T 6: Wywołanie bezpośredniego wsparcia

lotniczego (Close Air Suport).

kpt. mgr inż. Marcin NADACHEWICZ

WYKŁADOWCA

AKADEMIA WOJSK LĄDOWYCH

tel.: +48 261 658 314 ul. Czajkowskiego 109
51-147 Wrocław
email: marcin.nadachewicz@awl.edu.pl www.awl.edu.pl
 ZAGADNIENIA:
1. Zadania bezpośredniego wsparcia lotniczego.
2. Siły i środki bezpośredniego wsparcia lotniczego.
3. Możliwości realizacji zadań bezpośredniego
wsparcia lotniczego.
LITERATURA
 ZAGADNIENIE 1:
Zadania bezpośredniego wsparcia lotniczego.
 Bezpośrednie wsparcie lotnicze (CAS) to działania lotnictwa przeciwko celom
przeciwnika znajdującym się w pobliżu sił własnych, wymagające dokładnej koordynacji
działań lotnictwa z ogniem i ruchem tych sił. Jako element połączonego wsparcia ogniowego
CAS wymaga intensywnego szkolenia załóg lotniczych i zespołów naziemnych (TZKOP),
szczegółowego planowania i koordynacji wspólnych działań dla zapewnienia skuteczności
wykonania i bezpieczeństwa wojsk własnych. W związku z powyższym wojska lądowe,
wojska specjalne i siły powietrzne są zobowiązane utrzymywać, wyposażać i szkolić
elementy odpowiedzialne za planowanie, przygotowanie i realizację zadań CAS w ramach
roli przydzielonej im w prowadzonej operacji. Mając na uwadze różnice w specyfice
poszczególnych komponentów, rolą Dowódcy Operacyjnego RSZ jest efektywna integracja
sił i środków CAS z poszczególnych komponentów w ramach operacji połączonej.
 Bezpośrednie wsparcie lotnicze może być wykorzystywane w każdym miejscu i czasie
przeciwko siłom przeciwnika znajdującym się w pobliżu wojsk własnych. Termin
„w pobliżu wojsk własnych” nie odnosi się ściśle do odległości, lecz raczej do sytuacji,
wymagającej dokładnej koordynacji uderzeń lotnictwa z ogniem i manewrem wojsk
własnych w celu zminimalizowania ryzyka ich wzajemnego rażenia, jak również obiektów
i ludności cywilnej niebiorących udziału w konflikcie.

