UNIDADE

DIDCTICA
MAGOSTO

2011

EQUIPO DE DINAMIZACIN
LINGSTICA
CEP IGREXAVALADARES

A CASTAA QUE REBENTOU

DE RISA

Unha vez an de camio unha brasa de carbn, unha palla e unha

castaa. Chegaron a un ro e non saban como cruzalo.

A castaa, que era moi lista, propuxo o seguinte:

Como a palla pode flotar na auga, eu subirei por riba
dela e levarame nadando cara a outra beira do ro

Logo volver e poder levarte a ti!- dixo dirixndose

brasa.
s das pareceulles moi ben e as se fixo. Primeiro a
palla pasou castaa e logo volveu pola brasa de carbn

.
Mais cando estaban metade do ro, a palla sentiu
que se queimaba coa calor da brasa e case sen querer
fixo un movemento brusco e dunha sacudida
guindouna auga.

Cando a castaa viu isto deulle un ataque de risa.

Ra tanto de ver a brasa mollada e con
tanta forza que rebentoU.
A palla chegou beira do ro toda chamuscada.
A brasa chegou mis tarde, apagada completamente e
enchoupada. Chegaron ademais moi cabreadas coa
castaa porque riu cando elas o pasaban mal.

Mais cando viron que coa risa rebentara o seu pelexo, e

que estaba desfeita, compadecronse dela e foron buscar o xastre para que lle remendara o furado. O xastre
s tia un anaco de tea de cor mis clara que o da pel
da castaa e tivo que amaala poendolle un anaco
desa cor.

Por iso agora andan todas as castaas cun

anaco de pel que un pouquio mis clara.

PREGUNTAS SOBRE O CONTO

1. Quen a camiando coa castaa?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Onde se a montar a castaa?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
3. A quen levou primeiro a palla?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
4. Que pasou cando a palla levaba brasa?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
5. Que lle pasou a castaa cando viu esto?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
6. A quen foron buscar para axudar castaa?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
7. Que lle propuso?
______________________________________________________________
______________________________________________________________

LE E CONTESTA:

O CASTIEIRO
O castieiro unha rbore de moito tamao e longa vida, moitos teen mis de cen anos e din que algn pasan de mil.
As flores senlle no vern e no outono, os froitos que son os ourizos.
No mes de outubro os ourizos empezan a regaar e saen as castaas.
O castieiro unha rbore de folla caduca: as follas cenlle no outono
e saen en primavera.
A madeira de castieiro dura, por iso, se aproveita para facer mobles,
bocois e trabes.
1 Cantos anos dura un castieiro?
________________________________________________________________________
2 Cando lle saen as flores?
________________________________________________________________________
3 E, os froitos?
________________________________________________________________________
4 Como se chaman os froitos do castieiro?
________________________________________________________________________
5 Por que o castieiro unha rbore de folla caduca?
_______________________________________________________________________

LE DETIDAMENTE O TEXTO E CONTESTA

O MAGOSTO
O magosto unha festa de orixe pagn, que logo foi cristianizada, e, como tdalas festas de carcter agrario, pode situarse na Prehistoria, cando o ser humano vai adquirindo
consciencia individual e social. unha festividade relacionada
co culto fecundidade; de a a sa relacin directa co lume, representando sol, deus fecundador da terra. Trtase tamn
dunha comida comunitaria e ritual, que reforza os vencellos
comunitarios do mundo rural galego; ten carcter alegre e de
accin de gracias polos froitos recollidos, as coma de homenaxe
s castieiros e as castaas.
Con posterioridade foi asociada s santos e difuntos, por iso se
festexa o 1 de novembro, por ser unha comida que simboliza a
morte do ciclo solar anual. Mis tarde, nas terras de Ourense
pasou a celebrarse o 11 de novembro, festividade de San Martio de Tours, padroeiro da cidade das Burgas.
O magosto, hoxe en da, faise na eira da casa, nas adegas, nas
lareiras das cocias, pero segue a tradicin de facerse no monte
ou nun escampado no que o lume non poida facer mal. Preprase con certa antelacin, pondose de acordo para coecer o que
aportar cadaqun, sobre todo castaas e vio, e tamn chourizos e augardente. Despois de cantar, comzase a face-los preparativos. Inciase a andaina camio do monte, atopndose outras familias ou amigos, bscase o lugar apropiado
(escampado, encrucillado, longa laxa de pedra), todos cantando
e facendo lerias. Bscase frouma, palla e tamn acios de morodos que estean a madurar. Acndese o lume. Picanse as castaas para que non rebenten. Esprase a que desapareza o lume e
fiquen as brasas para esparexer as castaas, e despois hai que
controlar o seu punto.

