SO SANGAN O MANGA KALUMBAYAN

KO GIIKATHARAGOMBALAYA
KO KAPHAGINGD A ISLAM

Pandapat ago Kanggolalan

(Theory & Practice)

Inisorat i,

Alim HASSANOR BIN MAKA ALAPA

Secretary – General
Supreme Council for Islamic Affairs, Call & Guidance
in the Philippnes

Paganay a Tombok
 

Pitowa

So langowan o bantogan ago podipodi na palaya dn rk o Allāh  a Kadnan o

manga kaadn, so kapakaslang na sii ko Nabi tano a Mohammad  ago so
manga pamiliya niyan ago so manga bolayoka iyan sa kalangolangon iran.

Giankai a mapontok a bandingan na indawag ami a paganay a pammgayan

ko manga ari ami a manga kalumbayan a babago pn so nawnaw iran ko
kapphaganad sa katao sii ko Islam, ka kalokalo na mabaloy a pangoyat kiran
a katayawan iyan kiran so kalibotng o lalan odi na misayat iyan so lkp odi na
likobong a kalalamngan iyan so lalan a phagokitan iran ko gii ran
kapangamad sa katao ko pithibrang a soson iyan sankai a masa.

Amay ka batiyaan anan o kangodaan sa pakadlmn iyan on so rasarasam iyan

ago so rikim iyan a matolangd na tankd a adn a khasawaan iyan on a manga
knalan a phakasonggod on sa katnkayos iyan ko lalan o katao sa di ron dn
protosn ago di dn khatiokopan ago di khadnggawan ko kawaw niyan ko
pakaig o kato sa taman sa di mabaloy so kaoyagoyag iyan a palaya dn
kathontot sa ilmo ago kapromasay sa pantag sa kailya niyan sa so ilmo a
piaganad iyan na miakamoayan ko barandiya a khapakay a taksn ago
timbangn ko kaargaa on o manosiya.

Sii sa ingaran iran na indawag ami ankai a maito a sorat a opama o tagoa sa
ginawa na khabaloy a gomaan ko kapzold ko kalasan o kaoyagoyag a
katatagoan sa piamakalklk a manga btad a aya bo a phakaapas on na so taw
a bigan o Allāh  sa tabang sa maosar iyan so katao niyan sii ko ikasosoat
iyan a Rabbul Alamin.

So kabantoga ko Allāh  na aya pasodan ago aya kaposan.

Abū Iqbāl

14 February 2010
Doha, Qatar
Kilangan a Mapontok ko Iringa ko Islam:

Daa sankaan a matatarima a so kiapakatindg o kaphagingd a Islam ago so

parinta niyan na mianagipoon ko oriyan o kiapakatogalin o Rasūlullāh  sii sa
Madinah sa gioto dn i paganay a tmbad o kiapakamoayan o kaphagingd a
Islam sii sa doniya sa lomiagaday so lalakaw niyan ko oriyan o kiawafat iyan
sa minggolalan ko panagontaman o pat kataw a khalifah a miangatotoro
(khulafā ’un rāshidun), oriyan iyan na miakasambi so Banu Umayyah ko
kadato ago so kitatarosn ko lalakaw niyan sa miakalobay so kakkdga ko lalan
a mathito a inokitan o pat kataw a khalifah – aya bo a tabia roo na so kiandato
o Umar bin Abdilaziz ko sobra sa dowa ragon a piakandod iyan on so kadato
sii ko lalan a inokitan o pat kataw a khalifah, gioto i sabap a iphagitong
skaniyan sa ika lima a khalifah a miatoro - sa ipoon roo na mimbaloy so
kipzalsilaan ko manga btad o kaphagingd a Islam ago so kadato iyan a ba dn
phagokit sa thotolan a rinayagan (khilāfah tārikhiyyah) sa miamondas dn oto
ko kiapakasambi o Banu al Abbās (Abbased) sa da dn mapokas sa nkoto a
lalan a inokitan o Banu Umayyah sa miaona a giipangwarisan so kadato sa
daa bagr o shura a skaniyan i akila o pagtaw.

Sii ko kiada o kadato o Abbāsiyah sa miasangaran a gobat so manga Muslim

ko kiapakadansal o gobat i Jinkiskhān ago so minisogat ko kaphagingad a
kiasagomparak ago so kiapakazisibaya sa kadato ago so kiatogalin o
kapphagolowani ko manga ingd a Islam sii ko kiandato o manga Turkey na
initaros iran so kasisiapa ko kaphagingd ago so parinta niyan sa
mianiggaposan ko kiaothang o kadto (khilāfah) sa miada dn sa itongan ko
oriyan o ragon a 1924.

Na sii sa masa nan na miakasaibarat so kaphagingd a Islam ago so parinta

niyan sa pasbi a miapotol so tali niyan na miabnkas ago minikayambr so
pizatiman iyan sa datar o inikayambr a kabasi sa taman imanto na da dn
kamataani oba pn mazopon ankoto a tali sa makandod so pasbi ko kaatog
iyan a matitiman, sa gianan i btad o manga Muslim imanto a masa.

So kiapaninggaposan o khilāfah a kadato sa Istanbul sa galbk o ridoay a

manga lompokan ago manga parinta sa Sdpan na inagaw iran so manga ingd
o manga Muslim sii sa Sbangan sa pindatoan iran a bagr a potaw ago apoy,
na sii ko kialagaday ankai a gobat a rankom ko pithibarang a kasankapan
iyan a sandiata a potaw go katao na kialobayan iyan so pagtaw o Islam sa
taman sa miapakada iyan so kipapaarn iyan ko btad o ingd iyan sa piamagi
ankai a manga parinta a mananangga ago pianamanan iran so tamana o
oman i isa a ingd (boundary), sa piokas iran so pagtaw ko kitataalok iran sii ko
Islam aya iran bangnsa a mabagr, sa sii siran miakabangnsa ko zasatbi a
lopa a maito sa di khapakay o ba iran kalaboi so isa a pndato a adn a lopa
iyan a katatamanan mapiya pn isaisa siran sa paratiaya go agama ago
bangnsa, sa gianan dn i kiapakamoayan o ptharoon a kabangnsa ko lopa
(Nationalism) sa miaparampang dn so Muslim ko kapphagintaw niyan ago di
niyan khakilala a ginawa niyan ka so kilala (identity) niyan na mialamang ago
miaponas.

