryzują niekontrolowane
wybuchy płaczu, utrata apetytu i wahania nastroju; w ciągu dnia często wzdychają,
a w czasie snu ich mięśnie mogą drżeć.
Kalium phosphoricum leczy bezsenność na tle wyczerpania nerwowego związane-
go z przepracowaniem lub napięciem psychicznym. Osoby podatne na ten preparat
są bardzo wrażliwe, często doświadczają lęku i depresji.
Widłak goździsty (Lycopodium clavatum) to środek dla tych, u których bezsen-
ność wynika ze strachu i stresu. Osobom podatnym na jego działanie często brakuje
<ZMIENNA 2>
pewności siebie, co jeszcze bardziej potęguje ich niepokój. Inne charakterystyczne
cechy to gazy i wzdęcia oraz ochota na słodycze.
Nux vomica leczy bezsenność spowodowaną nadmiernym spożyciem ciężkich, pi-
kantnych potraw lub alkoholu oraz tę wynikającą z przepracowania. Osoby, którym
pomaga, łatwo się denerwują, są niecierpliwe, silnie reagują na ostre światło, hałas
i inne intensywne bodźce, a dodatkowo budzą się w środku nocy (najczęściej około
trzeciej nad ranem), myśląc o pracy.
Siarka to dobre rozwiązanie na zaburzenia snu wywołane swędzeniem lub uczu-
ciem gorąca, które nie pozwala nam spać. Jeśli często zrzucasz z siebie kołdrę w nocy
i sięgasz po ostre przyprawy i zimne napoje, ten preparat może ci pomóc.
Zincum metallicum polecany jest osobom zaniepokojonym i wyczerpanym pracą,
którym ciężko zapanować nad ruchem kończyn i które nie potrafią spokojnie leżeć
w łóżku.
AKUPRESURA
”

Praca na punktach Osierdzie 6 (P6)  Jeśli nie śpisz przez niestrawność, uni-
i Płuca 1 (Lu1) zmniejszy lęk i kołata- kaj tłustych i pikantnych pokarmów,
nie serca. a jeśli czasem po nie sięgniesz, pracuj

Inny punkt ważny dla złagodzenia na- na punkcie Śledziona 16 (Sp16) dla
pięcia to CV17. wsparcia trawienia.
81

Praca na punkcie Jelito grube 4 (LI4) stawów lub inny odczuwany w nocy
może przynieść ulgę w bólu; jeśli dyskomfort.
powodem bezsenności jest zapalenie
BODYWORK
Masaż
Każdy rodzaj masażu pomoże ci zrelaksować się i odpocząć. Większość osób cier-
piących na bezsenność chwali sobie zarówno profesjonalne masaże, jak i domowe
techniki relaksacyjne. Możesz dodatkowo skorzystać, sięgając po relaksujące olejki
eteryczne.
Refleksologia
”
Aby rozluźnić nerwy, pracuj przeponą i splotem słonecznym.
Hydroterapia
Aby pobudzić przepływ krwi w kierunku kończyn, przed snem mocz stopy w gorącej
wodzie przez 10 minut.
Jeśli chcesz się zrelaksować, weź gorącą kąpiel nie później niż na dwie godziny
przed planowanym snem, w przeciwnym razie temperatura twojego ciała będzie zbyt
wysoka, abyś mógł zasnąć.
Bodywork – pozostałe zalecenia:

Wiele osób z bezsennością nerwowo pociera głowę, ale to jedynie wzmaga przepływ
krwi do mózgu i utrudnia zaśnięcie.
Zarówno akupunktura, jak i tradycyjne chińskie terapie ziołowe mogą skutecznie
uwolnić cię od problemów z zasypianiem. Więcej informacji udzieli ci wykwalifi ko-
wany specjalista.
AROMATERAPIA
Olejki eteryczne mogą zapewnić ci głębokie odprężenie. Wiele z nich jest pomoc-
nych przy kłopotach ze snem. Jednak najlepszy wybór to lawenda, neroli, rumianek
i ylang-ylang. Dodaj kilka kropli do kąpieli, użyj olejku do masażu lub skrop nim
poduszkę. Jeśli chcesz, możesz go również wlać do umieszczonego w sypialni dyfu-
zora.
Innym aromatem wykazującym działanie nasenne jest ekstrakt z majeranku, któ-
ry dodatkowo rozgrzewa i rozluźnia mięśnie. W związku z tym najlepiej użyć go do
masażu lub dodać do kąpieli.
Saszetki z lawendą to tradycyjny środek na bezsenność. Umieść jedną pod po-
duszką i sprawdź, czy okaże się skuteczna w twoim przypadku.
82
BEZSENNOŚĆ
STRES
Terapia ogólna
Codziennie przed snem staraj się medytować. Przez minimum 20–30 minut oder-
wij się od codziennych problemów i spróbuj odprężyć. Szybko przekonasz się, że sen
przychodzi wówczas dużo łatwiej.
Popularną metodą na kłopoty ze snem jest liczenie owiec, jednak u wielu osób wywo-
łuje ono napady paniki, zwłaszcza gdy dochodzą one do naprawdę pokaźnego stadka.
Po doliczeniu do stu, chorych często ogarnia świadomość czasu, jaki upłynął podczas
próby zaśnięcia. Zamiast liczyć owce, spróbuj skupić się na oddychaniu brzusznym.
Oddychaj spokojnie i głęboko, licząc każdy wdech i wydech, a kiedy dojdziesz do dzie-
sięciu, zacznij liczenie od nowa. Pamiętaj, by nie skupiać się na ilości serii. Liczenie po-
winno być sposobem koncentracji na oddechu, a nie na mierzeniu czasu, który upłynął,
odkąd poszliśmy spać. Opisana technika relaksacyjna sprawdza się nawet w ciężkich
przypadkach bezsenności. Co więcej, nawet jeśli nie zaśniesz, z pewnością odprężysz
się i unikniesz stresu związanego z odliczaniem kolejnych owiec.
Badania wykazały, że słuchanie muzyki relaksacyjnej (takiej jak spokojna muzy-
ka klasyczna) może pomóc w zasypianiu. Pamiętaj jednak, by zakończyć słuchanie
przynajmniej na pół godziny przed snem.
INNE ZALECENIA


Wykształć u siebie rytm snu i posta- 
Jeśli nie możesz spać, w miarę możli-
<ZMIENNA 2>
raj się, aby stał się on codziennością. wości wstań i przenieś się do innego
Opracuj swój własny rytuał, wyko- pokoju. Nie koncentruj się na bezsen-
nywany przed snem, który pomoże ci ności. Jeżeli nie możesz zasnąć – po-
się wyciszyć i da organizmowi jasny czytaj gazetę, powieść lub poświęć
sygnał do spoczynku. Napij się zioło- się innej spokojnej aktywności, którą
wej herbatki lub wykorzystaj którąś można wykonywać w ciszy.
z opisanych powyżej metod. Postaraj 
Nie pal i nie przebywaj w towarzystwie
się zasypiać i budzić o tych samych, po- osób palących. Podobnie jak alkohol, ni-
wtarzalnych porach i nie zmieniać ich kotyna może działać na ciebie uspoka-
nawet w weekend. jająco, jednak ostatecznie zakłóca ona


Twoja sypialnia powinna być cicha, głęboki sen.
odpowiednio ciemna i wygodna. Za- 
Wiele leków przeciwbólowych zawie-
inwestuj w dobry materac, poduszkę ra kofeinę. Jeśli z powodu przewlekłe-
i miej pod ręką różnego rodzaju kołdry go bólu zażywasz tego rodzaju środ-
i nakrycia, dostosowane do zmian tem- ki, sprawdź, czy na pewno nie ma jej
peratury ciała i otoczenia. w składzie preparatu.


Przebywaj w łóżku tylko wtedy, gdy 

Postaraj się ćwiczyć w ciągu dnia, nawet
chcesz spać lub uprawiać seks. Wszel- jeśli brak snu przekłada się na silne zmę-
kie inne czynności, takie jak czytanie, czenie. Osoby, które regularnie poświę-
pisanie listów czy rozmawianie przez cają czas na aktywność fizyczną, cieszą się
telefon powinny odbywać się poza lepszym i głębszym snem niż pozostali.
nim, najlepiej w innym pokoju. Jednocześnie pamiętaj, by zakończyć ćwi-
83
czenia najpóźniej na dwie godziny przed dzić skuteczność tej metody, stosuj ją
planowanym snem, by uniknąć zbędnego każdego wieczoru przez przynajmniej
pobudzenia organizmu. 2 tygodnie.


Słuchanie muzyki relaksacyjnej przez  
Przed snem staraj się nie korzystać z ko-
pół godziny może okazać się pomoc- mórki, tabletu i innych urządzeń elek-
ne, jednak jak już wspomnieliśmy, po- tronicznych. Badania wykazały, że po-
winno zakończyć się na pół godziny garsza to jakość snu.
przed planowanym snem. Aby spraw-
ŹRÓDŁA
M. Dorn, Valerian versus oxazepam: Efficacy and tolerability in non-organic and non-psy-
chiatric insomniacs: A randomized, double-blind, clinical, comparative study, Forsch
”
Komplementarmed Klass NaturheilNaturheilkunde” 2000, nr 7, s. 79–84.
H. Dressing, D. Riemann, H. Low i in., Insomnia: Is valerian/balm combination of
equal value to benzodiazepine?, Therapiewoche” 1992, nr 42, s. 726–736.
”
BIEGUNKA
O
stra biegunka to klasyczny symptom zatrucia, infekcji lub podrażnienia ukła-
du pokarmowego. Kiedy nasze ciało zidentyfi kuje substancję toksyczną, prio-
rytetem staje się jej wydalenie. Układ trawienny najpierw wydziela do jelit
dodatkowe płyny, a następnie wywołuje serię bardzo silnych skurczów jelitowych.
W rezultacie organizm pozbywa się toksyn w postaci luźnych i wodnistych stolców o
większej objętości i częstotliwości.
Najczęściej toksyną okazuje się bakteria lub wirus, jednak może być nim również
pasożyt. Szkodliwe mikroorganizmy przedostają się do naszego ciała przez skażoną
żywność, wodę albo kontakt z zakażoną osobą. Czasami biegunka może być również
wynikiem specyficznej reakcji organizmu na niektóre pokarmy.
Niezdolność do trawienia mleka i nabiału, zwana nietolerancją laktozy, to czę-
sta przyczyna rozwolnienia, jednak powodować je mogą nie tylko produkty mlecz-
ne. Co więcej, nawet zwyczajne przejedzenie się żywnością, która normalnie nie
wywołuje u nas problemów jelitowych, może zakończyć się serią wizyt w toalecie.
Kolejne czynniki, które wpływają na pojawienie się i przebieg biegunki, to niepo-
<ZMIENNA 2>
kój i stres.
Jak widzisz – rozwolnienie to pożyteczna i potrzebna odpowiedź ciała na zatru-
cie (nikt nie chce przecież, by toksyny na dłużej zagościły w jego wnętrzu!), jednak
mimo to może się okazać bardzo uciążliwe. Niestety w przypadku ostrej biegunki
korzystanie z lekarstw bez recepty nie jest dobrym rozwiązaniem. Hamując rozwol-
nienie spowalniamy jednocześnie proces detoksykacji. To właśnie dlatego tego typu
środki należy zażywać wyłącznie z polecenia lekarza.
W większości przypadków najlepszą metodą jest pozwolić organizmowi na sa-
mooczyszczenie, bo choć długie posiedzenia w toalecie z pewnością nie należą do
przyjemności, zazwyczaj okres choroby nie trwa dłużej niż 1–2 dni. Ponieważ w cza-
sie biegunki przez jelita wydalane jest dużo płynów, a także niezbędnych substancji
odżywczych, takich jak sód czy potas, dlatego niezwykle ważne jest, by uzupełniać
je i regularnie nawadniać organizm. Naturalne terapie mogą zmniejszać dyskomfort,
a także intensywność i czas trwania dolegliwości.
Pamiętaj, że czasami rozwolnienie może być oznaką dużo poważniejszych
chorób, takich jak bakteryjne zapalenie jelit, zespół jelita drażliwego, zapalenie
jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, nadczynność tarczycy,
zakażenia pasożytnicze, a nawet nowotwór. Jeśli w twoim kale znajdują się ślady
krwi lub po wypróżnieniu masz ból brzucha i skurcze nie ustępują bądź, jeśli
potrzeba wypróżnienia jest tak nagląca, że nie możesz jej opanować – natych-
miast skontaktuj się z lekarzem. Konsultacja medyczna jest wskazana również
wtedy, gdy biegunka utrzymuje się dłużej niż 3 dni lub jeśli powraca po okresie
85
krótszym niż tydzień. Rozwolnienie u dzieci poniżej szóstego roku życia zawsze
wymaga konsultacji lekarza.
OBJAWY

