Aspekty Prawne W Psychiatrii

OPINIA SĄDOWO-
PSYCHIATRYCZNA
Dr n.med. Maciej Kuśmierek
Psychiatria Sądowa
• Połączenie nauki biologicznej – psychiatrii z nauką normatywną – prawem

• Wymaga wiedzy i doświadczenia w zakresie psychiatrii oraz znajomości
uwarunkowań prawnych
• Art. 193 Kodeksu Postępowania Karnego par.1 „Jeżeli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości
specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych”
• Można w tym celu zwrócić się o opinię do instytucji naukowej lub specjalistycznej
Zaburzony psychicznie przestępca
• Sprawą niezwykle dyskusyjną i najtrudniejszą, jeśli chodzi o opiniowanie sądowo-

psychiatryczne, jest rozróżnienie stanów chorobowych od niechorobowych,
będących podłożem zachowań kryminogennych, czyli stanów, w których
zaburzone funkcjonowanie mózgu jest odpowiedzialne za zachowanie
kryminalne.
• przestępcy dokonujący zabójstw jedynie w 15% są osobami wykazującymi ciężkie
zaburzenia psychiczne
• K.Eichstaedt, P.Gałecki, A.R.Depko Metodyka pracy biegłego psychiatry, psychologa oraz seksuologa w sprawach karnych, R. VI 175 – 229, Wyd.1, 2011
• Przestępca zaburzony psychicznie dla opinii publicznej to sprawca najcięższych
czynów zasługujący na najwyższą karę. W rzeczywistości jest to człowiek, który
z przyczyn chorobowych nie jest w stanie racjonalnie oceniać ani swojej sytuacji,
ani otaczającej rzeczywistości
• Uogólniając, przyjmuje się, że chorobą psychiczną w znaczeniu stanu znoszącego
poczytalność są zaburzenia psychiczne przebiegające z objawami
psychotycznymi, ciężkie epizody depresji i manii, a także znacznego stopnia
otępienie o różnej etiologii. Ponadto, tak jak wymienia to art. 31 § 1 k.k., stanami
znoszącymi całkowicie poczytalność są: głębokie upośledzenie umysłowe
(niepełnosprawność intelektualna), a także te „inne zakłócenia czynności
psychicznych”, w których zaburzona jest świadomość albo zdolność rozeznania
rzeczywistości
• Wśród przestępców dokonujących zabójstw osoby cierpiące z powodu schizofrenii
stanowią 6%, przy czym najczęściej są to osoby z paranoidalnym typem schizofrenii
i współwystępującym uzależnieniem od substancji psychoaktywnych
• Znacznie większą część zabójców stanowią osoby z zaburzeniami osobowości czy
uzależnione od substancji psychoaktywnych (10–38%). Osobowość antyspołeczna
u mężczyzn zwiększa ryzyko dokonania zabójstwa dziesięciokrotnie, u kobiet zaś aż
pięćdziesięciokrotnie. Zaburzenia afektywne, zaburzenia lękowe nie zwiększają ryzyka
popełnianych zabójstw
• osoby cierpiące z powodu depresji mogą z pobudek chorobowych dokonać nawet
zabójstwa i jest to najczęstsze przestępstwo, jakiego można się spodziewać u osoby chorej
na depresję
• Stosunkowo wysoki odsetek przestępców stanowią osoby z tak zwaną podwójną
diagnozą, czyli zaburzeniem psychicznym współwystępującym z uzależnieniem
• We współczesnych systemach diagnostycznych zrezygnowano z pojęcia „choroba
psychiczna” i, jak podaje Pużyński, stosowanie tego terminu w polskim
prawodawstwie „jest anachronizmem, który może być przyczyną poważnych
nieporozumień i nadużyć”. W polskiej literaturze nie istnieje bowiem jednoznaczna
definicja pojęcia „choroba psychiczna”. Analiza opisu osoby z zaburzeniami
psychicznymi zawartego w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego wskazuje, że
jest to osoba wykazująca objawy psychotyczne, choroba psychiczna zaś to
zaburzenie przebiegające z objawami psychotycznymi. Opis ten jest bardzo
nieścisły i może prowadzić do licznych nieporozumień. Obecnie w literaturze
tematycznej preferowany jest termin „zaburzenie psychiczne”.
Biegli:
• Powołana osoba może podjąć się czynności biegłego dopiero wówczas, gdy
otrzyma pisemne postanowienie z imiennym powołaniem jej do tej funkcji wraz z
zakresem zaleconych jej zadań (art. 194 k.p.k.; art.. 278 k.p.c.)
• Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sadowy, lecz każda
osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie – art. 195
k.p.k.
• Osoba wyznaczona na biegłego może nie podjąć włożonego na nią obowiązku z
przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu
przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii – art. 280 k.p.c.
Opinia
• Biegły zobowiązuje się wykonać opinię z całą sumiennością i bezstronnością
• Złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej
oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić
dowodu (art. 199 k.p.k.)
• Biegły składa opinie ustnie lub na piśmie
• Osoby biorące udział w wydaniu opinii mogą zostać przesłuchane w charakterze
biegłych, a osoby biorące udział w badaniu w charakterze świadków
• Jeśli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii
lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać tych samych
biegłych lub powołać innych (art. 201 k.p.k.)
Biegli w postępowaniu karnym
• W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd , a w postepowaniu
przygotowawczym prokurator , powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów
(art. 202 k.p.k.)
• Na wniosek psychiatrów do udziału w wdaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub
biegłych innych specjalności
• Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń
preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje
biegłego lekarza seksuologa
• Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim ani w innym stosunku, który
mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności.
• Opinia biegłych powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności
oskarżonego w chwili popełnienia czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego
oraz zdolności do udziału w postępowaniu
Biegli w postępowaniu karnym
• W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia

