Bölüm 7

Miras Hukukunun Temel İlkeleri

öğrenme çıktıları

1 2
Miras Hukukunun Temel Kavramları
1 Miras hukukunun temel ilkelerini Yasal Mirasçılık
sıralayabilme 2 Yasal mirasçılık kavramını açıklayabilme

Saklı Pay, Tasarruf Nisabı (Oranı), Tenkis,

3 4
Ölüme Bağlı Tasarruflar Denkleştirme
3 Ölüme bağlı tasarruf kavramını 4 Saklı pay, tasarruf oranı, tenkis ve
açıklayabilme denkleştirme kavramını açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Tereke • Külli Halefiyet • Zümre Sistemi • Mirastan Feragat • Art Mirasçı
• Saklı Pay • Tasarruf Oranı • Denkleştirme

164
Medeni Hukuk Bilgisi
GİRİŞ
Türkçede “ölüm hak, miras helal” şeklinde bir
deyiş vardır. Bu deyiş, ölümün halk arasında nasıl
karşılandığına ilişkin bir fikir verir. Aslında hukuk
da bir doğal olay olan ölüme, kişiliğin sona ermesi
ve ölenin mirasının, bir bütün olarak geçmesi mi-
rasçılara hukuksal sonucunu bağlamak suretiyle,
aynı anlayışın hukuktaki yansımasını düzenlemiş
denilebilir. Dolayısıyla Miras Hukukuna ilişkin bu
kitabın sonuna gelindiğinde; ölümle mirasçılara
geçen mal varlığının nasıl belirleneceği ve nelerden
ibaret olduğu, mirasbırakanın sağlığında mirasının
paylaşımına ilişkin hangi düzenlemeleri yapıp han-
gilerini yapamayacağı, bu konudaki arzusunun hu-
kuk âleminde hüküm ifade etmesi için başvurabi-
leceği ölüme bağlı tasarrufların türleri ve koşulları,
mirasbırakan tarafından bile bertaraf edilemeyecek
olan saklı paylar ile bunlara vaki tecavüzlerin na-
sıl giderileceği, mirasla geçen malvarlığı üzerinde-
ki mirasçıların hak sahipliğini ifade eden “elbirliği
mülkiyeti” deyiminin anlamı, mirasçı atanmasına
ilişkin kuralların neler olduğu, mirasın reddi, mi-
rasçılıktan çıkarma, mirastan yoksunluk… gibi
kavram ve benzeri konularda Miras Hukuku ilke-
lerinin kavranması ve uygulamada ortaya çıkabile-
cek sorunların çözülmesi için gerekli temel bilgi ve
yöntemlerin elde edilmesi amaçlanmaktadır.
MİRAS HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
Medeni Kanun’un üçüncü kitabını oluşturan
miras hukuku, gerçek kişilerin ölümünden sonraya
intikal eden mal varlığının akıbetini konu alır. Miras
hukukunun temel kavramları aşağıda sıralanmıştır.
Miras Hukuku
Gerçek kişilerde doğumla başlayan kişilik ölüm-
le sona erer (TMK m. 28). Kişi, yaşamı boyunca
hakları ve borçları ile bir mal varlığına sahip olur.
Ölümüyle birlikte o kişinin mal varlığı değerleri mi-
rasçılara geçer. Ölüm karinesi veya gaiplik kararı da
aynı sonucu doğurur (TMK m. 31, TMK m. 35).
Ölene ait mal varlığının yanı sıra önerenin önerisiy-
le bağlılığı (TBK m. 3) veya zilyetliğe bağlı hukuki
sonuçlar gibi bazı hukuki durumlar da mirasçılara
geçer. Bu nedenle, Miras hukukunu, “mirasbırakana
ait özel hukuk ilişkilerinin hukuki sonuçlarını düzen-
leyen hukuk dalı” olarak tanımlamak isabetli olur.
Anayasanın “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sa-
hiptir” (AY m. 35/I) yolundaki hükmüyle güvence
altına aldığı miras hakkı, “Miras Hukuku” başlığı
altında, TMK’nın “üçüncü kitap”ını oluşturan 495-
682. maddeleri arasında düzenlenmiştir.
dikkat
Borçlar hukukunun aksine Miras hukukuna iliş-
kin kurallar emredici niteliktedir. Yasa koyucu bu
alana özgü hukuki işlemleri, sınırlı sayı ilkesine
göre ve içeriklerini de sınırlayarak belirlemiştir.
Örneğin vasiyetname yapmak isteyen mirasbıra-
kan, ancak kanundaki vasiyetname türlerinden
birini esas alarak bu isteğini yerine getirebilir.
Miras hukukunun miras, mirasbırakan, miras-
çı, intikal, ölüme bağlı tasarruf, saklı pay, tasarruf
nisabı gibi çok sayıda temel kavramı bulunur. Bun-
lardan bazıları aşağıda açıklanmış olup diğer bir
bölümü ise konuların işleyişi içinde açıklık kazana-
cak şekilde sonraki konularda ele alınacaktır.
Miras (Tereke)
“Kök, temel; birinin diğerinden devraldığı eski du-
rum, bakiye” anlamına gelen Arapça “irs” kökünden
türetilmiştir. Miras hukukundaki terminolojik anla-
mı bakımından bir gerçek kişinin ölümü anındaki
özel hukuk ilişkilerinin bütününü iade eder. Miras
bu anlamda, ölenin mal varlığını (aktif ve pasifle-
rinin toplamını) ifade eder. Ancak mirasbırakanın
ölümüyle sona eren intifa ve oturma hakları, ceza
hukuku kökenli para cezaları, kişisel nitelikteki edim
yükümlülükleri ve kişiye bağımlı alacaklar terekeye
dâhil olmadığından mirasçılara geçmez.
dikkat
Sağlığında ressam olan mirasbırakanın üstlendiği
tablo yapma borcu, borçlunun kişisel nitelikleri-
ne bağlı olarak ifa edileceğinden ölümüyle mi-
rasçılarına geçmez. Ancak bu borcu karşılığında
karşı taraftan bir para almışsa, ifa imkânsızlığı
sebebiyle sözleşme ilişkisi de sona ermiş olacağın-
dan, sebepsiz zenginleşme hükümleri gereğince
paranın iadesi borcu mirasçılara geçecektir.
Mirasbırakanın manevi tazminat talebi, sağlı-
ğında ileri sürmüş olması koşuluyla mirasçılara ge-
çer (TMK m. 25/IV). Miras, terekenin mirasçılara
geçmesini (intikal) ifade etmek için de kullanılır
(TMK m. 575) ve bu anlamıyla terekeden ayrılır.
165
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

için aranan yasal koşulların (taşınmazlarda tescil,

dikkat
Mirasbırakanın verdiği temsil yetkisi kural ola-
rak ölümle sona erer (TBK m. 43/f. 1). Ancak
mirasbırakanın ölümünden sonraya etkili olacak
şekilde (mandatum post mortem) temsil yetki-
si vermesi mümkündür. Bu şekildeki bir temsil
yetkisi, mirasbırakanın son arzularının yerine
getirilmesine (vasiyeti tenfiz) yönelik bir yetki-
lendirme olarak hüküm ifade eder.
Mirasbırakan (Muris/Müteveffa)
Ölümüyle kendisine ait özel hukuk ilişkilerinin
mirasçılara geçtiği, yani mirasını mirasçılara bıra-
kan kimsedir. Tüzel kişiler mirasbırakan olamaz
ancak iradi mirasçı olabilir.
taşınırlarda zilyetliğin devri gibi) gerçekleşmesi ge-
rekmez. Mirasbırakanın sadece sözleşmesel ilişkileri
değil, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme ve vekâletsiz
iş görme gibi diğer borç kaynaklarından doğan hak
ve borçları da mirasçılara geçer. Bunun için borcun
nakli gibi işlemlerin yapılması gerekmez.
Ölüme Bağlı Tasarruf
Özel Hukuk alanında genellikle tarafların sağ-
lığında hüküm doğurması amacıyla hukuki işlem
yapılır. Miras sözleşmesi ve vasiyet ise mirasbıraka-
nın ölümünden sonra hüküm ifade etmesi için ya-
pılır. Bu tür hukuki işlemler, ölüme bağlı tasarruf
olarak adlandırılır. Sıkı şekil şartlarına bağlı olan
bu tasarruflar, içeriklerine göre mirasçı atama, belir-
li mal vasiyeti, tanıma, vakıf kurma vb. kategorilere
ayrılır.

Mirasçı Elbirliği İle Hak Sahipliği (İştirak

Mirasın geçtiği kişidir. Yasa gereği veya miras-
bırakanın iradesine göre yasal ya da atanmış miras-
çılık söz konusu olur. Yasal mirasçılar ise saklı pay
sahibi olan ve olmayanlar şeklinde iki gruba ayrılır:
Külli Halefiyet/İntikal
Mirasın (tereke) bir bütün olarak (atanmış veya
yasal) mirasçılara geçmesidir (TMK m. 599). Mira-
sın geçmesiyle birden çok mirasçı arasında elbirliğiyle
hak sahipliği esasına dayalı bir miras ortaklığı kurul-
muş olur (TMK m. 640). Belirli bir veya birkaç mal
varlığı değerinin geçmesini ifade eden cüz’i halefiye-
tin aksine, mirasbırakana ait mal varlığı, aktif ve pa-
siflerinin tümüyle (bir kül olarak) mirasçılara geçer.
Sağlararası işlemlerde her bir hak ve borcun geçmesi
Halinde Mülkiyet)
Mirasbırakanın ölümüyle, tereke üzerinde mi-
rasçıların elbirliği ile hak sahipliği oluşur. Bunun
tek istisnası, mirasbırakanın tek bir mirasçı bırak-
mış olması durumudur. Birden fazla mirasçı ara-
sında, kendiliğinden (mirasbırakanın ölümüyle),
bir miras ortaklığı doğar. Bu ortaklık, terekede yer
alan tüm hak ve borçları kapsar (TMK m. 640/I).
Bu ortaklık, mirasın paylaştırılmasına kadar devam
eder. Paylı (müşterek) mülkiyetten farklı olarak
elbirliği ortaklığında, ortakların üzerinde tasar-
ruf edebileceği paylar söz konusu değildir. Miras
payları, mirasçıların paylaştırma sonrasında sahibi
olacağı tereke kesimini ifade eder. Ortaklık devam
ettiği sürece mirasçılar tereke üzerinde ancak bir-
likte (elbirliğiyle) tasarrufta bulunabilir.

Öğrenme Çıktısı
1 Miras hukukunun temel ilkelerini sıralayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Külli halefiyet kavramını Tereke ile elbirliği ile hak Mirasçılık kavramı ile hı-
araştırınız. sahipliği kavramları arasın- sımlık kavramı arasındaki
daki ilişkiyi açıklayınız. ilişkiyi değerlendiriniz.

166
Medeni Hukuk Bilgisi

YASAL MİRASÇILIK
Mirasbırakanın mal varlığı, ölümle tereke adını alır ve kural olarak yasal mirasçılarına geçer. Bunla-
rın mirasçılığı, doğrudan kanundan kaynaklandığı için kanuni veya yasal mirasçılık olarak adlandırılır.
Mirasbırakanın ölüme bağlı bir tasarrufla bir ya da daha fazla (gerçek veya tüzel) kişiyi mirasçı ataması
(iradi mirasçılık) da mümkündür. Mirasbırakanın irade özerkliği çerçevesinde mal varlığının ölümünden
sonraki hukuksal sonuçlarını dilediği şekilde düzenleme
özgürlüğü, saklı paylı mirasçıların saklı payları (mahfuz
hisse) oranında sınırlandırılmıştır. Mirasbırakanın ser-
bestçe tasarruf edebileceği ve saklı payların dışında ka- dikkat
lan mal varlığı kesimine tasarruf nisabı denir. Saklı paylı Yasal mirasçılardan sadece 1. grubu oluşturan kan
mirasçılar, mirasbırakanın bu nisabı aşan tasarruflarının hısımlarının mirasçılığı zümre sistemine göre be-
tenkisini (indirim) talep edebilir. lirlenir. Varsa evlatlık da 1. zümre mirasçıları ara-
Yasal mirasçılar 4 alt gruba ayrılır: 1) kan hısımları, 2) sında yerini alır. Sağ kalan eşin mirasçılığı, hangi
evlatlık ve altsoyu, 3) sağ kalan eş, 4) Devlet. Mirasçılıkla- zümreyle birlikte mirasçı olduğuna göre değişik-
rı kan bağına dayanan yasal mirasçılar, zümre sistemine lik gösterir. Devlet ise son mirasçıdır; hiçbir mi-
göre oluşturulan mirasçı topluluklarına bölünmüştür. rasçısı olmayan mirasbırakana mirasçı olur.
Bu nedenle “zümre mirasçıları” olarak da adlandırılırlar.

Zümre Sistemi
Zümre sisteminde kan hısımları, mirasçı toplulukları olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada zümre
başları ve bunların altsoyundan oluşan topluluk, zümre olarak adlandırılır. Sistem, mirasbırakanı merkeze
alarak yapılan bir derecelendirmeye dayanır. Şemsiyeye benzeyen bir görsellikle resmedilebilecek bu sis-
temde, mirasbırakan, şemsiyenin sivri ucundaki zümre başıdır. Mirasbırakan, bu şemsiyenin altına doğ-
ru dallanan altsoyuyla birlikte 1. zümreyi oluşturur. Bu şemsiyenin üzerine kurulmuş ikinci bir şemsiye
düşünecek olursak, bunun da sivri ucunu mirasbırakanın anne ve babası (2. zümrenin zümre başları)
oluşturur. Bunlar, altsoylarıyla birlikte 2. zümreyi oluşturur. Ancak mirasbırakan altsoy olmasına rağmen
2. zümrenin dışında kalır (çünkü o, 1. zümrenin zümre başıdır). Zümre sistemi bu şekilde yukarıya doğru
dallanarak açılan şemsiyeler gibi silsileler hâlinde devam eder (Şekil 7.1).

