Yün Liflerinde İncelik Tespiti

Diğer tekstil hammaddelerinde olduğu gibi yün lifı nin teknolojik özelliklerinin başında da
incelik gelmektedir. Lif inceliği, yün sınıflandırılmasında ve kalitesinin belirlenmesinde önemli
rol oynamaktadır. Koyun ırklarında yapağı inceliği ve bu özellik bakımından uniformitesi
genetik yapılarındaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte yapağı inceliği cinsiyet,
yaş , vücudun farklı bölgeleri, beslenme, bakım gösterebilir. Aynı sürü içerisinde koyun yapağı
sayısının koç yapağısından, kuzu yapağısının ergin koyun yapağısından daha ince ve yumuşak lif
gömleğine sahip olduğu bilinmektedir.
Ayrıca en ince yapağı omuzda, en kaba yapağı but bölgesindedir. Karın altında, ayaklara geçişte
yapağı belirli derecelerde kabalaşır. Yine iyi beslenen koyunlarda yapağı esnek, yumuşak,
parlak, yağıltılı ve normal kalınlıkta, kötü beslenen koyunlarda birçok noktada incelenmiş ,
donuk, yağıltısız ve kuru olmaktadır.
Lif inceliği, yapılacak ipliğin kalınlığını yani numarasının belirlenmesi bakımından önemlidir.
Lifler ne kadar ince, olursa o kadar ince iplik üretmek mümkün olmaktadır . İnce liflerden ince
ve iyi kalitede iplik ve kumaşlar elde edilebilmektedir. Diğer bir deyişle lif inceliği, lifin tekstil
sanayinde kullanım yerini belirlemektedir. Merinos yapağısı ince bir liftir.

Yünde lif inceliği çok değişken olup elde edildiği hayvan cinsine, tulup bölgesine ve yaşına göre
değişir.

Yünde genel olarak ince lifler uzun, kalın lifler ise kısadır. Lifler inceldikçe kalitesi de o oranda
yükselir.

Yün liflerinde incelik önemlidir ve lifin kalitesini belirler.

Liflerin inceliği, çaplarının ölçülmesiyle anlaşılır.

Lifin çapı ne kadar küçük olursa kalitesi o kadar yüksek olur.

Liflerin inceliği, mikron (μ= 10-4 cm) ile ölçülüp S derecesi ile ifade edilir.

Liflerin „S derecesine göre mikron olarak kalınlıkları aşağıda görülmektedir.

Yukarıda da görüldüğü gibi ‟S derecesi arttıkça lifin inceliği de artar. İncelikleri bakımından yün
lifleri beş sınıfa ayrılır.

Merinos yünleri
İnce yün tipi de denilen bu yünler, anavatanı Avustralya olan merinos denilen bir cins koyundan
elde edilir.

Merinos koyunları yalnız yünü için yetiştirilir.

En ince lifler bu hayvandan elde edilir.

Kıvrımları fazla, keçeleşme özelliği yüksektir.

Yumuşak tutumlu (tuşeli), aprelenme ve boyanma yeteneği fazla kumaşların yapımında

kullanılır.

60-100 S inceliğinde olan merinos yünleri, dünyadaki yün üretiminin % 40‟ını teşkil eder.

Orta yün tipi

Bu yünler, ince yünler ile uzun yünler arasındadır. Kıvrımları azdır. Çeşitli koyun ırklarından
elde edilir.

Erkek ve kadın kumaşları ile battaniye yapımında kullanılır. 44-60 S derecesindedir.

Uzun yün tipi

Uzunluğu 180-230 mm arasında olan liflerdir.

Orta yünlerden daha kalın ve parlaktır. 44-50 S derecesinde olup çeşitli İngiliz koyun ırklarından
elde edilir.

Palto ve pardösülük kumaşlar ile battaniye ve keçe yapımında kullanılır.

Crossbred(melez) yünleri
Bu yünler orta yün tipi inceliğindedir fakat kıvrımları fazladır.

Merinoslarda İngiliz yerli koyunlarının melezleşmesinden elde edilen koyunlardan üretilir.

Genellikle kamgarn kumaş yapımında kullanılır. 50-60 S derecesindedir.

Halı yünleri
Dünyanın hemen hemen her yerinde yetişen çeşitli ırklara mensup koyunlardan üretilir.

Bu tip yünlerde ince, orta ve uzun lifler yanında köpek kıllarına (kemp) da rastlanır.

Ucuz yünlü kumaşlar, döşemelik, battaniye ve keçe yapımında kullanılır. İnceliği 70–200 mikron
arasında değişir

Türkiye‟de yerli koyun ırklarından halı tipi yünler elde edilir.

En iyi kalite yerli yün, kıvırcık ve dağlıç türlerinden üretilir.

Pratikte yün lifinin sınıflandırılmasında ortalama incelik subjektif olarak ölçülür.

Yünün lifinin inceliği, çapının mikron cinsinden ifadesidir, „S derecesi ile ifade edilir.

Üretilecek ipliğin numarasına göre, lif inceliğinin belirlenmesi gerekir.

Yün Lifi İncelik Tespit Yöntemleri

Yün lifi incelik tespitinde, net bir bilgiye sahip olmak için mutlaka ölçüm aletlerinden ve
kullanılan metotlardan faydalanmak gerekir.

Bu metotlar:

1-Tek lifin incelik tespiti

2-Mikroskopla lif İnceliği tespiti

3-Mikroprojeksiyon metotları ile lif inceliğinin tespiti

4-Lanametreyle incelik ölçümü

5-Küme hâlindeki liflerin incelik tespiti

6-Hava geçirgenliği metoduyla incelik ölçümü (Mikroner cihazıyla ölçüm)

7-Hava geçirgenliği metoduyla incelik ölçümü (Wira cihazıyla ölçüm)

Tek Lifte İncelik Tespiti

Yün lifinin inceliği mikroskop, mikroprejektör ve lanametre ile teker teker ölçülür ve mikron
olarak incelik ortalaması alınır.

İncelik ölçen mikroskoplar piyasada lanametre olarak isimlendirilir.

Mikroskopla lif İnceliği tespiti

Mikroskop birçok laboratuvar ve araştırma yerlerinde en çok kullanılan cihazlardan biridir.

İncelik ölçümünde mikroskoba yerleştirilen liflerin görüntü netliği için ayarlar yapılır.

Oküler mikrometre lif eksenine dik getirilerek lif genişliğinin okülerin kaç aralığına geldiği
cetvellere kaydedilir.

İşlem sonucunda bulunan değerler mikrometre değeri ile çarpılarak liflerin ortalama inceliği
tespit edilmiş olur.

Mikroprojeksiyon metotları ile lif incelik ölçümü

Kısa kesit metodu

Mikroprojeksiyon bütün tekstil laboratuvarlarında bulunan bir cihazdır.

Mikroprojeksiyon ile elyaf inceliğinin ölçülmesi için mikroskop metodunda olduğu gibi preparat
hazırlanır ve ölçmeler görüntünün dik olarak aksettirildiği bir zemin üzerinde özel bir cetvel
yardımıyla yapılır.

Bu amaçla iyice karıştırılmış ve temizlenmiş numuneden Hardy mikrotomu ile uzunluğu 1-2
mm‟yi geçmeyecek kesitler alınır.

Kesitler bir lam üzerine alınarak mikroskopta olduğu gibi büyütme gücü belli olan
mikroprojeksiyonda incelikleri ölçülür.

Bu metotta kaba karışık yapağılarda 1200–1500, ince ve üniform yapağılarda 400–500 adet lifin
inceliğini ölçmek gerekir.

Bu metotla çalışılırken dikkat edilmesi gereken nokta, görüntünün düşürüldüğü zeminde sadece
merkezdeki çapı belirli bir daire içine düşen liflerin inceliğinin okunmasıdır.

Çünkü merkezdeki ve yanlardaki lif görüntülerinin büyüme oranları değişiktir.

Enine kesit sayma metodu

Son derece hızlı sonuç alınabilen bir metottur.

Bu metodun esası;

Yün liflerinin enine kesitleri daireye yakın olduğundan belirli bir alan içindeki lif kesitlerinin
sayısına göre ortalama inceliği saptamaktır.

Laboratuvar çalışmalarında lif demetinin normal bir şekilde sıkıştırılarak kesit alınması gerekir.

Bunun için Hardy kesit cihazı kullanılır.

Kesit alabilmek için yün numunesinden bir tutam lif alınır.

Lifler, parmaklar arasından çekilip birbirine paralel hale getirilir.

400-500 adet lif demet veya fitil hâline sokulur.

Bu lifler Hardy cihazının yarığına yerleştirilir ve sıkıştırılır.

Cihazın yarığından dışarı çıkan lif uçları 2-3 mm pay kalacak şekilde kesilir.

Bu şekilde sıkıştırılmış olan ve hazırlanan lif demeti üstüne birkaç damla yapıştırıcı kollodion
çözeltisi damlatılır.

Bu çözelti uçucu olduğundan kısa bir süre sonra kurur ve lifler birbirine yapışmış olur.

Lif demetinin iki tarafındaki uçları, kesici ile diplerinden kesilerek lif kesiti hazırlanmış olur.

Bu metotla çalışılırken enine kesit preparatı 500 defa büyütecek şekilde ayarlanmış
mikroprojeksiyona konularak 125 cm2 lik bir alana isabet eden görüntü içindeki lif kesitleri
sayılmaktadır.

Böylece bu alanın içinde yer alan kesit sayısına göre ortalama incelik saptanmış olur.
Enine kesit metodu

Bu metotla yün liflerinin inceliğini saptayabilmek için mikroprojeksiyon metodu kullanılır.

Yün liflerine ait preparatlar aynı şekilde hazırlanır ve lif kesitlerinin görüntüleri elde edilir.

Bunların fotoğrafları çekilir ve daha önce bu amaçla fotoğrafları film şeritleri hâlinde çekilmiş ve
incelikleri belli standartlara göre hazırlanmış numunelerle kıyaslanarak ortalama incelikleri
saptanmış olur.

Böylelikle enine kesit metodu daha pratik ve süratli bir hâle getirildiğinden yün ticaretinde
uygulama alanı bulmuştur.

Lanametreyle incelik ölçümü

Lanametrede incelik ölçme sistemi, mikroskop sistemine benzer.

Bu amaçla gerekli preparatları mikroskopta olduğu gibi hazırlanarak cihaza yerleştirilir ve aynı
yün tiplerinde aynı miktarda ölçü yapılır.

Lanametrelerde ekran üzerinde görülen liflerin inceliklerini ölçebilmek için üzerinde belli
aralıklarla işaretleri bulunan ve bir merkez tarafından sağa ve sola hareket edebilen cetvel vardır.

Lif incelikleri bunun yardımıyla ölçülür.

Burada önemli olan incelik tayininde doğru sonucu alabilmek için oldukça fazla sayıda ölçüm
yapma gereğidir.

Küme Hâlinde Liflerde İncelik Tespiti

Bu yöntemde belirli ağırlıktaki elyaf örneği sabit basınç altında belirli bir hacme sıkıştırılır ve
havanın elyaf içinden geçiş hızına göre elyaf inceliği saptanır. Aynı yöntemle çalışan iki farklı
cihaz ile incelik ölçme işlemi yapılır.

Wira cihazı ile yün elyaf incelik ölçümü

WIRA yün elyaf incelik ölçme cihazı, geliştirilmiş mikroprosor kontrol sistemli dijital ekranlı
elektronik test cihazıdır.

Hava akış prensibi sayesinde, belirli ağırlık ve basınç altında yün lifinin ortalama mikron
inceliğini hızlı şekilde ölçer.

Wira yün elyaf incelik ölçme cihazının üzerinde bulunan mikroprosesör test işlemini otomatik
olarak kontrol eder ve ortalama lif çapı sonuçlarını doğrudan likit kristal ekranda gösterir.

Cihazın çalışması otomatik olarak kontrol edilir ve test sonuçları LCD ekrandan direkt okunur
veya isteğe bağlı olarak yazıcı çıktısı veya PC bağlantı veri aktarımı yapılabilir.

Wira yün elyaf incelik ölçme cihazının, önce kalibrasyonu yapılır.

Taranmış, paralelleştirilmiş 2.5 gram ağırlığındaki yün elyafı, numune gözüne yerleştirilir.

Cihaz ile gelen vakum pompası ile hava numunenin içinden emilir. Elektronik sensörler hava
akışını ve hava basıncını ölçer ve elyaf çapını otomatik olarak hesaplar.
Yün Liflerinde Uzunluk Tespiti

Lif uzunluk değerleri;

İpliğin eğirilme performansı, iplik inceliği, düzgünsüzlüğü, mukavemeti, tutumu üzerinde
etkilidir.

Kısa elyaf yüzdesi arttıkça üretim aşamalarında aşağıdaki sorunlarla karşılaşılır.

1-İplik kopmaları artar.

2-Mukavemet düşer.

3-Nope miktarı artar.

4-Düzgünsüzlük artar.

5-Tüylenme oluşur.

6-Telef oranı artar.

Yün Elyafında Uzunluk

Uzunluk yün lifi için önemli özelliklerden biridir. Uzunluk ve incelik bükümü ve üretimi direkt
etkiler.

Uzunluk deyince bir lifin iki ucu arasındaki mesafe akla gelir. Uzunluğun birimi mm‟dir.

Yünde ince lifler kısa, kalın lifler uzundur.

Bununla beraber yünde kalite sınıflarının tespitinde ortalama lif uzunluğuna önem verilir.

Lif ne kadar uzun olursa eğirme esnasında temas edilen yüzey o derece artar, bu da tutunma
kuvvetini artırarak mukavemeti artırır.

Uzunluğun yanı sıra uzunluk dağılımı da çok önemlidir.

Uzunluk dağılımı ne kadar dar bir alanı kapsıyorsa o kadar homojen iplik elde edilebilir.

Yün lifinin iplik hâline getirilmeden önce belli başlı özelliklere sahip olması gerekir.

Elyafın eğrilebilmesi için boyu en az 10 mm uzunluğunda olmalıdır.

yün lif kalitesi ‘’s’’ ile ifade edilir.’’s’’ değerlerinin mikron(µ) karşılıkları aşağıda
verilmiştir;

S Değerleri Mikron (µ)cinsinden ortalama çap

80’s 18.8 mikron

70’s 19,7 mikron

64’s 20,7 mikron

 60’s 23,3 mikron

58’s 24,9 Mikron

56’s 26,4 Mikron

50’s 30,5 Mikron

48’s 32,6 Mikron

46’s 34,0 Mikron

44’s 36,2 Mikron

40’s 38,7 Mikron

36’s 39,7 mikron

’s’ derecesi arttıkça lifin inceliği de artar.

Yün lifinin uzunluğuna karar vermek zordur. Çünkü yün lifi yapısı gereği kıvrımlıdır. Bu
nedenle yün lifinde iki uzunluk söz konusudur.

Kıvrımlı uzunluk:
Bir tek lifin kıvrımları düzeltilmeden ölçülen uzunluk

Lif uzunluğu:

Kıvrımlar düzelinceye kadar uzatılmış şekilde ölçülen uzunluk çeşitleridir.

Yün lifinin uzunluğunun ölçümünde iki metot kullanılır:

1-Tek lif uzunluk ölçme metodu

2-Demet hâlindeki liflerde uzunluk tayini

Tek lif uzunluk ölçme metodu

Tek lif uzunluk ölçüm metodunda, yarı otomatik aletler yardımıyla hem çalışanın yorulması
önlenir hem de zamandan tasarruf edilir.

Yün lifi uzunluğunu tespit etmek biraz zordur.

Çünkü yün lifi doğal olarak kıvrımlıdır ve düzeltmek için biraz gayret sarf etmek gerekir.

Bu yöntemle liflerin tek tek uzunlukları ölçülür.

Yün elyafının uzunluk ölçümünde kullanılan yöntemler:

Pens yöntemi ile uzunluk ölçümü

Bu metotta, uzunluk tayini için 2 pens, 1 cetvel, 1 siyah kadife levha gereklidir.
Numuneden alınan liflerin ucu 2 pens kıvrımları giderilinceye kadar çekilir ve doğrudan cetvel
üzerinde uzunluğu ölçülür.

Ölçülen uzunlukların ortalaması alınarak bir değer elde edilir.

Az aparat gerektiren bir yöntem olmasına rağmen çalışan kişinin fazla zamanını alan bir
yöntemdir.

Cam ve kadife kaplı levhada uzunluk ölçümü

Bu yöntem doğal olarak çok kıvrım içeren elyaflar dışındaki bütün kesikli elyaflar için
uygulanabilir.

Bir cam levha üzerine az miktarda beyaz vazelin parafinli ya da gliserinli su sürülür.

Bir tek lif ölçekli levha üzerine düz olarak yerleştirilir ve ölçümü yapılır.

Bu işlem deneyin uygulanacağı her lif için tekrarlanır.

Ölçülen uzunlukların ortalaması alınarak bir değer elde edilir.

Tek lif uzunluk ölçümü metodu uzun lif olmaları sebebiyle daha çok yün ve benzeri elyaflarda
kullanılır.

Wira cihazı ile uzunluk ölçümü

Wira uzunluk ölçme cihazı yün ve kıl kökenli lif uzunluklarının ölçümü için uygundur.

Kontrollü basınç altında yarı otomatik olarak ölçümü yapılır.

Çok sayıda tek elyafın ölçümü seri şekilde yapılabilir.

Wira uzunluk ölçme cihazı, sonsuz bir vida ve dedektörden oluşmuştur.

Uzunluğu tespit edilecek lif partisi siyah bir zemin üzerine yerleştirilir.

Liflerin dip kısımları dışarıda kalacak şekilde üzeri cam bir levha ile kapatılır.

Buradan bir pens yardımı ile tek tek çekilen lifler cihazın kılavuz telleri (5) arasından ve baskı
plakası (3) altından geçirilir.

Sol el başparmağı ile baskı plakası (4) aşağı doğru bastırılarak sonsuz vidanın dönüşü sağlanır
(8). Elyafı tutan pens, sonsuz vidanın yuvasına hafifçe yerleştirilir.
Bu sırada dedektör teli de (6) aşağı inerek içi cıva dolu bir haznede cıvanın tam üzerinde kalır.

Bu sayede pensin ucu, dönmekte olan sonsuz vidanın (8) yivi arasına konur.

Yivli vidanın dönme hareketiyle pensin ucu lif ile birlikte sağa doğru hareket etmeye başlar.

Lifin baskı bloku arasından geçişi bittiği anda dedektör teli cıvaya temas etmiş ve cıvanın
hareketi durmuş olur.

Bu sırada pens yukarı doğru kaldırılarak sonsuz vida üzerindeki anahtar skalasındaki tuşlardan
biri yukarı doğru kaldırılır.

Tuşlar yardımı ile lifin boyu otomatik olarak ölçülmüş ve cihazın tamburundaki sayı
göstergesine kaydedilmiş olur.

Bu şekilde tekrarlanarak uzunluk ölçülür.

Bu cihaz yardımıyla saatte ortalama 500 lifin uzunluğunu ölçmek mümkündür.

Anahtar tablosu 0,5 cm aralıklarla düzenlenmiştir.

Ölçmeler sona erince cihazın tamburunda 0,5 cm aralıklara isabet eden lif miktarı kaydedilir.

Demet hâlindeki liflerde uzunluk ölçümü

Demet hâlindeki liflerde uzunluk ölçümü üç ayrı metotla yapılır.

Yapağıda tutam uzunluğunun ölçülmesi

Bu yöntemde yapağı tutamlar hâlinde olan hayvansal elyafların tutam uzunluğu tayini yapılır.

Kadife kaplı tahta üzerine cetvel konulur.

Tutam bu cetvel boyunca kadife üzerine yayılarak ve bastırılarak yatırılır.

Yünün normal kıvrımlarını bozmamak için tutamı gerdirmemeye dikkat edilmelidir.

Tutamın boyu ölçülür. Uçlu yapağıları ölçerken cetvelin o noktası tutam tabanına getirilir ve
piramit şeklindeki tabanı ile tepesi arasındaki mesafenin ortasındaki noktaya kadar olan uzunluk
ölçülür.

Tutam:Bir tulupta, doğal olarak kümelenmiş elyaf demetleridir.

Tutam uzunluğu:Elyafların kıvrımlığı bozulmadan ve gerilmeden normal hâldeki tutam

boylarının ortalama uzunluğudur.

Uçlu yapağı:Tutamların uç tarafı sivri bir Ģekilde biten yapağıdır.

Sorter cihazı ile uzunluk ölçümü

Lif uzunluğu tespit edilecek elyaftan 1000 g numune alınır ve elle mümkün olabildiği kadar
paralel hâle getirilir.
Uzunluğu ölçülecek elyaf yığınının değişik noktalarından 20 tutam alınır. Bu tutamlar
harmanlanır.

Harman yapmak suretiyle numuneler hazırlanır.

Elde edilen bu karışım bir el tarağı ile taranarak üst üste konularak masa üzerine yayılır.

Alınan elyaf numunelerinin yarısı her defasında atılarak en fazla 1 g olan numune hâline
getirilerek sorter tarağının iki tarak grubundan birincisinin üzerine konur ve baskı çatalıyla tarak
aralarına itilir.

Önce uçları en dıştaki tarağın dışına çıkmış olan lifler aletin özel pensi yardımıyla çekilir ve
ikinci tarak grubu üzerine konulur.

Bundan sonra en dıştaki birinci tarak düşürülerek ikinci tarağın dişleri arasından dışarı uzanan
lifler pens yardımıyla çekilir.

İkinci tarak grubu üzerine uçları daha önce konulmuş liflerle aynı hizaya gelecek şekilde
yatırılır.

Sonra ikinci tarak düşürülerek aynı işlem yapılır.

Bu işleme birinci tarak grubu üzerinde lif kalmayıncaya kadar devam edilir.

Bu suretle ikinci tarak grubu üzerinde toplanmış olan liflerin birer uçları mümkün olduğu kadar
aynı hizaya getirilmiş olur.

İkinci taramaya ters başlanarak lifler tekrar taranmak suretiyle birinci tarak grubu üzerine
aktarılır.

Bu şekildeki tarama birkaç defa tekrarlanarak numunedeki liflerin birer uçları tamamen aynı
hizaya getirilmiş olur.

Bu durumda tarak grubunun dişleri ters taraftan düşürülmeye başlanarak iki tarak arasında kalan
lifler pensle çekilerek kadife levha zemin üzerine uzunluklarına göre birbirini takip eden gruplar
hâlinde ayrı ayrı sıralanır.

Bu şekilde ştapelleme de gerçekleştirilmiş olur.

Lif gruplarının uzunlukları bir cetvelle, ağırlıkları ise terazi ile tartılarak ölçülür.

Elde edilen değerler bu amaçla kullanılan işletmeler tarafından hazırlanmış bir forma kaydedilir.

Ştapelleme:Elyaf uzunluğunu göstermek için alınan bir tutam elyafın paralelleştirilerek ştapel
diyagramına benzer bir hâle getirilmesine denir.

Ştapel uzunluğunun iplik üzerine etkisi:

Ştapel uzunluğu iplik düzgünlüğü ve kalitesi için önemlidir.

Uzun liflerden ince, kaliteli, düzgün yüzeyli, kısa liflerden kaba ve düşük kaliteli iplikler elde
edilir.
Almeter (Almetre) cihazı ile uzunluk ölçümü

Bu metot, liflerin elektriklenme özelliklerinden yararlanarak elektrik akımlarındaki

değişimleriyle lif uzunluğunu ölçer.

Yün ve diğer kıl kökenli hayvansal liflerde uzunluğun objektif olarak ölçülmesini sağlar.

En önemli özelliği elyafın uzunluk dağılımı için kullanılmasıdır.

Cihaz dört ana gruptan oluşur.

Bunlar;

1-Tarayıcı ve aksesuarları,

2-Elektronik ölçüm ünitesi,

3-Kaydedici,

5-Voltaj regülatörüdür.

Uzunluk tespiti yapılacak olan elyaf numunesi cihazın taraklı olan kısmına yerleştirilir.

Burada bir miktar taranan paralel lif demeti, üzerinde bulunduğu ızgarayla beraber tarama
kısmından çıkartılır.

Taranmış lifler makinenin asıl ölçme işleminin yapılacağı bölüme getirilip buradaki iki şeffaf
yüzey arasına yerleştirilir.

Start düğmesine basılmasıyla beraber iki şeffaf yüzey arasında iyice bastırılmış lifler makine
içine girer.

Makineye bağlı bilgisayarda gerekli ayarlamalar önceden yapıldığından numune kondansör

arasından geçerken uzunluk parametreleri elektronik olarak ölçülerek kaydedilir.

Ekranda lif uzunluğunu ifade eden histogram ve sayısal değerler belirir.

İstenirse yazıcıdan çıktı olarak sonuç alınır ve değerlendirme yapılır.

Pamuk inceliği ölçümü

Bu deneyin amacı pamuk liflerinin Micronaire cihazında hava akımı yardımı ile inceliğinin
belirlenmesidir.

Pamuk lifi için bir ölçü olan incelik (mikroner) değeri, bilinen bir hazne içindeki liflerden belli
ölçüde hava akımının geçirilmesi ve basınç değerinin not edilmesiyle bulunur.( TS 1174 - ISO
2403 )

Lif inceliği, temel bir özelliktir ve lifin nerelerde kullanılabileceğini belirler.

Lif inceliği iplik numarası, düzgünsüzlük, mukavemet ve telef değerleri açısından önemlidir.

Mikroner, elyaf inceliğinin bir ölçüsü olup, elyafın birim uzunluğunun ağırlığıdır. 1 inç
uzunluğundaki elyafın mikrogram olarak ağırlığının ifadesidir.
Kullanılan Cihazlar

Standart atmosfer şartları, Micronaire cihazı, hassas terazi (%0,2 hassasiyette), elyaf numunesi.

