ACC332 ЛекцОрлого 1 Merged

Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль
Нягтлан бодох бүртгэлийн тэнхим
Орлого хүлээн зөвшөөрөлт

/Хүргэлтийн цэгийн өмнө/
2017 он
18-1
Сэдвийн агуулга
1. Орлого хүлээн зөвшөөрөх зарчмыг тодорхойлох
2. Борлуулалтын цэг дээр орлого хүлээн зөвшөөрөх
3. Урт хугацаат гэрээг бүртгэх гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга
4. Урт хугацаат гэрээг бүртгэх гэрээ гүйцэтгэлийн арга
5. Урт хугацаат гэрээт ажлын алдагдлыг бүртгэх
6. Хэсэгчилсэн төлбөртэй борлуулалт
7. Өртөг нөхөлтийн арга
18-2
Борлуулалтын цэг Хүргэлтийн цэгээс Хүргэлтийн цэгийн

Одоогийн нөхцөл
дээр орлого хүлээн өмнө орлого хүлээн дараа орлого
байдал
зөвшөөрөх зөвшөөрөх хүлээн зөвшөөрөх
Орлого хүлээн Хөнгөлөлттэй Гүйцэтгэлийн Хэсэгчилсэн

зөвшөөрөх борлуулалт хувийн жингийн төлбөртэй
дүрэм Буцаах эрхтэй арга борлуулалтын
борлуулалт арга
Борлуулалтын Гэрээ
Буцаан худалдан
сууриас гажих авах хэлцэлтэй гүйцэтгэлийн Өртөг
тохиолдол борлуулалт арга нөхөлтийн арга
Урт хугацаат Мөнгөн орлогын

гэрээний арга
алдагдал
Орлого хүлээн
зөвшөөрөх
сууриудын тоим
18-3
Одоогийн нөхцөл байдал
Сүүлийн үеийн судалгаагаар орлого хүлээн зөвшөөрөлт

нь компаний дахин тайлагналын гол асуудал болоод
байна.
Орлого хүлээн зөвшөөрөлтийн алдаатай холбоотой

дахин тайлагнал нь бусад ажил гүйлгээний дахин
тайлагналыг бодвол маш өндөр хувийг эзэлж байна.
18-4
Орлого хүлээн зөвшөөрөх зарчим
Дараах нөхцөл хангагдсан үед:
(1) Хэрэгжсэн эсвэл, хэрэгжих боломжтой болсон,
(2) Иж бүрдэл болсон үед орлогыг хүлээн зөвшөөрнө.
18-5
Орлогын ажил гүйлгээний ангилал
Ажил Бараанаас
Бараа Үйлчилгээ Хөрөнгө
гүйлгээ бусад хөрөнгө
борлуулах үзүүлэх ашиглуулах
борлуулах
Үйлчилгээний Хүү, түрээс,

Орлогын Борлуулалтын Данснаас
орлого эрхийн
төрөл орлого шимтгэлийн хасалтын олз,
орлого гарз
Хүлээн Үйлчилгээ үзүүлж Цаг хугацаа

Борлуулалтын Борлуулалтын
нэхэмжлэх өнгөрсөн эсвэл
зөвшөөрөх өдөр (хүргэлтийн
боломжтой хөрөнгө буюу арилжааны
өдөр) өдөр
хугацаа болсон ашиглуулснаар
18-6
Борлуулалтын сууриас гажих тохиолдол
Борлуулалтын өдрөөс өмнө орлого хүлээн зөвшөөрөх
Борлуулалтын өдрөөс хойш орлого хүлээн зөвшөөрөх:
► Холбогдох орлого эсвэл өртгийн дүн тодорхойгүй

эсвэл,
► Уг борлуулалт нь орлого олох үйл явцын иж

бүрдлийг илэрхийлж чадахгүй
18-7
Орлого хүлээн зөвшөөрөх үйл ажиллагаа
Борлуулалтын Хүргэлтийн өмнө Хүргэлтийн дараа

цэг дээр
Ерөнхий Үйлдвэр Үйлдвэр Үйлдвэр Мөнгөн Өртөг

дүрэм лэлийн лэлийн лэлийн цуглуул нөхөлтөөр
өмнө явцад эцэст алтаар
18-8
Борлуулалтын цэг дээр орлого хүлээн зөвшөөрөх
Бараа бүтээгдэхүүний хэрэглэгчдэд хүлээлгэн өгөх эсвэл

үйлчилгээг үзүүлсэн үед орлогыг хүлээн зөвшөөрөх үндсэн
хоёр нөхцөл нь хангагдсан байдаг. Тиймээс борлуулалтын
цэг дээр орлогыг хүлээн зөвшөөрдөг.
Дараах асуудлууд тулгардаг.

◆ Хөнгөлөлттэй борлуулалт
◆ Буцаах эрхтэй борлуулалт
◆ Буцаан худалдан авах хэлцэлтэй
борлуулалт
18-9
Хөнгөлөлттэй борлуулалт
◆ Борлуулалтын хөнгөлөлт: Төлбөрийг хурдан
хугацаанд цуглуулах, үйл ажиллагааны циклийг
богиносгох зорилготой байдаг.
◆ Худалдааны буюу тоо хэмжээний хөнгөлөлт:

Борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилготой
байдаг.
18-10
Буцаах эрхтэй борлуулалт

Буцаах эрхтэй борлуулалтаар өмчлөгчийн эрсдэлийг
борлуулалгч үргэжлүүлэн хариуцаж байгаа үед орлого хүлээн
зөвшөөрөх дараах 3 аргыг хэрэглэж болно:
1. Буцаах эрхийн хугацаа дуустал борлуулалтыг

бүртгэхгүй байх
2. Борлуулалтыг бүртгэж, ирээдүйн тооцоолсон буцаалтын

хэмжээгээр борлуулалтыг багасгах
3. Борлуулалтыг бүртгэх ба гарсан үед буцаалтыг

тайлагнах
18-11
Буцаан худалдан авах хэлцэлтэй борлуулалт
Нэг тайлант үед борлуулсан бараагаа дараагийн тайлант үед

буцаан худалдан авахыг зөвшөөрсөн бол уг компанийг бараа
борлуулсан гэж үзэх үү?
Хариулт:
Борлуулалт гэж үзэхгүй.
18-12
Хүргэлтийн цэгийн өмнө орлого хүлээн зөвшөөрөх
Хүргэлтийн цэгийн өмнө орлого хүлээн зөвшөөрөх гол

жишээ нь урт хугацаат барилгын гэрээт ажил юм.
Бүртгэлийн арга:
◆ Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга

◆ Гэрээ гүйцэтгэлийн арга
18-13
Гэрээт ажлын иж бүрдлийг тооцоолох, гэрээний орлого

болон зардлыг найдвартай хэмжих боломжтой бөгөөд
дараах нөхцлүүд хангагдсан үед гүйцэтгэлийн хувийн
жингийн аргыг хэрэглэх ёстой:
1. Талуудын бараа үйлчилгээ нийлүүлэх ба хүлээн авах

эрх, худалдааны нөхцөл, төлбөрийн арга ба хугацааг
гэрээнд тодорхой заасан байх;
2. Гэрээний дагуу худалдан авагч бүх үүрэг хариуцлагыг

барагдуулах;
3. Гүйцэтгэгч нь гэрээний үүргийг бүрэн биелүүлэх;
18-14
Дараах нөхцөлд Гэрээ гүйцэтгэлийн аргыг хэрэглэнэ:
1. Компани нь богино хугацаат гэрээт ажил гүйцэтгэх;

2. Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга хэрэглэх нөхцөл
хангагдахгүй;
3. Бизнесийн үйл ажиллагааны хэвийн эрсдлээс илүү эрсдэл
гэрээнд агуулагдаж байх;
18-15
Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга
Хүлээн зөвшөөрөх Өмнөх тайлант үед Тайлант үейн

- =
нийт орлого (ашиг) хүлээн зөвшөөрсөн орлого (ашиг)
орлого (ашиг)
18-16
Жишээ нь: Blue Diamond Construction Company
4,500,000₮-н гэрээний үнэтэй 4,000,000₮-ийн тооцоолсон
өртөг бүхий гэрээт ажлыг 2012 оны 7-р сараас эхлүүлсэн.
Тус компани уг ажлыг 2014 оны 10 сард хүлээлгэн өгнө.
Доорх мэдээлэл өгөгдсөн:
2012 2013 2014

Тухайн хугацаа хүртэлх зардал 1,000,000₮ 2,916,000₮ 4,050,000₮
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал 3,000,000 1,134,000 -
Тухайн жилийн гүйцэтгэлийн нэхэмжлэл 900,000 2,400,000 1,200,000
Тухайн жилд цуглуулсан мөнгө 750,000 1,750,000 2,000,000
18-17
Хийх зүйл: Иж бүрдлийн хувийг тооцоол
2012 2013 2014

Гэрээний үнэ 4,500,000 4,500,000 4,500,000
Хасах: Тооцоолсон зардал

Тухайн хугацаа хүртэл гарсан зардал 1,000,000 2,916,000 4,050,000
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал 3,000,000 1,134,000 0
Тооцоолсон нийт зардал 4,000,000 4,050,000 4,050,000
Тооцоолсон нийт ашиг 500,000 450,000 450,000
Гүйцэтгэлийн хувь 25% 72% 100%

1,000,000
4,000,000
18-18
Хийх зүйл: Дээрх тооцоололд үндэслэн (1) барилгын өртөг, (2)

гүйцэтгэлийн нэхэмжлэл, (3) авлагын цуглуулалтыг доорх
байдлаар бүртгэнэ.
Ажил гүйлгээ: 2012 2013 2014

Барилгын өртгийг бүртгэх:
Дуусаагүй барилга 1000,0 1916,0 1134,0
Холбогдох данс 1000,0 1916,0 1134,0
Барилгын ажлын нэхэмжлэлийг бүртгэх:
Дансны авлага 900,0 2400,0 1200,0
Дуусаагүй барилгын нэхэмжлэх 900,0 2400,0 1200,0
Авлагын цуглуулалт:
Мөнгөн хөрөнгө 750,0 1750,0 2000,0
Дансны авлага 750,0 1750,0 2000,0
18-19
Хийх зүйл: Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн аргаар жил

бүрийн хүлээн зөвшөөрөх орлого, ашгийг тооцоолвол:
Тухайн хугацаа хүртэл Өмнөх тайлант үе Тайлант хугацааны
2012 ₮ ₮ ₮
Орлого (₮4,500,000*25%) 1,125,000 ₮1,125,000
Өртөг 1,000,000 1,000,000
Нийт ашиг 125,000 125,000
2013
Орлого (₮4,500,000*72%) 3,240,000 1,125,000 2,115,000

Өртөг 2,916,000 1,000,000 1,916,000
Нийт ашиг 324,000 125,000 199,000
2014
Орлого (₮4,500,000*100%) 4,500,000 3,240,000 1,260,000
Өртөг 4,050,000 2,916,000 1,134,000

Нийт ашиг 450,000 324,000 126,000
18-20
Жишээ: Жил бүрийн орлого ба нийт ашгийг хүлээн зөвшөөрч,

гэрээний гүйцэтгэлийг бүртгэх бичилт:
2012 2013 2014
Гэрээний орлого болон ашгийг хүлээн зөвшөөрөх
Гэрээний зардал 1,000,0 1,916,0 1,134,0
Гэрээний орлого 1,125,0 2,115,0 1,260,0
Барилгын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн
Дуусаагүй барилгын нэхэмжлэх 4,500,0
Дуусаагүй барилга 4,500,0
18-21
Жишээ: Барилгын ажлын явцад Дуусаагүй барилга дансанд

дараах бичилт хийгдэнэ
Дуусаагүй барилга
2012 оны барилгын өртөг 1,000,000 2014.12.31 Дууссан төслийг хаах 4,500,000
2012 онд хүлээн зөвшөөрсөн ашиг 125,000
2013 оны барилгын өртөг 1,916,000
2014 оны барилгын өртөг 1,134,000

Нийт 4,500,000 Нийт 4,500,000
18-22
Санхүүгийн тайлангийн толилуулга- Гүйцэтгэлийн

хувийн жингийн арга
Гэрээний нэхэмжлээгүй үнийн тооцоолол: 12/31/2012

Illustration 18-21
1,125,000
Тухайн хугацааны барилгын нэхэмжлэх (900,000)

Нэхэмжлээгүй дүн 225,000
18-23
Санхүүгийн тайлан –Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга
Blue Diamond Construction Company
Орлогын тайлан 2012/12/31

