9

Araling Panlipunan
Ikaapat na Markahan – Modyul 4:
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura

i
Araling Panlipunan – Ikasiyam na Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikaapat na Markahan – Modyul 4: Suliranin sa Sektor ng Agrikultura
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban
sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga
ito.
Walang anumang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa
anumang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Leonor Magtolis – Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: James Arnold R. Babor

Editor: Germelina V. Rozon
Tagasuri: Marites A. Abiera
Tagaguhit: Typesetter
Tagalapat: Vanesa R. Deleña
Tagapamahala: Senen Priscillo P. Paulin CESO V Rosela R. Abiera
Joelyza M. Arcilla EdD Maricel S. Rasid
Marcelo K. Palispis EdD Elmar L. Cabrera
Nilita L. Ragay EdD
Carmelita A. Alcala EdD

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education –Region VII Schools Division of Negros Oriental
Office Address: Kagawasan, Ave., Daro, Dumaguete City, Negros Oriental
Tel #: (035) 225 2376 / 541 1117
E-mail Address: negros.oriental@deped.gov.ph

1
 Alamin
Ang modyul na ito ay ginawa upang matututunan ang mga paksang dapat mong pag-
aaralan habang wala ka sa paaralan.
Sa katapusan ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang:

Most Essential Learning Competency:

Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura,
pangingisda at paggugubat. AP9MSP-IVd-7

Mga Katuyuan
K – Naipaliliwanag ang dahilan ng suliranin sa agrikultura.
S – Nakagagawa ng isang collamga simpleng solusyon sa suliraning agrikultura.
A - Napahahalagahan ang mga mungkahing paraan o likas na gawain sa agrikultura.

2
 Subukin
Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot at isulat ito sa sagutang papel.

1. Alin sa mga sumusunod ng mga gawain na nakakasira sa ating kagubatan?

a. Illegal na pagmimina c. Pagtatapon ng basura
b. Kaingin System d. Lahat ng nabanggit

2. Ano ang mabuting paraan para mapangalagaan natin ang kagubatan?

a. Sumali sa illegal na pagtotroso.
b. Makipag-ugnayan sa pamahalaan tungkol sa modernong paraan ng pagtatanim.
c. Manghuhuli ng mga endangered species sa kagubatan.
d. Lahat ng nabanggit

3. Paano natin mapangalagaan ang pagkasira ng kagubatan?

a. Magtanim ng mga punong-kahoy.
b. Iwasan ang illegal na mga gawain tulad ng pagtotroso.
c. Magsumbong sa mga awtoridad kapag may mga di-kanai-nais na mga gawain sa
kagubatan.
d. Lahat ng nabanggit.

4. Ito ay isang uri ng pangingisda kung saan ginagamitan ito ng malalaking lambat na may
pabigat at ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o
malaki.
a. Dynamite Fishing
b. Thrawl Fishing
c. Traditional Fishing
d. Lahat ng nabanggit

5. Bakit lumiliit ang mga lupang pansakahan sa kasulukuyang panahon?

a. Dahil sa paglaki ng populasyon. c. Pagpapatayo ng mga industriya.
b. Paglawak ng panirahan at komersiyo. d. Lahat ng nabanggit

6. Alin sa mga sumusunod na suliranin sa palaisdaan na nagsasaad na ang pagtaas sa

bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot ng mataas na pressure sa mga
yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang likas sa kabuuan?
a. Epekto ng populasyon sa pangisdaan
b. Lumalaking populasyon sa bansa
c. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyo na maningisda
d. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda at mga magsasaka
7. Alin sa mga sumusunod na nagpapahiwatig ng kahalagahan sa agrikultura?
a. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmulan ng pagkain.
b. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto.
c. Pinagkukunan ng kitang panlabas.
d. Lahat ng nabanggit.

3
8. Alin sa ibaba ang mga estratehiyang makatulong sa pag-unlad ng isang bansa?
a. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa.
b. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino.
c. Bumuo o sumali sa mga kooperatiba.
d. Lahat ng nabanggit.