luźne, wodniste stolce o dużej często- 
ból i skurcze brzucha,
tliwości i objętości, 
gazy.
PRZYCZYNY PIERWOTNE

infekcja wirusowa, 
stres i niepokój,
spożycie skażonej wody lub żywności, 
 przyjmowane leki (na przykład anty-

alergie lub nietolerancja pokarmowa, biotyki),

zakażenie bakteriami, grzybami lub 
odwodnienie i zaburzenia równowagi
pasożytami, elektrolitowej.

toksyczne działanie lekarstw,
METODY DIAGNOSTYKI
Wymienione poniżej badania mogą pomóc w określeniu przyczyn biegunki:

 kompleksowa analiza kału – bakterie, grzyby, infekcje pasożytnicze, równowaga flory bakte-
ryjnej,
 testy na alergie i nietolerancje pokarmowe – badania krwi, testy elektrodermalne,
 w przypadku przewlekłych biegunek – test w kierunku celiakii – badanie krwi.
LECZENIE
DIETA
Istnieje kilka skutecznych strategii żywienia, które można zastosować przy biegun-
ce. Pamiętajmy jednak, że najważniejsze jest odpowiednie nawodnienie naszego or-
ganizmu.
Zalecane produkty
W momencie największego nasilenia objawów całkowicie zrezygnuj ze stałych po-
karmów i skup się na nawadnianiu. Co godzinę wypijaj dwie szklanki płynów takich
jak woda, rozcieńczone soki warzywne lub owocowe, napoje wzbogacone o elektroli-
ty lub bulion. Pamiętaj, że suchość w ustach lub nagłe pomarszczenie się skóry, która
po naciągnięciu nie wraca do poprzedniego stanu, to wczesne oznaki ciężkiego od-
wodnienia. Aby temu zapobiec, natychmiast wypij dużą szklankę wody lub świeżo
wyciskanego soku z warzyw.
86
BIEGUNKA

Na etapie największego nasilenia symptomów większość chorych nie odczuwa ape-
tytu. Nie zmuszaj się do jedzenia stałego pokarmu, ale pamiętaj, by cały czas dostar-
czać organizmowi płynów.
Jak poczujesz się lepiej i odzyskasz apetyt, unikaj jedzenia nabiału oraz tłuszczów
i olejów, które ponownie podrażnią twój żołądek. Jeżeli nie masz alergii ani nietole-
rancji na wymienione produkty, włączaj je ponownie do diety.
Unikaj cukru, zwłaszcza jeśli powodem rozwolnienia jest infekcja. Cukier
to pożywienie dla bakterii. Co więcej, nawet jeśli to nie zakażenie wywołało Badanie, którego wyniki
biegunkę, na jakiś czas wykreśl słodycze z jadłospisu, ponieważ cukier wspo- opublikowano na łamach
„Journal of Gut” wykazało,
maga stan zapalny, utrudniając proces leczenia. że probiotyki zawierają-
Unikaj kofeiny i alkoholu, które dodatkowo stymulują przewód pokarmowy. ce żywe kultury bakterii
Jeśli powody rozwolnienia nie są jasne, upewnij się, czy jego przyczyną wchodzą w interakcje z
nie jest alergia lub nietolerancja pokarmowa. Kiedy poczujesz się lepiej, wy- komórkami jelita i chronią
je przed szkodliwym dzia-
próbuj dietę eliminacyjną opisaną w rozdziale Alergie i nietolerancje pokar- łaniem bakterii Escherichia
”
mowe”, która pomoże ci w zidentyfi kowaniu produktów potencjalnie uczu- coli. Naukowcy dowiedli,
lających. Wiele przypadków biegunki to efekt nietolerancji glutenu, dlatego że to właśnie pożyteczne
bakterie uniemożliwiają E.
szczególną uwagę zwróć na reakcje twojego układu trawiennego na pszenicę coli przyleganie do komórek
i ziarna. i przenikanie do wnętrza
Kiedy dojdziesz do siebie, zacznij od prostej, łatwo przyswajalnej żywno- organizmu.
ści, takiej jak zupy, gotowane owoce i warzywa czy brązowy ryż. W trakcie
<ZMIENNA 2>
rekonwalescencji organizm chorego często domaga się jabłek, bananów, marchwi
PORADY DLA PODRÓŻUJĄCYCH
Ponad 50% osób podróżujących do krajów rozwijających się ma objawy biegunki wywołanej mikroorgani-
zmami obecnymi w wodzie i żywności. Aby zmniejszyć ryzyko rozwolnienia, skorzystaj z następujących
wskazówek:
 Przygotuj swój organizm. Na 6 tygodni przed wyjazdem zacznij jeść dużo świeżego czosn-
ku, znanego z właściwości antybakteryjnych i przeciwwirusowych. W twoim jadłospisie powi-
nieneś uwzględnić również naturalne jogurty zawierające żywe kultury bakterii, kefir i kiszo-
ną kapustę, czyli żywność, która zwiększy ilość pożytecznych bakterii w twoich jelitach.
Po przyjeździe nadal spożywaj świeży czosnek lub zażywaj go w postaci ekstraktu w kapsułkach.
Zalecamy również przyjmowanie probiotyku.
 Na łamach tej książki polecamy głównie dietę opartą na surowych roślinach, jednak na czas podróży
czasami warto zmienić swoje nawyki żywieniowe. Jeśli jesz mięso, wybieraj to usmażone lub upie-
czone na grillu opalanym węglem drzewnym. Unikaj sałatek i surowych produktów, takich jak owoce
i warzywa. Wyjątkiem mogą być owoce o grubej skórce, takie jak banan czy papaja.
 Pij wyłącznie wodę butelkowaną i używaj jej także podczas mycia zębów. Nie dodawaj do napojów
kostek lodu, chyba że są przygotowane z wody butelkowanej.
 Nie jedz w restauracjach, które wydają ci się brudne, i unikaj kupowania żywności od sprzedawców
ulicznych.
 Kiedy próbujesz lokalnych potraw, zacznij od małej porcji. Nawet jeśli jest ona czysta i wolna od
drobnoustrojów, twój układ trawienny może nie być gotowy na jej przetworzenie w dużych ilo-
ściach.
87
i ziemniaków. Tak się dzieje, ponieważ wszystkie wymienione produkty zawierają

pektynę, która ma właściwości wiążące.
Jedno z badań wykazało, że prażony karob (proszek z chleba świętojańskiego)
skraca czas trwania rozwolnienia. Kilka łyżek uprażonego karobu należy rozpuścić
w niewielkiej ilości wody i wypić bezpośrednio po przyrządzeniu.
Jeszcze raz podkreślmy, że biegunka to naturalna metoda detoksykacji i kilka dni
diety opartej wyłącznie na płynach to zazwyczaj najlepsze możliwe rozwiązanie.
Siedem superrecept – Biegunka

Superrecepta #1 Preparat homeopatyczny łagodzący objawy biegunki
W przypadku ostrej biegunki przyjmuj preparat 4 razy dziennie przez dobę. Kiedy
zauważysz poprawę, odstaw lek, chyba że po zaprzestaniu jego stosowania sympto-
my powrócą. Jeśli objawy nie znikną po upływie doby, wybierz inny środek home-
opatyczny z listy zawartej w sekcji Homeopatia”.
”
Superrecepta #2 Imbir (Zingiber officinale)
Pij świeżo zaparzoną herbatkę imbirową lub stosuj imbir w kapsułkach o zawarto-
ści 500 miligramów albo wypijaj 2 mililitry nalewki z imbiru co 2 godziny. Imbir
zmniejsza zapalenie jelit i łagodzi skutki zatrucia pokarmowego.
Wybierz produkt zawierający przynajmniej 20 miliardów żywych mikroorganiz-
mów i przyjmuj go 2–3 razy dziennie. Probiotyki zawierają pożyteczne bakterie ta-
kie jak Lactobacillus acidophilus i Lactobacillus bifidus, które wspomagają trawienie
i łagodzą infekcje. Badania wykazały też, że szczepy drożdży probiotycznych Sac-
charomyces boulardi skutecznie radzą sobie z biegunką, zwłaszcza tą wywołaną an-
tybiotykami.
Superrecepta #4 Gorzknik kanadyjski (Hydrastis canadensis)
Wypijaj 1 mililitr nalewki lub przyjmuj 300-miligramowe kapsułki 4 razy dziennie.
Gorzknik łagodzi objawy rozwolnienia wywołanego zakażeniem jelit.
Superrecepta #5 Enzymy
Zażywaj 1–2 kapsułki kompleksu enzymów trawiennych z każdym posiłkiem. En-
zymy pomagają rozbijać i wchłaniać pokarm.
Superrecepta #6 Olejek z lebiodki pospolitej (zwanej popularnie oregano; Origa-
num vulgare)
Przyjmuj 500-miligramowe kapsułki 4 razy dziennie lub zgodnie z instrukcją za-
mieszczoną w ulotce bądź na opakowaniu. Olejek z oregano świetnie radzi sobie
z drobnoustrojami.
88
BIEGUNKA
Superrecepta #7 Traganek (Astragalus membranaceus)