AA AB BA BB

A B

K1 K2

MB

O1 O2
S

Erkek = MB olan önce ölmüş kadın

veya erkek
Kadın = Miras bırakan

Şekil 7.1

167

Türk Medeni Kanunu’nda Zümrelerin
Düzenlenişi
Medeni Kanunumuzda yasal mirasçılar üç züm-
rede düzenlenmiştir:
Birinci Zümre
Mirasbırakanın zümre başı olduğu mirasçı
topluluğu birinci zümreyi oluşturur. Bunlar, mi-
rasbırakanın altsoyudur (çocuklar, torunlar, torun
çocukları…). Çocukların evlilik içi veya dışı doğ-
muş olması mirasçılık sıfatlarını etkilemez. Ancak
mirasbırakanın baba olduğu durumlarda evlilik
dışı çocuğun babanın sonradan anneyle evlenme-
si, tanıma veya babalığa hüküm yollarından biriyle
babasıyla arasındaki soybağının kurulmuş olması
gerekir. Soybağının kurulması geçmişe etkili ol-
duğundan, çocuk ana rahmine düştüğü andan
itibaren soybağı kurulmuş olacak, mirasçılığı ger-
çekleşecektir. Evlatlık da birinci zümre mirasçılara
arasındaki yerini alır (TMK m. 500) (Şekil 7.2).
MB
O K
T T
Şekil 7.2
İkinci Zümre
İkinci zümrede bu zümrenin zümre başları mirasbı-
rakanın anne ve babası ile bunlardan türeyen kardeşler
ve kardeş çocukları (yeğenler) bulunur (Şekil 7.3).
A B
K1 MB K2
Y1 Y2
Şekil 7.3
Üçüncü Zümre
Üçüncü zümrede ise, mirasbırakanın anne ve
babasının anne ve babaları -ki bunlar toplamda 2
büyük anne ve iki büyük babadan ibarettir- zümre
başlarını oluşturur. Çünkü herkesin bir anne baba-
168
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
sı, ikişer nine ve dedesi bulunur. Bunların altsoyu
olan amca, hala, dayı, teyze ve onların çocukları
olan kuzenler (amcaoğlu-kızı, dayıoğlu/kızı gibi),
zümre başlarıyla birlikte üçüncü zümredeki mirasçı
topluluğunu oluşturur. Bu zümredeki zümre başla-
rı baba ve anne tarafı olmak üzere iki tarafa ayrılır:
Bu taraflardan birinde mirasçı bulunmadığı takdir-
de miras diğer tarafa aktarılır (Şekil 7.4).
AA AB BA BB
D1 D2
H A B
MB
Şekil 7.4
Bu üç zümrede mirasçılığın sağ kalan eşin var-
lığı veya yokluğuna göre nasıl dağılacağını aşağıda
inceleyeceğiz. Bu zümrelerden hiçbirinde mirasçı
bulunmuyorsa miras Devlete kalır.
AA AB BA BB
A B
K1 K2
MB
Ç1 Ç2
Şekil 7.5
Zümre Sistemine Hakim Olan İlkeler
Zümre sistemine hakim olan ilkeler, mirasın
yasal mirasçılar arasında paylaştırılmasında önem-
li rol oynar. Sözü geçen ilkeler aşağıda başlıklar
hâlinde sıralanmıştır.
Ön Zümredeki Mirasçı Art Zümredeki
Mirasçının Mirasçılığına Engel Olur
Yani birinci zümrede mirasçı varken ikinci züm-
re; ikinci zümrede mirasçı varken üçüncü zümre
mirasçı sıfatını kazanamaz. Örneğin mirasbıraka-
nın torunun torunu (birinci zümre mirasçısı) sağ
ise, annesi veya kardeşlerinin (ikinci zümre miras-
çıları) sağ olması önemli değildir: Mirasın tümünü
Medeni Hukuk Bilgisi

torununun torunu alır. Çünkü torunun torunu
birinci zümre, diğerleri ikinci zümre mirasçısıdır.
Mirasçılık, hısımlığın derecesine göre değil bir ön-
ceki zümre mensubu olmaya göre belirlenir.
dikkat
Halk arasında “üvey evlat” denilen ancak sağ
kalan eşin önceki eşinden olan çocuğuyla mi-
rasbırakan arasında hısımlık bulunmaz. Bun-
ların, altsoyu olmadığı (sulbünden gelmediği)
“üvey baba”ya mirasçı olması düşünülemez.
Birinci zümre ikinci zümrenin mirasçılığına,
örneğin mirasbırakanın ölümünde sağ olan
baba ve annesinin mirastan pay almasına en-
gel olur. Ancak mirasbırakanla birlikte yaşa-
yan anne ve baba, üç aylık bakım ve geçim
masraflarının terekeden ödenmesini talep
edebilir (TMK m. 645).
Zümre ve Kök Başlarının Önceliği
(Zümre İçinde Mirasçıların Sırası)
Bir zümre içindeki zümre ve kök başları, altso-
yun mirasçılığını engeller. Örneğin birinci zümre-
deki tek zümrebaşı mirasbırakandır. Ondan ayrılan
ve ona en yakın sırada olan her kök (çocuklar), ken-
disinden ayrılan altköklerin (torunların) mirasçılı-
ğına engel olur. Bir diğer deyişle, birinci zümrede
mirasbırakana daha yakın soybağı ile bağlı olanlar,
yani çocukları mirasçı olur. Mirasbırakandan daha
önce ölen çocukların yerini, onların çocukları (yani
mirasbırakanın ölen çocuğundan olma torunları)
alır. Torun da mirasbırakandan önce ölmüş olursa
bu takdirde varsa torunun çocuğu veya çocukları
torunun yerini alır. Dolayısıyla kökbaşı hayatta ol-
duğu sürece onun altsoyu mirasçı olamaz.
Köklerde Eşitlik İlkesi
Köklerde eşitlik ilkesi gereğince miras, mirasbı-
rakana en yakın kökler arasında eşit olarak paylaş-
tırılır. Örneğin mirasbırakanın (M) birinci zümre-
de kendisine en yakın altsoyu olan iki çocuğu (Ç1
ve Ç2) ve bunlardan olan torunları vardır. Ç1 ve
Ç2’nin varlığı, bunların çocuklarının (mirasbıraka-
nın torunlarının) mirasçılığına engel olur. Böylece
miras, Ç1 ile Ç2 arasında eşit olarak paylaştırılır.
Ancak M’nin ölümünden önce Ç1 de ölmüşse,
M’nin Ç1’den olma torunu T1 onun yerini alır.
Bu durumda miras, Ç2 ile T1 arasında eşit olarak
paylaştırılır. Bu kurala kökte halefiyet denir. Eğer
Ç1’in iki çocuğu (T1 ve T2) bulunsaydı, bunlar
Ç1’in yerini alacağından mirasın yarısı bunlar ara-
sında (¼ + ¼ = ½) şeklinde paylaştırılacak, Ç2’nin
½ oranındaki payı değişmeyecekti. Şayet Ç1 hiç
altsoyu olmadan mirasbırakandan önce ölmüş ol-
saydı, bu kez onun miras payı diğer zümre mirasçı-
larına eşit olarak dağıtılacaktı. Örneğimizde birinci
zümrede sadece Ç2 bulunduğundan, mirasın tümü
ona kalacaktı (Şekil 7.6).

MB MB MB

Ç1 Ç2 Ç1 Ç2 Ç1 Ç2

T1 T2 T1 T2 T1 T2 T3

Şekil 7.6 Olasılık 1- 2 - 3

Birinci zümrede yasal mirasçı bulunmuyorsa miras, ikinci zümre mirasçılarına geçer. Bu zümrede züm-
re başı olan anne (A) ve baba (B) eşit olarak mirasçı olur. Bunların varlığı alt köklerin (kardeşler ve yeğen-
ler…) mirasçılığını engeller. Ancak zümre başlarının (veya kök başlarının) mirasbırakandan önce ölmüş
olması (veya red, yoksunluk, çıkarma gibi herhangi bir nedenle mirasçı olmaması) durumunda altsoy on-
ların yerini alır. Örneğin A veya B’den birinin M’den önce ölmesi hâlinde ona düşen miras payı kendisine
en yakın kökler arasında eşit olarak paylaştırılır. Böylece örneğin M’nin ölümünde annesi (A) sağ, kendi-
sinden önce ölen babasından (B) olma kardeşi (K1) ve kendisinden önce ölen kardeşinin (K2) iki çocuğu

169

(yeğenleri Y1 ve Y2) ile anne bir kardeşleri K3 ve
K4 sağ olsun. Sağ olan A, kendisiyle eşit sayılan B
ile eşit oranda (½) mirasçı olur. Zümre başı olan
A’nın mirasçılığı onun çocuklarının (K3 ve K4)
mirasçılığını engeller. M’den önce ölen B’ye düşen
½ pay ise eşit miktarda (¼ oranında) K1 ve K2
arasında paylaştırılır. Ancak K2 de M’den önce öl-
düğünden, ona düşen pay M’nin yeğenleri olan Y1
ve Y2 arasında 1/8 oranında paylaştırılır. Eğer K2
çocuğu olmadan ölmüş olsaydı, mirasın B üzerinde
dağıtılan ½’si tek başına K1’e kalacaktı (Şekil 7.7).
A B
K4 K2 K1
K3 MB
Y1 Y2
Şekil 7.7
İkinci zümrenin mirasçılığında karşılaşılabilecek
bir diğer olasılık da ana babadan birinin altsoyu ol-
madan mirasbırakandan önce ölmüş olmasıdır. Bu
durumda mirasın tamamı ana babadan sağ olan veya
sağ olmasa da altsoyu bulunan tarafa geçer ve bunlar
arasında köklerde eşitlik ilkesine göre dağıtılır.
dikkat
Bir kimsenin mirasbırakana çift hısımlık bağıyla
bağlanması mümkündür. Ana-baba bir kardeş-
lerin çocuklarının (kuzenler) evliliğinden doğan
çocuk hem anne tarafından hem de baba tara-
fından aynı mirasbırakana hısımlık bağıyla bağlı
olacaktır. Bu durumda kuzenlerden olma çocuk,
iki ayrı kökten gelen ayrı dallara göre ayrı ayrı mi-
rasçı olabilir. Yarım kan hısımları ise mirasbırakan
ile ortak olan asıllarının zümresinden pay alır.
İkinci zümrede de mirasçı bulunmuyorsa mi-
ras, üçüncü zümreye geçer. Üçüncü zümrede dört
zümre başı bulunduğundan, miras öncelikle dör-
de bölünür. Zümre başlarından mirasbırakandan
önce ölenlerin yerini onların altsoyu alır. Bunlar-
dan biri altsoyu bulunmaksızın mirasbırakandan
önce ölmüş olursa bu durumda onun payı, aynı
170
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
taraftaki diğer mirasçılara kalır. Örneğin annean-
ne altsoy bırakmaksızın ölmüşse, onun payı anne-
nin babasına (veya onun altsoyuna) geçer. Anne
tarafında zümre başı (anneanne ve annenin baba-
sı) yoksa anne tarafına düşen payın tamamı baba
tarafına (babaanne ve büyükbaba ya da altsoyuna)
geçer.
Eşin Mirasçılığı
Mirasbırakan öldüğünde sağ kalan eşi, kendisi
zümre mirasçısı olmadığından, birlikte mirasçı ol-
duğu kimselerin hangi zümrede bulunduğuna göre
değişen oranlarda mirasçı olur. M’den önce ölen
eşin mirasçıları da hiçbir şekilde M’nin mirasçısı
olamaz. Bunlar ancak M’nin ölümünde sağ olan
eşin sonradan ölümü hâlinde ona mirasçı olurlar.
Benzer biçimde, sağ kalan eş, önceden ölen eşin ye-
rine geçerek de mirasçı olamaz. Yani halefiyet ilkesi
eşin mirasçılığında uygulanmaz. Örneğin sağ kalan
eş, müteveffa eşinin bu kez babası öldüğünde eşi-
nin yerine geçerek kayınpederine mirasçı olamaz.
Kısacası, sağ kalan eş ancak kendisinden önce ölen
eşin mirasbırakan olduğu durumlarda mirasçı olur.
Birinci zümreyle (M’nin altsoyuyla) mirasçı
olan sağ kalan eş, mirasın ¼’üne, zümre mirasçıları
ise ¾’üne sahip olur. Örneğin M’nin iki çocuğuyla
mirasçı olan E, mirasın ¼’üne sahip olur. Çocukla-
rın her biri de ayrı ayrı (¾÷2 =) 3/8 oranında mi-
rasçı olur. Hâlbuki M’nin tek çocuğu olsa mirasın
¾’ü bu çocuğun, ¼’ü ise E’nin olur.
MB E
Ç1 Ç2
Şekil 7.8 Eşin Birinci Zümre ile Mirasçılığı
Bu oran ikinci zümreyle birlikte mirasçılık-
ta ½’ye, üçüncü zümreyle mirasçılıkta ¾’e çıkar.
Üçüncü zümrenin sağ kalan eşle mirasçı olması du-
rumunda kök içinde halefiyet ilkesi sadece çocuk-
lar bakımından uygulanır. Yani büyükbaba ve bü-
yükannelerin daha önce ölmüş olması durumunda
bunların çocukları (amca, hala, teyze, dayı) onların
yerini alır. Ancak bunlar da ölmüşse onların çocuk-
ları (kuzenler) mirasçı olamaz (TMK m. 497/V).
Bu durumda sağ kalan eşin tek başına mirasçılığı,
Devletin mirasçılığını engeller (Şekil 7.10).
Medeni Hukuk Bilgisi
A1/4 B1/4
E1/2
Şekil 7.9 Eşin İkinci Zümre ile Mirasçılığı
AA AB BA BB
1/16 1/16 1/16 1/16
A B
E
1/4
Şekil 7.10 Eşin Üçüncü Zümre ile Mirasçılığı
Boşanmanın mirasçılığa etkisi, boşanma kararı
da mirasçılığa engel olur. Ancak bunun için mira-
sın açıldığı anda kararın kesinleşmiş olması gere-
kir. Boşanma kararıyla eşlerin, önceden birbirleri
lehine yaptığı ölüme bağlı tasarruflar da hükmünü
kaybeder (TMK m. 181/I). Kuşkusuz tasarrufta
aksinin öngörülmesi mümkündür.
Boşanma davası devam ederken eşlerden biri
ölürse ölen eşin mirasçıları boşanma davasına de-
vam edebilir. Bu durumda davaya boşanma olarak
değil, sağ kalan eşin kusurunun tespiti bakımından
devam edilir. Davalı eşin kusurlu olduğu ispat edi-
lemezse sağ kalan eş, baştan itibaren mirasçı sıfatı-
na sahip olur (TMK m. 181/II). Buna karşılık ay-
rılık kararı, sağ kalan eşin mirasçılığını etkilemez.
Evlenmenin butlanının mirasçılığa etkisi, miras-
bırakanın ölümünden sonra mirasçıların, evlenme-
nin butlanını dava etme hakkı bulunmaz. Ancak
mirasbırakanın sağlığında açılmış butlan davasına
mirasçılar devam edebilir. Butlan kararı verilirse
iyiniyetli (butlan nedeninin varlığını bilmeyen)
sağ kalan eşin mirasçılığı bu durumdan etkilenmez.
Buna karşılık evlenme sırasında butlan nedenlerini
bilen (kötüniyetli olan) sağ kalan eş mirasçı olama-
yacağı gibi önceden lehine yapılmış ölüme bağlı
tasarruflar da hükmünü kaybeder (TMK m. 159).
Evliliğin butlanı davasında eşin iyiniyetli olup ol-
madığı TMK m.3’de hüküm altına alınan iyiniyet
ilkesinden hareketle belirlenir. İyiniyet, hakkın
kazanılmasına engel olan bir olgunun varlığını
bilen veya bilmesi gereken kişi iyiniyetlidir.
Mal rejiminin etkisi, mal rejiminin mirasçılık
üzerinde bir etkisi olmaz. Ancak eşlerden birinin
ölümü üzerine sağ kalan eş, miras payı yanında mal
rejimine göre de hak sahibi olur. Ölümle mal reji-
mi sona erdiğinden, mal rejimine tabi malların da
tasfiyesi gerekir. Böylece bu mallardan hangilerinin
ölen eşin mal varlığına dâhil olduğu belirlenmekle
onun terekesi de belirlenmiş olur. Böylece sağ ka-
lan eş, hem bu şekilde belirlenen tereke üzerindeki
miras payını, hem de mal rejiminden kaynaklanan
taleplerini ileri sürebilecektir.
Evlatlığın Mirasçılığı
Evlatlık (ve altsoyu) kan hısımı olmadığı hâlde
mirasbırakanın ölümünde ona altsoyu gibi mirasçı
olur. Bunun için mirasın açıldığı anda evlatlık iliş-
kisi geçerli olarak kurulmuş ve devam ediyor olma-
lıdır. Evlat edinme işlemleri tamamlanmadan ölüm
gerçekleşirse mirasçılık söz konusu olmaz. Hatta
evlatlık ilişkisinin iptali için açılmış davaya miras-
bırakanın ölümünden sonra mirasçılarının devam
etmesi ve davanın iptalle sonuçlanması durumun-
da evlatlık ve altsoyunun mirasçılığı geçmişe etkili
olarak ortadan kalkar (İBK: 7.12.1955, 11/24).
Evlat edinen ve altsoyunun, evlatlığa yasal miras-
çı olması mümkün değildir. Bu durum, evlat edin-
mede mirasçılığın tek yönlü olması şeklinde ifade
edilir. Ancak evlatlığın evlat edineni mirasçı ataması
mümkündür. Diğer yandan, evlatlık da sadece evlat
edinene mirasçı olabilir. Evlat edinenin yerine geçe-
rek onun hısımlarına mirasçı olamaz. Çünkü evlat-
lık ilişkisi, sadece evlat edinenle edinilen arasında bir
soybağı ilişkisi kurar. Benzer biçimde evlat edinenin
mirasçıları da evlatlığa mirasçı olamaz. Buna karşılık
evlatlığın kan bağı esasına göre kendi ailesindeki mi-
rasçılığı devam eder (TMK m. 500).
Devletin Mirasçılığı
Devletin mirasçı olması için üç zümrede de mi-
rasçı olmaması gerekir. Ancak bu yeterli değildir.
Devlet’in saklı payı olmadığı için mirasbırakan,
mirasçı atayarak mirasını başka birine bırakabilir.
Şu halde Devlet’in mirasçı olması için zümre mi-
rasçısı olmaması yetmez, atanmış mirasçı da bulun-
mamalıdır. Mirasbırakan terekesinin sadece belirli
bir oranı üzerinde mirasçı atamışsa, bu durumda
terekenin geri kalanı oranında Devlet’in mirasçılığı
söz konusu olur. Bu durumda atanmış mirasçı ile
Devlet arasında bir miras ortaklığı meydana gelir.
171
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