Micronaire cihazı; basınç altında iken her cm2 sine 0,16 gram ile 0,30 gram arasında pamuk
düşecek şekilde uçları gözenekli sıkıştırma silindirleri bulunan, deney numunesinden hava
geçirmek için hava sağlayan bir kompresörü ve basınç farkını sağlayan bir vanası, numuneden
geçen havanın basınç farkını ölçen bir manometresi ve numuneden geçen hava akımının
göstermek için bir akış ölçeri bulunur.

Numune Hazırlama

Balyadan alınan yeterli ağırlıktaki bir numune bütün testlerde kullanılabilmektedir.

Numuneler; tohum, kum, sap v.b, gibi yabancı maddelerden arındırılarak temizlenir.

Micronaire cihazının hassas terazisinde her biri 3.24 g ± % 0,2 olacak şekilde numuneler
hazırlanır.

Numuneler standart atmosfer şartlarında hava akımına maruz ortamda 4 saat ya da durgun
ortamda 12 saat süre ile kondisyonlanır.

Deneyin Yapılışı

Deney numunesi parmaklar arasında sıkışmadan dolayı yapışmış lifler varsa bunlar açılarak lif
kaybı olmaksızın Micronaire cihazının 2,5 inç çapındaki haznesine yerleştirilir ve parmakla
sıkıştırılır.

Haznenin kapağı kapatılır.

Cihaz çalıştırılır.

Belirlenen miktarda basınca sahip hava numune içerisinden geçmek üzere gönderilir.

Elyafın içinden geçen hava akımı sayesinde küme elyaf incelik değeri (mikroner) skaladan
okunur.

İnceliği ölçülen numune hazneden dışarı atılır. Bu işlem diğer numuneler için tekrarlanır.

Mikroner değerine göre pamuk incelikleri aşağıdaki şekilde değerlendirilir:

Nm = (2.54 x 104)/mikroner

Mikroner Değeri ve Değerlendirmesi

Mikroner Değeri (μg/inç) Değerlendirme

3,0 dan az Çok ince

4 – 4,9 Orta

5 – 5,9 Kalın

6 – Üstü Çok kalın

Pamuk Uzunluğunun Ölçülmesi
Bu deneyde pamuk liflerinin ortalama uzunluğunun, uzunluk üniformitesi ve kısa elyaf indeksi
değerlerinin HVI cihazı ile tespit edilmesi amaçlanmıştır.

( TS 715 ISO 6989 )

Uzunluk tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir.

Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının
etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler.

Lif uzunluğu pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir.
Aynı numarada uzun elyaf daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur.

Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir.
Lif uzunluğu ring iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir.

Lif uzunluğunun etkilediği iplik özellikleri:

1-Eğirme sınırı

2-Mukavemeti

3-Düzgünsüzlük

4-Tutum

5-Parlaklık

6-Tüylülük

7-Verimlilik.

Kullanılan Malzemeler
Standart atmosfer şartları, HVI (High-Volume Instruments) test cihazı (bir elyaf demeti içinden
geçirilen ışınlarının yoğunluğuna göre, lif uzunluğunu ölçer)

Numune Hazırlanması
Balyadan alınan yeterli ağırlıktaki numune, lif uzunluk testinde kullanılabilmektedir.

Numuneler; tohum, kum, sap v.b, gibi yabancı maddelerden arındırılarak temizlenir.

Numuneler standart atmosfer şartlarında kondisyonlanır.

Deneyin Yapılışı

Bilgisayar üzerinde uzunluk testi seçilir.

Numune hazırlayan cihaza fibrosampler denir.

Cihazın yanında bulunun numune hazırlama ünitesine yeterli miktarda numune bırakılarak
cihazın kapağı kapatılır.

Fibrosamplere ait dönebilen fırça vasıtasıyla tesadüfî bir yerden tutulan pamuk lifleri delikli
silindir içinden çekilerek bir tarak üzerine yerleştirilir.

Test tarağındaki numuneler, üzerlerindeki kısa liflerin ayrılması, temizlenmesi ve kalan liflerin
aynı hizaya gelmesi için fırçalanır ve tutunamayan lifler uzaklaştırılır.

Numuneler fırçalandıktan sonra optik tarama bölgesine taşınır. İnce tarak ölçümün yapılacağı
alana iletilir.

Kızıl ötesi ışık kaynağı yardımıyla uzunluk ölçümü yapılıp bilgisayara kaydedilir. Bu işlem diğer
numuneler için tekrar edilir.

Taraktaki lif demeti fibrograf ışığına maruz bırakılarak, liflerin arasından geçen ışıkların
yoğunluk derecesinin kullanılmasıyla belli bir mesafeye uzatılan liflerin sayısı
belirlenebilmektedir.

Sonuç olarak pamuk numunesini oluşturan liflerin uzunluk dağılımları belirlenmiş olmaktadır.
Aynı işlemler diğer numune için de tekrarlanır.

Deneyin sonunda, liflerin üst yarı ortalama uzunluğu, uzunluk üniformitesi ve kısa elyaf indeksi
değerleri iki ölçümün ortalaması olarak cihaz tarafından verilir.

Uzunluk üniformitesine göre değerlendirme aşağıdaki tabloya göre yapılmaktadır.

Üniformite Değerlendirmesi

Üniformite Değerlendirme

77 ve aşağısı Çok kötü

77 – 79 Kötü

80 -82 Vasat

83 – 85 İyi

86 – Üstü Çok iyi

Elyaf Uzunluğuna Bağlı Olarak Değerlendirme

Elyaf uzunluğu (mm) Değerlendirme

26 mm den kısa Kısa elyaf

26 - 29 Orta elyaf

LİF PARLAKLIĞININ BELİRLENMESİ

Parlaklık düzgün bir yüzeyden ışığın yansıması ile oluşur.

Lifin parlaklığı, üzerine düşen ışığı yansıtmasına bağlıdır.

Gelen ışığı, doğrusal düzgün olarak yansıtmayıp dağıtarak yansıtan lifler az parlak veya
donuktur.
Pamuk ve yün gibi lifler üzerine düşen ışığı dağınık yansıttıklarından dolayı az parlak
görünümlüdürler.
Keten, merserize pamuk ve ipek gibi lifler ise ışığı düzgün yansıttıklarından dolayı parlak
görünümlüdürler.
Lifler elde edilme yöntemleri, yetiştirildiği doğal çevre, cins ve türüne göre farklı yapıda
olacağından üzerine düşen ışığı yansıtmaları da değişik olacaktır.

Parlak lifler tekstilde tercih edilir.

Lifin doğal parlaklığına ek bir parlaklık istenirse kumaşa parlaklık veren apre vb. uygulamalar ile
yapay bir parlaklık ve ışıltı kazandırılabilir.

Yün liflerinde parlaklık, üstünü kaplayan örtü hücrelerinin büyüklüğü, sayıs ve dizilişleri ile
ilgili olarak azalır veya çoğalır.

Kötü şartlarda beslenen veya hastalık geçiren hayvanlarda yapağı donuk renklidir.

Hayvan yaşlandıkça yünlerinin parlaklığı azalır.

YÜN ELYAFTA MUKAVEMET ELASTİKİYET, KOPMA

UZUNLUĞU TESPİTİ
Mukavemet; elyafın bir ucu sabit, diğer ucu hareketli çekme kuvvetine tabi tutulduğunda kopma
noktasına kadar gösterdiği dirençtir.

Mukavemet birimi gramdır.

İpliği oluşturan liflerden istenilen özelliklerden biri de mukavemettir.

Kaliteli iplik için liflerin elastikiyet ve mukavemet değerleri önemlidir.

Bunun için kullanılacak elyafın elastikiyeti ve mukavemetinin iplik yapılmadan önce tespit
edilmesi gerekir.

Yün Liflerinde Mukavemet Tayini

Yün lifi ıslanınca mukavemeti düşer, uzama kabiliyeti artar.

Islanan lifler %10–25 arasında bir mukavemet kaybına uğramaktadırlar.

Yün lifinin mukavemet tespiti, tek lif veya demet hâlindeyken tespit edilebilir.

Bu maksatla değişik cihazlar kullanılır.

Tek Lifte Mukavemet Tayini Yapma

Bu yöntem, liflerin tek tek mukavemetlerinin ölçülmesi metodudur.

Tek liflerin mukavemetlerini ölçmek için Polkeit, Deforden ve Schopper cihazları kullanılır.
Yün elyafı için en çok kullanılan Schopper mukavemet ölçme cihazıdır.

Schopper cihazı ile tek lif mukavemet tespiti

Schopper cihazında lifler 20 saniyede kopacak şekilde ayarlanmaktadır.

Bu cihazın çalışması hidrolik bir tertibatla sağlanır.

Cihazın ön kısmında iki gösterge çizelgesi vardır.

Üstteki gösterge çizelgesi lifin mukavemetini, alttaki ise % uzamayı tayin edebilecek Ģekilde
düzenlenmiştir.

Mukavemeti ölçülecek lifler, cihazın çenelerine takıldıktan sonra hareket kolu (0) noktasından
başlanarak harekete geçirilir.

Bu şekilde life gittikçe artan bir kuvvet uygulanmış olur.

Buna karşı koymak isteyen lif bir yerden kopar, bu kopma anında hareket kendiliğinden durur ve
gösterge sabit kalır.

Gösterge yardımıyla bu cihazın üst gösterge çizelgesinde okunan değer, aşağıdaki formüle
uygulandığı zaman lifin gram olarak kopma mukavemeti hesaplanmış olur.

Kopma mukavemeti= (S) değer x ağırlık / 100

Eğer bu denemelerde çeneler arasına takılan lifin kıvrımlarından iyice kurtulması ve yeterli
derecede gerdirilmesi için ayrıca bir ağırlığın eklenmesi gerekiyorsa yukarıdaki formülle elde
edilen sonuca ayrıca ağırlık miktarının eklenmesi gerekir.

O zaman formül,
Kopma mukavemeti=[ (S) değer x ağırlık / 100] + g olur.

Yün %10–30 uzar.

Yünün yaylanma yeteneği iyi olduğunda mamulün buruşmaya ve ezilmeye dayanıklılığı yüksek
olur.

Kısa yün elyafının yaylanma yeteneği daha yüksektir.

WIRA cihazı ile tek lif mukavemet tespiti

Bu yöntemde amaç bir adet lifin mukavemetini bulmaktır.

15 adet yün elyafı alınarak ayrı ayrı hesaplanır.

Seçilmiş tek lif, uçlarından tutulup WIRA mukavemet ölçme cihazında bulunan çeneler arasına
yerleştirilerek gergin şekilde sabitlenir.

Hareketli çene ileri doğru hareket ederek lifleri koparır.

Bu sırada lif, iki çene arasında bir gerilime maruz kaldığından kopma eğilimi gösterir.

Lifi koparmaya yetecek olan kuvvet ve lifin koparken uzama miktarı esas alınarak değerlendirme
yapılır.

Kopma anındaki mukavemet değeri cihazın sol üst köĢesinden okunur.

Okunan her değer yazılır ve bulunan tüm değerler toplanarak 15’e bölünür.

Çıkan sonuç lif mukavemeti değeri olarak rapor edilir.

Küme Hâlinde Liflerde Kopma Uzunluk Tayini Yapma

Tek liflerin mukavemet saptamaları çok zaman alıcı ve yorucudur.

Çünkü tek veya birkaç lifin mukavemet denemesini yapmak yeterli değildir.

Doğru bir sonuç elde etmek için daha çok sayıda lifin mukavemetleri bu şekilde tespit edilmeli
ve sonunda bunların ortalama mukavemetleri hesaplanmalıdır.

Stelometre cihazı ile demet hâlindeki liflerin mukavemet tespiti

Demet hâlindeki liflerin mukavemetini ölçmeden önce, yün numunelerinden partiyi temsil
edebilecek birkaç tutam lif alınır.

Seçilen lif demetleri önce elle açılır ve taranarak belli uzunluktan daha kısa olanları ayrılır, aynı
zamanda lifler birbirine paralel duruma getirilir.

Numunedeki liflerin ortalama uzunlukları göz önüne alınarak numune, 25–50 veya 75 mm
uzunlukta demetler şeklinde kesilir.

Hassas terazilerde tartılarak 25 mm’lik uzunluk için 30 mg, 50 mm’lik uzunluk için 60 mg, 75
mm’lik uzunluk için 90 mg lif tartılır.

Ancak bu demetler için %10 eksik veya fazla tolerans kabul edilebilir.

Lif demetinin her biri 5’er mm’lik aralıkla, 5’lik gruplar hâlinde alt ve üst uçlardan şeritler
yapıştırılır.

Daha sonra demetleri birbirine bağlayan yapıştırıcı bantlar kesilerek demetler ayrılır.

Mukavemet bu şekilde hazırlanmış bulunan örnekler koparılmak suretiyle ölçülür.

Cihazın çeneleri arasına sıkıştırılmış olan numuneye uygulanan kuvvetin demetin kopmasını
sağladığı anda göstergede okunan rakam o numuneye ait ağırlığın yanına kaydedilir.

Kopma denemeleri bittiğinde her demetin kopması anında okunan değer kendi ağırlığına
bölünerek kopma mukavemeti hesaplanmış olur.
Presley cihazı ile demet hâlindeki liflerin mukavemet tespiti

Öncelikle tahminî 5-10 mg kadar elyaf alınarak elle veya tarakla düzgünleştirilip paralel hâle
getirilir.

Geriye 2,3 mg elyaf kalır, paralel hâldeki elyaf presley kıskacına yerleştirilir ve sıkıştırılır

Her iki taraftan sarkan elyaflar kesilir.

Kıskaç presley mukavemet cihazına yerleĢtirilir ve su terazisi yardımı ile cihazın denge ayarı
yapılır.

Kızak üzerindeki gezici ağırlığa hareket verilir.

Hareket verilirken cihaz son derece dengeli tutulmalı, deneyin sağlığı için ve elyaflara zarar
gelmemesi için dikkatli olunmalıdır.

Ağırlık, kızak üzerinde belli bir noktaya geldiğinde elyaflar kopar ve hareket durur.

Kızak üzerindeki ağırlığın işaret ettiği değer, o elyaf grubunun kopma yükünü gösterir.

Başarılı bir deneyde tam bir kopuş sağlanır.

Daha sonra hassas terazide elyaf grubu tartılır.

Deney sayısı arttıkça elde edilen sonuçlar gerçek mukavemet değerini daha iyi bir şekilde ortaya
koyar.

Presley cihazının skalasında okunan kopma yükü değeri libre olarak okunur.

Deneyde 10–20 lb arası dışındaki değerler dikkate alınmaz.

Kopma anında cihazın göstergesinde iĢaretlenen değer okunur ve daha önce bu demete ait
ağırlığın yanına kaydedilir.
Test tekrarı sona erince her demetin kopmasına ait değer kendi ağırlığına bölünmek suretiyle
kopma mukavemeti hesaplanmış olur.

Presley cihazıyla mukavemet tespit etmek için öncelikle presley index (P:I) değeri aşağıdaki
formül kullanılarak hesaplanır.

Kopma anındaki yükler ve elyaf gruplarının ağırlıklarının ortalamaları alınarak presley index
değeri bulunur.

Bu, +-0,5 civarındadır.

Daha sonra presley mukavemeti (P.M) şu formül yardımıyla hesaplanır:

P.M = (10,81 x P.I)- 0,12

Bu formül sonucunda 1000 / inç² olarak presley mukavemeti bulunmuş olur.

Elde edilen pressley mukavemeti değerlerinden aşağıdaki yorumlar çıkarılabilir

 92’den yüksek; numune çok çok sağlam

 87–92 arası; numune çok sağlam
 81–86 arası; numune sağlam
 75-80 arası; numune orta sağlamlıkta
 70-74 arası; numune oldukça sağlam
 70'den düĢük; numune zayıftır

YÜN ELYAFTA YABANCI MADDE TESPİTİ

İplik işletmesine gelen yün elyafı üzerindeki yabancı maddelerin tespit edilmesi ve
uzaklaştırılması, yapılacak ipliğin kalite özelliklerinin belirlemesi açısından önem taşımaktadır.

İplik iŞletmesine yün elyafı genellikle yıkanmış ve temizlenmiş olarak gelir.

Yıkama ile uzaklaştırılamayan yabancı maddeler üretim sırasında sorun oluşturur.

Bu yabancı maddelerin miktarını ölçmek için kalite kontrol laboratuvarında test yapılır.

Yabancı madde miktarının bilinmesi için yapılan işlemlerin nedeni;

 Ticari açıdan elyafın içinde ne kadar yabancı madde bulunduğunun bilinmesi,

 Yabancı madde miktarına göre makinelerin temizleme derecelerinin ayarlanması için bilinmesi
gerekir.
Koyunun gezdiği yerlerden alınan önlemlere rağmen, elyaf üzerine yün vaksının yapışkanlığı
nedeniyle kum, toz, gübre, yem, diken parçaları, pıtrak, çöp vb. yabancı maddeler yapışır.

Bu maddelerin çoğu, yıkama ve karbonizasyon işlemleri ile giderilir.

Yıkanmış yün, % 20–80 oranında yabancı madde içerir.

Yabancı madde miktarı koyunun cinsine, iklime ve otlama koşullarına göre değişir.

Ön yıkama yapılmış yünde % 15 oranında yabancı madde bulunur.

Ham yünün yabancı maddeleri şöyle sınıflandırılabilir.

1-Deri tarafından çıkarılan salgılar

 Yün yağı
 Yün teri
 Deri döküntüleri

2- Mekanik yolla tutunmuş maddeler

  Topraktan gelen yabancı maddeler (kum, toz, toprak vb.)
 Bitkisel yabancı maddeler (ot, saman, yem, diken, pıtrak, çöp vb.)

3- Diğer yabancı maddeler

 İdrar ve pislik kalıntıları

 Kırkım hatası sonucu deri parçacıkları
 Boyalı, ziftli, yanık lif uçları

Elyaf içinde yabancı maddelerin olması, çeşitli problemlerin ortaya çıkmasına sebep olur.

Bu problemler;

 Elyaf kırılmaları
 Toz oluşması
 İplik kopuklarının artması
 Telefin artması
 İleriki süreçlerde zorluklar

Numuneyi Hazırlama

Her yün partisinden birer temsili numune alınır.

Bu temsili numuneden 500 g’lık laboratuvar numunesi ayrılır.

Numunelerin içindeki yabancı maddelerin dökülmemesine dikkat edilerek 100’er g’lık iki deney
numunesi ayrılır.

Telefte yabancı madde muayenesi isteniyorsa 500 g’lık laboratuvar numunesinden 200 g’lık bir
deney numunesi ayrılır.

Laboratuvar numunelerinin tartılması, kondisyonlanması ve denemenin yapılması aynı oda

içinde olmalıdır.

Bu amaçla tavsiye edilen atmosfer şartları % 65±2 ve 20 ±2 0C sıcaklıkta, en az 4 saat

bırakılmalıdır.
Yabancı Madde Tayini Yapma

Yabancı madde tayini iki farklı yöntemle yapılmaktadır bunlar:

1. Elle ayırma yoluyla yabancı madde tespiti

2. Shirley analyser cihazıyla yabancı madde tespiti

Elle ayırma yoluyla yabancı madde tespiti

Alınan numunenin ışıklı masada ilk önce çöp, farklı renkte elyaf ve nope ölçümleri yapılır.

Işıklı masa üzerinde tespit edilen nope, farklı renkte elyaf veya çöp bir pensle taker teker
ayıklanarak bir kutu içinde toplanır.

Numune tamamen yabancı maddeden arındıktan sonra tartılarak yüzdesi 100 g üzerinden
hesaplanır.

Kullanılacak yün elyafının üretim öncesinde değerlendirilmesi yapılıp kararı verilir.

Shirley analyser cihazıyla yabancı madde tespiti

Cihazın yabancı madde ve temiz elyaf gözleri iyice temizlenip ayarları yapılır.

Cihaz aynı gün, daha önceden çalıştırılmamışsa besleme silindiri devre dışı edilerek ve vantilatör
vanası tam açılarak 2 dakika kadar boşta çalıştırılır.

Numune, cihazda 4 kez tarama işlemine tabi tutulur.

Birinci tarama

Muayene edilen madde yapağı ise 100 g–telef ise 75 g numune küçük tutamlar hâlinde besleme
masasının genişliği boyunca yayılır ve cihaz çalıĢtırılır.

Yabancı madde bölümüne dökülmeye başlayan maddeler gözle kontrol edilir.

Bu ilk geçişte, yabancı madde bölümüne, yabancı maddelerle birlikte çok az miktarda lif de
geçebilir.

Numunenin tamamı besleme silindirinin altından geçtikten sonra, kafes üzerinde hiç yapağı
kalmayıncaya kadar beklenir ve besleme kolu açılarak makine durdurulur.

Temiz yapağı haznesinden lifler alınır (L1), çöp (T1) tepside bırakılır.

İkinci tarama

Lifler cihazdan ikinci kez geçirilir.

Yalnız bu kez numune miktarının yarısı bir örnek tabaka hâlinde besleme masasına yayılır, geri
kalan kısmı sonra katılır.

İkinci geçiş sonunda sağlanan L2 lifleri bir kenara ayrılır. T2 çöpleri, T1’in üzerinde birikir.

Üçüncü tarama

Yabancı madde tepsisinde birikmiş maddelerin (T1+T2) lifli kısmı besleme masasının ortasına
yayılır ve cihazdan geçirilir.

Geçiş sonunda L3 lifleri elde edilir. T3 yabancı maddesi tepside bırakılır.

Dördüncü tarama

L3 lifleri tekrar makineden geçirilir.

Elde edilen L4 lifleri, daha önce ayrılan L2 lifleri ile birleştirilir ve 0,1 g duyarlıkla tartılır.

L=L2+L4 olarak toplam lif miktarı not edilir.

Tepside birikmiş olan T=T3+T4 yabancı madde toplanır ve 0,1 g duyarlıkla tartılır.

Yabancı madde tartılırken besleme masası üzerinde ve yabancı madde tepsisinin iç kanallarında
biriken ince toz ile alıcı silindirin dişlerine takılmış olan pıtrak parçalarının da fırça ile
alınmasına ve tartıya katılmasına dikkat edilmelidir.

Telefler için bir deney yeterlidir.

Yapılan deney sonucunda yapağı içindeki yabancı madde miktarının yüzdesi tespit edilir ve
yazılır.

Sonuçların değerlendirilmesi
Yabancı madde, lif ve görünmez kayıp miktarları formüllerden hesaplanır.

Yabancı madde miktarı: Y=T/M*100 yüzde olarak

Lif miktarı: E=L*100/M yüzde olarak

Görünmez kayıp (uçan lif, toz), miktarı: K=M-(T+L)/M*100 yüzde olarak

Burada:

E=Lif yüzdesi,

K=Görünmez kayıp yüzdesi,

L=L2+L4 lif miktarı g,

M=Numunenin ağırlığı g,

T=T3+T4 yabancı madde, g

GK=M-(T+L)
Yünde sonuçlar, 2 deneyin aritmetik ortalaması olarak verilir.

2 deneyden elde edilen yabancı madde yüzdelerinin farkı, küçük değerin % 20’sinden çok ise
deney, yeniden alınacak deney numuneleri ile tekrarlanır.

Formüller:

1. Tartım L=L2+L4,

2. Tartım T=T3+T4

Lif %’si : L/ M

Çöp %’si : T/ M * 100

Görünmez kayıp %’si (M–T-L) / M * 10

YÜN ELYAFTA KIVRIM SAYISI TESPİTİ

Kıvrım lifler kendi eksenleri etrafında helisel hareket yapar. Liflerde kıvrım sayısı arttıkça
liflerin birbiri üzerine tutunma yetenekleri de artacağından daha mukavemetli iplikler elde edilir.

Yün elyafının kıvrımlılığı arttıkça yapılan kumaşın yumuşaklığı artar.

Birim uzunluktaki kıvrım sayısı arttıkça yünün kalitesi yükselir.

Genellikle elyaf inceldikçe kıvrım artar;.

İnce yünler, kalın yünlerden daha yumuşaktır.

Yumuşaklık elle hissedilir.

Bilindiği gibi yün gömleğinde kıllar, gruplar hâlinde bulunur.

Bundan dolayı bir arada bulunan liflerin kıvrım şekilleri hücre ve lüleleri ayrıca kıvrımlı ondüleli
dalgalar hâlinde olduğundan çeşitli koyunların lüle şekilleri ve gömlek yapıları birbirinden farklı
olur.

Bu hâle yünlerin ondülasyonu da denir.

Yünlerin tasnif ve kontrolünde bilhassa ondülasyondan ileri gelen lüle dalgalarının biçimleri göz
önünde bulundurulur.

Yün liflerinde kıvrım sayısı tayini

Yünlerde lif uzunluğu incelenirken gerçek uzunlukları ile normal uzunlukları arasında önemli
farkların bulunduğu görülür.

Bu fark, liflerin az veya çok kıvrımlı olmasından ileri gelir.

Yün liflerinin üzerindeki kıvrımlar, iplik yapımında büyük önem taşır.

İnce lifler çok kıvrımlıdır.

Kıvrım sayısı ve şekli, yünün kalitesini belirler.

Yün lifinde üç türlü kıvrım (ondüle) çeşidi vardır.

Pratikte bir tek lifin değil lif lülesinin uzunluğuna isabet edecek kıvrım sayısı önem taşır.

Tek yün liflerinde kıvrımlar biçimlerine göre açık, normal ve yüksek kıvrımlı diye de ayrılır.

Bunlar;

 Düz kıvrım : 4–5 kıvrım/cm

 Normal kıvrım : 4–9 kıvrım/cm
 Yüksek kıvrım : 12–13 kıvrım/cm

Kıvrım biçimleri dikkate alınınca lif boyunca bulunan kıvrımların belli uzunluktaki sayılarının
değişik ve birbirinden farklı olduğu anlaşılır.
Genellikle kıvrım sayısı ile yün inceliği arasında yakın bir ilişki vardır, ince lifli yünler daha
kıvrımlı olur.

Buna karşılık yünler kabalaştıkça dalga şekilleri açılmaya ve genişlemeye başlar.