Урт хугацаат гэрээний орлого 1,125,000
Гэрээний зардал 1,000,000
Нийт ашиг 125,000
Баланс 12.12.31
Эргэлтийн хөрөнгө
Дансны авлага 150,000
Бараа материал
Хасах: нэхэмжлэл (900,000)
Нэхэмжлэлээс давсан өртөг ба ашиг 225,000
18-24
Санхүүгийн тайлан- Гүйцэтгэлийн хувийн жин

Blue Diamond Construction Company
Орлогын тайлан 2013/12/31

Урт хугацаат гэрээний орлого 2,115,000
Гэрээний зардал 1,916,000
Нийт ашиг 199,000
Баланс 12.12.31
Эргэлтийн хөрөнгө
Дансны авлага 800,000
Бараа материал
Хасах: нэхэмжлэл (3,240,000)
Нэхэмжлэлээс давсан өртөг ба ашиг 60,000
18-25
Жишээ-2: Casper Construction Co.
2010 2011 2012

Гэрээний үнэ ₮ 675,000 ₮ 675,000 ₮ 675,000
Тайлант хугацааны зардал 150,000 287,400 170,100
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал 450,000 170,100 0

Тайлант хугацаанд нэхэмжилсэн дүн 135,000 360,000 180,000
Мөнгөн цуглуулалт 112,500 262,500 300,000
A) 2010, 2011, 2012 оны шаардлагатай журналын бичилтүүдийг бич.
18-26
Жишээ-2:
2010 2011 2012
Тайлант хугацаа хүртэл хуримтлагдсан ₮ 150,000 ₮ 437,400 ₮ 607,500
зардал
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал 450,000 170,100
Нийт тооцоолосн өртөг 600,000 607,500 607,500

Иж бүрдлийн хувь /Гүйцэтгэлийн хувь/ 25.0% 72.0% 100.0%
Гэрээний үнэ 675,000 675,000 675,000
Хүлээн зөвшөөрөх нийт орлого 168,750 486,000 675,000
Өмнөх тайлант үеүүдэд хүлээн (168,750) (486,000)
зөвшөөрсөн орлого
Тайлант үед хүлээн зөвшөөрөх орлого 168,750 317,250 189,000
Тайлант үеийн тооцоолсон өртөг (150,000) (287,400) (170,100)
Тайлант үед тооцоолсон нийт ашиг 18,750₮ 29,850₮ 18,900₮
18-27
2010 2011 2012
Мөнгөн хөрөнгө 150,000 287,400 170,100
Дансны авлага 135,000 360,000 180,000

нэхэмжлэх
Бэлэн мөнгө 112,500 262,500 300,000
Дансны авлага 112,500 262,500 300,000
Гэрээний зардал 150,000 287,400 170,100
Гэрээний орлого 168,750 317,250 189,000
Дуусаагүй барилга нэхэмжлэл 675,000
Дуусаагүй барилга 675,000

18-28
Жишээ-2:
Орлогын тайлан 2010/12/31 2011/12/31 2012/12/31
Гэрээний орлого 168,750₮ 317,250₮ 189,000₮
Гэрээний зардал 150,000 287,400 170,100
Нийт зардал 18,750 29,850 18,900
Баланс (12/31)
Эргэлтийн хөрөнгө:
Дансны авлага 22,500 120,000 -
Өртөг ба ашиг > Нэхэмжлэх 33,750 -
Эргэлтийн өр төлбөр:
Нэхэмжлэх > Өртөг ба ашиг 9,000 -
18-29
Гэрээ гүйцэтгэлийн арга

Гэрээ гүйцэтгэлийн аргын дагуу орлого ба нийт ашгийг
борлуулалтын цэг дээр, зөвхөн гэрээг гүйцэтгэсэн үед хүлээн
зөвшөөрнө.
Энэхүү аргын дагуу урт хугацаат гэрээний өртгийг Дуусаагүй

барилга дансанд хуримтлуулж бүртгэх боловч завсрын
хугацаанд орлого, өртөг, нийт ашиг зэрэг орлогын тайлангийн
дансанд бичилт хийхгүй.
18-30
Жишээ:
2010 2011 2012
Бэлэн мөнгө 150,000 287,400 170,100
Дансны авлага 135,000 360,000 180,000

нэхэмжлэх
Бэлэн мөнгө 112,500 262,500 300,000

Дансны авлага 112,500 262,500 300,000

Гэрээний зардал 607,500
Гэрээний орлого 675,000

нэхэмжлэл
18-31
Жишээ:
Орлогын тайлан 2010 2011 2012/12/31
Гэрээний орлого $ - $ - $675,000
Гэрээний зардал - - 607,500
Нийт зардал - - 67,500
Баланс (12/31)
Эргэлтийн хөрөнгө:
Дансны авлага 22,500 120,000 -
Өртөг ба ашиг > Нэхэмжлэх 15,000 -
Эргэлтийн өр төлбөр:
Нэхэмжлэх > Өртөг ба ашиг 57,600 -
18-32
Урт хугацаат гэрээний алдагдал

◆ Ашигтай гэрээний тайлант үеийн алдагдал
► Зөвхөн гүйцэтгэлийн хувийн жингийн аргын дагуу
тооцоолсон өртгийн өсөлт нь өмнөх үеүдэд уг төслөөр
хүлээн зөвшөөрсөн илүүдэл нийт ашгийн дүнгээр
тохируулга хийхийг шаарддаг.
◆ Алдагдалтай гэрээний алдагдал

► Гүйцэтгэлийн хувийн жин болон гэрээ гүйцэтгэлийн
аргын дагуу гэрээний нийт хүлээгдэж буй алдагдлыг
тайлант үед хүлээн зөвшөөрөх ёстой.
18-33
Жишээ: Ашигтай гэрээний алдагдал

Casper Construction Co.
2010 2011 2012
Гэрээний үнэ $675,000 $675,000 $675,000
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох 450,000 215,436 0

зардал
Тайлант хугацаанд нэхэмжилсэн 135,000 360,000 180,000
дүн
b) 2011 оны тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал $215,436 байсан гэж үзэн
2010,2011,2012 оны журналын бичилтийг гүйцэтгэ.
18-34
2010 2011 2012
Тайлант хугацаа хүртэл хуримтлагдсан $150,000 $437,400 652,836
зардал

Иж бүрдлийн хувь 25.0% 67.0% 100.0%
Гэрээний үнэ 675,000 675,000 675,000

Тайлант үед тооцоолсон нийт ашиг $18,750 (3,900) 7,314
18-35
2010 2011 2012
Дуусаагүй барилга 18,750 7,314
Гэрээний зардал 150,000 215,436
Гэрээний орлого 168,750 222,750
18-36
Жишээ: Алдагдалтай гэрээний алдагдал

Casper Construction Co. 2010 2011 2012
Гэрээний үнэ $675,000 $675,000 $675,000
Тооцоолсон иж бүрдэл болгох 450,000 246,038 0

зардал
Тайлант хугацаанд нэхэмжилсэн 135,000 360,000 180,000
дүн
c) 2011 оны тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал $246,038 байсан гэж үзэн
2010,2011,2012 оны журналын бичилтийг гүйцэтгэ.
18-37

2010 2011 2012
Тайлант хугацаа хүртэл хуримтлагдсан $150,000 $437,400 683,438
зардал

Иж бүрдлийн хувь 25.0% 64.0% 100.0%
Гэрээний үнэ 675,000 675,000 675,000

Тайлант үед тооцоолсон нийт ашиг $18,750 (27,188) -
18-38 $675,000 – 683,438 = (8,438) нийт алдагдал

2010 2011 2012
Дуусаагүй барилга 18,750 -
Гэрээний зардал 150,000 243,000
Гэрээний орлого 168,750 243,000
18-39 LO 5 Identify the proper accounting for losses on long-term contracts.


Гэрээ гүйцэтгэлийн аргаар дээрх алдагдлыг бүртгэхдээ:
2010 2011 2012

Урт хугацаат гэрээний алдагдал 8,438
18-40
Баярлалаа, Амжилт хүсье!!!
18-41
Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль
Нягтлан бодох бүртгэлийн тэнхим

/Хүргэлтийн цэгийн дараа/
2017 он
18-1
Хүргэлтийн цэгийн дараа орлого хүлээн зөвшөөрөх
Борлуулалтын цуглуулалт нь ул үндэсэлтэйгээр

батлагдахгүй тохиолдолд орлого хүлээн зөвшөөрөлтийг
хойшлуулдаг.
Орлого хүлээн зөвшөөрөлтийг хойшлуулж бүртгэх аргууд:
◆ Хэсэгчилсэн төлбөртэй борлуулалтын арга

Түгээмэл
◆ Өртөг нөхөлтийн арга ашиглана
◆ Мөнгөн орлогын арга
18-2
Хэсэгчилсэн төлбөртэй борлуулалтын арга

Тайлант үеийн борлуулалтаас илүү мөнгөн цуглуулалтыг
үндэслэнэ.
Борлуулалтын орлого ба өртгийг борлуулалт хийгдсэн үед

хүлээн зөвшөөрөх боловч холбогдох нийт ашгийг мөнгөө
цуглуулах хүртэл хойшлуулдаг.
Борлуулалт, удирдлагын зардал зэрэг бусад зардлыг

хойшлуулдаггүй, тайлант хугацааны зардалд шингээдэг.
18-3
Хэсэгчилсэн төлбөртэй борлуулалтын аргын зөвшөөрөгдөх

байдал
Тусгай нөхцөл байдлаас бусад тохиолдолд хэсэгчилсэн

төлбөртэй борлуулалтын аргыг хэрэглэхийг хүлээн
зөвшөөрөхгүй.
Шалтгаан нь: Мөнгө цуглуулах хүртэл орлогыг

зөвшөөрдөггүй учраас бүртгэлийн аккруэль суурьтай
нийцдэггүй гэж үзсэн.
18-4
Жишээ:
2012 2013 2014
Хэсэгчилсэн борлуулалтын орлого 200,000 250,000 240,000
Хэсэгчилсэн борлууулалтын өртөг 150,000 190,000 168,000
Нийт ашиг 50,000 60,000 72,000
Мөнгөн цуглуулалт:
2012 оны борлуулалтаас 60,000 100,000 40,000
2013 оны борлуулалтаас 100,000 125,000
2014 оны борлуулалтаас 80,000
18-5
Жишээ:
2012 2013 2014
Нийт ашиг 50,000 60,000 72,000
Нийт ашгийн түвшин 25% 24% 30%
Нийт ашгийн түвшин тооцоолол 50,000 60,000 72,000

200,000 250,000 240,000
18-6
2012 2013 2014
Хэрэгжсэн ашиг:
Хэрэгжсэн ашгийн тооцоолол

2012 60,000*25% =15,000
100,000*25% =25,000
2013 100,000*24% =24,000
40,000*25% =10,000
2014 125,000*24% =30,000
80,000*30% =24,000
18-7
2012 2013 2014
Нийт ашиг 50,000 60,000 72,000
Хэрэгжсэн ашиг:
Нийт ашгийн түвшин тооцоолол 50,000 60,000 72,000

200,000 250,000 240,000
18-8
2012 оны журналын бичилт: Борлуулалтыг бүртгэх
Хэсэгчилсэн борлуулалтын авлага 200,000

Хэсэгчилсэн борлуулалтын орлого 200,000
Хэсэгчилсэн борлуулалтын өртөг 150,000
Бараа материал 150,000
2. Мөнгөн цуглуулалтыг бүртгэх
Мөнгөн хөрөнгө 60,000

Хэсэгчилсэн борлуулалтын авлага 60,000
18-9
3. Хойшлуулсан нийт ашгийг бүртгэх
Хэсэгчилсэн борлуулалтын орлого 200,000

Хэсэгчилсэн борлуулалтын өртөг 150,000
Хойшлуулсан нийт ашиг 50,000
4. Хэрэгжсэн ашгийг бүртгэх
Хойшлуулсан нийт ашиг 15,000

Хэрэгжсэн нийт ашиг 15,000
18-10
Өртөг нөхөлтийн арга

Борлуулагч нь “Авлагын цуглуулалтыг ул үндэстэй тооцох
суурьгүй” тохиолдолд борлуулалтыг өртөг нөхөлтийн аргыг
ашиглахыг зөвшөөрсөн. Өөрөөр хэбэл, холбогдох авлага
цуглуулах магадлал бага тохиолдолд энэ аргыг ашиглана.
Худалдан авагчийн төлсөн мөнгөн төлбөр нь борлуулсан

бүтээгдэхүүний өртгөөс давах хүртэл ашиг хүлээн
зөвшөөрөхгүй.
18-11
Жишээ: 2012 онд “A” компани 250,000 өртөгтэй барааг 360,000-

