Professional Documents
Culture Documents
Tshivenda HL P2 Nov 2022 MG
Tshivenda HL P2 Nov 2022 MG
NATIONAL
SENIOR CERTIFICATE
GIREIDI YA 12
LARA 2022
TSUMBAN¶ILA YA U MAKA
MARAGA: 80
MAGA A U ¹OLA/MAKA
1. Arali mulingiwa a fhindula mbudziso dzi fhiraho tshivhalo tsho tiwaho, kha
vha make/¾ole fhedzi phindulo ya u thoma. (Mulingiwa ha tei u fhindula
mbudziso ndapfu na mbudziso pfufhi u bva kha lushaka luthihi lwa
bugu/¼i¿walwa.)
5. Arali phindulo dzi songo nomboriwa nga ngona, kha vha make/¾ole vha tshi
tevhedza memorandamu.
6. Arali vhukhakhi ha mupeleṱo vhu tshi nga khakhisa ¾halutshedzo, kha vha
zwi make sa vhukhakhi. Arali zwi sa khakhisi ¾halutshedzo, kha vha make
sa zwone.
8. Mbudziso pfufhi:
Arali mulingiwa a songo shumisa zwi»evhe musi o humbelwa uri a khouthe,
vha songo ½ea nda¾iso.
9. Kha mbudziso dzo vuleaho, hu songo avhelwa maraga kha EE/HAI, kana
kha NDI A TENDA/A THI TENDI. Thikhedzo/Khwa¾hisedzo/¾halutshedzo
kha zwi vhe zwone zwi dzhielwaho nzhele kana zwi avhelwaho maraga.
10. Hu songo avhelwa maraga kha NDI NGOHO/A SI ZWONE kana NDI
MBUNO/KUHUMBULELE KWAWE. Thikhedzo/Khwa¾hisedzo/
¾halutshedzo kha zwi vhe zwone zwi dzhielwaho nzhele kana zwi
avhelwaho maraga.
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
VHURENDI HO VHONWAHO
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
Maraga dzi avhelwe nga n»ila yone:
Maraga dza 6 ndi dza mbuno.
Maraga 4 ndi dza tshivhumbeo na luambo. Dzone dzi avhelwe nga n»ila hei:
o Maraga 4 arali mbuno dzi 5–6
o Maraga 3 arali mbuno dzi 4
o Maraga 2 arali mbuno dzi 3
o Maraga 1 arali mbuno dzi 2
o Maraga dza 0 – 1 arali mbuno dzi 0–1
- Kha vha shumise mbuno dzi tevhelaho, kha dzi¿we dzo ½ewaho, sa
tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola mbudziso iyi. Vhupfiwa ha
vhalingiwa vhu nga fhambana zwi tshi ya nga kunyanyutshele na kupfesesele
kwavho kwa tshirendo.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
Marangaphanµa
Mbuno
- Kha mutaladzi/vese ya 1 na ya 2, murendi u khou humbela vhaswa uri vha tende
a tshi vha ranga phan»a ngauri ene sa murangaphan»a o no ¾angana na zwinzhi
vhutshiloni.
- Kha mutaladzi/vese ya 3 murendi u humbela vhaswa uri vha tende u sala nga
murahu ha vho vha rangaho phan»a/u vha vhatevheli vha vho vha rangaho
phan»a.
Magumo
Murendi u vhonala a tshi kona u shumisa mitaladzi/vese u bvisela khagala
khumbelo, ¾hu¾huwedzo na u eletshedza vhaswa uri vha »ibvise kha maitele mavhi
ane a fhedza o vha ¾anganya na zwi kon»aho vhutshiloni zwi ngaho dzimpfu na
zwi¿we. [10]
RAMAREMISA – Z Mutsila
2.1 Murendi u tama u bvisela khagala uri Ramaremisa ndi ene mukololo o
teaho u vheiwa vhuhosini arali mativha o xa/mu½e wawe/khosi yo dzama.√√ (2)
KANA
3.1 Murendi u tama u bvisela khagala uri mbilu i khou lwela u takadzwa nga
mi»ifho ya fhano shangoni.√√ (2)
KANA
KANA
NA
5.1 ·iambele/¼ifurase 'a vho ngo bva mulomo' ¼i ri »isela ¾halutshedzo ya uri a
vho ngo amba tshithu/vho sokou fhumula.√√ (2)
5.3 Mulaedza wa murendi ndi wa u ¾o»ou tsivhudza vhathu uri vhathu vha
vhanna kha vha ¾honifhe vhafumakadzi vhavho, vha songo vha
tambudza/Mulayo kha u tsireledze vhathu vhane vha tambudzwa nga
vhafunwa vhavho.√√
[Kana zwi¿we-vho zwi pfalaho.] (2)
5.4 Murendi u shumisa a¼ushini a tshi ¾oµa u sumbedza uri Mudzimu ndi Ene a
µivhaho zwo¾he nga ha vhutshilo hawe.√√ (2)
5.5 - Ndi khou sasaladza zwiimiswa zwa u thusa vhathu, zwi no nga sa
manese, mapholisa na vha vhulondotavhathu vhane a vha khou thusa
mufumakadzi uyu kha nyimele ine a vha khayo.