Pomimo tego, że realizacja zadań CAS odbywa się na poziomie taktycznym, jest ona
powiązana z poziomem operacyjnym, na którym dokonuje się podziału wysiłku lotniczego i
przydziału zasobów lotniczych. Bezpośrednie wsparcie lotnicze zapewnia wykonanie zadań
postawionych jednostkom poziomu taktycznego, a w konsekwencji również poszczególnym
komponentom wojsk operacyjnych. Dla osiągnięcia tego celu podstawą planowania CAS
jest koordynacja ognia i manewru poszczególnych elementów ugrupowania bojowego
wspieranej jednostki w odniesieniu do działań sił przeciwnika.
 Zgranie wsparcia lotniczego w czasie, miejscu i w ramach jednego zadania
z komponentem lądowym daje efekt synergii w prowadzonych działaniach przez wojska
operacyjne. CAS wspiera elementy ugrupowania bojowego (np. I rzut, desanty morskie
i powietrzne) w przemieszczeniu, opanowaniu oraz utrzymaniu kontroli nad obszarem,
ludnością oraz kluczowymi obiektami terenowymi. Natomiast wojska specjalne wykonujące
operacje specjalne wykorzystują CAS i inne środki połączonego wsparcia ogniowego
w rejonach znajdujących się poza obszarami odpowiedzialności operacyjnej dowódców
komponentów lądowych i morskich.
Należy zwrócić uwagę na fundamentalną zasadę określającą, że to wspierani dowódcy
ustalają priorytety, ograniczenia czasowe oraz oczekiwane efekty użycia lotnictwa
w przydzielonych obszarach odpowiedzialności.
 Zadania CAS mogą być efektywnie wykonywane gdy spełnione są następujące warunki:
1) wysoki poziom wyszkolenia personelu odpowiedzialnego za realizację zadań CAS;
2) efektywność procedur procesu planowania i koordynacji powietrzno-lądowej;
3) wydolność systemów dowodzenia;
4) korzystna sytuacja w przestrzeni powietrznej;
5) efektywne TTP wykrywania, lokalizacji i wskazywania celów;
6) proste i elastyczne w zastosowaniu procedury;
7) właściwy dobór uzbrojenia lotniczego;
8) odpowiednie warunki atmosferyczne.
 ZAGADNIENIE 2:
Siły i środki bezpośredniego wsparcia lotniczego.
 Sposób realizacji zadań bezpośredniego wsparcia lotniczego zależy od charakterystyk
taktyczno-technicznych oraz możliwości poszczególnych statków powietrznych przeznaczonych
do wykonywania tej misji. W związku z powyższym należy zaplanować takie wykorzystanie
posiadanych sił i środków, aby maksymalnie wykorzystać ich różne parametry. Pomimo
ujednoliconych na szczeblu Sojuszu technik i procedur bezpośredniego wsparcia lotniczego,
szczegółowy sposób realizacji tego zadania zależy również od struktury organizacyjnej
wspierającej jednostki lotniczej oraz od jej przynależności do danego państwa Sojuszu lub
rodzaju sił zbrojnych (siły powietrzne, wojska lądowe, etc.).
Poszczególne typy statków powietrznych mają różne możliwości, które wzajemnie się
uzupełniają i zapewniają najlepsze efekty przy zastosowaniu więcej niż jednego typu środka
powietrznego. Na przykład samoloty zapewniają szeroki asortyment uzbrojenia lotniczego,
szybki czas reakcji oraz posiadają możliwości działania w zróżnicowanych warunkach
terenowych. Natomiast uzbrojone śmigłowce, zapewniają dłuższy czas działania w rejonie celu
oraz lepsze możliwości określenia swego położenia (w stosunku do samolotów) z uwagi na swoją
prędkość i pułap, na jakim operują. Z kolei bezzałogowe statki powietrzne zapewniają unikalne
możliwości w postaci skrytości działania, długości czasu przebywania nad celem oraz
minimalnego ryzyka utraty załogi. Do wad tych środków jednak należy zaliczyć małą
elastyczność na zmieniającą się sytuację.
 Podstawową jednostką stosowaną w planowaniu wsparcia lotniczego jest
samolotolot/śmigłowcolot. Jest to lot wykonywany w ramach jednego zadania przez pojedynczy
statek powietrzny. Z reguły samoloty lotnictwa taktycznego oraz śmigłowce bojowe wykonują
zadania w ugrupowaniu pary (dwa samolotoloty na zadanie), rzadziej klucza (cztery samolotoloty
na zadanie). Bezzałogowe statki powietrzne oraz specjalistyczne platformy wsparcia ogniowego
operacji specjalnych (np. AC-130) wykonują zadania CAS jako jeden samolotolot. Kolejnym
czynnikiem, który należy brać pod uwagę podczas planowania CAS jest ryzyko rażenia ogniem
środków obrony przeciwlotniczej. Z tego powodu niektóre platformy (np. AC-130) operują
niemal wyłącznie w warunkach nocnych.

W przypadku wysokiego poziomu zagrożenia środkami przeciwlotniczymi użycie CAS jest

możliwe po zaplanowaniu i przeprowadzeniu obezwładnienia OPL (obrony przeciwlotniczej)
przeciwnika przez inne dostępne środki ogniowe (ang. Joint Supression of Enemy Air Defence –
JSEAD). JSEAD może być wykonywany przy użyciu środków powietrznych lotnictwa
taktycznego, dysponujących uzbrojeniem używanym z dużej odległości od celu, lub za pomocą
naziemnych (nawodnych) środków wsparcia ogniowego.
 Lotnictwo taktyczne sił powietrznych