аар “Б” компанид борлуулсан. “Б” 2012 онд 180,000, 2013 онд
120,000, 2014 онд 60,000 төлнө. Өртөг нөхөлтийн аргыг ашигладаг
бөгөөд “Б” компани төлбөрөө хуваарийн дагуу төлсөн бол орлого,
өртөг ба ашгийг доорх байдлаар хүлээн зөвшөөрнө.
2012 2013 2014

Борлуулалтын орлого 360,000 0 0
Борлууулсан бүтээгдэхүүний өртөг 250,000 0 0
Хойшлогдсон нийт ашиг 110,000 110,000 60,000
Цуглууулсан мөнгө 180,000 120,000 60,000
Хэрэгжсэн нийт ашиг 0 50,000* 60,000
Хойшлогдсон нийт ашиг үлдэгдэл (балансд) 110,000 60,000 0
250,000-180,000=70,000 (2012 оны цэс дэх нөхөгдөөгүй өртөг)

120,000-70,000=50,000 (2013 онд нөхөгдөөгүй өртгөөс давсан мөнгөн цуглуулалт)
18-12
Жишээ: 2012 оны эцэст хойшлогдсон нийт ашгийг бүртгэх

журналын бичилт дараах байдалтай байна:
Борлуулалтын орлого 360,000

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 250,000
Хойшлогдсон нийт ашиг 110,000
18-13
Жишээ: 2012 онд “A” компани 250,000 өртөгтэй барааг 360,000-

аар “Б” компанид борлуулсан. “Б” 2012 онд 180,000, 2013 онд
120,000, 2014 онд 60,000 төлнө. Өртөг нөхөлтийн аргыг ашигладаг
бөгөөд “Б” компани төлбөрөө хуваарийн дагуу төлсөн бол орлого,
өртөг ба ашгийг доорх байдлаар хүлээн зөвшөөрнө.
2012 2013 2014

Борлуулалтын орлого 360,000 0 0
Борлууулсан бүтээгдэхүүний өртөг 250,000 0 0
Хойшлогдсон нийт ашиг 110,000 110,000 60,000
Цуглууулсан мөнгө 180,000 120,000 60,000
Хэрэгжсэн нийт ашиг 0 50,000* 60,000
Хойшлогдсон нийт ашиг үлдэгдэл (балансд) 110,000 60,000 0
250,000-180,000=70,000 (2012 оны цэс дэх нөхөгдөөгүй өртөг)

120,000-70,000=50,000 (2013 онд нөхөгдөөгүй өртгөөс давсан мөнгөн цуглуулалт)
18-14
Жишээ: 2013 оноос өртгөө нөхөж байгаа учир 2013 болон
2014 онд хэрэгжсэн нийт ашгийг дараах байдлаар бүртгэнэ:
2013 Хойшлогдсон нийт ашиг 50,000

2014 Хойшлогдсон нийт ашиг 60,000

18-15
Мөнгөн орлогын арга

Борлуулалт хийгдсэн эсэхийг тодорхойлж чадах хүртэл
борлуулалтын хүлээн зөвшөөрөлтийг хойшлуулдаг бөгөөд
худалдан авагчаас хүлээн авсан мөнгийг балансад өр
төлбөрөөр тайлагнана.
18-16
Баярлалаа, Амжилт хүсье!!!
18-17
Дунд шатны
нягтлан бодох
бүртгэл
Prepared by
Coby Harmon
17-1
University of California, Santa Barbara
17 Хөрөнгө оруулалт
СЭЗДС, НББ-ийн тэнхим

Б.Даваажаргал
Улаанбаатар хот - 2015

17-2
Хичээлийн агуулга
1. Өрийн үнэт цаасны гурван ангилалыг тодорхойлох, ангилал бүрийн бүртгэл ба
тайлагнал бүрийн хандлагыг тодорхойлох.
2. Бондын хөрөнгө оруулалтын хөнгөлөлт болон урамшууллыг хорогдуулах.
3. Өмчийн үнэт цаасны ангилалыг тодорхойлох, ангилал бүрийн бүртгэл ба
тайлагнал бүрийн хандлагыг тодорхойлох.
4. Өмчийн үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнийн арга болон
өмчийн аргыг харьцуулж, тайлбарлах.
5. Опционы бодит үнэ цэнийн бүртгэлийг авч үзэх.
6. Өр болон өмчөөрх хөрөнгө оруулалтын үнэ цэнийн бууралтыг бүртгэх.
7. Компаниуд яагаад ангилал хооронд тохируулга хийж тайлагнадгийг
тайлбарлах.
8. Хөрөнгө оруулалтын үнэт цааснуудыг ангилал хоорондын шилжүүлэхэд
хэрэглэх бүртгэлийг тодорхойлох.
17-3
Хөрөнгө оруулалт
Өрийн үнэт Өмчийн үнэт

Бусад тайлагналын
цаасаарх хөрөнгө цаасаарх хөрөнгө
асуудлууд
оруулалт оруулалт
Дуусгавар хугацаа 20%-с бага хувийг Бодит үнэ цэнийн

хүртэл эзэмших үнэт эзэмших опцион
цаас
20%-50% хүртэлх хувийг Үнэ цэнийн бууралт
Борлуулахад бэлэн эзэмших
Дахин ангилалын
байгаа үнэт цаас
50%-с дээш хувийг тохируулга
Арилжааны үнэт цаас эзэмших
Ангилалуудын
хоорондох шилжилт
Бодит үнэ цэнийн
талаарх маргаан
17-4
Дүгнэлт
Хөрөнгө оруулалтыг бүртгэх хандлагууд
Хөрөнгө оруулалтын янз бүрийн зорилгууд:
◆ Өндөр өгөөж олж авах.
◆ Өөр компанитай хийх тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа

эсвэл санхүүгийн хэлэлцээрийг баталгаатай болгох.
17-5
Хөрөнгө оруулалтыг бүртгэх хандлагууд
Компаниуд хөрөнгө оруулалтыг бүртгэхдээ дараах зүйлсийг

хамааруулдаг.
◆ Үнэт цаасны төрөл (өрийн эсвэл өмчийн)
◆ Түүний зорилго.
Зураг 17-1
17-6
Өрийн үнэт цаасаарх хөрөнгө оруулалт
Өрийн үнэт цаас (зээлдэгчийн харьцаа):
Төрөл Нягтлан бодох

бүртгэлийн ангилал
◆ Засгийн газрын үнэт
цаас ◆ Дуусгавар хугацаа
хүртэл эзэмших
◆ Орон нутгийн үнэт
цаас ◆ Арилжааны
зориулалттай
◆ Корпорацийн бонд
◆ Борлуулахад бэлэн
◆ Хөрвөх өр
байгаа
◆ Арилжааны цаас
СЗ 1 Өрийн үнэт цаасны гурван ангилалыг тодорхойлох, ангилал бүрийн
17-7
бүртгэл ба тайлагнал бүрийн хандлагыг тодорхойлох.
Өрийн үнэт цаасаарх хөрөнгө оруулалт
Ангилал бүрт шаардагдах бүртгэлийн болон

тайлагналын аргууд: Зураг 17-2
СЗ 1 Өрийн үнэт цаасны гурван ангилалыг тодорхойлох, ангилал бүрийн

17-8
Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших
Өрийн үнэт цаасыг хэрвээ тухайн үнэт цаас нь дараах

нөхцөлүүдийг хоёуланг нь биелүүлж байвал дуусгавар
хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаас гэж ангилдаг. Үүнд:
(1) Эерэг зорилготой.
(2) Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших чадвартай байх.
Бодит үнэ цэнээр биш, хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдэнэ.
Хөнгөлөлт болон урамшуулалыг хорогдуулахдаа шулуун
шугамын аргатай адил байхаас бусад тохиолдолд үр ашигт
хүүгийн аргыг ашиглана.
СЗ 2 Бондын хөрөнгө оруулалтын хөнгөлөлт болон

17-9
урамшууллыг хорогдуулах.
Жишээ: 2011.01.01-нд Робинсон компани нь Эвэрмастер

корпорацийн 100,000 долларын 8 хувийн хүүтэй бондыг 92,278
доллараар худалдан авсан. Бондын дуусгавар хугацаа 2016.01.01
бөгөөд 10%-н өгөөжтэй. Хүүг жил бүрийн 07.01 болон 01.01-нд
төлнө. Робинсон хөрөнгө оруулалтыг дараах байдлаар бүртгэнэ.
2011.01.01
Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаас 92,278
Мөнгө 92,278

17-10
Хүснэгт 17-3
Үр ашигт хүүгийн Хүлээн авсан Хүүгийн Хөнгөлөлтийн Бондын
аргаар тооцсон Онгоо мөнгө орлого бууралт дансны үнэ
хүүгийн орлого 1/1/11 $ 92,278
7/1/11 $ 4,000 $ 4,613.90 $ 614 92,892
болон бондын
1/1/12 $ 4,000 $ 4,644.60 $ 645 93,536
хөнгөлөлтын
7/1/12 $ 4,000 $ 4,676.82 $ 677 94,213
хорогдуулгын 1/1/13 $ 4,000 $ 4,710.67 $ 711 94,924
хөтөлбөр 7/1/13 $ 4,000 $ 4,746.20 $ 746 95,670
1/1/14 $ 4,000 $ 4,783.51 $ 784 96,454
7/1/14 $ 4,000 $ 4,822.68 $ 823 97,276
1/1/15 $ 4,000 $ 4,863.82 $ 864 98,140
7/1/15 $ 4,000 $ 4,907.01 $ 907 99,047
1/1/16
1/1/16 $ 4,000 $ 4,952.36 $ 952 100,000
40,000 47,722 7,722
a. $4,000 = $100,000*0.08*6/12
b. $4,614 = $92,278*0.1*6/12
c. $614 = $4,614-$4,000
17-11 d. $92,892 = $92,278+$614 СЗ 2
Жишээ: Робинсон компани 2011.07.01-ны хагас жилийн

хүүгийн орлогыг бүртгэх бичилт дараах байдалтай байна.
2011.07.01
Мөнгө 4,000
Дуусгавах хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаас 614
Хүүгийн орлого 4,614

17-12
Жишээ: 2011.12.31-нд Робинсон хүүг хуримтлуулж,

хөнгөлөлтийг дараах байдлаар хорогдуулж холбогдох бичилтийг
хийнэ.
2011.12.31
Хүүгийн авлага 4,000


17-13
Дуусгавах хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаасны тайлагнал:

Зураг 17-4

17-14
Жишээ: 2015.11.01-нд Робинсон Эвэрмастер-н бондод хийсэн

хөрөнгө оруулалтыг 99¾-р дээр нь хуримтлагдсан хүүг нэмж
борлуулсан гэе. Робинсон хөнгөлөлтийн хорогдуулалтыг дараах
байдлаар бүртгэнэ.
2015.11.01

Хүүгийн орлого 635
$952 x 4/6 = $635

17-15
Бондын борлуулалтаас хүлээн зөвшөөрсөн олзын тооцоолол

Зураг 17-5
Мөнгө 102,417
Хүүгийн орлого (4/6 x $4,000) 2,667
Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаас 99,683
Үнэт цаас борлуулалтын олз 67
17-16
СЗ 2
Өрийн
Борлуулахад бэлэн үнэт цаас үнэт цаас
Компаниуд борлуулахад бэлэн үнэт цаасыг:

◆ Бодит үнэ цэнэ болон
◆ Бусад нэмэлт орлогоор тайлагнасан хэрэгжээгүй олз
болон гарзыг нэмж, хассан дүнгээр тайлагнана.
Хөнгөлөлт болон урамшууллыг хорогдуулна.

17-17
Өрийн
Жишээ: Жрафф корпораци нь 2011.01.01-нд 100,000 долларын

10%-н хүүтэй хүүг жил бүрийн 01.01 болон 07.01-нд төлөх бонд
худалдан авсан. Уг бондыг 8,111 долларын урамшуулалтай буюу
108,111 доллараар худалдан авсан бөгөөд үр ашигт хүү нь 8%.
Жрафф 2011.01.01-нд бондын худалдан авалтыг дараах байдлаар
бүртгэнэ.
Борлуулахад бэлэн үнэт цаас 108,111

Мөнгө 108,111

17-18
Өрийн
Зураг 17-6
Үр ашигт хүүгийн Хүлээн авсан Хүүгийн Урамшууллын Бондын
Онгоо мөнгө орлого бууралт дансны үнэ
аргаар тооцсон 1/1/11 $ 108,111
хүүгийн орлого 7/1/11 $ 5,000 4,324 $ 676 107,435
болон бондын 1/1/12 $ 5,000 4,297 $ 703 106,733
урамшууллын 7/1/12 $ 5,000 4,269 $ 731 106,002
хорогдуулгын 1/1/13 $ 5,000 4,240 $ 760 105,242
хөтөлбөр 7/1/13 $ 5,000 4,210 $ 790 104,452
1/1/14 $ 5,000 4,178 $ 822 103,630
7/1/14 $ 5,000 4,145 $ 855 102,775
1/1/15 $ 5,000 4,111 $ 889 101,886
7/1/15 $ 5,000 4,075 $ 925 100,962
1/1/16
1/1/16 $ 5,000 4,038 $ 962 100,000
50,000 41,889 8,111
a. $5,000 = $100,000*0.1*6/12
b. $4,324 = $108,111*0.08*6/12
c. $676 = $5,000-$4,324
d. $107,435 = $108,111-$676
17-19
СЗ 2
Өрийн
Жишээ: 2011.07.01-ны хүүгийн орлогыг бүртгэх бичилт дараах

байдалтай байна.
Мөнгө 5,000
Борлуулахад бэлэн үнэт цаас 676

17-20
Өрийн
Жишээ: 2011.12.31-нд Жрафф хүүгийн орлогыг дараах байдлаар

хүлээн зөвшөөрнө.
Хүүгийн авлага 5,000

2009 онд Жрафф $8,621 ($4,324 + $4,297) орлого тайлагнана.