Traganek hamuje biegunkę i wspomaga trawienie, co czyni go znakomitym środ-
kiem na przewlekłe rozwolnienie. Spożywaj 500–1000 miligramów lub 3,5 mililitra
nalewki 2–3 razy dziennie. Pamiętaj, by nie zażywać traganka w przypadku wystą-
pienia gorączki.
Randomizowane, kontrolo-
ZALECENIA OGÓLNE wane badanie placebo doty-
czące wpływu probiotyków
Węgiel aktywowany wiąże toksyny w przewodzie pokarmowym. W przy- na przebieg ostrej biegunki
padku ostrej biegunki zażywaj po 2 tabletki 3 razy w ciągu dnia lub zgodnie u dzieci przebywających
z instrukcją zamieszczoną w ulotce bądź na opakowaniu. w centrum opieki dziennej
wykazało, że suplementa-
Badania wykazały, że siara jest skuteczna przy biegunce, a dodatkowo cja pożytecznych bakterii
sprzyja leczeniu przewodu pokarmowego. Przyjmuj 500 miligramów 3 razy skutecznie skracała okres
dziennie. rozwolnienia.
Naukowcy odkryli rów-
Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) również działa łagodząco na prze- nież, że wcześniejsze poda-
wód pokarmowy. Przyjmuj go w kapsułkach po 500 miligramów lub wypijaj nie probiotyków przekładało
3 mililitry nalewki 3 razy dziennie. się na większą skuteczność.
Kora wiązu (Ulmus fulva) to bogate źródło śluzu łagodzącego jelita. Mo- Analiza trzech podwójnie
ślepych badań klinicznych
żesz rozpuszczać ją w wodzie i popijać (3–4 szklanki dziennie) lub przyj- na łącznej grupie 242 naj-
mować kapsułki (500 miligramów) 3 razy dziennie bądź wypijać nalewkę młodszych pacjentów
<ZMIENNA 2>
(3 razy po 5 mililitrów). w wieku od 6 miesięcy do
5 lat wykazała z kolei, że
Bodziszek plamisty (Geranium maculatum) powstrzymuje ostrą biegun- indywidualnie dobrana tera-
kę, działając bezpośrednio na okrężnicę. Pij po 3–5 mililitrów nalewki lub pia homeopatyczna skraca
zażywaj kapsułki po 500 miligramów 3 razy dziennie. czas trwania ostrej biegunki
L-glutamina to aminokwas pomocny w łagodzeniu skutków przewlekłej bie- u dzieci.
gunki i wspomagający odbudowę przewodu pokarmowego. Stosuj 1000–2000
miligramów 3 razy dziennie.
Laktaza jest enzymem odpowiedzialnym za trawienie cukru mlecznego (lak-
tozy). Jeżeli nie tolerujesz laktozy, a mimo to chcesz zjeść produkty zawierające ją,
przyjmuj w trakcie jedzenia 1–2 dawki enzymu.
Witamina A i cynk to naturalne środki stosowane w łagodzeniu biegunki infekcyj-
nej u dzieci w krajach Trzeciego Świata. Stosuj je zgodnie z zaleceniami lekarza.
Herbatka z liści malin (Rubus idaeus) jest od dawna stosowana w leczeniu biegun-
ki. Wypijaj 4 kubki dziennie, by złagodzić stan zapalny w jelitach. Jeżeli wolisz spo-
żywać kapsułki, dzienną dawkę 5–10 gramów podziel na równe porcje. Inne dobre
napary to herbatka z rumianku i mięty pieprzowej.
HOMEOPATIA
Aloe socotrina pomaga, kiedy biegunka wywołuje bulgotanie w brzuchu, gwałtowne
wypróżnienia i żółty pełen śluzu stolec.
Argentum nitricum hamuje biegunkę, która wynika z lęku przed stresującą sytu-
acją lub zbyt dużym spożyciem cukru.
89
Arsenicum album sprawdza się, kiedy biegunce towarzyszą wymioty, a chory jest
niespokojny, zestresowany i odczuwa zimno. Jest także skuteczny w przypadku roz-
wolnienia wywołanego zatruciem pokarmowym, krwawego stolca oraz gdy pacjent
czuje się lepiej, popijając ciepłe napoje.
Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) stosuje się u ząbkujących niemow-
ląt, których kał charakteryzuje się zielonkawą lub żółtawą barwą.
China officinalis pomaga w przypadku krańcowego wyczerpania wywołanego roz-
wolnieniem.
Ipekakuana prawdziwa (Cephaelis ipecacuanha), zwana też wymiotnicą, zwalcza
biegunkę, której towarzyszą nudności.
Mercurius solubilis i mercurius vivus sprawdzą się w przypadku pieczenia w jelitach
i krwawej biegunki. Chorzy reagujący na wymienione preparaty często mają skurcze
jelitowe i obficie się pocą.
Fosfor działa, gdy stolec jest wodnisty, a pacjent odczuwa niepokój i ma ochotę na
zimne napoje.
Stopkowiec (Podophyllum) pomaga w przypadku biegunki poprzedzonej skurcza-
mi brzucha i głośnym bulgotaniem. Rozwolnienie nie wiąże się w tym przypadku
z bólem, jednak wypróżnienia są gwałtowne i najczęściej nasilają się w godzinach
porannych.
Sasankę łąkową (Pulsatilla pratensis) stosuje się w leczeniu biegunki wywołanej
nadmiernym spożyciem tłustych potraw lub owoców. Chorzy reagujący na nią czują
się gorzej w ciepłym, zamkniętym pomieszczeniu i odczuwają ulgę po wyjściu na
powietrze.
Siarka sprawdza się w przypadku gwałtownej biegunki, która nasila się rano. Pa-
cjent ma ochotę na zimne napoje, odbyt jest podrażniony i zaczerwieniony, a stolec
ma bardzo nieprzyjemny zapach przypominający woń zgniłych jaj.
Ciemiężyca biała (Veratrum album) jest skuteczna w leczeniu bolesnej, obfitej bie-
gunki i kleistych, wodnistych stolców. Chory dotkliwie odczuwa zimno, a mimo to
ma ochotę na napoje z lodem.
AKUPRESURA
”

Praca na punkcie Jelito grube 11 (LI11) nocześnie wzmacnia układ trawien-
wzmacnia okrężnicę. ny i zwiększa zdolność organizmu do

Praca na punkcie Śledziona 16 (Sp16) przyswajania substancji odżywczych.
może łagodzić skurcze brzucha wywo-  W przypadku rozwolnienia, któremu
łane biegunką. towarzyszą gazy, pracuj na punkcie

Pobudzanie punktu Żołądek 36 (St36) CV6.
wpływa łagodząco na organizm, a jed-
90
BIEGUNKA
BODYWORK
Masaż
Spróbuj delikatnego masażu brzucha, który powinien wpłynąć rozkurczowo i łago-
dząco. Połóż się na plecach z ugiętymi kolanami i masuj skórę zdecydowanymi ru-
chami. Dla dodatkowych efektów możesz wykorzystać wymienione poniżej olejki
eteryczne.
Refleksologia
”
Pracuj na obszarach odpowiedzialnych za kondycję okrężnicy.
Jeśli twoja biegunka wynika z napięcia lub jeśli stres wzmaga jej objawy, masuj
także obszar związany ze splotem słonecznym.
AROMATERAPIA
Część olejków wykazuje właściwości rozkurczowe, które złagodzą ból odczuwany
w okolicach brzucha. Najlepszy wybór to rumianek, lawenda, mięta pieprzowa i me-
lisa, ponieważ olejki z wymienionych ziół dodatkowo ukoją twoje nerwy. Wykorzy-
stuj je do masażu brzucha, pojedynczo lub w dowolnych kombinacjach.
INNE ZALECENIA
<ZMIENNA 2>
Hydroterapia ogólnoustrojowa może łagodzić objawy zarówno ostrej, jak i przewle-
kłej biegunki. Więcej informacji znajdziesz w rozdziale Hydroterapia”.
”
ŹRÓDŁA
J. Jacobs, W.B. Jonas, M. Jimenez-Perez, D. Crothers, Homeopathy for childhood diar-
rhea: Combined results and meta-analysis from three randomized, controlled clinical
trials, Pediatric Infectious Disease Journal” 2003, nr 22(3), s. 229–234.
”
S. Resta-Lenert, K.E. Barrett, Live probiotics protect intestinal epithelial cells from the
effects of infection with enteroinvasive Escherichia coli (EIEC), Gut” 2003, nr 52(7),
”
s. 988–997.
V. Rosenfeldt i in., Effect of probiotic lactobacillus strains on acute diarrhea in a cohort
of nonhospitalized children.
BIELACTWO NABYTE
B
ielactwo to nabyty defekt skóry i błon śluzowych. Na ciele osób dotkniętych
tą chorobą widoczne są typowe śnieżno- lub mlecznobiałe plamy o wyraźnej
granicy, które mogą pojawiać się wszędzie: na głowie (powodując powstanie
jasnych pasm włosów), wewnątrz jamy ustnej i na oczach. Co oczywiste, objawy są
bardziej widoczne u osób o ciemniejszej skórze. Bielactwo dotyka około 2% ludności
świata, a jego symptomy pojawiają się najczęściej w okolicach dwudziestego roku
życia. Około 30% osób, u których występuje to schorzenie, ma tego typu przypadki
w rodzinie. W zależności od typu bielactwa, odbarwione plamy mogą pokrywać róż-
ne części ciała:
Tak zwane bielactwo uogólnione to określamy je bielactwem segmento-
najbardziej powszechny rodzaj bielac- wym. Pojawia się najczęściej w mło-
twa. Pojawianie się plam postępuje sy- dym wieku, postępuje przez rok lub
metrycznie na odpowiadających sobie dwa, a następnie zatrzymuje się, nie
fragmentach ciała. dając kolejnych objawów.
K iedy plamy występują wyłącznie na  Bielactwo skupione dotyczy jednej
jednej stronie lub jednej części ciała, lub kilku części ciała.
Dokładne przyczyny bielactwa nie są znane, choć badacze podejrzewają zarów-

no genetyczne, jak i te niezwiązane z dziedziczeniem. Według jednej z teorii to wła-
sne komórki odpornościowe organizmu atakują i niszczą melanocyty produkujące
melaninę. Dodajmy, że bielactwo częściej występuje u pacjentów z chorobami au-
toimmunologicznymi, takimi jak choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa,
cukrzyca, nieswoiste zapalenie jelit czy łuszczyca. Inna popularna teza głosi, że to
zwiększenie stresu oksydacyjnego obciąża mechanizmy antyoksydacyjne organi-
zmu do tego stopnia, że nie są one w stanie zapobiec uszkodzeniom melanocytów.
Kolejne hipotezy mówią o czysto genetycznych przyczynach oraz o uszkodzeniu
nerwów.
Na wczesnym etapie leczenia bielactwa często używa się kortykosteroidów stoso-
wanych miejscowo. Jednak konsekwencją takiej kuracji może być cieńsza skóra, po-
kryta smugami i liniami. Do innych popularnych środków należą maści zawierające
inhibitory kalcyneuryny i lekarstwa hamujące reakcję immunologiczną organizmu.
Przykładem mogą tu być m.in. takrolimus i pimekrolimus. Niestety, inhibitory kal-
cyneuryny mogą podrażniać skórę, zmniejszać zdolność organizmu do zwalczania
infekcji takich jak opryszczka, ale również przyczyniać się do rozwoju chłoniaka lub
raka skóry.
Diagnoza opiera się głównie na ocenie wyglądu skóry, jednak biopsja może oka-
zać się pomocna do wykluczenia innych dolegliwości skórnych.
92
BIELACTWO NABYTE
OBJAWY

odbarwienia skóry, przed ukończeniem trzydziestego pią-

utrata koloru przez tkanki wyściełają- tego roku życia),
ce wnętrze jamy ustnej i nosa (błony 
utrata lub zmiana koloru wewnętrznej
śluzowe), błony gałki ocznej (siatkówki),
przedwczesne siwienie włosów na gło- odbarwione plamy w okolicach pach,

wie, rzęs, brwi lub zarostu (zazwyczaj pępka, genitaliów i odbytu.
PRZYCZYNY PIERWOTNE

autoimmunizacja, 
bezpośrednie czynniki wyzwalające,

skłonności dziedziczne (przypadki cho- takie jak oparzenia słoneczne, stres lub
roby w rodzinie), kontakt z chemikaliami przemysłowymi,

stres oksydacyjny, 
w ypalenie nadnerczy.
METODY DIAGNOSTYKI
 testy na nietolerancję pokarmową – badanie krwi,

 stan antyoksydantów – badanie krwi,
 markery procesu autoimmunizacyjnego – badanie krwi,
 stan układu trawiennego – analiza kału,
 badanie hormonów (zwłaszcza hormonów stresu) – analiza krwi, śliny i moczu.
<ZMIENNA 2>
LECZENIE
DIETA Niektóre suplementy mogą