Lotnictwo taktyczne sił powietrznych jest zorganizowane w skrzydła, bazy i eskadry

lotnictwa taktycznego. Środki powietrzne będące na wyposażeniu lotnictwa taktycznego
wykonują zadania CAS w celu wsparcia jednostek komponentu lądowego i operacji specjalnych.
Przydział wysiłku lotniczego na powyższe zadania ustalany jest na podstawie zadań określonych
w ATO lub zarządzenia bojowego sił powietrznych (ang. Air Task Message – ATM). Natomiast
wspierani dowódcy komponentu lądowego i operacji specjalnych ponoszą odpowiedzialność za
dostarczenie jednostkom lotnictwa taktycznego wszelkich niezbędnych danych wejściowych oraz
produktów procesu planowania. W celu koordynacji działań na szczeblu skrzydła lotnictwa
taktycznego występuje oficer łącznikowy wojsk lądowych, posiadający wiedzę i doświadczenie
wynikające z umiejętności planowania, przygotowania i realizacji zadań taktycznych
w środowisku lądowym. Zadania integracji działań lotnictwa taktycznego w ramach operacji
specjalnych są natomiast wykonywane przez zespół łącznikowy operacji specjalnych, który jest
na stałe przydzielony do dowództwa komponentu powietrznego. Ponadto w sytuacjach
wymagających bardziej szczegółowej koordynacji działań lotnictwa taktycznego komponent
operacji specjalnych może wydzielać swojego oficera łącznikowego do wspierającego skrzydła
lotnictwa taktycznego. Ostatecznym jednak ogniwem odpowiedzialnym za zintegrowanie działań
lotnictwa z działaniami w środowisku lądowym jest kwalifikowany JTAC. Funkcję tę pełnią
odpowiednio wysunięty nawigator naprowadzania lotnictwa (JTAC) w pododdziałach
komponentu lądowego i operator naprowadzania w komponencie operacji specjalnych.
 Lotnictwo wojsk lądowych

Śmigłowce bojowe wchodzące w skład Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych wykonują

zadania wsparcia ogniowego na korzyść jednostek tych wojsk. Jednostki śmigłowców wchodzą
w skład brygadowych zgrupowań taktycznych, tworzonych z pododdziałów ogólnowojskowych i
podlegają dowódcy tego zgrupowania w relacji kierowania operacyjnego OPCON. Jednostki
śmigłowców jako przydzielony element wsparcia ogniowego otrzymują zadania dotyczące
wspierania działań pododdziałów zgrupowania w całym jego rejonie odpowiedzialności. Ponadto
uczestniczą one poprzez wydzielane elementy łącznikowe (członków załóg) w całym procesie
planowania działań taktycznych na szczeblu wspieranych pododdziałów.
Z uwagi na szczegółowy poziom koordynacji działań powietrzno-lądowych zadania do
wykonania uderzeń przez przydzielone do pododdziałów wojsk lądowych śmigłowce
realizowane są według procedury Close Combat Attack i nie wymagają obecności
kwalifikowanego JTAC.
W sytuacjach gdy wspierająca jednostka śmigłowców nie brała udziału w procesie
planistycznym, a przez to nie posiada wystarczających informacji o wspieranych siłach
lądowych, stawianie zadań do uderzeń z powietrza musi być realizowane przez JTAC. W takim
przypadku zadania te realizowane są zgodnie z TTP (ang. Tactics, Techniques and Procedures)
CAS i jedynie kwalifikowany JTAC wydaje zgodę na użycie uzbrojenia zgodnie z zamiarem
wspieranego dowódcy.
 Lotnictwo operacji specjalnych

Jednostki lotnictwa działań specjalnych dysponują specjalnie wyselekcjonowanym

i przygotowanym personelem latającym, obsługi naziemnej oraz dowództwa i sztabu,
posiadającym wiedzę i doświadczenie w zakresie współdziałania z pododdziałami wojsk
specjalnych. Jednostki lotnictwa działań specjalnych wydzielają do składu komponentu operacji
specjalnych zadaniowe lotnicze zespoły bojowe ZLZB (ang. Special Operations Air Task Group
– SOATG) mające w swoim składzie sztab i element lotniczy wzorowany na eskadrze lotniczej.
ZLZB składa się zadaniowych lotniczych grup specjalnych – ZLGS (klucz lotniczy składający
się z 2-4 samolotów lub śmigłowców). Wykonują one zadania wsparcia działań zadaniowego
zespołu bojowego – ZZB (ang. Special Operations Task Group – SOTG). Środki powietrzne
stosowane przez lotnictwo operacji specjalnych to na ogół zmodyfikowane dla potrzeb wojsk
specjalnych statki powietrzne używane przez lotnictwo wojsk konwencjonalnych (sił
powietrznych, wojsk lądowych i marynarki wojennej). Ponadto oprócz zadań związanych
z przerzutem grup specjalnych oraz prowadzeniem rozpoznania specjalnego (ang. Special
Reconnaissance – SR) są one przygotowane do zadań bezpośredniego wsparcia.
 Lotnictwo operacji specjalnych