Devlet, mirasçı sıfatını kazandığında, diğer mi- Devlet son mirasçı olduğundan, mirasbırakanın
rasçıların sahip olduğu hak ve yetkilere sahip olur. mirasçısının bulunup bulunmadığını belirlemek
Örneğin mirasbırakanın ölüme bağlı tasarrufları- için birer ay ara ile iki kez ilana çıkılması gerekir.
nın iptali için dava açabileceği gibi miras sebebiyle Sulh hâkimi, son ilandan başlayarak en geç bir yıl
istihkak davası da açabilir. Ancak diğer yasal miras- içinde mirasçıları, bu sıfatlarını bildirmeye davet
çılar mirasbırakanın borçlarından sorumlu olduğu eder (TMK m. 594/I). Bu sürecin sonunda hiçbir
hâlde Devlet’in böyle bir sorumluluğu bulunmaz. yasal mirasçının varlığı tespit edilemezse miras,
Bu durumda Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından Devlete geçer. Ancak yasal mirasçı, daha sonra or-
terekenin resmi defteri tutulur. Devlet, sadece def- taya çıksa bile Devlet’e karşı miras sebebiyle istih-
tere yazılan borçlardan ve kendisine intikal eden kak davası açabilir (TMK m. 594/II).
değerler ölçüsünde sorumludur (TMK m. 631).
Öğrenme Çıktısı
2 Yasal mirasçılık kavramını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Evlatlığın mirasçılığının tek
yönlü olması ne anlama gel-
mektedir? Araştırınız.
Yasal mirasçılık ile iradi mi-
rasçılık kavramları arasındaki
farklılıkları değerlendiriniz.
Devlet’in mirası red hakkı var
mıdır? Tereke borçlarından
sınırlı sorumluluk ilkesini
dikkate alarak mantıksal bir
sonuca ulaşmaya çalışınız.

ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLAR

Mirasbırakan, ölümünden sonra hüküm ifade etmesi için
ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir. Bu istek, vasiyetname veya
Kişiye sıkı sıkıya bağlı hak: Hak sahibinin
miras sözleşmesi şekillerinden birine uyularak gerçekleştirilir.
şahsen kullanması gereken haklara denir.
Mirasbırakana tanınan bu hak, niteliği bakımından, kişiye sıkı
sıkıya bağlı bir haktır. Ne yapılması ne de içeriğinin belirlen-
mesi temsilciye bırakılabilir. Bu hakkını bizzat kullanmak yoluyla mirasbırakan, bazı kısıtlamalarla birlikte, tereke-
sinin geleceğini belirleme imkânına sahip olur. Örneğin vasiyetname ile belirli bir mal veya parayı mirasçı olmayan
birine (vasiyet alacaklısı) bırakır. Böylece ölümüyle birlikte mal varlığı bir bütün olarak mirasçılarına intikal ederken
aynı zamanda vasiyet alacaklısının da bir alacak hakkı doğar. Yine aynı yola başvurarak, bir yasal mirasçısını ya da
mirasçısı olmayan bir üçüncü kişiyi terekesinin belirli bir kesiminde mirasçı ataması veya bu şekilde doğrudan doğ-
ruya bir mirasçı atamak yerine belirli bir tereke kesimini tahsis ederek vakıf kurması da mümkündür.

dikkat
Borçlar hukukundaki “tasarruf işlemi” ve “tasarruf yetkisi” deyimlerindeki “tasarruf ” sözcüğü buradakinden
farklı bir anlam taşır. “Sarf etmek”, “harcamak” anlamına gelen tasarruf sözcüğü, “işlem”in “tamlayan”ı olarak
kullanıldığında, doğrudan doğruya bir hak üzerinde etkide bulunan (bir hakkı ortadan kaldıran, başkasının mal
varlığına devreden, sınırla ayni hakla kayıtlayan) hukuki işlemleri ifade eder. Tasarruf işleminin geçerli olması,
işlemi yapan kimsenin tasarruf yetkisinin bulunmasına bağlıdır. Ölüme bağlı tasarruf ise mirasbırakanın sağ-
lığında yapılsa da sonuçlarını ölümden sonra doğurur. Bu tasarrufla mirasbırakanın malvarlığı değil, terekesi
etkilenir. Ayrıca bu iki işlem türünde ehliyet ve geçerlilik koşulları da birbirinden farklıdır.

172
Medeni Hukuk Bilgisi
Ölüme bağlı bağışlamalar da ölüme bağlı ta-
sarrufların hükümlerine tâbi kılınmıştır (TBK m.
290/II). Bağışlama bir sözleşme olduğu için ölü-
me bağlı tasarrufla kastedilen, miras sözleşmesidir.
Ancak buna rağmen bağışlama vaadi, sağlararası
bir işlemdir. Dolayısıyla tenfizi ölüme bağlı olsa
da bağışlayanın sağlığında sonuç doğurur. Sadece
vade bağışlayanın ölümüne bağlanmıştır. Bir diğer
deyişle, bağışlananın talep hakkı ölüm ile doğmak-
tadır. Ancak bu tür bağışlamalar ehliyet, şekil, saklı
pay gibi yönlerden miras sözleşmesi hükümlerine
tâbi tutulmuştur. Buna karşılık “bağışlayana dön-
me koşullu bağışlama” (TBK m. 292) sağlararası
bir işlem olup miras sözleşmesi hükümlerine tabi
değildir.
dikkat
Mirasbırakan bankada torunu adına bir he-
sap açtırmış ancak ölümüne kadar hesap üze-
rinde tasarruf yetkisini uhdesinde tutmuştur.
Bu bir ölüme bağlı tasarrufftur. Çünkü ölü-
münden sonra hesaptaki para torununa geçe-
cektir (TBK m. 290/II).
Mirasbırakan evini eşine bağışlamış fakat
eşinin kendisinden önce ölmesi durumunda
evin kendisine dönmesini şart koşmuştur.
Bu sağlararası bir işlemdir. Çünkü bağışlama
sağlığında gerçekleşmiş, sonuçlarını doğur-
muştur. Ancak dönme, bağışlayanın ölümü
koşuluna bağlanmıştır (TBK m. 292/II).
Ölüme Bağlı Tasarruf Ehliyeti
Miras hukukunda ölüme bağlı tasarruf ehliye-
ti, kişiler hukukundaki hak ehliyetine karşılık ge-
lir. Çünkü bu ehliyete sahip olmayan kimselerin
ölüme bağlı tasarruflar yapma hakkı bulunmaz.
Aslında burada hak ve fiil ehliyeti için aranan şart-
ların aynı olduğu da savunulabilir. Kişiye sıkı sıkıya
bağlı olan bu hak, bizzat mirasbırakan tarafından
kullanılır. Yasal veya iradi temsilci, onun yerine bu
işlemi yapamaz.
Vasiyetname yapabilmek için iki şart öngörül-
müştür: 1) ayırt etme gücüne sahip olmak, 2) onbeş
yaşını doldurmuş olmak (TMK m. 502). Şu hâlde bu
iki şartı taşıyan kısıtlı da vasiyetname yapabilecektir.
dikkat
Ayırt etme gücü TMK m. 13 “Yaşının küçük-
lüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı,
sarhoşluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle
akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yok-
sun olmayan herkes, bu Kanuna göre ayırt etme
gücüne sahiptir.”
Kısıtlama sebepleri TMK m. 405-406’da
düzenlenmiştir. Bunlara akıl hastalığı, akıl
zayıflığı, savurganlık, alkol ve uyuşturu-
cu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı,
kötü yönetim şeklinde belirlenmiştir.
Miras sözleşmesi yapmaya ehil olmak için ise üç
şart öngörülmüştür: 1) ayırt etme gücüne sahip olmak,
2) erginlik, 3) kısıtlı olmamak (TMK m. 503). Miras
sözleşmesi bağlayıcı olduğu için, vasiyetnamelerden
farklı olarak tam fiil ehliyetinin varlığı aranmıştır.
Sonuçta bu şartları taşımayan birinin yaptığı
vasiyetname veya miras sözleşmesi yasal temsilci-
nin onayıyla da geçerli hâle gelmez. Buna karşılık
miras sözleşmesinin (mirasbırakan olmayan) karşı
tarafı, fiil ehliyetinin genel şartlarına tabi olur. Bu
durumda karşı taraf, terekesi üzerinde tasarrufta
bulunmadığından tam ehliyetsizse sözleşmeyi yasal
temsilcisi yapar. Sınırlı ehliyetsiz ise yasal temsilci-
nin katılımı olmasızın lehine yapılan ölüme bağ-
lı tasarrufu kabul edebilir. Ancak o da sağlararası
bir borç altına girecekse yasal temsilcinin izin veya
onamı gerekir. Kısıtlı bakımından ayrıca vesayet ve
denetim makamlarının izni de gerekir. Kuşkusuz
taraflardan ikisi de ölüme bağlı (terekeleri üzerin-
de) tasarrufta bulunuyor olabilir. Bu takdirde ikisi-
nin de tam fiil ehliyetine sahip olması aranır.
Vesayet, Sulh Hukuk Mahkemesi, denetim
makamı ise Asliye Hukuk Mahkemesidir.
173