9. Ito ay itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa?

a. Tao c. Likas na yaman
b. Kapaligiran d. Wala sa nabanggit

10. Anong batas na nagbibigay modernisasyon sa aspetong agrikultural sa bansa?

a. RA 8435 b. RA 8455 c. RA 8345 d. Wala sa nabanggit

Balikan
Ang sektor ng agrikultura ay isang mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng
bansa. Katuwang ito ng pamahalaan sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing
pangangailangan ng mamamayan mula sa pagkain hanggang sa mga sangkap ng
produksiyon. Ang kasiguraduhang sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat
tahanan ay maaaring may positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa
pangangailangan ng bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na
ikakalakal sa labas ng bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan
ng bayan upang makamit ang inaasam na kaunlaran.
Ibigay ang mga gawain na nakapaloob sa sektor ng agrikultura sa pamamagitan ng
pagpuna sa graphic organizer at magbigay din ng halimbawa. Gawin ito sa iyong kwaderno.

Mga Gawain ng Sektor ng Agrikultura

1. _________________ 2. ______________ 3. ________________ 4. _______________

Halimbawa: Halimbawa: Halimbawa: Halimbawa:
___________ _______________ __________________ ________________

4
 Tuklasin
Panuto:
Tingnan ang mga larawan. Isulat ang mga epekto nito sa kabuhayan ng mga tao o sa
kapaligiran. Ilagay ang iyong sagot sa loob ng kahon at sagutin ang mga katanungan sa
ibaba. Isulat ang mga kasagutan sa inyong kwaderno.
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura Epekto sa kabuhayan ng tao o sa
kapaligiran

https://www.eco-business.com/news/innovative-monitoring-systems-stop-
illegal-logging-real-time/. Jpg Retrieved on July 24, 2020

https://reading787.wordpress.com/2016/11/10/harmful-effects-of-mans-
activities-that-disrupt-the-ecosystem/jpg Retrieved on July 24, 2020

https://www.philstar.com/nation/2018/05/08/1813072/fish-kill-hits-
bulacan-ponds/.jpg Retrieved on July 24, 2020

https://www.wisegeek.com/what-is-a-subdivision.htm.jpg Retrieved on
July 24, 2020

1. Ano-ano ang mga suliranin sa agrikultura?

2. Paano nakakaapekto ang mga suliraning agrikultura sa kabuhayan ng tao? Sa

kapaligiran?

3. Sa iyong palagay, paano natin mapaunlad ang ating ekonomiya na walang

masisirang likas na yaman? Ipaliwanag ang iyong sagot.

5
 Suriin
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura
Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya. Para sa
taong 2018, ang 9.28% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor na ito (mula
sa datos ng www.statista.com). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 1,
makikita ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon.
Gayunpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikukumpara sa sektor
ng industriya at paglilingkod. Ilan sa mga kadahilanan ay ang sumusunod:

Talahanayan 1. Share of Economic Sectors in the Philippine Gross Domestic Product

From Year 2008 – Year 2018 (in %)
Year Agriculture Industry Services
2018 9.28% 30.75% 59.97%
2017 9.66% 30.43% 59.9%
2016 9.66% 30.75% 59.6%
2015 10.26% 30.9% 58.84%
2014 11.33% 31.33% 57.34%
2013 11.25% 31.12% 57.63%
2012 11.83% 31.25% 56.92%
2011 12.72% 31.35% 55.93%
2010 12.31% 32.57% 55.12%
2009 13.08% 31.71% 55.21%
2008 13.24% 32.87% 53.88%
Pinagkukunan: Plecher, H. (2020). Share of Economic Sectors in the GDP in Philippines 2018, retrieved from
https://www.statista.com/statistics/578787/share-of-economic-sectors-in-the-gdp-in-philippines/ on July 22, 2020

A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, komersiyo, at
industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain para sa pagsasaka. Dahil
dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging produktibo ng mga natitirang lupain sa
agrikultura upang makaagapay sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na
nasa 108.8 milyon noong 2019 mula sa tantiya ng Commision on Population.
Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpalit ng mga kagubatan at
kabundukan upang maging pansakahan na nagiging dahilan ng pagkasira ng natural
na tahanan (natural habitat) ng mga hayop at halaman (Adler, 2020). Ang ganitong
sistema ay nakapagdudulot ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang
mamamayan at pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.