psychicznego oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym
tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że
oskarżony popełnił przestępstwo (art. 203 k.p.k.)
• Sąd lub prokurator określa czas i miejsce obserwacji
• Obserwacja nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie, na wniosek zakładu
leczniczego sąd może ją przedłużyć do 8 tygodni.
Rola biegłego wobec oskarżonego
• 1) ocenę poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia czynu
• 2) ocenę aktualnego stanu zdrowia psychicznego – czyli odpowiedzi na pytanie,
czy skazany cierpi na chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne
zakłócenie czynności psychicznych, a w razie odpowiedzi twierdzącej ocena ta
powinna zawierać informacje, od kiedy stwierdzany jest taki stan psychiczny, czy
występował przed dokonaniem czynu, czy jest konsekwencją dokonania czynu;
• 3) ocenę zdolności do udziału w czynnościach procesowych – dla sądu istotne jest,
czy wyjaśnienia składane przez oskarżonego, ze względu na jego stan psychiczny,
mają wartość dowodową, a także czy możliwe jest, na podstawie oceny biegłych,
przewidzenie zachowania sprawcy w trakcie postępowania; stwierdzenie choroby
psychicznej czy upośledzenia umysłowego nie wyklucza udziału sprawcy
w postępowaniu
Rola biegłego wobec skazanego
• Zadaniem biegłych w razie zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego

skazanego jest:
• 1) ocena stanu psychicznego skazanego oraz
• 2) ocena zdolności do odbywania kary pozbawienia wolności w takim stanie
psychicznym.
Rola biegłego wobec pokrzywdzonego
• Zadaniem biegłego wobec pokrzywdzonego lub świadka, zgodnie z art. 192 k.p.k.,
jest ocena aktualnego stanu zdrowia psychicznego.
• W myśl art. 192 § 1 k.p.k., jeżeli karalność zależy od stanu zdrowia
pokrzywdzonego, konieczna jest ocena stanu zdrowia pokrzywdzonego. Chociaż
art. 192 k.p.k. w sposób bezpośredni nie wskazuje konieczności wykazania
związku stanu psychicznego pokrzywdzonego z czynem sprawcy, wydaje się
warunkiem koniecznym i niezbędnym, aby wykazać, czy stan psychiczny
pokrzywdzonego jest skutkiem czynu sprawcy.
c.d.
• W sytuacji gdy istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego

rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego
spostrzeżeń (art. 192 § 2 k.p.k.), na wniosek sądu lub prokuratury możliwe jest
uczestnictwo biegłego w przesłuchaniu świadka.
• fakt leczenia psychiatrycznego, obecności choroby psychicznej,
niepełnosprawności intelektualnej czy innego zakłócenia czynności psychicznych
nie decyduje o braku wiarygodności zeznań.
„Człowiek dojrzały jest zdolny do przypisania mu winy” –
niepoczytalność jest wyjątkiem od tej reguły
• Art.31.1 Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie
mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim
postępowaniem.
• Art.31.2 Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznawania
znaczenia czynu lub kierowania swoim postepowaniem była w znacznym stopniu
ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
• Art.31.3 Przepisów 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan
nietrzeźwości lub odurzenia, powodujący wyłączenie lub ograniczenie
poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć
Poczytalność
• Niepoczytalność lub poczytalność ograniczona istnieje w okresie dokonywania

czynu
• Biegły bierze pod uwagę ówczesny stan psychiczny sprawcy
• Diagnoza, bez dokładnej analizy akt sprawy nie może mieć znaczenia dla oceny
poczytalności
• Biegli wypowiadają się o poczytalności, a nie o winie
Formy opinii
• Opinia ustna – zwykle dodatkowe wyjaśnienie opinii pisemnej
• Opinia pisemna
• Opinia odrębna/zespołowa
• Opinia procesowa (dająca podstawę do rozstrzygnięć sądu)
• Opinia pozaprocesowa (prywatna)
• Opinia uzupełniająca
• Superopinia (biegli o wysokich kwalifikacjach, w przypadku już wydanych przez
biegłych rozbieżnych opinii)
Rodzaje opinii
• Opinia kategoryczna
• Opinia prawdopodobna (wskazane określenie stopnia prawdopodobieństwa)
• Opinia alternatywna (gdy sprzeczne dowody nie pozwalają na wydanie opinii
prawdopodobnej)
• Opinia abstrakcyjna (przybliżenie praktyki opiniowania w określonym stanie
psychicznym, bez akt sprawy)
Wady opinii
• Opinia niepełna (pomija dowody bez uzasadnienia, pobieżna, lakoniczna