dikkat
Mirastan feragatte, ölüme bağlı tasarrufta bu-
lunan taraf feragati kabul eden taraftır. Fera-
gat eden, kendi terekesi üzerinde bir tasarrufta
bulunmadığı için, feragati ölüme bağlı tasarruf
oluşturmaz. Buna karşılık feragati kabul eden ta-
raf, terekesi üzerinde etkide bulunan bir hukuki
işlem yapmaktadır.
Ehliyet eksikliği tasarrufu geçersiz kılar; ancak
bu sonucun doğması için tasarrufun, mahkeme ta-
rafından iptali gerekir (TMK m. 557/b.2).
dikkat
Sağlararası işlemlerde ehliyetsizliğe bağlanan hu-
kuki sonuç kesin hükümsüzlüktür. Oysa ölüme
bağlı tasarruflarda ehliyetsizliğe bağlanan hukuki
sonuç iptal edilebilirliktir.
Miras sözleşmesinde örneğin mirasçı atanan taraf
sınırlı ehliyetsiz (ayırt etme gücü bulunan küçük
veya kısıtlı) olabilir. Bunların karşılıksız kazan-
dırmalar bakımından yasal temsilcilerinin iznine
de ihtiyacı yoktur. Ancak miras sözleşmesiyle ay-
rıca borç altına giriyorsa bu takdirde yasal temsil-
cinin izin veya onayını almaları gerekir.
15 yaşını doldurmuş ayırt etme gücüne sahip
birinin yaptığı miras sözleşmesi geçersiz olsa da
noterce düzenlenen bu sözleşmenin tek taraflı
içeriği tahvil (çevirme/konversiyon) yoluyla va-
siyetname olarak ayakta tutulabilir.
Ölüme Bağlı Tasarrufun Türleri
Ölüme bağlı tasarruf deyiminin iki farklı anla-
mı bulunur: Birincisi, ölüme bağlı tasarrufun şekli-
ni ifade eder. İkincisi ise, şeklinden bağımsız olarak
tasarrufun hangi hukuki işlem veya işlemleri konu
edindiğini ifade eder.
Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruf, ölüme bağlı
tasarrufların geçerli olması için ya vasiyetname ya
da miras sözleşmesi şeklinde yapılması gerekir (sı-
174
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
nırlı sayı=numerus clausus ilkesi). Bunlar, şekli an-
lamda ölüme bağlı tasarruflardır. Bunlarda hukuki
işlemin içeriğinden bağımsız olarak mirasbırakanın
iradesinin ne şekilde açıklanacağı önem taşır. Miras-
bırakanın son arzuları ancak vasiyetname ya da mi-
ras sözleşmesi şekline büründüğü takdirde hüküm
ifade eder. Bu iki türden birinin şekline uyulmadan
ölüme bağlı tasarruf yapılması mümkün değildir. Bu
işlemlerde temsil yasağı da söz konusudur. Çünkü
vasiyetname veya miras sözleşmesi, kişiye sıkı sıkıya
bağlı bir hakkın kullanılmasıyla yapılır. Bu haklar ise
iradi veya yasal temsilci aracılığıyla kullanılamaz.
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf, bu kav-
ramla, şekli anlamda ölüme bağlı tasarrufun içe-
riğini oluşturan tekil işlemler ifade edilir. Bunlar;
mirasçı atama, belirli mal bırakma, mirasçılıktan
çıkarma, mirastan feragat, vasiyeti yerine getirme
görevlisi belirleme, tanıma (TMK m. 295), vakıf
kurma gibi çeşitli işlemler olabilir. Böylece miras-
bırakan, vasiyetname veya miras sözleşmesi yoluyla
ölümünden sonra gerçekleşmesini arzu ettiği hu-
susları geçerli bir şekilde düzenlemiş olur.
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflardan olan
mirastan feragat, sadece miras sözleşmesi ile yapı-
labilir (TMK m. 528; YİBK 11.2.1955, 16/14).
Buna karşılık mirasçı atanması hem vasiyetname
hem de miras sözleşmesine konu edilebilir. Miras-
bırakan, vasiyetnameyle yaptığı tasarruflardan ser-
bestçe dönebilir. Ancak miras sözleşmesiyle yapılan
tasarrufların bazılarından da serbestçe dönülmesi
mümkündür. Örneğin mirasbırakan, miras sözleş-
mesiyle yapabileceği yükleme ya da yedek mirasçı
atama gibi tasarruflarından serbestçe dönebilir.
Şekli Anlamda Ölüme Bağlı Tasarruf
Türleri
Ölüme bağlı tasarrufların vasiyetname veya miras
sözleşmesi ile yapılabileceğini ve burada sınırlı sayı
ilkesi yürüdüğünden başka bir şekilde ölüme bağlı
tasarruf yapılmasının mümkün olmadığını yukarıda
ifade ettik. Burada ise vasiyetname ve miras sözleşme-
sinin geçerli bir şekilde yapılması için uyulması gere-
ken şekil kurallarının neler olduğu açıklanacaktır.
Vasiyetname ve Türleri
Vasiyetname tek taraflı bir hukuki işlemdir.
Mirasbırakan, son arzularını ölümünden sonra
hüküm doğuracak şekilde vasiyetnameyle açıklar.
Medeni Hukuk Bilgisi
Kanun, üç ayrı vasiyetname şekli öngörmüştür: 1)
Resmi vasiyetname, 2) El yazılı vasiyetname, 3) Sözlü
vasiyetname. Bu şekillerden birine uygun olmayan
vasiyetname geçersiz olur.
Resmi Vasiyetname: Resmi vasiyetname, TMK
m. 532-537 arasında düzenlenmiştir. İki tanık
önünde, resmi memur tarafından hazırlanır. Sulh
hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki ve-
rilmiş diğer bir görevli (örneğin konsoloslar) resmi
vasiyetname düzenleyebilir (TMK m. 532). Okuma
yazma bilenler için ayrı, bilmeyenler için ayrı bir dü-
zenleme şekli öngörülmüştür. Okuma yazma bilme-
yen veya bildiği hâlde herhangi bir sebeple imza ata-
mayanlar, sadece TMK m. 535 hükmüne göre resmi
vasiyetname yapabilir. Buna karşılık okuma yazma
bilenler bu iki şekilden birini seçebilir.
Okuma yazma bilen mirasbırakan, son arzu-
larını resmi memura bildirir; o da vasiyetnameyi
yazdıktan veya bir görevliye yazdırdıktan sonra
okuması için mirasbırakana verir. Mirasbırakan,
okuduğu vasiyetnamenin son arzularına uygun
olduğunu görürse metni imzalar ve resmi memu-
ra verir. Resmi memur, altına tarih koyarak kendi
imzasını metne atar (TMK m. 533). Bunun üze-
rine mirasbırakan; tanıklara, vasiyetnameyi oku-
duğunu, bunun son arzularına uygun olduğunu
açıklar. Tanıklar, bu açıklamanın kendi önlerinde
yapıldığını ve mirasbırakanı bu tasarrufu yapma-
ya ehil gördüklerini vasiyetnameye yazdıktan veya
yazdırdıktan sonra altını imzalarlar. Tanıkların va-
siyetnamenin içeriğinden haberdar olmaları, buna
tanıklık etmeleri gerekmez (TMK m. 534).
Mirasbırakan okuma veya yazma bilmiyorsa
(veya okuryazar olmasına rağmen bu şekli tercih
etmişse) vasiyetname, resmi memur tarafından
iki tanık önünde kendisine okunur. Mirasbırakan
bunun üzerine vasiyetnamenin son arzularını içer-
diğini açıklar. Tanıklar ise hem bu açıklamanın
kendi önlerinde yapıldığını ve mirasbırakanı ta-
sarrufa ehil gördüklerini, hem de “vasiyetnamenin
kendi önlerinde memur tarafından mirasbırakana
okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını
içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya
yazdırarak altını imzalarlar” (TMK m. 535).
Kanun, tanıklar bakımından bazı kısıtlamalar
öngörmüştür. Buna göre fiil ehliyeti bulunmayan-
lar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetin-
den yasaklılar, okuryazar olmayanlar, mirasbıraka-
nın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve
bu kişilerin eşleri, tanık olamaz. Bu kişilerin resmi
memur olarak vasiyetnamenin düzenlenmesine ka-
tılmaları da yasaklanmıştır (TMK m. 356/I). Ka-
nunda sayılmasa da evlatlık, evlatlığın eşi ve evlat
edinenin de yasak kapsamında olduğu kabul edilir.
Bu yasaklara uyulmaksızın yapılan vasiyetname ip-
tal ettirilebilir (TMK m. 557/b.4).
Bir diğer kısıtlama da resmi vasiyetnamenin
düzenlenmesine katılan memur ve tanıklarla, bun-
ların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine
ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandır-
mada bulunulmasıdır (TMK m. 536/II). Ancak bu
yasağa aykırılık vasiyetnamenin tümünün değil, bu
kişiler lehine yapılan ölüme bağlı tasarrufların iptal
edilmesine yol açar.
Altsoy- Üstsoy Hısımlığı: Biri diğerin-
den üreyenler arasındaki hısımlık ilişkisini
ifade eder.
Görme engelliler, sadece TMK m. 535 hükmü-
ne göre vasiyetname düzenleyebilir. Bunların, kör-
ler alfabesiyle yazılmış metni de içeren resmi va-
siyetnameyi TMK m. 533, 534 hükümlerine göre
düzenlettirebilecekleri, öğretide savunulmaktadır.
Ancak görme engelli birinin, normal metnin körler
alfabesiyle yazılmış metne uygunluğunu denetle-
mesi mümkün değildir. Dolayısıyla aksi görüşün
daha isabetli olduğu kabul edilmelidir.
Yazma bilen işitme ve konuşma engelliler ise
TMK m. 533, 534 hükümlerine göre vasiyetna-
me düzenlettirebilir. Bunların, diledikleri takdirde
TMK m. 535 hükmüne göre vasiyetname yapma-
larına da bir engel yoktur. Ancak okuma yazma bil-
memeleri halinde sadece TMK m. 533 hükmüne
göre vasiyetname düzenlettirebilirler.
El Yazılı Vasiyetname: Mirasbırakan, başın-
dan sonuna kadar el yazısıyla yazıp imzalamak
ve düzenlendiğini tarihi de yıl, ay ve gün olarak
göstermek şartıyla el yazılı vasiyetname yapabi-
lir. Bu vasiyetname, saklanmak üzere açık veya
kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetki-
li memura bırakılabilir (TMK m. 538). Ancak
mirasbırakan, el yazılı vasiyetnameyi yetkili me-
mura bırakmasa da bu durum vasiyetnamenin
geçerliliğini etkilemez. Bu durumda, el yazılı
vasiyetnameyi bulan, geçerli olup olmadığına
bakmaksızın hemen sulh hâkimine teslim etmek
zorundadır (TMK m. 595/I).
175

Kanun burada nitelikli yazılı şekil öngörmekte-
dir. Daktilo veya bir mekanik araçla yazılan, tama-
mı mirasbırakanın el yazısıyla kaleme alınmamış
olan, düzenleme tarihini içermeyen metinler, bu
şartı gerçekleştirmediğinden geçersiz olur. El yazı-
sından kasıt, mirasbırakandan sadır olmuş bir yazı
olmasıdır; mutlaka elle yazılması aranmaz. Örne-
ğin elleri bulunmayan biri, ayağı veya ağzını kulla-
narak da vasiyetnameyi yazmış olabilir.
Düzenleme tarihinin, mutlaka açık bir şekilde
yazılmış olması da aranmaz. Tarihin, kesin olarak
belirlenebileceği bir olaya atıfta bulunularak belir-
tilmesi de yeterli olur. Örneğin “karımın vefat ettiği
gün” veya “2019 anneler gününde” şeklinde belirti-
len bir tarih yeterli olur. Bu sayede mirasbırakanın
vasiyetnamenin yapıldığı tarihte ehliyetli olup ol-
madığı daha kolay belirlenebileceği gibi birden faz-
la vasiyetname arasındaki sıra da belirlenmiş olur.
Birden fazla tarih bulunması ise vasiyetnamenin
geçerliliğini etkilemez, sadece birden fazla günde
hazırlandığını gösterir. Vasiyetnamede gösterilen
tarihin yanlış olması halinde, bu durumun vasiyet-
namenin geçerliliğine etkisinin ne olacağı tartışma-
lıdır. Vasiyetnamede belirtilen tarihin yanlışlığı ve
doğru tarihin ne olduğu her türlü delille ispatlandı-
ğı takdirde el yazılı vasiyetnamenin geçerli sayılaca-
ğı görüşü kanımızca daha isabetlidir. Ancak tarihin
kasten yanlış gösterildiği ispatlanırsa, bu durum va-
siyetname yapma iradesinin bulunmadığını, dola-
yısıyla vasiyetnamenin geçersiz olduğunu gösterir.
El yazılı vasiyetnamede üçüncü kişiler tarafın-
dan veya mekanik bir araçla yazılan yazılar hüküm
ifade etmez. Ancak bunların, vasiyetnamenin geri
kalan kısmını geçersiz kılıp kılmayacağı tartışmalı-
dır. Bu yazılar, mirasbırakanın iradesiyle metne ek-
lenmişse vasiyetnamenin tümünün iptal edilmesi
gerekir. Ancak şekil şartlarına uygun olarak yapılan
el yazılı vasiyetnameye sonradan üçüncü kişilerce
eklenen kısımlar vasiyetnamenin iptalini gerektir-
mez sadece eklenen kısımlar geçersiz olur.
İmzanın el yazısıyla atılması ve vasiyetçinin kim-
liğini belirlemeye elverişli olması yeterlidir. Dolayı-
sıyla kimliğin belirlenmesi mümkün ise müstear bir
ismin veya “babanız”, “eşin” gibi hitap ifade eden
deyimlerin elle yazılması da yeterli olur. Ayrıca im-
zanın metni kapatacak şekilde sonda olması gerekir.
Ancak metinde yer kalmadığı için başka bir yere
atılan imzanın da yeterli olacağı kabul edilmektedir.
Buna karşılık parmak iziyle imza yeterli olmaz. İmza
atamayanların resmi vasiyetname yapması gerekir.
176
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
El yazılı vasiyetnamenin hangi dilde yazıldığı
önem taşımaz. Metinde, bunun bir vasiyetname
olduğunun belirtilmesi de gerekli değildir. Önem-
li olan, yazılanların, metni yazanın son arzularını
içerdiğinin anlaşılmasıdır. Buna karşılık, görme
engelli birinin körler alfabesiyle yazacağı vasiyetna-
menin geçerli olmayacağı görüşü daha isabetlidir.
Çünkü bu alfabeyle yazılan yazı, yazanın kimliğini
belirlemeye uygun değildir.
Sözlü Vasiyetname: Sözlü vasiyetname, diğer
iki (resmi ve el yazılı) vasiyetnamenin yapılması
imkânının bulunmadığı, olağanüstü bir durumun
varlığı söz konusu olduğunda yapılabilir. Bu ola-
ğanüstü durumlar; yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın
kesilmesi, hastalık, savaş gibi resmi veya el yazılı
vasiyetname yapma imkânını ortadan kaldıran ol-
gulardır (TMK m. 539/I). Dikkat edilecek olursa
olağanüstü durumun varlığı, sözlü vasiyetname ya-
pılabilmesi için tek başına yeterli değildir. El yazılı
vasiyetname yapma imkânı varken yapılan sözlü
vasiyetname geçersiz olur.
Şartlar gerçekleşmişse mirasbırakan, son arzu-
larını iki tanığa anlatarak onlara, bu açıklamasına
uygun bir vasiyetname yazmaları veya yazdırmaları
görevini yükleyebilir. Bu şekilde yapılan vasiyetna-
meye sözlü vasiyetname denir.
Resmi vasiyetname düzenlenmesinde tanıklar
için getirilen yasaklar, sözlü vasiyetname düzen-
lenmesinde de geçerlidir. Ancak burada okur yazar
olma koşulu aranmaz. Bildirimlerin, tanıklara aynı
anda yapılması gerekir. Ancak tanıkların, mirasbı-
rakanı görmesi şart değildir; kimliğini ayırt edebil-
meleri şartıyla sesini duymaları yeterli olur.
Tanıklar bu görevi kabul etmek zorunda değil-
dir. Ancak kabul etmişlerse içlerinden biri, yer ve
tarih göstererek miras bırakanın açıkladığı son ar-
zuları yazar ve diğer tanıkla birlikte imzalar. Tanık-
ların bu belgeyi vakit geçirmeksizin bir Sulh veya
Asliye Hukuk Mahkemesine vermeleri gerekir.
Tanıklar bu belgeye, mirasbırakanı, vasiyetname
yapmaya ehil gördüklerini ve onun son arzularını
olağanüstü durum içinde kendilerine anlattığını
yazabilir veya bu açıklamayı hâkime yaparak tuta-
nağa geçirilmesini sağlayabilirler. Hatta tanıkların
okuryazar olmaları aranmadığından, daha önce
bir belge düzenlemek yerine, vakit geçirmeksizin
mahkemeye başvurup aynı hususları beyan ederek
mirasbırakanın son arzularını bir tutanağa geçirte-
bilirler (TMK m. 540/I,II). Mirasbırakan asker-
lik hizmetinde bulunuyorsa vasiyetname, teğmen
Medeni Hukuk Bilgisi
veya daha yüksek rütbeli bir subaya tevdi edilebilir.
Mirasbırakan “Ülke sınırları dışında seyreden bir
ulaşım aracında bulunuyorsa, o aracın sorumlu yö-
neticisi; sağlık kurumlarında tedavi edilmekteyse,
sağlık kurumunun en yetkili yöneticisi hâkim yeri-
ne geçer” (TMK m. 540/III).
dikkat
Tanıklar vasiyetnameyi vakit geçirmeksizin sulh
hâkimine tevdi etmek zorundadır. Aksi takdirde
sözlü vasiyetname geçersiz olur. Ancak hâkimin
geç tevdi edilen vasiyetnameyi de kabul etmesi
gerekir. Çünkü bu şekilde tevdi edilen vasiyet-
name, TMK m. 559’da öngörülen süreler içinde
iptal edilmezse geçerli olur.
Sözlü vasiyetname olağanüstü bir durumun
varlığında yapılabilmektedir. Bu nedenle, sonradan
diğer şekillerde vasiyetname yapma olanağı doğar-
sa, bu tarihin üzerinden bir ay geçince sözlü vasi-
yetnamenin hükümden düşmesi öngörülmüştür
(TMK m. 541).
Miras Sözleşmesi ve Türleri
Miras sözleşmesi, tanımı gereği iki taraflı bir
hukuki işlemdir. Miras sözleşmesinde taraflardan
en az biri ölüme bağlı tasarrufta bulunur, dolayısıy-
la mirasbırakandır. Ancak sözleşmenin iki tarafının
da ölüme bağlı tasarrufta bulunmasına bir engel
yoktur. Örneğin her biri, diğerini mirasçı atayabilir
veya diğerini mirastan feragat ettirebilir. Şu hâlde
miras sözleşmesiyle mirasbırakan ya kendi terekesi
üzerinde maddi anlamda bir ölüme bağlı tasarrufta
bulunur veya karşı tarafın kendi terekesi üzerinde
ileride doğacak mirasçılığından feragat etmesini
sağlar.
Mirasbırakanın maddi anlamda ölüme bağlı
tasarrufta bulunduğu, örneğin mirasçı atadığı veya
belirli mal bıraktığı miras sözleşmelerine “olumlu”,
sadece karşı tarafın mirasçılık hakkından feragat
ettiği miras sözleşmelerine ise “olumsuz miras söz-
leşmesi” veya “mirastan feragat” sözleşmesi denir.
Miras sözleşmesinin bu türünde, mirasbırakanın
feragati kabul etmesi, ölüme bağlı tasarrufu oluş-
turur. İster olumlu ister olumsuz olsun miras söz-
leşmesi, ivazlı (karşılıklı) olabileceği gibi ivazsız da
yapılabilir. İvaz, sağlar arası veya ölüme bağlı bir
edim olabilir. Bu karşılık (ivaz), genellikle ölünceye
kadar bakma taahhüdüdür. Ancak mirasbırakanın,
karşı tarafı mirasçı ataması karşılığında, onun da
mirasbırakana sağlığında bir miktar para vermeyi
borçlanması da mümkündür.
dikkat
Miras sözleşmesinin karşılıklı olması, edimlerin
birbirinin karşılığını oluşturduğu (sinallagma-
tik olduğu) anlamına gelmez. Çünkü mirasbı-
rakan, sözleşmeyi kurmakla zaten borcunu ifa
etmiş olur, ayrıca borç altına girmez. Örneğin
terekesini karşı tarafa belirli bir malın verilmesi
konusunda yükümler. Bu yükümlülük, miras-
bırakanın sağlığında yerine getirilecek bir borç
oluşturmaz. Karşı taraf ise sağlararası bir taah-
hütte bulunur veya gelecekteki (olası, beklenen)
mirasçılığından feragat ederek ölüme bağlı tasar-
rufta bulunur.
Miras sözleşmesi ile yükümlülük altına giren,
mirasbırakan değil, onun terekesidir. Yani o, sağ-
lığında kendisini borç altına sokan bir taahhütte
bulunmuş değildir. Miras sözleşmesinde mirasçı-
lıktan çıkarma, vakıf kurma, vasiyeti yerine getirme
görevlisi atama gibi işlemler de yer alabilir. Miras
sözleşmesinde yer alsa bile bu işlemler, mirasbıra-
kanın serbestçe dönebileceği vasiyetname niteliğin-
de sayılır. Ancak bu işlemlerin niteliği belirlenirken
mutlaka taraf iradeleri yorumlanmalıdır.
dikkat
Miras sözleşmesi ile mirasbırakan, üçüncü bir ki-
şiyi mirasçı atayabileceği gibi belirli mal da bıra-
kabilir. Bu durumda sözleşme içinde yer alsa bile
geri alınabilir bir vasiyetnamenin varlığı kabul
edilir. Ancak bu üçüncü kişiye miras sözleşme-
sinin lehdarına olan yakınlığı nedeniyle ölüme
bağlı kazandırmada bulunulmuşsa, bu takdirde
bu kazandırma da miras sözleşmesinin bağlayıcı
içeriğine dâhil sayılır ve serbestçe geri alınamaz.
177