CONTESTA
1.- Cal a orixe do magosto?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2.- Con que culto est relacionado?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3.- Por qu se celebra s veces o 1 de novembro?E 11 de novembro?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4.- Sabes que se fai en San Martio?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
5.- Por qu se lle chama a Ourense a cidade das Burgas?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
6.- Qu tipo de lerias se fan polo magosto?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

CNTAME UN CONTO!
PODES ELIXIR UN DESTES PRINCIPIOS:
1.- Haba unha vez unha castaa que estaba moi aburrida no seu ourizo. De
speto,un forte vento soprou e soprou. Entn ela
2.- rase que se era unha fermosa castaa de cor marrn moi brilante, grande e vanidosa. Un da, como a tan estirada sempre, o cruza-la ra
3.- A familia Castaa Temper tia ganas de facer unha festa rachada.
Puxronse a organizala e decidiron que o mis divertido sera
4.- Castaa Pilonga era unha castaa que a tdolos das a cuidar a unha
ta sa que tia o pel picado porque caseque que a pillan para un magosto.
Un da
5.- O rei das castaas estaba moi preocupado por unha filla sa que estaba
tan pechada en si mesma, que non daba sado do ourizo. Un da decidiu convocar a tdalas castaas para resolver este problema
AGORA, ESCRIBE O TTULO DO TEU CONTO
______________________________________________________________________________________
O COMEZO QUE ELIXICHES
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
E SEGUE AQU:
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

VARIEDADES DE CASTAAS SEGUNDO AS ETAPAS

POLAS QUE PASA:

.
Caraboleca: que non se criou. Que s ten casca.
Bullada: a que se saca do ourizo.
Degrada: a que cae por si soa do ourizo.
Martiesa (do S. Martio): a serodia, tarda.
Sanmiguelia (do S. Miguel): a temper.

REFRNS SOBRE A CASTAA:

A castaa no agosto quere arder, e no setembro beber.

A castaa que est no camio do vecio.
As castaas no Nadal, saben ben e prtense mal.
Temper a castaa que no setembro regaa.
Sempre un porco run ha de atopar a mellor castaa.
Con castaas asadas e sardias salgadas non hai run vio.
A castaa e o besugo, no febreiro non ten zugo.
Se chove na semana do San Mateo non prepares canizo
porque non hai ourizos.

.EXPRESINS COTIS:

Auga de castaas : dise do caf frouxo.

Quedar en auga de castaas: algo que non tivo importancia.
Estalarlle a castaa na man: Caer na propia trampa.
Non estar para asar castaas: non ter ganas de festa.
Sacarlle as castaas do lume: librar a un dun problema.
Darlle unha castaa: zurrarlle na cara.
Toma castaa!: levar un chasco.
Pegarse un castaazo! Pegarse un golpe forte.
Coller unha castaa. Emborracharse.
Estoupou como unha castaa: unha explosin seca.
Manda castaa! Algo que non ten xustificacin, que
sorprende a un.

Vocabulario referido ao magosto

Candea: Flor do castieiro.
Carabulecas: Castaas mirradas que hai nos ourizos xunto as outras.
Bull: Castaa asada e sen casca
Ouriceira:Recinto pechado dos soutos onde se gardan
as castas mentres non abran.
Atoleirar:Varear as polas dunha rbore
Baloira: Pau longo para varear os ourizos
Canizo:Espazo que haba debaixo do tellado nas lareiras para secar as castaas.
Amoxetar: Facer un corte na parte de afora da castaa para que non estoureSoutos: lugars onde hai castieiros.

