Fizik II

Ders 3: POTANSİYEL FARKI VE ELEKTRİKSEL POTANSİYEL

Prof. Dr. Sedat BALLIKAYA

Tuğçe MARAŞ
KONU İÇERİĞİ:
ELEKTRİK POTANSİYEL VE POTANSİYEL FARKI
DÜZGÜN BİR ELEKTRİK ALANDAKİ POTANSİYEL FARKI
ELEKTRİKSEL POTANSİYEL VE NOKTASAL YÜKLERİN
OLUŞTURDUĞU POTANSİYEL ENERJİ
ELEKTRİKSEL POTANSİYELDEN ELEKTRİK ALAN ELDE
EDİLMESİ
SÜREKLİ YÜK DAĞILIMININ OLUŞTURDUĞU ELEKTRİK
POTANSİYEL
YÜKLÜ BİR İLETKENİN POTANSİYELİ
POTANSİYEL FARKI VE
ELEKTRİKSEL POTANSİYEL
Diğer yüklü cisimler tarafından oluşturulan bir E
elektrostatik alanı içine bir 𝑞0 deneme yükü
konulduğunda, bu deneme yükü üzerine etki eden
elektrostatik kuvvet 𝑞0 E dir.Deneme yükü elektrik alan
içinde hareket ettirilirse, yük üzerine alan tarafından
yapılan iş F .ds= 𝑞0 .E.ds ile verilir.Alan tarafından bu
miktarda iş yapılırken yük alan sisteminin potansiyel
enerjisi dU=-𝑞0 .E.ds kadar azalır.Deneme yükünün A
ve B noktaları arasında sonlu bir yerdeğişirmesi
halinde, sistemin potansiyel enerji değişimi aşağıdaki
gibidir.
𝑩
∆U=-𝒒𝟎 ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒅𝒔
*Birim yük başına U/q0 potansiyel enerjisi, q0 değerinden bağımsızdır ve elektrik alan içinde
her noktada tek değere sahiptir.Bu U/q0 niceliğine elektriksel potansiyel (V)denir.Yani elektrik
alanın herhangi bir noktasındaki elektriksel potansiyel V=U/q0
Şeklindedir ve potansiyel fark skaler bir niceliktir.

*Bir elektrik alan içinde A ve B gibi herhangi iki nokta arasındaki ∆V = VB − VA

potansiyel farkı, sistemin potansiyel enerjisindeki değişimin , deneme yüküne oranı olarak
tanımlanır.
𝑩
∆𝑽= ∆𝑼/𝒒𝟎 =− ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒅𝒔

*Potansiyel farkı, potansiyel enerji ile karıştırılmamalıdır.Potansiyel farkı potansiyel enerji ile
orantılıdır ve aralarındaki ilişki yukarıda verilen denklemde de görüldüğü gibi ∆𝐕. 𝐪𝟎 = ∆𝐔
şeklindedir.
DÜZGÜN BİR ELEKTRİK ALANDAKİ POTANSİYEL
FARKLERI ∆𝑉 = 𝑉
𝑩
𝐵 − 𝑉𝐴 =− ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒅𝒔 bağıntısı alan
düzgün olsun ya da olmasın geçerlidir.
Ancak alanın düzgün olması matematiksel
açıdan kolaylık sağlar.Yandaki şekilde
verildiği gibi negatif y ekseninde düzgün bir
elektrik alan durumunu inceleyelim.
Aralarında d uzaklığı olan A ve B gibi iki
nokta arasındaki potansiyel farkı:
𝑩 𝑩
∆𝑽 = ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒅𝒔=− ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒄𝒐𝒔 𝟎 𝒅𝒔=
𝑩 𝑩
− ‫𝑬 𝑨׬‬. 𝒅𝒔=−𝑬 ‫𝒅𝑬 = 𝒔𝒅 𝑨׬‬

∆𝑼 = −∆𝑽. 𝒒𝟎 = −𝒒𝟎 𝑬𝒅
 ÖRNEK
• Bir proton, şekilde gösterildiği gibi büyüklüğü 8 x
104 V/m olan pozitif x -ekseni yönündeki düzgün
bir elektrik alan içinde durgun halden serbest
bırakılıyor. Proton elektrik alan yönünde 0.5 m
gittiğinde,
• A) A ve B noktaları arasındaki elektriksel
potansiyel fark ne kadardır?
• B) Bu iki nokta arasında, protonun potansiyel
enerjisinde ne kadarlık
bir değişim olmuştur?
• Proton B noktasına ulaştığındaki hızı ne olur?
ÇÖZÜM
ELEKTRİKSEL POTANSİYEL VE NOKTASAL YÜKLERİN
OLUŞTURDUĞU POTANSİYEL ENERJİ
• Orijinde bir nokta yükü bulunsun. Yükten kadar uzaktaki
noktasının potansiyelini bulmak için, test yükünü noktasından
sonsuza götürmemiz gerekir. Böylece,