Çok kaba liflerde dalgalar tamamen kaybolur ve lüleler düz bir şekil alır.

Yünlerin kaliteleri tespit edilirken kıvrım sayıları ve kıvrım şekilleri dikkate alınır.

Bununla beraber bazı ince yapağılı koyun ırklarında kıvrımsız veya az kıvrımlı (Doggy)
yapağıların meydana gelmesi foliküllerde bu periyodik hareketlerin aksamasından veya hiç
meydana gelmemesinden kaynaklanır.

Birçok kişi tarafından ondülasyonun kalıtım derecesi % 40–50 arasında hesap edilir.

Bir tekstil elyafının işlenmesini etkileyen en önemli özelliklerinden biridir.

Bu elyaf karakteristiği birim uzunluk başına kıvırcık sayısı olarak ifade edilebileceği gibi elyafın
kıvırcıklı durumda iken üzerindeki iki noktanın elyaf düz bir düzeye yatırılıp çekilerek ölçülen
ve kıvırcıklı durumdaki uzunluğu ile mukayeseli olarak mesafesinin ölçüsü olarak da ifade
edilebilir.

Yün Elyafta Kıvrım Sayısı ve Şeklini Belirlemenin Amacı

Kıvrımlılık arttıkça lifin gerçek uzunluğu ile doğal uzunluğu arasındaki fark da artar.

Liflerde kıvrım sayısı arttıkça liflerin birbiri üzerine tutunma yetenekleri de artacağından daha
mukavemetli iplikler elde edilir.

En kıvrımlı doğal elyaf, yün elyafıdır.

Bu nedenle iplik oluşumu için yündeki kıvrım sayısının tespiti önemlidir.

Liflerde bulunan kıvrım şekli ve sayısı bunların iplik olma kabiliyeti üzerine etkili olur.

Çok kıvrımlı liflerin iplikleri ince, sağlam ve düzgündür.

Bu özelliklerin iplik eğrilmesi sırasında liflerin birbirleriyle iyice sarılabilmesinden

kaynaklandığı görülür.

Yün Elyafta Kıvrım Tayini

Kıvrım birim uzunluk başına düşen kıvırcık (helezon, bukle) sayısı olarak da ifade edilir.

Kıvrımlı bir lif doğal hâlinden daha kısa görünür.

Elyafın yassılaştırılarak ve çekilerek ölçülen kıvırcık durumu ile aradaki farkı % olarak ifade
edilir.

Kıvrım Ölçme Cihazı (Krimpmetre) ile Kıvrım Tespiti

Liflerde kıvrım (yün ve tekstüre yapay lifler) sayısını ölçmek için krimpmetre cihazı kullanılır.

Krimpmetre, eşit 9 veya 14 köşeli, kenarları dişli olan madensel bir levhadan ibarettir.

Eşit kenarların her biri 1 inç boyunda yani 2.54 cm uzunluğunda olup sıra ile 5’ten 18’e kadar diş
ihtiva eder.

Lif veya lülelerin kıvrım sayıları işte bu dişli kenarların yardımıyla ölçülür.
Lif veya lif demetinin kıvrımları ölçülmek istendiğinde cihazın kenarları üzerindeki dişlere
numune tutturulur.

Numunenin kıvrımları, cihazın kenarındaki hangi dişlere daha çok uygunluk gösteriyorsa o
numunenin 2,54 cm’sinde o kadar kıvrım bulunduğu sonucu çıkarılır.

Bu cihazlarda kıvrımlı ve düzleştirilmiş hâlde uzunluk farklarından kıvrımlılık değeri tespit

edildiği gibi birim uzunluktaki kıvrım sayısı da belirlenerek kıvrımlılık değeri tespit edilebilir.

Liflerdeki Kıvrım Sayısını Düz Bir Cetvelle Tespit Etme

Krimpmetre bulunmazsa liflerdeki kıvrım sayısını düz bir cetvelle ölçmek de mümkündür.

Bu suretle 1 cm veya 1 inç uzunluğundaki kıvrım sayısı, kıvrımlı ve açılmış liflerin boyları
ölçülüp ikiye bölünerek saptanır.

Bunlar daha basit bir şekilde bilinen ölçülerle ifade edilirse 1 cm uzunlukta bulunan kıvrım sayısı
olarak gösterilebilir.

YÜN ELYAFTA RUTUBET MİKTARININ TESPİTİ

Tekstil ham madde ve mamullerinin içerdiği nem miktarı, birçok açıdan çok önemlidir.

Ham madde alış ve satışında bir malı değerinden fazla fiyata almamak için ticari rutubet değerini
bilmek ve alınacak ham maddenin nem değerini objektif olarak yansıtan numune alımı yaparak
nem ölçümü yapmak gerekir.

Tekstil maddeleri, çevresindeki havanın bağıl neminden etkilenir.

Havadaki bağıl nem arttıkça tekstil maddelerinin içerdiği nem de artar.

Yün en fazla rutubet çeken elyaftır.

Yün liflerinin en önemli özelliği, nem çekme sırasında fazla miktarda ısı açığa çıkarmasıdır.

Yün lifleri bu nedenle konfor ve sağlık bakımından kışın kullanılacak en uygun tekstil
materyalidir.
İşletmelerde Rutubet Miktarının Ölçülmesinin Amacı

İplik fabrikalarında ham maddeyi (yün), yarı mamulü (bant, fitil) ve mamulü (iplik) en az telef
oranı ve yüksek randımanla işleyebilmek gerekir.

Bunun için ham madde, yarı mamul, mamulün ve fabrikaların rutubet-ısı değerlerinin belirli
miktarlarda olması şarttır.

Rutubet, aynı zamanda yünün alış ve satışında da çok önemlidir.

Rutubet

Atmosferdeki hava, su buharına tam doymamış hâldedir.

Hava belirli bir ısı ve basınç altında, yalnız belirli miktarda su buharı yani rutubet içerir.

1-İzafi rutubet: Havada bulunan fiili su buharı basıncının (Pd) aynı sıcaklıkta doymuş havadaki
su buharı basıncına (Pt) oranına denir.

Yüzde olarak ifade edilir.

2- Mutlak rutubet: Muayyen birim hacimde bulunan su buharı miktarına denir.

1 m 3 havada gram olarak bulunan su buharı miktarıdır

Rutubet Yüzdesi

Yün liflerinin nem alma özelliği yüksektir.

Tüm liflerden daha fazla nem emicidir. 20 C ve % 65 nispi nemde % 16 nem alır.

Yün lifleri, kuru havada 100–110 C ısıtılırsa nemini kaybeder.

Elyaf sertleşir ve güç kaybeder.

Nemli hava ve 100 C’de plastikleşir.

Yün elyafında kuru mukavemet yüksek, yaş mukavemet düşüktür.

Yün lifleri kendi ağırlığının yarısı kadar nem çekebilir.

Bu bakımdan ticarette yün liflerinin üzerindeki nem miktarı % 16–18 olarak sınırlandırılmıştır.

Normalde yün elyafında nem miktarı % 12-14’tür. İnce yünler az, kaba yünler çok nem çeker.

Rutubet Miktarı

Nemli bir havada bırakılmış elyaf veya kumaş, üzerine su toplar.

Nemli veya ıslak bir elyaf ya da kumaş ise kuru havada üzerinde bulunan suyu kaybeder.

Su alış (absorpsiyonu) veya kaybı (desopsiyonu) bir denge kuruluncaya kadar devam eder.

Bir elyaf ne kadar çabuk su absorpluyorsa o kadar çabuk kurur.

Elyafın tutumu, çalışılabilirliği, statik elektriklenmesi gibi birçok özelliği üzerindeki nem oranına
bağlıdır.

Deneyin Yapılışı

Deneyin amacı, tekstil ham madde ve ürünlerinde bulunan nem miktarının tespit edilmesidir.

Rutubet tayini etüv, soba veya benzeri sistemlerle yapılır.

Bu yöntemler zaman aldığından rutubeti direkt olarak ölçen aparatlar da kullanılır.

Tekstil mamullerinde nem miktarının hesaplanmasında genellikle iki yöntem uygulanmaktadır.

1. Etüvü Kullanma

2. Rutubet Ölçme Cihazları ile Rutubet Tayin

Etüvü Kullanma

Bu test, yün lifinin bulunduğu ortam içinde ne derece rutubet aldığını kontrol amacıyla yapılır.

Etüvler kuru hava ile sterilizasyon işlemlerinin gerçekleştirilmesinde 50oC - 250 oC sıcaklık
aralığında çok amaçlı ısıtma ve kurutma işlemlerinde kullanılır.
Birçoğunun hassas çalışma aralığı 100 oC - 250 oC arasındadır.

100 oC dereceye kadar olan aralıklarda hassasiyet durumları marka, model ve ebada göre 10-15
o
C‘ye kadar çıkabilir.

Rutubet miktarı tayin edilecek numune, 20 g tartılır, 150 ºC’de sobada 1 saat bekletilir.

Sonra tekrar tartılır.

Aradaki gram farkı alınarak istenen sonuç bulunur.

Rutubet Ölçme Cihazları ile Rutubet Tayini

Tekstil elyaflarının nemi, dijital nem ölçme cihazlarıyla da ölçülür.

 Elektronik nem ölçme cihazı :

Balya hâlindeki liflerin ya da bobin hâldeki ipliğin içinde ne kadar nem barındırdıklarını direkt
ve hızlı bir şekilde ölçen cihazlardır.

Her türlü tekstil ham madde ve mamulünün nem değerini ölçmek için kullanılır.

Cihazın üzerinde bulunan uçlar yardımıyla tekstil materyalinin nemi ölçülür ve otomatik
sayaçtan okunur.
Rutubeti ölçülecek materyalin cinsine göre değişik tipte olan elektrot numuneye tatbik edilir ve
rutubet ilgili değer skaladan direkt okunur.

Elektrot uçlar, kullanım yerine göre değiştirilebilir.

Sayaçta okunan nem değerleri elyaf çeşidine göre farklılık gösterir.

FİTİL (FLAYER) KONTROLLERİ

NUMARA KONTROLÜ

Amacı

Fitil numarası ipliğin numarasını doğrudan etkileyeceğinden, bu kontrolden amaç fitili iplik
yapmadan önce numarasını kontrol edip hata var ise gerekli müdahaleleri yapmaktır.

Fitil Yumağından Numune Alma

Numara kontrolü işletmelerde her gün bir defa uygulanması gereken kontroldür.

Çalışılan partiyi temsil edecek şekilde makinalardan 4 adet fitil bobini alınır.

Fitil bobininin hangi iğden alındığına dikkat edilmelidir.

Fitil Çıkrığında Fitilin Uzunluğunu Bulma

Fitil numarasının bulunabilmesi için belli uzunlukta fitil numunesi alınması gerekir.

Bu numuneler fitil çıkrığı ile elde edilir.

Fitil çıkrığı, çevresi 1 yarda olan ve dairesel hareket yapan cihazlardır.

Bu çıkrığa fitil numunesi yerleştirilerek, çıkrık 21 defa çevrilir ve böylece 21 yarda uzunluğunda
fitil numunesi elde edilir.

Her bir fitil bobininden 3 adet 21 yardalık numune alınmalıdır.

Böylece 4 adet bobinden 12 deney numunesi ile numara kontrolü yapılmış olur.
Numara Tespiti Yapma

Numara tespiti 2 yöntemle yapılır.

Numara terazisi 21 yarda uzunluğundaki fitil numunesinin numarasını direkt olarak gösteren
terazilerdir.

Bu terazinin kancasına fitil numunesi asılarak skaladan numara tespiti yapılır.

Numara formülü ile 21 yarda uzunluğundaki fitil numunesi hassas terazide tartılarak ağırlığı
tespit edilir.

Uzunluk ve ağırlık değerleri numara formülüne uygulanarak fitil numarası saptanmış olur.

Uzunluk hank, ağırlık libre olarak verilmiş ise;

Sonucu Değerlendirme

Numunelere uygulanan kontroller sonunda elde edilen numara değerleri formlara işlenerek
istatistiki değerlendirmeleri yapılır.

Bu değerlendirmeler aşağıda verilen formüller ile saptanır.

Hesaplamalar sonucunda;

Değerin düşük olması (%CV 0.83 ) fitilin numarasının düzgün olduğunu,

Değerin yüksek olması (%CV 5 ) fitil numarasının düzgün olmadığını yani sapmaların olduğunu
belirtir.

FİTİL DÜZGÜNSÜZLÜK KONTROLÜ

Fitilin Düzgünsüzlük Kontrolünün Amacı

Düzgünsüzlük kaliteyi etkileyen en önemli faktördür.

Fitilin de düzgünsüzlüğü ipliğin elde edilmesinde hatalara neden olacağından kontrol edilmesi
gerekir.

Düzgünsüzlük; yarı mamül ve mamülde incelik , numara ve diğer yapısal özelliklerin göstermiş
olduğu değer sapmalarıdır.

Bu kontrolden amaç, fitil üzerindeki sapmaların tespit edilip değerlendirilmesidir.

Fitil Yumağından Numuneler Alma

Fitil düzgünsüzlük kontrolü dişli düzenleri değiştirildiğinde, yeni ham madde işlenmeye
başlandığında, makine revizyonlarından sonra sıkça yapılan kontroldür.

Diğer zamanlarda haftada bir kez bu kontrol yapılır.

Fitil düzgünsüzlük kontrolü için bütünü temsil edecek şekilde makinelerden 6 adet fitil bobini
alınarak atmosfer şartlarına alıştırılır. 6 numuneden 1’er ölçüm yapılır.
Düzgünsüzlük ölçme cihazı

Düzgünsüzlük ölçme cihazının prensibi kapasitif ölçüm yöntemi prensibidir.

Cihazının ölçüm organı bir kondensatördür.

Kondensatör 2 paralel plakadan oluşmuştur.

Plakalara bir alternatif gelirim uygulandığında elektrotları arasında bir elektrik akımı meydana
gelir.

Bu alan içine yani elektrotların arasına tekstil maddeleri konulduğunda devredeki elektrik
akımında değişiklik meydana gelir . B

u akım hassas (A) ampermetresinde ölçülür.

Tekstil maddesindeki elyafın değişik noktalarındaki hacim değişikliklerinin meydana getirdiği

bu oynamalar, kondansatörün bir yüksek frekans devresinin kapasitesi olarak kullanılmak
suretiyle büyütülür ve ölçülür.

Düzgünsüzlük ölçme cihazı şu kısımlardan oluşur;

1. Düzgünsüzlük ölçme cihazı ve yazıcısı ( GGP ): Materyalin düzgünsüzlüğü pratiksel

olarak gösterir.
2. İntegratör ( ITG ) : Belli bir uzunluk boyunca toplanan kayıtların integrasyonunu
yaparak ortalama düzgünsüzlüğü % U veya % CV olarak gösterir.
3. İmperfection ındicatör ( I.P.I ) : Neps ince ve kalın noktaların sayımını yapar.
4. Spectograph ve yazıcısı ( S.P.G) : Materyal üzerindeki hatanın cinsini ve yerini
bulmaya yarayan bir diyagram verir.
Düzgünsüzlük Değerlerini Okuma

Düzgünsüzlük değerleri cihazın integratör kısmından %U (düzgünsüzlük) veya %CV

(sapmalar)değeri olarak okunur.

Ayrıca diyagram ve spektogramdan faydalanılır.

Verilere göre değerlendirmeler şöyledir; %U veya %CV değerlerinin standartlara

uygunluğuna bakılır.

Diyagramın ortasından geçen çizgi düzgünlük sınırını ifade eder.

Çizgiden uzaklaşmalar sapmaları yani düzgünsüzlüğü vermektedir

Düzgünsüzlüğe neden olan hatalar 2 grupta incelenir;

1-Mekanik hatalar :Hatalı kasnaklar , aşınmış veya kırık dişliler , eğri bir mil , eksantrik
silindirler , çekim sistemindeki çok eski ve hasarlı manşonlar vs. gibi sebeplerin meydana
getirdiği hatalardır.

Bu tür hatalar spektogram’da baca şeklinde görülür.

2-Çekim hataları :Çekim sistemindeki yetersiz elyaf kontrolünden yani yüzen liflerden
meydana gelen hatalardır.

Bu hatalar spektogram’da tepecik hâlinde görülür.

Sonucu Değerlendirme

Test sonuçlarının grafik olarak değerlendirilmesinde kullanılan diyagram ve spektoram bize

hataların ne olduğunu, bu hataların mekanik hatalardan mı yoksa çekim hatalarından mı
kaynaklandığı ve böylece hataya sebebiyet veren faktörün bulunmasını sağlar.

%CV ve % U değerlerinin düşük olması fitilin düzgün olduğunu , yüksek değerlerde olması ise
bu fitilin düzgün olmadığını belirtir.

Çıkan sonuçlar yetkili kişilere bildirilerek hata var ise gerekli müdahaleler yapılır.
Pamuk Liflerin Uzunluk Tespiti
Pamuk liflerinin uzunluk tayini çok çeşitli yöntemlerle yapılır.

Bunlar:

Çiğitli Pamukta Uzunluk Tayini

Çiğitte lif uzunluğunun tayini için pamuk kütlüsünden bir bölme alınır.

Çiğit üzerinde uzunluk ölçümünde kelebek ya da halo tarama şekline göre ölçüm yapılır.

Kelebek metodu

Bu yöntemde çiğidin karın kısmına rastlayan çizgi, bir iğne yardımı ile bulunarak lifler bu
çizginin iki yanına mümkün olduğu kadar eşit bir şekilde taranır.

Tarama için ince iğnelerden yapılmış tarak kullanılır.

Lifleri kelebek şeklinde taranan çiğit siyah kadife bir zemin üzerine koyulur.

Bir cetvelle kelebek kanatlarının uzunluğu ölçülerek bulunan değer ikiye bölünür ya da kanatlar
ayrı ayrı cetvelle ölçülerek lif uzunluğu bulunur

Halo metodu Bu metoda çiğit üzerindeki lifler ayrı yönlere taranarak beş farklı yönde iletki ile
ölçüm yapılır.

Bulunan değerlerin ortalaması lif uzunluğu olarak alınır

Çırçırlanmış Pamukta Uzunluk Tayini

Pamuk liflerinde çırçırlama işleminden sonra uzunluk ölçümü 2 şekilde yapılır:

1-Tek Lif Halinde Uzunluk Tayini Bu metotta lif uzunluğu ölçümü için lifler, bir cımbızla tek
tek lif demetinden alınarak üzeri yağlanmış cam cetvel üzerinde ölçülür.

Camın yağlanmış olmasının amacı liflerin rahat ölçülmesini aynı zamanda kıvrımlarının
düzelmesini sağlamaktır.

El ile yapılan ölçümlerde belli bir hata %’si bırakmak gerekir.

Bu nedenle bu yöntemler artık tercih edilmemektedir.

Çeşitli cihazlarla yapılan kontroller ile daha güvenilir sonuçlar elde edilir.

2-Demet Hâlinde Uzunluk Tayini Demet hâlinde pamuk elyafında uzunluk ölçümü cihazlarla
yapılmaktadır.

Beer SuterWebl, Dublex Sorter veya Uster diyagramlarından yararlanılır.

Pamuk elyafında uzunluk ölçümünde en çok rastlanılan cihazlardan biri de Uster lif uzunluk
ölçüm cihazıdır.

Sorter aleti ile uzunluk tayini

Lif uzunluğu tespit edilecek numune, elle mümkün olabildiği kadar paralel hâle getirilerek
yaklaşık 1000 mg kadar ağırlıkta aletin iki tarak grubundan birincisi üzerine konur.

Önce uçları en dıştaki tarağın dışına çıkmış olan lifler aletin özel pensi yardımıyla çekilir ve
ikinci tarak grubu üzerine koyulur

Bundan sonra en dıştaki birinci tarak düşürülerek ikinci tarağın dişleri arasından dışarı uzanan
lifler pensle çekilir ve yine ikinci tarak grubu üzerine uçları daha önce koyulmuş liflerle aynı
hizaya gelecek şekilde yatırılır.

Sonra ikinci tarak düşürülerek aynı işlem yapılır.

Bu işleme birinci tarak grubu üzerinde lif kalmayıncaya kadar devam edilir.

Bu suretle ikinci tarak grubu üzerinde toplanmış olan liflerin birer uçları mümkün olduğu kadar
aynı hizaya getirilmiş olur.
İkinci taramaya ters başlanarak lifler tekrar taranmak suretiyle birinci tarak grubu üzerine
aktarılır.

Bu şekildeki tarama birkaç defa tekrarlanarak numunedeki liflerin birer uçları tamamen aynı
hizaya getirilmiş olur.

Bu durumda tarak grubunun dişleri ters taraftan düşürülmeye başlanarak iki tarak arasında kalan
lifler pensle çekilerek siyah bir zemin üzerine uzunluklarına göre birbirini takip eden gruplar
halinde ayrı ayrı sıralanır.

Lif gruplarının uzunlukları bir cetvelle ağırlıkları ise torsion terazisi ile tartılarak ölçülür.

Elde edilen değerler bu maksatla kullanılan işletmeler tarafından hazırlanmış bir forma
kaydedilir.

Tek Elyafta Uzunluk Tespiti (Cam ve Kadife Kaplı Levhada Uzunluk Ölçümü)

Önemli bir faktör olduğunu kabul ettiğimiz elyaf uzunluğunun tespit ve tayini, çok büyük bir
değer taşır.

Elyaf uzunluğu tarlada ve hatta aynı balyada bir olmadığı gibi aynı çekirdek üzerinde dahi farklı
olabilir.

Bunu dikkate alarak, herhangi bir cins pamuğun elyaf uzunluğunu tespit ederken bir çok deney
yaparak ortalaması alınmalıdır.

Elyaf uzunluğunun tespitinde en yaygın ve kolay yöntem el ile yapılan bu yöntemdir.

Balyanın değişik yerlerinden birkaç pamuk alınarak bir demet hâlinde birleştirilir.

Demet her iki elin baş ve işaret parmakları ile çekilerek ikiye bölünür.

Bölünen her iki demet çok itinalı bir şekilde üst üste ve paralel olarak tekrar birleştirilir.

Bu sırada sarkan, çok kısa ve çok uzun lifler el ile temizlenerek çıkartılır.

Bu işlem üç dört defa tekrarlanarak, kitle içinde liflerin birbirine yakın uzunlukta olması
sağlanır.

İşlem çok basit görünse de, fazla titizlik ve yetenek ister.

Çok tecrübeli pamuk eksperleri bu yöntemi kullanır.

Ölçülecek hâle gelen bu liflere “stapel” denir.

Yağlı cam üzerine veya siyah kadife kaplı bir tahta üzerine konan bu stapel bir cetvel yardımıyla
ölçülerek elyaf uzunluğu bulunur.

Tüm bu işlemler pamuğun ticari rutubet değerinde (% 8,5 ) olması gerekmektedir.

Lifler kuru olursa çabuk kırılır, büzülür ve zor çekilir.

Rutubetli pamuk ise büzülme olmayacağı için uzunluk ölçümlerinde daha yüksek değerler elde
edilmiş olur.
Sonuçları Değerlendirme

İplik makinelerinde 4-5 mm’nin altındaki lifler işlemler esnasında kaybolmaktadır (döküntü veya
uçma şeklinde).

12-15 mm arasındaki lifler ise iplik mukavemetine katkıda bulunmaz.

Diğer uzunluklar ise, iplik özellikleri açısından uygundur.

Pamuk ticaretinde kullanılan ticari uzunluk değerlendirmesi aşağıda verilmiştir (değerler inch –
milimetredir.1 inch = 25,4mm’ dir).

Pamuk Liflerinde İncelik Tayini

Pamuk lifinin inceliğini tayin etmek için çeşitli metodlardan yararlanılır.

Prensip olarak bu metodlar iki kısma ayrılır:

a. Tek liflerde incelik tayini

b. Demet hâlinde liflerde incelik tayini

İncelik Tespiti İçin Numune Alma

İncelik testi yapılacak pamuk liflerinden, bütün bir partinin kontrolü mümkün olmadığından o
partiyi temsil edecek şekilde numuneler alınmalıdır.

Laboratuvara götürülen numune, partinin çok ufak bir bölümüdür (Resim 3.1)
Bu numuneden de test numunesi için daha ufak bölümler alınır (Resim 3.2)

Bunlardan alınan sonuçlar bütün bir partiyi temsil etmelidir.

Tek lifte İncelik Tayini

Tek liflerde incelik tayininde mikroskop ya da mikroprojeksiyondan yararlanılır.

Mikroskop Bu yöntem de teker teker, lamelin her iki ucundan iki kısmı ölçülür ve mikron olarak
ortalamaları kaydedilir

Mikroprojeksiyon Bu yöntem de ise liflerin görüntüsü özel taksimatlı ekrana aksettirilerek,

incelik bu ekranın üzerinden ölçülmektedir.
Küme Hâlinde Pamuk Liflerinde İncelik Tayini

Küme(demet) halindeki liflerin ortalama inceliğin ölçülmesidir.

Bu esasa göre kullanılan aletlerden en çok tanınan mikroner’dir.

Bu metodun esası, sabit basınç altında, belli hacimde ve ağırlıktaki lif numunesi arasından geçen
havanın hızına göre lif inceliğinin tespitidir.

Bu yöntemle kullanılan diğer cihazlar areometer,speedar, HVI vs. dir.

Mikroner

Mikroner aleti ile pamuk liflerinin inceliğini ölçebilmek için numune(3.24 gram veya 50 Grain)
alınır ve aletin 1 inch çapındaki numune haznesine koyulur

Hücrenin kapağı kapatılır, kapak yardımıyla numune hücre ağzından 1inch kadar aşağı itilmiş
olur.

Daha sonra bir kompresörle numunenin bulunduğu hücreye basınçlı hava sevkedilir.

Bu pamuk numunesi arasından geçebilen basınçlı havanın hız ve miktarı ile buna bitişik bir boru
içinde bulunan gösterge harekete geçer.