17-21
Өрийн
Жишээ: Эдгээр үнэт цаасанд бодит үнэ цэнийн аргыг хэрхэн

хэрэглэхийг харуулахын тулд жилийн эцэст бондын бодит үнэ
цэнэ нь 105,000 доллар бөгөөд уг хөрөнгө оруулалтын дансны үнэ
нь 106,732 доллар байсан гэе. Жрафф дараах бичилтийг хийнэ.
Хэрэгжээгүй олз ба гарз 1,732
Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулга 1,732

17-22
Өрийн
Жишээ (Үнэт цаасны багцууд): Вебб корпораци борлуулахад

бэлэн хоёр өрийн үнэт цаастай байна гэе. Хорогдуулсан өртөг,
бодит үнэ цэнэ, хэрэгжээгүй олз эсвэл гарзын хэмжээг хэрхэн
тодорхойлохыг дараах байдлаар харууллаа.
Зураг 17-7

17-23
Өрийн
Жишээ (Үнэт цаасны багцууд): Вебб 2012.12.31-нд үнэ цэнийн

бууралтыг бүртгэх тохиргоо бичилтийг дараах байдлаар хийж
гарзыг бүртгэнэ.
Хэрэгжээгүй олз ба гарз 9,537

Вебб хэрэгжээгүй 9,537 долларын хэрэгжээгүй гарзыг эздийн өмчийн

хэсэгт бусад нэмэлт орлого байдлаар тайлагнана.

17-24
Өрийн
Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны борлуулалт

Хэрэв компани үнэт цаасыг хугацаанаас нь өмнө борлуулалвал:
◆ Дараахыг устгаж бичилт хийх ёстой. Үүнд:
► Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны өртөг.
► Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулга данс.
◆ Борлуулснаас хүлээн зөвшөөрсөн олз эсвэл гарзыг

орлогын тайлангийн Бусад зардал болон гарз хэсэгт
тайлагнана.

17-25
Өрийн
Жишээ (Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны борлуулалт): Вебб

Корпораци Вастоны бондыг (Зураг 17-7) 2013.07.01-нд 94,214
долларын өртөгтэй байхад нь 90,000 доллараар борлуулсан.
Зураг 17-8
Мөнгө 90,000
Үнэт цаасны борлуулалтын гарз 4,214
17-26
Өрийн
Жишээ (Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны борлуулалт): Вебб

энэхүү гарзыг орлогын тайлангийн “Бусад зардал болон гарз”
хэсэгт тайлагнана. 2013 онд өөр бусад бондын худалдан авалт
болон борлуулалт хийхгүй гэж үзвэл Вебб 2013.12.31-нд дараах
хүснэгтэн дэх мэдээллийг бэлтгэнэ. Зураг 17-9

17-27
Өрийн
Жишээ (Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны борлуулалт):

2013.12.31-нд Вебб дараах бичилтийг хийнэ.
Зураг 17-9

Хэрэгжээгүй олз эсвэл гарз 4,537
17-28
Өрийн
Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

Зураг 17-10

17-29
Өрийн
Арилжааны үнэт цаас үнэт цаас
Компаниуд арилжааны үнэт цаасыг дараах байдлаар

◆ Бодит үнэ цэнэ болон
◆ Цэвэр ашгийн нэг хэсэг болгон тусгасан хэрэгжээгүй

олз болон гарзын хамт тайлагнадаг.
Хөнгөлөлт болон урамшууллыг хорогдуулдаг.

17-30
Өрийн
Жишээ: 2012.12.31-нд Вестерн Паблишинг компани нь

арилжааны үнэт цаасны багцаа дараах байдлаар тодорхойлсон.
Зураг 17-11

17-31
Өрийн
Жишээ: 12.31 нд Вестерн Паблишингийн тохиргоо бичилт:
Зураг 17-11

Хэрэгжээгүй олз ба гарз - Ашиг 3,750
17-32
Өрийн
Д17-4: (Арилжааны үнэт цаас) Хендрикс корпораци нь 50,000

долларын нэрлэсэн үнэтэй арилжааны үнэт цаасыг худалдаж авсан.
12.31-нд Хендрикс жилийн 2,000 долларын хүүг хүлээн авсан
бөгөөд бондын бодит үнэ цэнэ 47,400 доллар байсан.
Хийх зүйл:
(a) Хөрөнгө оруулалтын худалдан авалтын журналын бичилтийг
бэлтгэ.
(b) Хүүгийн орлого хүлээж авах үеийн журналын бичилтийг
бэлтгэ.
(c) Бодит үнэ цэнийн тохиргоо бичилтийн журналыг бэлтгэ.
17-33
Өрийн
Д17-4: Дараах журналын бичилтүүдийг бэлтгэ (a) хөрөнгө

оруулалтын худалдан авалт, (b) хүүгийн орлого хүлээн авах үе, болон
(c) бодит үнэ цэнийн тохиргоо.
(a) Арилжааны үнэт цаас 50,000

Мөнгө 50,000
(b) Мөнгө 2,000

(c) Хэрэгжээгүй олз ба гарз -Ашиг 2,600

Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохиргоо 2,600

17-34
Өмчийн үнэт цаасаарх хөрөнгө оруулалт
Энэ нь эзэмшлийн хувь оролцоог харуулна.
Өртөг нь дараахыг агуулна:
◆ Үнэт цаасны худалдаж авсан үнэ болон
◆ Брокерийн хураамж болон худалдан авахад гарсан бусад

төлбөрүүд.
Нэг корпораци (хөрөнгө оруулагч) нөгөө корпорацийн

(санхүүжигч) энгийн хувьцааны хэдэн хувийг худалдаж авснаас
хамаарч худалдан авалтын дараах хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн
бүртгэх хандлага нь тодорхойлогддог.
СЗ 3 Өмчийн үнэт цаасны ангилалыг тодорхойлох, ангилал бүрийн

17-35
Эзэмшлийн хувь
0 ------------------20% ---------------- 50% ---------------- 100%
Мэдэгдэхүйц Мэдэгдэхүйц Хяналтын

нөлөөгүй нөлөөтэй хувьтай
Хөрөнгө Хөрөнгө Хөрөнгө оруулалтыг толгой

оруулалтыг оруулалтыг компанийн бүртгэлд Өртгийн
Бодит үнэ Өмчийн эсвэл Өмчийн аргыг ашиглан
цэнийн аргаар аргаар үнэлнэ. үнэлдэг. (Нэгтгэлд хөрөнгө
үнэлнэ. оруулалтыг устгана)

17-36
Өмчийн үнэт цаасны ангилал тус бүрийн нягтлан бодох бүртгэл

болон тайлагнал Зураг 17-13

17-37
20%-с доош эзэмшилтэй үед
Худалдан авалтын дараах үеийн бүртгэл
Зах зээлийн үнэ Зах зээлийн үнэ

тодорхой тодорхойгүй
Хөрөнгө оруулалтыг Хөрөнгө оруулалтыг
бодит үнэ цэнийн арга өртгийн арга ашиглан
ашиглан үнэлэж үнэлэж тайлагнана.*
* Үнэт цаас өртгөөрөө тайлагнагдана. Ногдол ашгийг хүлээн авсан үед

хүлээн зөвшөөрөх бөгөөд үнэт цаасыг зөвхөн борлуулах үед олз болон
гарзыг хүлээн зөвшөөрнө.
17-38
Борлуулахад бэлэн үнэт цаас

Худалдаж авах үед компаниуд борлуулахад бэлэн үнэт цааснуудыг
өртгөөр нь бүртгэнэ.
Жишээ: 2012.11.03-нд Репаблик корпораци нь гурван компанийн
энгийн хувьцааг худалдаж авсан гэж үзээд, хөрөнгө оруулалт бүр
нь 20 хувиас бага эзэмшлийн хувьтай байна гэе.

17-39

Жишээ: 2012.11.03-нд Репаблик корпораци хөрөнгө оруулалтыг
дараах байдлаар бүртгэнэ.

Мөнгө 718,550
2012.12.06-нд Репаблик Кампбелл компаниас 4,200 долларын

мөнгөн ногдол ашгийг хүлээн авсан.
Мөнгө 4,200
Ногдол ашгийн орлого 4,200

17-40

Жишээ: 2012.12.31-нд Репабликийн борлуулахад бэлэн үнэт
цаасны багц нь доор харуулснаар өртөг болон бодит үнэ цэнэтэй
байна. Зураг 17-14

17-41

Жишээ: 2012.12.31-нд Репаблик борлуулахад бэлэн үнэт цаасны
бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийн хэрэгжээгүй олз ба гарзыг
Хэрэгжээгүй олз эсвэл гарз – Өмч дансанд бүртгэнэ.
Хэрэгжээгүй олз эсвэл гарз - Өмч 35,550


17-42

Жишээ: 2013.01.23-нд Репаблик Нортвест Индастригийн бүх
энгийн хувьцааг 287,220 доллараар борлуулсан.
Зураг 17-15
Мөнгө 287,220
Хөрөнгө оруулалт борлуулсны олз 27,520
17-43

Жишээ: 2013.02.10-нд Репаблик Континэнтал Тракинг компанийн
20,000 ширхэг хувьцааг нэг бүрийг нь 12.75 доллараар борлуулсан.
Мөн брокерын шимтгэлд 1,850 доллар төлсөн.
Зураг 17-16
17-44 СЗ 3

Зураг 17-16
Жишээ:

Хэрэгжээгүй олз ба гарз - Өмч 99,800

17-45
Д17-6: МакЭлроё Компани 2012.09.30-ны байдлаар дараах үнэт
цаасны багцтай байсан.
Арилжааны үнэт цаас Өртөг Бодит үнэ
цэнэ
Хортон (5,000 ширхэг) $ 215,000 $ 200,000
Монти, давуу эрхтэй (3,500 ширхэг) 133,000 140,000
Оакүүд (1,000 ширхэг) 180,000 179,000
2012.10.10-нд Хортоны хувьцааг нэгжийг 54 доллараар борлуулсан.
2012.11.02-нд Патройтын 3,000 ширхэг энгийн хувьцааг 54.5
доллараар худалдан авсан. 2012.12.31-нд үнэт цааснуудын бодит
үнэ цэнэ дараах байдалтай байсан. Монти $106,000, Патройт
$132,000, Оаквүүд $193,000.

17-46
Д17-6: 2012 оны сүүлийн улиралын арилжааны үнэт цаасны
борлуулалт, худалдан авалт болон тохиргоо бичилтийн журналыг
бэлтгэ.
2012.09.30
Үнэт цаас Өртөг Бодит үнэ Хэрэгжээгүй
цэнэ олз (гарз)
Хортон $ 215,000 $ 200,000 $ (15,000)
Монти, давуу эрхтэй 133,000 140,000 7,000
Оакүүд 180,000 179,000 (1,000)
Нийт 528,000 519,000 (9,000)
Үнэт цаасны бодит үнийн -
өмнөх тохируулгын баланс
Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулга (9,000)

17-47
Д17-6: 2012 оны сүүлийн улиралын арилжааны үнэт цаасны
борлуулалт, худалдан авалт болон тохиргоо бичилтийн журналыг
бэлтгэ.
2012.10.10 (Хортон):
Мөнгө (5,000 x $54) 270,000
Арилжааны үнэт цаас 215,000
Хөрөнгө оруулалт борлуулсны олз 55,000
2012.11.02 (Патройт):
Арилжааны үнэт цаас (3,000 x $54.50) 163,500
Мөнгө 163,500

17-48
Д17-6: 2012.12.31 багц
Үнэт цаас Өртөг Бодит үнэ Хэрэгжээгүй
цэнэ олз (гарз)
Монти, давуу эрхтэй 133,000 106,000 (27,000)
Оакүүд 180,000 193,000 13,000
Патройт 163,500 132,000 (31,500)
Нийт 476,500 431,000 (45,500)
Үнэт цаасны бодит үнийн (9,000)
өмнөх тохируулгын баланс
Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулга (36,500)
2012.12.31:
Хэрэгжээгүй гарз 36,500
17-49
Д17-6: Хэрэв үнэт цаасыг борлуулахад бэлэн гэж ангилсан бол
журналын бичилт хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?
Дараахаас бусад бичилтүүд адилхан байна.
◆ “Хэрэгжээгүй олз ба гарз – Ашиг” дансны оронд

“Хэрэгжээгүй олз ба гарз – Өмч” дансыг ашиглана.
◆ Хэрэгжээгүй олз ба гарз нь орлогын тайланд биш эздийн

өмчийн хэсэгт тайлагнагдана.