Z uwagi na wynikającą z charakteru lotnictwa operacji specjalnych pełną integrację

elementu lotniczego i lądowego, w ramach wspólnie planowanej, przygotowywanej
i prowadzonej operacji, zadania CAS realizowane są zazwyczaj w formie CCA, niemniej jednak
załogi są przygotowane także do realizacji tego typu zadań przy zastosowaniu TTP CAS. W
niektórych przypadkach, na podstawie decyzji dowódcy komponentu lądowego, jednostki
śmigłowców lotnictwa wojsk lądowych mogą być przydzielane dowódcy komponentu operacji
specjalnych w relacji wsparcia bezpośredniego (ang. Direct Support). Jednostki takie wchodzą
zazwyczaj w skład ZLZB i nazywane są wtedy Zadaniowymi Lotniczymi Grupami Wsparcia
Bezpośredniego w relacji Direct Support (ang. Direct Support Air Task Unit – DSATU). Zadania
CAS realizowane są przez te grupy zgodnie z TTP CAS i wymagają obecności kwalifikowanego
kontrolera (operatora naprowadzania). Wyjątek stanowią sytuacje, gdy z uwagi na specyfikę
zadania i niewystarczające możliwości ogniowe platform działań specjalnych, niezbędna jest
pełna integracja powietrzno-lądowa. W takim przypadku, za zgodą dowódcy ZZB wspieranej
przez DSATU, uderzenia śmigłowców realizowane są zgodnie z procedurą CCA.
 Lotnictwo marynarki wojennej

Z uwagi na wyspecjalizowane przeznaczenie oraz specyfikę macierzystego komponentu,

lotnictwo marynarki wojennej nie wykonuje zadań CAS na korzyść swoich jednostek. Siły
i środki pozostające w dyspozycji lotnictwa marynarki wojennej posiadają jednak unikalne
możliwości współdziałania z jednostkami pływającymi. Z uwagi na fakt, iż możliwości te nie
zawsze są osiągalne dla lotnictwa wojsk lądowych i operacji specjalnych, statki powietrzne
lotnictwa marynarki wojennej mogą współdziałać (za zgodą dowódcy komponentu morskiego)
na poziomie taktycznym z jednostkami wchodzącymi w skład komponentu lądowego i operacji
specjalnych wykonującymi zadania w środowisku morskim. Zadania wykonywane są zgodnie
z TTP CAS przez kwalifikowanych JTAC.
 Połączony lotniczy zespół uderzeniowy
(ang. Joint Air Attack Team – JAAT)

Działanie w ramach JAAT jest wykorzystaniem właściwości rozpoznawczych

i uderzeniowych samolotów i śmigłowców podczas lokalizowania, naprowadzania i rażenia
wysokowartościowych celów. Zespoły uderzeniowe lotnictwa działają zwykle w ścisłej
koordynacji z jednostkami artylerii lądowej i nawodnej, obrony przeciwlotniczej, elementami
systemu obserwacji, rozpoznania i wywiadu, zabezpieczenia radioelektronicznego oraz
z manewrem wojsk własnych.
 ZAGADNIENIE 3:
Możliwości realizacji zadań bezpośredniego wsparcia
lotniczego.
 Metody wykorzystania
bezpośredniego wsparcia lotniczego