Göstergenin boru içindeki yükselme seviyesi yandaki bir skaladan okunur.

Bu skalada işaretli bulunan değerler 1 inch uzunlığundaki 1000 adet pamuk lifinin ağırlığını
gösterecek şekilde hazırlanmıştır.

Bu değer alette mic/index olarak okunur.

HVI 900 Cihazı

Spinlap Uster HVI 900 sistemi pamuk lifi özelliklerini ölçmek için çok sayıda test cihazını
birleştirmiştir.

 Resim 3.6’ da 2 nu.lı bölgede lif inceliği tayini

 Resim 3.6’ da 3 nu.lı bölgede lif uzunluk ve mukavemet tayini
 Resim 3.6’ da 1 nu.lı bölgede renk ve yabancı madde tayini yapılır.

Bu sistem sadece iki teknisyen ile saatte 180 örnek test yapabilecek kapasitededir.

Tüm dünyada iplik üreticileri pamuk alımında HVI test sistemi kullanarak balyayı kontrol
etmekte ve balya yönetim sistemini yerine getirmektedir.

Microneer: HVI cihazı pamuğun incelik değerini mic olarak verir.

İşletmede çalışabilmemiz için mikroner değerinin uygun olması gereklidir.

Çok kalın ipliklerin olmaması istenir.

Genel olarak pamukta mikron değeri ortalama olarak 4 civarıdır.

Pamukda lif icelik testi Uster firmasının üretmiş olduğu HVI sisteminin incelik ölçümü için
kullanılan modülüyle yapılır.
En önemli özelliği bilgisayar destekli kalibrasyon kısmının ve ölçüm sisteminin hızlı, güvenilir
sonuçlar vermesidir.

İncelik değerinin saptanması için pamuk elyafından 9,5-10,5 g arasında değişen numuneler
hassas terazide tartılarak alınır.

Bu numuneler micronaire yerleştirilir.

Elyafın içinden geçen hava akımı sayesinde küme elyaf incelik değeri (micronaire) değeri
ölçülür.

Sonuçlar otomatik olarak bilgisayar tarafından verilir.

Sonuçları Değerlendirme
Test tamamlandıktan sonra ekranda görünen sonuçlar, pamuk lifinin inceliğini mikroner olarak
vermektedir.

Mikroner değerine göre incelik değerlendirmesi aşağıdaki şekilde yapılır (Tablo 3.8)

Pamuk Liflerinde Mukavemet Tayini

Pamuk lifinin mukavemet tayin etmek için çeşitli metodlardan yararlanılır.

Prensip olarak bu metodlar iki kısma ayrılır.

 Tek liflerde mukavemet tayini

 Demet hâlinde liflerde mukavemet tayini

Tek Lifte Mukavemet Tayini

Tek liflerde mukavemet tayininde ‘dinamometre’ aletleri kullanılır.

Tek lifin mukavemetini ölçmek için shopper, fafegraph veya vibrodyn gibi çeşitli cihazlar
geliştirilmiştir.

Bu tip cihazlar liflerin uzama değerlerini de ölçer.

Tek lifler aletin çeneleri arasına takılır. Çene aralığı pamuk için 10 mm’dir.

Lifi çeneler arasında normal bir gerginlikte tutabilmek için gergi ağırlığına ihtiyaç vardır.

Daha sonra alet çalıştırılır ve gittikçe artan ağırlık karşısında lif kopar.
Kopma anında aletin hareketi durur ve skala üzerinde ibrenin gösterdiği rakam okunur (Resim

Cihazın otomatik olarak ölçtüğü değerlerin yazıcı yardımıyla çıktısı alınır.

Küme Hâlinde Liflerde Mukavemet Tayini

Son yıllarda demet halindeki liflerin mukavemetlerinin tayinin daha çok önem kazanmıştır.
Çünkü iplik birçok lifin sarılıp bükülmesiyle meydana gelmektedir.

Özellikle bu metod pamuk lifi için çok uygundur.

Çünkü pamuk elyafı çok ince ve uzunluğu azdır. Demet mukavemet aletleri sayesinde çok sayıda
lif üzerinde birden deneme yapmak ve kolay netice almak mümkündür.

Bu amaçla kullanılan aletler arasında en çok tanınan ve yaygın olan pressley aleti ve HVI 900
cihazıdır.

Pressley aleti ile mukavemet tayini

Pressley aleti ile pamuk liflerinin mukavemetini tayin etmek için, pamuk partisini temsil eden bir
tutam çırçırlanmış pamuk lifi alınır.

Bunlar fitil haline getirilerek homojen bir kitle elde edilir.

Pamuk liflerini birbirine paralel şekle getirebilmek için gerekirse küçük taraklarda taranır.

Sonra aletin çeneleri arasına takılabilecek şekilde küçük demetler yapılır.

Her pamuk numunesi için en az 6 mukavemet denemesi yapılır.

Ölçme yapılırken aletin birbirinden ayrılan özel çeneleri yan yana getirildikten sonra hazırlanan
lif demeti çene arasına yerleştirilir.

Çeneler iyice sıkıştırılır ve dışarıya taşan lif uçları özel bir bıçak kesilerek çeneler aletteki yerine
yerleştirilir.

Bundan sonra alet hareket ettirilerek lif demetine gittikçe artan bir ağırlık yükletilir ve bu suretle
lif demetinin kopması temin edilir.
Kopmanın meydana geldiği yerdeki rakam tespit edilerek bu şekilde elde edilen değerler üçer
üçer kaydedilir.

Diğer taraftan her mukavemet denemesinden sonra çeneler arasında küçük pamuk numuneleri
toplanarak çok hassas torsion terazilerinde tartılır ve ağırlığı mg olarak kopma değerinin
karşısına kaydedilir.

Bundan sonra pressley aletinin kolu üzerinde pounds olarak okunmuş bulunan kopma değerleri
üçer üçer toplanır.

Bu suretle 3 denemenin mukavemet toplamı bulunur ve bu toplam aynı liflerin ağırlık toplamına
bölünür.

Böylece pressley index denen değer hesaplanmış olur.

Elde edilen bu değerlerle pressley kopma mukavemetini hesap edebilmek için şu formül
kullanılır:

Bu şekilde 1 inch kare teşkil edecek miktarda bulunan lif demetinin kopmasında uygulanan
ağırlık pounds(libre)olarak ifade edilmiş olur.
HVI 900 cihazı ile mukavemet tayini

Uster firmasının üretmiş olduğu HVI sisteminin uzunluk-mukavemet ölçümü için kullanılan
modülüyle yapılır.

En önemli özelliği bilgisayar destekli kalibrasyon kısmı ve ölçüm sisteminin hızlı, güvenilir
sonuçlar vermesidir.

Elyaf mukavemeti (str): Bu değer elyafın boyuna bir kuvvet uygulandığında göstereceği direnci
ifade eder.

Birimi CN/tex’tir.

Bu değerin 30 olması, balyadaki ortalama elyaf mukavemetinin 30 olduğunu gösterir.

Sonuçları Değerlendirme
Mukavemet ölçüm sonuçları hem pressley hem de stelometre olarak verilebilir.

Pressley veya stelometre olarak belirlenen mukavemet derecesi, bilinen bir kütledeki numuneyi
koparmak için gerekli olan maksimum kuvvetin ölçülerek belirlenmesidir.

Kopma uzaması ise demet içindeki liflerin elastik davranışının bir ölçüsüdür.

Çeneler arasındaki lifler kopuncaya kadar uzar ve kopma anında mesafe kaydedilir.

Bu değer % uzama olarak belirtilir.

Mukavemet testi sonucunda elde edilen değerlere göre değerlendirme aşağıdaki şekilde
yapılmaktadır.
PAMUK LİFLERİNDE YABANCI MADDE TESPİTİ
Amaç Pamuk lifleri, özelliklerine ve yetiştirildiği şartlara göre üzerinde birtakım yabancı
maddeler bulundurmaktadır.

Bunlar; çiğit parçaları, yaprak ve kabuk parçaları, çevreden kaynaklanan kum, toz, çamur gibi
maddeler olabilir. Ayrıca balyalama işlemlerinden sonra liflerin arasında çuval ve metal parçaları
bulunabilir.

Pamuk içinde yabancı madde miktarının fazla olması:

 Telef miktarının artmasına

 İplik kopuşlarına
 Eğirmenin zorlaşmasına
 Dokuma ve örme kumaşlarda hatalara neden olur.

Yukarıda sıraladığımız tüm bu olumsuzlukları gidermek, elde edilecek ipliğin kalitesini ve

makinelerin randımanlarını yüksek tutmak için pamuk liflerinde yabancı madde tespiti çok
önemlidir.

Numuneyi Laboratuvar Ortamına Hazırlama

Yabancı madde testi yapılacak pamuk liflerinden, bütün bir partinin kontrolü mümkün
olmadığından o partiyi temsil edecek şekilde numuneler alınmalıdır.

Laboratuvara götürülen numune, partinin çok ufak bir bölümüdür (Resim 1.1)

Bu numuneden de test numunesi için daha ufak bölümler alınır (Resim 1.2)

Bunlardan alınan sonuçlar bütün bir partiyi temsil etmelidir.

Numuneyi Hazırlama

Pamuk liflerinin yabancı madde testi Shirley, Uster HVI 900 ve Afis ile yapılır.

Shirley cihazı için 10 gram,

Uster HVI 900(High Volume Instrument) için 9,5-10,5 gram,

Afis cihazı için numune alma esaslarına uygun şekilde 4-6 gram numuneler alınmalıdır.

Cihazı Çalıştırma

Pamuk liflerinin yabancı madde tayini çok çeşitli cihazlar ile yapılır.

Alınan numuneler cihazların haznelerine yerleştirilir.

Cihaz çalıştırılır.

Ekrandan değerler okunur.

Yabancı Madde Tayini

Shirley cihazı ile yabancı madde tayini

Kondisyonlamadan sonra 100 g pamuk numunesi alınırken kum, çakıl gibi yabancı maddelerin
dökülmemesine dikkat edilir.

Sonuçların güvenilir olması için terazinin 1/10 g kadar duyarlı olması tavsiye edilir.

Cihazın yabancı madde ve temiz pamuk toplanan gözleri iyice temizlenir.

Cihaz aynı gün daha önceden çalıştırılmamışsa motoru birkaç dakika çalıştırılır.

Numune besleme masası üzerine üniform bir şekilde yayılır ve pamuk verilmeye başlanır.

İlk geçişte yabancı maddelerle birlikte çok az miktarda lif de geçebilir.

Numunenin tamamı besleme silindirinden geçtikten sonra cihazın temiz pamuk toplanan
kısmındaki valf, seri bir hareketle kapatılarak temiz pamuğun bir araya toplanması sağlanır.

Tüm yabancı maddeler toplanır, besleme tablosuna konur ve cihazdan geçirilir.

Temiz lif, bölmesinden alınır (Resim 1.3)

Elyaf toplanır ve 10 g’dan az ise 1/100 grama kadar duyarlılıkla aksi takdirde 1/10 grama kadar
duyarlılıkla tartılır.

Bu tartı yabancı maddenin son ağırlığını verir ve % olarak ifade edilir.

Uster HVI 900(high volume ınstrument)cihazı ile yabancı madde tayini

Bu cihaz ile pamuk lifinin incelik, uzunluk, mukavemet, uzama özelliklerinin tespiti yapıldığını
anlatmıştık.

Bu cihazda ayrı mikro işlemciler ile yabancı madde ve renk testi de Resim 1.4’te (1) numaralı
bölgede yapılmakta olup burası camlı bir bölmedir.

Yabancı madde tayinini yapan Trashmeter ise bir mikro işlemci, bir video kamera ve bir
monitörden oluşur.

Deneyin yapılışı:

 Elyaf numunesi ikiye bölünür.

 Camlı bölgede hiç açık alan kalmayacak şekilde birinci elyaf numunesi yerleştirilir.

 Haznenin sağ tarafında bulunan düğme vasıtasıyla otomatik baskı blokları aşağı doğru hareket
ettirilip alan kapatılır, karanlık olur, bloklar hava paketlerini elimine edip numuneleri sıkıştırır
(Resim 1.5)
 Bloklar kapatıldığında, elyaf numunesi camlı bölgenin altından aydınlatılmakta ve yüksek
çözünürlüklü kamera 10 inç2 lik numune alanında tarama işlemi yapmaktadır. 0,001 inç2 kadar
küçük yabancı madde partikülleri tespit edilmektedir.

 Bu test; numunenin ikinci yarısının da gözlenmesiyle tamamlanır.

Sonuç, iki gözlemin ortalama değeri olarak verilir.

Afis cihazı ile yabancı madde tayini

Yabancı madde tayini yapan cihazlar son yıllarda geliştirilmiş ve ilave kısımlar eklenmiştir.
Afis’e eklenen kısımlardan biri yabancı madde parçalarının büyüklük ve sayısını ölçmektedir
(Resim 1.6)

Sonuçları Değerlendirme

Ekranda görünen sonuç, yabancı madde yüzdesini, gözlemlenen partiküllerin gerçek sayısını ve
yabancı madde kod numarasını vermektedir.

Kod numarası, seçilmiş kalibrasyon parametreleri ve kullanılan standartlar tarafından belirlenir.

Örneğin USDA standart numuneleri kalibrasyonda kullanılmışsa kod numarasının gösterimi
USDA standardına tekabül edecektir.
PAMUKTA OLGUNLUK TESPİTİ
Amaç Tekstil endüstrisinde olgunlaşmamış pamuk çoğu kez arzu edilmeyen sonuçlar
doğurmaktadır.

Yüksek oranda olgunlaşmamış elyaf içeren pamuk:

 İplik yapılırken yüksek kopuş sayısına

 Neps(istenmeyen düğümcükler) oluşumuna
 Düşük iplik mukavemetine
 Düzgünsüz görünüme
 Düzgünsüz boyamalara
 Kötü kumaş görünümüne neden olur.

Yukarıda sıraladığımız tüm bu olumsuzlukları gidermek, elde edilecek ipliğin kalitesini ve

makinelerin randımanlarını yüksek tutmak için pamuk liflerinde olgunluk tespit etmek çok
önemlidir.

Pamuk lifinin inceliği ve olgunluğu, pamukta kaliteyi belirleyen en önemli parametrelerdir.

Lif olgunluğu iplik mukavemeti ve düzgünlüğünün yanı sıra boyama ve son mamul kalitesinde
önemli etkileri olan iki özelliktir.

Bu nedenle tekstil sektöründe bu özelliklerin önceden belirlenmesi hem pamuk satıcısını hem de
alıcısını yakından ilgilendirir.

Elyaf Olgunluk Derecesi

Pamuk lifinde olgunluk süreci, kozaların açılması ile başlar, hasat mevsimine kadar sürer.

Bu zaman zarfında yağmur yağması ve hastalık gibi olumsuzluklar, lifin doğal yapısını
zedeleyecek ve dolayısıyla olgunluk derecesine etki edecektir.

Erken hasatta pamuk lifinin gelişimini engeller, olgunluk derecesini düşürür.

Olgunluk
Lifin olgunluğu, sekonder duvarının kalınlığı ve büklüm sayısı ile ilgilidir.

Bu çeper ne kadar kalın olursa (selülozun fazla oluşu) lif o kadar olgun,

ne kadar ince olursa(selülozun az oluşu) lifin olgunluğu o kadar az veya ölüdür.

Pamuk lifinde sekonder çeperin kalınlaşması ile lümen daralır.

Lif olgunluğu sekonder katın kalınlığını ölçmek ve büklüm adedini belirlemek suretiyle tayin
edilir.

Pamuk liflerinde olgunluk tayininde kullanılan metotlar 3 ana grupta toplanabilir.

 Mikroskobik metotlar
 Kimyasal metotlar
 Hava geçirgenliği metotları
Olgun Lif

Olgunlaşmış bir pamukta protoplazmanın büyük çoğunluğu yok olmuş, yani selüloza
dönüşmüştür.

Arta kalan protoplazma ise elyaf kanalının iç çeperinde ince ve kesintili bir zar hâlini alır.
Kozanın patlaması ile birlikte elyaf hızla kurur ve selülozun kalıntıları ortadan kalkar.

Hücre duvarları yeterince gelişmiş, şişirme sonrasında kıvrımsız ve çubuğa benzer bir şekil alan
liftir (Resim 2.1)

Olgunlaşmamış Lif

Bitkinin içindeki protoplazmanın, selüloza dönüşmesine fırsat kalmadan hasat edilmesi yoluyla
oluşur.

Burada olgunlaşma bıçakla kesilmiş gibi sona erer.

Bu tür elyaf kendini farklı selüloz içeriği, yardımcı besleyici maddelerin farklılığı ve cidar
kalınlığı ile belli eder.

Lif şişirme sonrasında spiral form alan veya düzleşen,düz hatları çok ince beliren ve hemen
hemen şeffaf görünüşlü liftir.

Lifin çeper kalınlığı, maksimum lif kalınlığının dörtte birinden azdır (Resim 2.2)

Her pamukta belli oranda olgunlaşmamış lifler mevcuttur.

Bu oran % 30 civarındadır.

Ölü Lif

Lifte hiç veya çok az miktarda protoplazma bulunur.

Çünkü gelişmesi için gerekli yapı taşları ile beslenme kesilmiştir.

Bunun nedeni kofulların (içi hücre suyu ile dolu olan boşluk) yeterli ışık ve hava
alamadıklarından kesilmesi veya sıkışmasıdır.

Bir elyafa "ölü" denebilmesi için kozanın henüz patlamadan belli bir süre önce ölmesi; yani tüm
yedek besinlerini harcamış olması gerekir.

Lif şişirme sonrasında çeper kalınlığı, erişilen en çok lif kalınlığının beşte biri ya da daha az olan
liflerdir (Resim 2.3)

Bir pamuk lifine "ölü" diyebilmemiz için kozaların patlamasından en az 14 gün önce ölmüş
olması gerekir.

Böyle bir elyafın tamamıyla ölü hale gelmesine buna ilaveten daha 14 güne ihtiyaç
duyulduğundan, ölümün başlangıcının hasadın yaklaştığı günlere rastlaması olasıdır.

Ölüm, don, zararlılar ya da vakumlu toplama yoluyla gerçekleşmez.

Burada protoplazmanın dönüşüm reaksiyonlarına girmesine fırsat kalmaz.

Olgun liflerin çeperleri kalın olduğundan serttir.

Bu yüzden olgun bir pamuk lifi elle tutulduğunda sert ve gergindir.

Olgunlaşmamış pamuk lifi ise yumuşak ve ölü gibi hissedilir.

Parmaklar arasında tutulan olgun bir pamuk tutamını koparmak için kuvvetli bir çekme gerekir
ve koparken de ses çıkarır.

Buna karşın parmaklar arasında tutulan olgunlaşmamış pamuk lifi ise daha zayıf olup kolay
kopar.

Olgunlaşmamış liflerde kıvrımların az olması nedeniyle görünüm olgun bir pamuğa nazaran
daha az kabarıktır.

Olgunlaşmamış lifler küme halindeyken birbirine paralel olarak durmakta, çırçırlanma sırasında
kırılmakta, dolaşarak nepsler meydana getirmektedir.

Bu nedenle herhangi bir pamuk numunesinde nepslerin çok olması pamuğun olgunlaşmamış
olduğunu gösterir.

Tecrübeli eksperler, iplikçiler pamuk seçimi yaparken ve pamuk satın alırken düşük kaliteli
pamuğu ayırmak için bu yolu (görme-dokunma) kullanırlar.
Numuneyi Laboratuvar Ortamına Hazırlama

Olguluk testi yapılacak pamuk liflerinden, bütün bir partinin kontrolü mümkün olmadığından o
partiyi temsil edecek şekilde numuneler alınmalıdır.

Laboratuvara götürülen numune, partinin çok ufak bir bölümüdür.

Bu numuneden de test numunesi için daha ufak bölümler alınır.

Bunlardan alınan sonuçlar bütün bir partiyi temsil etmelidir.

Olguluk testi yapılacak 3-5 gramlık numune laboratuvar şartlarında (%65 ±2 nem,200C ±2 ısı)
24 saat bekletilmelidir.

Pamuk Lifinin Olgunluk Tespiti

Mikroskobik metotlar

Tekstilde pamuk liflerinin olgunluğunun ölçülmesinde mikroskobik yöntemlerden

faydalanılmaktadır.

Bu yöntemler:

 % 18’lik NaOH ile şişirme metodu

 Tanı ve sayma metodu
 Polarize ışık metodu
 Kimyasal metot (boyama metodu)
 Hava geçirgenliği metodu

% 18’lik NaOH ile şişirme metodu:

Bu metot için % 18’lik NaOH hazırlanır.

Daha sonra bir mikrotom yardımı ile lif kesiti alınır.

Bu maksatla Hardy mikrotomundan yararlanılır.

Kesiti alınan lifler %18’lik NaOH eriği içinde 2-3 dakika bırakılarak mikroskopta incelenir.
Liflerin teker teker lif ve çeper kalınlıkları ölçülerek “çeper kalınlığı / lif kalınlığı” oranı
hesaplanır.

Bu iki kalınlık arasındaki oran Tablo 2.6’da gösterilmiştir.

Genel olarak bir pamuk partisinin olgunluk derecesini belirtmek için o numuneden en az 300
lifin olgunluğunun ölçülmesi gerekir.

Ölçülen numunede olgun liflerin oranı Tablo 2.7’de belirtilen ölçütlere göre karşılaştırılır.

Tanı ve sayma metodu

Aynı şekilde %18 NaOH ile şişirilmiş lifler mikroskopta incelenir.

Bu metodun İngiltere ve Amerika'da geliştirilen iki test şekli vardır.

Fakat prensip olarak ikisi de birbirinin benzeridir.

 İngiliz standart metodu 100 kadar numune lif lam üzerine yerleştirilir.

İğneli bir tarakla lifler birbirine paralel duruma getirilir.

Lifler bu şekilde hazırlandıktan sonra bir lamel ile kapatılır.

Bir damla %18'lik NaOH ilave edilir, lamele hafifçe bastırılarak hava kabarcıkları giderilir ve
şişmenin sona ermesi beklenir, her numune için dört lam hazırlanmalıdır.

Hazırlanan lamlar 150 defa büyütülebilen (oküler 15 X ) bir mikroskop altında incelenirse çeper
kalınlıklarına göre lifler üç gruba ayrılır:

Normal lifler (olgun lifler )

Çubuk şeklindedirler, lümenleri olmayan veya çok belirli kıvrımları bulunmayan liflerdir(Resim
2.1).

Ölü lifler

Çeper kalınlığı maksimum lif eninin 1/5 'i veya daha azı olan liflerdir.

Ölü liflerin görünümleri hiç kıvrımı olmayan veya sekonder çeperi bulunmayan düz şeritlerle,
çok kıvrımlı ve bir miktar sekonder çeperi olan şekiller arasında değişmektedir(Resim 2.3)

İnce duvarlı lifler

Her iki gruba da dâhil olmayan liflerdir, bunlarda boğum yoktur, çeper kalınlığı maksimum lif
çapının 1/5’inden daha büyüktür.

İnce ve devamlı lümenleri vardır.

Bunlar incelenir.

Her lam için normal ve ölü lif yüzdeleri ayrı ayrı hesaplanarak normal ve ölü lif yüzdelerinin
ortalamaları alınır.

Lifin olgunluk derecesi:

M= Olgunluk derecesi

N= Normal lif yüzdesi

D= Ölü lif yüzdesi olarak alınır.

O halde olgunluk derecesi M=N-D / 200 + 0.70 formülüne göre

hesaplanır.

Olgunluk derecesi 0,8’den düşük olan her pamuk olgunlaşmamış olarak kabul edilir.

Polarize ışık metodu

Bu metotla ölçümün esası, pamuk liflerinin polarize mikroskop altında incelendiğinde, sekonder
duvarın kalınlığına bağlı olarak farklı renklerde görünmesidir.

Amerikan standartlarına göre yapılan testte:

 Mikroskopta eflatun veya indigo görünen, mikroskop tablasının 90° çevrilmesiyle turuncu
renk alan lifler olgun olmayan lif olarak sınıflandırılmaktadır

 İlk bakışta mavi-yeşil veya mavi-sarı, mikroskop tablasının 90°çevrilmesiyle sarı-beyaz

görünenler kısmen olgun lif olarak sınıflandırılmaktadır

 Uzunluğu boyunca sarı veya sarı-yeşil görünen, tablanın çevrilmesiyle renk değişikliği
gözlenmeyen lifler ise tamamen olgun lif olarak sınıflandırılmaktadır.

Bu yöntemle yaklaşık 1000 adet lifin incelenmesi gerekmekte ve numune alma hariç, tüm test 2-
3 saat sürmekte, dolayısıyla zaman bakımından avantajlı olmamaktadır.

Ayrıca renk konusunda değerlendirme, testi yapan kişinin ölçütüne göre değişebileceğinden
kısmen subjektif bir test olarak da düşünülebilir.

Bunun yanında ölçüm sonucunda elde edilen değerler net olarak olgunluğu veya duvar
kalınlığını göstermez.

Kimyasal metot (boyama metodu)

Olgun pamuk lifleri yüksek oranda selüloz içerdiğine göre selüloz boyayan maddelerle
boyanacağı, buna karşın selülozu çok az içeren olgun olmayan liflerin ise boyanamayacağı
doğaldır.

Bu noktadan hareketle selülozu boyayan boyar maddelerden yararlanılır.

 Goldthwaite diferansiyel boyama (kırmızı- yeşil) testi

Bu metot, pamuk lifinin olgunluk derecesini görsel yoldan tespit etmeye yönelik geliştirilmiş bir
testtir.

Aynı banyoda biri yeşil diğeri kırmızı olmak üzere iki boya kullanılır.

Olgun lifler ikincil duvardaki selülozun kalınlığına bağlı olarak kırmızı renk alırken, ikincil
duvardaki selüloz miktarı çok az veya hiç olmayan lifler yeşile boyanmaktadır.