17-50
20% болон 50%-ийн эзэмшилтэй байх
“Томоохон нөлөөлөл”-ийн шинжид хүрэхийн тулд

санхүүжигчийн саналын хувьцааны 20 эсвэл түүнээс дээш
хөрөнгө оруулалт хийвэл хөрөнгө оруулагч санхүүжигчид
томоохон нөлөөлөх чадвартай байх ёстой гэсэн баталгаагүй
дүгнэлтэд хүрдэг.
“Томоохон нөлөөлөл”-ийн жишээнд хөрөнгө оруулагч хөрөнгө

оруулалтандаа өмчийн аргыг хэрэглэн бүртгэх ёстой.
СЗ 4 Өмчийн үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнийн

17-51
арга болон өмчийн аргыг харьцуулж, тайлбарлах.
Өмчийн арга
Компани анх худалдаж авсан хувьцаагаарх хөрөнгө
оруулалтаа өртгөөр нь бүртгэх боловч дараагийн тайлант
үеүдэд санхүүжигчийн цэвэр хөрөнгөд гарсан өөрчлөлтөөс
хамаарч тохируулгыг хийнэ. Үүнд:
◆ Цэвэр ашгаас (алдагдал) хөрөнгө оруулагчид ногдох
хэсгээр хөрөнгө оруулалтын дансны дүн өснө
(буурна).
◆ Санхүүжигчээс авсан бүх ногдол ашиг хөрөнгө
оруулалтын дүнг бууруулна.
Хэрэв санхүүжигчийн алдагдал хөрөнгө оруулалын дүнгээс давбал
хөрөнгө оруулагч өмчийн арга ашиглахаа зогсоох ёстой.

17-52
Д17-17: (Өмчийн арга) 2012.01.01-нд Мередит корпораци нь

Пайрате компанийн энгийн хувьцааны 25%-г 200,000 доллараар
худалдан авсан. Жилийн турш Пайрате нь 80,000 долларын цэвэр
ашигтай ажиллаж, 20,000 долларын ногдол ашиг зарлан олгосон.
Хийх зүйл: 2012 онд Пайрате компанийн хөрөнгө оруулалттай
холбоотойгоор Мередитийн хийх журналын бичилтийг бэлтгэ.

17-53
Д17-17: 2012 онд Пайрате компанийн хөрөнгө оруулалттай

холбоотойгоор Мередитийн хийх журналын бичилтийг бэлтгэ.
Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт 200,000

Мөнгө 200,000

Хөрөнгө оруулалтын орлого ($80,000 x 25%) 20,000
Мөнгө 5,000
Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт ($20,000 x 25%) 5,000

17-54
50%-аас дээш эзэмшилтэй
Хэрэв нэг компани нөгөө корпорацийн 50%-аас дээш саналын

эрхийн худалдаж авбал үүнийг хяналтын хувь гэж нэрлэдэг.
◆ Хөрөнгө оруулагчийг Толгой (эцэг).
◆ Санхүүжигчийг охин.
◆ Охин компанид хийсэн хөрөнгө оруулалтыг толгой

компанийн санхүүгийн тайланд урт хугацаат хөрөнгө
оруулалтаар үзүүлдэг.
◆ Толгой компани нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан бэлтгэдэг.

17-55
Бодит үнэ цэнийн сонголт
Компаниуд ихэнх санхүүгийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнээр
тайлагнах болон энэхүү бодит үнэ цэнийн өөрчлөлттэй
холбоотой үүссэн олз ба гарзыг орлогын тайланд тусгах
боломжтой.
◆ Санхүүгийн хэрэгсэл тус бүрээр тооцдог.
◆ Бодит үнэ цэнийн аргыг ерөнхийдөө компани анх удаа
санхүүгийн хөрөнгө худалдаж авсан эсвэл санхүүгийн өр
төлбөр үүссэн үед хэрэглэдэг.
◆ Бодит үнэ цэнийн аргыг хэрэглэхээр сонгосон бол уг
хэрэгслийг тухайн компани эзэмшил байхгүй болсон үе
хүртэл бодит үнэ цэнээр хэмжих ёстой..
17-56 СЗ 5 Опционы бодит үнэ цэнийн бүртгэлийг авч үзэх.


Жишээ: Харди компани 2012 онд Фиэлдер компаниас үнэт цаас
худалдан авч, борлуулахад бэлэн байгаа гэж ангилсан. 2012.12.31-
нд үнэт цаасны өртөг 100,000 доллар харин бодит үнэ цэнэ нь
125,000 доллар байсан. Хэрэв Хардир Фиэлдер компаний үнэт
цаасанд бодит үнэ цэнийн аргыг ашиглавал 12.31-нд дараах
бичилтийг хийнэ.


Өмчийн арга
Жишээ: Дурхам компани Суппан компанийн хувьцааны 28%-г
эзэмшдэг. Дурхам хөрөнгө орууүлалтыг 2010 онд 930,000 доллараар
худалдан авсан. 2010.12.31-нд хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнэ
900,000 доллар байсан. Дурхам Суппанд оруулсан хөрөнгө
оруулалтаа бодит үнэ цэнээр бүртгэхээр сонгосон. Хөрөнгө
оруулалтыг бүртгэхдээ дараах журналын бичилтийг хийнэ.


Үнэ цэнийн бууралт
Өр болон өмчийн үнэт цаасны үнэ цэнийн бууралт:

◆ Үнэ цэнийн алдагдал нь түр зуурынх биш гэдэг нь
тогтоогдсон,
◆ Бодит үнэ цэнийн тестэд тулгуурладаг.
◆ Орлогод харуулдаг.
17-59 СЗ 6 Өр болон өмчөөрх хөрөнгө оруулалтын үнэ цэнийн бууралтыг бүртгэх

Үнэ цэнийн бууралт
Жишээ: Стриклер компани нь нэрлэсэн үнэтэй борлуулахад бэлэн

үнэт цаас эзэмшдэг бөгөөд 1 сая долларын хорогдуулсан өртөгтэй.
Эдгээр үнэт цааснуудын бодит үнэ цэнэ нь 800,000 доллар.
Стриклер өмнө нь эдгээр цааснуудад 200,000 долларын хэрэгжээгүй
гарзыг бусад нэмэлт орлогын нэг хэсэг болгон тайлагнасан. Үнэт
цааснуудыг үнэлэхэд Стриклер энэ бүх дүнгээ хугацаанд нь
цуглуулж амжихгүй гэж үзвэл 200,000 долларын хэрэгжээгүй
гарзыг 200,000 долларын үнэ цэийн бууралтын гарз гэж тайлагнана.
Энэ үнэ цэнийн бууралтыг дараах байдлаар бүртгэнэ.
Үнэ цэнийн бууралтын гарз 200,000

17-60 СЗ 6 Өр болон өмчөөрх хөрөнгө оруулалтын үнэ цэнийн бууралтыг бүртгэх

Дахин ангилалын тохируулга
Компани нь тухайн жилийн туршид үнэт цаас

борлуулаагүйгээс бусад үед хэрэгжээгүй олз болон гарзын
өөрчлөлтүүдийг бусад нэмэлт орлого болгон тайлагнадаг.
Энэ тохиолдолд, хэрвээ компани хэрэгжсэн олз болон гарзыг
цэвэр ашгийн нэг хэсэг болгон тайлагнах үед энэхүү дүнг одоогийн
эсвэл өмнөх үеүдэд бусад нэмэлт орлогын хэсэг болгон харуулсан бол
давхар бүртгэл хийнэ.
Борлуулалт хийгдсэн үед олз болон гарзыг хоёр дахин
бүртгэхгүй байхын тулд дахин ангилалын тохируулга зайлшгүй
шаардлагатай.
СЗ 7 Компаниуд яагаад ангилал хооронд тохируулга

17-61
хийж тайлагнадгийг тайлбарлах.
Жишээ: “Опен” компани нь 2009 оны эцэст 2 ширхэг борлуулахад

бэлэн үнэт цаастай байсан гэж үзье.
Хөрөнгө Өртөг Бодит үнэ цэнэ Хэрэгжээгүй

оруулалт олз, гарз
“Лехман инк”. 80000$ 105000$ 25000$
Энгийн хувьцаа
“Вүүдс ко” 120000$ 135000$ 15000$
энгийн хувьцаа
багцын нийт 200000$ 240000$ 40000$
дүн
ҮЦБҮЦ-ийн 0$
тохируулгын
үлдэгдэл
ҮЦБҮЦ-ийн 40000$
тохируулга
17-62
Жишээ: “Опен” компани нь 2009 онд 350000$-ийн цэвэр ашиг

тайлагнасан бол нэмэлт орлогын тайланг дараах байдлаар харуулна.
Опен компани
Нэмэлт орлогын тайлан
2009.12.31
Цэвэр орлого 350000$
Бусад нэмэлт орлого
Хугацааны үед гарсан эзэмшлийн ашиг 40000$
Нэмэлт орлого 390000$
17-63
Жишээ: 2010 оны туршид “Опен” компани нь “Лекман инк”-ийн

энгийн хувьцаан 105000$ худалдаж, 25000$(105000$-80000$) олзыг
хүлээн зөвшөөрөв. 2010 оны эцэст “Вүүдс” компаний энгийн
хувьцааны бодит үнэ цэнэ нь 20000$-оор нэмэгдэж 155000$-т хүрсэн.
Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулгын дансанд гарсан
өөрчлөлтийгн тооцоог дараах байдлаар харууллаа.
Хөрөнгө Өртөг Бодит үнэ цэнэ Хэрэгжээгүй олз,

оруулалт гарз
“Вүүдс ко” 120000$ 155000$ 35000$
энгийн хувьцаа
ҮЦБҮЦ-ийн (40000)
тохируулга Дт
ҮЦБҮЦ-ийн 5000
тохируулга Кт
17-64
Жишээ: үүнээс гадна “Лекман”-ы энгийн хувьцааны борлуулалтаас

25000$ олзыг хүлээн зөвшөөрсөн. Нэмэлт орлого нь хэрэгжсэн болон
хэрэгжээгүй бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хоёуланг нь багтаадаг. Иймээс
“Опен” 2010 онд нийт 20000$-ыг хүлээн зөвшөөрөх бөгөөд дараах
байдлаар тооцно.
Хэрэгжээгүй олз, гарз (5000)
Хэрэгжсэн олз 25000$
Нийт хүлээн зөвшөөрөгдсөн олз 20000$
17-65
Жишээ: “Опен” компани нь 2010 онд 720000-ийн цэвэр ашиг

тайлагнасан бөгөөд үүнд “Лекман”-ны үнэт цаасны борлуулалтаас
олсон хэрэгжсэн олзыг багтаасан.
Опен компани
Нэмэлт орлогын тайлан
2009.12.31
Цэвэр ашиг 720000$
Бусад нэмэлт орлого
тайлант хугацаанд бий болсон олз 20000$
Хасах нь: цэвэр ашигт орсон олзын дахин 25000$ (5000)

