Komponowanie muzyki do filmu - teoria i praktyka

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Film edukacyjny
Dla nauczyciela
 Komponowanie muzyki do filmu - teoria i praktyka

Źródło: Kelly Sikkema, domena publiczna.

Trudno wyobrazić sobie kompletne dzieło filmowe bez muzyki. Warstwa dźwiękowa – poza
dialogami i innymi elementami scenariusza – stanowi wartość dodaną, spełniając wiele
różnorodnych funkcji. Ułatwia zrozumienie filmu, otwiera możliwości interpretacyjne,
wreszcie wpływa na emocje widza, potęgując jego wzruszenie bądź przerażenie.

Skomponowanie muzyki oraz umiejętne wmontowanie jej do filmu tak, by nie naruszyć
innych jego elementów, a jedynie je podbić, ubarwić, uatrakcyjnić – to niełatwe zadanie,
trzeba bowiem zachować przy tym pewne zasady.
Dla zainteresowanych

Więcej informacji znajdziesz w e‐materiałach:

Modyfikacja dźwięku - efekty w programie Audacity cz. 1;

Kompresja dynamiczna i normalizacja dźwięku w programie Audacity;
Modyfikacja dźwięku - efekty w programie Audacity cz. 2;
Zastosowanie efektu pogłosu w programie Audacity;
Podstawowe ustawienia kamery – rozdzielczość, klatkaż, formaty;
Synchronizacja dźwięku z obrazem - w praktyce;
Dźwięk w filmie – wprowadzenie;
Dźwięk w filmie – prawo autorskie;
 Miksowanie muzyki.

Twoje cele:

Poznasz kolejne kroki w pracy nad połączeniem filmu z muzyką.

Przeanalizujesz, w jaki sposób muzyka może wpływać na odbiór dzieła filmowego.
Samodzielnie wmontujesz fragment muzyki do klipu wideo.
Przeczytaj

Tworzenie muzyki do filmu

Muzyka, która ma służyć jako dodatek do dzieła filmowego, jest inna od tej wykonywanej
osobno, jako samodzielny utwór. Tworząc ją należy uwzględnić istotne elementy samego
filmu, takie jak dialogi i efekty dźwiękowe. Z tego powodu muzykę powinno nagrywać się
wielokanałowo – to ułatwia późniejszą pracę nad montażem. Planując nagranie należy zaś
uwzględnić wydarzenia rozgrywające się na filmowym ekranie i dostosować ją do nich.
Najczęściej bowiem muzyka stanowi tło lub przerywnik w filmie dla dominujących dialogów.
Dlatego nie należy ich zakłócać nadmierną głośnością lub natężeniem dźwięku. Muzyka
powinna być zaprojektowana w taki sposób, by łatwo było ją przyciąć, zawinąć,
zmodyfikować pod dialogi i wydarzenia w filmie. Muzyka nie powinna konkurować
z efektami dźwiękowymi, a z nimi współgrać, dlatego pożądana jest współpraca między
montażystami muzyki oraz dźwięku.

Jeszcze przed rozpoczęciem pracy nad filmem warto nawiązać współpracę

z kompozytorem odpowiedzialnym za muzykę. Dzięki temu jego dzieło będzie bardziej
przemyślane, dopracowane, oryginalne i nowatorskie. Należy jednak pamiętać, by było też
dopasowane do dzieła, dlatego prace należy intensyfikować po zakończeniu montażu
obrazu. Wówczas rozpoczyna się dopracowywanie muzyki. Istotna jest jej długość, tak by
była dopasowana do warstwy wizualnej. Kolejne kroki, które należy podjąć w przygotowaniu
muzyki filmowej, to:

organizacja projekcji filmu z udziałem m.in. kompozytora, operatora dźwięku

i konsultanta muzycznego;
omówienie filmu i oczekiwań co do charakteru muzyki, jaka ma się w nim pojawić; jest
to tzw. drabinka, która umożliwia zorientowanie się w projekcie muzyki;
wskazanie terminów gotowości kompozytora;
ustalenie oczekiwań kompozytora;
opracowanie szczegółowego budżetu zrealizowania nagrań muzycznych.

Wykonawcą pracy jest kompozytor, konsultant zaś ją nadzoruje, zgłasza wszelkie uwagi oraz
sugestie. Ze studia muzycznego nagrania przekazuje się do studia dźwiękowego, a tam
poddaje montażowi i zgrywa z filmem.
Pomimo tego, że muzyka pełni często w filmie rolę tła, do jej nagrania potrzebna bywa cała orkiestra.
Źródło: Kaveh Mirhoseini, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Funkcje dźwięku w filmie

Rozumienie

Warstwa dźwiękowa filmu może przyczynić się do jego pełniejszego zrozumienia, zawarte
mogą być w niej bowiem różnego rodzaju wskazówki. Choć podstawowe zrozumienie
dzieła zapewniają dialogi, warstwa słowna, to towarzyszący im dźwięk buduje skojarzenia,
tworzy system narracyjny.

Dzięki dźwiękowi widz może się domyślić, co zdarzy się w filmie, jaka będzie kolejna scena
bądź zwrot akcji. Dźwięk oraz warstwa wizualna współtworzą fabułę i historię, sprawiają, że
dzieło staje się kompletne, budują realistyczną i prawdopodobną wizję.
Od początku powstania filmu jako medium muzyka była jego nieodłączną częścią, szczególnie przed
udźwiękowieniem obrazu. Na zdjęciu pianista grający muzykę na żywo do filmu niemego.
Źródło: Dmitry Rozhkov, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org [dostęp 18.10.2022], licencja: CC BY-SA 4.0.

Interpretacja

Interpretacja filmu wymaga więcej wysiłku niż samo jego zrozumienie – tym większą rolę
odgrywa tutaj dźwięk. Połączenie warstwy wizualnej z dźwiękową daje całość, którą można
rozumieć na różne sposoby. Interpretacja polega jednak również na dekodowaniu znaczeń
zawartych w samym dziele. Jest to możliwe dzięki wiedzy na temat gatunków filmowych,
budowy dzieła oraz dźwięku w filmie – zwraca się wówczas uwagę na takie elementy, jak
rytmiczność dźwięków, jakość efektów, ich synchronizacja.

Umiejętnie użyte dźwięki w filmie mogą spełniać wiele funkcji, do najważniejszych efektów
Michel Chion zalicza następujące:

efekt nieempatyczności – kontrapunkt, polegający na innym charakterze dźwięku

i wydarzeń, którym towarzyszy;
akuzmatyzacja – zastąpienie obrazu dźwiękiem (np. ze względu na brutalność sceny);
symboliczne użycie dźwięków – dźwięk staje się symbolem, mniej ważne jest
natomiast, czy przypomina dźwięk oryginalny;
ujawnianie warsztatu – bohater słyszy muzykę lub w jakiś sposób ona na niego wpływa;
zaznaczenie interpunkcji poprzez dźwięk – poszczególne dźwięki w ścieżce
dźwiękowej mają swoje miejsce, długość oraz wysokość.

Emocje
Emocje w filmie mogą przeżywać zarówno bohaterowie, jak widzowie. Dźwięk w filmie
wpływa na te ostatnie, wzmagając zachwyt, wzruszenie lub przerażenie odbiorców.
Odebrać dzieło na poziomie czysto emocjonalnym można za pomocą samej muzyki, bez
zrozumiania fabuły czy narracji.

Umiejętne zestawienie dźwięków z warstwą wizualną sprawia, że film oddziałuje na widza,

choć często dzieje się to w sposób nieuświadomiony – przykładem jest choćby rytmizacja
dźwięku, z której można nie zdawać sobie sprawy, a która powoduje określone stany
psychofizyczne. Dźwięk oddziałuje na widza nie tylko pod kątem psychicznym, ale także
fizycznie. Przykładem są przypieszone oddechy bohaterów – słyszenie ich może wywołać
podobną reakcję fizjologiczną u widza.

W celu wywołania konkretnych emocji korzysta się z różnych instrumentów. Zastanów się, do jakiej sceny
może pasować muzyka grana solo na gitarze, a do jakiej na pewno nie.
Źródło: Soundtrap, dostępny w internecie: unsplash.com [dostęp 18.10.2022], domena publiczna.

Słownik
akuzmatyzacja

efekt osiągany za pomocą dźwięku akuzmatycznego, (acousmatic sound) czyli

słyszalnego bez pokazywania jego źródła (dźwięk z radia, telefonu, znajdujący się poza
kadrem filmowym)
kontrapunkt

element obrazu, widowiska itp. uwydatniający inny element przez skontrastowanie go

z nim
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z audiobookiem i wyjaśnij, w jaki sposób, według autora, należy łączyć inspiracje
muzyczne z różnych części świata w trakcie komponowania muzyki filmowej.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/P17quqmhO

Z perspektywy Mela Lewisa, kompozytora:

Muzyka powstająca na potrzeby filmów hollywoodzkich czerpała z tradycji zachodniej

muzyki klasycznej. Jednak dostrzegam w procesie jej tworzenia prawdziwą ewolucję, w
związku z ciągłym postępem, jaki dokonuje się w mass-mediach, związanym z
rozszerzeniem potencjału muzyki tworzonej elektronicznie oraz otwarciem się na
dźwięki pochodzące z kręgów kulturowych innych niż zachodnie. Muzyka tworzona za
pomocą urządzeń elektronicznych, afrykańskie rytmy czy instrumenty przywożone z
całego świata, to tylko niektóre nowe źródła inspiracji.

Coraz powszechniejsze urządzenia elektroniczne wykorzystywane przy tworzeniu

muzyki stwarzają wiele możliwości, jednak z drugiej strony bywają niekiedy używane w
nadmiarze i do niewłaściwych celów. „Sztuczne bębny nie mają duszy", głosi jedno z
moich ulubionych powiedzonek, dotyczące braku emocji, jaki towarzyszy muzyce
tworzonej w taki sposób. Ta opinia zakłada wyższość stosowania monotonnych,
zautomatyzowanych „włączników i wyłączników" zamiast wzbogacania procesu
tworzenia muzyki o najnowsze dźwięki i parametry związane z jej powstawaniem.
Komputer stosowany jako narzędzie do tworzenia dźwięków bębnów, nie jest
ostateczną wyrocznią, ale środkiem, czy narzędziem służącym do komponowania.
Ułatwia modyfikowanie i kształtowanie za pomocą „nowej kolorystyki", którą wzbogaca
się wstępne wrażenia dźwiękowe uzyskane na podstawie słuchania nagrań
instrumentów. Na przykład może to dotyczyć dźwięku skrzypiec, który można
modyfikować poprzez opóźnianie i próbkowanie poszczególnych elementów dźwięku,
które sprawia, że dźwięk po wyłączeniu z pierwotnego kontekstu, zyskuje całkowicie
nowe brzmienie.
Jeśli muzyka tworzona za pomocą urządzeń elektronicznych faktycznie ma wzbudzać
emocje, to wymaga więcej wysiłku i znacznej ilości poprawek, ale w rezultacie tego
procesu powstają bardzo wyszukane i doskonale opracowane kompozycje.

Afrykańskie rytmy nie tylko budują nową atmosferę filmu, co podsuwają nowe,
całościowe podejście do zadania tworzenia muzyki w danej produkcji. Schemat muzyki
powstającej w kulturze zachodniej jest liniowy, przypomina strukturę utworu
literackiego: słowa łączą się w zdania („segmenty o określonej melodii, odpowiednio
zharmonizowane"), które następnie tworzą akapity (wewnątrz których rozwija się
konkretny temat). W przeciwieństwie do tego logicznego, czy też „rozumowego"
rozwoju, w muzyce afrykańskiej można zaobserwować tendencję do bardziej
„okrągłego" czy „instynktownego" charakteru rytmu. Instrumenty perkusyjne o
zróżnicowanym tembrze odtwarzają konkretne schematy rytmiczne lub motywy, które
tworzą misterną konstrukcję. Ponieważ motywy są stałe, te „rytmiczne segmenty", tak
jak w przypadku harmonijnych melodii właściwych zachodniemu kręgowi
kulturowemu, nie są liniowe czy kierunkowe, ale mogą być postrzegane jako materiał
łączący przeszłość z teraźniejszością, poprzez swój powtarzający się charakter.

To podejście do tworzenia muzyki pozwala skupić się przede wszystkim na wzajemnym

przenikaniu się idei, a nie na liniowej antycypacji elementów, które mają nastąpić. Nasze
„doświadczenie muzyki" opiera się na przepływie i przenikaniu się schematów, bardziej
niż na oczekiwaniu kolejnych elementów, które mamy usłyszeć. Zmiany natężenia
dźwięku bądź wzbogacenie lub zubożenie o konkretne instrumenty, ma służyć
uwydatnieniu konkretnych motywów i zróżnicowaniu danego segmentu muzycznego.
Tym, co fascynuje mnie w muzyce tworzonej w taki sposób, jest prostota konstrukcji,
która jednocześnie uwydatnia to, jak złożona i doskonała pod względem rytmicznym
może być muzyka, dzięki odpowiedniemu powiązaniu schematów.

To tak, jakbyśmy odarli proces pisania muzyki z „rozumowej" otoczki i skoncentrowali

się na tych aspektach muzyki, które uwydatniają siłę, z jaką oddziaływuje ona na emocje.
Być może muzyka afrykańska jest znakiem, że czas ponownie odkryć w sobie najprostsze
emocje.

Instrumenty przywożone z najdalszych zakątków świata są w stanie w większym stopniu

oddziaływać na emocje słuchaczy. Wciąż zaskakuje mnie, jak wiele zależy od samego
wyboru instrumentu, którego dźwięk potrafi w równie znacznym stopniu oddziaływać
na słuchaczy, co melodia, harmonia czy rytm. Jest to fala dźwiękowa, która sama w sobie
ma jedyny, niepowtarzalny charakter. Dźwięki obecne w muzyce kultury zachodu
stanowią ogólnie przyjęty kanon „klasycznej orkiestry". Naczelną dla tej orkiestry zasadą
jest dokładne przestrzeganie zapisów nutowych; instrumenty, których używa się tylko
 lokalnie, różnią się od niej, ponieważ wyrażają „duszę" danej kultury, muzyka
wykonywana przy ich użyciu zawiera szczegóły, przez które wyraża się okoliczności i
czynniki, które miały wpływ na jej powstanie, przez co, brzmi o wiele bardziej
prawdziwie. Przykładem może być shakuhachi, który swoim wyglądem i brzmieniem
przypomina flet, jednak duża liczba technik gry na tym instrumencie pozwala wydobyć
z niego dźwięk o zróżnicowanym charakterze.

Bibliografia: D.L. Yewdall, Dźwięk w filmie. Teoria i praktyka, Warszawa 2011, str. 480-482

Źródło: Englishsquare Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Dlaczego inne niż zachodnie instrumenty muzyczne mają duży potencjał wzbogacania utworów
muzycznych? Omów krótko to zagadnienie.

Ćwiczenie 1

Co oznacza liniowa struktura utworu muzycznego?

 Segmenty muzyki tworzą akapity, które posiadają określony temat muzyczny.

 Segmenty muzyczne o określonej melodii następują kolejno po sobie.

 Frazy muzyczne nie różnią się od siebie.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tekst tak, by wyjaśniał, w jaki sposób można zwiększyć doświadczenie muzyki
w filmie.

Mimo niektórych twierdzeń, że muzyka w filmie pełni tło dla fabuły i akcji, należy podkreślić jej

dla obrazu znaczenie. Wrażenia doświadczane w trakcie seansu w dużej mierze

opierają się na się schematów. W muzyce filmowej zachowanie stałości

i monotonii kolejnych elementów. Zmiany natężenia dźwięku mają duży wpływ na

szczególnych fragmentów filmu. Użycie nietypowych dla muzyki zachodniej może

uwydatnić motywy i segmenty muzyczne. W wyniku takich działań muzyka z jeszcze

większą siłą oddziaływuje na emocje.

ograniczeniu melodii reżyserię przepływie i przenikaniu jest ważne

instrumentów podkreślanie połączyć w całość nie jest ważne minimalne

równoważne zróżnicować
Film edukacyjny

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RZKc9k7CQFK8k

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do komponowania muzyki.

Ćwiczenie 1

Do czego służy system MIDI?

 Do zainstalowania oprogramowania wirtualnego instrumentu.

 Do przekazywania danych między klawiaturą sterującą a instrumentem.

Do uruchamiania połączenia między urządzeniem zewnętrznym a komputerem za


pomocą odpowiedniego złącza.
Ćwiczenie 2

Oznacz poprawne lub fałszywe twierdzenia.

Twierdzenie prawda fałsz

Kwantyzacja audio to proces, w którym pojedyncze
dźwięki są przyporządkowywane do określonych miejsc  
w zapisie ścieżki.
Metronom to podstawowy instrument muzyczny, bez
którego niemożliwe jest stworzenie jakiegokolwiek  
utworu.
Uzyskanie dokładnego tempa utworu muzycznego
podczas komponowania może być uzyskane przy pomocy  
metronomu.
Polecenie 1

Pobierz z sieci wybrany przez siebie instrument wirtualny i zainstaluj jako plugin dla swojego
programu.

Polecenie 2

Nagraj kilka różnych dźwięków, używając metronomu i wyrównaj dźwięki według instrukcji
zawartych w filmie.

Polecenie 3

Nagraj różne ścieżki audio, zmieniając brzmienie instrumentu poprzez użycie różnych
parametrów wybranego programu.
Dla nauczyciela

Autor: Paulina Król

Przedmiot: Informatyka

Temat: Komponowanie muzyki do filmu - teoria i praktyka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Cele kształcenia – wymagania ogólne

III. Posługiwanie się komputerem, urządzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi,

w tym: znajomość zasad działania urządzeń cyfrowych i sieci komputerowych oraz
wykonywania obliczeń i programów.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Programowanie i rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem komputera i innych

urządzeń cyfrowych.

Zakres podstawowy. Uczeń:

4) wyszukuje w sieci potrzebne informacje i zasoby, ocenia ich przydatność oraz

wykorzystuje w rozwiązywanych problemach.

III. Posługiwanie się komputerem, urządzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi.

Zakres podstawowy. Uczeń:

1) zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń cyfrowych i towarzyszącego im

oprogramowania;

2) objaśnia funkcje innych niż komputer urządzeń cyfrowych i korzysta z ich

możliwości;

3) rozwiązuje problemy korzystając z różnych systemów operacyjnych;

IV. Rozwijanie kompetencji społecznych.

Zakres podstawowy. Uczeń:

 6) poszerza i uzupełnia swoją wiedzę korzystając z zasobów udostępnionych na
platformach do e‐nauczania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne. Uczeń:

pozna kolejne kroki w pracy nad połączeniem filmu z muzyką;

przeanalizuje, w jaki sposób muzyka może wpływać na odbiór dzieła filmowego;
samodzielnie wmontuje fragment muzyki do klipu wideo.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm;
nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem multimedium i ćwiczeń interaktywnych;
pokaz;
pogadanka.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
e‐podręcznik.

Przebieg lekcji

Przed lekcją
 1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‐materiał „Komponowanie muzyki do filmu - teoria
i praktyka”. Uczniowie proszeni są o zapoznanie się z filmem w sekcji „Film
edukacyjny”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat zajęć. Na tablicy zostaje wyświetlonony

zapowiedziany e‐materiał. Uczniowie wyświetlają sekcję „Wprowadzenie”. Chętny
uczeń czyta jego treść. Następuje wspólne omówienie kryteriów sukcesu.
2. Uczniowie tworzą kilkuosobowe grupy. Nauczyciel prosi o wykonanie polecenia 1.
z sekcji „Film edukacyjny”.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami z sekcji „Przeczytaj”. Następnie

wybrany uczeń podsumowuje wiedzę zdobytą na tej podstawie.
2. Nauczyciel odtwarza audiobook, następnie uczniowie dobierają się w pary i wykonują
polecenia 1. i 2. Indywidualnie natomiast rozwiązują ćwiczenia zamieszczone w sekcji
„Audiobook”.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie nagrywają w parach różne ścieżki audio, zmieniając brzmienie instrumentu

poprzez użycie różnych parametrów wybranego programu. Nauczyciel ocenia
poprawność wykonania zadania.
2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.
Uczniowie zapisują na kartkach co sprawiło im trudność.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują polecenie 2. z sekcji „Film edukacyjny”.

Materiały pomocnicze:

1. D.L. Yewdall, Dźwięk w filmie. Teoria i praktyka, Warszawa 2011.

2. Małgorzata Przedpełska‐Bieniek, Sztuka dźwięku. Technika i realizacja, Warszawa 2021.
3. Pająk Jacek, Dźwięk w filmie. Między sztuką a rzemiosłem, Warszawa 2021.

Wskazówki metodyczne:

Multimedium w sekcji „Audiobook” można potraktować jako zadanie domowe

dotyczące analizy problemu zawartego w temacie „Komponowanie muzyki do filmu -
teoria i praktyka”.