- Ndi dovha hafhu nda sasaladza munna uyu ane a sa ½ee tsireledzo na
thikhedzo kha mufumakadzi wawe.
- Ndi sasaladza khothe dza milayo dzine a dzi khou ½ea mufumakadzi
uyu thuso yo mu fanelaho.
[ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho.]√√ (2)
[10]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30
KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO
NGANEA
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
ADENDAMU
- Izwi hu tou vha mutheo wa u ¾ola/maka mbudziso iyi. Zwi tevhelaho kha zwi
shumiswe sa tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola/maka mbudziso
iyi.
- Vhalingiwa vha nga ½ekedza tsumbo/vhupfiwa/mbuno dzo angalalaho vhukuma
musi vha tshi tikedza makumedzwa/vhuimo/kuvhonele kwavho.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
Marangaphan»a
Milaedza ndi zwine mu¿wali a tama vhavhali vha tshi zwi guda, nahone zwine zwa
vha ngudo khavho vhutshiloni. Vhaanewa ndi vhathukhumbulelwa vhane mu¿wali a
nanga u vha shumisa u bveledza milaedza buguni yawe. Ri na tshaka tharu dza
vhaanewa vhahulwane vhane vha vha muanewa dendele, mupikisi na mulu¾anyi.
Buguni iyi hu na milaedza minzhi ine mu¿wali a tama u i pfukisela kha vhavhali i
katelaho u ¾anganedza nyimele, u farisana, u sa nyadzana, u hangwelana na u sa
kolelana.
Mbuno
Vhabebi vha tea u ¾anganedza uri zwi a konadzea uri hu bvelele zwe vhathu vha
vha vha songo zwi lavhelela. Vho Madilaga vha »ivha mufumakadzi wavho a tshi
ita zwa vhuteamu¾a fhedzi vha mangala a tshi vhifha muvhilini zwe vha vha vha
songo zwi lavhelela.
Vhokhotsi vha tea u farisana na vhafumakadzi vhavho kha nyimele i¿we na i¿we i
kon»aho mu¾ani. Musi Tshifhiwa a tshi bebwa e na ¼i½o Vho-Madilaga a vha
farisani na mufumakadzi wavho, vha vhudza mufumakadzi uri vhone a vha zwi
dzheni.
Mi¾ani mira»o ya mu¾a i tea u ½eana ¾hompho na u tevhela matshilisano avhu»i
zwa sa ralo mu»ini a hu nga vhi na mulalo. Vho-Madilaga vha dzulela u semana
na mufumakadzi wavho Vho-Luvhani phan»a ha vhana zwine zwa ita uri ¼i si lale
mu¾ani wa ha Madilaga.
Arali hu na khakhathi na phambano mi¾ani, mi¾a kha i wane thuso kha mashaka
na dzikhonani. Izwi ri zwi vhona musi hu tshi vha na phambano mu¾ani wa ha
Madilaga musi vha tshi pwasha khaphu na u sinyutshela Vho-Luvhani, izwi zwi
ita uri hu swike Vho-Muvhi khaladzi a Vho-Luvhani na Vho-Mainganye khaladzi
a Vho-Madilaga u tandulula thaidzo dza avho vhavhili.
Vhabebi vha songo la¾a vhana vhavho nga n¾hani ha samba. Izwi ri zwi vhona
musi Vho-Luvhani vha tshi lwisa u phumula samba ¼a ¿wana wavho na u
kon»elela musi Tshifhiwa a tshi koleliwa. Vha lingedza u mu bvisa kha mutsiko
nga u pfulutshela Polokwane.
Vhathu a vha tei uri vha kolele vha¿we vhathu. Izwi ri zwi vhona musi muzwala
wa Vho-Luvhani Vho-Maambavha¿we vha tshi gidimela sibadela u vhona ¿wana
we vha pfa a tshi khou ambiwa kha radio uri o bebwa e na ¼i½o. Vha tshi swika
sibadela vha niwa nga ¾honi musi vha tshi wana uri ndi ¿wana wa muzwala
wavho. Vho-Ana muhura wa Vho-Luvhani vha kolela Tshifhiwa vha ri ndi shenga
¼ine ¼a luma muthu tshilonda tsha hone a tshi fholi.
Arali hu na zwine vhathu vha sa zwi pfesese kha vha ¾o»e ngeletshedzo kha
vhathu vhane vha vha na n»ivho ngauri zwi »o vha thusa uri vha wane
thandululo. Izwi ri zwi vhona musi hu tshi swika Vho-Nicholson vhane vha vha
mu»ivhi vha »isaho thandululo ya uri Tshifhiwa a si shenga nahone a si
muholefhali.