Miras sözleşmesinin bağlayıcı olması, mirasbıra-
kanın sağlığında mal varlığı üzerinde tasarrufta bu-
lunmasına engel olmaz. Çünkü o, sağlığında hüküm
doğuracak bir taahhüt altına girmemiştir. Mirasbıra-
kanın ölüme bağlı tasarrufu bir sözleşmeden (miras
sözleşmesi) kaynaklansa bile, ancak ölümünden son-
ra hüküm ifade eder. Bu tasarruf, ölümünde belirli
bir mal varlığı (tereke) bırakma taahhüdünü içer-
mez. Buna karşılık, mirasbırakanın miras sözleşme-
sindeki yükümlülüğü ile bağdaşmayan ölüme bağlı
tasarruf ve bağışlamalarına itiraz edilebilir (TMK m.
527). Dolayısıyla mirasbırakanın sağlığında yaptığı
tasarruflar, miras sözleşmesiyle bağdaşmasa bile ge-
çerli olur. Ancak miras sözleşmesiyle lehine tasarruf-
ta bulunulan kimse, bunları, kısmen veya tamamen
geçersiz hâle getirebilir. İtiraz ancak mirasbırakanın
ölümünden sonra yapılabilir. Şayet lehine tasarrufta
bulunulan kimse, mirasbırakandan önce ölür veya
başka bir sebeple mirasçı sıfatını kaybederse miras
sözleşmesi hükümsüz kalır.
dikkat
Belirli mal bırakma ister vasiyetname ister miras
sözleşmesiyle yapılmış olsun, bu mal terekede
bulunmazsa vasiyet borçlusu borçtan kurtulmuş
olur. Ancak mirasbırakan bir tedarik veya çeşit va-
siyeti yapmışsa vasiyet borçlusunun borcu devam
eder. Mirasbırakanın vasiyet ettiği malda sonradan
tasarrufta bulunması da vasiyetnamesini örtülü
olarak geri aldığını gösterir. Vasiyet edilen mal
sonradan bir başkasına karşılıksız olarak kazan-
dırılmışsa miras sözleşmesinin lehdarı buna karşı
tenkis veya iade talebiyle itirazda bulunabilir.
Miras sözleşmesinin resmi vasiyetname şeklin-
de düzenlenmesi gerekir (TMK m. 545). Bu zo-
runluluk mirastan feragat sözleşmeleri için de söz
konusudur. Ancak miras sözleşmesi ile ölüme bağlı
tasarrufta bulmayan tarafın taahhüdü bakımından
resmi vasiyetname şekline uygunluk aranmaz. Ör-
neğin ölüme bağlı tasarrufta bulunan tarafın bizzat
noter önünde bulunup iradesini açıklaması gerekir.
Terekesi üzerinde tasarrufta bulunmayan taraf ise
bizzat noter önünde bulunmak zorunda değildir,
dilerse temsilcisini gönderebilir. Bu kişi tam eh-
liyetsiz ise yasal temsilcisi noter önünde bulunur.
Sınırlı ehliyetsiz olması durumunda hem kendisi
hem de yasal temsilcisi noter önünde bulunmalıdır.
178
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümden
Düşmesi
Ölüme bağlı tasarufların hükümden düşmesi
meselesini vasiyetnamenin hükümden düşmesi ve
miras sözleşmesinin hükümden düşmesi olarak iki-
ye ayırarak değerlendirmek gerekir.
Vasiyetnamenin Hükümden Düşmesi
Tek taraflı bir ölüme bağlı tasarruf olan vasiyet-
name, her zaman, mirasbırakan tarafından kısmen
veya tamamen geri alınabilir. Vasiyetname hangi
şekilde yapılmış olursa olsun, kanunen öngörülen
üç farklı şekilden birine uyularak geri alma ger-
çekleştirilebilir (TMK m. 542): Örneğin mirasbı-
rakan, resmi şekilde yaptığı vasiyetnameyi el yazılı
ya da sözlü vasiyetname ile geri alabilecektir. Mi-
rasbırakan, bunun yerine, yok etmek suretiyle de
vasiyetnameyi geri alabilir (TMK m. 543/I). Resmi
vasiyetnamenin geri alınmış sayılması için noterde-
ki aslın da yok edilmesi gerekir.
Sonraki ölüme bağlı tasarrufta vasiyetnamenin
geri alındığı vasiyetçi tarafından açıkça beyan edil-
mişse önceki vasiyetname artık hüküm ifade etmez.
Geri alma beyanının yeni bir vasiyetnamede veya
miras sözleşmesinde yer alması sonucu değiştirmez.
Hatta resmi şekilde düzenlenmiş bir vasiyetname-
nin, el yazılı vasiyetname ile geri alınmasına da bir
engel yoktur. Geri almanın tam olması da gerekmez;
mirasbırakan, dilerse vasiyetnamenin sadece bir kıs-
mını da geri alabilir (TMK m. 542). Hatta geri alma
da geri alınabilir. Bu durumda otomatik olarak ön-
ceki vasiyetnamenin canlandığı kabul edilemez. An-
cak yorum yoluyla bu sonuca da varılabilir.
Vasiyetname, mirasbırakanın iradesiyle değil de
kazayla veya üçüncü kişinin kusuruyla yok olmuşsa,
vasiyetname içeriğinin belirlenebilip belirlenemeyece-
ği önem taşır. İçeriğini aynen ve tamamen belirlemek
imkânı bulunmuyorsa vasiyetname, hükümsüz kalır.
Bu durumda vasiyetname içeriğinin kısmen belirlen-
mesinden lehine maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf
yapıldığı anlaşılan kimse, sadece vasiyetnameyi yok
eden kimseye karşı olumlu zararının tazminini talep
edebilir (TMK m. 543/II). Çünkü bu durumda va-
siyetnamenin tamamının içeriği belirlenemediğinden
belirlenen kısmın da ifası talep edilemeyecektir. Bu
durumda ifası talep edilemeyen ölüme bağlı tasarru-
fun maddi tutarı, zarar miktarını oluşturur. Aksi tak-
dirde tazminat miktarı, vasiyetname içeriğinin belir-
lenmesi için yapılan masraflarla sınırlı kalır.
Medeni Hukuk Bilgisi
Önceki vasiyetnameyi yok etmeden yeni bir va-
siyetname yapan mirasbırakanın niyeti önem taşır.
Karine, sonraki vasiyetnamenin öncekini ortadan
kaldırmak amacıyla yapıldığı yolundadır. Ancak
sonraki vasiyetnamenin öncekini tamamlamak ama-
cıyla yapıldığı ispat edilebilir (TMK m. 544/II).
Bu olasılıkta her iki vasiyetnamenin birlikte uygu-
lanması gerekir. Ancak bunun için, ikincinin ilkini
tamamladığı konusunda hiçbir kuşkuya yer bu-
lunmamalıdır. İspat yükü, sonraki vasiyetnamenin
öncekini kuşkuya yer vermeyecek şekilde tamamla-
dığını iddia eden tarafa düşer. Mirasbırakanın son-
raki tasarrufuyla bağdaşmayan belirli mal bırakma
tasarrufu da hükümsüz olur. Örneğin mirasbırakan,
vasiyetnamesinde bir arkadaşına bıraktığı otomobi-
lini sonraki vasiyetnamesiyle yeğenine bırakırsa veya
üçüncü bir kişiye satıp mülkiyetini geçirirse, önceki
belirli mal bırakma tasarrufu hükümsüz olur.
Mirasbırakanın önceki ölüme bağlı tasarrufuyla
bağdaşmayan sağlararası bir tasarrufta bulunması
da ölüme bağlı tasarrufu geri aldığı anlamına ge-
lir (TMK m. 544/II). Örneğin yukarıdaki örnekte
mirasbırakan, arkadaşına vasiyet ettiği otomobilini
bir başkasına satarsa, belirli mal bırakma tasarrufu-
nu geri almış olur. Ancak mirasbırakanın iradesinin
aksi yönde olduğu, yani arkadaşına mutlaka bir oto-
mobil sağlanmasını veya malvarlığından çıkan şeyin
karşılığının verilmesini arzu ettiği vasiyetnamenin
yorumundan anlaşılıyorsa, satış işlemi geri alma sa-
yılmaz. Bunun için vasiyet alacaklısının TMK m.
544/f. II’deki karinenin aksini ispat etmesi gerekir.
TMK m. 544/II ‘de Yer Alan Karine:
Belirli mal bırakma vasiyeti de, vasiyetna-
mede aksi belirtilmedikçe, mirasbırakanın
sonradan o mal üzerinde bu vasiyetle bağ-
daşmayan başka bir tasarrufta bulunma-
sıyla ortadan kalkar.
Miras Sözleşmesinin Hükümden Düşmesi
Miras sözleşmesi bağlayıcı olduğundan, kural
olarak bundan tek taraflı olarak dönülemez. Kuş-
kusuz iki taraf anlaşarak (geri alma sözleşmesi)
miras sözleşmesini ortadan kaldırabilir (TMK m.
546/I). Bu sözleşme de ölüme bağlı bir tasarruftur.
Çünkü hükümlerini ölümden sonra doğurur. Bu
nedenle, ehliyet bakımından miras sözleşmesine
ilişkin olarak yaptığımız açıklamalar, geri alma söz-
leşmesi bakımından da geçerlidir. Ancak geri alma
sözleşmesinin geçerli olması için adi yazılı şekil ye-
terlidir. Geri alma sözleşmesiyle miras sözleşmesi
tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilir. Ancak
kısmi geri alma sonrasında geri kalan ölüme bağ-
lı tasarrufların uygulanmasına imkân kalmıyorsa
bunlar da geçersiz hâle gelir.
Mirasbırakanın tek taraflı beyanıyla miras söz-
leşmesinden dönmesi de bazı durumlarda müm-
kündür. Bunlardan ilki, sözleşmede dönme hakkı-
nın saklı tutulmuş olması durumudur. Bu durumda
mirasbırakan, sözleşmeden doğan dönme hakkını
kullanarak miras sözleşmesini ortadan kaldırabilir.
Karşı tarafın mirasçılıktan çıkarmaya neden
olan bir davranışta bulunması (TMK m. 546/II)
veya miras sözleşmesinden doğan edimlerini yerine
getirmemesi ya da güvenceye bağlamaması hâlinde
de genel hükümlere göre sözleşmeden dönülmesi
mümkündür (TMK m. 547). Birinci olasılıkta,
mirasçılıktan çıkarma konusunu incelerken açıkla-
yacağımız çıkarma sebeplerine (TMK m. 510) ba-
kılmalıdır. Dönme, tek taraflı, yenilik doğuran bir
işlemle gerçekleştirilir. Sonuç doğurması için karşı
tarafın kabulüne gerek yoktur. Dönme beyanının
sonuç doğurması için vasiyetname şeklinde yapıl-
ması şarttır (TMK m. 546/III). Dönme iradesinin
vasiyetnameden yorum yoluyla anlaşılması yeterli
olsa da mirastan çıkarma sebebinin vasiyetnamede
gösterilmesi gerekir. Ayrıca mirasçılıktan çıkarma
sebeplerinin miras sözleşmesinden sonra ortaya
çıkmış olması gerekir. Çünkü bu sebeplerin varlığı-
na rağmen miras sözleşmesi yapılmışsa, bu durum,
mirasbırakanın karşı tarafı affettiği veya bu sebep-
leri önemsemediği anlamına gelir. Mirasbırakan
bu sebeplerin varlığını bilmiyorsa bu kez yanılma
hükümlerine başvurarak sözleşmeyi iptal edebilir.
Sadece yanılma değil aldatma, korkutma veya
zorlama etkisi altında yapılan miras sözleşmesi de
mirasbırakan tarafından iptal edilebilir. İptal beya-
nı yanılma ve aldatmada bu durumun öğrenilme-
sinden, diğer durumlarda ise korkutma veya zor-
lamanın etkisinden kurtulduğu günden başlayarak
bir yıllık hak düşürücü süre içinde kullanılmalıdır
(TMK m. 504/I).
Miras sözleşmesinin hükümden düştüğü bir di-
ğer ihtimal de mirasbırakanın, miras sözleşmesiyle
bağdaşmayan tasarruflarda bulunması durumun-
da ortaya çıkar. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi,
179