So sii ron sa Pilimpinas na idadakat o manga thotol a so da pn kapakaoma o

manga ispaniyol na so kaphagingd sankai a manga polo na mookit ko lalan o
Islam, a miakabkn dn so palo niyan sankai a manga ingd sa sobra so 246
ragon ka miakasold so Islam sa Mindanao sii sankai a manga ragon a 1275,
1280, 1380 C.E. ko kiasobag o manga panonothol, na miakaoma so Ispaniyol
ko ragon a 1521, na so kiapakabkn o palo o ridoay a mananangga sankai a
manga polo na pinggalbk iran so kaponas o Islam ko darm o pagtaw a Muslim
sa lomiagaday so garobat iran sa mararani miaka 377 ragon, ipoon ko 1521
na taman ko 1898.

Na giankai a masa a malndo a kiagarobata ko Islam ago so Muslim sankai

manga polo na miakatonay ko kiada o Islam ago so pagtaw niyan ko dowa a
mala a polo a Luzon ago Visayas, sa miatins so pagtaw o Islam sii sa
Mindanao, na so kiaganat o Ispaniyol na piangwarisan o Mericano so
miakhawali ran sankai a manga polo sa miokit sa kaphasa, sa inirampat iran
so ingd o manga Muslim a da masakop o Ispaniyol sa miokit sa ikmat a
mananaw a da magdam so bisa niyan a gioto so kiaosara iran ko kazinanad
(education) a gomaan a mabagr a di so kiaosara o Ispaniyol ko kros a initgl
ko pagtaw, sa miakaapas so Mericano sa tanto a mabagr so rarad o galbk
iran ko kiasambii iran ko nawnaw a panarima (concept) ankai a pagtaw sa sii
dn mikoyapt ko kaphagingd a di igagatang so agama ago piokas dn ko btad o
parinta a gianan so Secularism, sa miapokas dn so kadato ago so
kapakambabayabaya sii ko Allāh  ka aya dn a miangintuhan na so manosiya
ko kiaagawa niyan ko kapaar ago so bagr (sovereignty) sii ko Allāh  sa
skaniyan dn a pagtaw i mimbaloy a tuhan sankai parinta a ron pnggakota
ago ron pmbokaa so bagr o kadato ago so kokoman sa sii sa ingran iyan na
phagokasn so bagr o kokoman a gonting a manardas. (lomindong tano ko
Allah  o ba tano mapd sankai a kaphagingd a kapanakoto ago
kapagintuhana ko salakaw ko Allāh  ). Ka mataan a di tano dn matoon so
tuhan tano ago di tano dn makapagingd ko sorga sa aya dn a khabolosan
tano na so phlikabo a kawa ko naraka, sabap sa miakafir tano.

So Tokaw o Kaphagingd a Islam:

Aya ptharooon a kaphagingd a Islam (Mujtama’ Islāmī) na: Skaniyan so
sagorompong a pagtaw a pphagintaw sa isa a mattndo a kawali a adn a
parinta niyan a Islam a aya giimamaapaar sankoto a pagtaw ago
giankoto a kawali a lopa sa makhikipantag iyan so kapakambibisa
(independence) a tarotop ago makambabayabaya (sovereign).

Giankanan a tokaw (definition) na opama o dayagn sankai a btad o Muslim sa

Pilimpinas ago sii dn sa doniya ko kalankap iyan, na di makamomoayan sa
tarotop so tlo a onayan ago panagayanan (principls) o kaphagingd a Islam odi
na parinta a Islam a so kaadn o: Pagtaw (nation), Kawali (territory), ago so
Parinta (sovereignty / power).
Aya bo imanto a makamomoayan na so ptharoon a pagtaw a Islam (Muslim
Nation) ago so kawali (territory) ogaid na so Parinta a bagr a kitab na
migagadong imanto sa di makamomoayan.

Gianan i sabap a kipapatoray o kaphagosaya ko ptharoon a kaphagingd a

Islam odi na parinta a Islam ka kagiya migagadong a madadadas sankai a
masa tano imanto, ka opama o adn a kapakamomoayan iyan ko sabaad a
katampar ko doniya sa tarotop na kna ba tanto mapagiino ago mipapatoray
so kaphagosaya on ago so kipphanolonn ko kasaboti ron o pagtaw a Muslim.

Aya piakalklk sii imanto na so kalankapan a Muslim a lomiawan so kadakl iran

sa 1.5 billion sii sa doniya na di ran kasasabotan akanan a paratobowan o
kaphagingd a Islam sa tarotop, sa aya matatago sa pikir iran na kagiya
manga Muslim siran ago adn a ingd iran a kawali a mipapaar iran na gianan
dn so kaphagingd Islam, sa pthawagn siran a Muslim Countries odi na
Muslim Communities, a amay ka imolngan sa pakadalmn so dirogod na di
bnar ankanan a katharo ago phakadadag sabap sa kna o ba siran so
Kaphagingd a Islam ko kamamataani ron ka kagiya migagadong ago
madadadas so parinta a Islam ko manga ingd iran ka aya makokowa iran a
parinta na manga parinta a Constitutional, Monarchy, Parliamentary
Democracy, Direct Democracy, ago Semi-Communism, sa gianan i bontal
iyan ko kamataani ron imanto.