Test bitiminde iyice yıkanan ve kurutulan numune çok ince toz hâlinde öğütülmekte ve
preslenerek tabaka hâlinde bir tablaya yerleştirilmektedir.

Olgun numunelerde kırmızı renk, olgun olmayanlarda ise yeşil renk ağırlıklıdır.

Boya ile muamele süresi 30 dakikadır.

Olgun olmayan lifler aldıkları boyanın büyük kısmını yıkama esnasında kaybetmektedir.

Bu yöntemde toplam test süresi 45 dakikadır.

Hava geçirgenliği metodu

Liflerin hava akışına karşı direncinin birinci nedeni bu liflerin yan yüzeyleridir.

Bu direnç adı geçen yüzeylerin oryantasyonu ile değişir.

Kuvvetli basınçta yassı (olgun olmayan) lifler büyük eksenlerini hava akımına karşı dik tutmaya
çalışır.

Böylece ölçülen spesifik alanının değeri, farklı ve düşük basınçta elde edilene nazaran fazladır.
Düşük ve yüksek basınçtaki iki spesifik alan değerleri arasındaki fark lif olgunluğu ile ilişkilidir.

Bu metoda göre Maturimetre ve IIC Shirley Maturity tester’ve Lintronıcs Fiberlap cihazları
kullanılır.

 Maturimetre cihazı

Cihazda çalışırken belirli ağırlıktaki temiz 5g lif numunesi cihazın ölçü hücresine yerleştirilir.
Önce normal hücre hacminde, daha sonra da küçük (sıkıştırılmış) hücre hacminde olmak üzere
iki defa hava basıncı geçirilir.

Her iki denemede manometre basınç değerleri ölçülür (Hl ve H2).

Bu değerler arasındaki farktan olgunluk oranı ve olgun lifler %'si Tablo 2.8’e göre değerlendirilir
PAMUKTA RUTUBET TESPİTİ
İplik fabrikalarında ham maddenin (pamuk), yarı mamulün(bant, fitil) ve mamulün (iplik) en az
telef oranları ve yüksek randımanla işleyebilmemiz gerekmektedir.

Bunun için ham madde, yarı mamul, mamulün ve fabrikaların rutubet-ısı değerlerinin belirli
miktarlarda olması şarttır.

Rutubet aynı zamanda pamuğun alış ve satışında da çok önemlidir.

İşletmede Rutubet

Pamuk elyafının randımanlı bir şekilde işlenmesi için işletme rutubeti büyük bir önem taşır.

Atmosferdeki hava, su buharına tam doymamış hâldedir.

Hava belirli bir ısı ve basınç altında, yalnız belirli miktarda su buharı; yani rutubet içerir.

İzafi rutubet:

Havada bulunan fiili su buharı basıncının( Pd),aynı sıcaklıkta doymuş havadaki su buharı
basıncına(Pt) oranına denir.

Yüzde olarak ifade edilir.

Mutlak rutubet:

Birim hacimde bulunan su buharı miktarına denir.

1 m3 havada gram olarak bulunan su buharı miktarıdır.

Rutubet Yüzdesi

İplik işletmelerinde en iyi üretim şartları olan izafi rutubet ve ısının belirli standartlarda olması
şarttır.

Bu şartlar ortalama olarak:

 Harman-Hallaç dairesi için % 45-60 izafi rutubet 21-29 oC ısıda

olması tavsiye edilir.
 Tarak dairesi için % 45-50 izafi rutubet ve21-27 oC ısıda olması
tavsiye edilir.
 Cer dairesi için %40-50 izafi rutubet 21-27 oC ısıda olması tavsiye
edilir.
 Fitil dairesi için%40-50 izafi rutubet 21-27 oC ısıda olması tavsiye
edilir.
 İplik dairesi için %40-45 izafi rutubet 27-32 oC ısıda olması tavsiye
edilir.
Rutubet Miktarı

Pamuk işletmelerinde, izafi rutubet ve ısını aynı anda tespit edildiği Termohigrograf cihazı
vardır(Resim 3.1)

Pamuk işletmelerinde izafi rutubet ve ısı arasında ters oranı vardır.

İzafi rutubet arttığı zaman ısı değeri düşer, ısı değeri artarsa izafi rutubet düşer.

Etüvü Kullanma

Etüvler kuru hava ile sterilizasyon işlemlerinin gerçekleştirilmesinde 50 oC-250 oC sıcaklık

aralığında çok amaçlı ısıtma ve kurutma işlemlerinde kullanılır.

Birçoğunun hassas çalışma aralığı 100 oC -250 oC arasındadır (Resim 3.2)

Moustremete Cihazı ile Rutubet Tespiti Yapma

Balya halindeki liflerin ya da bobin haldeki ipliğin içerisinde ne kadar nem barındırdıklarını
direkt ve hızlı bir şekilde ölçen cihazlardır.

Her türlü tekstil ham madde ve mamulünün nem değerini ölçmek için kullanılır.

Cihazın üzerinde bulunan uçlar(prob) yardımıyla tekstil materyalinin nemi ölçülür ve otomatik
sayaçtan okunur.
Elektrot uçlar, kullanım yerine göre değiştirilebilir.

Sayaçta okunan nem değerleri elyaf çeşidine göre farklılık gösterir.

Aşağıdaki resimlerde çeşitli firmaların ürettiği moistmeter cihazları gösterilmiştir (Resim 3.3)

Sonuçları Değerlendirme

Pamuk elyafının rutubet miktarının %8,5 olması iyidir.

Düşük olanı tercih edilse de fazla düşük elyaf, balyadaki prese(baskıya) dayanamadığında elyaf
kırılmalarına neden olabilir.

İplik imalatı sırasında düşük olan elyafa rutubet verilir.

Yüksek olması durumunda da fermente(elyafın çürümesi) olur.

Elde edilen sonuçlar aşağıdaki tablodaki değerlerle karşılaştıralarak rutubet miktarı

değerlendirilir (Tablo 3.4)
PAMUK CER BANDI NUMARA KONTROLÜ
Cer makinesi çıkışında elde edilen şeridin numarası, mamül ipliğin numarasına direkt olarak etki
eder.

Bu kontrolden amaç tarak bandını, cer makinesinin çıkışında şeridin numarasını kontrol edip
hata var ise gerekli müdahaleleri (çekimin değiştirilmesi veya dublajın kontrolü) yapmaktır.

Cer Makinesinden Numune Alma

İşletmelerde numara kontrolü, cer makinesinin her vardiya ve parti değişiminde yapılır.

Laboratuvar numunesi olarak bütün makinelerden özel bir düzlem üzerine bir miktar cer bandı
alınır.

Bu numuneler makineden alınırken ve test edilecek bölgeye taşınırken özen gösterilmelidir.

Çünkü bandın bir yere sürtünmesi sonucunda şeritteki lif miktarında eksilme veya uzama
meydana gelebilir.

Bu da bant ağırlığını veya uzunluğunu değiştirir.

Dolayısıyla numaraya etki eder.

Her cer makinesinden alınan laboratuvar numunesinden 5’er test yapılır.

Band Uzunluğunu Tespit Etme
Cer bandı numarasının bulunabilmesi için belli uzunlukta cer bandı numunesi alınması gerekir.
Bant uzunluğu fitil çıkrığı ve metre ile olmak üzere iki şekilde belirlenir.

Fitil Çıkrığı ile Band Uzunluğunu Tespit Etme

Bu işlem için kullanılan fitil çıkrığının çevresi 1 yardadır (0,91 metre).

Çıkrığa cer bandı yerleştirilerek çıkrık 3 defa çevrilir ve böylece 3 yarda uzunluğunda cer bandı

numunesi elde edilir.

Her cer makinesinden alınan numunelerden 5 tane 3 yarda uzunluğunda cer bandı alınır.

Metre ile Bant Uzunluğu Tespiti

Fitil çıkrığı yok ise cer bandı masa üzerine boyuna düzgünce yerleştirilir.

Metre ile 1 veya 2 metre uzunluğunda 5 adet bant kesilir.

Sonucu Değerlendirme

Uzunluğu yukarıda belirtilen metotlar ile belirlenen cer bantlarının numara terazisi veya numara
formülü ile numarası tespit edilir.

Numara Terzisi ile Cer Bandı Numarası Tespiti

Numara terazisi, 3 yarda uzunluğundaki cer bandı numunesinin numarasını direkt olarak belirten
terazilerdir.

Bu terazinin kancasına cer bandı numunesi asılarak skaladan numara tespiti yapılır.

Numara Formülü ile Bant Numarasını Tespit Etme

1 veya 2 metre uzunluğundaki cer bandı numunesi hassas terazide tartılarak ağırlığı tespit edilir.
Numara formülü ile bant numarasının tespiti iplik numara ve büküm hesapları modülünde sizlere
daha önceden şu şekilde verilmişti.

Numara İngiliz sistemi (NeB) 1 libre (454 g) ağırlığa karşılık gelen materyalin (bant, fitil, iplik),
hank (840 yarda) olarak uzunluk miktarına Numara İngiliz denir.
Ne veya NeB ile gösterilir.

Pamuk iplikçiliğinde kullanılır.

Önce NeB sonra rakam kullanılır. Örnek; NeB 20

CER BANDI DÜZGÜNSÜZLÜK SAPMALARI TESPİTİ
Cer bandı çapındaki değer değişimlerinin, uluslararası standartlar dışında olmasına düzgünsüzlük
denir.

Cer Bandı Düzgünsüzlük Sapmalarının Tespitinin Amacı

Cer bandında meydana gelecek düzgünsüzlük, fitil ve iplik makinelerinde elde edilen ürünlerde
ortaya çıkar.

Bu hatalar sonraki işlem kademelerinde giderilemez.

Bu nedenlerden dolayı cer bandı düzgünsüzlük kontrollerinin mutlaka yapılması gereklidir.

Cer bandı kütle ve birim uzunluktaki ağırlık değişiminin doğru bir şekilde gözlenmesi için
diyagramlar kullanılır.

Dolayısıyla diyagram, düzgünsüzlükte önemli sapmaların karakteristiklerinin tanınmasında

vazgeçilmez bir yardımcıdır.

Cer Bandından Numuneler Alma

Düzgünsüzlük kontrolü, işletmelerde her parti-vardiya değişiminde ve makinelerin

bakımlarından sonra yapılmalıdır.

Cer makinesinden düzgünsüzlük ölçümü için numune tepsiler üzerine alınır, laboratuvara
götürülür.

Numunenin herhangi bir yere sürtünmeye maruz kalmadan laboratuvara götürülmesine dikkat
edilmelidir.

Çünkü sürtünme sonucunda banttan lifler ayrılabilir.

Bu da düzgünsüzlük değerlerine etki eder.

Düzgünsüzlük Cihazı

Kapasitif ölçme metoduna göre çalışan düzgünsüzlük cihazında, üretilen şerit, fitil ve ipliklerin
ölçülmesine göre 20 - 8 mm yükseklik ve 12 – 0,2 mm genişlik arasında 8 çift plaka bulunur.
Cihazının ölçüm organına kondansatör (sensör) denir.

Kondansatör 2 paralel plakadan oluşmuştur.

Plakalara bir alternatif gelirim uygulandığında, (E ) elektrotları arasında bir elektrik akımı
meydana gelir.

Tekstil maddeleri elektrotların arasına konulduğunda devredeki elektrik akımında değişiklik

meydana gelir.

Tekstil maddesindeki elyafın değişik noktalarındaki hacim değişiklikleri ampermetrede ölçülerek

düzgünsüzlük değerleri saptanır.

Cer şeridi için düzgünsüzlük ölçme cihazında;

Çıkış hızı 25-200 m/min

Test süresi 0,5-20 min

12 ktex ve daha kalın şeritler için (ms) sensörü kullanılır.

Düzgünsüzlük Değerlerini Okuma ve Değerlendirme

Düzgünsüzlük ölçme cihazında yapılan düzgünsüzlük testi sonucunda numerik ve grafiksel

değerler elde edilir.

Elde edilen değerler:

Ekran ve Yazıcıdan Numerik Değerler

 % U → Düzgünsüzlük
 % CV → Varyasyon katsayısı
 İnce yerler
 Kalın yerler
 Neps

Ekran ve Yazıcıdan Alınan Grafiksel Değerler

 Diyagram
 Spektogram
 Uzunluk değişim eğrileri
 Kütle yoğunluk diyagramı

Sonucu Değerlendirme
Düzgünsüzlüğe neden olan hatalar 2 grupta incelenir.

1- Mekanik hatalar

Hatalı kasnaklar, aşınmış veya kırık dişliler, eğri bir mil, eksantrik silindirler, çekim sistemindeki
çok eski ve hasarlı manşonlar vb. sebeplerin meydana getirdiği hatalardır.

Bu tür hatalar spektrogramda baca şeklinde görülür.

Periyodik hatanın tipini ve kaynağını belirlemek amacı ile kütle spektrogramlardan yararlanılır.

2- Çekim hataları

Çekim sistemindeki yetersiz elyaf kontrolünden, yani yüzen liflerden meydana gelen hatalardır.
Bu hatalar diyagramda tepecik hâlinde görülür.

Diyagram kütle değişimlerini zamana bağlı olarak göstermektedir.

Diyagram lineer bir skalada sapmaların büyüklüğünü gösterecek şekilde düzenlenmiştir.

Bu skala çeşitli materyaller için belli ölçüm sınırları içinde geçerlidir.

Şerit için: %12,5 veya % 25 Test sonuçlarının grafik olarak değerlendirilmesinde kullanılan
diyagram ve spektrogram bize hataların cinsini verir.

Bu hataların mekanik hatalardan mı yoksa çekim hatalarından mı kaynaklandığı tespit edilir.

Böylece hataya sebebiyet veren faktörün bulunması sağlanır.

PAMUK TARAK BANDINDA YABANCI MADDE MİKTARI

KONTROLÜ
Tarak bandı içinde harman hallaç dairesi makinelerinde ve tarak makinesinde tam olarak
temizlenememiş bitkisel artıklar bulunabilir.

Bu bitkisel artıklar iplikte hatta mamul kumaşta kötü bir görünüm verir.

Bu maddelerin giderilmesi gerekir.

Bu nedenle tarak bandında yabancı madde miktarının kontrol edilip buna göre makinede silindir
ve ızgara ayarları yapılmalıdır.

Taraktan Numune Alma

Tarak bandında yabancı madde miktarı kontrolü tip değişimlerinde her tarak makinesi için ayrı
ayrı yapılır.

Deney numunesi, elde edilen tarak bandından 1’er metre olarak 3 adet alınmalıdır.
Yabancı Madde Miktarını Belirleme

Numune olarak alınan tarak bandı siyah bir zemin üzerine tülbent hâlinde açılarak üzerindeki
yabancı maddeler sayılır.

Yabancı madde sayımı, 10 x10 cm uzunluklarındaki şablonla 10 ayrı bölge incelenerek yapılır.
Sayılan her 10 x10 cm’deki yabancı madde miktarı formlara işlenir.
Sonucu Değerlendirme

Formlara işlenen değerlerin % döküntü miktarları ve yabancı madde oranları saptanarak standart
değerlere uygun olup olmadığı belirlenir.

Döküntü ve yabancı madde miktarı değerleri bize;

 Döküntü miktarı
 Izgara ayarları
 Harman hallaç makinelerindeki ve taraktaki silindir devirleri hakkında
bilgi verir.

% Yabancı madde aşağıdaki formülle bulunur.

% Yabancı madde = Yabancı madde miktarı x 0,274 x Ne

Yabancı madde : İnceleme sonunda elde edilen toplam kısa elyaf ve yabancı madde miktarı.

0,274 : Sabit değer

Ne : Tarak bandı İngiliz numarası

Örnek : Tarak bandında yapılan yabancı madde miktarı kontrolünde elde edilen miktar 37
adettir. Tarak numarası 0.160 olduğuna göre % yabancı madde değerini bulunuz.

% Yabancı madde değeri = Yab. mad. miktarı x 0,274 x Ne

% Yabancı madde değeri = 37 x 0,274 x 0,160

% Yabancı madde değeri = 1,62

TARAK NUMARA KONTROLÜ

Tarak numarası, diğer proseslerde elde edilen yarı mamullerin ve mamul ipliğin numara
düzgünsüzlüğüne direkt olarak etki eder.

Bu kontrolde amaç; tarak bandını, cer makinesine beslemeden önce numarasını kontrol edip hata
varsa gerekli müdahaleleri yapmaktır.

Taraktan Numune Alma

Numara kontrolü işletmelerde her vardiya ve parti değişimlerinde uygulanması gereken

kontroldür.

Laboratuvar numunesi olarak bütün makinelerden özel bir düzlem üzerine bir miktar tarak bandı
alınır.

Bu numuneler makineden alınırken ve test edilecek bölgeye taşınırken itinalı davranılmalıdır.

Çünkü bandın bir yere sürtünmesi sonucunda lif miktarında eksilme veya artma meydana
gelebilir.

Bu da bant ağırlığına dolayısıyla numaraya etki eder.

Her tarak makinesinden alınan laboratuvar numunesinden 4’er test yapılır.

Fitil çıkrığı; Çevresi 1 yarda olan, dairesel hareketle ve insan gücüyle çalışan cihazlardır.

Alt kısımda büyük silindir, üst kısımda baskı yaparak numunenin ileri gitmesini sağlayan baskı
silindiri vardır.

Numunenin düzgün hareketi için bu silindirlerin ön kısmına bir huni yerleştirilmiştir.

Ayrıca fitil ölçümleri için cağlık aparatı kullanılır.

Fitil Çıkrığında Bant Uzunluğu Bulma

Tarak numarasının bulunabilmesi için belli uzunlukta tarak bandı numunesi alınması gerekir.

Bu numuneler fitil çıkrığı ile elde edilir.

Çıkrığa tarak bandı yerleştirilerek çıkrık 3 defa çevrilir.

Böylece 3 yarda uzunluğunda fitil numunesi elde edilir.

Her tarak makinesinden alınan numuneler için 4’er test yapılır.

Fitil çıkrığında belli uzunlukta elde edilen numunelerin aşağıda anlatılan yöntemlerle numaraları
tespit edilir, değerler formlara işlenir, istatistiki sonuçlar bulunur ve yetkili kişiler tarafından
değerlendirilip hata varsa gerekli müdahaleler yapılır.
Numara terazisi ile, 3 yarda uzunluğundaki tarak bandı numunesinin numarasını direkt olarak
belirten terazilerdir.

Bu terazinin kancasına tarak bandı numunesi asılarak skaladan numara tespiti yapılır.

Numara formülü ile 3 yarda uzunluğundaki tarak bandı numunesi hassas terazide tartılarak
ağırlığı tespit edilir.

Uzunluk ve ağırlık değerleri numara formülüne uygulanarak tarak bandı numarası saptanmış
olur.
Sonucu Değerlendirme

Örnek: Uzunluğu 1200 m, ağırlığı 5217 g olan tarak bandının metrik numarasını bulunuz. Nm=?

Örnek: 172 Hank uzunluğunda, 1228 libre ağırlığında olan tarak bandının Ġngiliz numarasını
bulunuz. Ne=?

Numara ölçümleri sonucunda elde edilen değerlerin istatistiki değerlendirmeleri yapılarak

numaranın düzgünsüzlüğü hakkında karara varılır.

Numara değerlerinde sapmaların fazla olması veya istenilen numara değerlerinden farklı
değerlerin çıkması ipliğin hatalı olduğunu gösterir.

PAMUK TARAK TÜLBENDİNDE NEPS KONTROLÜ

Pamuk tarak bandındaki kontrollerden biri de tülbentteki neps sayısıdır.

Tarak Tülbendindeki Neps Kontrolünün Amacı

Tarak tülbendinde neps sayısı, istenilen değerden fazla olmamalıdır.

Bu hata daha sonraki yarı mamul işlemlerinde, mamul iplik elde edildiğinde hatta boyanmış ve
terbiye edilmiş kumaşın yüzeyinde kendini gösterecektir.

Bunun için nepslerin işlemden uzaklaştırılması gerekir.

Nepsin Tanımı Birbirine karışmış ve düzensiz yapıdaki liflerin oluşturduğu lif düğümlerine neps
denir.

Neps pamukta, genellikle ölü lifler (sekonder tabakası gelişmemiş) oluşturur.

Kozadan elde edilen liflerde neps bulunmaz.

Ancak çırçırlama işleminden itibaren, liflerin harman hallaç makinelerinde gördüğü mekanik
işlemler ve tarak makinesinde yetersiz taraklama işlemi sonucu tülbentte neps oluşur.

Neps Şablonu; Ortasında 10 x 10 cm boyutlarında boşluk bulunan, metal veya ahşap plakalardan
yapılmış aparattır.

Tarak tülbendindeki neps ve yabancı maddelerin tespitinde kullanılır.

Tarak Tülbendinden Numune Alma

İşletmelerde neps kontrolü, tarak makinesinin garnetür tellerinin bilenmesi ve değişmesinden

sonra ve her parti değişiminde yapılır.
Tarak makinesi penyör çıkışında tülbent elde edilir.

Bu tülbendin değişik bölgelerinden üç ayrı numune alınır.

Neps Sayımı

Makineden alınan numune tülbent, bir levha üzerine konur.

Neps şablonu numune üzerine yerleştirilir.

Daha sonra 10 x 10 cm’lik alana düşen neps sayısı tespit edilir.

Sonucu Değerlendirme

İnceleme sonucunda neps sayıları aşağıdaki standartlara göre değerlendirilir.

Neps sayısının fazla olması durumda tarak makinesi garnitür tellerinin temizlik ve bileme
işlemleri yapılmalıdır.

PAMUK TARAK BANDI DÜZGÜNSÜZLÜK SAPMALARI TESPİTİ

Tarak bandı çapındaki değer değişimlerinin, uluslararası standartlar dışında olmasına

düzgünsüzlük denir.

Tarak Bandı Düzgünsüzlük Sapmalarının Tespitinin Amacı

Tarak bandında meydana gelecek düzgünsüzlük, cer fitil ve iplik makinelerinde elde edilen
ürünlerde ortaya çıkar.

Bu hatalar sonraki işlem kademelerinde giderilemez.

Bundan dolayı tarak bandı düzgünsüzlük kontrollerinin mutlaka yapılması gerekir.

Tarak bandı kütle ve birim uzunluktaki ağırlık değişiminin doğru gözlenmesi için diyagramlar
kullanılır.

Dolayısıyla diyagram, düzgünsüzlükte önemli sapmaların meyillerin ve karakteristiklerin

tanınmasında vazgeçilmez bir yardımcıdır.

Tarak Bandından Numune Alma

Düzgünsüzlük kontrolü, işletmelerde her parti değişiminde, garnitür tellerinin değişiminde ve

makinelerin bakımlarından sonra yapılmalıdır.

Tarak makinesinden düzgünsüzlük ölçümü için numune tepsiler üzerine alınır, laboratuvara
götürülür.

Numunenin herhangi bir yere sürtünmeye maruz kalmadan laboratuvara götürülmesine dikkat
edilmelidir.

Çünkü sürtünme sonucunda banttan lifler ayrılabilir bu da düzgünsüzlük değerlerine etki eder.
Düzgünsüzlük Cihazı Kapasitif ölçme metoduna göre çalışan düzgünsüzlük cihazında, üretilen
şerit, fitil ve ipliklerin ölçülmesine göre 20 - 8 mm yükseklik ve 12 – 0,2 mm genişlik arasında 8
çift plaka bulunur.

Cihazının ölçüm organı bir kondansatördür.

Kondansatör 2 paralel plakadan oluşmuştur.

Plakalara alternatif gelirim uygulandığında (E ) elektrotları arasında bir elektrik akımı meydana
gelir.

Tekstil maddeleri elektrotların arasına konulduğunda devredeki elektrik akımında değişiklik

meydana gelir.

Tekstil maddesindeki elyafın farklı noktalarındaki hacim değişiklikleri ampermetrede ölçülerek

düzgünsüzlük değerleri saptanır.

Düzgünsüzlük Değerlerini Okuma ve Değerlendirme

Düzgünsüzlük ölçme cihazında yapılan düzgünsüzlük testi sonucunda numerik ve grafiksel

değerler elde edilir.

Elde edilen değerler şunlardır:

Ekran ve Yazıcıdan Nümerik Değerler

Ekran ve Yazıcıdan Alınan Grafiksel Değerler

Sonucu Değerlendirme

Düzgünsüzlüğe neden olan hatalar 2 grupta incelenir:

 Mekanik hatalar

 Çekim hataları

Mekanik hatalar Hatalı kasnaklar, aşınmış veya kırık dişliler, eğri bir mil, eksantrik silindirler,
çekim sistemindeki çok eski ve hasarlı manşonlar vb. sebeplerin meydana getirdiği hatalardır.

Bu tür hatalar spektrogramda baca şeklinde görülür.

Periyodik hatanın tipini ve kaynağını belirlemek amacı ile spektrogramlardan yararlanılır.

Çekim hataları Çekim sistemindeki yetersiz elyaf kontrolünden, yani yüzen liflerden meydana
gelen hatalardır.

Bu hatalar diyagramda tepecik hâlinde görülür.

Diyagram kütle değişimlerini zamana bağlı olarak göstermektedir.

Diyagram lineer bir skalada sapmaların büyüklüğünü gösterecek şekilde düzenlenmiştir.

Bu skala çeşitli materyaller için belli ölçüm sınırları içinde geçerlidir.

Şerit için: %12,5 veya % 25 Test sonuçlarının grafik olarak değerlendirilmesinde kullanılan
diyagram ve spektrogram bize hataların cinsini verir.

Bu hataların mekanik hatalardan mı yoksa çekim hatalarından mı kaynaklandığı tespit edilir.

Böylece hataya sebebiyet veren faktör bulunur.

BOBİNLİ İPLİĞİN KONTROLLERİ

Bobinli İpliğin Düzgünsüzlük Kontrolü
İplik üzerinde meydana gelecek düzgünsüzlük; dokuma, örme, boyama, terbiye ve hazır giyimde
ortaya çıkar.

Bu hatalar, sonraki işlem kademelerinde giderilemez.