2. Paggamit ng teknolohiya
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na makakamit sa
pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong kaalaman sa paggamit
ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong teknolohiya sa pagtatanim ay
magiging kapaki-pakinabang lalo na sa hamon ng lumalaking populasyon. Ayon kay
Cielito Habito (2005), ang kakulangan ng pamahalaan na bumabalangkas ng isang

6
 polisiya na magbibigay-daan sa isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating
agrikultura sa antas ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng
agarang atensiyon ng pamahalaan.

3. Kakulangan sa mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran

Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan sa mga
imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa mga nakita nina Dy
(2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat nina Habito Briones (2005) na
kinakailangang matugunan. Ang Batas Republika 8435 (Agriculture and Fisheries
Modernization Act of 1997) ay naghahangad ng modernisasyon sa maraming
aspekto ng sektor upang masiguro ang pagpapaunlad nito. Inaasahang sa wastong
pagpapatupad ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road,
at iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Rodrigo R. Duterte, ang
pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang kaugnay na proyektong
nagkakahalaga ng P909.7 bilyon. May halos 10, 000 kilometro ng mga kalsada ang
natapos at makompleto nang umupo siya bilang Presidente simula Hunyo 2016.

4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor

Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang higit na
maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, ang pagtutulungan
ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang-diin bilang suporta sa
implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura. Ang pagsusulong sa mga batas
na ito ay isang pagkilala sa napakaraming pangangailangang maaaring hindi kayanin
ng departamento nang mag-isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon,
impormasyon at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensya, ang
pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa, ang Land
Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang makapagpautang sa
mga magsasaka upang tugunan ang mga pangunahing pangangailangan sa
pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba pa.

5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya

Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito at Briones
(2005) ay naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay ng proteksiyon sa mga
favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito ay nabanggit din sa website na
oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan at pagbibigay ng bigat sa industriya ang
nagpahina sa agrikultura. Mas binigiyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at
pangangalaga ang industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at
mamumuhunan sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa
industriya dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at
kita sa agrikultura.

6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal

Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng bansa dulot ng
pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka ang nahihirapang
makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto mula sa ibang bansa. Bunga ito
ng pagpasok ng pamahalaan sa World Trade Organization (WTO) kung saan
madaling makapasok ang mga produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito,

7
 maraming magsasaka ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ipinagbili na
lamang ang kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon.

7. Climate Change
Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto sa bansa
tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang lakas noong 2013.
Milyon-milyong piso ang halaga ng mga nasirang kabuhayan at personal na mga
gamit. Maaaring mabawasan ang epekto ng pagbabagong ito sa klima ng mundo
kung magkakaisa ang mga bansang iwasan ang mga dahilang nagpapadala at
nagpapabago sa klima ng mundo.

B. PANGISDAAN
1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda
Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang
malalaki at komersiyal na barko na ginagamit sa
paghuli ng mga isda ay nakaapekto at nakasisira
sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang
thrawl fishing na kung saan ang mga
mangingisda ay gumagamit ng malalaking
lambat na may pabigat. Ito ay hinihila upang

mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit Pinagkukunan:https://rappler.com/brandrap/profiles-and-

advocacies/things-to-know-bottom-trawling-destroying-
man o malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na oceans.jpg. Retrieved on July 22, 2020

nagsisilbing itlugan at bahay ng mga isda ay

nasisira. Sinusugan ito ni Micheal Alessi (2002) na nagsabi na sa kabila ng mga
polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi nababantayan ng mga
namamahala ang mga mangingisda kaya marami ng reefs ang namatay o nasira.
Kung hindi magbabago at mapipigilan ang mga mangingisdang ito, darating ang
panahong mauubos ang mga isda na isa sa mga pangunahing pagkain ng
mamamayan.

