T.

C NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ

FEN FAKÜLTESİ

BİYOTEKNOLOJİ BÖLÜMÜ

GIDA BİYOTEKNOLOJİSİ PERFORMANS ÖDEVİ

NİSA ŞENYUVA – 22040061041

DOMATES BİTKİSİ, GDO’LU DOMATES VE TRANSGENİK BİTKİ NEDİR VE NASIL ELDE

EDİLİR?

Biyoteknoloji ve Biyoteknolojik Ürün Nedir?

Biyoteknoloji biyolojik materyaller kullanılarak doğal olarak var olmayan ya da ihtiyaç kadar
üretilemeyen yeni ve az bulunan ürünlerin moleküler biyolojik tekniklerinin yanı sıra makine
mühendisliği, elektrik-elektronik mühendisliği ve bilgisayar mühendisliği gibi dallardan yararlanarak
üretilme süreçlerini kapsamaktadır. (Gül,2014)

GDO-Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar

Gen teknolojisi kullanılarak doğal süreçler ile elde edilmesi mümkün olmayan, yeni özellikler
kazandırılmış organizmalara “Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizma (GDO) / Genetically Modified
Organizms (GMO) adı verilir. (Beşer,2023)

GDO: Genellikle bir canlı türünün doğal hayatta sahip olmadığı bir özelliğinin başka bir canlıdan gen
aracılığıyla insan eliyle laboratuar ortamında aktarılmasıdır. (Uzun,2013)

İlk GDO ürünleri

1994 – Calgene: Böceğe dayanıklı domates

1996- Zeneca: Uzun raf ömrüne sahip Flavr Savr domates

1996: Böceğe dayanıklı pamuk ve ot ilacına dayanıklı soya (ABD, Arjantin, Brezilya, Güney Afrika,
Hindistan ve Çin’de üretim) (Beşer,2023)

GDO üretimi gerçekleştiren ilk beş ülke:

1. ABD
2. Brezilya
3. Arjantin
4. Hindistan
 5. Çin (Uzun,2013)

GD Bitkilere Kazandırılan Özellikler:

1. Böceklere direnç
2. Viral enfeksiyonlara direnç
3. Herbisitlere tolerans (Soylu,2019)

Günümüzde yaygın olarak üretilen GDO’lu tarım ürünleri:

1. Mısır
2. Soya fasulyesi
3. Kanola (kolza)
4. Pamuk (Uzun,2013)

Genetiği Değiştirilmiş Ürünlerin Faydaları

1. Dünyadaki açlık ve yoksulluk sorununa çözüm

2. Çiftçiye ekonomik fayda sağlama
3. Küresel ısınmanın azaltılması (biyoyakıt üretimi)
4. Hastalıklara karşı dirençli gıdalar
5. İklim şartlarına dirençli, uyum yeteneğine sahip gıdalar
6. Tarıma uygun olmayan alanlarda üretim imkânı
7. Herbisit ve pestisitlere karşı direnç
8. Raf ömrü uzun gıdalar
9. Hızlı büyüyebilen gıdalar
10. Daha lezzetli, güvenilir ve besleyiciliği yüksek gıdalar
11. Verimliliği yüksek gıdalar (Uzun,2013)

GDO Konusundaki Şüpheler

1. Gıdanın besleyici kalitesinde değişim

2. Antibiyotik direnci olasılığı
3. GD gıdaların potansiyel toksisitesi
4. GD gıdaların potansiyel alerjenitesi
5. Olası karsinojen etkisi
6. Yabani bitkilere istenmeyen gen geçişleri
7. Yeni virüs ve toksinkerin oluşumu
8. Tohumlara ulaşımın kısıtlanması
9. Biyoçeşitliliği tehdit etmesi
10. Etik ve dini hassasiyetler
 11. Etiketlenmeme
12. Hayvan hakları
13. Organik ve geleneksel çiftçilerin durumu
14. Bilinmeyen konular (Soylu,2019)

GD Örnekleri

GD Mikroorganizmalar: Mikroorganizmalarda gerçekleştirilen gen değişimleri veya belirli gen

ürünlerin zenginleştirilmesi sonucu gıda, deterjan vb. endüstrilerinde geniş kullanımı olan birçok
enzimin üretimi, gıda endüstrisinde peynir, yoğurt gibi süt ürünlerinin üretilmesinde kullanılan
başlatıcı kültürlerin üretimi, gıda ve endüstriyel olarak çeşitli alanlarda kullanılan etil alkol ve organik
asit üretimi, gıda katkı maddeleri ve ilaç endüstrisinde kullanılan aminoasitlerin üretimi gibi çeşitli
endüstriyel üretimler yapılmaktadır. (Büyükuslu, 2011)