konkluzja)
• Opinia niejasna
• Opinia wewnętrznie sprzeczna (wnioski sa nielogiczna, nie potwierdzają ich
przeprowadzone badania , gdy zawierają wykluczające się oceny)
Badanie sądowo-psychiatryczne
• Badanie sądowo-psychiatryczne powinno uwzględniać:
• 1) zebranie wywiadu – zarówno od samego badanego, jak i wywiadu środowiskowego uzyskanego przez organ procesowy;
w trakcie wywiadu badanemu zadaje się pytania, ale także powinno się pozwolić badanemu mówić spontanicznie; wywiad
powinien obejmować:
• a) biografię oskarżonego,
• b) przebyte choroby i urazy,
• c) obciążenia rodzinne,
• d) nałogi – rodzaj substancji psychoaktywnej, schemat przyjmowania, typowe zachowania po przyjęciu substancji
psychoaktywnej, ewentualne leczenie, stosowane leki,
• e) objawy chorobowe – podane przez badanego i obserwowane u badanego przez osoby udzielające wywiadu; ustalenie
pojawianie się objawów, ich początku, końca, dynamiki,
• f) dane dotyczące leczenia psychiatrycznego umożliwiające prześledzenie przebiegu procesu chorobowego – okresów zaostrzeń,
remisji, stosowanego leczenia, uczestniczenia w procesie terapeutycznym, stosowania się do zaleceń,
• g) dane dotyczące leczenia z powodu innych chorób,
• h) samoocena badanego, ocena relacji interpersonalnych, funkcjonowania społecznego,
c.d.
• i) dokładny wywiad od badanego dotyczący krytycznego wydarzenia z opisem jego samopoczucia, przeżyć, emocji, okoliczności, motywacji,
późniejszego samopoczucia, a także aktualnej oceny minionego wydarzenia,
• j) jeśli możliwe, wywiad od świadków krytycznego zdarzenia umożliwiający uzyskanie opisu zachowania badanego w okresie zarzucanego mu czynu;
• 2) obserwację zachowania w trakcie zbierania wywiadu – ocena mimiki, ruchów, ogólnego zachowania;
• 3) ocenę stanu fizycznego i neurologicznego;
• 4) badania dodatkowe, wśród których należy wyróżnić:

• a) dodatkowe badania laboratoryjne i obrazowe,
• b) dodatkowe konsultacje, w tym badanie psychologiczne i lekarzy innych specjalności,
• c) analizę dostępnej dokumentacji medycznej nie tylko zawartej w aktach, ale i dostarczonej przez badanego,
• d) wywiad zebrany od rodziny, świadków,
• e) dane dostępne w aktach sprawy, mogące ułatwić ocenę stanu psychicznego i funkcjonowania oskarżonego
Opinia sądowo-psychiatryczna
• 1) opis metod oraz sposobu i porządku przeprowadzenia badań;
• 2) biegli powinni:
• a) przytoczyć wszystkie argumenty oparte na okolicznościach mających związek z badanymi faktami (dowodami),
• b) zająć stanowisko wobec każdego z nich oraz
• c) wykorzystując swoją specjalistyczną wiedzę, wskazać fakty pomocne w ocenie stanu psychicznego osoby
opiniowanej,
• d) uzasadnić swój wybór,
• e) opisać stwierdzone zależności;
• 3) obowiązkiem biegłych jest uwzględnienie w opinii wyników badania psychologicznego oraz ustosunkowanie się do
każdego dokumentu dotyczącego leczenia osoby opiniowanej;
• 4) wobec zagadnień, co do których w psychiatrii istnieją rozbieżne poglądy, biegły powinien je wymienić i przytoczyć
przesłanki, dla których przyjmuje jeden z nich;
• 5) od opinii biegłych wymaga się nie tylko konkluzji, ale też szczegółowej prezentacji działań, jakie podjęli, i metod, jakie
zastosowali.
Treść opinii
• Unormowania prawne dotyczące treści opinii przedstawia art. 200 § 2 k.p.k. Każda opinia
powinna zawierać:
• 1) imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego;
• 2) imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły
w przeprowadzeniu badania i wydaniu opinii, ze wskazaniem czynności dokonanych przez
każdą z nich;
• 3) w przypadku wydania opinii przez instytucję – także pełną nazwę i siedzibę tej instytucji;
• 4) czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii;
• 5) sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski;
• 1) organ procesowy, który opinię zlecił i powołał biegłych, zakreślając