Vhathu kha vha litshe u thetshelesa dzi¿anga ngauri dzi a zwifha na u lu¾anya
vhathu. Izwi ri zwi vhona musi zwibudzana zwa Vho-Ana zwo dzhena mu»ini wa
Vho-Madilaga zwa lu¿wa nga mmbwa he vha fhedza vho ya u vhonisa ha
vhomaine. Vho-Ana vha fhedza vha tshi wanedzwa mu»ini wa Vho-Madilaga na
vhomaine vha fhedza vho iswa musanda vha lifhiswa.
Vhathu kha vha litshe u nyadza vhathu ngauri vhenevho vhathu vha nga fhedza
vho ri thusa matshelo/vho bvelela vhutshiloni. Izwi ri zwi vhona musi Tshifhiwa
we a vha a tshi ¾alulwa na u nyadziwa a tshi fhedza a tshi bvelela nge a phasa
masi¾asi yawe a dovha a wana mushumo ngei Germany.
Vhathu arali vho khakhelana vha tea u hangwelana. Izwi ri zwi vhona musi Vho-
Luvhani vha tshi hangwela munna wavho Vho-Madilaga. Tshifhiwa u hangwela
khotsi awe. Mu¾a wa ha Madilaga na wone u hangwela Vho-Ana musi vha tshi
humbela pfarelo.
Magumo
Mu¿wali u vhonala a tshi kona u shumisa vhaanewa u bveledza milaedza minzhi nga
mafhungo a bugu iyi. U sumbedza uri vhathu ri tea u ¾anganedza nyimele, u
farisana, u ¾homphana, u hangwelana na u sa kolelana zwine zwa ri ita uri ri vhe na
matshilisano. [25]
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2 11 DBE/Lara 2022
NSC – Tsumbanµila ya u maka
7.1 Tshi vhangaho phambano vhukati ha Lufuno na Vho Madilaga ndi u ¾uwa
ha Vho Luvhani mu»ini vhusiku hu si na we vha mu onesa.√√ (2)
7.3 Mafhungo aya a thusedza u anetshela zwa phan»a ngauri zwe Vho Luvhani
vha ita vha tshi ¿ala hayani nge vha dinwa nga mukalaha wavho, vha
fhedza vha tshi pfuluwa na vhana vha ya Polokwane vha sia Vho Madilaga
vhe vho¾he.√√ (2)
7.6 Ndivho khulwane ine mu¿wali a tama u i bveledza nga u shumisa Lufuno
ndi ya uri naho muthu e mu¾uku u a kona u ½ea ngeletshedzo vhathu
vhahulwane/vhabebi nge ra pfa ene Lufuno a tshi eletshedza khotsi awe uri
vha founele mme awe/ a hu na ¿wana ane a sa ¾oµe muµini wa hawe hu tshi
dzula hu na mulalo.√√ (2)
7.8 - U bvelela ha Tshifhiwa zwi fhedza zwi tshi ita uri mu¾a wa ha Madilaga
we wa thuthea u farane hafhu.
- Tshifhiwa u hangwela khotsi awe.
- Vho Luvhani vha hangwela munna wavho, zwithu zwo¾he a si zwe
vhavhali vha vha vho zwi lavhelela.
[ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho.]√√ (2)
7.9 Tshifhiwa u fana na mme awe Vho Luvhani ngauri vho¾he vha a kona u
hangwela na u fha¾a vhukonani. Tshifhiwa na mme awe vho hangwela Vho
Madilaga kha vhuvhi ho¾he he vha vha itela.√√ (2)
7.10 U pfulutshela Polokwane ha Vho Luvhani zwi fha Tshifhiwa tshikhala uri a
bveledze pfunzo dzawe dza ma¾iriki nga ½aledzi.√ Izwi zwi ¾u¾uwedza
ma¾hakheshandwa nge Tshifhiwa a ya u guda na u shuma Germany zwe
vhathu vha vha vha songo zwi lavhelela uri muthu we a bebwa e na
vhuholefhali a nga zwi bveledza.√ (2)
KANA
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
- Izwi hu tou vha mutheo wa u ¾ola/maka mbudziso iyi. Zwi tevhelaho kha zwi
shumiswe sa tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola/maka mbudziso
iyi.
- Vhalingiwa vha nga ½ekedza tsumbo/vhupfiwa/mbuno dzo angalalaho vhukuma
musi vha tshi tikedza makumedzwa/vhuimo/kuvhonele kwavho.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
ADENDAMU
Marangaphan»a
Milaedza ndi zwine mu¿wali a tama vhavhali vha tshi zwi »ivha zwine zwa vha
ngudo khavho vhutshiloni. Vhaanewa ndi vhathukhumbulelwa vhane mu¿wali a
nanga u vha shumisa u bveledza milaedza buguni yawe. Ri na tshaka tharu dza
vhaanewa vhahulwane vhane vha vha muanewa dendele, mupikisi na mulu¾anyi.
