Gierek

Grudzień 1970
Mianem Grudnia 1970 lub rewolty grudniowej określa się bunt robotniczy w Polsce w dniach
14-22 grudnia 1979 (strajki, wiece, demonstracje) głównie w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie.
Przebieg wystąpień robotniczych
14 grudnia
W poniedziałek robotnicy ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina odmówili podjęcia pracy i
wielotysięczny tłum przed południem udał się przed siedzibę KW PZPR.
15 grudnia
Następnego dnia ogłoszono strajk powszechny , przyłączyły się do niego inne gdańskie
przedsiębiorstwa, robotnicy ze stoczni im Komuny Paryskiej oraz pracownicy elbląskiego
Zamechu. Żądano m.in. uwolnienia aresztowanych wcześniej działaczy. Wieczorem zwołano
wiec pod siedzibą KW PZPR.
16 grudnia
Strajk rozszerzył się na zakłady na Wybrzeżu. Stocznia Gdańska została otoczona przez
wojsko.
17 grudnia – Dzień Masakry na wybrzeżu
Oddziały wojska otworzyły ogień do udających się w czwartkowy poranek do pracy
robotników gdyńskiej stoczni.
18 grudnia
Stocznia w Szczecinie została otoczona przez wojsko. W Elblągu zdecydowano się na użycie
siły.
19 grudnia
Strajk trwał tylko w Szczecinie, który zakończył się 22 grudnia.
Reakcja władz
Władze PZPR
Władze PZPR (Biuro Polityczne w składzie: Władysław Gomułka, Marian Spychalski, Józef
Cyrankiewicz, Ignacy Loga-Sowiński, Mieczysław Moczar, Wojciech Jaruzelski, Alojzy
Karkoszka, Zenon Kliszko, Kazimierz Świtała, Tadeusz Pietrzak) na wieść o wydarzeniach w
Gdańsku wydały rozkaz użycia broni palnej przeciwko demonstrującym
Bilans wystąpień
W wyniku represji w grudniu 1970 zostało zabitych 41 osób: 1 w Elblągu, 6 w Gdańsku, 16 w
Szczecinie i 18 w Gdyni. Ranne zostały 1164 osoby. Zatrzymano przeszło 3 tysiące osób. W
wyniku starć oraz wypadków zginęło też kilku funkcjonariuszy MO oraz żołnierzy LWP, a
kilkudziesięciu zostało rannych. Zniszczeniu uległo kilkanaście pojazdów wojskowych, w tym
transportery BTR i czołgi. Podpalono 17 gmachów (w tym budynki Komitetów Wojewódzkich
PZPR w Gdańsku i Szczecinie), rozbito 220 sklepów, podpalono kilkadziesiąt samochodów.
Zmiany we władzach
Po krwawo stłumionym wystąpieniu robotników w grudniu 1970 nastąpiła zmiana na
stanowisku I sekretarza KC PZPR. W nocy z 18 na 19 grudnia 1970 r. uzgodniono kandydaturę
nowego I sekretarza Edwarda Gierka.
Gospodarka w latach siedemdziesiątych
W ekipie Gierka czołową rolę w kwestiach gospodarczych odgrywał premier Piotr Jaroszewicz
oraz minister, a następnie wicepremier i przewodniczący Komisji Planowania – Tadeusz
Wrzaszczyk.
Powołano partyjno-rządową komisję do modernizacji funkcjonowania gospodarki i państwa,
której przewodniczącym został Jan Szydlak, członek Biura Politycznego i sekretarz KC PZPR.
Przyjęto także program poprawy warunków pracy, a zwłaszcza jej bezpieczeństwa i higieny.
Posunięcia w sferze gospodarczej dotyczyły odwołania grudniowej (z 1970r.) podwyżki na
żywności, zamrożenia cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych w latach
1971-1972, podniesienie najniższych płac, dodatków rodzinnych, rent i emerytur oraz skupu
produktów hodowli rolnej.