przedmiot ekspertyzy (zgodnie z art. 194 k.p.k.),
• 2) dane personalne osoby badanej,
• 3) miejsce przeprowadzenia badania.
• Sygn. akt: Miejscowość, data
• OPINIA SĄDOWO-PSYCHIATRYCZNA
• I. Wstęp
• 1) określenie organu procesowego zlecającego jej wydanie (pełna nazwa i siedziba), dane personalne osoby opiniowanej
(imię, nazwisko i data urodzenia) oraz treść i kwalifikację prawną stawianego zarzutu;
• 2) podanie daty i miejsca badania ambulatoryjnego;
• 3) konieczne jest wyszczególnienie imion i nazwisk biegłych biorących udział w ekspertyzie psychiatrycznej, ich
specjalności, stopni lub tytułów naukowych, a w przypadku opinii instytucji, także stanowisk służbowych – dotyczy to
również innych osób uczestniczących w badaniu, a niebędących biegłymi, np. szkolących się;
• 4) przedstawienie zleconych biegłym zadań; zwykle odnoszą się one do treści:
• – art. 202 § 4 k.p.k., czyli obejmują ocenę stanu psychicznego i poczytalności osoby badanej w okresie dokonywania
czynu i podczas badania oraz jej zdolności do udziału w postępowaniu,
• – art. 93 lub 94 k.k. dotyczących ewentualnej potrzeby stosowania środków zabezpieczających;
• 5) biegli zobowiązani są również do udzielenia odpowiedzi na ewentualne dodatkowe pytania stawiane przez organ
zlecający.
• II. Sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń (badań)
• 1.Zapoznanie się z materiałem zawartym w aktach sprawy karnej i wykorzystanie go w postaci wyciągu z akt. W opiniach
ambulatoryjnych jego zakres może być ograniczony, ale w stopniu niezbędnym do wyciągnięcia i uzasadnienia
wniosków. Dane z akt powinny zawierać:
• 1) treść zarzutu i kwalifikację prawną czynu;
• 2) niezbędne dane dotyczące czynu i jego okoliczności, a w przypadkach czynów przeciwko życiu i zdrowiu – opis
obrażeń, wyniki sekcji, badań krwi lub wydychanego powietrza na zawartość alkoholu u sprawcy i ewentualnej ofiary itd.;
• 3) wyjaśnienia osoby badanej – jeżeli było ich kilka, należy ocenić konsekwencję w podtrzymywaniu zeznań lub, przy jej
braku – okoliczności, w jakich następowały zmiany;
• 4) dane o dotychczasowej karalności opiniowanego;
• 5) zeznania świadków, zwłaszcza te, które dostarczają informacji na temat osoby sprawcy lub jego zachowania w czasie
czynu;
• 6) dokumentację lekarską (historię choroby, zaświadczenia, wcześniejsze opinie biegłych);
• 7) wywiady środowiskowe;
• 8) w przypadku dołączenia akt innych spraw karnych lub cywilnych należy podać z nich te informacje, które mogą być
istotne dla aktualnych ocen, lub stwierdzić, że nie wnoszą one nic istotnego do obecnie analizowanej sprawy.
• 2. Opis przebiegu badania powinien obejmować:
• 1) wywiady od rodziny przedstawiające dane dotyczące biografii oskarżonego, potencjalnych obciążeń genetycznych,
przebytych poważnych chorób czy urazów, uzależnień oraz ewentualnych zaobserwowanych zaburzeń psychicznych –
czasu ich wystąpienia i przebiegu;
• 2) dane z ewentualnej dokumentacji lekarskiej spoza akt sprawy (wydaje się jednak, że w sytuacji gdy zajdzie
konieczność skorzystania z dokumentacji lekarskiej niezałączonej do akt sprawy, na okoliczność tę należy zwrócić uwagę
organowi procesowemu w celu zażądania tych dokumentów i zaliczenia ich do materiału dowodowego);
• 3) dane dotyczące zachowania osoby opiniowanej podczas badania: zauważone objawy, ich opis, cytaty wypowiedzi,
przebieg i dynamika ewentualnych zaburzeń psychicznych, stosowane leczenie i jego efekt;
• 4) wywiad od osoby badanej: biografia, dane dotyczące przebytych i aktualnych, sytuacja socjalna, zainteresowania,
kontakty z ludźmi;
• 5) przebieg krytycznych wydarzeń, ewentualnie przeżyć psychicznych z tego okresu – bez odnotowywania przyznania się
do dokonania czynu;
• 6) ocenę stanu psychicznego;
• 7) ocenę stanu fizycznego i neurologicznego, ewentualne konsultacje specjalistów;
• 8) wyniki badań dodatkowych;
• 9) ocenę psychologa, jeżeli jest integralną częścią opinii – w sytuacji gdy psycholog przeprowadzał badanie bez udziału
pozostałych biegłych, należy przytoczyć niezbędne dane (wyniki i wnioski) pozwalające na sformułowanie opinii.
• III. Omówienie całości materiału, przedstawienie wniosków z ich uzasadnieniem
• 1) wyjaśnienie, czy zebrany materiał pozwala na wyciągnięcie wniosków w odniesieniu do ocen kodeksowych,
wymienionych w art. 31 § 1 k.k., co do istnienia objawów choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, ewentualnie