2. Epekto ng populasyon sa pangisdaan

Binanggit rin sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na pagkasira ng
Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na nagmumula sa mga
tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi ng tao, mga kemikal na sangkap
sa mga abono o pataba na gamit sa pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga
pabrika ay pumapatay sa mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga
yamang-tubig ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa
pagdating ng panahon.

3. Lumalaking populasyon sa bansa

Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot
ng mataas na pressure sa mga yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang-likas,
sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy na pag-unlad, halimbawa sa
teknolohiya, mahihirapang makaagapay ang bansa sa lumalaking pangangailangan
ng mamamayan dulot ng pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap
ang sapantaha ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay
maaaring magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil

8
 habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa bilang ng
mga yamang-dagat at lahat na yaman dahil sa dami ng kumokonsumo.

4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda at mga magsasaka

Ang mga magsasaka at mangingisda ay isa sa may pinakamababang sahod na
natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na hikahos sa buhay.
Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka
(36.7%) ay may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay kapansin-
pansin na mas mataas ng bahagya sa kabuuang populasyon ng mahihirap sa ating
bansa (26.5%). Sa inilabas na datos ng Philippine Statistics Authority (PSA) noong
2019, nangunguna ang mga magsasaka (31.6%) at ang mga mangingisda (25.2%)
na may mataas na poverty incidence noong 2018. At ito ay may katumbas na na
kabuuang populasyon na mahihirap sa bansa (16.6%). Ang mababang kita sa uri na
ito ng hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang
pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang kanilang
pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran.

C. PAGGUGUBAT

1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan

Malawakan ang paggamit sa ating likas na yaman. Mabilis na nauubos ito dahil
sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa produksiyon tulad ng mga
troso at mineral.
a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na ginagamit ng
mga industriya.
b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga hayop kaya
hindi sila makapagparami.
c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang pananim
taon-taon.
d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig na
ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan.
e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa. Dahil sa
kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa sa ibabaw, kasama
ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang mga pananim na itinatanim
dito.

Pagyamanin

Gawain A
Panuto: Basahin at unwain ang mga katanungan at sagutin ito sa inyong kwaderno.

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang nais ipahiwatig sa nasuri mong teksto? Magbigay ng ideya tungkol sa mga
datos na nasa Talahanayan 1?

9
2. Ano kaya ang dahilan na isa sa binigyang pansin ng pamahalaan ang mga proyektong
nagpapalakas ng ekonomiya ng bansa?
3. Bakit nanganganib ang mga isda at korales sa karagatan kapag ginagamitan ng thrawl
fishing?
4. Ipaliwanag ang ‘di-mabuting epekto ng conversion o pagpapalit ng mga kagubatan
upang mgaing pansakahan. Paano ito nakasisira sa ating likas na yaman?

Gawain B

Punan ang cluster map ng hinihinging impormasyon. Iguhit at isulat ito sa iyong kwaderno.

Magbigay ng
sarili mong
solusyon tungkol
sa problema sa
agrikultura

10
 Isaisip

Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso

Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi upang matiyak
ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan ng lokal na
pamahalaan, samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan upang matiyak
ang tamang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaarinf bumuo ng isang
pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang karagatan at iba pang
anyong tubig na pangunahing pinagmumulan ng mga yamang-tubig, kasama ang mga
bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda. Kabilang sa mga dapat
mabantayan ay ang paggamit ng mga lambat na masyadong pino, pagbabawal sa
pamaraang thrawl fishing, at paggamit ng mga pampasabog na nagdudulot ng malaking
pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang pamahalaan sa pagbibigay ng mga
lisensiya at pagkilala sa malaking kompanya na pangingisda ang negosyo. Siguraduhin na
sila ay susunod sa itinatakdang pamaraan ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga
isdang nanganganib nang maubos. Ito ay mangangahulugan ng tunay at tapat na
implementasyon ng mga panuntunan upang masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan.

Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipalaam sa bawat Pilipino ang kahalagahan sa

pag-iingat ng ating kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring gawin ay sa pamamagitan
ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas-kayang paggamit sa mga
produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang mga social networking sites at
media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang mapangalagaan ang mga likas na
yaman.
Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa ng mga mamamayan ay
isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaligtasan na ating mga yaman mula sa
kabundukan. Kanila ring kinikilala ang kakayahan ng mga katutubo sa pag-aalaga sa
kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa mga rekomendasyon na
kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na makabuo at tunay na maipatupad
ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga kagubatan.

Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa paggamit

ng tama at matalino para sa mga susunod pang salinlahi ng mga Pilipino. Ayong kay
Micheal Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na pangalagaan ang
mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan na kanilang ikinabubuhay ay
makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung dito sila kumukuha ng kanilang
kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan ang mga ito

Pamprosesong Katanungan:
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan at isulat ang sagot sa iyong kwaderno.
1. Bilang isang mag-aaral, paano mo maibabalik ang sigla n gating agrikultura?

11
 2. Magbigay ng tatlong mungkahi kung paano mo mapapahalagahan ang ating
agrikultura.

Isagawa

Gumawa ng collage mula sa ginupit na mga larawan ng lumang dyaryo at magazine na may
kaugnayan sa paksang Suliranin sa Agrikultura. Buuin ang mga ginupit na mga larawan ng
isang mensahe para mahinto ang problema sa agrikultura. Sundin ang template ibaba.
Ilagay ito sa isang short bond paper.

Mga Kagamitan Krayterya

Lumang dyaryo o magazine Nilalaman – 25%
Pandikit/glue Mensahe – 15%
Gunting at bondpaper Kalinisan – 10% Total: 50%

Pangalan: Grado & Seksyon:

Paaralan: Petsa:

12
 Tayahin
Piliin ang titik ng tamang sagot at isulat ito sa sagutang papel.

1. Alin sa ibaba ang mga estratehiyang makatulong sa pag-unlad ng isang bansa?

a. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa.
b. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino.
c. Bumuo o sumali sa mga kooperatiba.
d. Lahat ng nabanggit.

2. Ito ay itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa?

a. Tao b. Kapaligiran c. Likas na yaman d. Wala sa nabanggit

3. Alin sa mga sumusunod na suliranin sa palaisdaan na nagsasaad na ang pagtaas sa

bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot ng mataas na pressure sa mga
yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang likas sa kabuuan?
a. Epekto ng populasyon sa pangisdaan
b. Lumalaking populasyon sa bansa
c. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyo na maningisda
d. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda at mga magsasaka.

4. Alin sa mga sumusunod na mga gawain ang nakasisira sa ating kagubatan?

a. Illegal na pagmimina c. Pagtatapon ng basura.
b. Kaingin System d. Lahat ng nabanggit

5. Ano ang mabuting paraan para mapangalagaan nating mabuti ang kagubatan?
a. Sumali sa illegal na pagto-troso.
b. Makipag-ugnayan sa pamahalaan tungkul sa modernong paraan ng pagtatanim.
c. Manghuhuli ng mga endangered species sa kagubatan.
d. Lahat ng nabanggit

6. Anong batas na nagbibigay modernisasyon sa aspetong agrikultural sa bansa?

a. RA 8435 b. RA 8455 c. RA 8345 d. Wala sa nabanggit

7. Paano natin mapangalagaan ang pagkasira ng kagubatan?

a. Magtanim ng mga punong-kahoy.
b. Iwasan ang illegal na mga gawain tulad ng pagtotroso.
c. Magsumbong sa mga awtoridad kapag may mga di-kanai-nais na mga gawain sa
kagubatan.
d. Lahat ng nabanggit.