Opama o izaan ko manga Muslim imanto sii sa Pilimpinas ago sii sa doniya o
antonaa i kaphagingd a Islam odi na Muslim na aya ptharoon iran na so
manga Muslim a mababaling sa isa a darpa (lopa) a matitimo siran on na
gioto dn i kaphagingd a Muslim sa lilipatan iran on so kapakatindg o parinta a
Islam, sa mookit sa di ran on katawi, ago phagayonan siran on o Parinta a
katatagoan kiran sa akal ago ikmat ago kadadag ka an siran dn totoroga sa di
ran dn katanodan a ginawa iran sa mababaloy siran dn a oripn ago aso a
maonotn sankai a parinta a kandoniya a daa agama on.

Samanan na mapiya so btad o Muslim a kainotan (minority) a mababaling ko

ingd ago parinta a salakaw ko Islam a di so btad o manga Muslim a
mababaling ko kawali a Islam a aya manga dato iran na datar iran a Muslim
ogaid na aya parinta iran na kna a Islam, aya sabap oto na kagiya so Muslim
a kainotan na gii niyan manggalbk so sabagi ko agama niyan (a manga simba
(rituals) ago kaphamiliya a da on so parinta) sa datar o gii ron kanggalbka o
manga Muslim ko ingd iran a Islam a gioto bo i papakayin kiran a aya dato
iran na Muslim a da niyan mikokom so Shariah Islāmiyyah a khagaga niyan a
mikokom iyan kiran ka salakaw a kinowa niyan a parinta, na amay ka giankai
a Ummah na inayonan iyan ankai a manga dato ko da iran kikokomn ko Islam
na siran langon na manga kāfir, na so Muslim a minority na amay ka
giinggalbk sa kikokomn iyan ko Islam sa ginawa niyan na go niyan da
magaga sabap ko kabagr o ronda o parinta a jāhiliyyah a katatagoan on na so
Allāh  na Paririla a Masalinggagawn.

So Manga Kangodaan:
So ptharoon a manga kangodaan na siran so sarapiyag a sarza a manga
mama ago manga babay a miakasakat siran ko pagltan o omor a 15 ago so
omor a kiakhasad a 40 ragon.

Giankai a manga kangodaan na siran i panginam o pagtaw ago so ingd a sii

kiran mapapalot so pangindaw a maporo ago so andisan o pagtaw ko
kisalawu’ ago so kamaradika (freedom) ago so kapakaozor (progress &
development) na samporna ko kathagodaya o kaphagingd (social prosperity).

Siran so sarapiyag a mabagr ago matigr ago matobay ago matgas a

phangraw sii ko manga ppnd a galbk ago so kaprompaki ko manga piligro a
batd ko kibabatog sabap ko niawa o kaprs (spirit of daring) ago so katolangd
a mazisifat iran sankai a pankat a omor a pphagintawan iran.

Zisii kiran so kasigi ago so kapphangindawa ko manga ala a antap ago

pamikiran ko kapakaozor ago so kapakamardika, sabap san na inidakat siran
o Qur’ān ko kiatharoa o Allāh  ko kitab iyan a:
      
Mataan a siran na manga kalumbayan a piaratiaya iran so Kadnan iran, na
inomanan iyan siran sa toroan (al Kahf 13).

Giankanan a manga kangodaan a inaloy siran o Allāh  ko Qur’ān na gianan

so manga kangodaan a inipalagoy ran so paratiaya iran ko ingd a pilombayan
sabap ko kiabinasa o kapphagingd iran sa miagapas siran ko liyang, na
piakatorog siran on o Allāh  sa miaka 309 ragon sa datar o sasalongan a
kiagdama iran on kagiya mamakanaw siran.

Siran a manga kangodaan na matatago kiran so pangindaw a maporo ago so

kapzayani ko manga bilantadi ago so manga batalo a miakabagak siran sa
pos a lima iran ko iringa a totholan a Islam ago so kapphagingd iyan sa
pzayanan ago pzonggiringan ankai a manga kangodaan a manga ooml pn i
kanoko ko kapphagintaw.

Siran a manga kangodaan i tangla (receptacle) a mabkn ago mabagr ko

kaptharimaa ko bago a manga pamikiran ago so manga panamar a
makapagiino sa mabagr a thks a galbk a pamikiran ago lawas sa pantag ko
kapmataani ron sa makamoayan ko sandng o pagtaw.

Siran a manga kangodaan i matobay a polaos a magawid ago zalapidaw sa

di kaolog o kaphagingd ago di maanod san ko dagdban (waterfall) o manga
masa, ka an di khabaloy so kapphagingd iran a pagtaw siran a linipatan siran
o manga masa.

So Atastanggongan ago sangan o Manga Kangodaan:

So manga kangodaan na pantag sa karinayag o mabbaloy a sangan iran ko

katharagombalaya ko kaphagingd a Islam, na siran i madait a makapnggalbk
ko kamataani sankai a tlo btad a pangindaw o Islam a kapakamoayan iyan sii
ko manga Muslim a skaniyan so kamataani ko:

a) Kapaganad sa katao (kazinanad) ko pithibrang a blangan iyan.

b. So kipanolonn ko agama Islam ko kalankapan a Muslim
a mokit ko lalan iyan a mapiya a ayon ko katao niyan.
k. So kasabota ko manga okit ko kakhaoyagan ago so kanggalbka on.

Giankaya a tlo a manga onayan a galbk ko kaphakatindg o kaphagigd a

Islam na magpoon ko tlo a pankatan iyan a siran so pankat a paganay, so
kapagadn sa sakataw a Muslim, pankat a ika dowa: so kapagadn sa pamiliya
a Muslim a gianan i paganay a gpikan o pagator (brick) ago tmbad a poonan
o kaphagingd, na so pankat a ika tlo na so kaphagingd a Islam a gianan so
pasiga a paganay o kakhaadn o Parinta Islamiyyah.

So Kapaganad sa Katao:

So katao i mialbi a shayi a pkhababayaan o Allāh  a misabap on na khiporo

so pankatan o manosiya sa khapokas iyan ko pankat o binatang a mababa, a
sabap a kiapakalawan iyan sa kiasojudan o manga Malāikat o Allāh .