mirasbırakanın sonraki (sağlararası veya ölüme
bağlı) tasarrufları miras sözleşmesiyle bağdaşmasa
bile geçerli olacaktır. Ancak miras sözleşmesiyle
lehine tasarrufta bulunulan kimse, mirasbırakanın
ölümünden sonra, bunları kısmen veya tamamen
geçersiz hâle getirebilecektir. Miras sözleşmesi ile
mirasçı atandığı takdirde, mirasbırakanın sonraki
tasarrufları kural olarak miras sözleşmesiyle bağda-
şır. Çünkü atanmış mirasçıya belirli bir mal değil,
terekenin tamamı veya kesirli bir bölümü bırakıl-
maktadır. Mirasbırakanın sonraki tasarrufları ile
tereke azalsa bile, atanmış mirasçı kural olarak bu-
nunla yetinmek zorundadır. Ancak mirasbırakan,
açıkça veya örtülü olarak miras sözleşmesine aykırı
tasarrufta bulunmayacağını taahhüt etmişse, karşı
taraf bunlara-mirasbırakanın ölümünden sonra-
itiraz edebilir (TMK m. 527/II). Böyle bir taah-
hüt olmasa bile, mirasbırakanın atanmış mirasçıya
zarar vermek kastıyla yaptığı tasarruflara da itiraz
edilebilir (TMK m. 565/b.4 kıyasen). İtiraz, iptal
davası şeklinde yapılır. Bu davada tenkis davasına
ilişkin kurallar kıyasen uygulanır.
Atanmış mirasçı veya vasiyet alacaklısının mi-
rasbırakandan önce ölmesi de miras sözleşmesini
ortadan kaldırır. Ancak miras sözleşmesiyle miras-
bırakana sağlararası bir kazandırmada bulunulmuşsa
kazandırmada bulunanın mirasçıları, bu zenginleş-
menin iadesini talep edebilir (TMK m. 548). Bo-
şanma veya butlan kararının kesinleşmesi de eşler
arasındaki ölüme bağlı tasarrufların ortadan kalkma-
sına neden olur (TMK m. 158/II; TMK m. 181/I).
Nihayet, geçerlilik sebeplerini taşımayan ölüme bağlı
tasarruflar, ilgililerin süresi içinde başvurusu hâlinde
mahkemece iptal edilebilir (TMK m. 557-559).
Taraflardan biri, miras sözleşmesiyle sağlararası
bir ivaz taahhüt etmiş olabilir. Kanun, bu borcun
yerine getirilmemesi durumunda, miras sözleşme-
sinin, borçlar hukuku kuralları uyarınca dönmeyle
sona erdirilmesini öngörmüştür (TMK m. 547).
Borçlar hukuku kurallarından kasıt, özellikle TBK
m. 123-125 hükümleridir. Dönme hakkı, ivaz ala-
caklısı olan tarafa aittir. Hak sahibi önce karşı tarafı
temerrüde düşürmelidir (TBK m. 117). Sonrasın-
da alacaklı, sözleşmeden dönebileceği gibi TBK m.
125’te yazılı diğer imkânlardan da yararlanabilir.
Ancak borçlu, teminat göstermek suretiyle ala-
caklının bu haklardan yararlanmasını önleyebilir.
Ancak dönme sonucunda sadece sağlararası ivaz ile
bağlantılı olan tasarruflar sona ermiş olur. Miras
sözleşmesinde karşılıksız tasarruflar da yer alıyorsa
180
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
bunların geçerliliği dönmeden etkilenmez. Ancak
bunlar arasındaki bağlılık, dönülen tasarruf olmasa
diğerlerinin de yapılmayacağı yorumunun yapıl-
masını gerektiriyorsa bu takdirde miras sözleşmesi
tümüyle ortadan kalkmış olur.
TBK m. 125’te öngörülen üç seçimlik imkân
şunlardır:
• Aynen ifa ve gecikme tazminatı
• İfadan vazgeçip müspet (olumlu) zararın
tazmini
• Sözleşmeden dönüp menfi zararın tazmini
Maddi Anlamda Ölüme Bağlı Tasarruf
Türleri
Şekli anlamda ölüme bağlı tasarrufların içeriği
birbirinden farklı olabilir. Aşağıdaki başlık altında
ölüme bağlı tasarrufların türlerine yer verilmiştir:
Mirasçı Atama (Mirasçı Nasbı)
TMK m. 516/I’e göre “Mirasbırakan, mirası-
nın tamamı veya belli bir oranı için bir veya birden
çok kişiyi mirasçı atayabilir.” Şu hâlde mirasçı ata-
ma, terekede yer alan bir veya birkaç mal varlığı
unsurunun (taşınır, taşınmaz, alacak hakkı gibi)
değil, mirasın tamamı veya kesirli bir bölümünün
bırakılmasıdır. Aksi takdirde “belirli mal bırakma”
(muayyen mal vasiyeti) söz konusu olur. Mirasçı
atanması, vasiyetnameyle yapılabileceği gibi mi-
ras sözleşmesiyle de gerçekleştirilebilir. Atanmış
(mansup) mirasçı, tıpkı yasal mirasçı gibi mirasbı-
rakana külli halef olur. Bu sonuç, mirasbırakanın
ölümü ile kendiliğinden gerçekleşir. Böylece atan-
mış mirasçı(lar), yasal mirasçı(lar) ile birlikte miras
ortaklığını oluşturur; onlarla birlikte tereke borç-
larından kişisel olarak müteselsilen sorumlu olur.
Yedek ve Art Mirasçı Atama
Mirasçı atanan veya kendisine belirli mal bı-
rakılan kimse, mirasçı sıfatını kazanamadığı veya
vasiyet alacaklısı olamadığı takdirde mirasbırakan,
bunların yerini alacak bir yedek mirasçı veya yedek
vasiyet alacaklısı belirleyebilir (TMK m. 520). Mi-
rasbırakandan önce ölme, mirası reddetme, miras-
çılıktan çıkarma, mirastan yoksunluk gibi neden-
lerle mirasçı sıfatı kazanılmayabilir. Mirasbırakan
dilerse bu olasılıkların tamamı veya bazıları için
yedek mirasçı atayabilir. Birden çok yedek mirasçı
veya vasiyet alacaklısı belirlenmesi mümkündür.
Medeni Hukuk Bilgisi
Bu açıklamalardan gerek yedek mirasçılık gerek
yedek vasiyet alacaklısı atanmanın geciktirici ko-
şula bağlandığı anlaşılmaktadır. Dolayısı ile koşul,
miras açıldığı zaman gerçekleşmişse, örneğin asıl
mirasçı önceden ölmüşse, yedek mirasçı veya ye-
dek vasiyet alacaklısı hakkına mirasın açılmasıyla
kavuşmuş olur. Aksi durumda, mirasın açılmasıyla
asıl mirasçıya geçen miras hakkı, sonradan koşulun
gerçekleşmesiyle yedek mirasçıya geçmiş olur.
Geciktirici Koşul: İşlemin hüküm ve
sonuç doğurması gelecekte gerçekleşmesi
şüpheli bir olaya bağlı ise geciktirici ko-
şuldan söz edilir. Geciktirici koşulun söz
konusu olduğu durumlarda, koşul gerçek-
leşene kadar işlemi hüküm ve sonuçları
askıdadır.
Art mirasçı atanmasında ise, mirasbırakan bir
ön ve bir art mirasçı belirler; ön mirasçıyı, mirası
art mirasçıya devretmekle yükümlü kılar (TMK
m. 521/I). Böylece mirasbırakanın ölümünde
önce ön mirasçı; ön mirasçının ölümünde ise art
mirasçı, mirasçılık sıfatını kazanmış olur. Ancak
mirasbırakan, tasarrufunda farklı bir geçiş anı da
belirleyebilir (TMK m. 522/I). Mirasbırakanın
belirlediği geçiş anı gelmeden ön mirasçı ölürse,
bu takdirde miras, güvence göstermeleri koşuluy-
la onun mirasçılarına teslim edilir (TMK m. 522/
II). Herhangi bir nedenle mirasın art mirasçıya
geçmesi imkânı kalmadığında miras, kesin olarak
ön mirasçıya veya o da ölmüşse onun mirasçıları-
na kalır (TMK m. 522/III).
dikkat
Art mirasçı atanmasına çeşitli nedenlerle başvu-
rulabilir. Örneğin mirasının eşine kalması iste-
mekle birlikte, eşinin ölümünden sonra onun
önceki evliliğinden olan çocuklarının mirasçı
olmasını istemeyen mirasbırakan, bu yola baş-
vurabilir. Böylece en azından eşin saklı payından
fazlası için eşinin kendisinden olmayan çocukla-
rının mirasçılığını engellemiş olur.
Ön mirasçı, mirası, atanmış mirasçı gibi kazanır
(TMK m. 524/I). Bu nedenle, o, mirasbırakanın
ölümüyle kendiliğinden mirasçı sıfatını kazanır.
Ancak ön mirasçının bu mirasçılığı, art mirasçıya
geçirme yükümlülüğüyle sınırlandırılmıştır (TMK
m. 524/II). Böylece ön mirasçı, art mirasçılık ger-
çekleşene kadar tereke üzerinde tam hak sahibi
olduğu gibi borçlardan da diğer mirasçılarla bir-
likte müteselsilen sorumludur. Ön mirasçı, koşul
gerçekleşene kadar intikal eden mal ve değerler
üzerinde tam tasarruf yetkisine sahip olsa da koşul
gerçekleştiğinde bu değerleri zarara uğratmadan art
mirasçıya devretmekle yükümlüdür. Dolayısıyla
ön mirasçının intikali engelleyecek (art mirasçıya
geçirme yükümlülüğünü ifa etmesine mâni olan)
tasarrufları, art mirasçının haklarını engellediği öl-
çüde geçersiz olur. Ancak iyiniyetli üçüncü kişile-
rin kazanımları korunur (TMK m. 938, 1023).
Art mirasçılığın sadece bir dereceli olarak yapıla-
bileceği unutulmamalıdır. Art mirasçının ölümünde
bir başkasının tekrar art mirasçı olması öngörülemez
(TMK m. 521/II). Bu kurallar belirli mal bırakmada
da uygulanır (TMK m. 520/III). Ön mirasçıya in-
tikal eden mallar kendi malvarlığından ayrı bir mal
varlığı oluşturur. Bu mal varlığından ön mirasçının
hakkına uygun olarak yaptığı tasarrufla çıkan şey-
lerin yerini karşılığında kazandığı şeyler alır. Örne-
ğin sattığı malların yerini elde ettiği satış bedeli alır.
Buna, “ayni ikame ilkesi” diyoruz.
Art mirasçının beklenen hakkının tehlikeye atıl-
maması için bazı tedbirler öngörülmüştür. Bunların
ilki, ön mirasçıya geçen mirasın Sulh Mahkemesin-
ce defterinin tutulmasıdır (TMK m. 523/I). Ayrı-
ca, mirasbırakanın tasarrufunda aksini öngörmemiş
olması hâlinde mirasın ön mirasçıya teslimi için
güvence göstermesi gerekir. Taşınmazlarda tapu kü-
tüğüne şerh verilmesiyle bu güvence sağlanmış olur
(TMK m. 523/II). Ancak o, dilerse şerh vermek
yerine başka bir güvence verebilir. Güvence göste-
rilmemesi veya art mirasçının beklenen haklarının
ön mirasçı tarafından tehlikeye düşürülmesi hâlinde
miras resmen yönetilir (TMK m. 523/III).
Art mirasçı mirası, tasarrufta başka bir koşul veya
ecel belirlenmemişse ön mirasçının ölümüyle (o anda
sağ olması veya en azından cenin olması koşuluyla)
kazanır (TMK m. 525/I). Art mirasçı daha önce öl-
müşse tasarrufta aksi öngörülmemişse miras, ön mi-
rasçıya kalır (TMK m. 525/II). Mirasbırakanın art
mirasçının daha önce ölmesi durumunda bir başkası-
nı yedek mirasçı olarak ataması da mümkündür.
181