Zalecane produkty łagodzić objawy bielactwa.
Jedno z badań wykazało
Zwiększ spożycie przeciwutleniaczy, wybierając żywność bogatą w antyok- skuteczność kuracji łączonej
sydanty, które neutralizują szkody wyrządzane przez wolne rodniki i mogą opartej na przyjmowaniu ta-
odpowiadać za rozwój bielactwa. Codziennie staraj się zjeść 7–10 porcji kich substancji odżywczych:
kwas alfa-liponowy (50 mg),
warzyw i owoców. Miksuj je w blenderze lub wyciskaj soki. Aby zapobiec witamina C (50 mg), wita-
uszkodzeniom związanym z działaniem promieni UV wybieraj produkty mina E (20 mg), cysteina
bogate w karotenoidy, takie jak marchew, dynia, pomidory, mandarynki, (50 mg) polinienasycone
kwasy tłuszczowe (12 pro-
liście kapusty, jarmuż, czerwona papryka, arbuz, melon kantalupa i szpi- cent) oraz fototerapii UVB.
nak. Kombinacja stosowana
2 razy dziennie przez 6 mie-
Produkty, których należy unikać sięcy zwiększyła poziom
repigmentacji aż o 75% (dla
Unikaj żywności, która wzmacnia proces autoimmunizacji i zaostrza stan porównania – w grupie
zapalny. Dotyczy to zwłaszcza tłuszczy trans i dużych ilości czerwonego placebo współczynnik ten
mięsa. wyniósł 18%).
93
Siedem superrecept – Bielactwo nabyte

Superrecepta #1 Składniki odżywcze i fototerapia UVB
Poddaj się fototerapii UVB, przyjmując jednocześnie kwas alfa-liponowy
(50 mg), witaminę C (50 mg), witaminę E (20 mg), cysteinę (50 mg) oraz
polinienasycone kwasy tłuszczowe (12 procent). Ta łączona kuracja często oka-
zuje się skuteczna.
Superrecepta #2 Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)
Badania wykazały skuteczność stosowania 60 miligramów ekstraktu 2 razy dziennie.
Superrecepta #3 Kela lub aminek egipski (Ammi visnaga)
Włącz do diety 160 miligramów dziennie, by zredukować zmiany wywołane bielac-
twem.
Superrecepta #4 Witamina B12
Zażywaj przynajmniej 100 mikrogramów dziennie. Skuteczniejsze mogą okazać się
zastrzyki lub – jak twierdzą badacze – kombinacja witaminy B12, kwasu foliowego
połączona z ekspozycją skóry na światło słoneczne.
Superrecepta #5 Betaina HCl i pepsyna
Przyjmuj 1–3 kapsułki dziennie z każdym posiłkiem, by zwiększyć przyswajanie
składników odżywczych i zrównoważyć pracę układu odpornościowego.
Przyjmuj 1000 miligramów 3 razy dziennie jako środek wspomagający gojenie się
skóry i łagodzący stan zapalny.
Superrecepta #7 Kwas alfa-liponowy
Zażywaj po 300 miligramów 2 razy dziennie, aby złagodzić stres oksydacyjny, który
może wiązać się z rozwojem bielactwa.
Badanie opublikowane na łamach magazynu „BMC Complementary and AlternativeMedicine” wykazało, że przyjmowanie
standaryzowanego ekstraktu z Ginkgo biloba 2 razy dziennie po 60 miligramów przez 12 tygodni jest bardzo skuteczne w le-
czeniu bielactwa.
Badacze podejrzewają, że ma to związek z antyoksydacyjnymi właściwościami miłorzębu.
ZALECENIA OGÓLNE
Istnieje kilka naturalnych metod leczenia bielactwa nabytego. Jedną z nich jest ho-
listyczne podejście do schorzenia i wsparcie funkcjonowania nadnerczy. Nadnercza
to gruczoły odpowiedzialne za produkcję hormonów stresu, takich jak pregnenolon,
DHEA czy kortyzol. Jakiekolwiek zaburzenia hormonalne wynikające z przewlekłe-
go stresu psychicznego bądź fizycznego mogą stać się przyczyną problemów autoim-
munologicznych, które z kolei mogą powodować niszczenie melanocytów.
94
BIELACTWO NABYTE
Kela egipska była uprawiana już w starożytnym Egipcie i od dawna znana jest jako roślina lecznicza.
W podwójnie ślepym badaniu, którego wyniki opublikował magazyn „Dermatologica”, trzydzieścioro pacjentów chorych
na bielactwo przez 4 miesiące otrzymywało kelinę – aktywny składnik keli – i regularnie korzystało z naturalnych kąpieli
słonecznych. W grupie przyjmującej kelinę u pięciorga pacjentów (15,5% badanych) stopień repigmentacji wyniósł 90–
100%, u siedmiorga (23,3% badanych) – 50%, u jedenaściorga (35,5% badanych) – 25% lub mniej, a u siedmiorga (23,3%) nie
zaobserwowano żadnej reakcji. W grupie placebo nie stwierdzono żadnej poprawy.
INNE ZALECENIA
Konwencjonalne leczenie bielactwa jest także możliwe. Fototerapia UVB (terapia
światłem) to metoda wykorzystująca specjalne urządzenia medyczne, które emitują
promienie UVB do skóry. Jej skuteczność kształtuje się na poziomie 70% w przy-
padkach, w których zmiany dotyczą niewielkich obszarów skóry. Terapia światłem
sprawdza się na relatywnie wczesnym etapie rozwoju choroby. Promienie UVB
o określonej długości fali mogą być emitowane także za pomocą lasera. Taka kuracja
jest zazwyczaj dobrze tolerowana, jednak bywa kosztowna i wieloetapowa. W świe-
tle badań naukowych fototerapia UVB jest jeszcze bardziej skuteczna, kiedy pacjent
przyjmuje jednocześnie witaminę E.
Osoby chore na bielactwo mogą spróbować dodatkowo chińskiej terapii ziołowej,
medycyny ajurwedyjskiej i homeopatii, czyli metod od dawna stosowanych w lecze-
niu najróżniejszych, przewlekłych chorób skórnych. Przed rozpoczęciem leczenia
zasięgnij rady specjalisty.
<ZMIENNA 2>
ŹRÓDŁA
A. Abdel-Fattah i in., An approach to the treatment of vitiligo by khellin, Dermatologi-
”
ca” 1982, nr 165, s. 136–140.
M.L. Dell’Anna i in., Antioxidants and narrow band-UVB in the treatment of vitili-
go: a double-blind placebo controlled trial, ClinExpDermatol” 2007, nr 32(6),
”
s. 631–636.
L. Juhlin, M.J. Olsson, Improvement of vitiligo after oral treatment with vitamin B12
and folic acid and the importance of sun exposure, ActaDermVenereol” 1997, nr 77,
”
s. 460–462.
O. Szczurko i in., Ginkgo biloba for the treatment of vitiligo vulgaris: an open label pilot
clinical trial, BMC Complement Altern Med” 2011, nr 11, s. 21.
”
BOLESNE SKURCZE MENSTRUACYJNE
C
hyba każda kobieta przyzna, że bolesne skurcze odczuwane każdego miesiąca
to nic przyjemnego. W Stanach Zjednoczonych aż 50% miesiączkujących ko-
biet odczuwa – w różnym stopniu – ból związany z menstruacją.
Termin medyczny określający bóle menstruacyjne to dysmenorrhea. Określenie
pochodzi z greki i oznacza dosłownie ciężki miesięczny przepływ”. Bolesne mie-
”
siączkowanie dzieli się na dwa typy: pierwotny i wtórny. Bóle pierwotne to dolegli-
wości towarzyszące skurczom, które nie są związane z fizycznymi nieprawidłowo-
ściami lub patologiami w obrębie miednicy. Bóle wtórne to wynik nieprawidłowości
w budowie miednicy, ale też skutek zrostów lub chorób takich jak endometrioza,
choroby jajników, celiakia, choroby tarczycy, polipy macicy czy mięśniaki.
Pierwotny typ bolesnego miesiączkowania pojawia się zazwyczaj w ciągu sześciu
miesięcy od pierwszej miesiączki. Badania miednicy u kobiet z tej grupy nie wykazu-
ją zmian lub zakażenia.
Wtórny rodzaj bólu dotyczy najczęściej kobiet między dwudziestym i trzydzie-
stym rokiem życia. Powodem bólu (który ciężko uśmierzyć nawet za pomocą leków
przeciwbólowych i pigułek antykoncepcyjnych) może być obfite lub nieregularne
miesiączkowanie. Do innych przyczyn należą problemy z płodnością, bóle wynika-
jące ze stosunku płciowego lub upławy.
Konwencjonalna terapia bolesnych miesiączek opiera się na dwóch grupach le-
ków. Pierwsza z nich to doustne środki antykoncepcyjne, których zadaniem jest
zahamowanie owulacji i zmniejszenie poziomu prostaglandyn wywołujących ból
w macicy oraz ilości płynów menstruacyjnych. Efekty pojawiają się czasem dopiero
po kilku miesiącach, jednak skuteczność jest na ogół wysoka. Niestety, pigułki an-
tykoncepcyjne zawierają hormony obce dla naszego organizmu. Do skutków ubocz-
nych zalicza się plamienie pomiędzy kolejnymi miesiączkami, nudności, tkliwość
piersi, bóle głowy, przyrost masy ciała, zmiany nastroju, zmniejszone libido, upławy,
zmiany wyglądu a nawet zawał serca, udar mózgu, zakrzepy krwi, raka piersi i choro-
bę Leśniowskiego-Crohna.
Innym popularnym rozwiązaniem jest system Mirena – wewnątrzmaciczny
środek antykoncepcyjny zawierający syntetyczny hormon – lewonorgestrel, który
zapobiega bolesnym skurczom. Mimo skuteczności zdecydowanie odradzamy sto-
sowanie Mireny nie tylko dlatego, że zawiera ona sztuczny hormon, ale dlatego, że
oprócz wymienionych powyżej skutków ubocznych może zagrażać życiu pacjentki
przez perforację macicy, zapalenie narządów miednicy mniejszej i ciążę pozama-
ciczną.
Do drugiej grupy leków powszechnie zalecanych przy bolesnym miesiączkowa-
niu należą niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy na-
96
proksen. Środki te są dostępne bez recepty i potrafią skutecznie ograniczać

