Antigone in de Amazone door Milo Rau

Opgevoerd in het Gentse stadtheater NTG

Bijgewoond door Katho Huijgens op vrijdag 13 oktober 2023

Op vrijdagavond 13 oktober ben

ik op de trein van Mechelen naar
Gent vertrokken. Aangezien mijn
mama daar werkt ben ik met haar
naar het toneel geweest. Ik was
benieuwd hoe het toneel zou zijn.
Om toch niet totaal onvoorbereid
te zijn had ik Milo Rau op google
opgezocht. Zo kwam ik te weten
dat deze Zwitserse theatermaker
bekend is om zijn maatschappelijk
geëngageerde
theatervoorstellingen en films.
Zijn voorstellingen zijn vaak een
mix van documentaires en
theater. Bovendien probeert hij
dikwijls de geschiedenis te
verbinden met gebeurtenissen
van vandaag. Om de realiteit zo
dicht mogelijk te benaderen gaan
zijn repetities dikwijls door in
conflictgebieden. Indien mogelijk
werkt hij ook vaak met amateurs
in plaats van beroepsacteurs.
Daarenboven is hij niet bang om
te choqueren. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat deze manier
van theater maken naast veel
voorstanders ook veel
tegenstanders heeft.

En dan ging het licht uit en de spots aan.

Met “Antigone in de Amazone” maakt Rau zijn reputatie opnieuw waar. De 2500 jaar
oude klassieke Griekse tragedie wordt naar de 21 ste eeuw verplaatst. Waar de tragedie
van Sophocles zich in het door oorlog verscheurde Thebe afspeelde, verplaatst Milou
Rau zijn Antigone naar Brazilië, meer bepaald naar de amazonewouden in Para. Hier
staat de strijd tussen de rechteloze boeren en grootgrondbezitters centraal. Het is
bovendien een aanklacht tegen de gewelddadige verwoestingen die de staat Brazilië
aanricht en zijn bevolking ontheemd achterlaat. Om de realiteit zo dicht mogelijk te
benaderen reisde Milou Rau met zijn team naar het Braziliaanse Para waar bossen in
brand worden gestoken om plaats te maken voor de sojateelt. Op een stuk bezette
federale weg doorheen het Amazonewoud wordt het bloedbad tegen de activisten van het
MST nagespeeld. Het bloedbad kwam er nadat de boeren protesteerden tegen het
regeringsbeleid dat grootgrondbezitters zo maar grote stukken grond van het regenwoud
konden kappen voor sojateelt. Deze protestbeweging was verboden en daarop greep de
militaire politie hardhandig in. Hierbij zijn 21 leden van de beweging van landlozen
gedood. Dit gebeuren werd nagespeeld op locatie en op video opgenomen.

( theaterteken: ruimte, decor en rekwisieten)

Op de avond van de opvoering zelf staan 4 acteurs op het podium: de Vlamingen Sara
De Bosschere en Arne De Tremerie en de Braziliaanse musicus Pablo Casella en
Braziliaanse acteur Frederico Araujo.

De rol van Antigone wordt vertolkt door de inheemse actrice Kay Sara. Zij is niet
aanwezig op het podium maar is te zien op de video.

Het podium is vrij leeg met rechts een kledingrek, twee tafels aan beide zijden en de
grond zelf is bedekt met aarde.

Tijdens de toneelvoorstelling zelf is er een voortdurende wisselwerking tussen de

opnames in Brazilië en de acteurs op het podium in Gent. Drie grote schermen tonen
beelden van brandende bossen, mooi groene landschapen en arme boeren zonder land.
Er is een voortdurend over en weer gaan tussen de acteurs op het podium in Gent en de
Braziliaanse acteurs op het scherm. Op die manier worden verhalen en locaties tot 1
geheel vermengd. Een treffend voorbeeld hiervan is wanneer Kay Sara - die Antigone
speelt in Brazilië - het lijk van haar broer Polineikes probeert te begraven, doet
Frederico Araujo hetzelfde op het toneel. Hij wroet in de aarde.