GD Bitkiler: Genetiği değiştirilmiş bitkiler, tarımda yaşanan birçok problemin çözümlenmesine

katkıda bulunmaktadır. Hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık genleri aktarılmış bitkilerin
geliştirilmesi verimliliği arttırdığı gibi tarımsal üretimin çevre üzerindeki baskısını da azaltmaktadır.
(Büyükuslu, 2011)

GD Hayvanlar: Yabancı bir türe veya bireye ait olan ve normal olarak kendi genomlarında
bulunmayan genleri taşıyan hayvanlar genetiği değiştirilmiş hayvanlar veya transgenik hayvanlar
olarak adlandırılır. (Büyükuslu, 2011)

GD Domates: Uzun süre tazeliğini korumasını sağlayacak şekilde genetiği değiştirilmiş flavr savr
patentli domateslerle 28 gün süreyle beslenen 20 sıçanın 7’si mide kanaması geçirirken 40 sıçandan 7
tanesi ise iki hafta içinde öldü. Amerika’da onaylanan ilk GDO’lu domates olan flavr savr daha sonra
piyasadan çekildi. (Büyükuslu, 2011)

Domates Bitkisi ile İlgili Bilgiler

Domates bitkisi tarımsal açıdan önemli genleri dikotiledon kültür bitkilerine uygulamak için model bir
bitki olarak kullanılabilmektedir. (Al-Remi, Arvas, Durmuş, Kaya 2018)

Domates bitkisi likopen, beta karoten, flavanoidler, C vitamini ve hidrosisinamik asit türevleri
içerdiğinden tıbbi açıdan önemli bir bitkidir. (Al-Remi, Arvas, Durmuş, Kaya 2018)

Domates 2n=24 kromozomu olan, diploid bir bitkidir. Meyvedir ve diğer meyvelere oranla daha az
şeker içerir. (Al-Remi, Arvas, Durmuş, Kaya 2018)

Domates Solanaceae familyasında yer alır. (Al-Remi, Arvas, Durmuş, Kaya 2018)
Domatesin temel ve uygulamalı araştırmalara örnek bir model olabilmesinin nedeni: Farklı yetiştirme
koşullarındaki büyüme ihtimali, nispeten kısa yaşam döngüsü, tohum üretim yeteneği, küçük genomu
(950 Mb), gen kopyalama, yüksek öz-döllenme ve homozigotluk, tozlaştırma ve melezlemedeki
kolaylık, aşılamayla yapılan aseksüel çoğalma yeteneği ve farklı yapay dokulardan tam bir bitki
üretme ihtimali gibi birçok farklı özelliği barındırmasıdır. (Al-Remi, Arvas, Durmuş, Kaya 2018)

Flavr Savr Domates Nedir?

Flavr Savr domates ticareti yapılan ilk genetiği değiştirilmiş üründür. Domates bitkisine meyvenin
olgunlaşması sırasında pektin metabolizmasında rol oynayan en önemli enzimlerden birisi olan poli-
galaktronaz (PG) enziminin gen anlatımını düzenleyen bir antisens RNA kullanılmıştır. (Arvas,
Kocaçalışkan,2020)

Pektin: Pektin bitkilerde bulunduğu haliyle bitkinin yenebilen kısımlarını ve dokusunun korunmasını,
üründe istenilen kısımların korunmasını sağlar. (Arslan,1994)

PG Enzimi: Bitki hücrelerinin hücre duvarının başlıca bileşeni olan pektin, a-D-galakturonik asit
moleküllerinin a-1,4-glikozidik bağlarla birbirine bağlanması ile oluşan poligalakturonik asit
zinciridir. Pektinin yapısında poligalakturonik asit, ramnogalakturonik asit, galaktanlar ve
arabinogalaktanlar bulunmaktadır. Pektin molekülü bitkinin golgi cisimciğinde sentezlenmektedir.
(Bilek, Yayğaz,2014)

Antisens: Kodlanmayan nükleik asitlerdir. (Ecevit, Motor, İzmirli,2013)