ангиллын толилуулга
Нэмэлт орлого 715000
17-66
Ангилал хоорондын шилжүүлэг
Шилжүүлгийн төрөл Хэмжих нэгж Шилжүүлгийн Шилжүүлгийн цэвэр
хувьцаа орлогод гарах нөлөө
эзэмшигчдийн өмчид
гарах нөлөө
Арилжаалах Үнэт цаасыг Шилжүүлсэн өдөрт Шилжсэн өдөрт гарсан
хувьцаанаас шилжүүлсэн өдрийн гарсан хүлээн хэрэгжээгүй олз эсвэл
борлуулахад бэлэн бодит үнэ цэнээр нь зөвшөөрөгдөөгүй олз гарзыг орлогод хүлээн
байгаа руу шилжих шижүүлэх бөгөөд энэ эсвэ гарз нь хувьцаа зөвшөөрнө
нь хувьцааны шинэ эзэмшигчдийн өмчийг
өртгийн суурь болно. нэмэгдүүлнэ эсвэл
бууруулна
Борлуулахад бэлэн Үнэт цаасыг Шилжүүлсэн өдөрт Шилжсэн өдөрт гарсан
байгаагаас арилжаалах шилжүүлсэн өдрийн гарсан хүлээн хэрэгжээгүй олз эсвэл
хувьцаа руу шилжих бодит үнэ цэнээр нь зөвшөөрөгдөөгүй олз гарзыг орлогод хүлээн
шилжүүлсэн бөгөөд энэ эсвэ гарз нь хувьцаа зөвшөөрнө
нь хувьцааны шинэ эзэмшигчдийн өмчийг
өртгийн суурь болно. нэмэгдүүлнэ эсвэл
бууруулна
17-67
Ангилал хоорондын шилжүүлэг
Шилжүүлгийн төрөл Хэмжих нэгж Шилжүүлгийн Шилжүүлгийн цэвэр
хувьцаа орлогод гарах нөлөө
эзэмшигчдийн өмчид
гарах нөлөө
Хугацаа нь дуусгавар Үнэт цаасыг Хувьцаа эзэмшигчдийн байхгүй
болтол эзэмшихээс шилжүүлсэн өдрийн өмчийн тусдаа
борлуулахад бэлэн бодит үнэ цэнээр нь бүрэлдэхүүн хэсэг нь
байгаа хувьцаа руу шилжүүлнэ үнэт цаасыг шилжсэн
шилжих өдөрт гарсан
хэрэгжээгүй олз эсвэл
гарзаар өснө эсвэл
буурна.
Борлуулахад бэлэн Үнэт цаасыг Шилжсэн өдөрт гарсан байхгүй
байгаагаас хугацаа нь шилжүүлсэн өдрийн хэрэгжээгүй олз эсвэл
дуусгавар болтол бодит үнэ цэнээр нь гарз нь хувьцаа
эзэмших рүү шилжих шилжүүлнэ эзэмшигчдийн өмчийн
тусдаа бүрэлдэхүүн
хэсэг болох бөгөөд үнэт
цаасны үлдэгдэл
хугацааны туршид
элэгдэнэ
17-68 СЗ 8
Бодит үнэ цэнийн талаарх маргаан
◆ Тодорхой зорилго дээр суурилсан хэмжүүр

◆ Ашигтай худалдах
◆ Өр төлбөр бодит үнэ цэнээр үнэлэгддэггүй
17-69
Хавсралт 17A Үүсмэл хэрэглүүрийн бүртгэл
Үүсмэл хэрэглүүрийг тодорхойлох нь

Компаниуд санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнэ эсвэл
мөнгөн урсгалын эрсдэлтэй байгаа хөрөнгийн үнэ цэнэд гарах
өөрчлөлтийг балансжуулах зорилгоор ашигладаг.
Үүсмэл хэмжигдэхүүний гурван төрөл байдаг.

1. Санхүүгийн фордвард эсвэл санхүүгийн фьючерс
2. Опционууд
3. Свопууд
17-70
Хэн үүсмэл хэрэглүүдийг хэрэглэдэг вэ, яагаад

◆ Үйлдвэрлэгч болон хэрэглэгч
◆ Биржийн тоглогчид
17-71
Дараах удирдамжийг үүсмэл хэрглүүрүүдийг

бүртгэхэд дагадаг
✓ Санхүүгийн тайлангуудад үүсмэл хэрэглүүрүүдийг
хөрөнгө ба өр төлбөрөөр хүлээн зөвшөөрөх
✓ Үүсмэл хэрэглүүрүүдийг бодит үнэ цэнээр тайлагнах
✓ Орлогод үүсмэл хэрэгсэлүүдийн арилжаанаас олсон

ашиг эсвэл алдагдлыг тэр даруй хүлээн зөвшөөрөх
✓ Хамгаалалтын төрлөөс хамааруулж хамгаалалтын ажил

гүйлгээнүүдээс гарсан олз гарзыг өөр өөр тайлагнана.
17-72
Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэлийн жишээ

“Лареди”-ийн хувьцаа нэг бүрийг нь 100 доллараар арилжаалахаар
2010.01.02-нд худалдан авах опционы гэрээг нь худалдаж авсан гэж саная.
Гэрээгээр “Лареди”-ийн хувьцаа нэг бүрийг нь 100 доларийн опционы
үнээр 1000ш хувьцааг худалдсан. Компани нь худалдан авах опционыг 400
доллараар худалдаж авсан бөгөөд журнал бичилт нь:
Хувьцааны опцион 400 Опционы

шагнал
мөнгө 400
17-73
Опционы шагнал нь 2 хэмжээнээс бүрдэнэ.
= +
Дотоод үнэ цэнэ гэдэг нь ямар ч цаг үед зах зээлийн үнэ болон урьдаас
тогтоосон дуусгавар үеийн хоорондох ялгаа юм. Опционыг тэр даруй
дуусгавар болговол опцион эзэмшигчид хэрэгжсэн хэмжээг үр дүн харуулна.
2010.02.02-нд дотоод үнэ цэнэ тэг. Учир нь зах зээлийн үнэ нь урьдаас
тогтоосон дуусгавар үнэ байдаг.
17-74
Опционы шагнал нь 2 хэмжээнээс бүрдэнэ.

Illustration 17A-1
= +
Цаг хугацааны үнэ цэнэ нь дотоод үнэ цэнээс дээгүүр үнэ цэнийг хэлдэг. Цаг
хугацааны үнэ цэнэ нь опцион нь тэгээс их бодит үнэ цэнэтэй байх
боломжийг илэрхийлнэ. Хэрхэн “Лареди”-ийн хувьцааны үнэ нь опционы
хугацаанд урьдаас тогтоосон үнээс дээгүүр өснө гэсэн таамаглал дэвшүүлсэн.
Дээр үзүүлснээр опционы цаг хугацааны үнэ цэнэ нь 400 доллар.
17-75
Худалдан авах опционтой холбоотой нэмэлт мэдээлэл

өдрүүд Хувьцааны зах зээлийн Худалдан авах
үнэ хувьцааны цаг
хугацааны үнэ цэнэ
2010.03.31 120$ 100$
2010.04.16 115$ 60$
Дээр үзүүлсэнээр 2010.03.31-нд “Лареди”-ийн хувьцааны нэгжийн үнэ нь
120 доллар. Худалдан авах опционы гэрээний дотоод үнэ цэнэ нь 20000
доллар. Энэ нь компани нь худадан авах опционыг дуусгавар болгож
болох ба “Бэйрд Инвестмент”-ээс хувьцаа нэг бүрийг 100$-аар
1000ширхэг хувьцааг худадаж авах боломжийг харууж байна. __________
$20,000 Компани нь опционы гэрээнд ($120,000 - $100,000)
долларын ашгийг олгох боломжтой.
17-76
2010.03.31-ны өдрийн журнал бичилт
Худалдан авах опцион 20,000

Эзэмшлийн хэрэгжээгүй олз, гарз 20,000
Зах зээлийн үнэлгээнээс харахад 2010.03.31-нд опционы цаг

хугацааны үнэ цэнэ нь 100 доллар байв. Компани нь опционы үнэ
цэнэд гарах өөрчлөлтийн журнал бичилт:
Эзэмшлийн хэрэгжээгүй олз, гарз 300

Худалдан авах опцион ($400 - $100) 300
17-77
2010.03.31-ны тайланд:
◆ Худалдан авах опционыг баланс дээр20100$-оор тайлагнана.
◆ Опционы цаг хугацаанд гарах гарз нь цэвэр ашгийг бууруулна.
◆ Цаг хугацаанд хэрэгжээгүй олз нь цэвэр ашгийг өсгөнө .
17-78
2010.04.16-нд компани нь опционыг түүнийг дуусгавар болохоос өмнө төлж

болно. Энэхүү төлбөрийг зөвөөр тайлагнахын тулд дараах байдлаар 5000((20-
15)*1000) доллараар дотоод үнэ цэнийн бууруултыг хийн опционы үнэ цэнийг
шинэчлэн оруулна.
Хэрэгжээгүй олз, гарз 5,000

худалдан авах опцион 5,000
Компани 40$(100-60)-ын опционы цаг хугацааны үнэ цэнэд гарсан

өөрчлөлтийг дараах байдлаар тайлагнана.
Хэрэгжээгүй олз, гарз 40
худалдан авах опцион 40
17-79
Төлбөрийн үед худалдан авах опционы дансны үнэ цэнэ нь

дараах байдалтай байна.
Худалдан авах опцион
2010.01.02 400$ 2010.03.31 300

2010.04.16 500
2010.03.31 20000 2010.04.16 40
15060
Худалдан авах опционыг дараах байдлаар бүртгэсэн.
Мөнгө 15,000
Худалдан авах опционы төлбөрийн гарз 60
Худалдан авах опцион 15,060
17-80
Худалдан авах опционы гэрээний цэвэр ашигт нөлөөлөх нөлөөг нэгтгэн доор харуулав
өдөр Ажил гүйлгээ Ашгийн

нөлөө
2010.03.31 Худалдан авах опционы үнэ цэнэд гарсан цэвэр 19700$
өсөлт
2010.04.16 Худалдан авах опционы үнэ цэнэд гарсан цэвэр (5040)
бууралт
Худалдан авах опционы төрөл (60)
2010.04.16 Нийт цэвэр ашиг 14600$
Худалдан авах опционоос гарсан аливаа олз гарзыг бодит үнэ цэнээр
ашигт тайлагнадаг.
17-81
Уламжлалт болон үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийн

хоорондох ялгаанууд
Уламжлалт санхүүгийн хэрэгсэл нь үүсмэл хэрэгсэлээс хэрхэн ялгагддаг

вэ. Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл нь дараах гурван шинжүүдийг агуулдаг.
1. Хэрэгсэл нь (1) нэг болон түүнээс олон суурь болон (2)

тодорхойлогдсон төлбөрийн нөхцөлтэй байдаг.
2. Хэрэгсэ нь гэрээний эхэн ед бага зэргийн эсвэл огт хөрөнгө

оруулалт шаардагдахгүй.
3. Хэрэгсэл нь цэвэр төлбөр шаарддаг эсвэл зөвшөөрдөг.
17-82
Уламжлалт болон үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийн
хоорондох ялгаанууд
Шинж Уламжлалт санхүүгийн хэрэгсэл Үүсмэл санхүүгийн
хэрэгсэл
Төлбөрийн нөхцөл Хувьцааны үнийг хувьцааны Хувьцааны үнэд гарсан

хэмжээгээр үржүүлэх өөрчлөлтийг үржих нь
хувьцааны тоо
Эхний хөрөнгө Хөрөнгө оруулагч бүрэн өртөгийг Анхны хөрөнгө оруулалт нь

оруулалт төлнө бүрэн өртгөөс хамаагүй
бага
шийдвэрлэлт Бэлэн мөнгийг авахын тулд Хувьцааны үнэ цэнэд

хувьцааг хүргүүлнэ гарсан өөрчлөлтийг
хувьцааны тоо хэмжээгээр
үржүүлсэн дээр үндэслэн
тэнцүү хэмжээний бэлэн
17-83
мөнгийг хүлээн авна.
Зориулалтаар хэрэглэгддэг үүсмэл хэрэгслүүд

Үүсмэл хэрэгсэл: Компаниуд зээлийн хүү эсвэл гадаад
вальютын ханшны өөрчлөлтөөс томоохон хэмжээний сөрөг
нөлөөг тэнцвэржүүлэх зорилгоор үүсмэл хэрэглэдэг.
СБСЗ нь хамгаалалтын 2 төрөлд хуваагддаг—
◆ Бодит үнэ цэнэ
◆ Мөнгөн урсгалын хамгаалалт.
17-84
Бодит үнэ цэнийн хамгаалалт

Бодит үнэ цэнийн хамгаалалтын үед компани нь хүлээн
зөвшөөрөгдсөн хөрөнгө эсвэл өр төлбөр мөн хүлээн
зөвшөөрөгдөөгүй амлалтуудад гарсан бодит үнэ цэнийн
өөрчлөлтийг хамгаалахын тулд хэрэглэдэг.
Компаниуд голдуу бодит үнэ цэнийн хамгаалалтанд хэд хэдэн

төрлийг хэрэглэдэг.
◆ Зээлийн хүүний свот
◆ Худалдан авах опцион
17-85
Жишээ нь: 2010.04.01-нд “Хэйвард Ко” нь “Сонома”-ийн 100

хувьцааг нэг бүрийг нь 100 доллараар худалдан авсан. “Хэйвард
Ко” нь энэ хөрөнгө оруулалтыг идэвхитэйгээр арилжах
зорилгогүй. Иймээс “Хэйвард Ко” нь борлуулахад бэлэн гэж
ангилсан бол журнал бичилт нь:

17-86
Жишээ нь: ”Сонама”-ийн бодит үнэ цэнэ нь 2010 оны туршид

нэмэгдэж хувьцаа бүр нь 125 доллар болж нэмэгдэнэ. Үүнийг
дараах байдлаар бүртгэсэн.
ҮЦ-ны бодит үнэ цэнийн тохируулга 2,500

хэрэгжээгүй эзэмшлийн олз, гарз 2,500
17-87
“Хэйвард” хэрхэн баланс дээрээ “Сонома”-ийн хөрөнгө

оруулалтыг дараах байдлаар тайлагнасан.
Хэйвард ко
Баланс 2010.12.31
Хөрөнгө
Эзэмшигчийн өмч
Хэрэгжээгүй олз 2500
17-88
“Хэйвард”, “Сонома”-ийн хувьцааны үнийн өсөлтөөс олз олж

байгаа хэдий ч “Сонома”-ийн хувьцааны үнэ буурна гэсэн эрсдэл
байсаар байгаа. Энэ эрсдлээс хамгаалахын тулд Хэйвард нь
“Сонома”-ийн 100ш хувьцаанд худалдан авах опционыг худалдаж
авах замаар “Сонома”-ийн хөрөнгө оруулалтаас олж байгаа ашгаа
байнгын болгоно.
Жишээ: “Хэйвард” 2011.01.02-нд худалдах опционы гэрээг хийж

опционыг “Сонома”-ийн хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнийн
хамгаалагч болгон хэрэглэдэг. Энэхүү худалдах опцион нь 125
доллараар худалдах боломжийг олгодог. Дуусгавар үнэ нь
өнөөгийн зах зээлийн үнэтэй тэнцүү учраас худалдах опцион
17-89 гаргах эхний үед ямар ч бичилт хийх шаардлагагүй.
Жишээ: 2013.12.31-нд Сономагийн хувьцааны үнэ нь 120

доллар болж буурна. “Сонома”-ийн хөрөнгө оруулалтад дараах
бичилт хийнэ.
Хэрэгжээгүй олз, гарз 500

ҮЦ-ны бодит үнэ цэнийн тохируулга 500
17-90
Жишээ нь: 2013.12.31-нд “Сонома”-ийн хувьцаанд гаргасан

худалдах опционы үнэ цэнийн өсөлтийг бүртгэнэ.
Худалдах опцион 500

хэрэгжээгүй олз, гарз 500
17-91
Сонома”-ийн хөрөнгө оруулалт болон худалдах опционтой холбоотой

хэмжээг хэрхэн бүртгэхийг доор харуулав“
Хэйвард Ко
Баланс
2013.12.31
Борлуулахад бэлэн үнэт цаас 12000$
Худалдах опцион 500$
Хамгаалалтын ажил гүйлгээний орлогод гарах үр нөлөө
Хэйвард Ко
Орлогын тайлан
2013.12.31
Бусад орлого
Хэрэгжээгүй эзэмшлийн ашиг-худалдах опцион 500
Хэрэгжээгүй эзэмшлийн алдагдал-үнэт цаас -500
17-92
Мөнгөн урсгалын хамгаалалт

Компаниуд мөнгөн урсгалын хамгаалалтыг мөнгөн хөрөнгөд гарч
байгаа өөрчлөлтийн эрсдлээс хамгаалах зорилгоор хэрэглэдэг.
Тайлагнахдаа:
◆ Баланс дээр бодит үнэ цэнээр
◆ Олз, гарзыг шууд цэвэр ашигт тайлагнах
17-93
Жишээ нь: “Алиед” 1000 тн хөнгөн цагаан тонн бүрийг 1550

доллараар худалдаж авах эрхийг өгнө. Энэхүү гэрээ нь 2011.01 сар
хүртэл дуусгавар болно. Хэрэв хөнгөн цагааны үнэ 1550 доллараас
дээш болбол Алиедийн фьючерс гэрээний үнэ цэнэ нь өснө.
“Алиед” 2010.09.01-нд фьючерс гэрээг хийсэн. Нэгдүгээр сард
хүргэгдэх бараа материалд төлөгдөх үнэ нь спот үнэ буюу гэрээний
үнэтэй тэнцүү байв. Хоёр үнүүд тэнцүү байхад фьючерс гэрээ нь үнэ
цэнэгүй байна. Иймээс ямар ч бичилт шаардлагагүй.
17-94
Жишээ нь: 2012.12.31-нд 1-р сарын хөнгөн цагааны үнэ нь тонн

бүрдээ 1575 доллар болж өссөн. “Алиед” фьючерс гэрээний үнэ
цэнэд гарах өөрчлөлтийг дараах байдлаар тайлагнана.
фьючерс гэрээний 25,000

хэрэгжээгүй олз, гарз 25,000
17-95
Жишээ нь: 2011 оны 1 сард “Алиед” 1000 тонн хөнгөн

цагааныг 1575 доллараар худадаж авч дараах бичитийг хийнэ.
Бараа материал хөнгөн цагаан 1,575,000

мөнгө ($1,575 x 1,000 tons) 1,575,000

фьючерс гэрээ ($1,575,000 - $1,550,000) 25,000
17-96
“Алиед” бараа материалыг худалдаж авах бэлэн мөнгөний

урсгалыг үр дүнтэй хамгаалалт хэрэглэсэн байна.
хүлээгдэж байгаа мөнгөн урсгал = Өнөөгийн бэлэн мөнгөний урсга
Энэ үед орлогын ямар ч нөлөө байхгүй. “Алиед” бараа материалыг борлуулах
хүртэл фьючерс гэрээний ашгийг өмчид хуримтлуулж, нэмэлт бусад орлогын нэг
хэсэг болгон хуримтлуулах бөгөөд борлогдсон бүтээгдэхүүнүүдийн өртгөөр
дамжуулан ашигт нөлөөлнө.
17-97
Жишээ: Лаазыг эцсийн бүтээгдэхүүн болгон боловсруулсан

гэж үзье. Лаазны нийт өртөг нь 1700000 доллар. “Алиед”
2011.07 сард 2000000 долларын лаазыг борлуулсан гэвэл.
Мөнгөн хөрөнгө 2,000,000

борлуулалтын орлого 2,000,000
ББӨ 1,700,000
бараа материал 1,700,000
17-98
Жишээ: Хүлээгдэж буй ажил гүйлгээний нөлөөлөл нь одоогийн

ашигт нөлөөлж байгаа учраас “Алиед” хамгааалтын ажил
гүйлгээтэй холбоотой дараах бичилтийг хийнэ.
Хэрэгжээгүй олз, гарз 25,000

ББӨ 25,000
Фьючерс гэрээнээс олсон ашгаа “Алиед” бусад нэмэлт орлогын хэсэг болгон
бүртгэсэн бөгөөд ББӨ-г бууруулна. Үүний үр дүнд ББӨ-ийн нийт өртөг т орсон
хөнгөн цагааны өртөг нь 1550000 доллар.
17-99
Бусад тайлагналын асуудлууд:

Холимог үүсмэл хэрэгслүүд
Хөрвөх бонд нь холимог хэрэгсэ юм. Энэ нь 2 хэсгээс бүрдэнэ.
1. Өрийн үнэт цаас, үүнийг үндсэн үнэт цаас гэж нэрлэдэг
2. Энгийн хувьцаанд хөрвүүлэн бонд болгон хослуулдаг, үүнийг
холимог үүсмэ хэрэгсэл гэж нэрлэдэг.
Холимог үүсмэл хэрэгслүүдийг бүртгэхийн тулд компани нь
тэдгээрийг үндсэн үнэт цааснаас салгах ёстой бөгөөд дараа нь
деривитивд зориулсан бүртгэлийн аргыг хэрэглэх ёстой. Энэхүү салгах
үйл явцыг хуваах үйлдэл гэж нэрлэдэг.
17-100
Хавсралт 17A Тодорхой бус эзэмшилтэй ААН-ийн нэгтгэл
Хамгаалалтын шинжүүдийг тогтоох нь:

Хамгаалалтын ажил гүйлгээнд шаардлагатай, тодорхой
шинжүүдийг хамгаалалтын тусгай бүртгэлийг шаардахаасаа өмнө
тодорхойлж гаргасан.
1. Баримтжуулалт, эрсдлийн удирдлага болон боловсруулалт.
2. Хамгаалалтын харилцааны үр нөлөөтэй байдал.
3. Бодит үнэ цэнэ эсвэл бэлэн мөнгөний урсгалд гарах

өөрчлөлтүүдийн тайлагнасан ашигт үзүүлэх нөлөө.
17-101
Үүсмэл үнэт цаасны бүртгэлийн талаарх дүгнэлт

Үүсмэл Үүсмэл хэрэгсэлд хэрэгэх Хамгаалагдсан зүйлд Нийтлэг жишээ
хэрэгслийн бүртгэл хэрэглэх бүртгэл
хэрэглээ
Арилжаа Орлогод тайлагнасан Хэрэглэгдэхгүй Өмчийн үнэт цаас
хэрэгжээгүй эзэмшлийн оз худалдах эсвэ
болон гарзыг бодит үнэ цэнээр худадан авах опцион
Бодит үнэ Орлогод тайлагнасан Орлогод тайлагнасан Өмчийн хөрөнгө

цэнэ эзэмшлийн ашиг болон ашиг болон алдагдлын оруулалтыг
алдагдын хамт бодит үнэ хамт бодит үнэ цэнээр хамгаалах зорилгоор
цэнээр хэрэглэх худадан
авах опцион
Бэлэн Хамгаалалт үүсэх хэрэгжээгүй Хамгаалагдсан зүйлд Бараа материал
мөнгөний олз, гарзыг бодит үнэ цэнээр өөр бусад НББ-ийн таамаглаж байгаа
урсгал бусад нэмэт орлогод нийтээр хүлээн худалдан авалтыг
тайлагнана. зөвшөөрөгдсөн хамгаалах зорилгоор
зарчмуудыг хэрэглэх фьючерс гэрээг
хэрэглэнэ.
17-102
GAAP
Хоёр загвар :
1. Саналын оролцооны загвар- хэрэв компани 50-аас

илүү хувийг эзэмшиж байва ихэнхдээ нэгддэг.
2. Эрсдэл болон шагналын загвар-хэрэв компани өөр

компаний эдийн засагт ихээр оролцож байвал
17-103
Тодорхой бус эзэмшилтэй аж ахуй нэгжүүдийн нэгдэл
Тодорхой бус эзэмшилтэй аж ахуй нэгж нь дараах онцлог

шинжүүдийн нэгийг агуулсан байдаг.
1. Хангалтгүй өмчийн хөрөнгө оруулалт нь эрсдэл бий

болгодог.
2. Хувьцаа эзэмшигчдэд шийдвэр гаргах эрх дутагдалтай

байдаг.
3. Хувьцаа эзэмшигчдэд энгийн хувьцаа Хувьцаа эзэмшигчийн

олз эсвэл гарзыг шингээж чаддаггүй.
17-104
Illustration 17B-1
17-105
Амьдрал дээр юу тохиолддог вэ?
500 сая долларын зах зээлийн үнэтэй 509

компаниудын дунд хийсэн судалгаанаас
харахад, эдгээр компаниудын 17 хувь
нэгтгэл нь материаллаг нөлөөтэй байгааг
харуулсан байдаг.
17-106
Хавсралт 17A Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрүүд болон тодруулга
СБСЗ нь бизнесийн үр ашигтай шийдвэрийг гаргахад бодит

үнэ цэнийн мэдээлэл нь хамгийн ач холбогдолтой байдаг. Гэвч
зарим хүмүүс бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг хэрэглэхэд
төвөгтэй байдаг гэдгийг дараах 2 шалтгаантай гэж үздэг:
1. Тодорхой тохиолдлуудад бодит үнэ цэнийн хэмжүүр

найдваргүй байдаг.
2. Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг тухайн тохиолдлын суурь

эдийн засгийн нөхцөл байдалтай нь уялдаагүй гэж үздэг.
17-107
Санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийн мэдээллийгтодруулах-

бодит үнэ цэнийн бус хувилбар:
Санхүүгийн хэрэгслүүдийн өртөг болон бодит үнэ цэнийг

санхүүгийн тайлангийн тэмдэглэлд тайлагнах байдаг.
Мөн зөвлөл нь компаниудыг хэрэглэгчдэд бодит үнэ цэнийн

хэрэглээг тодруулах, бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг хийхэд
хэрэглэсэн өгөгдлүүдийг ойлгуулах мэдээллийг тодруулах ёстой
гэж үзсэн.
17-108
Санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийн мэдээллийгтодруулах-

Бодит үнэ цэнийн энгийн хэмжүүрээс гадна нэмэлт тодруулгыг 2

шалтгаанаар хийдэг.:
1. Бодит үнэ цэнийн мэдээллийн хэмжүүрийн найдвартай

байдлын түвшингүүдийг ялгах
2. Санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнэд гарах

өөрчлөлтийг санхүүгийн тайлангуудад эдгээр санхүүгийн
хэрэгслүүдийн төрөл, бодит үнэ цэнийх нь хэмжүүрээс н
хамаарч өөр өөр тайлагнадаг.
17-109
Найдвартай байдлын шатлалуудыг тодорхойлох..