          
   
iphoro o Allāh so siran oto a miaratiaya a pd rkano go so siran oto a inibgay
kiran so katao, sa manga pankatan, go so Allāh ko nganin a gii niyo nggalbkn
na iggpa Iyan (12 al Mujadalah)

So Manga Katao a Paliogat ko Pizakatawan so Kaknala on:

Gianan so ilmo a makathotondotondog a katii siran,

2. Maknal o manosiya so Allāh  sa paratiayaan iyan sa gianan i

paganay a paliogat, sa makilala tano so Kadnan tano a Rabbul
Alamin sa nggolalan ko kapakaisaisaa on (tawhid) ko tlo a
katampar iyan a so kababaloy niyan a isaisa ko kiapangadn iyan
(rububiyyah) ago isaisa skaniyan ko katutuhani ron a pzimbaan
(uluhiyyah) go isaisa skaniyan ko manga ropaan iyan ago so
manga sifat iyan (asmā wa sifāt).

3. Maknal o manosiya so Mohammad  sa paratiayaan iyan a

skaniyan i kaposan o manga nabi ago so manga rasul, sa batiyaan
iyan so okit a kiapagintaw niyan na ilahar so manga okitokit iyan
ago so manga katharo iyan a gianan so bithowan sa sosonan a
inokitan iyan (Sunnah) sa inggolalan sa mapiya.

4. Maknal o manosiya so agama Islam a giankai a agama na skaniyan

i sosonan o Allāh  a pagokitan o manosiya ko kaoyagoyag iyan, a
aya onayan a manga polaos iyan na so kaknala ko lima a rokon o
 Islam ago so nm rokon o paratiaya (iman), aya lima rokon o Islam
na so (1) Kazaksii sa da a tuhan a zimbaan a rowar ko Allāh , (2)
so kitindgn ko sambayang, (3) so kibgan ko zakat (4) so
kaphowasai ko Ramadhān (5) ago so kanayk sa Baytullāh.

Aya pman a nm a manga rokon o paratiaya na skaniyan (1) so

kaparatiayaa ko Allāh , ago (2) so manga malāikat iyan (3) ago so
manga kitab iyan, (4) ago so manga sogo iyan ago (5) so alongan a
maori go so (6) okoran a mapiya ago so marata na tanan dn rk o
Allāh  ago kapaar iyan.

Andai kaknala san, na khnaln pman o manosiya so manga tamana

a inibtad o Islam ko kandodolona a pd on so kaphamiliya ago so
kaphapasai kazasariga ago so manga bitikan iyan na amay ka
masabot anan o Muslim na miakowa niyan so onayan a poonan o
katao a ipapaliogat sa tinanggisa. Gianan i ptharoon a tlo pankat a
ilmo ko Islam a so Islām so Imān go so Ihsān, aya ptharoon a
ihsān na skaniyan so kaphiapiya o Muslim sa pzimbaan iyan so
Allāh  sa datar o ba niyan pkhailay so Allāh  sa apiya di niyan
pkhailay na kagiya so Allāh  na phagilayin iyan skaniyan, sa baloya
niyan so Allāh  a aya niyan tomonggo a pkhailay niyan ko
langowan a galbk iyan ka an makapananggila ko manga dosa.

Sii ko kapphaganada san, na misasarta on so gii ron kinggolalann o taw sii ko

ginawa niyan, go ipndolon iyan ko salakaw ron a gioto so ptharoon a panolon
o Islaam (da’wah) sa lomankap ago romabray ankoto a katao a miaaloy tano
ka an makabkn so kapphagintaw ko agama Islam sa tarotop.

Aya ika dowa a katao a phaganadn na so katao ko doniya a sabot ko waraan

a gianan na paliogat a ampl (fardh kifāyah) a kna o ba paliogat a playa tano
dn mabaloy a Doctor sa Medicine, odi na Engineering, odi na so salakaw ron,
ogaid na amay ka di kaamplan so manga katao ko kapagiinowa on o
phagingd a Muslim na khabaloy a wajib a paliogat ko pizakatawan so
kapaganada on, sa taman sa kaamplan, so pman so katao ko agama na wajib
ko pizakatawan sa daa ba on tabiya ka di ron khaakilaan so taw sa ba on
mapokas so kipapaliogat iyan, sabap sa gioto i okit a kaphakaslang iyan sa
maliwanag sa alongan a maori.

Samanan na aya atoran iyan na khaona so katao sa maphaganad daan, na

khitondog on so kanggalbka on o khi rk on, na phakatondog on so
kiphanolonn on ko manga salakaw, na aya kaposan iyan na so kapzabar iyan
ko langowan a margn a khabaak iyan ko gii niyan kanggalbka ko katao ago
so kipndolonn iyan on ko manga salakaw ron. sa di anan makaphliliowa ka
khabinasa so btad iyan, sa di khaona so kanggalbk a da a katao ron, ka
mataan a kadadag oto a ondas iyan ago kabinasa, sa datar oto a so di
kanggalbka ko katao na lalan ko kabinasa ago so kaantiyor ka pd oto ko
kapagmaa ko katao, a khakakangan so khi rk on sa kakang a apoy ko naraka
sa datar o kiaaloya on o Nabī  tano.
Gianan i sabap a so matao na kiapaliogatan sa mapnd a galbk a skaniyan so
kizampayin ko panolon ko manga taw sabap sa siran i miangwaris ko manga
nabi sii ko galbk iran ko panolon o Islam.

So Kasabota ko Manga Okit ko Kakhaoyagan:

Paliogat ko Muslim a maknal iyan so manga okit a khikowa niyan sa

kaoyagan iyan ka so langowan a pnggalbkn ko doniya a manga simba a
soasoat ko Allāh  na di phamondas go di khaadn odi maadn so kaoyagan a
gianan i onayan ago bkhokong o kaoyagoyag sankai doniya.