innych zakłóceń czynności psychicznych;
• 2) wskazania, które z wymienionych zaburzeń biegli stwierdzili – postawienie odpowiedniego rozpoznania z podaniem
definicji i przytoczeniem przemawiających za nim, stwierdzonych objawów psychopatologicznych oraz ich analiza
w kontekście wcześniej uzyskanych informacji (początek wystąpienia zaburzeń, dynamika ich przebiegu, ewentualne
zmiany związane z leczeniem);
• 3) odniesienie się do danych zawartych w załączonej do akt dokumentacji medycznej – w razie braku zgodności
z wcześniej stawianymi rozpoznaniami biegli mają obowiązek szczegółowo uzasadnić swój pogląd, jednakże, zdaniem
autorów niniejszego opracowania, bez jednoznacznego pytania organu procesowego na biegłych nie ciąży wcale
obowiązek wyjaśnienia, dlaczego nie podzielają stanowisk poprzedników, ponieważ to do organu procesowego, a nie do
biegłych, należy ocena sporządzonej opinii;
• 4) odpowiedzi na pytania: czy stwierdzone objawy istniały w okresie objętym zarzutem? co za nimi lub przeciw nim
przemawia? czy biegli znajdują związek przyczynowo-skutkowy między rodzajem lub nasileniem zaburzeń
a charakterem zarzucanego czynu i towarzyszącymi mu okolicznościami? czy znosiły one lub ograniczały w stopniu
znacznym jego zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i (lub) kierowania swoim postępowaniem? (art. 31 § 1 lub 2
k.k.);
• 5) jeżeli osoba badana w czasie zarzucanego jej czynu była w stanie nietrzeźwości lub odurzenia powodującym
wyłączenie lub ograniczenie w stopniu znacznym poczytalności, biegły musi ocenić, czy było ono skutkiem zaburzeń
psychicznych czy też jedyną lub główną przyczynę czynu stanowił alkohol lub środek odurzający, którego działanie osoba
badana przewidywała lub mogła przewidzieć (art. 31 § 3 k.k.);
• 6) jeżeli czyn miał związek z uzależnieniem od alkoholu lub innej substancji psychoaktywnej oraz zachodzi wysokie
prawdopodobieństwo jego powtórzenia, czemu może zapobiec tylko umieszczenie osoby badanej w zakładzie
zamkniętym (art. 93 k.k.), biegli mają obowiązek wskazać to w opinii;
• 7) jeżeli osoba badana działała w stanie niepoczytalności, a jej czyn nosił znamiona znacznej społecznej szkodliwości,
zadaniem biegłych jest ocena prawdopodobieństwa powtórzenia podobnego czynu w związku z jej stanem psychicznym.
W przypadku odpowiedzi potwierdzającej wysokie ryzyko ponowienia przez osobę badaną działań zagrażających
porządkowi publicznemu lub innym – biegli powinni wnieść o zastosowanie środka zabezpieczającego polegającego na
umieszczeniu jej w zakładzie psychiatrycznym, zgodnie z unormowaniem art. 94 k.k. (sąd jest wówczas zobligowany do
zastosowania tego środka);
• 8) ocena aktualnego stanu psychicznego osoby badanej i jej zdolności do udziału w postępowaniu;
• 9) odpowiedzi na dodatkowe pytania organu zlecającego wydanie opinii;
• 10) zajęcie stanowiska wobec wcześniejszych opinii biegłych psychiatrów i uzasadnienie własnych poglądów,
z powołaniem się na piśmiennictwo sądowo-psychiatryczne – brak takiej dyskusji może spowodować uznanie opinii za
niepełną (wydaje się jednak, że gdy w sprawie wypowiadali się już biegli, którzy wyrazili odmienne zdanie, okoliczność tę
należy dostrzec, lecz skoro do sądu, a nie do biegłych, należy ocena opinii, biegli powinni się powstrzymać od oceny
wcześniej sporządzonej opinii, lecz w takiej sytuacji w sposób bardzo szczegółowy powinni uzasadnić swoje stanowisko
i zastosowane metody badawcze; zdaniem autorów niniejszego opracowania za zbyteczne należy uznać przytaczanie
w treści opinii publikacji naukowych, a ich brak nie może powodować uznania opinii za niepełną, ponieważ obowiązkiem
biegłego jest wskazanie zastosowanych metod badawczych i wykazanie, iż są one najwłaściwsze w istniejących realiach
sprawy);
• 11) skierowanie do sądu wniosku o powołanie bardziej doświadczonych biegłych, np. z ośrodka specjalizującego się w tej
dziedzinie, gdy poziom trudności sprawy przekracza możliwości rozstrzygnięcia przez biegłych, np. ze względu na zbyt
małe doświadczenie.
• IV. Wnioski zawierające ostateczne oceny
• 1. Podstawowe:
• 1) ocena stanu psychicznego – wykluczenie zaburzeń psychicznych lub rozpoznanie choroby psychicznej, upośledzenia
umysłowego z określeniem jego głębokości czy innych zakłóceń czynności psychicznych,