(theaterteken: Muziek, geluiden, stiltes + theaterteken: verbale en paraverbale

middelen)

Om zijn boodschap van onrecht extra in de verf te zetten, maakt Milo Rau gebruik van
muziek en gezangen. Dit zorgde voor een extra dynamiek op het podium en op het
scherm. Het toneelstuk begint met het melancholische gitaarspel van Casella op het
podium. En gedurende de ganse opvoering komt dit gitaarspel en gezang terug. Hierbij
speelt het koor een hoofdrol. Dit is een duidelijke verwijzing naar de Griekse tragedie
waarbij het koor een essentieel onderdeel is. Bij Rau krijgen wij te maken met een koor
dat bestaat uit inheemse jonge arbeiders en overlevenden van het bloedbad van 1996.
Het koor zingt zijn traditionele liederen. De Braziliaanse componist Casella spreekt vanop
het podium het koor toe. Het koor zelf is op het scherm. Dan begint Casella het koor te
dirigeren. Zo wordt de schijn opgehouden dat het de mensen op het scherm en de
acteurs op het podium met elkaar in contact staan.

Ook opvallend is de manier waarop de acteurs op het podium hun verhaal vertellen. Zij
vertellen over de politieke gebeurtenissen in Brazilië en ze doen dit met hun gezicht recht
naar het publiek. Ze doen hun verhaal afwisselend in het Nederlands, Portugees en
Engels. Tijdens hun relaas wordt het verhaal van Antigone verweven met de werkelijke
tragedie die zich afgespeeld heeft in Brazilië. Hier wordt heden en verleden, recht en
onrecht, het gebeuren op het podium en het gebeuren in Brazilië samengebracht.

Wat is mij vooral bijgebleven van dit toneel?

Antigone in de Amazone is een vorm van theater dat ik niet kende. Het afwisselen tussen
het gebeuren op een podium en de opvoeringen op het scherm verruimden de beleving.

Bovendien kwam de politieke boodschap op bepaalde momenten hard binnen. Zeker het
protest van de landloze boeren die hardhandig werd uiteengeslagen door de militaire
politie waren heel krachtige beelden.
Omdat het podium heel sober was, kregen de acteurs die zich rechtstreeks tot het
publiek richtten alle aandacht. Ook de gezangen van het koor en de interactie met het
podium was bij momenten heel ontroerend.

Ik moet wel eerlijk toegeven dat er toch wat voorkennis voor nodig was om alles te
snappen. Bovendien zorgde het vermengen van het verhaal van Antigone met de
hedendaagse strijd van de landloze boeren in het Braziliaanse Amazonewoud voor extra
verwarring. Er zijn inderdaad vergelijkingspunten. Het gaat in beide gevallen om verzet
en ongehoorzaamheid tegen een grotere macht: bij Antigone tegen koning Kreoon en bij
de landloze boeren tegen de overheid en de kapitalistische grootgrondbezitters. Maar het
zijn beide sterke verhalen waarvan de boodschap beter apart wordt gebracht. Zeker het
verhaal van Antigone kwam niet ten volle tot zijn recht.

In zijn geheel genomen kan ik zeggen dat het geen ontspannend avondje theater
geworden is. Het onderwerp en de beelden die getoond werden, waren zeer
confronterend.

Maar ik ben blij dat ik eens met een heel andere vorm van toneel kennis gemaakt heb.
Deze vorm van toneel leert je nadenken over het vele onrecht dat gewone mensen en
onze planeet aangedaan worden in naam van het Kapitalisme.

Bibliografie
Milo Rau. (2021). Geraadpleegd op 11 oktober 2023 via
https://www.ntgent.be/nl/ensemble/milo-rau-reg

Milo Rau (2022). Theater is democratie in het klein: kunst, maatschappij, verzet. Epo

Van Heteren, L. (2023). Milo Rau zet ook verhoudingen tussen acteures en landlozen op
scherp. Geraadpleegd op 19 oktober 2023 via
https://www.theaterkrant.nl/recensie/antigone-in-de-amazone/ntgent/