Transgenik Bitki Oluşturma Yöntemleri

Transgenik Bitki Elde Etme Safhaları

1. Bitki hücresine DNA parçasının transferi ve bitki hücresi genomuna entegre etme
2. DNA transferi yapılmış bitki hücresinden fertil bitkielde edilmesi. (Beşer,2023)

Transgenik Bitki Elde Etme Yöntemleri

1. Dolaylı (Agrobacterium ile)

2. Doğrudan (partikül bombardımanı,elektroporation, makro ve mikro enjeksiyon vb.)
(Beşer,2023)

Transgenik bitki eldesinde Agrobacterium yöntemi ve gen transferi en çok kullanılan yöntemlerdir.
(Beşer,2023)

Gen aktarımı için kullanılan bitki materyalleri:

1. Yaprak
 2. Sürgün
3. Kotilodon veya tam olgunlaşmamış kotilodon
4. Çiçek tomurcuğu
5. Bitki sapı
6. Embriyonik parçalar
7. Fide
8. (Taze veya ön kültüre alınmış) Olgunlaşmamış embriyo
9. Embriyonik kallus (Beşer,2023)

TRANSGENİK BİTKİ ELDESİNDE KULLANILAN GEN AKTARIM YÖNTEMLERİ

1. Agrobacterium Aracılığıyla Gen Aktarımı :Bu bakterinin iki türü A. Tumefaciens ve

A.rhizogenes kullanılmaktadır. Günümüzde en yaygın kullanılan türü A.tumefaciens’tir.
A.Tumefaciens aracılığı ile tütün, patates, kanola ve domates gibi birçok kültür bitkisine gen
transferi yapılabilmektedir. Bu yöntemin zayıf tarafı buğdaygillere gen aktarım yeteneğinin
olmaması ve baklagiller gibi diğer bazı bitki türlerinde başarılı olamamasıdır.
(Korkut,Soysal,2013)

Şekil 1: A.Tumefaciens’in Ti plazmidi

Şekil 2: A.Tumefaciens’in Ti plazmidi

2. Elektroporasyon ve PEG Aracalığıyla Gen Aktarımı: Yüksek voltajlı elektrik

(elektroporasyon) veya kimyasal maddelerle (PEG) hücre zarında geçici porlar oluşturularak
zarın geçirgenliği arttırılır. İstenilen geni taşıyan DNA parçasının hücre içine girmesi sağlanır.
(Korkut,Soysal,2013)
3. Biyolistik: Partikül tabancasıyla, metal partiküllere yapıştırılmış DNA parçasının ya da
doğrudan faj, bakteri veya maya hücrelerinin, ateşleme mekanizmasıyla hedef hücre ve
dokulara bombardımanı yoluyla yapılmaktadır. (Korkut,Soysal,2013)
4. Mikroenjeksiyon: Aktarılacak genleri taşıyan DNA parçası çok ince kılcal pipetlerle veya
enjektörle mikroskop altında doğrudan immobilize edilmiş hedef hücrelere enjekte edilir.
Çoğunlukla hayvan hücrelerinin transformasyonunda kullanılır. (Korkut,Soysal,2013)
5. Sonikasyon: Ses dalgalarıyla hücreler arasında ve hücre zarında boşluklar açarak DNA
parçalarının hücre içine girmesi sağlanır. (Korkut,Soysal,2013)
6. Desikasyon: Dokuların önce soldurulup daha sonra aktarılmak istenen DNA’nın bulunduğu
bir ortamda su alımı sonucu DNA’nın hücre içine alınmasını sağlayan bir yöntemdir.
(Korkut,Soysal,2013)
7. Lazer Mikro Işınlarıyla Aktarım: UV lazer mikro ışınları ile hücrelerde mikro delikler
açılarak DNA parçalarının hücre içine girmesi sağlanır. (Korkut,Soysal,2013)
8. Fiberler Aracılığıyla Aktarım: Silikon karbid sert seramik bir msddedir ve kırıldığı zaman
kolayca keskin kenarlar oluşmaktadır. Gen aktarılmak istenen bitki DNA ve silikon karbid
fiberler içeren tampon içine aktarılır ve kuvvetli bir biçimde çalkalanır. Silikon karbid fiberler
ve süspansiyon hücreleri arasındaki çarpışma sonucu fiberler hücre duvarında ve zarında delik
açılmasına neden olur ve böylece süspansiyon hücrelerine DNA’nın girişi sağlanır.
(Korkut,Soysal,2013)
9. Polen Tüpü Aracılığıyla Aktarım: Tozlaşmanın ardından DNA’nın kesilmiş stigma
yüzeyine uygulanmasıyla DNA’nın polen tüpünden geçerek ovule varması ile aktarım yapılır.
(Korkut,Soysal,2013)
 10. Lipozomlarla Gen Transferi: DNA taşıyan lipozomların bitki protoplastlarının hücre zarı
ile füzyonu sonucu bitkilere gen aktarımı gerçekleştirilebilmektedir. (Korkut,Soysal,2013)