• 2) ocena stanu psychicznego tempore criminis – ustalenie, czy rozpoznane zaburzenia psychiczne istniały w okresie
objętym zarzutami oraz jak wpływały na zdolność rozpoznania znaczenia czynu i kierowania postępowaniem przez
osobę opiniowaną;
• 3) ocena poczytalności wynikająca z ocen zawartych w pkt 2) i stwierdzająca, czy wyżej wymienione zdolności były
w okresie czynu zniesione (wyłączone) lub ograniczone w stopniu znacznym;
• 4) ocena stopnia prawdopodobieństwa powtórzenia czynu zabronionego – w przypadku niepoczytalności oraz
przesłanek określonych w art. 94 § 1 k.k. lub też okoliczności wymienionych w art. 93 k.k. biegli muszą ocenić poziom
ryzyka ponowienia czynu o znacznej społecznej szkodliwości lub związanego z zaburzeniami psychicznymi osoby
badanej;
• 5) ocena potrzeby stosowania środka zabezpieczającego – wobec stwierdzenia wysokiego prawdopodobieństwa
ponowienia czynów o znacznej społecznej szkodliwości lub związanych z zaburzeniami psychicznymi osoby badanej
biegli powinni wnieść o zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci jej umieszczenia w zakładzie zamkniętym.
• 2.Inne:
• 1) ocena aktualnego stanu psychicznego i zdolności do uczestnictwa w postępowaniu –
niektóre sądy interpretują art. 79 § 4 k.p.k. w sposób domagający się posługiwania
terminem poczytalności poza odniesieniem jej do czynu przestępnego (np. czy
poczytalność sprawcy w toku postępowania budziła/nie budziła wątpliwości);
• 2) ewentualne odpowiedzi na dodatkowe pytania organu procesowego.
• Wnioski zakończone są podpisami wszystkich biegłych z czytelnym wydrukiem lub
czytelnymi pieczątkami zawierającymi imię i nazwisko, tytuł naukowy, stopień
specjalizacji.
Opinia wydana na skutek obserwacji sądowo-
psychiatrycznej
• Sygn. akt: Miejscowość, data
• OPINIA SĄDOWO-PSYCHIATRYCZNA
• I. Wstęp
• 1) określenie organu procesowego zlecającego jej wydanie (pełna nazwa i siedziba), dane personalne osoby opiniowanej (imię,
nazwisko i data urodzenia) oraz treść i kwalifikacja prawna stawianego zarzutu;
• 2) w przypadku obserwacji szpitalnej należy wskazać, który sąd wydał postanowienie o obserwacji i na wniosek której
prokuratury;
• 3) w przypadku obserwacji sądowo-psychiatrycznej należy wskazać czas jej trwania i siedzibę instytucji, która ją przeprowadzała;
• 4) konieczne jest wyszczególnienie imion i nazwisk biegłych biorących udział w ekspertyzie psychiatrycznej, ich specjalności,
stopni lub tytułów naukowych, a w przypadku opinii instytucji – także stanowisk służbowych, dotyczy to również innych osób
uczestniczących w badaniu a niebędących biegłymi, np. szkolących się;
• 5) przedstawienie zleconych biegłym zadań. Zwykle odnoszą się one do treści:
• a) art. 202 § 4 k.p.k., czyli obejmują ocenę stanu psychicznego i poczytalności osoby badanej w okresie dokonywania czynu
i podczas badania oraz jej zdolności do udziału w postępowaniu,
• b) art. 93 lub 94 k.k. dotyczących ewentualnej potrzeby stosowania środków zabezpieczających;
• 6) biegli zobowiązani są również do udzielenia odpowiedzi na ewentualne dodatkowe pytania stawiane przez organ zlecający.
psychiatrycznej
• II. Sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń (badań)
• 1.Zapoznanie się z materiałem zawartym w aktach sprawy karnej i wykorzystanie go w postaci wyciągu z akt. Po obserwacji
szpitalnej, a zwłaszcza w trudnych, skomplikowanych sprawach, niejasnych okolicznościach i przy sprzecznych zeznaniach
świadków analiza akt musi być bardziej szczegółowa niż w opinii ambulatoryjnej. Dane z akt powinny zawierać:
• 1) treść zarzutu i kwalifikację prawną czynu,
• 2) niezbędne dane dotyczące czynu i jego okoliczności, a w przypadkach czynów przeciwko życiu i zdrowiu – opis obrażeń, wyniki
sekcji, badań krwi lub wydychanego powietrza na zawartość alkoholu u sprawcy i ewentualnej ofiary, itd.,
• 3) wyjaśnienia osoby badanej – jeżeli było ich kilka, należy ocenić konsekwencję w podtrzymywaniu zeznań lub, przy jej braku –
okoliczności, w jakich następowały zmiany,
• 4) dane o dotychczasowej karalności opiniowanego,
• 5) zeznania świadków, zwłaszcza te, które dostarczają informacji na temat osoby sprawcy lub jego zachowania w czasie czynu,
• 6) dokumentację lekarską (historię choroby, zaświadczenia, wcześniejsze opinie biegłych),
• 7) wywiady środowiskowe,
• 8) informacje, które mogą być istotne dla aktualnych ocen w przypadku dołączenia akt innych spraw karnych lub cywilnych, lub