Polityka pro konsumpcyjna i przyśpieszenie
Optymizm opanował także władze PRL i przeniesiony został na konstruowanie planów
dalszego rozwoju gospodarczego kraju. Już na początku 1972 roku, zwiększono wskaźniki
dynamiki dochodu narodowego i produkcji przemysłowej przyjęte przez VI Zjazd. Dalszemu
zwiększeniu dostaw towarów do handlu towarzyszyć miało podniesienie liczby oddanych do
użytku mieszkań, co podkreślało pro konsumpcyjny charakter pogrudniowej polityki PZPR.
Jednocześnie skrzętnie ukrywano, że zagrożeniem dla niej było forsowanie nakładów
inwestycyjnych.
W uchwalonym w czerwcu 1972 roku planie gospodarczym na lata 1971-1975, który
precyzował politykę wiązania szybkiego wzrostu z podnoszeniem stopy życiowej ludności,
znalazły się podwyższone w stosunku do ustaleń VI Zjazdu, wskaźniki ekonomiczne. Dotyczyły
dochodu narodowego (planowany wzrost o 40%) i produkcji przemysłowej (50%), w
przypadku rolnictwa i płac realnych przyjęto natomiast górne wartości proponowanych
przedziałów wzrostu.
Przemysł
W całej historii gospodarczej Polski Ludowej przemysł był działem, który rozwijał się
najszybciej i najbardziej dynamicznie. Z kolei w dziale tym najszybciej rozwijały się przemysły:
ciężki, środków produkcji i zbrojeniowy. W krajach opóźnionych gospodarczo, a takim była
niewątpliwie Polska, przyśpieszony rozwój przemysłu należy uznać za w pełni uzasadniony.
Edward Gierek był zwolennikiem szybkiego rozwoju przemysłu i jego modernizacji. Chciał
dokonać tego dzięki zakupom na kredyt licencji na nowe produkty w państwach zachodnich.
Realizację polityki gospodarczej rozpoczął pomyślnie. Oparte na licencjach fabryki wymagały
stałego importu z państw zachodnich półproduktów, części zamiennych itd.
W okresie rządów ekipy Gierka dynamika produkcji przemysłowej rosła w latach 1971-1974,
następnie zaczęła stopniowo maleć. Gwałtownego skoku dokonano w dziedzinie motoryzacji
indywidualnej. Liczba zarejestrowanych samochodów osobowych zwiększyła się z 479 tys. W
1970 roku do 1078 tys. W 1975 roku. Szczególną rolę w tej dziedzinie odegrało uruchomienie
w Tychach i Bielsku Białej masowej produkcji Fiata 126p na licencji włoskiej.
Biuro polityczne KC PZPR rozpoczęło politykę otwarcia na świat i rozwinęło rozległe kontakty
handlowe Polski, także z państwami kapitalistycznymi, jednocześnie jednak rozpoczęto
działania zmierzające do coraz głębszego uzależnienia Polski w sferze gospodarczej i
politycznej od ZSRR – w tym celu na początku lat 70 podjęto próbę zmiany konstytucji PRL z
1952, w postaci dodania w niej zapisu o „ wiecznej przyjaźni z ZSRR”, wzmocnieniu
kierowniczej roli PZPR i socjalistycznym charakterze polskiej państwowości.
Edward Gierek starał się prowadzić politykę zagraniczną bardziej otwartą na państwa
zachodnie niż jego poprzednik. Związane było to z panującym wówczas okresem odprężenia
w stosunkach międzynarodowych. Wyrazem tego były m.in. liczne spotkania z kolejnymi
amerykańskimi prezydentami Nixonem, Fordem i Carterem, niemieckim prezydentem
Walterem Scheelem i kanclerzem Willy Brandtem oraz przede wszystkim z ówczesnym
prezydentem Francji Valéry Giscard d’Estaing.
Gierek i jego ekipa dążyli też do normalizacji stosunków z Watykanem i Kościołem Polskim,
szczególnie po wyborze Karola Wojtyły na tron papieski. Wyrazem tego była audiencja
Edwarda Gierka u papieża Pawła VI w roku 1977, a następnie udział polskiej delegacji z
przewodniczącym Rady Państwa prof. Henrykiem Jabłońskim na inauguracji pontyfikatu Jana
Pawła II w 1978 r. oraz spotkanie polskiej delegacji z Edwardem Gierkiem na czele z papieżem
Janem Pawłem II podczas pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny w czerwcu 1979.