Buguni iyi hu na milaedza minzhi ine mu¿wali a tama u i pfukisela kha vhavhali i
katelaho u sa vha na zwiphiri, u farisana, u fhulufhedzea na u hangwelana/farelana.
Mbuno
Muthu ha ngo tea u kutela vhua»a a tshi khou vhu vhona ngauri zwi »o
fhedza zwi tshi vhaisa iwe mu½e. Izwi ri zwi vhona musi Vho-Josephine vha
tshi kutela vhua»a ha munna wavho ngeno vha tshi tou zwi »ivha zwauri
Maria u vhifha muvhilini hawe ndi mihwalo yavho, fhedzi zwi fhedza zwi tshi
vha vhangela vhulwadze.
Muthu a tshi tshila a na tshiphiri ha vhi na mulalo. Izwi ri zwi vhona musi
Maria a tshi dzulela u ¼a mbilu na u »isola, na musi a tshi ¾amba nga ma»i a
mashika e Aifheli a ¾amba ngao uri ¿wana a bebwe a tshi fana nae. U ¾o»a na
u pfulutshela ¹hohoyan»ou hune vha si »ivhiwe nga muthu.
A hu na tshiphiri shangoni tshine tsha sa »o »ivhea, hu »o vha na n»ila ine
tsha »o phulea ngayo. Izwi ri zwi vhona musi Musatondwa na Rotondwa vha
tshi funana musi vha yunivesithi lune vha fhedza vha tshi khakhisana zwine
zwa ita uri tshiphiri tshi bvele khagala tsha uri vho¾he ndi vhana vha Vho-
Loshani.
Vhathu kha vha litshe u tshila na zwiphiri ngauri zwi na masiandaitwa a si
avhu»i. U phulea ha tshiphiri tsha uri Rotondwa na Musatondwa ndi vhana
vha Vho-Loshani, zwo ita uri Vho-Loshani vha fhedze vha tshi pfulutshela
Shakadza na u vha tshidakwa. Vho-Josephine vha farwa nga vhulwadze.
Maria na ene a farwa nga vhulwadze a ita na u goda dzawe a humela ha hawe.
Ri vhathu a ri tei u dzula na thaidzo ngauri zwi fhedza zwi tshi ri »isela
mutsiko. Izwi ri zwi vhona musi Vho-Josephine na Maria vha tshi fhedza vha
na mutsiko.
Kha vhutshilo zwi a lemela u fhambanya vhathu vhane vha funana. Izwi ri
zwi vhona musi Rotondwa na Musatondwa vha tshi hana, vha µi isa phan»a
na u funana naho vha tshi vhudzwa uri vha vhana vha khotsi muthihi.
Vhathu kha vha litshe u fhulufhela tsho¾he kha dzikhonani. Izwi ri zwi vhona
musi Aifheli a tshi dzhielwa musadzi nga khonani yawe Vho-Loshani vhane
vha fhedza nga u mu tshinya.
Vhathu arali vha khakhelana vha tea u hangwelana. Izwi ri zwi vhona musi
Aifheli a tshi hangwela mufumakadzi wawe Maria lune u fhedza o mu tevhela
hayani.
Magumo
Mu¿wali u vhonala a tshi kona u shumisa vhaanewa u bveledza milaedza minzhi nga
mafhungo a bugu iyi. O sumbedza uri vhathu kha vha fhulufhedzee, ri songo vha na
zwiphiri, ri tea u hangwelana/farelana uri vhutshilo vhu vhe havhu»i. [25]
KANA
9.1 Tshine tsha khou ita uri hu sa vhe na nyan»ano vhukati ha Aifheli na
Maria ndi nga ¿wambo wa uri Maria u khou hana u humela vhuhadzi
hawe nga u »ivha vhukhakhi hawe kha Aifheli.√√ (2)
9.2 Ndi tshipiµa tsha nyito i waho,√ ngauri ndi hune ra pfa thaidzo ya
tshiphiri vhukati ha Vho-Loshani na Maria ya u pomotshedza Aifheli
mihwalo i si yawe i tshi bvela khagala, Aifheli u hangwela musadzi wawe.√ (2)
9.6 Ndivho khulwane ine mu¿wali a tama u i bvisela khagala nga u shumisa
Vho Loshani ndi ya uri muthu ha tei u tou fhulufhela tsho¾he khonani nga
maan»a kha sia ¼a mbingano ngauri hu a vha na u khakhisana hunzhi.√√ (2)
9.8 Mafhungo haya a thusedza magumo a ¼ishandi ngauri ri vha ri tshi lavhelela
uri musi Aifheli a tshi wanulula uri Rotondwa a si ¿wana wawe u »o mu
la¾a a fhedza nga u ¾ala Maria, fhedzi musi nganea i tshi fhela ri vhona a
tshi tevhela Maria ha hawe a fhedza nga u mu farela/A tshi ¾anganedza
Rotondwa sa ¿wana wawe/Aifheli ha lwisi Vho-Loshani kha vhuaµa
havho.√√ (2)
9.9 Vho-Loshani vha a fana na Maria ngauri vho¾he a vha fhulufhedzei ri tshi
»a kha mafhungo a mbingano, vha funesa zwiphiri,vha ¾avhanya u kundwa
nga nyimele.√√ (2)
KANA
KANA
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
ADENDAMU
- Izwi hu tou vha mutheo wa u ¾ola/maka mbudziso iyi. Zwi tevhelaho kha zwi
shumiswe sa tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola/maka mbudziso
iyi.