ból związany z miesiączkowaniem (aspiryna nie wykazuje podobnego dzia-
łania i nie powinno się stosować jej w takiej sytuacji). Niestety, podobnie Badania wykazały, że
jak w przypadku antykoncepcji doustnej, lista skutków ubocznych jest w ich 100 miligramów witami-
ny B1 (tiaminy) przyjmowanej
przypadku naprawdę długa. Do częstych należą: nudności, wymioty, bie- raz dziennie i 100 miligra-
gunka, zatwardzenie, zmniejszony apetyt, wysypka, zawroty i bóle głowy, mów niacyny przyjmowanej
senność, zatrzymywanie płynów, duszność, krwawienie z przewodu pokar- 2 razy dziennie skutecznie
łagodziły ból związany
mowego, zakrzepy krwi, a także uszkodzenie wątroby i nerek. z okresem u około 87% ko-
W zakresie fizjologicznym istnieje kilka potencjalnych przyczyn pierwot- biet.
nego bólu związanego z miesiączkowaniem. Jeden z przykładów to zaburze-
nie równowagi między hormonami i prostaglandynami (substancjami chemicznymi
wywołującymi ból, produkowanymi przez organizm). Stężenie prostaglandyn ozna-
czanych jako PgF może być nawet trzynastokrotnie wyższe u kobiet boleśnie miesiącz-
kujących niż u pozostałych. Co więcej, na tydzień lub dwa przed miesiączką dochodzi
u nich do spadku poziomu progesteronu, który rozkurcza macicę i mięśnie.
Na szczęście istnieje wiele naturalnych sposobów leczenia bolesnych skurczy,
a niektóre z nich mogą nawet całkowicie wyeliminować je z życia kobiety.
OBJAWY

skurcze lub ból podbrzusza przypomi- 

zmęczenie, bóle pleców i głowy, nudności,
<ZMIENNA 2>
nający bóle porodowe, wymioty i biegunka (objawy te ma około

bolesność podbrzusza promieniująca połowa kobiet z bolesnymi skurczami).
do pleców lub ud,
PRZYCZYNY PIERWOTNE

palenie, 
brak ciąży,

otyłość, 
zaburzenia równowagi hormonalnej,

obfite lub przedłużone miesiączkowanie, zwłaszcza niskie stężenie progestero-

skłonności genetyczne, nu.
METODY DIAGNOSTYKI
Dolegliwości rozpoznawane są na podstawie objawów.

USG, rezonans magnetyczny i inne rodzaje diagnostyki obrazowej są pomocne w określeniu anatomicz-
nych nieprawidłowości i chorób, które mogą stanowić przyczynę wtórnego bólu.
97
LECZENIE
W ramach badania przepro-
wadzonego we Włoszech, DIETA
którego wyniki opubliko-
wano na łamach magazynu Zamiast opierać się wyłącznie na opisanych powyżej konwencjonalnych
„Archives of Internal Medi- metodach leczenia, warto spojrzeć na równowagę naszego organizmu
cine”, kobietom skarżącym w sposób holistyczny. Zdrowa dieta jest podstawowym warunkiem unor-
się wcześniej na bolesne
skurcze podawano poje- mowania poziomu prostaglandyn i innych hormonów, a to z kolei jest nie-
dynczą dawkę 300 000 j.m. zbędne do pozbycia się bolesnych skurczów.
witaminy D3 na 5 dni przed
rozpoczęciem cyklu mie-
siączkowego. Zalecane produkty
Dwumiesięczne badanie Dieta bogata w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 pomoże
wykazało znaczne zmniej- ci zwiększyć ilość PgE1, PgE3 i innych prostaglandyn o działaniu przeciwza-
szenie nasilenia bólu w po-
równaniu z grupą przyj-
palnym i rozkurczowym. Do bogatych źródeł omega-3 należą m.in. mielone
mującą placebo, a badacze siemię lniane, orzechy włoskie, mięso dzikiego łososia, sardynki, nasiona ko-
zauważyli, że witamina D nopi i pestki dyni. Oleje tłoczone z wymienionych produktów to znakomity
reguluje geny zaangażowa- dodatek do sałatek. Pamiętaj też, że równowaga hormonalna w dużej mierze
ne w szlaki prostaglandyn
i zmniejsza ilość substancji zależy od spożywania odpowiednio dużej ilości warzyw.
zwanych cytokinami od-
powiedzialnych za stan Produkty, których należy unikać
zapalny.
Ogólnie rzecz biorąc, nie zaleca się spożywania czerwonego mięsa, drobiu,
jajek i innych produktów o dużym stężeniu kwasu arachidonowego, który
jest prekursorem prostaglandyn wywołujących skurcze macicy. Przed miesiączką
powinno się także ograniczyć spożycie cukru i węglowodanów rafi nowanych, po-
nieważ cukry zaostrzają stan zapalny.
Siedem superrecept – Bolesne skurcze menstruacyjne

Superrecepta #1 Kalina koralowa (Viburnum opulus)
W trakcie występowania skurczów zażywaj kapsułki o dawce 250 lub 500 miligra-
mów albo co 2 godziny wypijaj pół łyżeczki nalewki. Kalina koralowa doskonale
łagodzi nawet silne skurcze macicy.
Superrecepta #2 Naturalny progesteron
Stosuj na skórę 20–40 miligramów kremu z naturalnego progesteronu lub przyj-
muj doustnie 100 miligramów 1–2 razy dziennie. Pamiętaj, by rozpocząć kurację
na około 10 dni przed miesiączką i zakończyć, kiedy menstruacja się rozpocznie.
Najlepiej będzie, jeśli skonsultujesz tę metodę ze specjalistą medycyny holistycz-
nej.
Superrecepta #3 Preparat homeopatyczny łagodzący bolesne skurcze menstruacyjne
Przyjmuj zgodnie z zaleceniami lekarza, by złagodzić ból towarzyszący skur-
czom.
98
Superrecepta #4 Pycnogenol
Zażywaj 100 miligramów 2 razy dziennie. Wiele badań potwierdziło, że pycnogenol
łagodzi ból związany z miesiączką. Aby utrwalić ten efekt, zażywaj go w sposób cią-
gły przez kilka miesięcy.
Superrecepta #5 Niepokalanek (Vitex)
Codziennie dodawaj do diety 300–500 miligramów ekstraktu przez przynajmniej
5 kolejnych miesięcy. Niepokalanek zwiększa produkcję progesteronu w jajnikach,
a dodatkowo wpływa na równowagę hormonalną.
Superrecepta #6 Witaminy z grupy B
Zażywaj 100 miligramów witaminy B1 (tiaminy) raz dziennie i 100 miligramów nia-
cyny 2 razy dziennie. Badania wykazały, że stosowane razem skutecznie zmniejszają
nasilanie skurczów menstruacyjnych.
Superrecepta #7 Witamina D3
Codziennie przyjmuj 5000 j.m. podczas posiłku. Większą dawkę może zlecić spe-
cjalista medycyny holistycznej.
ZALECENIA OGÓLNE
<ZMIENNA 2>
Specjaliści medycyny holistycznej już od dziesięcioleci przepisywali pacjentkom wi-
taminę E. Standardowa dawka to 400–1200 j.m. dziennie.
Niedobory wapnia mogą prowadzić do silniejszych skurczów macicy i co za tym idzie
– silniejszego bólu. Naukowcy dowiedli, że suplementacja tego pierwiastka łagodzi ob-
jawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, a dodatkowo może zmniejszać nasilenie
skurczów. Codziennie przyjmuj 500 miligramów wapnia w formie chelatu.
Zawarte w oleju rybnym kwasy tłuszczowe omega-3 pomagają równoważyć ilość
prostaglandyn odpowiedzialnych za skurcze i łagodzić ból. Skuteczny jest także olej
z kryla. Przyjmuj kwas GLA (gamma-linolenowy), który często pozyskuje się z ole-
ju z wiesiołka lub nasion czarnej porzeczki. GLA zwiększa produkcję progestero-
nu. Przyjmuj 2000 miligramów kwasów EPA+DHA i 1000–1500 miligramów GLA
dziennie.
HOMEOPATIA
Środki homeopatyczne to często najszybszy sposób na odczucie ulgi związanej
z ustąpieniem bolesnych skurczów. Poniżej wymieniamy preparaty, które możesz
wypróbować. Przyjmuj po 2 granulki o potencji 30C co 30–60 minut aż do momen-
tu, gdy poczujesz ulgę. Jeśli po trzech dawkach nie odczujesz poprawy, wypróbuj
inny środek.
Belladonna sprawdza się w przypadku nagłego, pulsującego bólu odczuwanego
zwłaszcza po prawej stronie. Skurczom mogą towarzyszyć uderzenia gorąca.
Rumianek (Chamomilla) pomaga wtedy, gdy silne skurcze lub bolesność wywołu-
ją drażliwość i gniew.
99
Pluskwica (Cimicifuga) to dobry wybór dla kobiet odczuwających kłujący ból, pro-
mieniujący w dół ud lub wokół miednicy.
Magnesia phosphorica zwalcza dyskomfort wywołany skurczami, który ustępuje
po przyłożeniu ciepłego okładu w bolące miejsce. Jeśli nie jesteś pewna, od którego
środka zacząć, Magnesia phosphorica to najlepszy wybór.
Sabina łagodzi problemy wywołane silnymi skurczami, którym towarzyszą duże
skrzepy krwi.
INNE ZALECENIA

Jednym z najbardziej niedocenianych przepływ krwi do miednicy, oraz sesja
sposobów zapobiegania i radzenia so- akupunktury, która może złagodzić
bie ze skurczami są ćwiczenia. Tym- ból i przyczynić się do równowagi hor-
czasem wiele badań wykazało, że ak- monalnej.
tywność fizyczna całkiem skutecznie 
W przypadku części kobiet pomocne
zmniejsza intensywność skurczów. są okłady z ciepłych ręczników przy-

Pamiętaj, że palenie zwiększa ryzyko kładane w okolicach podbrzusza. Inną
wystąpienia bolesnych skurczów men- możliwością złagodzenia bólu jest
struacyjnych. naprzemienne stosowanie ciepłych