Bu nedenlerden dolayı bobinli ipliğin düzgünsüzlük kontrollerinin mutlaka yapılması gerekir.

Bobinli ipliğin düzgünsüzlük kontrolünün amacı, kütle ve birim uzunluktaki ağırlık değişiminin
doğru bir şekilde gözlenmesidir.

Düzgünsüzlükte, önemli sapmaların karakteristiklerinin tanınmasında diyagram kullanılır.

Düzgünsüzlük cihazında bobinlenmiş ipliğin testi yapılır ve bu test değerlendirilir.

Değerlendirmede şu ölçütler önemlidir:

% U düzgünsüzlük değeri (ince yer, kalın yer, neps)

% CV değişim kat sayısı

Üretilen ipliğin çeşidine, kalitesine ve tipine göre TSE, ASTM, ISO ve düzgünsüzlük istatistik
değerleri ile ipliğin kalitesi tespit edilir.

İpliğin kalitesine direkt etki eden faktörler, düzgünsüzlük kontrolü ile belirlenir.

Yukarıda belirlediğimiz ölçütlerin hepsi TSE, ASTM, ISO ve Uster istatistik verilerine göre
değerlendirilir.
Bobinli İplikte Hatalar
Bobinlenmiş iplik, kusursuz bir iplik değildir.

Harmanın genel özellikleri, üretim aşamasındaki makine, donanım ve klima şartlarındaki

olumsuzluklar, iplikte hatalara neden olur.

Tüm dikkat ve kontrollere rağmen iplik üzerinde ince yer, çift iplik, kalın yer, neps,tüylülük ve
balık gibi iplik hataları oluşur.

Düzgünsüzlük Kontrolünü yapma

Düzgünsüzlük kontrolü yapmak için bobin makinesinden numune bobinler alınır.

Laboratuvara getirilir.

Standart atmosfer şartlarında (Sıcaklık, 20± 2 oC, rutubet % 65± 2 olarak belirlenir.)

24 saat bekletilir.

Laboratuvar şartlarına uyum sağlayan bobinlerin kontrolü yapılır.

Düzgünsüzlük kontrolü aşamasında;

1-Cihazın iplik konumunda çalışması için gerekli olan parametreler girilir.

2-Düzgünsüzlük cihazında iplik düzgünsüzlüğünü belirlemek için şu ölçütler esas alınmalıdır:

3-Bobin numunesi cihaza yerleştirilir. İplik, kılavuzlardan geçirilerek porselen sensör kanalından
çıkış silindirine verilir.

4-Cihaz çalıştırılır. İplik test esnasında kanallardan geçerek atık bölümünde toplanır (Üstüpü
olur.).

5-Düzgünsüzlük kontrolü sırasında ekranda görünen değerler takip edilir. Olumsuz bir durumda
teste ara verilir. Bobin numunesi ayrılır.

6-Düzgünsüzlük kontrolü tamamlandıktan sonra elde edilen veriler kontrol edilir.

Düzgünsüzlük Değerlerini Okuma

Düzgünsüzlük cihazından elde edilen veriler incelenip değerlendirilir.

Üretimi yapılan ipliğin (işletme içi belirlenen standartlara göre) düzgünsüzlüğü belirlenir.

Bu, aynı zamanda kalite değerlendirmesidir.

Sonucu Değerlendirme

Düzgünsüzlük ölçüm değerleri (ince, kalın, neps, tüylülük gibi) TSE, ASTM, ISO ve Uster
düzgünsüzlük istatistik verileriyle karşılaştırılır.

Uygun olmayan yerler, kırmızı kalemle işaretlenir.

Bobinler de ayrı bir yerde toplanır.

Düzgünsüzlük kontrolünün istenilen değerlerde çıkması için bobinleme işleminden önceki

(üretim sürecindeki) kontrollerin dikkatli, düzgün ve doğru bir şekilde yapılması gerekir.
Harman reçetesindeki karışım ve kullanılan ham madde, yapılacak ipliğin üretimine uygun
olmalıdır.

Düzgünsüzlük ölçüm cihazından alınan veriler (diyagram ve spektrogramlar), değerlendirilir.

Hatanın hangi üretim aşamasından kaynaklandığı saptanır.

Bu hatanın giderilmesine çalışılır.

Spektrogram ve diyagramdaki hataların tespiti, işlem proseslerinde yapılan hataların tespitine ve

giderilmesine yardımcı olur.

Düzgünsüzlük test cihazından bobinli iplik için alınan spektrogramın dalga boyu, işlem
proseslerindeki mekanik veya teknolojik hataları gösterir.

Dalga boyunun yüksekliği ise arızanın şiddetini göstermektedir.

Yukarıdaki grafikte geriden gelen mekanik hatalar görülmektedir.

Spektrogramdaki hatalar, dalga boyuna ve dalganın şiddetine göre değerlendirilir.

Baca şeklindeki hatalar, muhtemelen fitilden ve cerden gelen hataları göstermektedir.

Baca şeklinde görülen hatalar, kırmızı daire içine alınmıştır.

Yukarıdaki tabloda düzgünsüzlük test cihazından elde edilen iplik (30 Ne PT) kalite değerleri
görülmektedir.

En alttaki ortalama değerler, iplik kalitesini göstermektedir.

Bobinli İpliğin Parafin Kontrolü

İplikteki parafin miktarının standartlara uygunluğunu belirlemek için parafin kontrolü yapılır.

Parafinleme

İpliğin yüzeyinin küçük parafin parçacıklarıyla kaplanması ve yüzeye kayganlık kazandırılması

işlemine parafinleme denir.

Bu işlem sonucunda elde edilen ipliğe parafinli iplik denir.

Parafinleme işlemi iki şekilde yapılır:

1-Katı parafinleme: Genelde ham maddesi doğal liflerden üretilmiş ipliklerde kullanılır.

2-Sıvı parafinleme: Daha çok flament ipliklerde uygulanır.

Parafinlemenin Amacı

İpliğin sürtünmeye karşı göstereceği dayanımı artırmaktır.

İpliğin sürtünmeye karşı gösterdiği dayanım, daha sonra göreceği işlemler açısından son derece
önemlidir.

Özellikle örme ve dikiş iplikleri, yüksek ölçüde sürtünmeye maruz kalan ipliklerdir.

Yapılan işlemler sırasında makinelerin özelliğinden kaynaklanan nedenlerle iplikte aşırı derecede
sürtünme oluşması ve bunun sonucunda mukavemetin düşmesi olasıdır.
Bu tip ipliklerin sürtünmeye karşı dayanımının son derece yüksek olması gerekmektedir.

Sürtünme; iplikte bozulma, aşınma, mukavamet kaybı gibi olumsuzluklara zemin hazırlar.

Parafinleme ile bu olumsuzluklar azaltılmaya çalışılır.

Parafin Kontrolünün Amacı

Öncelikle parafinin ipliğin yüzeyine iyi bir şekilde nüfuz etmesi gerekir.

Bir kilogram ipliğe 0,5 g ile 1,5 g arası parafin verilir.

Yani ipliğin parafin alma oranı % 0,05 ile 0,15 sınırları içinde ise parafinleme işlemi doğru
yapılmış demektir.

Parafin miktarına göre iplikteki sürtünme kat sayısının değişimi farklılık gösterir.

İplikteki parafin miktarı ne çok ne de az olmalıdır.

Gereğinden az ya da çok olması sürtünme kat sayısını etkiler.

Parafinin seçimi

Parafini seçerken aşağıdaki şartlar dikkate alınmalıdır:

 İpliğin tipi (ham madde, kullanım yeri vs.)

 Ortam sıcaklığı (mevsim, çevre şartları vs.)

 Her bir ipliğin parafin alma şekli (katı veya sıvı)

Yukarıdaki şartlara göre parafin seçimi ve parafinleme yapılır.

Fakat asıl önemli olan parafinlenen iplikteki sürtünme kat sayısının değişimidir.

İpliklerde parafin alma miktarı, deneylerle belirlenmiştir.

Edinilen tecrübeler sonucunda, tüm ipliklerde parafin alma miktarı, bir kilogram iplik için 0,5-
1,5 gram olarak belirlenmiştir.

Parafin Kontrolünü Yapma

Bobin makinesinden parafin işlemi yapılmamış bobin numunesi alınır.

Ağırlıkları belirlenerek not edilir.

Ağırlığı belirlenen parafinsiz bobin numunelerine, bobin makinesinde parafinleme işlemi yapılır.

Parafinlenen numuneler tartılır, ağırlıkları belirlenir.

Parafinli iplik ağırlığından parafinsiz iplik ağırlığı çıkartılır.

Bulunan değerler, parafinleme miktarını belirler.

Bu miktar, bir kilogram iplikte 0,5-1,5 gram arasında ise parafinleme işlemi ideal demektir.
Bobinli İplikte Rutubet Kontrolü
Üretim aşamaları için standart şartlar olarak kabul edilen % 65 (+,-)2 bağıl nem ve 20(+,-)2 °C
derecede pamuk elyafının kabul edilebilir nem değeri 8.5’tir.

Yün ipliği, yıkanmış yün ve yünlü kumaşta ticari nem % 14’tür.

Ketende % 12, tiftikte % 13, ipekte % 11, viskonda % 13, poliamidde % 5, poliesterde % 0.4,
orlonda % 1.5’tir.

% nem tekstil materyalinin absorpladığı su miktarının nemli materyal ağırlığına oranıdır.

İplikteki Rutubet Kontrolünün Amacı

İplik fabrikalarında mamulü (ipliği), en az telef oranıyla ve yüksek randımanla işleyebilmek

gerekir.

Bükümün korunması, tüylülük oranının azaltılması ve mukavemet kaybının önlenmesi için

ipliğin rutubet değerlerinin belirli miktarlarda olması şarttır.

Rutubet, aynı zamanda ipliğin alış ve satışında da çok önemlidir.

Bu nedenlerden dolayı ipliğin rutubet kontrolü yapılır.

Bobinli ipliğin standart atmosfer şartlarına getirilmesi için kondisyonlama yapılır.

Ticari rutubeti ise % 8,5 olarak ambalajlanır.

Aynı zamanda ipliğe, gerekli olan nem verilmiş olur.

Rutubet Ölçme Cihazı

Bobinli ipliklerde değişik rutubet ölçme yöntemleri vardır.

En yaygın ve pratik olanları, taşınabilir rutubet ölçme cihazlarıdır.

Ölçümlerimizde kullandığımız cihaz da bu tür bir cihaz olan “Moistmeter” rutubet ölçme
cihazıdır.

Rutubet ölçme cihazında “LOW-düşük” ve “HIGH-yüksek” olmak üzere iki ölçüm aralığı vardır.

Cihazın üzerinde bulunan uçlar (prob) yardımıyla tekstil materyalinin nemi ölçülür ve otomatik
sayaçtan okunur.

Elektrot uçlar, kullanım yerine göre değiştirilebilir.

Örneğin iplik için rutubet ölçümü şöyle yapılmalıdır:

Rutubet Kontrolünü Yapma

Önce rutubet ölçme cihazının gerekli ayarlamaları yapılır.

Uygun ölçüm çubuğu takılır.

İşletmeden alınmış ve laboratuvar şartlarında en az yirmi dört saat bekletilmiş bobin numuneleri
tek tek üstten ve alttan ikişer ölçüm yapılarak test edilir.

Ölçüm değerleri rutubet ölçme cihazının ekranından okunur ve bilgi formuna işlenir.

Değeri Ölçme ve Okuma

Rutubet ölçme cihazındaki iğneli çubuk, bobinin değişik yerlerine batırılmak suretiyle yapılır.

Ölçme çubuğunun en az üçte ikilik (2/3) kısmı bobine batırılır.

Cihazın ekranında okunan değer, bobinlenmiş ipliğin gerçek rutubet değeridir.

Rutubet değeri % 8,5’in altında ise kondisyonlama yapılır.

Kondisyon sonrasında test tekrarlanır.

Kondisyonlamanın amacı, kısa sürede ipliğin gerekli rutubet derecesine ulaşmasını sağlamaktır.

Sonucu Değerlendirme

Yapmış olduğumuz rutubet testinden de anlaşılacağı gibi bobinli ipliğin rutubet ölçüm değeri
standart atmosfer şartlarında % 65± 2 rutubete ulaşmaktadır.
Ölçüm değerimizin sonucu standart atmosfer şartlarında çıkmış ise bobinli ipliğin rutubet
kontrolü, doğru olarak yapılmış demektir.

Rutubet ölçme cihazı ile yapılan ölçümlerde aşağıdaki değerler elde edilmiştir.

İPLİK BOBİNİ ÇAP VE AĞIRLIK KONTROLÜ

Bobinlerin her birinin istenilen çap ve ağırlıkta üretilebilmesini sağlamak amacı ile bobin çap ve
ağırlık kontrolü yapılır.

Numune Bobin Çap ve ağırlıklarının kontrolünü yapmak amacıyla bobin makinesinde üretilen
bobinlerin içinden alınan bobinlere numune bobin denir.

Bobin Numunesi Almak İplik kalite planına göre çalışır durumdaki bobin makinelerinden
numaralanmış en az beş adet bobin numunesi alınır.

Dolum süresi tamamlanmış dolu bobin örnekleri seçilir.

İçlerine iğ (baraban) numaraları yazılarak laboratuvara getirilir.

Laboratuvar ortamında en az 24 saat bekletilerek dolu bobinlerin istenilen rutubeti alması

sağlanır.

Bobin Çap Kontrolü Bobin, istenen iplik uzunluğuna veya bobin çapına göre oluşturulur.

Her iki durumda da maksimum bobin çapı ortalama 320 mm olmalıdır.

Numune bobinlerin her birinin (üst ve alt kısımlarından) mezura yardımı ile çapı ölçülür.

Bilgi formuna işlenir.

Ölçülen değerler, numune bobin değeri ile karşılaştırılır.

Değerlerin standart ve toleranslara uygun olup olmadığı belirlenir.

Çap ölçüm prensibinde, iplik sevk barabanı ile bobin arasındaki devir ilişkisinden bobinin çapı
ölçülür.

İstenilen çapa ulaşıldıktan sonra iplik sevk barabanı için şalter kapanır ve bobin sarımı otomatik
olarak durur.

Bobin çap kontrolü yapılırken üstten çap ölçümü ve yandan yükseklik ölçümü yapılır.

Bobin Ağırlığını Tespit Etme

Gerekli araç gereçler:

 Hassas terazi
 Numune bobin
 Mezura

Hassas terazinin (0/01’lik ± 10 gram) kalibrasyonu yapılır.

Terazi sıfırlandıktan sonra her bir bobin tek tek tartılır.

Sonuç, bilgi formuna işlenir.

Daha önceden belirlenmiş numune bobin ağırlığı ile karşılaştırılır.

Standart ve tolerans dışı bir durumda, bobin makinesinin ağırlık ve metraj bölümünden yeniden
ayar yapılır.

Bobin ağırlığını ölçerken kâğıt patron darası çıkartılır.

Numune bobin ağırlığı ve çapı, iplik numarasına göre farklılık gösterir.

Sonucu Değerlendirme

Hassas terazide tartılan bobin değerleri, bilgi formuna yazılır.

Her bir bobin ağırlığı ile numune bobin ağırlığı karşılaştırılır.

Aradaki farkın istenilen toleranslar içinde olup olmadığına bakılır.

Tolerans dışı farklılık gösteren bobinler ayrılır.

İğ (baraban) yeniden kontrol edilerek ağırlık ve metraj ayarı yapılır.

Yapılan ölçümler sonucunda yukarıdaki sonuçlar bulunmuştur.

İplik işletmelerinde bobin çapı ve ağırlık kontrolü önemlidir.

Çünkü bobin çap ve ağırlığı, ipliğin kullanım yerine göre belirlenir.

Bu şekilde bobin patronu üzerinde kalan artık iplik en aza indirilmeye çalışılır.

Böylece işçilikten, üretim için ayrılan zamandan ve maliyetten tasarruf sağlanmış olur.
RİNG İPLİKLERİN KONTROLLERİ
NUMARA KONTROLÜ

İplikçilikte numaranın belirlenmesi, yapılan ipliğin kalitesinin belirlenmesinde önemli rol oynar.

Numara kontrolü, proses ile ilgili hataların belirlenmesi ve makine ayarlarının düzenlenmesini
sağlamaktadır.

İplikten Numune Alma

İpliklerde numara tayini için, standart atmosfer şartları 20 ºC± 2 sıcaklık % 65 ±2 nispi rutubet
olmalıdır.

Numune ipliğin kondisyonlanması;

Numune iplikler önce standart atmosfer koşullarında an az 6 saat dinlendirilerek sabit nem
dengesine gelmesi sağlanır.

Standart atmosfer koşullarında bırakılan ipliğin 2 saat aralıkla yapılan tartısında ağırlık kaybı %
0,25‟den az ise numune ipliğin deney koşullarına geldiği yani kondisyonlandığı kabul edilir.

İplik numarasının tespiti için teslime hazır bir iplik partisinden veya işletmede çalışan
makinelerden laboratuvar numunesi alınır.

Bu laboratuvar numunelerinden deney numuneleri seçilir.

İplik numarasının tespiti için teslime hazır bir iplik partisinden veya işletmede çalışan
makinelerden laboratuvar numunesi alınır ve deney numuneleri seçilir.

Numune alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır;

 Numune bir bütünü temsil edecek şekilde alınmalıdır.

 Tam dolu kopslarla deney yapılmalıdır.

 Kopslar üzerinde işletmeden gelen toz, yağ gibi maddeler bulunmamalıdır.

 Alınan kopslardan bir miktar iplik sağılarak kontrole başlanmalıdır.

 Kops sonlarındaki ipliklerden kontrol yapılmamalıdır.

Uzunluk Tespiti Numara çıkrığı ile yapılır.

Cihaz standart uzunlukta numune iplik sarımında kullanılır.

Cihazın her bir turu 1 yardadır.

Numara çıkrığı iplik numarası belirlenen uzunlukta çile oluşturmada kullanılır.

Otomatik ve motorludur.

Çıkrığın çevresi 1yarda 7 kanallı ve sayaçtan oluşur.

Katlanabilir kol yardımı ile oluşturulan çile kolaylıkla numara çıkrığından çıkabilir.

Numara çıkrığı 7 adet ipliği aynı anda sarmayı sağlayan iplik standı bulunmaktadır.

Kontrolün yapılışı:

 Numara kontrolü yapılacak kops halindeki numuneler işletmeden seçilir.

 Laboratuvar şartları uygun değilse numune kopslar kondisyonlanır.

 Kopslar çıkrığın standına takılır.

 Çıkrığın sayacı sıfırlanır.

 Her iplik kılavuzdan geçirilerek vidalı çıkrığın vidalı kanadına bağlanır.

İpliğin fazlası temizlenir.

 Çıkrık kol yardımıyla ya da otomatik olarak sayaç 120 yarda oluncaya kadar çevirilir.

İplikler bağlı olduğu yerden düzgün şekilde kesip ayrı ayrı çileler haline getirilir.

Hassas terazide çileler tartılır, numarası (Nm veya Ne) hesaplanır.

Hassas terazide tartım sırasında okunan değerler ipliğin 120 yardadaki değeridir.

7 kops ayrı ayrı hesaplandıktan sonra ortalama değeri bulunur.

Değerler numara kayıt formuna kaydedilir.

Ağırlık Tespiti

Hassas terazi ile yapılır.

Numara çıkrığından alınan numune ipliklerin ağırlık ölçümü hassas terazide yapılır.

Hassas terazi, kapalı cam bölme, terazi, ayar (su terazisi) bölümlerinden oluşmaktadır.

Terazinin ön kısmında ayar, açma kapama butonu ağırlık değerinin ve sayacın sıfırlandığı skala
bulunmaktadır.

Tartım için terazi ( ON ) tuşuna basılarak çalıştırılır.

Ekranda önce kesik çizgiler (----- ) sonra( 0.0000g ) görüldüğünde terazi tartıma hazırdır.

Tartımı yapılacak numune terazi üzerine yerleştirilir ve ekran üzerinde sol alt tarafta bulunan 0
(sıfır) işareti kaybolduğunda tartım sonucu ekranda görülür.

Kullanım sonrası terazi ekranda (.OFF ) ibaresi görününceye kadar ( OFF ) tuşuna basarak terazi
kapatılır.

Sonucu Değerlendirme
TEK KATLI İPLİKLERDE DÜZGÜNSÜZLÜK KONTROLÜ
İplik Düzgünsüzlük Kontrolünün Amacı

Düzgünsüzlük, ölçülebilen herhangi bir iplik özelliğinin varyasyonu ya da doğrusal yoğunluktaki

değişimi olarak ifade edilir.

Liflerin incelik ve uzunluk özellikleri açısından geniş sınırlar içerisinde değişim göstermesi ve
liflerin iplik uzunluğu boyunca tesadüfî yerleşimlerinden kaynaklanan düzgünsüz dağılışlar
nedeniyle ipliğin numara, mukavemet, büküm vb. özelliklerinde iplik boyunca değişimler ortaya
çıkar.

Tekstil malzemesinde ortaya çıkan bu tip değişimler, bazen belli bir zaman periyodu ile
tekrarlama eğilimi gösterirler ki, bu tip değişimlere “periyodik düzgünsüzlükler” veya “periyodik
hatalar” adı verilir.

Günümüzde bu hataların mümkün olduğu kadar erken aşamalarda tanınması ve giderilmesi

amacıyla düzgünsüzlük kontrolü yapılır.
İplik düzgünsüzlüğünün başlıca nedenleri;

 Ham madde özellikleri ve tesadüfî elyaf düzeninden ileri gelen doğal düzgünsüzlükler.

 Çekim işlemi nedeniyle liflerin gruplaşması sonucu ortaya çıkan düzgünsüzlükler.

 Mekanik hatalar sonucu doğrusal yoğunluktaki periyodik düzgünsüzlükler.

 Tesadüfi değişiklikler sonucu oluşan düzgünsüzlükler.

İplik düzgünsüzlüğünün işlemler sırasında neden olduğu faktörler;

 Düzgün olmayan bir iplik, eğirme, bobinleme, dokuma ve örme veya ipliğe gerilim uygulanan
diğer bütün işlemler esnasında kopma eğilimi gösterecektir. Bu da verimi düşürür.

 Kumaş yüzeyinde gözle görülebilen bariz hatalar oluşur.

 Deformasyona karşı dirençlerinin az olmasından dolayı iplikteki ince yerlerde daha fazla
büküm toplanır.

 Boncuklanmaya karşı direnç, kire karşı tutum, rutubet emiş derecesi, ışık yansıtma ve parlaklık
gibi kumaş özellikleri de iplik düzgünsüzlüğü tarafından etkilenmektedir.

 Örme kumaşlarda iplik düzgünsüzlüğü kendini kumaş üzerinde belli eder.

İplikte düzgün bir şekilde devam eden numara varyasyonu yüzeyde açıklı koyulu bölgeler
oluşturmuştur.

İplikte kalın bölgeler örme kumaşta daha koyu, ince bölgeler ise açık renkteki yerleri meydana
getirmiştir.

 Boyama işleminden sonra da iplikteki kalın bölgelerin ince bölgelerden daha çok boya
almasından dolayı farklılıklar daha belirgin hal alır.

Özellikle düz örgüler, diğer örgü türlerine göre iplik hatalarını daha belirgin olarak gösterirler.

 İplik Düzgünsüzlük Cihazı

Bu cihazlardan en yaygın olarak kullanılanlardan biri “Uster Düzgünsüzlük Ölçme Cihazı”dır.

Uster düzgünsüzlük ölçme cihazında elde edilen spektogramın analizi, bant, fitil ve ipliklerde
periyodik değişimlere neden olan hataların incelenip kaynağının belirlenmesinde çok kullanışlı
bir yöntemdir.

Ölçüm prensibinin esası;

Düzgünsüzlük cihazı, şerit, fitil ve ipliklerin kütle varyasyonlarını ölçmek için elektriksel
kapasitif prensibini kullanmaktadır.

Kapasitif ölçümde, iki paralel kondansatör (kanal) plakası arasından elektrik iletkenliği olmayan
bir materyal geçmektedir.

Test materyalinin kütle varyasyonları, sensörden gelen elektriksel sinyali değiştirecektir.

Elektriksel sinyaller yükseltilir, analiz edilir ve kaydedilir.

Bu yolla, test edilen materyalin kütle varyasyonları çok hızlı ve doğru bir şekilde ölçülmektedir.

Uster düzgünsüzlük cihazının yararları;

 Şerit, fitil ve ipliklerin düzgünsüzlüğü,

 Kalın yer, ince yer ve nepslerin frekansı,

 Nadir oluşan hataların frekansı,

 İpliklerin mukavemet ve uzaması,

 İplik numara değişimi,

 İplik tüylülüğü,

 İplik çapının değişimi,

 İpliklerdeki çepel ve toz,

 İpliklerin yuvarlaklığı tespit edilebilmektedir.

Düzgünsüzlük test cihazının kısımları;

 Uster evenness tester III-C,

 Ölçüm ünitesi,
Cihaza hava girişi;

 Cihaza giren-çıkan havayı kontrol eden ve ayarlamasını sağlayan nem tutucu ünitesi mevcuttur.
 Cihazın hava girişi 6 bardan düşük olmamalıdır.Giriş hava basıncı 2.0 barın altına düştüğünde
cihaz sesli ikaz verir ve cihaz çalışmaz.

Düzgünsüzlük Değerlerini Okuma

 Cihazın teste hazırlanması

Cihazda bütün ayarlar bilgisayar yardımı ( data prosesör) ile yapılır. Üzerinde fonksiyon kontrol
düğmesi ve alt seçenek düğmesi bulunmaktadır.

 Fonksiyon kontrol düğmeleri ile

 Test programı seçilebilir ( TEST PROGRAMS ).

 Test parametreleri hazırlanabilir (TEST PARAMETRES).

 Test parametreleri görülebilir (REPORT PARAMETRES).