- Vhalingiwa vha nga ½ekedza tsumbo/vhupfiwa/mbuno dzo angalalaho vhukuma
musi vha tshi tikedza makumedzwa/vhuimo/kuvhonele kwavho.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
Marangaphan»a
Milaedza ndi zwine mu¿wali a tama vhavhali vha tshi guda zwone. Ndi
zwavhukuma uri ma¿walwa a sialala ndi tshirathisi, tshi shumaho u vula ma¾o a
vhathu uri vhutshiloni vha tea u ¾alifhela nyimele dzine dzi nga vha piringedza vha
fhedza vho wela milingoni i sa takuwi. Lungano, tshikho»o na mirero zwo
½etshedzwaho, zwi ri fha ngudo i sa vhambedzwi vhutshiloni ine ya »o dzula i ngoho
i sa hanedzwi. Mugudi a nga ¾alutshedza uri lungano, tshikhoµo na mirero ndi mini.
Mbuno
Magumo
KANA
11.2 Zwe zwa bvelela magumoni a lungano ulu zwi na vhushaka ngauri mapfe½e
o fhurwa nga muvhuμa u thoma kha u bikana namusi a tshi tenda u ya
musanda, a tshi humbula uri muvhuμa u μo wanala mulandu, fhedzi
vhamusanda vha tshi ha¾ula vhe ri tshi½anga ndi tsha muvhuμa ngauri wo
kona u tshi lidza.√√ (2)
11.3 Pfe½e ¼i ¾anwa sa phukha i songo ¾alifhaho √ ngauri tshifhinga tsho¾he afha
kha lungano ¼i a tenda u fhurwa nga muvhuμa ¼one ¼a sala ¼i na tshinyalelo.
√ (2)
11.4 Murero uyu u ¾ana vhutsilu/sumbedza uri arali muthu a tenda u dovholola
tshithu u fhedza o wela khomboni, pfe½e ¼o fhurea ¼a tenda u vhuyelela
bodoni uri ¼i bikiwe lwa vhuvhili, muvhuμa u si ¼i fule, ha mbo vha u fa
ha¼o.√√ (2)
11.5 Ndi tshipiµa tsha nyito i waho. √ Ngauri ri khou pfa thaidzo ya mapfe½e ya
u swika musanda a zwifha, a ri muvhuμa wo tswa tshi½anga, khosi i tshi
ha¾ula ya ½ea muvhuμa tshi½anga itsho, mapfe½e a vho vhilahela uri o vha
o tea a songo tenda u ya musanda. √ (2)
11.9 Murendi u ¾o»a u bvisela khagala uri Thovhele Rammbu»a ndi goswi fhedzi
u na vhu¾ali ha u kona u »ipilela musi wa nndwa.√√ (2)
11.10 C/Ndi khumbe dza muri dzine vhathu vha nga vhalela ngadzo vha tshi
fulela√ (1)
11.12 Murendi u ¾o»a u tsivhudza vhathu uri Thovhela Rammbu»a ndi muthu
ane ha funi dzikhakhathi fhedzi wa mu levhela a nga u huvhadza.√√ (2)
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 25
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
ADENDAMU
- Izwi hu tou vha mutheo wa u ¾ola/maka mbudziso iyi. Zwi tevhelaho kha zwi
shumiswe sa tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola/maka mbudziso
iyi.
- Vhalingiwa vha nga ½ekedza tsumbo/vhupfiwa/mbuno dzo angalalaho vhukuma
musi vha tshi tikedza makumedzwa/vhuimo/kuvhonele kwavho.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
ADENDAMU
Marangaphan»a
Muhumbulo muhulwane ndi zwine mu¿wali a amba nga hazwo/ zwine a tama
vhathu vha tshi zwi µivha nga mafhungo a bugu yawe. Vhatambi ndi
vhathukhumbulelwa vhane mu¿wali a vha shumisa u bveledza thero kana
muhumbulo muhulwane »iramani yawe. Ri na tshaka nnzhi dza vhatambi sa
dendele, mulu¾anyi, mupikisi na dzi¿we nnzhi. ¶iramani iyi muhumbulo
muhulwane ndi wa uri u lema vhana zwi na masiandaitwa a si avhu»i.
Mbuno
Vho-Mari¾a vha imelela ¿wana wavho Mashudu musi khotsi awe Vho-¸efefe vha
tshi mu kaidzela u tshimbila vhusiku na u vhuya hayani ¼o kovhela lwe vha
fhedza vho mu nyambudza.