Giankai a kakhaoyagan na paliogat o agama sa datar o kipapaliogatn iyan ko

manga simba a paralo a tinanggisa (fardh ayin) sabap sa kagia di khaadn so
simba o di mabagr so lawas sa mokit sa pangn’nkn, na so wajib a di khakowa
odi maadn so shayi na giankoto a shayi na wajib sa datar o kawawajib ankoto
a isosogo a galbk a misasankot on. Pitharoo Allāh  a:

             
               
 
Go ploba anka so nganin a inibgay rka o Allāh ko ingd a pkhaori, sa oba nka
kalipati so kipantag ka ko doniya, go phiapiya ka sa datar o kiaphiapiyai rka o
Allāh, go oba nka plobaa so kapaminasa ko lopa ka mataan a so Allāh na di
Niyan khababayaan so pphaminasa al Qasas 78

Sabap san na paliogat ko Muslim a kabaloy niyan a mama odi na babay a

mala i katao a khasawaan iyan so langowan a kamapiyaan sankai a doniya a
barandiya (material) ka an iyan kanggonai go kanggonaan o Islam ago so
manga Muslim. sa di anan khaadn o di misabap ko katao a khasawaan iyan
so pagns ankai a waraan a inipananding (service) ko manosiya sa pantag sa
kaphakatindga niyan ko kadato o Allāh  ko liawaw o lopa.

Giankai a blngan a mala i arga ko kaoyagoyag a so kapakaozor o kaoyagan

ko kaosara ko waraan (nature) so lopa, so ragat, ago so kawang na mitatanan
on so manga Muslim sa masa ini, sa ino inipaliogat sa paganay so katao ka
kagiya skaniyan i okit ko kakhasawai ko manga pagns o waraan ko
kasaromag iyan ko kaoyagan.

Sii na di makapmblag so akhirat ago so doniya sa datar o di kapakapmblag o

parinta ago so agama sii ko Islam, sa paliogat ko pizakatwan a Muslim a
masabot iyan anan, ka an makapanizakay ko kapnggalbk iyan sa tarotop.

Pkhababayaan o Allāh  so oripn iyan a igira minggalbk na iimpidan iyan sa

mapiya so galbk iyan. Pitharoo Nabī a:

‫ِإَّن اَهلل ُيِح ُّب َعْبًد ا ِإَذا َعِم َل َعَم ًال َأْن ُيْتِق َنُه‬
 Mataan a so Allah na pkhababayaan iyan a oripn a igira minggalbk sa galbk na
impidan iyan sa pakathamann iyan so kapandayan iyan sa kapakapiya niyan.

Na aya kakhaimpidi ko galbk na so kaadn o katao ko pnggalbkn ago so

kitomann ko kabnar iyan a galbk sa magiikhlas so taw a pnggalbk on sa
pipikirn iyan a so Allāh na totonggoan iyan. So pman so taw a korang i katawi
ko pnggalbkn iyan na di niyan khaimpidan sa phakambowat so galbk sa di
mapiya i rarad ago bontal.

Paliogat ko inampda sa nkai a Ompongan a kabaloy niyan a mama odi na

babay a pagagalbk a makasag a matordo a kagogomaanan sa pizoson a
katao ko kakhaoyagan ka an di khabaloy a daro o salakaw ron, sa paliogat on
kaamplan iyan a ginawa niyan ko kapphakasokat iyan sa pagpr iyan ago so
pamiliya niyan ago so pagtaw niyan.

So Kapnggalbka ko Panolon a Islam (Da’wah Islāmiyyah):

So kanggalbka ko panolon na gianan i mala a romasay a sabap a inisogo o

Allāh  ko manga nabi niyan ago so manga sogo iyan, ago gianan i galbk a
kiapangwarisan o manga ulama ko oriyan o kiawafat o kaposposan o manga
nabi ago so manga rasul a so Mohammad , sa giankai a panolon na
skaniyan i lalan o kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata a gianan i
paganay a romasay o sakataw a Muslim ago romasay pn o sagorompong a
Muslim a pphangingd ago aya mala a galbk o parinta Islamiyah ko
kapakatindg iyan ko lopa.

Pitharoo Allāh  a:

           
 
Antaa i taw a makalawan sa kapiya i katharo a di so taw a inipanolon iyan so
Allāh ago minggalbk sa mapiya ago pitharo iyan sakn na pd ko manga
Muslim

Giankanan a panolon na inipaliogat o Allāh  ko pizakatawan a Muslim ko

dianka a khagaga niyan ago misabap on na minggolalan so jihād sa lalan ko
Allāh  ko masa a di phakaokit ago di phamondas so lalan o panolon ko
manga manosiya ko masa a kaalangi ron o ridoay o Islam, na sii sankanan
masa na phakatindg so jihād sa zagisikn iyan ago ithalas iyan ankoto a
manga pangalang a iphagalang on o ridoay sa di niyan kapamondas ko
liawaw o lopa.

So manga kangodaan na siran i mabagr a pasbal a makapnggalbk sankai a

mala a romasay ko agama sa khagomaanan iran a ginawa iran ko pizoson a
katao ko da iran pn kasakat ko towak o panolon sii ko Allāh .

Giankai a panolon na skaniyan i rinagayan o giikanggalbka ko simba ko Allāh

 ko kattlo niyan pankat:
 1. paganay a pankat na so simba o sakataw a Muslim.
2. ika dowa pankat na so simba o sagorompong a Muslim
3. ika tlo pankat na so simba o printa a Islam.

Sa odi anan matarotop a nkanan a tlo pankat a simba na da dn matarotop so

simba ko liawaw o lopa, sa kapapaliogatan dn so Muslim ko kapnggalbka ko
kaadn nkanan a tlo a simba.