Pomocna może okazać się także wizy- (3 minuty) i zimnych ręczników (3 mi-
ta u chiropraktyka, która wpłynie ła- nuty).
godząco na układ nerwowy i poprawi
ŹRÓDŁA
L.B. Gokhale, Curative treatment of primary spasmodic dysmenorrhea, Indian JMed
”
Res” 1996, nr 103, s. 227–231.
A. Hudgins, Niacin for dysmenorrhea, Am Pract Digest Treat” 1952, nr 3, s. 892–893.
”
A. Lasco i in., Improvement of primary dysmenorrhea caused by a single oral dose of vita-
min D: Results of a randomized, double-blind, placebo-controlled study, Arch Intern
”
Med” 2012, nr 172(4), s. 366–367. doi: 10.1001/archinternmed.2011.715.
BORELIOZA
B
orelioza to przenoszona przez kleszcze infekcja bakteryjna atakująca wiele
układów naszego organizmu. Stała się na tyle powszechna w Stanach Zjedno-
czonych, że w końcu uznano ją za ogólnokrajowy problem. Lekarze doświad-
czeni w leczeniu boreliozy oraz pracownicy z Centrum Kontroli i Zapobiegania
Chorobom (CDC) nie są zgodni zarówno co do przybliżonej ilości jej przypad-
ków, jak i sposobów diagnozowania i leczenia. Według lekarzy specjalistów bore-
lioza jest diagnozowana zdecydowanie zbyt rzadko, a niewykryta – w ogromnym
stopniu przyczynia się do rozwoju chorób przewlekłych. Ich zdaniem pracownicy
CDC i wielu lekarzy tzw. głównego nurtu po prostu bagatelizuje ją. Niezależnie
od sporów, wszyscy są jednak zgodni, że borelioza stanowi dziś o wiele większy
problem niż jeszcze kilka lat temu.
Zdaniem CDC borelioza jest dziś najczęściej zgłaszaną wektorową chorobą
”
zakaźną w Stanach Zjednoczonych (...), a najwięcej przypadków zaobserwowano
na północnym wschodzie i w północnych rejonach środkowo-zachodniej części
kraju, w tym w stanach: Connecticut, Delaware, Maine, Maryland, Massachu-
<ZMIENNA 2>
setts, Minnesota, New Hampshire, New Jersey, New York, Pennsylwania, Rhode
Island, Vermont, Virginia i Wisconsin”. Dodajmy, że dziś borelioza jest też czę-
sto spotykana w Kalifornii i Teksasie. Innymi słowy, najliczniej zaludnione stany
USA mają problem z tą chorobą zakaźną, którą można zarazić się niezależnie od
miejsca.
Według raportów sporządzonych przez CDC każdego roku boreliozę diagnozuje
się u około 300 tys. Amerykanów. To nawet 12 razy częściej niż w latach ubiegłych.
Do klasycznych objawów występujących w ciągu 30 dni od zakażenia należą: go-
rączka, bóle głowy, zmęczenie, bóle mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłon-
nych i rodzaj wysypki zwany rumieniem wędrującym. Często dołączają do nich rów-
nież symptomy kojarzone z grypą. Kiedy występują latem, należy sprawdzić, czy nie
jest to infekcja boreliozy.
Rumień pojawia się u 50–80% zarażonych (eksperci nie są w tej kwestii zgodni)
i zaczyna być widoczny w miejscu ukąszenia przez kleszcza po upływie średnio
siedmiu dni. Z czasem, gdy staje się większy, może przybrać postać rumienia wę-
drującego. Zaczerwienione miejsce zazwyczaj jest ciepłe, jednak nie boli ani nie
swędzi.
Borelioza nieleczona we wczesnym etapie może powodować wiele przewlekłych
symptomów charakterystycznych dla innych dolegliwości, dlatego często bywa
określana mianem wielkiej imitatorki”. Wywołane przez nią reakcje zapalne ata-
”
kują tak wiele układów, że objawy, które odczuwamy, mogą wskazywać na wiele
zupełnie innych chorób. Bóle stawów wywołane boreliozą są podobne do tych wy-
101
nikających z zapalenia. Dyskomfort odczuwany w obrębie mięśni i ścięgien przy-

pomina ten związany z fibromialgią. Ciągłe wycieńczenie może oznaczać zespół
przewlekłego zmęczenia, a neurologiczne objawy, takie jak drętwienie, ból, paraliż
twarzy, wahania nastroju czy bezsenność – szereg chorób autoimmunologicznych,
w tym stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń. Warto
również pamiętać, że nieleczona borelioza może prowadzić do groźnego zapalenia
mięśnia sercowego.
Zakażenie boreliozą jest wywołane bakterią Borrelia burgdorferi i następuje na
skutek ukąszenia kleszcza. Niestety, badania wykazują, że zaledwie 50% zarażonych
boreliozą pamięta moment ukąszenia (w grupie, w której pojawia się rumień, odse-
tek ten wynosi 17–25%). To właśnie dlatego wielu ekspertów uważa, że borelioza
może być przenoszona także przez komary, roztocza, myszy, pchły czy muchy. Do
zwierząt, które mogą przenosić zarażone kleszcze, należą m.in. ptaki, jelenie, myszy
i inne małe ssaki. Wyniki najnowszych badań sugerują także, że borelioza może być
przekazywana drogą płciową oraz że matka może przekazać ją dziecku w okresie cią-
ży lub karmienia piersią. Co więcej, naukowcy wciąż badają inne potencjalne formy
rozprzestrzenia się Borrelia burgdorferi.
Ukąszenie przez kleszcza jest dużym wyzwaniem dla układu odpornościowego
człowieka. Ślina pajęczaka zawiera bowiem substancje hamujące pracę naturalnych
barier ochronnych organizmu w miejscu ugryzienia, co pozwala bakteriom na ła-
twiejsze wnikanie w skórę. W dniach (i tygodniach) po ukąszeniu bakterie za po-
mocą naczyń krwionośnych i limfatycznych docierają do narządów wewnętrznych
i nowych miejsc na skórze.
Rozpoznanie boreliozy to kliniczna diagnoza oparta na analizie objawów. W nie-
których przypadkach pomocne okazują się również badania laboratoryjne. Lekarz
powinien ustalić, czy pacjent przebywał na obszarze występowania choroby, czy
wie o ukąszeniu przez kleszcza lub czy w ciągu 30 dni przed pojawieniem się ru-
mienia spędzał czas w miejscach, w których ukąszenie jest możliwe (zwłaszcza na
zalesionych lub trawiastych obszarach). Kluczowa jest też analiza symptomów,
takich jak powiększone węzły chłonne, wysypka, obrzęk stawów czy rumień (pa-
miętajmy jednak, że u wielu osób nie musi się on pojawiać, a w około 50% przy-
padków nie mamy do czynienia z charakterystyczną, zarysowaną wokół miejsca
ugryzienia zmianą skórną w kształcie tarczy). Kolejny krok to wykluczenie innych
przyczyn o podobnych objawach, w tym zmęczenia, niepokoju i pozostałych dolegli-
wości o podłożu psychicznym. Ważne jest również badanie pod kątem problemów
z pamięcią, bólu stawów, bezsenności i symptomów neurologicznych, takich jak
drętwienie czy mrowienie. Testy laboratoryjne mogą wesprzeć diagnozę, jednak nie
powinny być jej podstawą.
Specjalista powinien podejrzewać boreliozę u osób, u których choroba (której po-
jawienia nie da się racjonalnie wytłumaczyć) atakuje wiele układów ciała, a objawy
zdają się migrować i nie reagować na właściwe metody terapii. Sygnałem ostrzegaw-
czym powinny być także comiesięczne nawroty symptomów, które mogą wynikać
z cyklu rozwojowego bakterii.
102
BORELIOZA
Częstymi powikłaniami niezdiagnozowanej boreliozy są tzw. koinfekcje wywo-

ływane przez drobnoustroje (takie jak Babesia, Bartonella, Ehrlichia czy Anaplasma),
infekujące organizm na skutek pierwotnego ukąszenia przez kleszcza. Badacze po-
dejrzewają, że większość zakażonych boreliozą posiada przynajmniej jedną z towa-
rzyszących jej koinfekcji. Ich diagnoza odbywa się na podstawie badań krwi, jednak
czasami laboratoria okazują się zawodne. Jeśli po prawidłowo dobranym leczeniu
objawy nie znikają lub jeśli w trakcie terapii pojawiają się nowe, prawdopodobne jest,
że doszło do koinfekcji. Mogą być one leczone zarówno za pomocą antybiotyków, jak
i naturalnych substancji.
Najlepszym sposobem leczenia boreliozy jest kuracja łącząca antybiotykoterapię
z naturalnymi metodami. Ważne, by zdiagnozować ją najszybciej, jak to możliwe,
kiedy tylko zachodzi prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
OBJAWY

zmęczenie, 
bóle mięśni,

zapalenie (dowolnych) stawów, 
bóle stawów,

problemy neurologiczne, 
problemy ze słuchem,

zaburzenia psychiczne, 
problemy z sercem,

problemy poznawcze, 
w ysypka skórna.
PRZYCZYNY PIERWOTNE
<ZMIENNA 2>
kontakt z drobnoustrojami przenoszo- 

 niewydolny układ odpornościowy.
nymi zwłaszcza przez kleszcze (zaka-
żenie następuje po ukąszeniu),
METODY DIAGNOSTYKI
Tradycyjne testy na boreliozę bardzo często bywają niedokładne. Zgodnie z zaleceniami CDC, większość
lekarzy rozpoczyna od badań krwi znanych jako test immunoenzymatyczny (EIA) lub test immunofluore-
scencji pośredniej (IDA). Zdaniem CDC jeśli wyniki wymienionych badań nie wskazują na boreliozę, powi-
nien zastanowić się nad diagnozą. Tymczasem wymienione badania pozwalają jedynie na określenie ilości
przeciwciał białek bakterii wywołującej boreliozę i – szczególnie w przypadku choroby przewlekłej – nie
są wiarygodne, a ich skuteczność wynosi zaledwie około 50%.
Według wytycznych z Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom jeśli pierwszy test daje pozytywny
lub niepewny wynik, należy rozważyć jedną z dwóch możliwości.
Jeżeli obserwowano objawy przez 30 dni lub mniej, należy przeprowadzić test IgM metodą Western blot,
która pomaga określić ilość przeciwciał sugerujących ostrą infekcję. Jeżeli objawy utrzymują się przez
ponad 30 dni, należy – za pomocą tej samej metody – przeprowadzić badanie IgG. Pozytywne wyniki
wymienionych prób wskazują na przewlekłą boreliozę. Dobre laboratoria, zwłaszcza te specjalizujące się
w testach na boreliozę, są w stanie wychwycić około 80% chorób, dokonując testów w kierunku wielu
różnych białek. Niestety, w większości pracowni ilość sprawdzanych białek jest ograniczona, przez co tak
często dochodzi do pomyłek.
103
Kolejnym badaniem krwi, które może pomóc w zdiagnozowaniu infekcji, jest test CD-57. Oznaczenie to
odnosi się do rodzaju białych krwinek, których niski poziom może świadczyć nie tylko o walce z przewle-
kłą boreliozą, lecz także o istnieniu innych infekcji. Podwyższony poziom markerów stanu zapalnego, ta-
kich jak C4 czy C3 może wskazywać na obecność boreliozy, jednak nie stanowi podstawy do jej diagnozy.
Żadne testy laboratoryjne nie dają stuprocentowej gwarancji zdiagnozowania boreliozy, jednak decydu-
jąc się na badania, warto wybrać laboratorium specjalizujące się w testach na jej obecność.
Wizyta w gabinecie specjalisty medycyny integracyjnej pozwoli na odpowiednią diagnozę i leczenie. Je-
żeli pacjent odczuwa objawy boreliozy i istnieje ryzyko, że został nią zakażony, nawet negatywne wyniki
testów nie są podstawą do odmówienia terapii. W podobnej sytuacji lekarz może zastosować kombinacje
różnych terapii opisanych przez nas w tym rozdziale.
LECZENIE
Osoby mieszkające w rejonach, w których występują kleszcze