KAYNAKÇA

1. ARSLAN,NURHAN.PEKTİNİN FİZİKOKİMYASAL ÖZELLİKLERİ, ÜRETİMİ VE

GIDALARDA KULLANIMI. GIDA DERGİSİ,1994
2. KESER, ALEV. YÜCECAN, SEVİNÇ. GENETİK MODİFİKASYON VE GENETİK
MODİFİYE BESİNLER, BESLENME VE DİYET DERGİSİ, 2005.
3. ECEVİT, HASRET. MOTOR, SEDAT. İZMİRLİ, MÜZEYYEN. GENDEN TEDAVİYE
YENİ YAKLAŞIMLAR: KODLAMAYAN NÜKLEİK ASİTLER. MUSTAFA KEMAL
ÜNİVERSİTESİ TIP DERGİSİ, 2013.
4. BEŞER, NECMİ.GDO VE GDO’LU BİTKİ ISLAHI.TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GENETİK VE BİYOMÜHENDİSLİK DERS
NOTLARI,2023
5. ŞAHİN, İSMET.BİYOTEKNOLOJİ VE TARIM,1987
6. UZUN,SÜLEYMAN UTKU. GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR,
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI
DERS NOTLARI,2013
7. VELİOĞLU, SEDAT. GENETİĞİ DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞ GIDALAR. GIDA
DERGİSİ,2000
8. GÜL, ÜLKÜYE DUDU.SAĞLIK ALANINDA BİYOTEKNOLOJİK UYGULAMALAR:
KIRMIZI BİYOTEKNOLOJİ.BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ FEN
BİLİMLERİ DERGİSİ,2014
9. BÜYÜKUSLU, NİHAL. GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR VE İNSAN
SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ,GIDA GÜVENLİĞİ VE SAĞLIK DERGİSİ,2011
10. ONAY,AHMET VE ARK. BİTKİLERİN BİYOTEKNOLOJİK YÖNTEMLERLE TİCARİ
ÇOĞALTIMI: MEVCUT VE GELECEKTEKİ DURUM. BATMAN ÜNİVERSİTESİ
ULUSLAR ARASI KATILIMLI BİLİM VE KÜLTÜR SEMPOZYUMU,2012.
11. ARUN ÖZGEN,ÖZGE.MURATOĞLU, KARLO. EKER YILMAZ, FUNDA. GENETİĞİ
DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR KAVRAMINA GENEL BAKIŞ, İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ,2015.
12. SOYLU BİTİR, BETÜL. GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALARIN VE
ÜRÜNLERİNİN TÜRKİYE VE DÜNYA’DAKİ GIDA GÜVENLİĞİ VE
DÜZENLEMELERİNE İLİŞKİN DURUMUNUN KALİTATİF VEKANTİTATİF
YÖNTEMLER İLE ADLİ BİLİMLER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ,YÜKSEK
LİSANS TEZİ İSTANBUL,2019.
 13. AL-REMİ, FATEN. ARVAS, YUNUS EMRE. DURMUŞ, MUKADDES. KAYA, YILMAZ.
DOMATES BİTKİSİ VE IN-VITRO MİKRO ÇOĞALTIMI. JOURNAL OF
ENGINEERING TECHNOLOGY AND APPLIED SCIENCES,2018.
14. KORKUT, DENİZ.SOYSAL, AHMET. GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR.
HALK SAĞLIĞI UZMANLARI DERNEĞİ ELEKTRONİK KİTAP,2013
15. ARVAS, YUNUS EMRE. KOCAÇALIŞKAN, İSMAİL.GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ
BİTKİLERİN BİYOGÜVENLİK RİSKLERİ, TÜRK DOĞA VE FEN DERGİSİ,2020.

RESİMLER

1. GÖZÜKIRMIZI,NERMİN. BİTKİLERE GEN TRANSFERİ,DERS NOTU,2011.