Pitharoo Allā‫ ا‬ a:

 ‫ َو َم ا َخ َلْق ُت اْلِج َّن َو اِإل ْنَس ِإَّال ِلَيْع ُبُد وِن‬
Go da ko adna so Jinn ago so manosiya a rowar sa an ako iran masimba.

Giankanan a kapnggalbka ko simba na sii sankanan a tlo pankat a miaaloy sa

onaan, sa imanto a masa na aya bo a sasabotn o Muslim a kasimba na so
simba a tinanggisa a kazakataw, sa asar ka giimakazmbayang na aya tankap
iyan on na miatarotop iyan dn so simba niyan go so Islam iyan, na kalilipatan
iyan a adn a phakasimbaan a kaphagingd go adn pn a phakasimbaan a
parinta a Islam, ka odi anan matarotop na da makamoayan so thito a maana
o simba ko Allāh  a tarotop.

Giankai a manga onayan ago manga pasodan a galbk a so kazinanad ago so

kakhaoyagan ago so panolon na gianan i onayan a sangan o manga
kangodaan a mapnggalbk iran sa mala a kapromasay ran on na sii ko
kakowaa iran on na pnggalbkn iran sa tarotop sii ko pagtaw iran, na amay ka
makaapas siran san na khaily a so kaphagingd na miakatoglin ko paganay a
lalakaw niyan ko kazalinbtad. Sa so limo Allāh  na phakarani ron sa
kaphakaslang iyan sa mapiya ago so ingd iyan ago so pagtaw niyan.

Giai i paganay a katao a phamolaan ko kangodaan sii ko ginawa niyan ko

kiapangpd iyan sankai lompokan o manga Kalumbayan a phanizakay sa
kapakanggalbk iyan sii sankai a antap a mala ko kapzalinbtad o pagtaw
niyan.

Manga Sifat o Inampda ko Kiphapantagn

Iyan ko Ingd Iyan
1. Baloy anka a ginawa nka a mabagr i paratiaya ko Allāh  a miadn ko
langowan aganin, a skaniyan i giinggonanao ko okoran o manga
manosiya ago so manga pagtaw.

2. Kababaya inka so ingd ka ka skaniyan i kayoga (cradle) o pagtaw nka,

a skaniyan so darpa a ron paganay mtho so manga pangindaw nka,
ago bowalan o kapipia ginawa nka, So kalindinga on na aya maporo a
 romasay nka. Adn ka a makapagiiasa ko kaplindinga on ko apia
antonaa masa, ago tharimaan ka so kapatay sa pantag sa kaziapa on.

3. Pagadat inka so onayan a kitāb (so Qur’ān ago Sunnah) ka skaniyan i

pimbolawasan o makambabayabaya a kabaya aka. So parinta na rk ka
a parinta a piakatindg pantag sa kaphaliharaa niyan ko kapakasasarig
ka ago so kapakadadaya aka. Pangongonot anka ko kitab, ago ilay
anka o giiminggolalan sa mapia o langowan a pagtaw, sa tikay inka so
komikibir ko parinta o inggogolalan iran so manga galbk iran.

4. Tonay anka so kabnar rka o parinta, a datar o manga bois. So

kababaloy inka a isa a phagingd ko ingd na khipatoray niyan rka so
kakowaa ko manga kabnar ko oriyan o katonaya ko manga
atastanggongan a mipapatoray rka.

5. Siap anka so kapakamomoyan o atoran a Shura o manga Muslim, ago

pangalimbabaan ka ko kokoman ago so sogoan o kalankapan.

6. Onot inka ago kababaya inka so mbalaa loks, sa pangalimoon ka siran,

ago pagadat inka siran, sa tonay anka so manga kabnar iran.

7. Arga anka so maratabat ka sa datar o kaarga anka ko kaoyagoyag ka.

So kamrmr a rakhs iyan so andisan, na tomo a di so kakhawasa a
nggolalan sa kapangarasi ago kapanganiaya.

8. Pagintaw ka sa kabilangataw a kapagintaw. Sa awat anka so

kapakilaylayin ko langowan taman. Adn ka a mathanka i kandiditaran,
a bilangataw i paparangayan.

9. Palihara anka so smpad o pagtaw a di makasosopak ko Islam. Sla

anka so manga barabantoga a manga olowan a manga shahid ko Allāh
, a so initoro o galbk iran so lalan a pagokitan, sa pantag sa
kapakamaradika.

10. Adn ka a pagagalbk. Di nka khayaan so kanggalbk sa apia antonaa a

galbk a halal, ka aya paawing na so kadaa galbk o taw. So kanggalbk
sa galbk a adn a khibagay niyan a gona na lalan ko kapakaozor o
kaoyagan, ago okit ko kaphakala o kakawasaan o ingd a misabap on
na khamaradika so pagtaw ko patong o kamrmr.

11. Sarig inka so panamar ka, a pantag ko kapakaozor ago so kapipiya

ginawa, Pagawaan ka so kidaplak (despair). Prasarasay ka sa pantag
sa kakowaa ko antap ka a tatarimaan o kitab sa misampay ka ko
ongaya aka.

12. Nggalbk anka so galbk ka sa kasosoat ago kaimpid ago katordo. So

galbk a pinggalbk sa da impidi na marata a di so galbk a da nggalbka.
Di nka thaalika mapita so galbk a khagaga nka nggalbk imanto.
 13. Tompok ka ko kapakadaya o ingd ka, sa pakalankap anka so
kapaginontolan a kaphagingd (social justice) sa romabray so mapia, na
makhkhn so marata. Di ka phagintaw sa ba sii bo ko ginawa nka ago
so pamiliya nka. Sagintas ka ko anggawta o ingd a makambabayadan
ka on sa atastanggongan a mala.

14. Oyag anka so parangay a so kapkhababaya inka ko manga

kapandayan a pasad o ingd ka, sa pakalankap anka ago ndagangn ka
so miaporon o manga panday ko ingd ka.