stwierdzić, że nie wnoszą one nic istotnego do obecnie analizowanej sprawy.
psychiatrycznej
• 2. Opis przebiegu badania lub obserwacji powinien obejmować:
• 1) wywiady od rodziny przedstawiające dane dotyczące biografii oskarżonego, potencjalnych obciążeń genetycznych, przebytych
poważnych chorób czy urazów, uzależnień oraz ewentualnych, zaobserwowanych zaburzeń psychicznych – czasu ich wystąpienia
i przebiegu;
• 2) dane z ewentualnej dokumentacji lekarskiej spoza akt sprawy; jednakże wówczas należy spowodować, aby organ procesowy
zaliczył te dokumenty do materiału dowodowego;
• 3) dane dotyczące zachowania osoby opiniowanej podczas obserwacji: zauważone objawy, ich opis, cytaty wypowiedzi, przebieg
i dynamika ewentualnych zaburzeń psychicznych, stosowane leczenie i jego efekt;
• 4) wywiad od osoby badanej: biografia, dane chorobowe przebyte i aktualne, sytuacja socjalna, zainteresowania, kontakty
z ludźmi;
• 5) przebieg krytycznych wydarzeń, ewentualnie przeżyć psychicznych z tego okresu – bez odnotowywania przyznania się do
dokonania czynu;
• 6) ocenę stanu psychicznego – z uwzględnieniem podczas obserwacji także charakteru i dynamiki ewentualnych zmian oraz ich
analiza w kontekście bieżących wydarzeń;
• 7) ocenę stanu fizycznego i neurologicznego, ewentualne konsultacje specjalistów;
• 8) wyniki badań dodatkowych;
• 9) ocenę psychologa, jeżeli jest integralną częścią opinii – w sytuacji gdy psycholog przeprowadzał badanie bez udziału
pozostałych biegłych, należy przytoczyć niezbędne dane (wyniki i wnioski) pozwalające na sformułowanie opinii.
psychiatrycznej
• III. Omówienie całości materiału, przedstawienie wniosków z ich uzasadnieniem:
• 1) wyjaśnienie, czy zebrany materiał pozwala na wyciągnięcie wniosków w odniesieniu do ocen kodeksowych,
wymienionych w art. 31 § 1 k.k., co do istnienia objawów choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, względnie
innych zakłóceń czynności psychicznych;
• 2) wskazanie, które z wymienionych zaburzeń biegli stwierdzili – postawienie odpowiedniego rozpoznania z podaniem
definicji i przytoczeniem przemawiających za nim stwierdzonych objawów psychopatologicznych oraz ich analiza
w kontekście wcześniej uzyskanych informacji (początek wystąpienia zaburzeń, dynamika ich przebiegu, ewentualne
zmiany związane z leczeniem);
• 3) dane z ewentualnej dokumentacji lekarskiej spoza akt sprawy (wydaje się jednak, iż w sytuacji gdy zajdzie
konieczność skorzystania z dokumentacji lekarskiej niezałączonej do akt sprawy, na tę okoliczność należy zwrócić uwagę
organowi procesowemu w celu zażądania tych dokumentów i zaliczenia ich do materiału dowodowego);
• 4) odpowiedzi na pytania: czy stwierdzone objawy istniały w okresie objętym zarzutem, co za nimi lub przeciw nim
przemawia, czy biegli znajdują związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy rodzajem lub nasileniem zaburzeń
a charakterem zarzucanego czynu i towarzyszącymi mu okolicznościami, czy znosiły one lub ograniczały w stopniu
znacznym jego zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i (lub) kierowania swoim postępowaniem (art. 31 § 1 lub 2 k.k.);
• 5) jeżeli osoba badana w czasie zarzucanego jej czynu była w stanie nietrzeźwości lub odurzenia powodującym
wyłączenie lub ograniczenie w stopniu znacznym poczytalności, biegły musi ocenić, czy było ono skutkiem zaburzeń
psychicznych czy też jedyną lub główną przyczynę stanowił alkohol lub środek odurzający, którego działanie osoba
badana przewidywała lub mogła przewidzieć (art. 31 § 3 k.k.);
psychiatrycznej
• 6) jeżeli czyn miał związek z uzależnieniem od alkoholu lub innej substancji psychoaktywnej oraz zachodzi wysokie
prawdopodobieństwo jego powtórzenia, czemu może zapobiec tylko umieszczenie osoby badanej w zakładzie zamkniętym
(art. 93 k.k.), biegli mają obowiązek wskazać to w opinii;
• 7) jeżeli osoba badana działała w stanie niepoczytalności, a jej czyn nosił znamiona znacznej społecznej szkodliwości, zadaniem
biegłych jest ocena prawdopodobieństwa powtórzenia podobnego czynu w związku z jej stanem psychicznym; w przypadku
odpowiedzi potwierdzającej wysokie ryzyko ponowienia przez osobę badaną działań zagrażających porządkowi publicznemu lub
innym – biegli powinni wnieść o zastosowanie środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu jej w zakładzie