Odsunięcie od rządów
Upadek Gierka był związany z falą strajków w lipcu/sierpniu 1980 i powstaniem NSZZ
„Solidarność”
Czerwiec 1976
Określenie nadane fali strajków i protestów, które miały miejsce w PRL, pod koniec czerwca
1976 r., po ogłoszeniu przez rząd Piotra Jaroszewicza wprowadzenia drastycznych podwyżek
cen urzędowych na niektóre artykuły konsumpcyjne.
Do rozpędzenia demonstrantów użyto gazów łzawiących i armatek wodnych. Po opanowaniu
sytuacji pod komitetem, uzbrojone w ten sposób ZOMO i MO ruszyło na inne ulice, atakując
często spokojnych przechodniów.
 Przebieg wydarzeń czerwcowych
24 czerwca – transmisja na żywo przemówienia premiera Piotra Jarosiewicza i ogłoszenie
podwyżek.
25 czerwca – treść przemówienia pojawia się w prasie. Strajkuje 97 zakładów pracy.
Demonstracje, strajki miały miejsce głównie w Radomiu, Ursusie i Płocku. Przeprowadzono
szybką, brutalną pacyfikację strajków, utrzymując że były to tylko chuligańskie wybryki.
26-30 czerwca – rozszerzenie się strajków na wszystkie zakłady państwowe w Radomiu w
odpowiedzi na brutalne pacyfikacje i aresztowania organizatorów pierwszych strajków.
Władze lokalne ogłaszają stan wyjątkowy i czasowo zamykają wszystkie zakłady. W efekcie na
ulice wychodzą zrewoltowane tłumy mieszkańców miasta.
Liczne zwolnienia i aresztowania. „Wilcze bilety”(nieoficjalny zakaz podejmowania pracy) dla
robotników podejrzanych o aktywny udział w strajkach.
18 sierpnia 1976 – umiera (prawdopodobnie skatowany przez SB) ksiądz Roman Kotlarz,
przywódca duchowy robotników radomskich.
List 14
Oficjalny protest środowiska prawników i naukowców na akcje pacyfikacyjne
przeprowadzone z naruszeniem prawa (inicjator: Jan Olszewski)

Ścieżka zdrowia – ironiczne określenie na formę tortur stosowanych w PRL przez SB, ZOMO i
MO, zwłaszcza wobec działaczy opozycji. Polegała na uderzaniu pałkami milicyjnymi
aresztanta biegnącego pomiędzy dwoma szeregami bijących. Czasami dla utrudnienia
skazańcowi nakazywano rozwiązać sznurówki lub wręcz wiązano oba buty.

KOR
23 września – założenie Komitetu Obrony Robotników, który organizował pomoc prawną i
materialną dla aresztowanych robotników i ich rodzin.
Pierwszymi 14 sygnatariuszami Apelu – członkami-założycielami KOR byli: Jerzy Andrzejewski,
Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni
Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam
Szczypiorski, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński (zrezygnował w lipcu 1977).
Opozycja antykomunistyczna
Ruch – konspiracyjna organizacja niepodległościowa działająca w Polsce w latach 1965-1970.
Polskie Porozumienie Niepodległościowe (PPN) – organizacja polskiej opozycji
demokratycznej i niepodległościowej w PRL, założona na przełomie 1975/1976 przez
Zdzisława Najdera.
KSS KOR – Komitet Samoobrony Społecznej KOR. Po uwolnieniu z aresztu członków Komitetu
Obrony Robotników w lipcu 1977 roku KOR zaczął zastanawiać się nad sensem dalszej
działalności.
Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) – centroprawicowa organizacja
antykomunistyczna i niepodległościowa powołana 25 marca 1977 roku.
Ruch Młodej Polski (RMP) – polska konserwatywna organizacja opozycyjna, wyłoniona z ZINO
(Zespół Inicjatywy Obywatelskiej) (ZINO lub ZIO)- organizacja postała 16 września 1978 w
reakcji na odsunięcie Leszka Moczulskiego z ROPCiO) w lipcu 1979 w Gdańsku.
Konferencja Polski Niepodległej (KPN) – polska partia polityczna założona 1 września 1979
przez Leszka Moczulskiego, nawiązująca do tradycjo piłsudczykowskich.
Wolne Związki Zawodowe (WZZ) – z inicjatywy Kazimierza Świtonia w lutym 1978 w
Katowicach powstaje pierwszy Komitet WZZ, następnie powołano Komitet Założycielski WZZ
(29 kwietnia 1978) w Gdańsku, jego inicjatorami byli Andrzej Gwiazda, Krzysztof Wyszkowski.
Aktywnymi działaczami lub współpracownikami WZZ Wybrzeża byli też m.in. Bogdan
Borusewicz, Joanna Duda-Gwiazda, Andrzej Kołodziej, Maryla Płońska, Alina Pienkowska,
Anna Walentynowicz, Lech Wałęsa, Lech Kaczyński, Bogdan Lis i Tadeusz Szczepański, który
zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w 1980. WZZ Wybrzeża skupiało ludzi, którzy w
1980 organizowali strajki w Stoczni Gdańskiej – byli to m.in. Piotr Maliszewski, Bogdan Felski,
Maciej Miatkowski, Henryk Matysiak, Mieczysław Klamrowski, Leon Stobiecki, Mariusz
Muskat i Lech Zborowski. Z WZZ Wybrzeża współpracowali działacze opozycji
przedsierpniowej, m.in. Leszek Moczulski, który dostarczał prasę niezależną i pisał pozwy do
sądu, m.in. w obronie Anny Walentynowicz. Osoby należące do WZZ Wybrzeża tworzyły
później NSZZ „Solidarność”.
W 1980 sytuacja gospodarcza w PRL znacząco się pogorszyła. 1 lipca 1980 władze partii
podjęły decyzję o podwyższeniu cen mięsa i wędlin.
Kolejny protest rozpoczął się 14 sierpnia strajkiem w Stoczni Gdańskiej zorganizowanym przez
Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża.
Dwa dni później w stoczni pojawiła się delegacja innych strajkujących zakładów z Bogdanem
Lisem i Andrzejem Gwiazdą. Powołano Międzynarodowy Komitet Strajkowy (MKS). Na bramie
Stoczni zawieszono tablice zawierającą 21 postulatów Komitetu Strajkowego.
Strajkujący wzywali do stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”. Wierzyli, że państwo
„ludowe” można zreformować, aby polepszyć los zwykłych obywateli.
Solidarność była czymś zupełnie wyjątkowym w dziejach Polski. Nigdy bowiem żadne
ugrupowanie działające w naszym państwie nie mogło poszczycić się tym, że jego członkami i
zwolennikami było równocześnie blisko 10 mln osób.
Członkowie Solidarności w swoim działaniu niemal powszechnie wyrzekli się stosowania
przemocy. Przyjęcie w skali powszechnej zasady non violence w kraju o tak silnej tradycji
spiskowo-konspiratorsko-insurekcyjnej graniczyło wręcz z cudem.
Dla ludzi pracy na całym świecie Solidarność była źródłem nadziei na lepszą przyszłość.
Wydawała się być nową alternatywą i stwarzać nadzieję na trzecią drogę rozwoju między
drapieżnym kapitalizmem a realnym socjalizmem.
Solidarność odegrała także rolę w przemianach ustrojowych zainicjowanych w Polsce w
końcu lat osiemdziesiątych.
Zmuszeni jesteśmy słuchać, że to nie ruch Solidarność, ale obalenie muru berlińskiego
zainicjowało przemiany ustrojowe w Europie Środkowowschodniej.
Niezależne Zrzeszenie Studentów
Powstało 22 września 1980 w wyniku wydarzeń i strajków robotniczych z sierpnia 1980,
będących sprzeciwem wobec ówczesnego reżimu politycznego w naszym państwie.
Przez długi czas władze PRL zwlekały z rejestracją NZS. Dopiero w wyniku strajków
studenckich, szczególnie w Łodzi, ówczesny rząd zgodził się na rejestrację Zrzeszenia, która
miała miejsce 17 lutego 1981r.