Planowy CAS dzielimy na trzy kategorie: zaplanowany uprzednio, na wezwanie

i z możliwością zmiany zadania. Środki powietrzne wykonują misje planowego CAS
w określonym w ATO przedziale czasowym pokrywającym się zazwyczaj z przewidywanym
czasem, w którym wspierani dowódcy będą potrzebowali wsparcia z powietrza.
Zaplanowane bezpośrednie wsparcie lotnicze.
W ramach zaplanowanych zadań środki CAS są kierowane, w uprzednio określonym czasie,
w rejon działań wspieranego elementu na podstawie złożonego zgodnie z cyklem przygotowania
ATO stosownego zapotrzebowania. Zadania CAS zazwyczaj są poparte uszczegółowionymi
danymi z rozpoznania, dotyczącymi spodziewanych celów ataku, dzięki czemu istnieje
możliwość lepszego doboru odpowiedniego uzbrojenia. Czas koordynacji między załogą a JTAC
po nawiązaniu łączności ulega również znacznemu skróceniu, gdyż większość informacji
dotyczących sytuacji taktycznej elementu wspieranego została przesłana wraz
z zapotrzebowaniem.
 Bezpośrednie wsparcie lotnicze na wezwanie.
Dyżurowanie bojowe w ramach CAS dzieli się na dyżurowanie naziemne i w powietrzu,
zaplanowane w przedziałach czasowych wtedy, gdy zgodnie z założeniem planu operacji
dowódcy lądowego przewidywane jest wystąpienie potrzeby wsparcia lotniczego. Taki sposób
działania jest mniej efektywnym wykorzystaniem środków w stosunku do poprzedniego, gdyż
przy znacznym obciążeniu załóg i platform zaplanowanymi zadaniami nie jest pewne, że zostaną
one faktycznie użyte.

Zmiana zadania
Ta forma planowania użycia sił w ramach CAS jest metodą alternatywną. Polega ona na zmianie
zadania przydzielonym samolotom na skutek zaistniałej sytuacji na polu walki.
 Nieplanowe bezpośrednie wsparcie lotnicze jest zazwyczaj wynikiem nieoczekiwanych
potrzeb wynikających z nagłych zmian sytuacji w obszarze działań. Wymaga na ogół zmiany
zadania dla środków CAS, które w danym momencie wykonują zadania o odpowiednio niższym
priorytecie (zadania planowe lub dyżur na korzyść jednostki posiadającej niższy priorytet
wsparcia). Taka zmiana zadania wymaga decyzji podjętej przez Dowódcę Operacyjnego RSZ.
W niektórych przypadkach CKOP, któremu delegowano uprawnienia stawiania zadań dla
środków CAS, może w ramach nieplanowego bezpośredniego wsparcia lotniczego
autonomicznie zmieniać zadania środkom przydzielonym wspieranemu związkowi
operacyjnemu.
Środki CAS, które zostały wydzielone w ATO do wsparcia zadań o odpowiednio niższym
priorytecie, są przewidziane do użycia w ramach nieplanowego CAS w pierwszej kolejności.
Z tego powodu podczas opracowywania planu przydziału środków lotniczych i ATO należy
również określić, które środki i w jakiej kolejności będą użyte jako nieplanowy CAS. Przy
zadaniach stawianych w ATO dla tych środków powinna się znaleźć adnotacja o możliwości
zmiany zadania w ATM lub ATO Change.
 Naprowadzanie
Wspierany dowódca określa w zapotrzebowaniach swoje wymagania dotyczące
naprowadzania środków CAS. Poza wyjątkowymi sytuacjami za naprowadzanie będzie
odpowiedzialny wyznaczony przez wspieranego dowódcę JTAC lub (jeśli został
zapotrzebowany) pokładowy wysunięty nawigator naprowadzania lotnictwa (FAC(A)).
W ostatnim przypadku przydzielony FAC(A) działa w porozumieniu z JTAC, z którym
dokonuje niezbędnej koordynacji co do podziału odpowiedzialności za poszczególne elementy
naprowadzania (wskazywanie celów, informowanie, naprowadzanie w końcowej fazie ataku).
Ponadto FAC(A) może działać bez obecności JTAC przy wspieranej jednostce, ale przejmuje
wówczas całą odpowiedzialność za naprowadzanie pozostałych środków CAS.
W takim przypadku musi on w czasie działania utrzymywać stałą łączność ze wspieranym
dowódcą, jak również musi dokonać, w okresie poprzedzającym wykonanie zadania,
szczegółowych ustaleń dotyczących planu działania wspieranej jednostki. Po przeprowadzeniu
analizy zadania, oceny sytuacji i ryzyka wspierany dowódca wydaje wytyczne dla
JTAC/FAC(A), na podstawie których następuje rekomendacja zastosowania odpowiedniego typu
naprowadzania.
 Uwarunkowania planowania i składania
zapotrzebowań na bezpośrednie wsparcie lotnicze