psychiatrycznym zgodnie z unormowaniem art. 94 k.k. (sąd jest wówczas zobligowany do zastosowania tego środka);
• 8) ocena aktualnego stanu psychicznego osoby badanej i jej zdolności do udziału w postępowaniu;
• 9) odpowiedzi na dodatkowe pytania organu zlecającego wydanie opinii;
• 10) zajęcie stanowiska wobec wcześniejszych opinii biegłych psychiatrów i uzasadnienie własnych poglądów z powołaniem się na
piśmiennictwo sądowo-psychiatryczne – brak takiej dyskusji może spowodować uznanie opinii za niepełną (wydaje się jednak, że
gdy w sprawie wypowiadali się już biegli, którzy wyrazili odmienne zdanie, okoliczność tę należy dostrzec, lecz skoro do sądu,
a nie do biegłych, należy ocena opinii, biegli powinni się powstrzymać od oceny wcześniej sporządzonej opinii – w takiej sytuacji
w sposób bardzo szczegółowy powinni uzasadnić swoje stanowisko i zastosowane metody badawcze; zdaniem autorów niniejszej
publikacji za zbyteczne należy uznać przytaczanie w treści opinii publikacji naukowych, a ich brak nie może powodować uznania
opinii za niepełną, ponieważ obowiązkiem biegłego jest wskazanie na zastosowane metody badawcze i wykazanie, iż są one
najwłaściwsze w istniejących realiach sprawy);
• 11) skierowanie do sądu wniosku o powołanie bardziej doświadczonych biegłych, np. z ośrodka specjalizującego się w tej
dziedzinie, gdy poziom trudności sprawy przekracza możliwości rozstrzygnięcia przez biegłych, np. ze względu na zbyt małe
doświadczenie.
psychiatrycznej
• IV. Wnioski zawierające ostateczne oceny
• 1. Podstawowe:
• 1) ocena stanu psychicznego – wykluczenie zaburzeń psychicznych lub rozpoznanie choroby psychicznej, upośledzenia
umysłowego z określeniem jego głębokości czy innych zakłóceń czynności psychicznych;
• 2) ocena stanu psychicznego tempore criminis – ustalenie, czy rozpoznane zaburzenia psychiczne istniały w okresie objętym
zarzutami oraz jak wpływały na zdolność rozpoznania znaczenia czynu i kierowania postępowaniem przez osobę opiniowaną;
• 3) ocena poczytalności wynikająca z ocen zawartych w pkt 2 i stwierdzająca, czy wyżej wymienione zdolności były w okresie
czynu zniesione (wyłączone) lub ograniczone w stopniu znacznym;
• 4) ocena stopnia prawdopodobieństwa powtórzenia czynu zabronionego – w przypadku niepoczytalności oraz przesłanek
określonych w art. 94 § 1 k.k. lub też okoliczności wymienionych w art. 93 k.k. biegli muszą ocenić poziom ryzyka ponowienia
czynu o znacznej społecznej szkodliwości lub związanego z zaburzeniami psychicznymi osoby badanej;
• 5) ocena potrzeby stosowania środka zabezpieczającego – po stwierdzeniu wysokiego prawdopodobieństwa ponowienia czynów
o znacznej społecznej szkodliwości lub związanych z zaburzeniami psychicznymi osoby badanej biegli powinni wnieść
o zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci jej umieszczenia w zakładzie zamkniętym.
• 2. Inne:
• 1) ocena aktualnego stanu psychicznego i zdolności do uczestnictwa w postępowaniu – niektóre sądy interpretują art. 79 § 4
k.p.k., domagając się posługiwania terminem poczytalności poza odniesieniem jej do czynu przestępnego (np. czy poczytalność
sprawcy w toku postępowania budziła lub nie budziła wątpliwości);
• 2) ewentualne odpowiedzi na dodatkowe pytania organu procesowego.

Aspekty Prawne W Psychiatrii

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aspekty Prawne W Psychiatrii

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OPINIA SĄDOWO-

• Połączenie nauki biologicznej – psychiatrii z nauką normatywną – prawem

• Sprawą niezwykle dyskusyjną i najtrudniejszą, jeśli chodzi o opiniowanie sądowo-

• W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia

• Zadaniem biegłych w razie zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego

• W sytuacji gdy istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego

• Niepoczytalność lub poczytalność ograniczona istnieje w okresie dokonywania

• Opinia niepełna (pomija dowody bez uzasadnienia, pobieżna, lakoniczna

• 3) ocenę stanu fizycznego i neurologicznego;

• 4) badania dodatkowe, wśród których należy wyróżnić:

• b) dodatkowe konsultacje, w tym badanie psychologiczne i lekarzy innych specjalności,

• d) wywiad zebrany od rodziny, świadków,

• 1) organ procesowy, który opinię zlecił i powołał biegłych, zakreślając

You might also like