Vho-Mari¾a vha vhudza Mashudu uri a nga ya hune a funa tenda a ¾avhanya u
vhuya hayani zwine zwa sumbedza u sa vha na vhu»ifhinduleli ha mubebi kha
¿wana wawe.
Vha shumela Mashudu na u mu itela tshi¿we na tshi¿we ene o dzula hu si na
zwine a ita. Khaladzi awe Khwa¾hisani u tsivhudza mme awe uri vha litshe u
lema Mashudu hone vhone vha ya mu sasaladza na u mu sinyutshela. Kuitele
ukwu ku ½a½isa vhubva na vhunde¿wa ha Mashudu.
Vho-Mari¾a vha amba mafhungo a vhatukana na Mashudu vha tshi mu tendela
na u mu ¾u¾uwedza kha zwa u funa vhatukana vhanzhi na u vha »isa hayani,
zwine zwa khou ½a½isa u bva n»ilani hawe.
Vho-Mari¾a vha rengela Tshibio, mu¿we wa vha¾hannga vha Mashudu
zwiambaro na u mu bikela musi a tshi µa mu»ini wavho.
U ¾utuwedza Mashudu kha u sa ita mishumo ya tshikolo na u sa ¾honifha
vhadededzi zwi ½a½isa vhubva na vhunde¿wa ha Mashudu.
Musi vha tshi sema mudededzi Vho-Ludwevha vha tshi vha semela u kaidza
Mashudu nga n¾hani ha u sa ita mushumo wa tshikolo, vha vha vha tshi khou
tou ½a½isa vhubva na vhunde¿wa ha Mashudu.
Vho-Mari¾a vha ima na Mashudu musi a tshi vha vhudza uri ene ha funiwi
tshikoloni, zwine zwa khou tou ita uri Mashudu a ½a½e u bvafha na u lemala.
Musi Mashudu a tshi vhudza Vho-Mari¾a uri hu na Tsa¿wani vhone vha mu
¾u¾uwedza uri a funane nae na uri a mu ¾ahele a shavhele nae tshikhuwani
vhunga e garaba.
U lema havho Mashudu na u mu tendela a tshi ita zwine a funa zwi ita uri a vha
nyadze na u vha sema musi vha tshi hana musi a tshi ¾uwa na Tsa¿wani
tshikhuwani nge vha ¼ora a tshi khou thulwa nga goloi a lovha.
U lema havho Mashudu na u mu gudisa vhupfe zwi fhedza zwi tshi dzhia
vhutshilo ha Mashudu na ha vhone mme awe nge vha fhedza vha tshi mila philisi
vha »ivhulaha.
Magumo
13.2 Ndi tshipi»a tsha nyito i takuwaho/u bveledza mafhungo,√ ngauri thaidzo
ya Mashudu ya u lemala na u funa vha¾hannga i khou ya phan»a. √ (2)
13.4 - Musi ri½e ri tshi »ivha uri Mashudu o ya mu¾hanngani wawe ngeno
Vho-¸efefe vha tshi »ivha uri o ya mavhengeleni.
- Mashudu u ¾aha a sa zwi »ivhi uri Tsa¿wani u na musadzi, ngeno
vhavhali vha tshi zwi »ivha.
- Mashudu u vha a sa zwi »ivhi uri He¼eni u khou tou mu shushedza nga
lufhanga, ngeno vhavhali vha tshi zwi »ivha.
- Musi Mashudu a tshi µiwisa tshikoloni, vhadededzi vho vha vha sa (2)
µivhi uri u khou tou µiitisa uri a ye u sumbedza mme awe Tsanwani
ngeno ri½e vhavhali ri tshi zwi µivha.
[NTHIHI fhedzi i pfalaho.] √√
13.9 Mu¿wali u shumisa ndango ya tshiteidzhi nga nµila heyi a tshi itela u
sumbedza uri Mashudu u khou takalela zwine zwa khou ambwa nga
Tsa¿wani.√√ (2)
13.11 A zwi
¾anganedzei ngauri:
- U rwana a zwi tandululi thaidzo.
- Nndwa a si yavhu»i i vhanga dzikhuvhabvu na mabulayo.
- Vhanna a vha ngo tea u lwela musadzi a sa fhulufhedzei ngauri naho
vha dzula nae, mikhwa yawe ha nga i litshi.
[ZWIRARU fhedzi zwi pfalaho.] √√√ (3)
13.12 - Ndo vha ndi tshi »o mu eletshedza uri a dzule fhasi na munna wawe
vha dzudzanye mafhungo.
- Ndo vha ndi tshi »o mu eletshedza uri a ye kha vhashumelavhapo uri
vha lingedze u tandulula thaidzo.
- Ndo vha ndi tshi »o ri a vhidze vha lushaka uri vha mu thuse kha
thaidzo ine a vha nayo.