Dowódca jednostki wykonującej zadanie w pierwszej kolejności analizuje możliwości

i dostępność organicznych środków wsparcia ogniowego, w tym śmigłowców bojowych. Jeśli
zachodzi taka potrzeba wysyła zapotrzebowanie na wsparcie lotnicze z komponentu
powietrznego w celu wzmocnienia posiadanych możliwości.
Zapotrzebowania te są brane pod uwagę na szczeblu komponentu powietrznego, aby
określić podział wysiłku lotniczego na poszczególne rodzaje operacji powietrznych. Stawianie
zadań do CAS odbywa się w trakcie procesu podziału wysiłku lotniczego oraz przydziału
zasobów lotniczych, co ostatecznie znajduje odzwierciedlenie w ATO.
Zadania dla śmigłowców bojowych są stawiane na szczeblu dysponujących nimi dowódców
komponentów, jednak w celu pełnej koordynacji, zadania dla środków lotniczych wojsk
lądowych i wojsk specjalnych winny znaleźć się w ATO. Realizuje się to przez wysyłanie
zapotrzebowań na podział środków lotniczych do komponentu powietrznego.
 Po dokonaniu przydziału środków lotniczych na korzyść poszczególnych komponentów,
planowane są zadania CAS na podstawie złożonych zapotrzebowań. Zapotrzebowania te mogą
być wysyłane z poszczególnych szczebli dowodzenia na poziomie taktycznym lub operacyjnym.
Zapotrzebowania są składane zarówno podczas planowania, jak i prowadzenia danej operacji,
odpowiednio w formie zapotrzebowania na planowy i nieplanowy CAS.
Zapotrzebowania planowe
Wymagania w zakresie wsparcia lotniczego, zidentyfikowane na tyle wcześnie, by ująć je w
cyklu rozkazu ATO, są ujmowane w planowych zapotrzebowaniach CAS. Przesyłane są one w
formie elektronicznej lub za pośrednictwem transmisji radiowej (telefonicznej).
Zapotrzebowania są przesyłane do właściwych komórek funkcjonalnych przy kolejnych
szczeblach dowodzenia. Następnie są tam one konsolidowane, zatwierdzane lub odrzucane oraz
nadawane są im priorytety ze względu na ważność danej operacji.
Po zatwierdzeniu i nadaniu priorytetów zapotrzebowania kierowane są do COP – DKP w
celu ujęcia ich w cyklu planistycznym ATO. Następnie organ ten przydziela odpowiednio
skonfigurowane, w zależności od wymagań, środki lotnicze do wsparcia otrzymanych
zapotrzebowań i publikuje je w ATO.
 Zapotrzebowania nieplanowe
CAS nieplanowy jest zapotrzebowywany na standardowych formularzach składanych poza
cyklem planistycznym ATO z odpowiednią adnotacją, a w sytuacji rozgrywającej się w czasie
realnym – poprzez wszelkie dostępne środki łączności.
Zapotrzebowania te, monitorowane przez szczeble pośrednie, kierowane są bezpośrednio do
CKOP. Pośrednie szczeble dowodzenia wyrażają swoją akceptację przez milczenie.
W przypadku braku zgodności zamiaru zapotrzebowującego dowódcy z zamiarem
przełożonego, potencjalnego zakłócenia przebiegu operacji dowódcy wyższego szczebla lub
możliwości wsparcia zapotrzebowania środkami organicznymi, odpowiedni szczebel pośredni
odrzuca zapotrzebowanie.
Jego odrzucenie może odbywać się poprzez nieprzesłanie go dalej do CKOP lub w
przypadku transmisji radiowej albo czatu, CKOP i wysyłający zapotrzebowanie są informowani o
braku aprobaty.
Natomiast po zatwierdzeniu zapotrzebowania CKOP może albo zmienić zadanie dla środka
CAS wykonującego zadanie dla innej jednostki , albo – gdy nie posiada takiej możliwości –
przesłać zapotrzebowanie do dowódcy komponentu powietrznego. W sytuacji gdy dowódca nie
znajdzie dostępnych środków w składzie swojego lub innego komponentu, zapotrzebowanie jest
odrzucane.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