• bulunur. nokta yükünün kendisinden kadar uzakta oluşturduğu

elektrik potansiyel:
Nokta Yük Grubunun Oluşturduğu Potansiyel :
• Şekilde üç nokta yükten oluşan bir sistem verilmiştir.
Bu yüklerin herhangi bir noktasında oluşturdukları
elektrik potansiyel, her birinin ilgili noktada
oluşturduğu potansiyellerin toplamıdır.
 ÖRNEK
• Şekilde gösterildiği gibi, ikizkenar bir üçgenin köşelerine üç nokta yük
yerleştirilmiştir. -q yüklerinin bulunduğu doğrunun tam orta
noktasındaki elektrik potansiyelini hesaplayınız. ( q= 7 μC alınız )
 ÖRNEK
• Şekilde gösterildiği gibi, 𝑞1 =2 𝜇C' luk yük orijinde ve 6
C' luk yük ise y=3 m noktasında bulunmaktadır. Bu iki
yükün, x=4 m noktasında ( P ) oluşturdukları toplam
elektrik potansiyel ne kadardır? 𝑞3 = 3 𝜇C' luk üçüncü
bir yükü noktasına getirmek için yapılması gereken işi
bulunuz.
Elektrik Dipolünün Oluşturduğu Potansiyel :
• Solda bir elektrik dipolü verilmiştir. Dipolü oluşturan nokta
yüklerin P noktasında oluşturdukları V potansiyelini bulalım.P
noktası, dipolün merkezi olan O noktasından r kadar uzakta
ve OP doğrusu dipol ekseni ile θ açısı yapsın. Bu durumda
noktasındaki potansiyel:
SÜREKLİ YÜK DAĞILIMININ OLUŞTURDUĞU ELEKTRİKSEL POTANSİYEL
Sürekli yük dağılımının oluşturduğu elektriksel
potansiyeli çok küçük bir dq elemanınnın
oluşturduğu potansiyel göz önüne alınarak
hesaplanabilir.Bu yük elemanı noktasal yük gibi
incelenir.Herhangi bir P noktasında bu dq yük
elemanının oluşturduğu potansiyel;
𝒅𝒒
dV=𝒌𝒆 ile verilir. P noktasındaki toplam
𝒓
potansiyeli elde etmek için, yük dağılımının bütün
elemanlarının katkısı şeklindedir. Yani verilen
bağıntının integrasyonudur.

𝒅𝒒
V=𝒌𝒆 ‫׬‬
𝒓
 ÖRNEK

• Şekilde L uzunluğunda ve λ düzgün yük

yoğunluğuna sahip ince bir çubuk verilmiştir.
Çubuğun sol ucundan, çubuğa dik doğrultuda d
kadar yukardaki bir P noktasındaki elektrik
potansiyelini bulunuz.
ÇÖZÜM
 ÖRNEK
• Yarıçapı R olan ince bir disk düzgün σ yüzey yük yoğunluğuna
sahiptir. Diskin merkezinden dik olarak geçen eksen üzerinde
ve merkezden z kadar uzaktaki bir P noktasında elektrik
potansiyelini bulunuz.
 ÖRNEK
• İç yarıçapı a ve dış yarıçapı b olan ince bir disk düzgün σ
yüzey yük yoğunluğuna sahiptir. Diskin merkezinden dik
olarak geçen eksen üzerinde ve merkezden z kadar
uzaktaki bir P noktasında elektrik potansiyelini bulunuz.
YÜKLÜ BİR İLETKENİN POTANSİYELİ
**Önceki kısımlarda denge durumundaki katı bir
iletken net bir yük taşıdığı zaman,yükün,iletkenin
daima dış yüzeyinde toplandığını, yüzeyin hemen
dışında elektrik alanınyüzeye dik olduğunu
iletkenkenin içinde ise sıfır olduğunu bulmuştuk.

𝑩
**∆𝑽 = 𝑽𝑩 − 𝑽𝑨 = − ‫𝑬 ׬‬. 𝒅𝒔 = 𝟎
𝑨
0 olmasının nedeni elektrik alanın yüzeye dik
olmasından kaynaklanmaktadır.Bağıntı
incelendiğinde yüklü bir iletkenin yüzeyinin her
yerinde V potansiyeli sabittir.Aynı zamanda
iletkenin içinde elektrik alan 0 olduğundan dolayı
potansiyelin sabit ve yüzeydeki değere eş değer
olduğu görülür.