- Ndo vha ndi tshi »o mu eletshedza uri a »i¾utshele a ye hayani ha
hawe.
[ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho.] √√ (2)
[25]
KHA VHA DZHIELE NZHELE: Vha shumise adendamu iyi khathihi na rubriki i re
mafhedziseloni.
ADENDAMU
- Izwi hu tou vha mutheo wa u ¾ola/maka mbudziso iyi. Zwi tevhelaho kha zwi
shumiswe sa tsumbanµila/maga a u thusedza musi vha tshi ¾ola/maka mbudziso
iyi.
- Vhalingiwa vha nga ½ekedza tsumbo/vhupfiwa/mbuno dzo angalalaho vhukuma
musi vha tshi tikedza makumedzwa/vhuimo/kuvhonele kwavho.
- Kha vha shumise rubriki i re kha sia¾ari ¼a u fhedza musi vha tshi ¾ola/maka
mbudziso iyi.
Marangaphan»a
Mbuno
Mavhuru vha rwa vha½e vha shango vha songo tshinya tshithu lune zwa sinyusa
vhadzulapo ngauri zwine vha ita ndi u sumbedza lunyadzo na u kandekanya
pfanelo dzavho.
Dzi¾hun»u idzi dzi rwa mutukana Mphelekedzeni a lovha nga n¾hani ha
mafuvhalo. Mphelekedzeni u rwelwa u sera »arata a tshi khou tevhela mmbwa
yawe, zwine zwa ½a½a u sinyusa Khosi Khulu Tshilwavhusiku na vhalanda
vhawe.
Maforo¾ereke vha shumisa vha¾hannga na vhasidzana vha Swongozwi sa dziphuli
vha sa vha holeli tshithu, zwine zwa sumbedza lunyadzo na u kandekanya
pfanelo dzavho.
U hana ha Luka ngeletshedzo ya vhathu vha hawe ya uri vha fhirele phan»a na
musi a tshi vha vhudza uri na ene shango ndi ¼awe, zwi ita uri Khosi Khulu
Tshilwavhusiku na vhalanda vhawe vha tou ½a½a u sinyuwa.
Musi vha tshi shushedza vhurumelwa vhu bvaho ha khosi Khulu Tshilwavhusiku
uri vha lingedze u tandulula thaidzo nga tshigidi, izwi zwi tou ½a½isa u sinyuwa
ha Thovhele lwe a humbula uri ndi khwi½e u ¾u¾ula mapfumo uri i shome.
Tshilwavhusiku u dzhia ¼iga ¼a u tou lwa na Maforo¾ereke nga mapfumo sa musi
vha tshi khou vha nyadza na u vha nyefula kha shango ¼a vhomakhulukuku
vhavho sa musi muthu a na pfanelo dza u lwela zwine zwa vha zwawe.
U sa pfesesana havho zwi livhisa kha uri Tshilwavhusiku na mmbi yawe vha
fhedze vha tshi tsho¾ela Maforo¾ereke vhusiku vha vha vhulaha
Khosi Khulu na mmbi yawe vha vhulaha vhafumakadzi, vhanna khathihi na
vhana.
U hana havho u ¾uwa kha shango ¼e vha tou sendelelwa zwi vhanga phambano na
mabulayo a si na vhukono.
Magumo
KANA
15.2 Ndi tshipi»a tsha nyito i takuwaho/u bveledza mafhungo,√ ngauri ri vhona
thaidzo ine khosi Tshilwavhusiku na vhalanda vhawe ya u sa tsha ¾o»a u
¾uwa ha Maforo¾ereke i tshi khou ya phan»a.√ (2)
15.4 Aironi ya µirama ndi musi ri½e sa vha¾aleli ri tshi khou »ivha zwine zwa
khou itea kha vhatambi, vhone vha sa zwi »ivhi sa musi ri½e ri tshi zwi
»ivha zwa uri Khosi Thovhele Tshilwavhusiku na vhalanda vhawe vha »o
tsho¾ela mavhuru vhusiku ngeno vhone vha sa zwi »ivhi.√√ (2)
15.6 Muhumbulo muhulwane ndi wa uri arali vhathu vha langana kha tshithu,
vha tea u ima kha wonoyo mulanga ngauri zwa sa ralo zwi nga vhanga
pfiriri.√Mafhungoni a μirama iyi ri vhona musi Maforo¾ereke vha si tsha
¾oda u fhira, zwi tshi ita uri khosi na vhalanda vhayo vha vha tsho¾ele vha
vha vhulahe.√ (2)
15.8 -Luka na Derek vho vha tshi khou kulumedza vha¿we ngavho uri vha songo
tsha fhira kha ¼a Swongozwi, vhuhulu i nga tou shoma.
- Tshikhuna tshavho tshi ri swikisa ma¾hakheni he ra vho vhona
Tshilwavhusiku na mmbi yawe a tshi vha rumbukanya vho e»ela vhusiku, a
vhulaha vhana na vhafumakadzi na u vha fhisela miµi.
[ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho] √√ (2)
15.9 Mu¿wali u shumisa ndango ya tshi¾eidzhi nga nµila heyi u itela u sumbedza
uri maforo¾ereke vha khou tikedzana kha u sa tsha ¾oµa u fhira
Swongozwi.√√ (2)
KANA
15.12 - Ndo vha ndi tshi »o vha humbela uri ri dzule fhasi ri dzudzanye
mafhungo.
- Ndo vha ndi tshi »o kombetshedzea u lwa navho nga mapfumo.
- Ndo vha ndi tshi »o vha vhiga mulayoni.
[ZWIVHILI fhedzi zwi pfalaho.]√√ (2)
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C: 25
MARAGAGU¹E: 80
KHETHEKANYO YA A: RUBRIKI YA U ¹OLA MAANEA A ·ITHERETSHA – MBUDZISO NDAPFU: VHURENDI [MARAGA: 10]
Khritheria Vhukoni ha n¾hesa Tshikili Tshone Vhukoni ha vhukati/ho Vhukoni ha fhasi U sa kona
linganelaho/vhu fushaho
ZWI RE NGOMU 5–6 4 3 2 0–1
- Tsenguluso yo nwelelaho - U sumbedza u pfesesa na - Tsenguluso i fushaho/ - Tsenguluso ya ¾hoho i sa - A hu na u pfeseswa ha
Tsenguluso ya ¾hoho Tshidziki ya ¾hoho u sengulusa ¾hoho nga nµila linganelaho ya ¾hoho fushi ¾hoho
tsha mafhungo/u - Mbuno dzo angalalaho yone - Hu na dzi¿we mbuno - Hu na tshaedzo - A hu na thikhedzo u bva
khwa¾hisedza nga vhu¾anzi na dzi gobolaho: hu na - Phindulo ndi yo dzavhuµi dzi tikedzaho khulwane ya mbuno dzi kha tshirendo
kupfesesele kwa tshibveledzwa khwa¾hisedzo yo dziaho u faredzaho ¾hoho tikedzaho ¾hoho - Mugudi ha na nµivho ya
bva kha tshirendo zwidodombedzwa zwi - Naho dzi¿we dza mbuno - Kupfesesele kwa fhasi lushaka lwa ¼i¿walwa
- U pfesesa ha n¾hesa ha khagala dzo tikedzwa, hu µi vha na kwa lushaka lwa ¼i¿walwa (vhurendi) na tshirendo
lushaka lwa ¼i¿walwa - Mbuno dzi pfadzaho dzo vhu¾anzi vhu sa tendiseiho (vhurendi) na tshirendo
ZRN=6 (vhurendi) na tshirendo ½ekedzwa, naho dzi¿we - U pfesesa ha mutheo ha
dzadzo dzi songo tou lushaka lwa ¼i¿walwa
tikedzwa u swika henefho (vhurendi) na tshirendo
- U pfesesa ha lushaka lwa
¼i¿walwa (vhurendi) na
MARAGA DZA 6 tshirendo
TSHIVHUMBEO NA 4 3 2 1 0-1
LUAMBO - Tshivhumbeo tsho - Tshivhumbeo tshi re - Hu µi vha na vhu¿we - Tshivhumbeo tsho - Tshivhumbeo tsho
lunzhedzanaho tsho¾he khagala na mbuno dzi vhukhakhi ha tshivhumbeo pulaniwa lwo khakheaho khakhea tsho¾he
Tshivhumbeo, thevhekano i - Mbuno dzo lundwa tevhelelanaho lu pfadzaho - Maanea/Phindulo i - Mbuno a dzo ngo - Vhukhakhi vhunzhisa ha
pfadzaho na ku½ekedzelwe tshidele nahone dza - Thevhekano ya mbuno i a shaedza thevhekano yo dzudzanywa lu pfadzaho luambo na tshitaila
kwa mafhungo bveledzwa zwi khagala pfadza fha¾eaho ya kupfesesele na - Vhukhakhi ha luambo
Luambo, thouni na tshitaila tsho¾he - Luambo, thouni na ndunzhendunzhe vhu khagala
zwo shumiswaho kha - Luambo, tshitaela, na tshitaela vhunzhi zwo - Luambo lwo faredza - Thouni na tshitaila a zwo
maanea/phindulo ndapfu thouni zwo vhibva, zwi a lulama vhukhakhi vhu si gathi, ngo tea
¾okonya, nahone zwo thouni na tshitaela hunzhi
lulama zwo tea
TL=4 - A hu na vhukhakhi vhu
vhonalaho ha girama,
mupele¾o na zwiga zwa u
MARAGA 4 vhala
THANYELANI: Arali mulingiwa a sa dzhiela zwi re ngomu lwa tsho¾he a ¿wala maanea, kha vha mu avhele maraga dza 0 kha zwi re
ngomu, tshivhumbeo na luambo.