◆ Түвшин 1 нь хамгийн найдвартай хэмжүүр учир нь адил төстэй
хөрөнгө болон өр төлбөрийн идэвхитэй зах зээлд байдаг жишиг
үнүүд дээр үндэслэдэг..
◆ Түвшин 2 нь найдвар арай багатай, энэ нь ади төстэй хөрөнгө

болон өр төлбөрүүдийн хувьд зах зээлийн жишиг үнүүдийг
үндэслэдэггүй.
◆ Түвшин 3 нь хамгийн найдвар багатай, энэ нь санхүүгийн

хэрэгслийн үнэ цэнийг гаргахын тулд компанийн таамаглалыг
ашиглаж, ажиглагдаагүй өгөгдлүүдийг ашигладаг.
17-110
Бодит үнэ цэнийн жишээ

Сабата компанийн санхүүгийн тайлангийн тэмдэглэл
(1000$)-оор бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг Тайлагнасан тоон мэдээллийг ашиглан гаргах нь
Тодорхойлолт Бодит үнэт цаас Ижил төстэй Бусад томоохон Ажиглагдахгүй

хөрөнгүүдийн ажиглалтын өдрүүд томоохон өгөгдлүүд
идэвхитэй ЗЗ дээрх
үнэ
12/31/10 (түвшин 1) (түвшин 2) (түвшин 3)
Арилжаалах үнэт 115 105 10
цаас
Борлуулахад бэлэн 75 75
ҮЦ
Үүсмэл хэрэгсэл 60 25 15 20
Хамтарсан 10 10
үйлдвэрийн хөрөнгө
оруулалт
Нийт 260 205 25 30
17-111
Сабата компанийн санхүүгийн тайлангийн тэмдэглэл
Мянган доллараар Ихээхэн хэмжээний ажиглагдаагүй өгөгдлийг ашиглан
бодит үнэ цэнийн тооцолол
Түвшин 3-ийн Үүсмэл хэрэгсэл Хамтарсан нийт

хөрөнгө
өөрчлөлтөнд оруулалт
Эхний үлдэгдэл 14 11 25
гарсан тохируулгаашигт оруулаад, цэвэр хөрөнгөнд гарсан 11 (3) 8
өөрчлөлт
Бусад нэмэлт орлогод оруулаад 4 4
Худалдан авалт, хувьцаа гаргалт, төлбөр (7) 2 (5)
Түвшин 3-д шилжиж байгаа, түүнээс гарч (2) (2)
байгаа
Эцсийн үлдэгдэл 20 10 30
Тайлант үед осон нийт олз эсвэл гарзын 7 2 9
хэмжээг ашигт оруулна
Тайлант үед гарсан олз болон гарзыг ашигт оруулах бөгөөд дараах байдлаар арилжааны орлого
болон бусад орлогод тайлагнасан
Арилжааны Бусад
орлого орлого
Тайлант үеийн нийт олз, гарзыг ашигт багтаасан 11 (3)
Тайлагналын өдөрт эзэмшиж байгаа хөрөнгөтэй холбоотой гарах 7 2

хэрэгжээгүй олз, гарзад гарсан өөрчлөлт
17-112
Санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийн мэдээллийг тодруулах-
Шийтс компанийн санхүүгийн тайангийн тэмдэглэл
Мянган 2010.12.31 дэх бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг Бодит үнэ цэнийн опционы сонголт дээр үндэслэн
доллараар ашигласан бодит үнэ цэнээр хэмжигдсэн зүйлүүдийн 12 сарын
туршид гарсан бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт
тодорхойлолт Бодит Ади Бусад Ажиглагдаа Бусад олз, Зээлийн Урт Бодит үнэ
үнэ хөрөнгүүди томоохон гүй гарз хүүгийн хугацаат өр цэнэд
цэнийн йн ажиглалтын томоохон орлого төлбөрийн гарсан нийт
хэмжүүр идэвхитэй өөрчлөлтүү өгөгдлүүд хүүний өөрчлөлт
үүд ЗЗ дээрх д зарлага
жишиг үнэ
Арилжааны 115 105 10
үнэт цаас
Борлуулахад 75 75
бэлэн үнэт
цаас
Зээл 150 0 100 50 (3) 10 7
Үүсмэл 60 25 15 20
хэрэгсэл
Хувийн 75 0 25 50 (18) (18)
хөрөнгө
оруулалт
Урт хугацаат (60) (30) (10) (20) 13 (4) 9
өр
17-113
Үнэ цэнийг тохируулах нь: үнэ цэнэ нь буурсан

хөрөнгө эсвэл өр төлбөр
МкКанг компани санхүүгийн тайлангийн тэмдэглэл
Сая доллар Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрүүд
тайлбар 12/31/10 Адил төстэй Бусад томоохон Ажиглагдаагүй

хөрөнгүүдийн ажиглалтын утгууд томоохон утгууд
идэвхтэй ЗЗҮ
Эзэмшиж байгаа 75 75
болон ашигласан урт
хугацаат хөрөнгө
Гүүдвил 30 30
Борлуулахад бэлэн 26 26
байгаа уртхугацаат
өр
Урт хугацаатай эзэмшиж байгаа 100сая долларын дансны үнээс 75 сая долларын бодит үнэ цэнэ дээр нэмэн
данснаас хассаны бууралтыг 25сая доллар болно
Дансны дүн нь 65сая долларын гүүдвилыг түүний 30 сая долларын бодит үнэ цэнээс хасч, 35сая долларын үнэ
цэнийн бууралт болно
17-114
RELEVANT FACTS
◆ GAAP classifies investments as trading, available-for-sale (both debt and
equity investments), and held-to-maturity (only for debt investments). IFRS
uses held-for-collection (debt investments), trading (both debt and equity
investments), and non-trading equity investment classifications.
◆ The accounting for trading investments is the same between GAAP and
IFRS. Held-to-maturity (GAAP) and held-for-collection investments are
accounted for at amortized cost. Gains and losses related to available-for-
sale securities (GAAP) and non-trading equity investments (IFRS) are
reported in other comprehensive income.
◆ Both GAAP and IFRS use the same test to determine whether the equity
method of accounting should be used.
17-115
RELEVANT FACTS
◆ The basis for consolidation under IFRS is control. Under GAAP, a bipolar
approach is used, which is a risk-and-reward model (often referred to as a
variable-entity approach) and a voting-interest approach. However, under
both systems, for consolidation to occur, the investor company must
generally own 50 percent of another company.
◆ GAAP and IFRS are similar in the accounting for the fair value option. That
is, the option to use the fair value method must be made at initial
recognition, the selection is irrevocable, and gains and losses are reported as
part of income. One difference is that GAAP permits the fair value option
for equity method investments.
17-116
RELEVANT FACTS
◆ While measurement of impairments is similar, GAAP does not permit the
reversal of an impairment charge related to available-for-sale debt and
equity investments. IFRS allows reversals of impairments of held-for-
collection investments.
17-117
IFRS SELF-TEST QUESTION
All of the following are key similarities between GAAP and IFRS with
respect to accounting for investments except:
a. IFRS and GAAP have a held-to-maturity investment classification.
b. IFRS and GAAP apply the equity method to significant influence
equity investments.
c. IFRS and GAAP have a fair value option for financial instruments.
d. the accounting for impairment of investments is similar, although
IFRS allows recovery of impairment losses.
17-118
Which of the following statements is correct?
a. GAAP has a held-for-collection investment classification.
b. GAAP permits recovery of impairment losses.
c. Under IFRS, non-trading equity investments are accounted for at
amortized cost
d. IFRS and GAAP both have a trading investment classification.
17-119
IFRS requires companies to measure their financial assets at fair value based
on:
a. the company’s business model for managing its financial assets.
b. whether the financial asset is a debt investment.
c. whether the financial asset is an equity investment.
d. All of the choices are IFRS requirements.
17-120
Copyright
17-121

ACC332 ЛекцОрлого 1 Merged

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

ACC332 ЛекцОрлого 1 Merged

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ACC332 ЛекцОрлого 1 Merged

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль

Нягтлан бодох бүртгэлийн тэнхим

Орлого хүлээн зөвшөөрөлт

1. Орлого хүлээн зөвшөөрөх зарчмыг тодорхойлох

2. Борлуулалтын цэг дээр орлого хүлээн зөвшөөрөх

3. Урт хугацаат гэрээг бүртгэх гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга

4. Урт хугацаат гэрээг бүртгэх гэрээ гүйцэтгэлийн арга

5. Урт хугацаат гэрээт ажлын алдагдлыг бүртгэх

6. Хэсэгчилсэн төлбөртэй борлуулалт

7. Өртөг нөхөлтийн арга

Борлуулалтын цэг Хүргэлтийн цэгээс Хүргэлтийн цэгийн

Орлого хүлээн Хөнгөлөлттэй Гүйцэтгэлийн Хэсэгчилсэн

Урт хугацаат Мөнгөн орлогын

Сүүлийн үеийн судалгаагаар орлого хүлээн зөвшөөрөлт

Орлого хүлээн зөвшөөрөлтийн алдаатай холбоотой

Орлого хүлээн зөвшөөрөх зарчим

Дараах нөхцөл хангагдсан үед:

(1) Хэрэгжсэн эсвэл, хэрэгжих боломжтой болсон,

(2) Иж бүрдэл болсон үед орлогыг хүлээн зөвшөөрнө.

Үйлчилгээний Хүү, түрээс,

Хүлээн Үйлчилгээ үзүүлж Цаг хугацаа

Борлуулалтын өдрөөс өмнө орлого хүлээн зөвшөөрөх

Борлуулалтын өдрөөс хойш орлого хүлээн зөвшөөрөх:

► Холбогдох орлого эсвэл өртгийн дүн тодорхойгүй

► Уг борлуулалт нь орлого олох үйл явцын иж

Орлого хүлээн зөвшөөрөх үйл ажиллагаа

Борлуулалтын Хүргэлтийн өмнө Хүргэлтийн дараа

Ерөнхий Үйлдвэр Үйлдвэр Үйлдвэр Мөнгөн Өртөг

Бараа бүтээгдэхүүний хэрэглэгчдэд хүлээлгэн өгөх эсвэл

Дараах асуудлууд тулгардаг.

◆ Худалдааны буюу тоо хэмжээний хөнгөлөлт:

Буцаах эрхтэй борлуулалт

1. Буцаах эрхийн хугацаа дуустал борлуулалтыг

2. Борлуулалтыг бүртгэж, ирээдүйн тооцоолсон буцаалтын

3. Борлуулалтыг бүртгэх ба гарсан үед буцаалтыг

Буцаан худалдан авах хэлцэлтэй борлуулалт

Нэг тайлант үед борлуулсан бараагаа дараагийн тайлант үед

Борлуулалт гэж үзэхгүй.

Хүргэлтийн цэгийн өмнө орлого хүлээн зөвшөөрөх гол

◆ Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга

Гэрээт ажлын иж бүрдлийг тооцоолох, гэрээний орлого

1. Талуудын бараа үйлчилгээ нийлүүлэх ба хүлээн авах

2. Гэрээний дагуу худалдан авагч бүх үүрэг хариуцлагыг

3. Гүйцэтгэгч нь гэрээний үүргийг бүрэн биелүүлэх;

Дараах нөхцөлд Гэрээ гүйцэтгэлийн аргыг хэрэглэнэ:

1. Компани нь богино хугацаат гэрээт ажил гүйцэтгэх;

Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга

Хүлээн зөвшөөрөх Өмнөх тайлант үед Тайлант үейн

2012 2013 2014

Хийх зүйл: Иж бүрдлийн хувийг тооцоол

2012 2013 2014

Хасах: Тооцоолсон зардал

Тооцоолсон иж бүрдэл болгох зардал 3,000,000 1,134,000 0

Тооцоолсон нийт зардал 4,000,000 4,050,000 4,050,000

Тооцоолсон нийт ашиг 500,000 450,000 450,000

Гүйцэтгэлийн хувь 25% 72% 100%

Хийх зүйл: Дээрх тооцоололд үндэслэн (1) барилгын өртөг, (2)

Ажил гүйлгээ: 2012 2013 2014

Хийх зүйл: Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн аргаар жил