Art mirasçı, doğrudan doğruya mirasbırakana
külli halef olur. Dolayısıyla mirasın geçtiği andan
itibaren mirasbırakanın borçlarından kişisel olarak
sorumlu olur. Buna karşılık, mirasın geçişine kadar
ön mirasçının yapmış olduğu borçlardan art miras-
çı sorumlu olmaz. Bu kurallar art vasiyetçi atan-
masında da uygulanır. Ancak art vasiyette vasiyet
alacaklısı mirasbırakana külli değil cüzi halef olur.
Belirli Mal Bırakma/Muayyen Mal Vasiyeti
TMK m. 517/I’e göre “Mirasbırakan, bir kim-
seye onu mirasçı atamaksızın belirli bir mal bırakma
yoluyla kazandırmada bulunabilir.” Burada, mirasın
tamamı veya belirli bir oranının bırakılması değil,
terekeye dâhil malvarlığı unsurlarından bir veya bir-
kaçının bırakılması söz konusudur: Bir ev, otomo-
bil, yarış atı hatta bir kimsenin borçtan kurtarılması
vasiyet edilebilir (ibra vasiyeti). Bu husus hükmün
ikinci fıkrasında, “Belirli mal bırakma, ölüme bağlı
tasarrufla bir kimseye terekedeki bir malın mülkiyeti-
nin veya terekenin tamamı ya da bir kısmı üzerinde
intifa hakkının kazandırılmasına yönelik olabileceği
gibi; bir kimse lehine tereke değeri üzerinden bir edi-
min yerine getirilmesinin, bir iradın bağlanmasının
veya bir kimsenin bir borçtan kurtarılmasının, miras-
çılar veya belirli mal bırakılanlara yükletilmesi suretiy-
le de olabilir.” şeklinde ifade edilmiştir. Dolayısıyla,
sadece belirli bir mala ilişkin olmayan, mirasçı ata-
ması da oluşturmayan, yani sadece mirasçılara karşı
kişisel/nispi bir hak doğuran ölüme bağlı tasarrufla-
rın tümünün bir üst kavram olarak “vasiyet” olarak
adlandırılması daha isabetli olacaktır. Belirli mal bı-
rakma ise, terekedeki bir malın, vasiyetin bir alt türü
olarak bir kimseye bırakılması olarak anlaşılmalıdır.
Bu şekilde kendisine belirli mal bırakılan kim-
se, mirasbırakanın külli halefi değil vasiyet alacaklısı
olur. O, mirasbırakanın ölümü ile vasiyet edilen şey
üzerinde bir hak kazanmış olmaz; mirasçılara karşı
bir alacak hakkı elde etmiş olur. Lehine ibra vasiyeti
yapılan kimse de ölümle değil, vasiyet borçlusunun
vasiyeti yerine getirilmesiyle borçtan kurtulur. Bu-
nun istisnası, bir kimseye mirasbırakanın ölümünde
ödenecek bir sigorta alacağı vasiyet edilmesidir. Bu
durumda talep hakkı doğrudan doğruya sigortacıya
karşı kullanılabilir (TMK m. 601/II).
Vasiyet borçlusunun kim olduğu kural olarak mi-
rasbırakanın ölüme bağlı tasarrufundan anlaşılır. Eğer
tasarrufta vasiyeti yerine getirme görevlisi atanmışsa,
vasiyet alacaklısı, talebini buna yöneltmelidir (TMK
182
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
m. 600/I). Mirasbırakan bu borcu, mirasçılardan veya
vasiyet alacaklılarından birine yüklemiş de olabilir. Bu
durumda vasiyet alacağının borçlusu sadece bu kişi
olur. Mirasbırakan birden çok mirasçıyı vasiyet borç-
lusu olarak belirlemişse, sadece bunlar vasiyetin yerine
getirilmesinden vasiyet alacaklısına karşı müteselsilen
sorumlu olur. Aksi takdirde yasal ve atanmış mirasçıla-
rın tümü vasiyet borcundan müteselsilen sorumlu olur
(TMK m. 641/I kıyasen). Vasiyet borçlusu herhangi
bir nedenle mirasçı olamazsa onun yerini alan mirasçı
veya mirasçılar vasiyet borçlusu olur (TMK m. 519/II).
Vasiyet edilen mal terekede bulunmazsa vasiyet
borçluları borçtan kurtulur. Kuşkusuz ölüme bağlı ta-
sarrufta aksi öngörülmüş olabilir (TMK m. 517/III).
Ancak bu hüküm para ve çeşit borçlarında uygulan-
maz. Kendisine 10.000 TL veya 2 ton buğday vasiyet
edilen kimse, bu şey tereke bulunmasa bile vasiyet
borçlusuna karşı vasiyet edilen şeyin mülkiyetinin
kendisine geçirilmesine yönelik bir alacak hakkı elde
eder. Ayrıca bu hüküm emredici olmadığından, mi-
rasbırakanın vasiyet ettiği şeyin terekede bulunmasa
bile vasiyet alacaklısına verilmesini arzu ettiği anlaşılı-
yorsa (tedarik vasiyeti), vasiyet alacağı düşmez.
Lehine belirli mal bırakılan, malın, mirasın açıl-
ması anındaki durumuyla yetinmek zorundadır. Yasa
koyucu bu durumu, “yarar ve hasarın mirasın açıl-
ması anında kendisine belirli mal bırakılana geçmesi”
olarak değerlendirmiştir (TMK m. 518/I). Örneğin
mirasbırakan, vasiyet ettiği taşınmaz üzerinde ipo-
tek tesis etmiş olabilir. Vasiyet alacaklısı, taşınmazın,
kendisine ipotekle yükümlü olarak devredilmesiyle
yetinmek durumundadır. Ancak “yarar” da vasiyet
alacaklısına ait olacağından, örneğin taşınmaz üze-
rindeki binanın yenilenmesi veya yıkılarak yerine
daha iyisinin yapılması hâlinde bu iyileştirmelerden
vasiyet alacaklısı yararlanır. Mirasın açıldığı gün ile
vasiyetin yerine getirildiği gün arasında, bırakılan
mal üzerinde vasiyet borçlusunun vekâletsiz iş gör-
me hükümlerine tasarrufta bulunduğu kabul edilir.
Buna göre, vasiyet borçlusu mala verdiği zararlardan
kusuru varsa vekâletsiz iş görme hükümlerine göre
sorumlu olur. Benzer biçimde, vasiyet borçlusu, bı-
rakılan mal için yapmış olduğu masrafları da aynı
hükümlere göre vasiyet alacaklısından talep eder.
Vekaletsiz İşgörme: Bir kişinin işinin o
kişiden vekalet almadan yabancı bir kişi ta-
rafından görülmesidir.
Medeni Hukuk Bilgisi
Vasiyet borçlusunun mirasçı olması hâlinde bu
borç, mirasbırakanın ölümü ile doğar, mirasçının
(vasiyet borçlusunun) mirası kabulü veya red hak-
kının düşmesiyle muaccel olur. Vasiyetin geciktirici
şarta bağlanması durumunda alacak, şartın gerçek-
leşmesiyle doğar. Her alacak gibi vasiyet alacaklısı-
nın hakkı da zamanaşımına uğrar. Zamanaşımı 10
yıldır. Süre, vasiyet alacaklısının ölüme bağlı kazan-
dırmayı öğrenmesinden veya vasiyet borcu daha
sonra muaccel olacaksa muaccel olma tarihinden
itibaren işlemeye başlar (TMK m. 602).
Belirli mal bırakma veya vasiyet alacaklısı belirle-
meye yönelik tasarruf, şu üç durumdan biri söz konu-
su olursa tenkis edilebilir: 1) Vasiyet alacağının tereke
varlığını aşması, 2) vasiyet borçlusunun lehine olan ta-
sarruf miktarını aşması, 3) mirasbırakanın tasarruf ora-
nını aşması (TMK m. 519/I). İlk iki durumda tenkis
talebi, saklı payı olmadığı halde vasiyet borçlusu olan
yasal ve atanmış mirasçılar ile alt vasiyet borçlusu olan
vasiyet alacaklısına tanınmıştır. Tasarruf nisabının
aşılması durumunda ise, tenkis davası açıklanırken
üzerinde durulacağı üzere, sadece saklı paylı mirasçılar
bu davayı açabilir. Bu hakka sahip olan vasiyet borç-
lusu, vasiyet alacaklısının talebine karşı tenkis definde
bulunarak da hakkını kullanabilir.
Mirastan Feragat
Bir kimsenin, beklenen bir miras hakkından
vazgeçmesidir. Feragat eden değil, feragati kabul
eden taraf ölüme bağlı tasarrufta bulunmuş olur.
Sadece miras sözleşmesi ile yapılabilir. Miras söz-
leşmesinin resmi vasiyetname şeklinde yapılması
gerektiğini yukarıda ifade etmiştik. Bu sözleşmenin
feragat eden tarafını (genellikle saklı paylı) mirasçı
veya mirasçılar, feragati kabul eden tarafını ise mi-
rasbırakan oluşturur. Mirasbırakan, mirasçılıktan
çıkarma nedenleri bulunmuyorsa saklı paylı miras-
çıları mirastan ancak böyle bir sözleşmeyle uzaklaş-
tırabilir. Bu sözleşme, feragatte bulunanın tüm mi-
ras hissesine veya sadece bir kısmına ilişkin olabilir.
İvazlı feragatte mirasbırakan, feragati kabul et-
mekle ölüme bağlı tasarrufta bulunur. Ancak karşı
tarafı feragatte bulunmaya ikna etmek için örneğin
bir taşınmazın mülkiyetini nakletmeyi veya bir mik-
tar para vermeyi taahhüt edebilir. Bu taahhüt ise sağ-
lararası kazandırma oluşturur. Bu tür ivazlı feragat-
lerde aksi kararlaştırılmamışsa feragat edenin altsoyu
da mirasçı olamaz (TMK m. 528/III). Buna karşılık
ivazsız feragatte, feragat eden mirasbırakandan önce
ölmüş gibi altsoyu onun yerini alır.
dikkat
Mirasbırakanın ivaz olarak feragatte bulunana
yaptığı sağlararası kazandırma tasarruf nisabını
aşabilir. Yani saklı pay sahibi mirasçıların saklı
paylarına tecavüz oluşturabilir. Bu takdirde saklı
pay sahibi mirasçılar tenkis talebinde buluna-
bilir. Bu takdirde feragat eden dilerse tenkise
tabi değeri iadeyle yetinir dilerse aldıklarının
tamamını terekeye iade ederek mirasın paylaşıl-
masına katılabilir (TMK m. 574). Ayrıca miras-
bırakanın ölümü anında borçlarını karşılamaya
yeterli olmayan terekenin alacaklıları, bu tarih-
ten önceki 5 yıl içinde almış oldukları ivazların
mirasın açılması anındaki değeri oranında ivazlı
feragatte bulunanlara ve onların mirasçılarına
başvurabilir (TMK m. 530)
Yükleme (Mükellefiyet)
Mirasbırakanın mirasçı veya vasiyet alacaklısına
yapma veya yapmama şeklinde yüklediği bir ödevdir.
Mirasbırakan, yüklemeyle, bir amacın gerçekleşme-
sini arzu etmektedir. Amacın toplumsal, dini, hayri,
bilimsel… olması bir fark oluşturmaz. Örneğin bir
taşınmazını vasiyet eden mirasbırakan, vasiyet ala-
caklısına haftada bir kez giriş katındaki lokantadan
yoksullara parasız çorba dağıtılmasını yükleyebilir.
Veya kütüphanesindeki kitapların belirli bir alanda
çalışan akademisyenlerin kullanımına açılmasını
isteyebilir. Hatta cenaze törenin nasıl yapılacağına
ilişkin son arzusunu yükleme şeklinde belirleyebi-
lir. Bunların gerçekleştirilmesi vasiyet alacaklısının
iradesine bağlı olduğundan koşul değil yükleme
söz konusudur. Mirasbırakan yasal mirasçılarına da
yükleme yapabilir. Örneğin yarım kalan cami veya
okul inşaatının tamamlanmasını yasal mirasçıların-
dan birine yükleyebilir. Dikkat edilirse, yüklemenin
somut bir alacaklısı yoktur; her ilgili bunların yerine
getirilmesini talep edebilir.
Yüklemenin yerine getirilmemesi, mirasçı veya
vasiyet alacaklısı sıfatının kazanılmasına engel
olmaz. Ancak ilgililer yüklemenin yerine getiril-
mesini talep edebilir (TMK m. 515/I). Hukuka
ve ahlâka aykırı yüklemeler içeren ölüme bağ-
lı tasarruf geçersiz olur; ilgililerin talebi üzerine
mahkeme bunların iptaline karar verir (TMK
m. 515/II). Buna karşılık, anlamsız veya sadece
başkalarını rahatsız edici nitelikteki yüklemelerin
183

varlığı tasarrufu geçersiz kılmaz, sadece yükleme
geçersiz sayılır (TMK m. 515/III). Yüklemelerin
tereke mevcudunu aşması veya saklı paylara teca-
vüz etmesi ya da yüklemenin yapıldığı ölüme bağ-
lı tasarruftaki kazandırmaları aşması durumunda
tenkis edilmesi mümkündür.
Koşul
Koşul ve tabi olduğu hükümler TBK m. 170
vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Buna göre bir
hukuki işlemin sonuçları gelecekte gerçekleşip
gerçekleşmeyeceği kuşkulu bir olaya bağlanabilir.
Ölüme bağlı tasarrufun hükümleri de böyle bir
olaya bağlanabilir (TMK m. 515/I). Koşul gecik-
tiriciyse, tasarruf, mirasbırakanın ölümüyle değil
koşulun gerçekleşmesiyle sonuçlarını doğurur. Ör-
neğin geciktirici koşula bağlı olarak mirasçı atanan
kimse, ölüm gerçekleştiğinde değil, koşul gerçek-
leştiği anda mirasçı sıfatını kazanır. Bozucu koşula
bağlanan tasarruf ise, mirasbırakanın ölümüyle hü-
küm doğurmaya başlar ancak koşul gerçekleşince
hükmünü kaybeder. Koşulun tek başına bir ölüme
bağlı tasarruf olmadığını belirtmek gerekir. Ancak
yüklemeyle birlikte koşul da aynı hükümde düzen-
lendiğinden (TMK m. 515), koşul da sistematik
olarak maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar ara-
sında incelenir.
Her türlü maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf
koşula bağlanabilir. Ancak geciktirici koşula bağlı
mirasçı atanmasında koşul gerçekleştiğinde atan-
mış mirasçının hayatta olması gerekir (TMK m.
535 kıyasen). Örneğin ölüm gerçekleştiğinde sağ
olan atanmış mirasçı, koşul gerçekleşmeden önce
ölmüşse kendisi mirasçı sıfatını kazanamayacağın-
dan onun beklenen hakkı da kendi mirasçılarına
geçmez. Ancak mirasbırakanın arzusunun aksi
yönde olduğu açıkça anlaşılıyorsa koşul gerçekleş-
tiğinde sağ olmak gerekmez.
Hukuka ve ahlaka aykırı koşullar, yüklemeler-
de olduğu gibi, tasarrufun tümünü geçersiz kılar.
Ancak yüklemelerde olduğu gibi burada da tasarru-
fun ancak mahkeme kararıyla iptal edilebileceğini
belirtmek gerekir. Anlamsız ve başkalarını rahatsız
edici nitelikteki koşullar ise tasarruftan bağımsız
olarak geçersiz olur. Koşulun gerçekleşmesine mi-
rasçılar engel olursa TBK m. 175 hükmüne kıyasen
koşul gerçekleşmiş sayılır.
184
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
dikkat
Koşul veya yüklemenin hukuka ya da ahlâka
aykırı olması nedeniyle tamamı geçersiz olan ta-
sarruf, maddi anlamda ölüme bağlı tasarruftur.
Örneğin vasiyetnamede mirasçı atanması böyle
bir koşula (örneğin belirli biriyle evlenmesine)
bağlanmışsa sadece mirasçı atanması geçersiz
olur; vasiyetnamenin diğer kısımları kural ola-
rak geçerliliğini korur. Ancak bu tasarruf olma-
saydı diğer tasarrufun da yapılmayacağı sonucu-
na varılıyorsa vasiyetnamenin tümü iptal edilir
(TBK m. 27/II kıyasen).
TBK m. 27/II “Sözleşmenin içerdiği hü-
kümlerden bir kısmının hükümsüz olması,
diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak,
bu hükümler olmaksızın sözleşmenin ya-
pılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin
tamamı kesin olarak hükümsüz olur.”
Koşulun imkânsız olması durumuna ilişkin
Kanun’da bir düzenleme bulunmamaktadır. Bas-
kın görüşe göre geciktirici koşula bağlı tasarruf
imkânsızlık durumunda geçersiz olur. Bozucu ko-
şulun imkânsız olması durumunda ise tasarruf, ko-
şul yokmuş gibi hüküm ifade eder.
Vakıf Kurma
Mirasbırakan dilerse, vasiyetname veya miras
sözleşmesi ile vakıf kurabilir (TMK m. 102/I).
Ancak niteliği gereği serbestçe geri dönülebilir ta-
sarruflardan olan vakıf kurma, miras sözleşmesin-
de yer alsa bile sözleşmenin bağlayıcı içeriğinden
sayılmaz. Ayrıca vakıf, ölümle kendiliğinden ku-
rulmuş olmaz; TMK m. 102 vd. hükümleri uya-
rınca koşulları gerçekleştiğinde tescille kurulmuş
olur. Tescil talebini vasiyeti yerine getirme görevlisi
veya mirasçı yapar. Tescil, vasiyetnameyi açan Sulh
Hâkiminin bildirimi üzerine veya Vakıflar Genel
Müdürlüğü tarafından resen yapılır.
Medeni Hukuk Bilgisi
Vakıf, ölüme bağlı tasarrufla, ancak terekenin
tasarruf edilebilir kısmının tümü veya bir bölümü
özgülenerek kurulur (TMK m. 526/I). Vakfın bu
malvarlığına-tıpkı ceninde olduğu gibi-mirasın
açıldığı andan itibaren ve fakat vakfın kurulması
koşuluyla sahip olacağı kabul edilir.
Diğer Maddi Anlamda Ölüme Bağlı
Tasarruflar
Tanıma, mirasçılıktan çıkarma ve vasiyeti ye-
rine getirme görevlisi atama gibi maddi anlamda
ölüme bağlı tasarruflar sadece vasiyetname ile ya-
pılabilir. Bu tasarruflar, ilgili başlıklar altında ayrıca
incelenecektir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların
Yorumlanması
Mirasbırakanın ölüme bağlı tasarrufla hangi
maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufu yapmak is-
tediğinin ortaya çıkarılması için çoğu kez ciddi bir
yorum faaliyeti gösterilmesi gerekir. Çünkü çoğu
kez hukukçu olmayan mirasbırakanın, vasiyet
alacaklısı mı belirlediği yoksa mirasçı mı atadığı,
tasarrufun metninden kolayca anlaşılmaz. Aynı
durum ölüme bağlı tasarrufun koşula mı bağlan-
dığı yoksa yüklemeli mi yapıldığı konusunda da
söz konusu olur. Vasiyetnamelerde mirasbırakanın
tek taraflı irade beyanı ile hukuksal sonuçlar doğ-
duğu ve beyanın korunması gereken bir muhatabı
olmadığı için güven teorisine değil irade teorisine
başvurulması asıldır.
Ölüme bağlı tasarrufun yorumunda öncelik
tasarrufun metnine verilir. Metinden mirasbıraka-
nın iradesi açıkça anlaşılıyorsa yorum yapılmasına
gerek yoktur. Yorumda amaç, mirasbırakanın son
arzularının ortaya çıkarılmasıdır. Ancak bu arzu-
nun metinden çıkarılması gerekir; metinde bu-
lunmayan bir arzu yorum yoluyla tasarrufa dâhil
edilemez. Bu arzu metinden açıkça anlaşılmıyorsa
muğlak veya gizli kalmışsa yoruma başvurulur. Mi-
rasbırakanın son arzusu, vasiyetnamelerde irade te-
orisinin, miras sözleşmelerinde ise güven teorisinin
yardımıyla ortaya çıkarılmalıdır.
Metinden hareketle temellendirilebilen ancak
sadece metnin yorumuyla tam açıklık kazandırıla-
mayan irade, metin dışı unsurlardan yararlanılarak
ortaya çıkartılabilir. Örneğin yorumda mirasbıra-
kanın aile, arkadaşlık ve iş ilişkileri dikkate alınır.
Kuşkusuz mirasbırakanın kültür düzeyi, yaşadığı
çevre, burada geçerli olan âdetler de önemlidir.
Örneğin vasiyetnamesinde “otomobilimi dayıma
bırakıyorum” diyen mirasbırakanın iki dayısı bulu-
nuyorsa bunlardan yıllardır görüşmediği ve küskün
olduğu yurtdışındaki dayısını değil, sürekli birlikte
olduğu diğer dayısını kastettiği yorum yoluyla an-
laşılabilir.
Favor testamenti, ölüme bağlı tasarrufun ayakta
kalmasını, mirasbırakanın son arzularının müm-
kün olduğunca gerçekleşmesini önceleyen yorum
ilkesidir. Amacın, şekil kurallarına aykırı olarak
yapılmış bir irade açıklamasına geçerlilik kazandır-
mak değil, şekle uygun olarak yapılmış ancak eksik
veya açık olmayan bir beyana açıklık kazandırmak
olduğu unutulmamalıdır. Kanunda bu ilkeyi dü-
zenleyen genel bir kural olmasa da bazı kuralların
bu ilkeden hareketle kaleme alındığı söylenebilir.
TMK m. 504/II ve m. 577/II böyledir.
dikkat
TMK m. 504/II “Ölüme bağlı tasarrufta kişinin
veya şeyin belirtilmesinde açık yanılma hâlinde mi-
rasbırakanın gerçek arzusu kesin olarak tespit edile-
bilirse, tasarruf bu arzuya göre düzeltilir.”
TMK m. 577/II “Tüzel kişiliği bulunmayan bir
topluluğa belli bir amaç için yapılan kazandırma-
ları, o topluluk içindeki kişiler, mirasbırakan tara-
fından belirlenen bu amacı gerçekleştirme kaydıyla
birlikte edinmiş olurlar; amacın bu yolla gerçekleş-
tirilmesine olanak yoksa, yapılan kazandırma vakıf
kurma sayılır.”
Yorumda, yasal mirasçılığın asıl olduğu, tasar-
ruf metninden aksi anlaşılmadıkça yasal paylaşma
kurallarının uygulanması gerektiği de dikkate alı-
nır (TMK m. 560/II). Örneğin mirasbırakan, iki
çocuğundan birini mirasçılıktan çıkarmış (ıskat
etmiş), mirasının diğer çocuğu ve eşi arasında pay-
laştırılmasını vasiyet etmiştir. Eğer vasiyetnamede
açıkça mirasçılıktan çıkartılan çocuğun payının
diğer çocuk ve eş arasında eşit olarak paylaştırılma-
sını belirtseydi onun bu iradesine uyulması gereke-
cekti. Ancak bu konuda bir açıklık olmadığından
yasal paylaştırma kurallarına uyulacak, yani çıkar-
185