 Test ekranında, ölçüm sonuçları görülebilir (VIDEO RESULTS).

 Yazıcıdan hangi tür sonuçlar alınacağı belirlenebilir(PRINTER RESULTS).

 Ölçüm sonuçları yeniden alınabilir (TEST SERIES).

 Başla/Dur düğmesi (START/STOP)

Ölçümde kullanılacak değerler girilebilir ( KEY).

 Alt seçenekler düğmesi ile

 Daha önce yapılmış her test için şartları belirlenmiş program çağrılabilir (Test programs).

 Proje ( örnek: Ne20/1. 20:iplik numarası) girilebilir (Identification).

 Test sayısı, her testin kaç defa yapılacağı, test uzunluğu, test hızı, test süresi, iplik gerginliği,
emiş basıncı, büküm yönü girilir.

Bu değerler girildiği zaman cihaz, kanal ayarını otomatik olarak yapabilir (Measuring condition
tuşu).

 Hangi test sonuçlarının alınacağı, grafik şartları belirlenebilir(Report parametres düğmesi).

 Test sonuçları olarak % U, %CV, CVm. istenebilir.

 Ortalama sapma yüzdesi (% U)

 Değişim (varyasyon) katsayısı (% CV)

 Diyagram sonuçları için Normal test seçilebilir.

 Printerdan (yazıcıdan) hangi sonuçların alınacağı seçilebilir( Printer results).

 Cihaz her defasında 250 adet testi peş peşe yapabilecek kapasitededir.

 Her test grubunun matematiksel sonuçları alınabilir (Test series).

 Cihaz çalıştırılıp durdurulabilir (Start-Stop).

 İlk kullanıma hazırlama ayarlarında değişiklik yapılabilir (Key switch).

22.03.2023 den itibaren

İpliğin test için hazırlanması

 Bütün makinelerdeki hangi iğlerden kops alınacaksa tespit edilir.

 İğ numarasına göre alınmış kopslar sırayla Uster Tester cihazının sol tarafına dizilir.

Test yapılacak ipliklerin üzeri 200 metre temizlenir, iplikler kılavuzdan geçirilir.

 Ölçülecek iplikler kanallardan geçirilerek sıralanır

 Bu iplikler otomatik iplik değiştiricinin kanallarına aynı sırayla geçirilip sıkıştırılır, fazlalıkları
düzgünce kesilir.
 İplik için seçilen ölçüm aralığından geçirilir.

 Daha sonra iplik ucu emiş düzesinden telef kutusuna emilimi sağlanır.

 Printer ve report parametreleri kontrol edilip, değiştirilecek değer varsa değiştirilir.

 Test program düğmesine basılır, test yapılacak proje bulunur.

 Diyagram düğmesine basılarak diyagramın yazılması sağlanır.

 Start düğmesine basılarak test başlatılır.

Uster düzgünsüzlük ölçüm cihazının ölçüm prensibi

 Şeritlerin, fitillerin ve ipliklerin düzgünsüzlüğünü ölçen sensör; kapasitif bir ölçüm sensörüdür.

Bir çift kondansatör plakası arasındaki sensör yüksek frekanslı bir elektriksel alan oluşturur.

Kondansatör plakaları arasındaki kütle değişirse, elektrik sinyali ve sensörün ürettiği sinyal de
buna göre değişir.
Sonuç, geçen test materyalinin kütle varyasyonuyla orantılı elektriksel bir sinyal
varyasyonudur.

Bu sinyal, daha sonra dijital bir sinyale dönüştürülür, düzgünsüzlük cihazının bilgisayarı aracılığı
ile direkt olarak kaydedilir ve değerlendirilir.

 Düzgünsüzlük cihazı ile ölçüm çok güvenilir olup iyi bir sinyal kararlılığına sahiptir.

Bu ölçüm prensibiyle sadece iplikler değil, fitil ve şeritler de test edilebilmektedir.

 Yazıcı ise elde edilen tüm değerleri çıktı olarak verir.

 Böylece belirlenen şartlara göre testler otomatik olarak yapılıp sonuçları yazıcıdan test
bitiminde yazdırılır.

Her test için grafik istenmiş ise her testin bitiminde o teste ait grafik yazıcıda çizilecektir.

 İplikte düzgünsüzlük olduğu durumda işletmeye sorumlu kısma gerekli uyarılar yapılarak
makinedeki ayarlar kontrol edilip tekrar iplik düzgünsüzlüğüne bakılır, düzgünsüzlüğün
giderilmiş olup olmadığı uster cihazı ile kontrol edilir.

Ölçüm bölgesi uzunluğu

 Düzgünsüzlük test ölçüm düzeneği ile iplik test edilirken, test materyali, materyalin
numarasına ve alındığı işlem aşamasına göre, ölçüm kondenserinin çeşitli ölçüm aralıklarında
ölçülür.

Diyagramda kaydedilebilecek ve genişliğin doğru bir şekilde belirleneceği en kısa kütle

varyasyonlarının uzunluğu, başlıca ölçüm bölgesinin uzunluğuna bağlıdır.

Bu durum, ölçüm kondenserinin elektrot plakaları ile oluşmaktadır

 Düzgünsüzlük test cihazının ölçüm bölgelerinin uzunlukları aşağıda gösterilmiştir.

Kontrol durdurucusu

Düzgünsüzlük test cihazında sık sık oluşan hataların gözle tespiti de mümkündür.

Bu özellik kontrol durdurucusu (ınspectıon stop) olarak isimlendirilir.

Kontrol durdurucusunun fonksiyonu, deney esnasında iplikteki ince yerler, kalın yerlerin ve
nepslerin çıkarılmasını sağlamaktır.

Hangi tip hataların çıkarılması isteniyor ise üç tip hatadan o hataya ait düğmeye basılır.

Son ürünün kalitesini etkileyen sadece hataların sık veya seyrek görünmeleri değil aynı zamanda
sayıları ve boyutları da sonraki işlemlerde rahatsız edici faktörlerdir.

İplikteki ince ve kalın yerler dokuma veya örme kumaşların görünümünü büyük ölçüde etkiler.

Ayrıca ince ve kalın yerlerin sayılarındaki artış ham madde veya proses metotlarının kötüye
gittiğinin bir göstergesidir.

Kesikli elyaftan eğrilen iplikler üç alt gruba ayrılan ve “ İmperfection =sık rastlanan hatalar‟‟
olarak isimlendiren iplik hatalarını içerirler.

 İnce yerler

 Kalın yerler

 Neps

Bu farklı tipteki hataların sebepleri ya ham madde ya da düzgün yapılmayan hazırlama

prosesidir.

Dolayısıyla, bu hataların güvenilir bir analizi çeşitli üretim prosesleri sırasında sadece optimum
şartların sağlanmasını mümkün kılmaz, aynı zamanda kullanılan ham madde kalitesi için de
referans sağlar.

İnce ve kalın yerlerin tanımlanması

İnce yer iplik kesitindeki kütle ortalama değerinden % 50 daha ince olan, yaklaşık lif boyunda
olan yerlerdir.

Kalın yerler ise kütle ortalama değerinden % 50 daha kalın olan yerlerdir.

Ayrıca ince ve kalın yerlerin sayılarının çokluğu ham madde veya üretim işlemlerinin kötüye
gittiğini gösterir

Kalın yerlerdeki durum bunun tam tersidir.

Kesitteki elyaf sayısının artışı bükülmeye karşı dayanıklılığı arttırır.

Kalın yerlerdeki iplik bükümü genellikle ortalamadan azdır.

Orta uzunluktaki veya uzun, ince ve kalın yerler ortalama değer değişimleri olarak değerlendirilir
ve cihaz tarafından sayılmazlar.
+ % 35 ve - % 35 minimum hassasiyeti geçtiğinde kaydedilen ince ve kalın yerler yaklaşık
ortalama elyaf uzunluğu kadardır.

Düzgünsüzlük test cihazında ince yerler için; -% 30 / -% 40 / -% 50 / -% 60 hassasiyet eşikleri

kullanılır.

Seçilen eşik değerinin her aşılması durumunda bir ince yer sayılır.

İnce yerler için uzunluk sınırlaması yoktur.

Düzgünsüzlük test cihazında kalın yerler için +% 35 / +% 50 / +% 70 / +% 100 hassasiyet

eşikleri kullanılır.

Seçilen eşik değerinin her aşılması durumunda bir kalın yer sayılır.

Kalın yerler ve neps ayrı ayrı sayılır.

Neps‟in tanımlanması

Neps iplikteki çok kısa kalın yerdir.

İplikteki neps, elyaf nepsi, tohum kabuğu nepsi veya çepel parçacığı olabilir.

Nepsler, dokunmuş veya triko kumaşın görünümünü oldukça etkiler, belirli büyüklükteki neps,
özellikle triko sektöründe işlenme zorluğu çıkarır.

Sonuçta eğrilmiş ipliklerde nepslerden arınmak tekstil teknolojisinin ana sorunlarındandır.

Nepsler iki grupta toplanmaktadır.

 Ham madde nepsi

 İşlem nepsi

Ham madde nepsi, elyaf üzerinde bulunan nebati maddeler ve olgunlaşmamış elyaftır.

İşlem nepsi, çırçırlama ve tarak makinesinde meydana gelmektedir.

Tarak makinesindeki garnitürlerin tipi, şapka ayarları, işçiler ve kullanılan üretim hızları önemli
ölçüde etkilemektedir.

Düzgünsüzlük test cihazında neps için +% 140 / +% 200 / +% 280 / +% 400 hassasiyet eşikleri
kullanılır.

Seçilen eşik değerinin her aşılması durumunda bir neps sayılır.

Neps için cihazda maksimum uzunluk 4 mm ile sınırlanmıştır.

Sonucu Değerlendirme

Tekstil materyalinin kütle ve birim uzunluktaki ağırlık değişiminin doğru bir şekilde gözlenmesi
için diyagramlar kullanılır.

Dolayısıyla diyagram, düzgünsüzlükte önemli sapmaların meyil ve karakteristiklerin

tanınmasında vazgeçilmez bir yardımcıdır, tekstil materyalinin kütle değişimlerini, belirli bir
skala üzerinde, zamana karşı akışını gösteren grafiklerdir.

Ancak kalitenin tam analizi için diyagramlar yeterli değildir.

Aynı zamanda kütle değişimlerini temsil edecek bir nümerik değere ihtiyaç vardır.

Bu amaçla istatistiksel iki ifade kullanılmaktadır.

 Ortalama sapma yüzdesi ( %U )

 Değişim (varyasyon) katsayısı ( %CV)

Diyagramın özellikleri

Diyagram, düzgünsüzlük testinin önemli bir parçasıdır.

Diyagram, spektrogram, U/CV değeri ile iplikteki hatalar hakkında bilgi verir.

Diyagram ile aşağıdaki hatalar saptanabilir;

 Seyrek gerçekleşen olaylar,

 Uzun periyotlu varyasyonlar,
 100 m‟den daha uzun dalga boylu ve dolayısıyla spektrogram
tarafından doğrulanamayan periyodik kütle varyasyonları,
 Çok kalın ve çok ince yerler,
 Rastgele gerçekleşen kalın ve ince yerler,
 Ortalama değerin yavaş değişimi,
 Hatanın sürekli oluşup oluşmadığı veya sadece bir partide mi olduğu
tespit edilebilmektedir.
 Normal diyagram

Kütle diyagramı, test materyalinin kütle varyasyonunu direkt olarak grafik şeklinde gösterir.

Normal bir diyagram, diğer test sonuçlarının çıkarıldığı tüm bilgileri (CV, Spektrogram, vs.)
içermektedir.

Dikey eksen, test materyalinin (+) ve (-) kütle sapmalarını göstermektedir.

Ortadaki çizgi, materyalin ortalama değerini temsil eder.

Bu ortalama değer, sensörler arasından geçen test materyalinin ilk metreleri boyunca belirlenir.

Yatay eksen ise, test edilen materyalin uzunluğunu (metre ya da yarda olarak) göstermektedir.
İplikteki ince kalın yer hataları birbirini takip edecek periyotlar şeklinde oluşabilir.

Böyle hatalara “Periyodik Hatalar” denilmektedir.

Spektogram; materyal kütle değişiminin hata tekrarlama frekansına karşı gösterildiği

grafiklerdir.

Periyodik hatanın tipini ve kaynağını belirlemek amacı ile spektogramlardan yararlanılır.

İplikteki periyodik hatalar üretimden kaynaklanan hatalardır, dokuma ve örme kumaşlarda hatalı
yüzey oluşumuna neden olmaktadır.

Bu nedenle hatalar hemen belirlenmelidir.

Spektogram, periyodik hataların analizine yardımcı olmaktadır.

Diyagrama göre spektogramın avantajları;

Diyagramda çeşitli tiplerdeki periyodik hatalar belirlenebilir, fakat bu hataların ispatı

spektrogram olmadan çok daha zordur.

Aynı elyaf topluluğunda iki veya daha fazla periyodik hata, spektrogramda açık bir şekilde
belirgin iken, diyagramda çok zor tespit edilebilir.

Diyagramda periyodik hatanın tespit edilmesi çoğu durumda test hızında önemli bir azalma
gerektirirken, spektogram en yüksek test hızında bile oluşturulabilir.

Aşağıdaki örnek tabloda düzgünsüzlük cihazından alınan Ne 9,5 olan ipliğin 5 test sonucunda
ortalama sapma yüzdesi ( %U ), değişim katsayısı ( %CV), 1 ve 3 metredeki %CV değeri, ince
yer - kalın yer ve neps oranları görülmektedir.
İPLİKTE BÜKÜM KONTROLÜ
İplikte Büküm Sayısını Bulmanın Amacı

Büküm, birim uzunluktaki tur ya da helis sayısıdır.

Büküm kesiksiz ve kesikli ipliklerde, liflerin birbirine sürtünerek iplik yapısını oluşturmasını
sağlar.

Kesiksiz (filament) ipliklerde büküm olmaksızın filamentlerin yan yana çok gevşek bir yapı elde
edilse de bunun kullanım yeri çok kısıtlı olacaktır.

Bükümsüz bir ipliğin mukavemeti düşük olacağından tekstil mamulünün mukavemeti de düşük
olur ve tekstil mamulünün özelliklerini kötü yönde etkiler.

*Kesikli liflerde ipliğin oluşabilmesi için büküm şarttır.

*İplik oluşumunda ipliğe verilecek büküm miktarı lifin inceliğine, uzunluğuna, ipliğin
numarasına ve kullanılacağı yere bağlıdır.

Büküm miktarı arttıkça ipliğin mukavemeti de artar.

Ancak büküm artışının belirli bir noktasından (kritik nokta) itibaren mukavemet düşmeye başlar.

* İpliklerde büküm sayısının bilinmesi çok önemlidir.

Çünkü büküm sayısı arttıkça iplik çapı genişleyeceğinden iplik numarasının değişmesine neden
olacaktır.

Büküm, ipliğin boya alma yeteneğini de etkiler.

Az bükümlü iplikler çok, yüksek bükümlü iplikler ise daha az boya emerler.

Bu nedenlerden dolayı iplik bükümünün çok dikkatli olarak kontrol edilmesi gerekir.
Büküm Ölçme Cihazı

Deney numuneleri alınırken, iplik bükümünün değişmemesi için, bükümü ölçülecek bölge elle
tutulmamalıdır.

Numune seçiminde 5 adet bobin veya kops alınır.

Her bobin ya da kopstaki ipliklerin ilk 25 metresi, büküm sayısında farklılık olacağından numune
olarak kullanılmaz ve atılır.

Deney numuneleri, iplik boyunca bir metreden büyük rastgele aralıklarla alınır.

Her bobin veya kopstan 5 veya daha az ölçüm yapılmamalıdır.

Partiden numune alınıyor ise alınan her bobin veya kopsa eşit sayıda ölçüm yapılmalıdır.

İpliğin büküm yönünün tespiti;

Büküm yönü iplik makinesinde iğlerin dönüş yönüne bağlıdır.

Eğer iğler saat yönünde dönüyorsa sağ büküm (Z), saat yönünün tersi yönünde dönüyorsa
ipliklere sol büküm (S) verilir.

Bükülü bir ipliğin büküm yönü şu şekilde bulunur:

İplik parmak uçlarıyla tutulur ve sarkıtılır.

İplik üzerindeki büküm izleri (helisler) sağ yönde yönlenmiş ise iplik büküm yönü sağ yönlüdür.
iplik üzerindeki helisler Z harfinin orta çizgisine paralel ise büküm yönü sağ yöndür.

İplik üzerindeki büküm helisleri sol yöne yönlenmiş ise iplik sol bükümlüdür.

İplik üzerindeki helislerin yönü S harfinin orta çizgisine paralel ise iplik büküm yönü sol yöndür.
Bükümün ölçülmesi;

Tek ve çift katlı ipliklerin bükümü, büküm ölçme cihazı ile yapılmaktadır.

Ölçülecek iplik numunesinin öncelikle numarası ve büküm yönü tespit edilir.

İpliğin numarasına göre gergi ağırlıkları bulunur.

Büküm testinin yapılışı;

İplik ucu önce sayacın bulunduğu kısımdaki iplik çenesine tutturulur.

Diğer ucu ise gergi ağırlığıyla birlikte ikinci çeneye tutturularak iplik üzerinde bulunan bükümün
ters yönünde çevrilmeye başlanır.

Bu yöntemde test uzunluğu tek kat iplikler için 250 mm‟dir.

Uzamayı gösteren ibre sıfır konumunda iken büküm açılmaya başlanır.

Büküm açıldıkça iplik de uzayacağından ibre sola doğru hareket eder ve bir süre sonra frenleyici
yardımı ile durdurulur.

Ancak büküm açılmaya devam eder ve tamamen açıldıktan sonra dönme hareketi
durdurulmaksızın tekrar büküm verilir.

Bu işlem ibre tekrar sıfır noktasına gelene kadar devam ettirilir.

İbre sıfıra geldiğinde sayaçtaki değer okunur.

Okunan değer ikiye bölünerek o test uzunluğundaki büküm değeri bulunur.

Sonucu Değerlendirme
İPLİK MUKAVEMET VE UZAMA %’Sİ KONTROLÜ
İpliğin Mukavemet ve Uzama %’si Kontrolünün Amacı

Mukavemet, ipliğin uygulanan yüke karşı gösterdiği dirençtir.

İplikte mukavemetin yüksek olması iplik kopuşunu ve makine duruşlarını azaltarak verimliliğin
artmasını sağlar.

Mukavemet kontrolünün amacı, iplik kopma mukavemetinin ve kopma uzamasının tayin

edilmesidir.

Adından da anlaşılacağı gibi ürünün belli koşullara göre dayanıklılığını ölçmektir.

Bu test sadece ipliğe yapılmaktadır.

İplik mukavemetine etki eden en önemli faktörler

 Ham maddenin cinsi,

 Lif uzunluğu,

 Lif uzunluk dağılımı,

 Lif mukavemeti,

 İplikteki büküm,

 Elyafın paralellik durumu,

 Düzgünsüzlük oranı,

 Nem ve yabancı madde oranı

Ham madde cinsi: Keten, pamuk, naylon, rayon ve yünün soldan sağa mukavemeti azalırken
uzama yüzdesi artar.

Lif uzunluk dağılımı: Dağılımdaki değişkenlik yüksek ise bu, mukavemette değişikliğe neden
olur.
Aynı stapel uzunluğa sahip, fakat kısa lif oranı farklı olan ipliklerden kısa lif oranı fazla olanın
mukavemeti daha düşük olur.

Lif uzunluğu: Lif uzunluğu artarsa ipliğin mukavemeti de artacaktır.

Bunun nedeni elyaflar birbirine daha iyi tutunacaktır.

Kısa liflerden üretilen ipliğin mukavemeti düşük olur.

Lif mukavemeti: Liflerin mukavemeti artarsa ipliğin de mukavemeti artar.

Elyafın paralellik durumu: Liflerin birbirine paralel olması kolay açılmasını sağlar.

Böylece ipliğin mukavemeti azalır.

Büküm: Belli bir sınıra kadar ipliğin mukavemetini arttırır.

Ancak kritik nokta aşılırsa ipliğin mukavemeti düşer.

Düzgünsüzlük oranı: İplikte düzgünsüzlük arttıkça ipliğin mukavemeti azalır.

Nem ve yabancı madde oranı: Elyafın cinsine göre nem miktarı mukavemetin artıp azalmasına
neden olur.

Yabancı maddeler mukavemeti düşürür.

İplik mukavemeti ve uzaması, ipliğin en önemli kalite değerlerindendir.

Çünkü iplik, kumaş haline gelinceye kadar pek çok gerilimlere maruz kalır.

Bir tekstil yüzeyinin ya da ürününün üretilebilmesi için ipliğin üretim aşamasındaki bu

gerilimlere dayanabilmesi gerekir.

Ayrıca tekstil yüzeyi veya iplik olarak tekstil ürünü kullanıcıya sunulmaya hazır hale geldikten
sonra da kullanım esnasında maruz kalacağı yüklemelere ve zorlanmalara dayanıklı olmalıdır.

Her kullanım alanına göre gerekli bir minimum iplik mukavemeti değeri vardır.

İplik üretilirken bu mukavemet değeri sağlanacak şekilde üretilmelidir.

Bu nedenle, henüz yarı mamul iken üretim aşamalarında mukavemet değerlerinin kontrol
edilmesi ve gerekli değerleri sağlayıp sağlamadığının tespiti çok önemlidir.

Dinamometre (Mukavemet Test Cihazı )

İpliğin mukavemetinin ölçümünde mukavemet test cihazından yararlanılır.

Numune ipliklerin deneyden önce standart atmosfer şartlarında en az 3 saat dinlendirilerek sabit
nem dengesine gelmesi sağlanır.

Standart atmosfer şartlarında bırakılan ipliğin 2 saat aralıkla yapılan tartısında ağırlık kaybı %
0,25‟ten az ise numunenin deney şartlarına geldiği kabul edilir.

Deney numunesi olarak ayrılan her bobin ya da masuradan en az 5 ölçüm yapılması tavsiye
edilmektedir.
Kaç adet numune bobin ya da masuranın alınacağı ise hakkında bilgi edinilmek istenen kütlenin
(partinin) miktarına bağlı olarak istatistiksel olarak seçilmelidir.

Büyük miktarlı partilerde numune sayısının arttırılması tüm parti hakkında daha güvenilir bir
fikir edinilmesi için doğru olacaktır.

Numuneler, deneyden önce standart atmosfer şartlarında (% 20 ± 2 °C sıcaklık ve % 65 ± 2 nispi

rutubet) 24 saat kondüsyonlanmalıdır.

Deney standart atmosfer şartlarında yapılmalıdır.

Mukavemet Değerini Okuma

Mukavemet testinin yapılışı;

 İplik makinesinden iğ numarasına göre alınmış 10 bobin, sırasıyla cihazın askılık kısmına
takılır.

 Cihaz askılık kısmına 40 bobin takılabilir ve arka arkaya teste tabii tutulabilir.

 Testi yapılacak iplikler cihazın üzerindeki kılavuzdan sırasıyla geçirilir bağlanır.

 Test için kopsta olması gereken iplik miktarı 8,5-11,5 g olmalıdır.

Her iplikten 5 test yapılır ve her test 20 saniyede tamamlanır.

 Cihazın bilgisayar kısmında test ile ilgili veriler girilir (test programs).

 İplik numarası (16/1),

 İpliğin bükümü,
 Kaç tur çekileceği (5 tur),
 Kaç bobin (askılıktaki bobin sayısı)
 Makine numarası
 Zaman ayarı kontrol edilir, 20 sn± 3 zaman ayarı yapılır.
 Cihazda uygulanan kuvvet ipliğin numarasına göre değişir.Örneğin
Ne 16/1 iplik için uygulanan kuvvet 18.8 gf‟tir.

 Start/stop ile test başlatılır.

 İplik tutucu mekanizma ( çene ), ipliği tutarak alt ve üst çene arasında sıkıştırır.

Resim 4.4: İplik tutucu mekanizma

Düz ve bükümlü ipliklerde çene aralığı 500 mm‟dir.

 Alt çeneye belirli bir kuvvet uygulanır.

Bu kuvvetin etkisi ile iplikte bir miktar uzama görülür ve ipliğin dayanıklılık derecesine göre
iplik kopar.

Uzama Yüzdesini Okuma

İpliğin koptuğu andaki kuvvet, “Kopma kuvveti” olarak tanımlanır.

İpliğin koptuğu ana kadar oluşan uzama miktarının ipliğin ilk boyuna oranına ise “Kopma
uzaması” adı verilir ve % olarak ifade edilir.

Alt çenenin ipliği çekmesi ile ipliğin kopma anında mukavemeti;

Test otomatik olarak programa göre yapılır, sonucu yazıcıdan alınır, değerler test formuna
kaydedilir.

Test esnasında elde edilen kuvvet/uzama diyagramı bilgisayar ekranından görüntülenebilmekte

ve test verileri (tenacıty, elongatıon, test no, kopma zamanı, kopma yükü değerleri ) ile birlikte
yazıcıda yazdırılabilmektedir.
Sonucu Değerlendirme

Testler sonunda cihazdan her test için kopma kuvveti, kopma uzaması, mukavemet değerlerinin
yanı sıra tüm sonuçların ortalaması, standart sapması ve % CV‟si de alınabilmektedir.
İPLİK TÜYLÜLÜK KONTROLÜ
İpliğin Tüylülük Kontrolünün Amacı

Tüylülük, ipliğin ham maddesinden bağımsızdır.

İplik tüylülüğünün ölçümü ve değerlendirilmesi ipliğin kalitesi için önemlidir.

İplikte tüylülüğün fazla olması, dokuma ve örme işlemleri sırasında sorunlara neden olmakta ve
bitmiş ürünlerin kalitesinin düşmesine neden olabilmektedir.

Tüylülük ölçüm cihazı, kesikli iplikler için geliştirilmiş bir cihazdır.

Tüylülük Ölçme Cihazı

Tüylülük testi uster 4 test cihazında yapılmaktadır.