ACTIVIDADES

1.-Tendo en conta a estatstica seguinte, completa as frases:

CASTAAS
Producin mundial correspondente ano 1999 (en miles de
toneladas) e porcentaxe con respecto producin mundial
Total %
Repblica de Corea 119.790 22,4
China 117.000 21,9
Italia 78.432 14,7
Turqua 70.000 13,1
Bolivia 32.233 6,0
Xapn 26.200 4,9
Espaa 20.000 3,7
Portugal 19.728 3,7
Federacin Rusa 14.000 2,6
Francia 12.745 2,4
Total mundial 534.836
Pases que mis castaas producen _____________ ,
________________
Lugar que ocupa Espaa: _________________
Espaa representa o _____ % da producin mundial.
Galicia representa o _____% da producin espaola.
Expresa en quilogramos a producin de Espaa en
1.999:_______

2. Estas follas pertencen a estas rbores: castieiro, teixo, acivro e

carballo. Sers capaz de as identificar?
1

3.- Cibrn colleu mis castaas que Xon, e Iago mis que Cibrn.
Quen colleu menos?

4. Xin ten o triplo de castaas menos tres ca Iria. Se Xin ten 21

castaas, cantas ten Iria?

5. Nesta serie hai unha palabra que non est ordenada segundo un
criterio establecido. Trata de descubrir este criterio e localizar a palabra desordenada.
Candea, ourizo, castaa, sacudir, castieiro, magosto.
6. Si planto castieiros en fila, separados 2 metros entre s. Cantos
precisarei para poer aos dous lados dun camio de 3oo metros?

ADIVIAS:
Ten pelexo coma a xente,
e moi boa para comer;
chega polo mes de Santos
e todo o ano a ts.
Alto me vexo
no meu capelexo,
por unha risada
quedeime sen nada.
Alto est
barbas ten,
ri e solta o que ten

CANTIGAS
Castaas asadas
e vio con mel
a mia seora
detrs do tonel.
Moza que ests no canizo
bota castaas abaixo,
anque non tea mandil
acdochas no refaixo.
Castaas asadas
e vio con mel
e a mia seora
detrs do tonel.

.
Altos pais
peludas nais
fillos con peles
adivia se queres.

No aire se cra,
no aire se ten;
bota unha risada
e perde o que ten.

Mia nai, deme a barriga

mia filla, confesin.
as castaas que comiche
de que castieiro son?
A castaa no ourizo
quixo rir e rebentou:
caendo castiro abaixo, mira
que golpe levou!
Monxe que ests no canizo
tira castaas para baixo,
trame das mis grandias
que s pequenas non me
baixo.

UNE E COMPLETA:

CARBALLO

C___RB___LL___

CASTIEIRO

C___ST__________R___

COLOREA E COMPLETA:

COLOREA ESTE CASTIEIRO CAS CORES DO OUTONO

MARCA O CAMIO QUE DEBER SEGUIR O ESQUIO PARA

CHEGAR RBORE. TES QUE SEGUIR A ORDE INDICADA.

o
Plaf, plaf, plaf, plaf
Caen follas a modio
Plaf, plaf, plaf, plaf
Pinga, pinga, pinga sen parar.
Noces e castaas
Crac, crac, crac
Tap, ta,p, tap.
Cogumelos e mazs
Chup,chup, chup
am,am,

..

A castaa
A castaa un dos alimentos mais antigos da Humanidade. Dende o Paleoltico o home aproveitou e alimentouse de castaas e landras. Na relixin celta, o castaeiro debeu de ser venerado polos seus drudas, en compaa do carballo.
O castieiro foi a rbore do pan das nosas tribos antes
da chegada dos romanos, comanas asadas, ou facan
faria das castaas secas ou "pilongas", para alimentarse durante todo o ano.
Ate fai poucos anos, eran alimento base da poboacin europea en forma de fruto fresco, seco, sen as sas peles, ou
moda en faria. No sculo XVI, vieron as patacas e o
millo de Amrica, estableceuse a competencia e perderon
pouco a pouco protagonismo na dieta campesia, e moito
mais ao ser atacado a nobre rbore por enfermidades como o "chancro" e a "tinta".
O nmero de castaeiros diminuu en Galicia a pesares
das repoboacins, diminundo tamn a produccin cada
ano.
Cada vez mais, a invasin de pieiros e eucaliptos denigra os nosos montes e fainos presa dos incendios.
O castieiro unha rbore nobre e non s produce castaas. Danos unha magnfica sombra en vern e lea en
inverno. En simbiose, produce uns marabillosos cogumelos, compaeiras culinarias nos mais delicados pratos. Embelece a paisaxe, protexe e mellora o ecosistema

A castaa proporciona uns benefcios considerables tanto

polo valor real das exportacins como polo nmero de quilos comercializados directamente ou por medio de productos derivados, especialmente das castaas confitadas.
As castaas prodcense en Outono e no momento exacto
de probar o vio novo, producido en setembro, asi como nos
das en que se acompaa o cocho sacrificado, como regulamento, no dia de "San Martio", o dia 11 de novembro.
As cidades medran e as tradicins esvacense, pero anda
en aldeas, pobos e cidades, os homes lembran antigos pratos tradicionais que se coman en casa dos seus avs, feitos ou acompaados de castaas.