DIETA
przenoszące boreliozę i inne choroby, powinny poprosić najbliż- Zalecane produkty
szych o regularne kontrolowanie skóry.
W przypadku znalezienia pajęczaka, CDC zaleca podjąć nastę-
Wybieraj czystą, żywność organiczną, by do-
pujące kroki: datkowo nie obciążać układu odpornościowe-
 Przy użyciu specjalnej, drobnej pęsety chwyć kleszcza jak go. Jedz warzywa, owoce, fasolę, orzechy, nasio-
najbliżej powierzchni skóry. na i ziarna, w tym brązowy ryż, komosę ryżową
 Spokojnym, jednostajnym ruchem pociągnij w górę. Nie prze-
kręcaj i nie szarp, ponieważ okolice otworu gębowego mogą i grykę. Wypijaj 1,75–2,5 litra wody dziennie,
pęknąć i pozostać w skórze. Gdyby do tego doszło, postaraj by wspomóc proces detoksykacji, a w ciągu
się usunąć je za pomocą pęsety, a jeśli się nie uda – pozostaw dnia popijaj świeżo wyciskane soki warzywne
je w skórze i pozwól się jej zagoić.
 Po usunięciu kleszcza dokładnie przemyj miejsce ukąszenia
wzmacniające odporność i detoksykację.
i dłonie środkiem dezynfekującym z alkoholem lub jodyną Jogurty naturalne zawierające żywe kultury
bądź za pomocą mydła. bakterii oraz żywność fermentowana pomogą
 Pozbądź się żywego kleszcza, zanurzając go w alkoholu, za- również wzmocnić układ immunologiczny.
mykając w szczelnym woreczku, zawijając w taśmę lub spłu-
kując w toalecie. Nigdy nie rozgniataj go w palcach.
Uwaga: w niektórych placówkach służby zdrowia i laborato- Produkty, których należy unikać
riach diagnostycznych możliwe jest zbadanie kleszcza, które Unikaj produktów zawierających gluten, ponie-
pozwoli stwierdzić, czy przenosi on Borrelia burgdorferi i/lub inne
mikroorganizmy, takie jak Bartonella, Babesia, Rickettsia rickettsii,
waż mogą one wywołać stan zapalny. Ogranicz
Ehrlichiach affeensis czy Anaplasma phagocytophilum. Aby prze- także cukry proste, które zmniejszają odporność
transportować kleszcza do badania, umieść go w zamykanym i są pożywką dla bakterii powodujących rozwój
pojemniku lub torbie i wrzuć do niej wilgotny wacik. boreliozy.
Siedem superrecept – Borelioza
Superrecepta #1 Banderol (wyciąg z kory drzewa Otoba)
Zacznij od przyjmowania 5 kropli 2 razy dziennie, aby z czasem dojść do łącznej
ilości 60 kropli przyjmowanych w dwóch równych dawkach (po 30). W razie wąt-
pliwości zwróć się do specjalisty medycyny holistycznej.
Superrecepta #2 Koci pazur
Stosuj 5 kropli 2 razy dziennie, by z czasem dojść do łącznej ilości 60 kropli przyj-
mowanych w dwóch równych dawkach (po 30). W razie wątpliwości zwróć się do
specjalisty medycyny holistycznej.
104
BORELIOZA
Superrecepta #3 Kurkumina
Zażywaj 500 miligramów 3 razy dziennie. Ekstrakt z kurkumy działa przeciwzapalnie.
Przyjmowana 2 razy dziennie dawka 250–500 miligramów pomoże ci oczyścić or-
ganizm z toksyn.
Wybierz produkt zawierający przynajmniej 20 miliardów żywych mikroorganiz-
mów, by wesprzeć odporność, wzbogacić zdrową florę bakteryjną i poprawić tra-
wienie w trakcie leczenia boreliozy.
Superrecepta #6 Kompleks witamin i minerałów
Choroba może wywoływać niedobory substancji odżywczych. Suplementuj je
zgodnie z instrukcją zawartą w ulotce, by uzupełnić ich poziom.
Superrecepta #7 Olejek z oregano
Spożywaj 20 kropli lub 1 kapsułkę (300 miligramów) z każdym posiłkiem. Olejek
z oregano wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, które pomoże
ci wyleczyć boreliozę.
ZALECENIA OGÓLNE
<ZMIENNA 2>
Wyciąg z liści oliwek wspomaga odporność i zabija patogeny. Przyjmuj 300–

500 miligramów 3 razy dziennie.
Ostropest plamisty wspomaga detoksykację wątroby i nerek. Stosuj 300–500 mi-
ligramów 3 razy dziennie.
Mieszanka zielonych superskładników wspomaga detoksykację i zwiększa odpor-
ność organizmu. Przyjmuj ją zgodnie z instrukcją zawartą w ulotce.
Witamina C zwiększa odporność. Zażywaj 1000 miligramów 3 razy dziennie.
Srebro koloidalne zwalcza bakterie powodujące rozwój boreliozy. Przyjmuj zgod-
nie z instrukcją zawartą w ulotce.
Witamina D3 wspomaga układ odpornościowy i zmniejsza stan zapalny. Zażywaj
5000 j.m. dziennie wraz z posiłkiem.
Traganek (Astragalus) wzmacnia odporność. Sięgaj po 500 miligramów 3 razy dziennie.
Witania ospała (Ashwagandha) dodaje energii, zmniejszając jednocześnie stan za-
palny. Stosuj 250 miligramów ekstraktu 1–2 razy dziennie.
INNE ZALECENIA


Pacjenci poddani antybiotykoterapii po- cje przeciwgrzybicze (takie jak ekstrakt
winni zapobiegać infekcji grzybiczej, któ- z pestek grejpfruta czy oregano), a także
ra powstaje na skutek niszczenia zdrowej leki (takie jak nystatyna czy flukonazol) są
flory bakteryjnej przez antybiotyk. Wspo- bardzo skuteczne. Ważne jest też ograni-
mniane już probiotyki, naturalne substan- czenie spożycia cukrów.
105
W 2010 roku Eva Sapi, doktor Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu New Haven opublikowała wyniki ba-
dania oceniającego skuteczność ziół samento i banderol w zwalczaniu trzech znanych postaci Borrelia burgdorferi. Doktor
Sapi porównała ich działanie z działaniem doksycykliny – antybiotyku często stosowanego w leczeniu boreliozy. Rezultaty
okazały się imponujące: „Oto dowody na to, że dwie naturalne substancje antybakteryjne [ekstrakt z samento i banderol
(ekstrakt z kory drzewa Otoba)] wykazują znaczący wpływ na wszystkie 3 znane formy B. burgdorferi w warunkach in vitro.
Udowodniliśmy również, że doksycyklina – jeden z głównych antybiotyków wykorzystywanych w leczeniu boreliozy – wy-
kazała statystycznie znaczące efekty jedynie w przypadku krętka B. burgdorferi”. Innymi słowy, podopieczni doktor Sapi
dowiedli, że zioła skuteczniej niż doksycyklina rozprawiają się z trzema postaciami bakterii Borrelia. Osoby poddane antybio-
tykoterapii mogą więc śmiało wspomóc ją kuracją opartą na naturalnych składnikach.


Zarówno borelioza, jak i leczenie anty- magają zmniejszyć zmęczenie wywołane
biotykami utrudniają pracę układu tra- boreliozą. Inne zalecane kuracje to choć-
wiennego. Oprócz probiotyków, również by dożylne podawanie ozonu i ultrafiole-
składniki odżywcze i substancje natural- towe napromieniowywanie krwi.
ne mogą przyczynić się do szybszej rege-  
W leczeniu boreliozy bardzo istotne
neracji jelit. Najskuteczniejsze to: aloes, jest również wsparcie hormonalne,
L-glutamina,N-acetyloglukozamina, zwłaszcza gdy chodzi o hormony stresu
enzymy trawienne i deglicyryzowany (DHEA i kortyzol) odgrywające zna-
wyciąg z korzenia lukrecji (DGL). czącą rolę w funkcjonowaniu układu


Podawanie dożylne odpowiednich sub- odpornościowego. Specjalista medycy-
stancji to wyjątkowo skuteczna forma ny holistycznej pomoże ci w osiągnięciu
terapii boreliozy. W przypadku chorych równowagi hormonalnej.
przyjmujących antybiotyki lub prepa-  
Leczenie przewlekłej boreliozy wyłącz-
raty ziołowe doświadczających reakcji nie za pomocą antybiotyków często roz-
Jarischa-Herxheimera (czasowe wzmo- czarowuje. Powinieneś koniecznie sko-
żone nasilenie objawów) podawany do- rzystać z naturalnych form kuracji, które
żylnie glutation może przynieść ulgę nie tylko pomogą w unicestwieniu wła-
i znacząco wspomóc proces detoksykacji. ściwych bakterii, ale wzmocnią też pro-
Preparaty podawane dożylnie z witami- ces detoksykacji i ustabilizują pracę wielu
nami z grupy B i minerałami takimi jak układów organizmu, co jest niezbędne
magnez, cynk czy selen również wspo- dla odzyskania zdrowia.
magają detoksykację, a dodatkowo po-
ŹRÓDŁA
D. Akshita i in., In vitro effectiveness of samento and banderol herbal extracts on the
different morphological forms of Borrelia burgdorferi, Townsend Letter” 2010, wy-
”
danie z lipca.
Strona internetowa CDC, htt p://www.cdc.gov/lyme/stats/, dostęp: 14.06.2015.
Strona internetowa CDC, htt p://www.cdc.gov/media/releases/2013/p0819-lyme-
-disease.html, dostęp: 20.06.2015
Strona internetowa CDC, htt p://www.cdc.gov/lyme/removal/index.html, dostęp:
20.06.2015.
BÓL GARDŁA
B
ól i problemy z przełykaniem to klasyczne objawy zapalenia gardła – jednej
z najczęstszych dolegliwości, z jaką chorzy zgłaszają się do lekarza. Wielu pa-
cjentów martwi się, że dyskomfort jest wynikiem infekcji bakteryjnej wywo-
łanej choćby przez paciorkowce, jednak w zdecydowanej większości przypadków
powodem wystąpienia objawów są tak naprawdę wirusy, których nie leczy się anty-
biotykami.
Ból gardła często bywa sygnałem przeziębienia lub początków grypy. Wówczas
mogą mu towarzyszyć takie objawy jak gorączka, zmęczenie, ból głowy, katar, po-
większenie węzłów chłonnych szyi czy bóle uszu.
Naturalne środki nie tylko zmniejszą ból, ale dodatkowo wzmocnią pracę układu
odpornościowego i pomogą pokonać infekcję wywołującą objawy. Powtórzmy, że
większość pacjentów z bólem gardła może być skutecznie leczona za pomocą bezpiecz-
nych, naturalnych substancji, a nie antybiotyków.
Dodajmy jednak, że chory powinien natychmiast skonsultować się z lekarzem
w razie wystąpienia w gardle ropnych grudek, bardzo poważnych trudności z przeły-
<ZMIENNA 2>
kaniem, niezwykle silnego bólu, który nie ustępuje maksymalnie po pięciu dniach,
wymiotów, krwioplucia, wysypki (będącej sygnałem zapalenia opon mózgowych
lub wywołanego paciorkowcami zapalenia gardła), nadmiernego ślinienia (w przy-
padku małych dzieci), dużego osłabienia lub objawów odwodnienia, powiększonych
migdałków, bólu występującego po kontakcie z osobą z paciorkowcowym zapale-
niem gardła oraz wysokiej gorączki (39,5°C u dorosłych i 38°C u dzieci).
Warto zauważyć, że nawracający lub przewlekły ból gardła mogą wywoływać:
alergeny (głównie alergeny środowiskowe, takie jak pyłki, pleśnie czy sierść zwie-
rząt), zanieczyszczenia środowiska (w tym dym tytoniowy), refluks, forsowanie mię-
śni gardła i jego suchość.
OBJAWY