Sabit bir tek renkli ışık kaynağı (lazer), paralel ışığı dağıtan iplik yapısından çıkan tüylerin
üzerine çarpar.

İplik yapısından dışarı çıkan lifler nedeniyle saçılan ışık, bir lens sistemiyle toplanır ve optik bir
sensörle yakalanır.

Saçılan ışık, tek liflerde kırılma, difraksiyon ve yansıma nedeniyle gerçekleşmektedir.

Örneğin iplik yapısından çıkan lifler parlak görülmektedir.

İplik tüylülüğü ile orantılı olan optik sensörün elektriksel çıktı sinyali daha sonra dijital bir
değere dönüştürülür ve test cihazının bilgisayarında değerlendirilir.

Ölçüm bölgesinde iplik bulunmazsa, foto alıcısına hiç bir ışık düşmez ve bu nedenle hiç bir
elektriksel sinyal oluşmaz.

Tüylülük test cihazının özellikleri;

 Yapılan ölçüm tekrar yapılabilir.

 Cihaz otomatiktir, hız ayarı yapılarak çok yüksek hızda ve kısa sürede ölçüm yapılabilir.

 Ölçüm yapılırken iplik yapısının göz önünde bulundurulması gerekmez.

 Tüylülük cihazı kirlilik, iplik kılavuzu, test hızı gibi durumlardan etkilenmez.
Tüylülük testinin yapılışı;

 Numune iplikler uster cihazının askılık bölümüne takılır.

 Birbirine karışmayacak şekilde kılavuzlardan geçirilir.

 İplik ucu cihazı ön kısmında bulunan kılavuzlardan geçirilir.

 Kılavuzlardan geçirilen iplik uster cihazının tüylülük ölçüm aralığından geçirilir.

 Daha sonra çekim makaraları oradan da emiş düzesine verilerek telef kutusuna ipliğin emilmesi
sağlanır.

 Tüylülük değeri, cihazın bilgisayarından diyagram ve spektogram olarak alınabilir.

Değerler yazıcıdan alınabilir.

Tüylülük ölçü birimi;

Tüylülük ölçüm birimi, yaklaşık 1 cm uzunluktaki ipliğin tüylülüğünü ifade etmektedir.

Alıcıdaki ışık yoğunluğu, ölçüm alanı içinde tüm çıkıntı liflerin toplam uzunluğuyla orantılıdır.

Tüylülük değeri, grafik ve diyagramda H harfi ile gösterilmektedir;

1 cm uzunluğundaki ölçüm alanı içinde, çıkıntı liflerin toplam uzunluğunu ifade etmektedir.

Örneğin 4,0 (H) tüylülük değeri, 1 cm ölçüm bölgesi uzunluğuna göre toplam 4 cm lif
uzunluğuna karşılık gelmektedir.

( H) tüylülük değeri, iki uzunluğun oranı olduğundan birimi yoktur.

Tüylülük diyagramı;

Tüylülük diyagramı, belirli bir periyotta bir iplikteki tüylülük varyasyonlarını göstermektedir.

Örneğin materyal uzunluğu yatay eksende; tüylülük ise dikey doğrultuda işaretlenir.

Cihazın bilgisayarında diyagram ile ilgili veriler girilerek iplikteki kısa, orta, uzun periyotlu
tüylülük sapmalarının tespit edilebilmesi için tüylülük kesim uzunlukları seçilebilir.

Test için normal 0,1 m, 0,3 m, 1 m, 3 m, 10 m, 30 m, 100 m, 300 m ve 1000 m‟deki kesim
uzunluklarından biri seçilebilir.

Tüylülük spektrogramı;

Tüylülük cihazında, tüylülük spektrogramı ile tüylülükteki periyodik varyasyonları

gösterebilmektedir.

Örneğin tüylülük şekildeki gibiyse, λ dalga boyunda bir pik görülecektir.

Tüylülüğe etki eden faktörler;

Kops oluşumunun tüylülük üzerine etkisi;

Ring iplik makinesinde iplik sarımı sırasında iplik gerginliğinin değişmesi tüylülük oluşumuna
neden olmaktadır.

İplik bükümünün tüylülüğe etkisi;

İplik bükümünün tüylülük üzerine kesin bir etkisi vardır.

Yumuşak bir iplik, sert bir ipliğe göre daha tüylü olmaktadır.

Tüylülük, artan iplik bükümüyle azalmaktadır.

Yüksek bir bükümde elyafın birbirine daha fazla sarılmasıyla açıklanabilir.

Çekim silindirlerinin tüylülüğe etkisi;

Çekim sistemi silindir manşonlarının sertliği ile karde pamuklarda tüylülük çok az miktarda
artma olur.

Sarım hızının tüylülüğe etkisi;

Sarım hızı arttıkça tüylülük artmaktadır.

İplik gerginleştiricileri ve iplik kılavuzları, ipliklerin yüzey yapısını etkilemektedir.

Klima koşullarının tüylülüğe etkisi;

Klima koşullarının iplik tüylülüğü üzerinde önemli bir etkisi vardır.

İplik üretimi sırasında, standartların altındaki düşük nem, liflerin esnekliğinin azalmasına ve
statik elektriğin artması ile iplikte daha fazla tüylülüğe sebep olmaktadır.

Tüm testler standart işletme ortamında (20°C, % 65 bağıl nem) gerçekleştirilmelidir.

Standart İplik Tüylülük Değerleri Tablosu

Kalın bir iplik, ince ipliğe göre daha yüksek tüylülüğe sahiptir.

Sabit bükümde bir ipliğin enine kesitinde fazla sayıda lif olması, çıkıntı lif sayısını arttırır.
Sonucu Değerlendirme
Tüylülük cihazından değerler diyagram, spektogram veya ortalama tüylülük standart sapma
şeklinde gösterilir.

Tüylülük iplik uzunluğu boyunca bir diyagram şeklinde gösterilebilir.

Ortalama tüylülük, sayısal bir değer olarak belirtilebilir ve iplik uzunluğu boyunca tüylülük
varyasyonu, bir varyasyon (standart sapma) değeri şeklinde belirlenebilir.

Periyodik tüylülük varyasyonları, bir spektrogramda doğrulanabilir.

İplikte tüylülük miktarının çok yüksek miktarda olmasının, kumaşın görünüşü üzerinde olumsuz
bir etkisi vardır.

Hedeflenen amaç tüylülük varyasyonu düşük olan iplik üretmektir.

Bir tekstil fabrikasında;

 Sonraki işlemlerde ipliklerin tüylülüğünün azaltılmasında,

 Bobinler içinde ipliklerin tüylülüğünü düzeltmek,

 Farklı üretim aşamaları arasında tüylülük farklılıklarını azaltmak ,

 Periyodik tüylülük varyasyonlarını ortadan kaldırmak,

 İpliklerin tüylülüğünü büyük ölçüde azaltan makine parçalarını optimize etmek ,

 İpliklerin tüylülüğünü değiştirmek ya da düzeltmek için üretim proseslerini değiştirmek,

 Optimum ve düzgün tüylülük açısından üretim hızını değiştirmek,

 İpliklerin yakılmasından sonra tüylülük değişimlerine karar verebilmek,

 Haşıllama ve çözgü çekme sırasında doğru ölçümleri almak için,

 İpliklerin dokuma ve örme makinelerindeki davranışları hakkında bir tahmin yapabilmek

(makine atkı ipliklerinin sıkışması nedeniyle durur, hava jetli dokuma makinelerine atkı atımının
optimize edilmesi gibi),

 Tekstil kumaşlarının boncuklanma eğilimini değerlendirmek,

 Dokuma ve örme kumaşların görüntüsü ve tutumuyla ilgili bir tahmin yapabilmek amacı ile
tüylülük testi kullanılmaktadır.

KOPS KONTROLÜ
Kops Kontrolünün Amacı

Kops üzerindeki ipliğin belirlenen standartlarda sarılıp sarılmadığını belirlemek için yapılır.

İplik Makinesinden Kops Numunesi Alma

İplik makinesinden numune iplikler alınır.

İplikler iplik standının bulunduğu araba ile laboratuvara getirilir.

Test için kullanılan aparat ve cihazlar;

Kops kontrolünde dijital kumpas ve hassas terazi kullanılmaktadır.

Kops Sarım Hatalarının Nedenleri

 Anormal pütürlü kops,

 Aşınmış kops,
 Kopsun iğ üzerinde sıkı oturtulmaması,
 İplik gerginliğinin az olması,
  Kopça numarasının yanlış seçilmesi,
 İğ devrinin düşük oluşu,
 Sarım hızının normal çalışmaması,
 Hatalı sarılmış üst ve alt konikli masura,
 Sık sık iplik kopmaları,
 Çekim bölgesinde sık sık silindirlere sarma,
 Yer yer kalın sarımlar,
 Klima şartları,
 Elyafın kalitesi hatalı sarıma neden olmaktadır.

Bu tür hataları önlemek için iplik numarası kontrol edilmeli, tırnak dişlisi ayarları ve sarım hızı
ayarları kontrol edilmelidir.

İplik işletmesinde;

 Ham madde seçimine,

 Uygun hız ve ayara,
 Tüm makinelerin genel temizliğine ve bakımlarına dikkat edilirse
iplik hataları asgariye inecektir.

Masura Üzerindeki İplik Miktarını Belirlemek

Dijital kumpas ile önce kops dibi ölçülür.

Kops başı ölçülür.

Daha sonra konik yükseklik ölçülür.

Kopsun orta kısmı (bilezik çapı) dijital kumpas ile ölçülür, kumpas üzerindeki değerler kops çapı
takip formuna kaydedilir.

Hassas terazide masuranın dolu hali tartılır.

Masuranın darasını almak için boş masura tartılır.

Daha sonra masura üzerindeki iplik miktarı hesaplanır.

Sonucu Değerlendirme

Kops üzerindeki iplik miktarı ve kops çapı belirlendikten sonra kops çapı takip formuna değerler
kaydedilir.

Değerler standart değerlerle karşılaştırılır.

Standardın altında veya üstünde gelen değerler tespit edilerek işletme sorumlusuna bildirilerek
makinede gerekli ayar ve kontroller yapılır.
İPLİK SONDAJ
Sondajın Tanımı

İplik makinelerinde iplik kopuş ve nedenlerini belirlemek amacı ile yapılan işleme ring iplik
sondajı denir.

Amacı

İplik kopuş frekansı ile iplik kalitesi arasında doğrusal bir ilişki vardır.

Kopuşların sürekli olarak izlenmesi ile ring iplik makinesindeki hatalı ayarlar, hazırlık
aşamalarındaki hatalar, aşınmış olan makine parçaları, ham maddeden kaynaklanan hatalar
nedeni ile iplik kalitesinin bozulmasının erken belirlenebilmesi sağlanmaktadır.

Böylece düzeltici işlemler bir an önce yapılarak daha sonraki işlemlerde verimliliğin artırılması
sağlanabilmektedir.

Sondaj Formu

Ring iplik makinesinde sondaj işleminde kullanılan form aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir.
Formun Doldurulması

Ring iplik makinesinde iplik sondaj kayıt formu levhaya takılır.

Sondaj yapılacak makinelere gidilir.

Makine ile ilgili bilgiler sondaj formuna işlenir.

Ring iplik dairesinin sıcaklık ve rutubet değerleri her makine için sıcaklık ve rutubet derece
ölçüm cihazından okunarak forma kaydedilir.

Makinede sıcaklık 30±ºС, rutubet %50±2 olmalıdır.

Sondaj yapılacak makinenin takım durumuna göre başlangıç, yarım veya dolu bilgilerin olduğu
hanelerdeki zaman/saat ve X haneleri yazılır.
Sondaj yapılacak makineler makineden sorumlu operatöre kontrol ettirilir.

Eksik fitillerin tamamlanması ve kopukların bağlanması sağlanır. Saat tutularak sondaja başlanır.

Sondaj süresince tüm kopuklar forma işlenir.

Sondaj süresi, işletmeye ve duruma bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.

Makineyi Sondaja Hazırlamada Dikkat Edilecek Hususlar

Sondaj yapacak laboratuvar elemanı, çalışma sırasında toz maskesi ve kulak tıkacı kullanmalıdır.

İş önlüğü giymelidir.

Makinenin hareket yerlerinden uzak durulmalıdır.

Sarkık ve gevşek kıyafetler giyilmemelidir.

Saçlar uzun ise geriye doğru toplanmış olmalıdır.

Sondaj Sonuçlarını (1000 İğ/Saat) Değerlendirme

Ring iplik makinesinde sondaj sırasında her bir kopuk, forma kaydedilerek kopuk miktarı
toplanır.

İĞ DEVRİ VE ÇIKIŞ HIZI KONTROLÜ

İğ Devri Ve Çıkış Hızı Kontrolü Amacı

İğ devrinde olası değişkenliklerin tespiti ve kontrolü ile aynı zamanda elyafın makine üzerinde
çekim silindirinden çıkıp masuraya sarım anına kadar olan iplik sevk miktarını kontrol etmektir.

Devir Ölçme Cihazı

Ring iplik makinesinde iğ devrinde olası değişkenlikler, resimde de görüldüğü gibi stroboskop
ölçüm cihazı ile tespit edilir.

Stroboskop cihazı; şarjlı olup basit olarak iğ devrini gösteren scala, ışığın yayıldığı bölüm ile
ışık miktarının ayarlandığı düğme, açma kapama butonundan oluşmaktadır.
Çalışan Makinede İğ Devirlerini Ölçme

Ring iplik makinesinde iğ devrini ölçmek amacı ile kullanılan stroboskop cihazı, saniyede
yolladığı ışık sayısı ile iğin devrini ölçmektedir.

İğ devri ölçümü için stroboskop cihazı açılarak dönmekte olan iğ üzerine tutulur ve iğin gözle
durma noktasında ki hızı scala üzerinden okunur.

Ölçüm sonucunda okunan değerler stroboskop ölçüm sonuçları formuna yazılır.

Çıkış Silindirinin Çevresel Hızını Ölçme

Ring iplik makinesinde çıkış silindirinin çevresel hızının ölçümünde takometre cihazından
yararlanılmaktadır.

Takometre cihazı dönen bir adet silindir ve çıkış silindir hızının okunduğu scaladan
oluşmaktadır.

Takometre çıkış silindirine şekilde görüldüğü gibi hareket ettirilmeden tutulur.

Çıkış silindirinin hareketi ile takometre üzerindeki silindir de hareket ederek çıkış hızı ölçülür.

Takometrenin scalasından çıkış silindirin devri okunur.

Sonucu Değerlendirme
İğ ve çıkış silindirlerinde sapmalar olduğu durumlarda makine revizyona alınır.

İPLİK HATA KONTROLÜ

Amacı

İplik fabrikalarının adedi ve üretim kapasitesi artıkça iplik satışlarında kalite her geçen gün daha
fazla önem kazanmaktadır.

Ring iplik makinesinin görevi fitile çekim uygulayarak inceltip iplik numarası vermek, ipliği
büküp sarmak ring iplik makinesinin görevidir.

Ring iplik makinesinde bu görevleri yerine getiren iş organları şunlardır:

 Besleme ve çekim kısmı

 İğler
 Bilezik ve kopça
Besleme çekim kısmında çekim işlemiyle inceltilen fitil, kopça ile büküm kazandırılarak bilezik
yardımıyla iğ üzerindeki kopslara iplik hâlinde sarılır.

İplik kopuşlarının büyük çoğunluğu yukarıda bahsedilen iş organlarında çıkmaktadır.

Günümüzde iplik düzgünlüğüne verilen önem düşünülecek olursa ring iplik makinesindeki iplik
kopuşlarının minimuma indirilmesi gerektiği kaçınılmazdır.

İşletmelerde sürekli baş ağrısı yapan, kârı azaltan ve maliyetleri yükselten bu iplik kopuşlarına
neden olan hatalar aşağıda sınıflandırılmıştır.

İplik Hataları

Genel olarak iplikte oluşan hatalar:

 İnce yer
 Kalın yer
 Neps
 Balık
 Çift iplik
 Büküm düzgünsüzlükleri
 Aşırı tüylü iplik
 İplik üzerindeki yabancı madde miktarı
 İplik üzerindeki parafin miktarının homojen olmaması
 Lot düzgünsüzlüğü (harman reçetesinde belirlenen liflerden hariç
liflerin harmana karışması)

İplik Hatalarının Oluşum Nedenleri

Ring iplik makinesinde iplikte görülen hatalar başlıca 3 grupta incelenebilir:

 Ham maddeden kaynaklanan hatalar

 İplik Makinesinden kaynaklanan hatalar
 Makine operatöründen kaynaklanan hatalar

Hammaddeden kaynaklanan hatalar

Sağlam bir iplik sağlam pamuk elyafından yapılacağı için ring iplik makinesinde pamuğun
uzunluk, incelik ve mukavemeti kopuşların azalması açısından çok önemlidir.

Uzunluk

Uzunluk, tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir.

Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının
etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler.

Lif uzunluğu, pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir.

Aynı numarada uzun elyaf, daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur.

Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir.

Lif uzunluğu karde ve penye iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir.

Lif uzunluğu genel olarak iplik düzgünsüzlüğü, iplik mukavemeti, makine ayarları vb. faktörlere
etki eder.

Bir elyaftan eğrilebilecek en ince iplik sınırı özellikle elyaf inceliği ile sınırlandırılmıştır.

Elyaf inceldikçe kesitteki minimum elyaf sayısı artar ve ipliğin eğrilebilmesine imkân tanıyan
iplik mukavemeti sağlanmış olur.

Bunun yanı sıra kısa elyaf yüzdesi de önemlidir.

Kısa elyafın neden olduğu iplik hataları;

 İplik kopuş sayısı artışı,

 İplik mukavemetinde azalma,
 İplikte neps oluşumu,
 İplik düzgünsüzlüğünde artış,
 Tüylülükte artış,
 Telef miktarında artış,
 Uçucu elyaf miktarındaki artış,
 Makinelerde çabuk tozlanma,
 Klima tesisatında zorlanma olarak özetlenebilir.

İplik oluşumu sırasında elyaf kırılmasının az olması için makine ayarlarının elyaf uzunluk
değişimlerine göre yapılması gerekmektedir.

Bir pamuğun uzunluğu arttıkça ve inceldikçe iplik kopuş frekansı düşer ve eğirme potansiyeli
yükselir.

İncelik

İncelik, direk olgunlukla ilgilidir ve pamuğun yetiştirme şartlarından, hasat zamanından büyük
ölçüde etkilenir.

Pamuklarda uzunluk arttıkça incelik azalır.

Genellikle ince liflerden ince iplikler elde edilir.

Pamuklarda incelik, uzunluk gibi kalıtsal bir özelliktir.

Boyama karakteristiklerini ve neps teşekkülünü etkiler.

Ring eğirmede çok düşük mikronerli pamuklardan kaçınılmalıdır.

Ring eğirmelerde düşük mikronerli lifler, aşırı lif kırılmalarına, fazla neps oluşumuna, kötü iplik
görünümüne ve boyama zorluklarına yol açar.

Çok düşük mikronerli lifler ise üretim esnasında yapışmalara, düşük üretime ve aşırı telefe yol
açar.

Ancak ince iplik üretiminde, kesite giren elyaf sayısı arttığı için mukavemet artışı dolayısıyla
kopuşta azalma olur.

İnce liflerin kopuş sayıları üzerine de olumlu etkileri belirlenmiştir.

Liflerin inceliği, kendilerinden yapılan ipliğin kalınlığına da etki eder.

Bu bakımdan iplik yapımında kullanılacak her lifin inceliğini önceden bilmek gerekir.

Büküm

Büküm, ipliği meydana getiren lifleri bir arada tutmak amacıyla ipliğe verilen spiral dönüşlerdir.

Büküm sayısı aşırı artırılırsa ipliğin serbest bırakılması durumunda kıvrılmalar olur, bu da
çalışmaları olumsuz yönde etkiler.

Ancak büküm almadan paralel hâle getirilmiş liflerin mukavemeti çok az olur.

Pamuk gibi devamlı olmayan liflerden meydana getirilmiş fitillerde, gerilime tabi tutulduğunda
kopuşların önlenmesi ve dolayısıyla mukavim olmalarının sağlanması, liflerin birbirine
tutunması ile olur.

Mukavemet

Lif mukavemeti, iplik mukavemetine etki yapan önemli bir özelliktir.

Sağlam lifler, normal olarak daha mukavemetli ipliklerin üretimi sağlayarak yüksek hızlı
eğirmeye ve kullanım sırasında kopuşların azalmasına yardımcı olur.

İplik inceldikçe kesitteki lif sayısında azalma, lif mukavemetinde de düşme olacaktır.

Mukavemeti etkileyen faktörleri genel olarak;

 Elyaf olgunluğu ve mukavemeti,

 Elyaf uzunluğu,
 Elyaf inceliği,
 Büküm miktarı olarak özetlenebilir.

İplik mukavemetinin lif mukavemetinden etkilenme oranı % 34-35 kadardır.

Elyaf mukavemeti, imalat esnasındaki germe, çekme vs. işlemleri açısından da büyük önem
taşımaktadır.

Elyafın mukavemeti elyaf tiplerine bağlı olarak değişmektedir.

Her bir lif cinsinin mukavemeti farklı olduğu gibi doğal liflerde mukavemet, bölge ve yetiştirme
şartlarına da bağlıdır.

Aynı zamanda ortam şartları da mukavemete etki eder.

Nem miktarı ve ortam sıcaklığının da göz önünde bulundurulması gerekir.

Lif olgunluğu

Elyaf olgunluğu, tekstil lifleri içerisinde pamuğa has bir özelliktir.

Pamuğun olgun sayılabilmesi için yaklaşık olarak selüloz tabakasının lif kesitinin %50-80’ini
kaplaması gerekir.
Bu oran %30-40 ise olgunlaşmamış, %25’ten az ise ölü lif adını alır.

Olgunlaşmış pamuk lifleri büklümlü, lümeni dar, enine kesiti böbrek veya fasulye şeklindedir.

Ayrıca bunlar sağlam olup mekanik işlemler sırasındaki gerilme ve zorlanmalara dayanabilir.

Olgun olmayan pamuk lifleri ise büklüm sayısı az veya büklümsüz, lümen genişliği fazla, şerit
şeklinde, enine kesitleri çubuk şeklinde olup mukavemetleri düşüktür.

Yeterince olgunlaşmamış pamuk, iplik üretiminde aşağıdaki hatalara sebep olur:

 Elyafın kırılması
 Tarama sırasında neps oluşumu
 Kısa elyaf oranının yüksekliği
 Baskı silindirinde sarma
 Kopuşların artması
 Kötü mukavemet değerler

Yabancı madde

İçerisinde yabancı maddeler bulunan liflerden elde edilen ipliğin kalitesi, mukavemeti düşmekte
ve ipliğin üzerinde ve bu iplikten dokunmuş kumaşta hatalar oluşturmaktadır.

Mukavemet düşüşü de dokuma ve örmede kopuşlara ve makine duruşlarına vb. yol açmaktadır.

Elde edilen tekstil yüzeylerinde istenmeyen delik, kalın - ince yer ve iyi boyanmamış gibi
istenmeyen görüntülerin oluşmasına neden olacaktır.

İplik Makinesinden kaynaklanan hatalar

Ring iplik makinesinin çalışması sırasında oluşan hataları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:

 Yırtık veya çatlak apronların olması

 Çekim sistemlerinde veya apronlarda telef olması

 Baskı silindirlerine uygulanan kuvvet

 Pnomofil borusunun tıkalı olması

 Bozuk fitillerin düzeltilerek tekrar kullanılması

 Fitil bitiminde veya fitil kopmasında ekleme yanlışlığı

 Kirli fitil veya fitil takılmamış olması

 Hasarlı manşonların değiştirilmemesi

 Sabit olmayan klima koşulları

 Ön manşon ve üst apron arasındaki mesafenin tüm makinede aynı olmaması

 Ekartman ayarlarının doğru yapılmaması

 Ringdeki çekim sisteminin temiz olmaması

 Ringdeki gezicinin üfleme noktalarına tam üflememesi

 Ringdeki temizlik keçesinin takılı olmaması

 Ön çekim miktarının az veya çok olması

 Silindirlerdeki ayar hataları

 Silindirlerdeki durma ve salgı miktarları

 Zedelenmiş olan silindirlerin değiştirilmemesi

 Yüzleri yağlı ve kirli silindirler

 Büküm miktarının istenen değerde olmaması

 Deri kaplı üst baskı silindirlerinden kaynaklanan kopuşlar

 Sarım sırasında oluşan kuvvet miktarı

 Balonun ve eğirme açısından kaynaklanan kopuşlar

 Yanlış kopça kullanımından kaynaklanan kopuşlar

 Bileziğin kopuşlara etkisi

 İğin hızından kaynaklanan kopuşlar

 İğlerin bakımsızlığının kopuşlara etkisi

 Baskı silindirlerine uygulanan kuvvet miktarı

 Gezdirici ve kılavuzların kopuşlara etkisi

 Büküm varyasyonu

 Numara varyasyonu

Makine operatöründen kaynaklanan hatalar

Ring iplik makinesinde çalışan operatörünün neden olduğu hataları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

 Yırtık çatlak apronları değiştirilmemesi

 Çekim sistemindeki ve apronlardaki telefin temizlenmemesi

 Kopuşları öğretildiği şekilde düzgün bağlanmaması

 Yanık, yanlış, kayıp kopçaların değiştirilmemesi ve tamamlanmaması

 Çekim sistemindeki kopuk fitil uçlarını tekrar çekim sistemine verilerek çalıştırılmaması
 İğlerin düzgün çalışmaması durumumda yapılacak işleri bilmemesi veya takip edilmemesi

 Temizlik programına uyulmaması

 Silindirlere sarma olması durumunda sarıkların temizlenmemesi

Bir iplik makinesinde ham madde seçimi, uygun hız ve ayar, tüm makinelerin genel temizliğine
ve bakımlarına dikkat edilirse iplik hataları asgariye inecektir.