O MAGOSTO
O Magosto preprase con certa antelacin, desxase unha
tarde soleada, os grupos pnense de acordo para coecer o que
aportar cadaqun fundamentalmente castaas e vio novo
(anda que nalgns lugares compltano con: chourizos, churrasco,...).
Tamn esta celebracin trae a sa hora, o Magosto tradicional entndese como unha merenda-cea no mes de novembro nos das prximos da de defuntos ou polo San Martio.
Despois de xantar, a partir das tres comnzase a facer os preparativos. Inciase a andaina camio do monte, atopndose
con otras familias ou grupos de amigos, bscase o lugar axeitado (escampado, encrucillada, longa laxa de pedra, onde o lume non poida facer mal), todos van cantando e disfrutando
do da de outono. Bscase pica, fentos secos, pias ou palla para prende-lo lume.
Acndese o lume, inicalmente produce moito fume, pero logo a fogueira aumentar de volume e todos se achegan enfeitizados polo seu embruxo.
Picaremos as castaas para que despois non rebenten no
lume.
Cando o lume se apague por s s, amorearemos as brasas,
poeremos unha parrilla e nela unha lata con buratos na que
iremos colocando as castaas xa picadas. Darmolle voltas
cun pau longo de madeira ata que estn no seu punto, ben asadas pero non totalmente torradas.
Mentras esto se vai facendo , os demis participantes preparan o sitio onde comelas e fan cucuruchos con papel para poder levalas.
A festa non sera tal sen contar con xogos populares, bailar, contar contos, cantar,...

RESOLVE :

Escribe as cousas que tiveron que facer este grupo de amigos para celebrar o
magosto.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

ATOPA AS VOGAIS QUE VOARON

C_ND_ _
C_ST__ _R_
M_G_ST_

_ _R_C_ _R_
C_N_C_ _R_
_S_R

(Candea, ouriceira, castieira, caniceira, magosto, asar

UNE CADA EXPRESIN CO SEU SIGNIFICADO

Sequeiro
Petelar
Soutar
Souteiro

Sacar as castaas dos ourizos.

Lugar no que se poen os ourizos das castaas para secar.
Persoa que apaa as castaas.
Apaar as castaas que caeron do castieiro.

CADA OVELLA CA SA PARELLA. UNE CADA

EXPRESIN CO SEU SIGNIFICADO.

Sar dun souto e meterse noutro .

Darlle ptelo.
Auga de castaas.

Chuvieira

Baduar

Empeorar

GSTACHE O RAP?

POIS SI AS, TAMN CHE GUSTARN AS REGUEIFAS.

ISTO UNHA REGUEIFA (OU COPLA CANTADA AO DESAFO). INVENTA TI OUTRA NOVA.

TRES

EN RAIA

XOGA AS TRES EN RAIA CON TRES CASTAAS GRANDES E TRES PEQUENAS

CANDO TEAS O TABOLEIRO PINTADO DE CORES:

CANTIGA DO MAGOSTO
Estamos no outono
isto un pracer
facemos o magosto
que bonito

Collemos as castaas
molas picar
facemos o lume
agora hai que esperar

TIC...TAC...TIC...TAC...

Agora xa estn feitas

molas comer
que ricas que estn
isto est moi ben

Todo desperdicio
que desparramamos
hai que recoller
porque rematamos

Ata o ano que vn

Temos que esperar
para o magosto
volver a festexar.
.
ADIS CASTAA ... ADIS

ANEXOS:

PLANTILLAS CONCURSO :
OUTONO LITERARIO
TBOA :
XOGOS POPULARES

XOGOS POPULARES

NOME DO XOGO

NMERO DE
XOGADORES

REGRAS

DESENVOLVEMENTO

MATERIAL NECESARIO