ból gardła towarzyszący przełyka- szorstkość, suchość, obrzęk gardła,
niu, mówieniu lub oddychaniu, powiększenie węzłów chłonnych szyi.
PRZYCZYNY PIERWOTNE
infekcja wirusowa (w tym przeziębie- 
 infekcja bakteryjna (w tym paciorkow-
nie na tle wirusowym), cowe zapalenie gardła),
alergia, forsowanie mięśni gardła,
zanieczyszczenie środowiska, suchość gardła.
107
METODY DIAGNOSTYKI
Wymienione poniżej badania mogą pomóc w określeniu przyczyn bólu gardła:

 badanie gardła i jamy ustnej,
 wymaz z gardła lub szybki test na paciorkowca,
 testy alergiczne.
LECZENIE
DIETA
Zalecane produkty
Zwiększ spożycie płynów – wody, herbatek ziołowych (zwłaszcza tych zawierających
imbir, cynamon i miętę pieprzową), zup i bulionów. Wypijaj 2,5 litra wody dziennie.
Picie rosołu z kurczaka lub zupy miso często przynosi ukojenie. Ciepła woda z mio-
dem i cytryną może uwolnić cię zarówno od bólu, jak i od kaszlu, który często mu
towarzyszy.

Unikaj substancji odwadniających, takich jak alkohol czy kofeina. Ogranicz spożycie
cukrów, ponieważ osłabiają one układ odpornościowy.
Jeśli pijesz soki owocowe, rozcieńczaj je, by miały mniej cukru. Unikaj nabiału,
który powoduje zwiększenie produkcji śluzu.
Siedem superrecept – Ból gardła

Superrecepta #1 Korzeń lukrecji
Spożywaj 1 mililitr nalewki rozcieńczony w 30 mililitrach wody 4 razy dziennie.
Lukrecja łagodzi stan zapalny w gardle i zwiększa odporność.
Superrecepta #2 Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) i gorzknik kanadyjski
(Hydrastis canadensis)
Przyjmuj 500 miligramów w kapsułce lub 2–5 mililitrów w postaci nalewki 4 razy
dziennie. Preparaty z jeżówki i gorzknika wzmacniają układ odpornościowy i wy-
kazują działanie zarówno przeciwwirusowe, jak i przeciwbakteryjne. Sięgaj po
nie, zwłaszcza gdy przy bólu gardła występuje wzmożona produkcja śluzu.
Superrecepta #3 Lomatium dissectum
Przyjmuj 500 miligramów lub 2–4 mililitry nalewki 4 razy dziennie. Lomatium ma
silne działanie przeciwwirusowe.
108
BÓL GARDŁA
Superrecepta #4 Wiąz czerwony

Ssij pastylki z czerwonego wiązu w ciągu dnia lub wypijaj po 2 mililitry nalewki
4 razy dziennie.
Superrecepta #5 Srebro koloidalne
Sięgaj po 1/2–1 łyżeczkę 4 razy dziennie. Srebro koloidalne działa przeciwwiruso-
wo i przeciwbakteryjnie.
Superrecepta #6 Olejek z oregano
Przyjmuj 5–10 kropli rozpuszczonych w 30 mililitrach wody lub kapsułki
300-miligramowe 4 razy dziennie.
Superrecepta #7 Pelargonia afrykańska (Pelargonium sidoides)
Dzieci powinny zażywać 1/2–1 łyżeczkę, a dorośli 1 1/2 łyżeczki 3 razy dziennie. Udo-
wodniono, że pelargonia afrykańska skraca czas bólu gardła i zmniejsza jego nasilenie.
ZALECENIA OGÓLNE
Badania wykazały, że Andrographis paniculata zwalcza objawy przeziębienia, w tym
ból gardła. Przyjmuj 100 miligramów standaryzowanego ekstraktu 2 razy dziennie.
Witamina C wzmacnia układ odpornościowy, a jednocześnie działa antyalergicz-
<ZMIENNA 2>
nie. Przyjmuj 500–1000 miligramów 3 razy dziennie.
Witamina A również wspomaga odporność. Przyjmuj 25 000–50 000 j.m. dziennie
przez 5 dni. Uwaga: witaminy A nie powinny przyjmować kobiety w ciąży i matki karmiące.
Czosnek zwalcza bakterie. Przyjmuj 300–600 miligramów lub 2 mililitry 3 razy
dziennie.
Wyciąg z tymianku wzmacnia układ immunologiczny. Zażywaj 1–2 kapsułki
dziennie lub zgodnie z instrukcją zawartą w ulotce lub na opakowaniu.
Pastylki do ssania z cynku (glukonian cynku, glukonian cynku z glicyną lub oc-
tan cynku) pomagają w leczeniu przeziębienia i łagodzą ból gardła. Ssij je (15–25 mi-
ligramów) co 2 godziny przez 5 dni.
HOMEOPATIA
Po zaobserwowaniu pierwszych objawów bólu gardła wybierz jeden z opisanych po-
niżej środków i zażywaj 2 granulki o potencji 30C 4 razy dziennie. Kiedy zauważysz
poprawę, odstaw lek, chyba że po zaprzestaniu przyjmowania objawy powrócą. Jeśli
objawy nie znikną po upływie 24 godzin, wybierz inny środek.
Tojad mocny (Aconitum napellus) stosuje się w przypadku nagłego bólu gardła, który
jest spowodowany zimną pogodą. Gardło chorego jest suche, czerwone i gorące; do in-
nych objawów należą m.in. zaczerwienienie twarzy, lęk i niepokój.
Apis mellifica sprawdza się, gdy chory ma czerwone, opuchnięte migdałki i gardło.
Obrzmiały może być również języczek, a kłujący lub piekący ból łagodzi picie chłod-
nych napojów lub jedzenie lodów. Zaostrza go natomiast picie ciepłych płynów.
109

Recepta Na Leki Naturalne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Recepta Na Leki Naturalne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Recepta na

Poradnik samoleczenia oparty na naturalnych środkach

Przekład: Krzysztof Światły

Projekt okładki: Michał Duława

Opracowanie layoutu: Editio

Copyright © 2016 J&R Balch, Inc. and Stenglervision, Inc.

Wszelkie prawa zastrzeżone.

00-790 Warszawa, ul. Willowa 8/10 lok. 43

W pierwszych słowach pragnę podziękować mojemu Panu, Jezusowi Chrystusowi, który

Dziękuję mojemu Panu, Jezusowi Chrystusowi, za wszelkie nauki o uzdrawianiu.

Wszyscy autorzy pragną podziękować reprezentującemu ich agentowi Jeffowi

JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI .................................................................................................... 15

AIDS i HIV ....................................................................................................................................................... 21

Dieta i odżywianie ..................................................................................................... 875

Naturalne metody leczenia – informator ............................................................. 1045

Dieta. Pisząc o diecie, wspominamy o produktach, które są w stanie zapobiegać

Wspaniała siódemka, czyli siedem najlepszych sposobów na poradzenie sobie

Badania. W przypadku większości omawianych chorób przedstawiamy wyniki

Zalecenia ogólne. Świat suplementów żywieniowych jest bardzo bogaty, dlatego

Homeopatia. Homeopatia to odrębna dziedzina leczenia, która często wymaga

Akupresura. Leczenie większości chorób może być szybsze i łatwiejsze, jeśli do

Aromaterapia. W ostatniej dekadzie aromaterapia ogromnie zyskała na popular-

Pozostałe zalecenia. Dziedzina medycyny holistycznej jest bardzo obszerna, a nie

Część Podstawy medycyny naturalnej” zawiera szczegółowe, ale przystępne

Na część trzecią składa się bogaty słowniczek terminów medycznych i informa-

CHOROBY I PROBLEMY ZDROWOTNE

regeneracji ciała na najniższym z poziomów. Kiedy jednak zaatakowane przez HIV

Osoby zarażone HIV powinny skonsultować się ze specjalistą zorientowanym

Dodatkowo u osób, u których rozwinęło się AIDS, często obserwujemy:

Produkty, których należy unikać

Siedem superrecept – AIDS I HIV

Codziennie zażywaj 1000–3000 miligramów witaminy C wzmacniającej odpor-

na i orzechy (pamiętaj, że wiele osób mających uczulenie na alergeny środowiskowe ma

Produkty, których należy unikać

Siedem superrecept – Alergia

Superrecepta #3 Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)

słon i wszystkiego, co gromadzi kurz. 

wiedź układu immunologicznego. W przypadku chorych na zespół nieszczelnych

Najpowszechniejsze objawy nietolerancji pokarmowych:

Produkty, których należy unikać

Siedem superrecept – Alergie i nietolerancje pokarmowe

Przyjmuj wywołujące u ciebie nietolerancję pokarmy w rozcieńczeniu homeopa-

Superrecepta #6 Ekstrakt z tymianku (Thymus vulgaris)

DIETA ELIMINACYJNA MAJĄCA NA CELU ZIDENTYFIKOWANIE

innych zaburzeń, dlatego fachowa konsultacja jest w tym wypadku niezbędna.

Produkty, których należy unikać

Siedem superrecept – Anemia

Spożywaj 3 razy dziennie po 5 granulek o potencji 3x lub 6x. Ferrum phosphoricum

Badania wykazały, że chorujący na anemię powinni spożywać spirulinę, która po-

Refleksologia W momencie przyjęcia do

OBJAWY Badanie przeprowadzone

wracały do siebie po ja-

Jedno z badań wykazało, DIETA

Siedem superrecept – Arytmia

Superrecepta #6 Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.)

Naturalny progesteron może pomóc kobietom w okresie menopauzal-

Poniższe testy i badania pomogą ci w określeniu metabolicznych przyczyn twojej choroby:

Produkty, których należy unikać

Siedem superrecept – Astma

metodą podwójnie ślepej

Cordyceps to lecznicze grzyby stosowane w tradycyjnej medycynie chiń-

Bodywork – pozostałe zalecenia

Do późniejszych symptomów zaliczamy: