𝐵𝑢𝑘𝑡𝑖𝑘𝑎𝑛 𝑏𝑎ℎ𝑤𝑎:

∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) 𝑛 ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 ∑𝑛𝑖=1 𝑌𝑖

=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 2
𝑛 ∑𝑛 𝑋 − (∑𝑛 𝑋 )
2
𝑖=1 𝑖 𝑖=1 𝑖

∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑋𝑖 𝑌̅ − 𝑌𝑖 𝑋̅ + 𝑋̅ 𝑌̅ )

=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 ∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑋𝑖 − 𝑋̅)
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑋𝑖 𝑌̅ − 𝑌𝑖 𝑋̅ + 𝑋̅ 𝑌̅ )
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 ∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖2 − 2𝑋𝑖 𝑋̅ + 𝑋̅ 2 )
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌̅ − ∑𝑛𝑖=1 𝑌𝑖 𝑋̅ + 𝑛𝑋̅ 𝑌̅
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖2 − 2𝑋̅ ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 + 𝑛𝑋̅ 2
 𝑛 𝑛
𝑃𝑒𝑚𝑏𝑢𝑘𝑡𝑖𝑎𝑛 𝑏𝑎ℎ𝑤𝑎
𝐽𝑖𝑘𝑎 𝑑𝑖𝑘𝑒𝑡𝑎ℎ𝑢𝑖 𝑏𝑎ℎ𝑤𝑎 ∑ 𝑋𝑖 = 𝑛 𝑋̅ 𝑑𝑎𝑛 ∑ 𝑌𝑖 = 𝑛 𝑌̅ 𝑚𝑎𝑘𝑎:
𝑖=1 𝑖=1
∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 2𝑋̅ ∑𝑛1 𝑋𝑖 + 𝑛𝑋̅ 2 = ∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 𝑛𝑋̅ 2

𝑛 𝑛 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛𝑋̅𝑌̅ − 𝑛𝑋̅ 𝑌̅ + 𝑛𝑋̅𝑌̅ ∑ 𝑋𝑖2 − 2𝑋̅ ∑ 𝑋𝑖 + 𝑛𝑋̅ 2 = ∑ 𝑋𝑖2 − 2𝑛𝑋̅ 2 + 𝑛𝑋̅ 2
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 ∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 𝑛𝑋̅ 2 1 1 1

𝑛 𝑛 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛𝑋̅𝑌̅ ∑ 𝑋𝑖2 − 2𝑋̅ ∑ 𝑋𝑖 + 𝑛𝑋̅ 2 = ∑ 𝑋𝑖2 − 𝑛𝑋̅ 2
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 ∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 𝑛𝑋̅ 2 1 1 1
 1 𝑛 1 𝑛
𝑗𝑖𝑘𝑎 𝑑𝑖𝑘𝑒𝑡𝑎ℎ𝑢𝑖 𝑚𝑒𝑎𝑛 𝑋̅ = ∑ 𝑋𝑖 𝑑𝑎𝑛 𝑌̅ = ∑ 𝑌𝑖 𝑚𝑎𝑘𝑎 𝑑𝑖 𝑑𝑎𝑝𝑎𝑡𝑘𝑎𝑛:
𝑛 𝑖=1 𝑛 𝑖=1
𝑛 1 𝑛 1 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛(𝑛 ∑𝑖=1 𝑋𝑖 )( 𝑛 ∑𝑖=1 𝑌𝑖 )
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 1 2
∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 𝑛 ( ∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 )
𝑛
𝑛 1 𝑛 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛 𝑛2 (∑𝑖=1 𝑋𝑖 ∑𝑖=1 𝑌𝑖 )
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 1
∑𝑛1 𝑋𝑖2 − 𝑛 2 (∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 )
2
𝑛
 𝑛 1 𝑛 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛 (∑𝑖=1 𝑋𝑖 ∑𝑖=1 𝑌𝑖 )
=
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 1
∑𝑛1 𝑋𝑖2 − (∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 )
2
𝑛
𝑛 1 𝑛 𝑛
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅)(𝑌𝑖 − 𝑌̅ ) ∑𝑖=1 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − 𝑛 (∑𝑖=1 𝑋𝑖 ∑𝑖=1 𝑌𝑖 ) 𝑛
= ( )
∑𝑛𝑖=1(𝑋𝑖 − 𝑋̅ )2 1 2 𝑛
∑𝑛1 𝑋𝑖2 − (∑𝑛𝑖=1 𝑋𝑖 )
𝑛
𝒏
∑𝒊=𝟏(𝑿𝒊 − 𝑿 ̅ )(𝒀𝒊 − 𝒀
̅) 𝒏 ∑𝒊=𝟏 𝑿𝒊 𝒀𝒊 − (∑𝒏𝒊=𝟏 𝑿𝒊 ∑𝒏𝒊=𝟏 𝒀𝒊 )
𝒏
= (𝑻𝑬𝑹𝑩𝑼𝑲𝑻𝑰 )
∑𝒏𝒊=𝟏(𝑿𝒊 − 𝑿̅ )𝟐 𝟐
𝒏 ∑𝒏𝟏 𝑿𝟐𝒊 − (∑𝒏𝒊=𝟏 𝑿𝒊 )