15. Osar anka ago kalot anka so manga kakawasaan a tamok a waraan o
ingd ka sa mapakaozor ka, ago palihara anka ankai a manga
kakawasaan. Siran na paninggalan a kakawasaan o pagtaw nka,

Aya manga pasodan (references) a paliogat a ron pphangndod so kangodaan

ko kapphangolad iyan ko manga katao ko Islam na giankai a manga kitab a
inipanorat o Murshid a palaya dn basa Mranaw ka an malbod a
kapkhasabota on o manga pababatiya ago an iran maoyag so basa iran a
Mranaw ka so basa o pagtaw na isa a kilala niyan na andai ka dadas o basa
niyan na gioto dn i kiadadas o smpad iyan (custom) ago so kaatawi ron sa
magonot sa sambr so thototolan on sa khalipatan skaniyan o masa.

Katii so manga kitab:

01. So Diorobasa o Qur’ān sa Basa Mranaw 2 volumes.

02. So Manga Hadith a Kokoman ago Manga Simba.
03. So Manga Onayan o Paratiaya o Ahl as Sunnah wa al Jamā’ah.
04. So Lalan ko Kapakandato o Islām.
05. So Siyap o Islām ko Manga Bai.
06. So Manga Khutbah.
07. So Atoran o Parinta sii ko Islām
08. So Halāl ago so Harām sii ko Islām
09. So Anda Mabibinasa?
10. So Bai a Pphanolon
11. So Lalan o Panolon
12. So Titinsn a Sabot ko Islam Vol. I-II
13. So Fiqhu as Sunnah vol. I-III
14. So Bay’ah sii ko Islām

So Maaga Pankatan o Jihad:

a. Jihad an Nafs
b. Jihad as Shytan
c. Jihad al Kuffar
 d. Jihad al Munafiqin

= Jihad an Nafs:

1. Jihad at Taalum
2. Jihad al mal
3. Jihad ad Da’wah
4. Jihd as Sabr ala ad Da’wah

= Jihad as Shaytan:
1. Jihad d Daf’ ala as shubuhat wa as shukuk.
2. Jihad ad Daf’ ala al iradat wa as shahawat

= Jihad al Kuffar wa al munafiqin:

1. jihad bil qalb
2. Jihad bil lisan
3. Jihad bil Mal
4. jihad bi an Nafs
=Jihad ad dhalamah wal fussaq:

1. Jihad bil yadd

2. Jihad bil lisan
3. Jihad bil qalb
 MORI A KAPRANON
I, Dr. Jose Rizal
Pindiorobasaan i,
Dr. Ahmad Alonto, Sr.
Siakb i,
Alim Hassanor bin Maka Alapa

I
Rambayong modas ako ko ingd a pilombayan, a bmbaran o alongan a sorga
a mandadas a montiya migagadong ko kalodan sa sbangan; indawag ko a
sanang a saliyo o dar ka a ginawa ko a rasay, ka ompn o lbi sa ropa
antawaa daradat taman ko kakawasa, na tarima ka kakasi a imbgay a
katrang a pagalad o marandang.

Rintangi ganatan ko so lopa a pirnangan, a bagombaran o snang, a gibon a

mariribon, a komara matotonkop ko karodan sa slangan; iphalad ko a rinaw a
sambi o ginawa nka a robosan ko sansara, ka lagowa talibon ko a posaka o
dar akn na maliwanag dn sa dar a iphalad a korban a linding o kabasaran a
tankal a marawraw.

II
Igira sa thmowan a lkpan so mawaraw na miada so balamban o kabotawan
sa klong ka ndatadatar sa borod sa ndolonan a bantangan: marsrs
malanat, a malngga masopiit, a irigi sa thmowan, na tanan dn paninindg
ko ingd a pirogongan.

Igira sa maydan a khnman so batalo na mabnkas so pangalang ko kakormat

sa klong, ka zagisagit sa tindg sa maydan mbtaloan, madilapt malombat, a
mananay matalinting a borod sa sangbaan, na palaya dn alaga ko kawali
pikhilatan a lopa piphartian.

III
Aya kakhalab akn na andai kabinntay o pamorawag sa langit, a pgangan o
liwanag a sokang o malibotng, na o ba pndomargn a karanti o alongan so
kariga o dara ko, na phasionotn ka a pakaragiray niyan ka an ka mipmanis
a gii niyan kazanaw ko snang a pmbokakas.
Aya kakharndan ko na andai kambokakas o pidiyar ko sbangan, a tphali o
masindaw a ikhoyakas o dlm, na o ba pzalindawn o kaliwanag o snang so
kaloto o dara ko, na dawag ka dn a sanang a pakadogayas iyan ka an ka
mithialok a kapmbolanaw niyan ko alongan pkhabmbar.

IV
Taginpn ko rka ko obarobar ako pn, a miondas a singanin ko kiaplombay
akn: pakatindg o masa a somigay so bitoon sa sndigan o alongan, na
mitayas so limokn a alang o pandang ka, na pharas so robos ka sa mada so
imala nka.

Dadpn ko lad ka gowani dawg ako, a tnkayos a simalaw ko dariday pn si

ladan, a pakaborod o masa a lomata so bitoon ko madaya a porakan ko
lthingan di ta nayon, na magiranga so ponay a pangalang o simalaw, na
thoos so paras ka, sa mada so andam ka.

V
Tihaya o mata ko a onga o poso akn, kormat so kadalong na asar a
mabangon ka, na tomo a malab ako, ka an ka kaniawai, ka so irigi sa bansa
na torog a iphanganting a daa ikhapos iyan.

Sindaw o kailay akn a obarobar o hati, na salamat so karibon, ka asara mirigi

ka na tomo a rndan ako ka an ka makanggagayan, ka so alaga ko bansa na
orayawan sa torog a daa kaposan iyan.

VI
O sii ko koba ko na katolongan ka on, a misangi ko otan on a obarobar a
lombay, na pakisambrn ka ko sagad o napas ka, ka o ba rakn sampayin ko
sold o kobor akn so kanayo o baw nka ago so tadman ka.