8. Bakit lumiliit ang mga lupang pansakahan sa kasulukuyang panahon?

a. Dahil sa paglaki ng populasyon.
b. Paglawak ng panirahan at komersiyo.
c. Pagpapatayo ng mga industriya.
d. Lahat ng nabanggit

13
9. Ito ay isang uri ng pangingisda kung saan ginagamitan ito ng malalaking lambat na may
pabigat at ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o
malaki.
a. Dynamite Fishing
b. Thrawl Fishing
c. Traditional Fishing
d. Lahat ng nabanggit

10. Alin sa mga sumusunod na nagpapahiwatig ng kahalagahan sa agrikultura?

a. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmulan ng pagkain.
b. Pinagkukunan ng material para makabuo ng bagong produkto.
c. Pinagkukunan ng kitang panlabas.
d. Lahat ng nabanggit.

Karagdagang Gawain
Kausapin sa isang panayam o interview ang iyong magulang , nakatatandang kapatid,
tiyuhin o mga kamag-anak na ang hanapbuhay ay pangingisda o pagtatanim. Pumili lamang
ng isang (1) tao na maaari mong kausapin para sa gawain na ito. Ipasa sa isang malinis na
papel o bondpaper ang kanilang kasagutan.

Pangalan

Hanapbuhay: Pangingisda Pagsasaka

(Lagyan ng tsek)

A. Mga Paraan na ginagamit sa Paghahanapbuhay

1.
2.
3.
4.
5.
B. Mga Hakbang para mapapangalagaan ang Sektor ng Agrikultura

1.
2.
3.
4.
5.

14
 15
Subukin Tayahin
1. D 1. D
2. B 2. C
3. D 3. B
4. B 4. D
5. D 5. B
6. B 6. A
7. D 7. D
8. D 8. D
9. B 9. B
10. A 10. D
Susi sa Pagwawasto
 Sanggunian

BOOK
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J., Nolasco, L., & Rillo, J. (2012). Ekonomiks:
Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.

IMAGES
https://rappler.com/brandrap/profiles-and-advocacies/things-to-know-bottom-trawling-
destroying-oceans.jpg. Retrieved on July 22, 2020
https://reading787.wordpress.com/2016/11/10/harmful-effects-of-mans-activities-that-disrupt-
the-ecosystem/jpg Retrieved on July 24, 2020
https://www.eco-business.com/news/innovative-monitoring-systems-stop-illegal-logging-real-
time/. jpg Retrieved on July 24, 2020
https://www.philstar.com/nation/2018/05/08/1813072/fish-kill-hits-bulacan-ponds/.jpeg
Retrieved on July 24, 2020
https://www.wisegeek.com/what-is-a-subdivision.htm Retrieved on July 24, 2020
MODULE
Department of Education. 2015. Ekonomiks - 10 Araling Panlipunan Modyul para sa Mag-
aaral. Unang Edisyon. Pasig City. Philippines
WEBSITES
https://psa.gov.ph/poverty-press-releases/nid/162541. Retrieved on July 22, 2020
https://psa.gov.ph/poverty-press-releases/nid/144752. Retrieved on July 22, 2020
https://rappler.com/nation/philippine-population-2019. Retrieved on July 22, 2020
https://www.pna.gov.ph/articles/1042562. Retrieved on July 25, 2020
https://www.pna.gov.ph/articles/1086196. Retrieved on July 22, 2020
https://www.statista.com/statistics/578787/share-of-economic-sectors-in-the-gdp-in-
philippines/#:~:text=In%202018%2C%20the%20share%20of,sector%20contributed%20abo
ut%2059.97%20percent. Retrieved on July 22, 2020

16
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education – Schools Division of Negros Oriental

Kagawasan, Avenue, Daro, Dumaguete City, Negros Oriental

Tel #: (035) 225 2376 / 541 1117

Email Address: negros.oriental@deped.gov.ph
Website: lrmds.depednodis.net