Professional Documents
Culture Documents
4 बजार व्यवस्थापन
4 बजार व्यवस्थापन
4 बजार व्यवस्थापन
बजाशास्त्रको अर्थ त्यस्ता गतिबिधिसँग सम्बन्धित छ, जसमा वस्तु तथा सेवा उत्पादन
कार्य गर्नु भन्दा पहिले गर्ने कार्य देखि बिकी सम्पन्न भएपछि गर्नुपर्ने कार्य पर्दछन् ।
बजारशास्त्रको अर्थ वस्तु तथा सेवाको खरिद बिकीसँग छ। वस्तुहरुको रुप, स्थान,
समय, अधिकार, परिवर्तन गरेर उपयोगिताको सिर्जना गर्ने कार्य बजारशास्त्र अन्र्तगत
पर्दछन् । मानिसले कु नै विशेष चिज उपयोग गर्ने इच्छा राख्दछ, सोही अनुसार
बजारशास्त्रसँग सम्बन्धित पक्षले त्यस वस्तुको उत्पादन गर्दछ र उपभोग गर्ने इच्छा
राख्ने व्यक्तिको हात सम्म पुऱ्याइन्छ।
बजारशास्त्रको अर्थ वस्तु तथा सेवाको उत्पादन तथा वितरणमा मात्र सीमित नराखी
तिनको योजना, सङ्गठन, वितरण तथा नियन्त्रणलाई समेत समावेश गरी विस्तृत रुपमा
हेरिन्छ । यसअनुसार बजारशास्त्र त्यस्तो क्रियाकलापहरूको सम्पादन हो, जसमा
व्यक्तिगत तथा सङ्गठनको उद्देश्य हासिल गर्नको लागि ग्राहकहरूका
आवश्यकताहरूको अनुमान गर्नुका साथै ती आवश्यकताहरू पूरा गर्नका लागि वस्तु
तथा सेवाहरूको प्रवाह उत्पादकबाट ग्राहकहरूतर्फ गर्ने गरिन्छ।
बजारशास्त्रको महत्वः
(क) उपभोक्ताको लागिः सूचना प्रदान, छनौट सुबिधा, सन्तुष्टि, जीवनशैलीमा सुधार
(ख) समाज तथा राष्ट्रको लागिः साधनहरुको उच्चतम प्रयोग, उपयोगीताको सृजना,
रोजगारी सृजना, आर्थिक स्तरमा वृद्धि र
(ग) व्यवसायिक फर्मको लागिः आय आर्जन, योजना तथा निर्णयमा सहयोग, ख्यातीमा
वृद्धि, बृहत बिक्री वितरण बजारशास्त्रको महत्वहरु हुन ।
बजारशास्त्रको विकासक्रमः
क. एउटय वस्तु (One Product): व्यवहारिक जीवनमा बजार भन्नाले वस्तुहरुको खुद्रा
वा थोक मूल्यमा किनबेच हुने ठाउँ भनेर बुझिन्छ तर अर्थशास्त्रमा बजार भन्नाले खास
ठाउँलाई नजनाई वस्तु वा वस्तुको बजारलाई जनाउँदछ। जस्तै खाद्यान्न बजार, बित्तीय
बजार, सुन बजार आदि ।
ग. खरिदकर्ता र बिक्रे ताहरु (Buyers and Sellers): वस्तुको बजारका लागि उक्त
वस्तुको खरिद गर्न चाहने खरिदकर्ता र बिक्रे ताको आवश्यकता पर्दछ । खरिदकता र
विकताले बजारको सिर्जना गर्दछन् । उनीहरु बिभिन्न ठाउँका बजारमा उपस्थित
हुनुपर्दछ ।
बजारलाई बिभिन्न आधारमा वर्गिकरण गरेर अध्ययन गर्न सकिन्छ। जुन निम्नानुसार
छन् :
क्षेत्रको आधारमा बजारको वर्गिकरण (on the basis of Area): क्षेत्रको आधारमा
बजारलाई निम्नानुसारं वर्गिकरण गर्न सकिन्छः
क. स्थानीय बजार (Local Market): यस्तो बजारमा खरिदकर्ता र बिक्रे ताहरु सीमित
मात्रमा स्थानीय रुपमामात्र हुने गर्दछन् । उनीहरुले दैनिक उपभोग्य नाशवास
वस्तुहरुको कारोवार गर्ने गर्दछन् । यस्ता वस्तुहरुको ढुवानी अत्यन्त महङ्गो हुने
गर्दछ । यस्ता बजारमा बिक्री हुने सामान वा वस्तुहरु स्थानीय रुपमा उत्पादन
भएका हुन्छन् ।
ख. क्षेत्रीय बजार (Regional Market): एउटा निश्चित क्षेत्र भित्र खास जिल्ला वा प्रदेश
वा अन्य भौगोलिक स्थान जुन स्थानीय भन्दा के ही फराकिलो हुन्छ त्यसलाई क्षेत्रीय
बजार भनिन्छ ।
ग. राष्ट्रिय बजार (National Market): एउटा देशको भौगोलिक सीमा भित्र सञ्चालन हुने
बजारलाई राष्ट्रिय बजार भनिन्छ यस्तो बजारमा खरिद बिकी हुने वस्तु तथा सेवाहरु
सोही देशमा उत्पादन भएका हुन्छन् र उक्त वस्तु तथा सेवाहरु देशको सीमा भन्दा
बाहिर निकासी गर्न सरकारले प्रतिबन्ध लगाएको हुन्छ।
ग. दीर्घकालीन बजार (Short Market): लामो समयसम्म भण्डारण गरेर राख्न सकिने
साथै मागमा आएको परिवर्तन अनुसार वस्तु तथा सेवाको उत्पादन गरेर समेत
बजारमा आपूर्ति हुने बजारलाई दीर्घकालीन बजार भनिन्छ। यस्तो बजारलाई माग
अनुसार परिवर्तन गर्न सकिन्छ। बजारले समयसँगै मूल्यमा सन्तुलन ल्याएको हुन्छ
३. कारोबारको प्रकृ तिको आधारमा बजार (On the basis of Nature of Transaction):
कारोवारको प्रकृ तिको आधारमा बजारलाई निम्नानुसार वर्गिकरण गर्न सकिन्छः
ख. भावी बजार (Future Market): यस्तो बजारमा कारोवार भएको समय र कारोवारको
भुक्तानीका समय एउटै हुँदैन यस्तो बजारमा उधारो कारोवार गरिएको हुन्छ । सामान
लिने कार्य तत्काल भएतापनि त्यसको भुक्तानी दिने कार्य भविष्यमा हुने गर्दछ ।
उधारोको समयावधी के ता र बिक्रे ताको आपसी सहमति र बिश्वासमा तय गरिन्छ।
4.नियमनका आधारमा बजार ( On the basis of regulation):
i. Work as a team
ii. Listen and share
iii. Friendly, empathetic support.
iv. Be honest
V. Improve empathy
vi. Deep product Knowledge
vii. Timeliness
viii. Indentify ways to improve processess
४. Customer recovery
२. वस्तु तथा सेवाको मागको परिमाण, गुणस्तर तथा अन्य सेवाको बारेमा जानकारी
प्राप्त हुन्छ।
४. ग्राहक सेवा के न्द्र भएका ठाउँमा ग्राहकहरु आफैं सबै स्थानमा गईरहनु पर्दैन,
स्वचालित रुपमा एक पछि अर्को कार्य प्रकृ या भई कार्य सम्पन्न हुन्छ।
५. काम सम्पन्न भए पश्चात त्यसको जानकारी ग्राहक सेवा के न्द्रबाट पाउन सकिन्छ
।
६. प्रदान गरेको सेवा र वस्तु तथा सेवाको गुणस्तरका बारेमा ग्राहकहरुको पृष्ठपोषण
लिन सकिन्छ । जसका कारण सेवा प्रवाह र अन्य कु रामा निरन्तर सुधार गर्न
सकिन्छ।
८. सन्तुष्ट ग्राहक विज्ञापनका दुत भएको कारण विज्ञापनमा अनावश्यक लगानी गर्नु
पर्दैन । त्यसको अर्थ सञ्चालन लागतमा कमी ल्याउन सकिन्छ ।
४.५ ग्राहक सम्बन्ध सीपहरुका उद्देश्य र महत्व (Objectives and Importance of
Customer Relation Skills)
उत्कृ ष्ट ग्राहक सम्बन्धहरु सिर्जना गर्न महत्वपूर्ण सीपहरुको सूची यसप्रकार छ :
क. ग्राहकको कु रा सुन्नुहोस्
ग. सम्भावित ग्राहकहरुको खोजी र वस्तु तथा सेवाको बारेमा जानकारी प्रदान गर्ने,
घ. संस्थाको वस्तु तथा सेवा र ग्राहक सेवाका बारेमा आएका गुनासाहरुको प्रभावकारी
व्यवस्थापन गर्ने,
च. प्रतिस्पर्धि संस्था तथा उनीहरुको मूल्य नीतिको बारेमा अध्ययन, अनुसन्धान गर्ने
ईत्यादि ।
क. संस्थाले प्रदान गर्ने सेवा तथा वस्तुको गुणस्तर सुधारमा सहयोग गर्दछ।
ग. ग्राहकको चाहना र रुची अनुरुपको वस्तु तथा सेवाको विकास गर्न सहयोग
पुग्दछ।
संक्षेपमा भन्दा बजार विश्लेषण भनेका व्यवसायिक संस्थाहरुले आफ्नो उत्पादन, वस्तु
तथा सेवाका बारेमा एउटा निश्चित नियमको दायरा भित्र बसेर बजारको सम्भावनाका
बारेमा गरिने अध्ययन हो । जसले उक्त वस्तु तथा सेवाको बारेमा आर्थिक रुपमा,
सामाजिक रुपमा, संस्कृ तिक रुपमा, वातावरणीय रुपमा तथा सरकारी नीति नियमहरुको
नियमनको रुपमा सम्भावनाहरुको अध्ययन गरेको हुन्छ । यसले वस्तुको आपूर्ति र
मागको सम्भावनाका बारेमा समेत जानकारी दिन्छ ।
बजार विश्लेषणका लागि विभिन्न विधिहरुको प्रयोग गर्न सकिन्छ। ती विभिन्न विहिरु
मध्ये के ही निम्नानुसार छन् :
क. जनसांख्यिकी र विभाजन विधि (Demographics and segmentation method)
२. उद्योगको अवस्थाका बारेमा अनुसन्धान गर्ने (Research the state of the industry)
ख. विशिष्ट बजार रणनीति निर्धारण गर्नका लागि आवश्यक जानकारी तथा सूचना
प्रदान गर्दछ।
ग.बजारमा उपस्थित प्रतिस्पर्धि र प्रतिस्पर्धाको स्तरको बारेमा जानकारी हासिल गर्न
सकिन्छ।
१. उपभोक्ता अनुसन्धान
२. बजार अनुसन्धान
३. वस्तु अनुसन्धान
४. बिकी अनुसन्धान
६. विज्ञापन अनुसन्धान
अनुसन्धान सामाग्री
६. प्रतिवेदन लेखन,