O ba nka khasagadi ko liawaw o koba ko a mibida ko otan on a dawg a

pkhabmbar, na pakisagozob inka ko ndo o napas ka, ka oba rakn sambrn ko
dalm o kobor akn so katonog o baw nka ago so kadali ika.

VII
Phaparoparo anka a so kalano o olan na mapagadimat akn, so ranti o
alongan na makazalanaw rka, so sagzng o angin na pkhitarbang iyan so
taginpn ko rka; sa o phapongay so mra ko linsam o kobor akn, na daa
rowar ko salam a pakionin ka on.

Dawag ka dn a sanang a so manis o bolntay na mapagadimat akn, na so sinar

o alongan na makazalanaw rka, so sambr o magaog na pkhidaloyong iyan so
pananadm ko rka, sa o ba ndapo so nori ko monara o koba ko na so bo so
kalilintad i iphrongrong iyan,

VIII
Phasionotn ka a misayat o alongan so oran sa kababaan, ka an iyan
mizolaya sa lalan sa kaothowan so taginpn inambar, sa naino makalndag so
ipmbinokor iyan so miabaas a kandod, ka gioto na pangni sa kapakaslang
akn sa randangan gaganatan, na pndoyogn ka on so kapakadkha akn ko
tohan a isaisa.

Dawag ka dn a sanang a mikayas o alongan so amiyan sa lthingan, ka an iyan

mizomanga sa izong sa kaporoan so simalaw a inambar, sa naino makalndag
a ipzinngko iyan so tgl a kiyarndan, ka nkawto lilang ko na simalaw ago arap
sa kapakaslang akn sa ingd a katamanan, na pthondogn ka on so
kapakathampat akn ko Kadnan da marimbang.

IX
Pphagarapn ka so mona miariwada a da ndayan a da zorot, ago siran a
miphantang ko masakit a ringasa a lawan o malipds; rakhs o manga ina a
bialilit a boko ago so pakazzndit, pd on so manga balo sampay ko manga ilo
a bilanggo o karasay, na taman ko ginawa nka sa kamaradika aka.

Pphanambayin ka so paganay miaribon a da pagayon sa lanka, ago siran i

mithigr ko masakit a siksa a sangat a malipds; pd on so manga ina a
inayoong a boko ago so pakambaoman, pd on so manga balo na sampay ko
manga ilo a biyag o karasayan, na taman sa ginawa nka sa kamaradika aka.

X
Amay ka kabonkosan sa kalibotng so kobor, na matawantawan roo so
mialandong sa baya, na di nka dn plingiya so kiabolosan iyan sa o ana
khan’g ka a snko a pkhabanding na gioto rintangi ko na snko a di kharndan
a iphagilay ko rka.

Gona kalimponsan a knm so pakoboran, sa matawarang roo dn so mianazong

sa baya, na di nka dn plngiya i kiarombaan iyan, sa o mapamnag ka a sowara
phagontaling, na gioto kakasi ko na lagam a di kharombay a iphagilano rka.

XI
Amay ka kalipatan so kakokoboran rakn, ka apay so toos iyan na miada sa
ginawa; na pakirampatn ka a mandado o pmbasok, ka an on makazalanaw
so ombi o tolan akn, a sabap a irangiran o pamomolan a tmbak.

Na amay ka kalimbanan so katotonkopan rakn, ka mapay so tara iyan na

miaribon sa pikir, na dawag ka dn a sanang a mabonkal o pmbasok, ka an on
makazalanaw so phopog o tolan akn a sabap a irimpoong o kayo a
gindolongan.

XII
Da dn a andam akn sa kitapi ko rinibon, ka miakazanaw ako sa rombaa
ladan ka, sii ko langit ka a rakhs o palaw nka ago so balintad ka, na
madaya go matanog a kapphakaoma on o sindaw ago so lalis a tomadng o
tindg ko.

Da dn a kawan akn sa karibon o ladan ko, ka mimbolanaw si ladan ko ginawa

nka kakasi, sa sii ko kawang ka ago so boklod ka na taman ko kapantaran
ago so balintad ka na maolad go matanog a kapkhadansala on o liwanag go
pangnsay a onayan o tidg ko.

XIII
Pilipinas da abay a ingd a pakarimbar a simokt o ladan ko, na
pamamakin’g anka so mori sa pagirowin, sii sa tangan ka na ron akn
khaganati so langon o garing akn ka mbaling ako ko ingd a da on so kaoripn
ago so kapangarasi, ka lalayon on so iman ka daa phamarinta on a rowar
ko di kharimbang.

Komara mantapoli a marawraw a tankal a rimbar o ginawa ko, na ontaling

anka phorong so mona ko pizimalaw a kaposan prayoon, sii sa ginawa nka na
ron ko khatarikhodi so sarombay lilang akn, ka magndod si sansara ko ingd a
maorintang a daa kaoripn on, ka ingd a kalilintad, daa phamarinta on a rowar
ko Mahasoti di pkhasonggiringan.

XIV
Pphagodas ako dn ko langowa kalolotan a rintangi o ginawa, go so manga
bolayok a tanan masasansara sa ingd a pagonayan, na panginsokor kano
ka kiaiposan akn so kariringasa akn, go pd a pagodasan so miarapo a
garing a katamanan sa ranon; sa rombay tanan iyo na modas ako rkano,
ka so kalab na kadkha.

Pngganatan akn dn so manga masipg sa dar a linggang o giawa ko, ago so

manga bolayok a palaya mararasay sa ingd a rinindiban, sa panalamat kano
ka oso sakn on aya na kiatarikhodan ko so kiaromasay akn, go pd a
pagodasan so miaharos a lilang a kaposan o ranon ko a tampat o gagaw akn,
na kasamasama niyo na modas ako rkano, ka so kalab na kadkha.