tılan çocuğun payının ¼’ü sağ kalan eşe, ¾’ü diğer
çocuğa verilecektir. Yine TMK m. 647’nin “Aksini
arzu ettiği tasarruftan anlaşılmadıkça, mirasbıraka-
nın tereke malını bir mirasçıya özgülemesi, vasiyet
olmayıp sadece paylaştırma kuralı sayılır.” yolundaki
3. fıkrası da yasal paylaşma kurallarının yorumda
esas alınmasını destekleyen bir diğer örnektir.
Vasiyetnamenin yorumunda TMK m. 516/II
kuralı da dikkate alınmalıdır. Buna göre, bir ki-
şinin, mirasın tamamını veya belli bir oranını al-
masını içeren her tasarruf, mirasçı ataması sayılır.
Dolayısıyla oran belirtilen durumlarda aslolan mi-
rasçı atamasıdır. Ancak tasarrufta terekenin değil
de belirli bir malın mirasçısı olarak belirli bir kişi-
nin mirasçı atandığı belirtilse kullanılan kelimelere
rağmen mirasçı ataması değil belirli mal vasiyeti
yapıldığı sonucuna varılmalıdır. Ancak tasarrufta
belirli mallar gösterilerek bunların belirli bir kişi-
ye vasiyet edildiği belirtilse bile, söz konusu mallar
büyük ölçüde terekenin tamamını veya önemli bir
kısmını oluşturuyorsa, bu takdirde mirasçı ataması
yapıldığı kabul edilmelidir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların
Hükümsüzlüğü
Ölüme bağlı tasarruflarda iki tür hükümsüzlük
kabul edilmiştir. Bunlara, kurucu unsurların yok-
luğunu ifade eden yokluk da eklenebilir. Örneğin
mirasbırakanın eli ürünü olmayan veya imzasını
taşımayan bir el yazılı vasiyetname veya sırf şaka
olsun diye vasiyetnameye benzetilerek yazılan bir
yazı yoklukla sakattır. Ancak bu başlık altında ele
alacağımız asıl hükümsüzlük türlerinden ilki, ka-
nun gereği, tasarrufun kendiliğinden hükümsüz
olduğu durumları, ikincisi ise tasarrufun mahkeme
kararıyla iptalini gerektiren hükümsüzlük durum-
larını içerir.
Tasarrufun Kanun Gereği
(Kendiliğinden) Hükümsüz Olduğu
Durumlar
Bunların başında, eşlerin birbirleri lehine yap-
tığı ölüme bağlı tasarrufların, evliliğin ölüm ve
gaiplik dışında bir sebeple sona ermesi durumun-
da hükümsüz olması gelir. Bu kural boşanma ba-
kımından TMK m. 181/I’de, mutlak veya nispi
butlan bakımından TMK m. 159’da düzenlenmiş-
186
Miras Hukukunun Temel İlkeleri
tir. Ancak ölüme bağlı tasarrufta aksi belirtilmişse
tasarruf hükümsüz olmaz. Ölüm, boşanma davası
devam ederken gerçekleşmişse, ölenin mirasçıları-
nın davaya devam edip diğer tarafın daha kusurlu
olduğunu ispat etmesi gerekir.
Lehine ölüme bağlı tasarrufta bulunulan kimse
mirasbırakandan önce ölürse bu durumda da tasar-
ruf kendiliğinden hükümsüzleşir (TMK m. 548/I,
580/II, 581/II). Lehine ölüme bağlı tasarruf yapı-
lan kişinin mirastan yoksun olması durumunda da
tasarruf hükümsüz olur. Mirasbırakanın bu kişiyi
affetmesi hâlinde tasarruf hüküm ifade eder (TMK
m. 578/II).
Tasarruf bozucu şarta bağlanmış olup da şart
gerçekleşirse veya geciktirici şarta bağlı olup da
şartın gerçekleşmeyeceği anlaşılırsa tasarruf kendi-
liğinden hükümsüz olur.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
Türk Medeni Kanunu’nda birtakım sebeplerin
ölüme bağlı tasarrufların iptaline yol açacağı hü-
küm altına alınmıştır. Kanununda öngörülen iptal
sebeplerinin varlığı halinde iptal davası açılarak
ölüme bağlı tasarrufun hükümden düşürülmesi
sağlanır.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptaline Yol
Açan Sebepler
Ölüme bağlı tasarrufların iptalini gerektiren se-
bepler dört başlık altında sıralanabilir:
• Ehliyetsizlik,
• İrade sakatlıkları,
• Hukuka veya ahlâka aykırılık,
• Şekil eksikliği.
Tasarrufta bu sakatlıkların bulunması tasarru-
fun kendiliğinden hükümsüz olmasına yol açmaz.
Bunun için mahkemece verilmiş bir iptal kararının
varlığı gerekir.
Ehliyetsizlik, vasiyetname ehliyeti için ayırt
etme gücünün varlığı ve 15 yaşın doldurulması
aranır. Miras sözleşmelerinde ise ayırt etme gücü-
nün yanında erginlik ve kısıtlanmamış olma şartla-
rı da aranır. Bu şartlara sahip olmadan yapılan ölü-
me bağlı tasarruf iptal edilebilir. Ancak bu kişinin
sonradan ehliyetini kazanıp işlemi yeniden yapma-
sı mümkündür.
Medeni Hukuk Bilgisi
Ayırt etme gücü: TMK m. 13 “Yaşının
küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl
zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzer se-
beplerden biriyle akla uygun biçimde davran-
ma yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu
Kanuna göre ayırt etme gücüne sahiptir.”
İrade Sakatlıkları, irade sakatlıkları; 1) yanılma
(hata), 2) aldatma (hile), 3) korkutmadan (ikrah)
ibarettir. Borçlar Hukukundan farklı olarak vasi-
yetnamelerde basit saik hataları da iptal için yeter-
lidir. Miras sözleşmelerinde ise, tartışmalı olmakla
birlikte, adi saik hatasının iptal için yeterli olmaya-
cağı görüşü, sözleşmenin diğer tarafının güveninin
korunması bakımından daha isabetli sayılabilir.
Buna karşılık, miras sözleşmesinde ölüme bağlı
tasarrufta bulunanın iptal etmesi için adi saik ha-
tasının yeterli olduğu görüşünün de savunulduğu
belirtilmelidir. Bu ikinci görüşe göre, karşı taraf
ancak saik hatasının temel hatasına dönüştüğünü
ispat ederek tasarrufu iptal ettirebilecektir.
Aldatmada ise, özellikle üçüncü kişinin aldat-
masından lehine tasarrufta bulunulan kişinin ha-
berdar olup olmadığının vasiyetnameler ve miras
sözleşmeleri bakımından ayrı ayrı ele alınması ge-
rekir. Vasiyetnamede, lehine tasarrufta bulunulan
kişi aldatmadan haberdar olmasa bile vasiyetname
iptal edilir. Bunun için aldatmayla vasiyetname
düzenlenmesi arasında nedensellik bağı bulunması
yeterlidir. Buna karşılık, miras sözleşmesinin üçün-
cü kişinin aldatmasıyla yapılması durumunda her
iki taraf için de TBK m. 36 kuralı uygulanır. Yani
iptal için, lehine hile yapılanın bu durumu bilmesi
şarttır. Benzer biçimde, vasiyetname söz konusu ol-
duğunda, korkutmada da TBK m. 37 ve 38 kural-
ları uygulanmaz. Buna karşılık miras sözleşmesinde
bu kuralların uygulanması gerekir.
İrade sakatlıklarında Kanun bir yıllık hak dü-
şürücü süre öngörmüştür. Bu süre, mirasbırakan
yanıldığını veya aldatıldığını öğrendiği ya da kor-
kutma veya zorlamanın etkisinden kurtulduğu
günden itibaren işlemeye başlar. Mirasbırakan bu
süre içinde vasiyetnamesini geri almadığı veya mi-
ras sözleşmesinden dönmediği takdirde tasarruf
geçerli sayılır (TMK m. 504/I). Mirasbırakan süre
geçtikten sonra ölmüşse artık mirasçılar iptal dava-
sı açamaz. Mirasbırakan bu durumu öğrenmeden
veya korkutmanın etkisinden kurtulmadan ölürse
ya da öğrenmesinden veya korkutmanın etkisinden
kurtulmasından itibaren bir yıllık hak düşürücü
süre dolmadan ölürse, artık mirasçıların iptal dava-
sı açma hakları bulunur. Mirasçıların açacağı iptal
davası bakımından m. 559’da düzenlenen hak dü-
şürücü süreler uygulanacaktır.
Hukuka veya Ahlâka Aykırılık, ölüme bağlı ta-
sarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yükle-
meler hukuka veya ahlâka aykırı ise tasarruf iptal
edilir. Bu kural, hukuka veya ahlâka aykırı bir ta-
sarrufun iptal edilmedikçe geçerli olması sonucunu
doğurması bakımından eleştirilmelidir.
Şekil Eksikliği, ölüme bağlı tasarrufun şekil ku-
ralına aykırı olmasının yaptırımı iptal edilebilirliktir.
Ancak şekle aykırı tasarrufun tahvil (çevirme) yo-
luyla ayakta tutulup tutulamayacağının araştırılması
gerekir. Diğer yandan, TMK m. 558/III şu istisnayı
getirmiştir: “İptal davası, ölüme bağlı tasarrufla ken-
dilerine, eşlerine veya hısımlarına kazandırma yapı-
lanların tasarrufun düzenlenmesine katılmalarının
yol açtığı sakatlığa dayandığı takdirde tasarrufun
tamamı değil, yalnız bu kazandırmalar iptal edilir.”
İptal Davası
İptal davası, bozucu yenilik doğuran bir dava-
dır. İptal kararı mirasın açıldığı (mirasbırakanın
öldüğü) tarihe kadar geçmişe etkilidir. Ancak mah-
kemece iptal kararı verilmedikçe, tasarruf, hüküm
ifade eder. Davanın bir diğer özelliği de sadece ta-
rafları bakımından hüküm ifade etmesidir. Dolayı-
sıyla iptali talep edilen bir vasiyetnamenin bütün
mirasçılar bakımından hüküm ifade etmemesi is-
teniyorsa, davanın bütün mirasçılara yöneltilmesi
gerekir. Aksi takdirde iptal hükmü sadece davacı ve
davalısı arasında hüküm ifade eder. Diğer yandan,
bir ölüme bağlı tasarrufun tamamı için iptal davası
açılabileceği gibi iptal sebebi bulunan bazı husus-
ları hakkında kısmi iptal talebinde bulunulması da
mümkündür. Bu ikinci olasılıkta, iptali talep edil-
meyen tasarruflar kural olarak geçerliliğini korur.
Ancak iptal sebebi (örneğin şekil eksikliği) tasarru-
fun tamamını etkileyecek nitelikte ise artık kısmi
iptal söz konusu olmaz.
Davacı sıfatı, tasarrufun iptal edilmesinde men-
faati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısına aittir
(TMK m. 558/f. I). Davalı sıfatı ise, iptali istenen
tasarrufla menfaat elde eden kimseye aittir.
187
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

Dava, mirasbırakanın son yerleşim yeri asli-
ye hukuk mahkemesinde açılır (TMK m. 576/II,
HMK m. 11/I; II). Davacı, iptali gerektiren sebe-
bin varlığını ispatla yükümlüdür. Davalı ise ileri sü-
rülen sebebin bulunmadığını ispatlayabileceği gibi
sürenin geçtiğini de ispatlayabilir. Hâkim davada
ehliyetsizliği resen dikkate alabilir. Diğer iptal se-
bepleri ileri sürülmedikçe resen dikkate alınamaz.
İptal davası bir, on ve yirmi yıllık hak düşürü-
cü sürelere bağlanmıştır. Bir yıllık süre, davacının
tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi
olduğunu öğrendiği tarihten itibaren işlemeye baş-
lar. Ancak öğrenme daha geç gerçekleşse bile dava
vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruf-
larda mirasın geçmesi (mirasbırakanın ölümü) ta-
rihinin üzerinden, iyiniyetli davalılara karşı on yıl,
iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle
düşer (TMK m. 559/I). İyiniyetli olmamaktan ka-
sıt, TMK m. 3 anlamında iptal sebebini bilmek ya
da gerekli araştırmayı yapmadığı için bilmemektir.
Ayrıca, TMK m. 559/II, geçersizliğin ileri sürülmesi
bakımından daimi bir defi hakkı tanımıştır. Ancak
bu definin kullanılabilmesi için sakat olan ölüme
bağlı tasarrufun ifa edilmemiş olması gerekir.

Öğrenme Çıktısı
3 Ölüme bağlı tasarruf kavramını açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Belirli mal bırakma ile mi-
rasçı atama kavramlarının
anlamını açıklayınız.
Vasiyetnamenin yorumu
konusunda bildiklerinizi Yasal mirasçıya yasal miras
Serkan Ergüne’nin “Vasi- payı haricinde belirli mal
yetnamenin Yorumu” adlı bırakılabilir mi? Düşünü-
eserinde yer alan hususlarla nüz.
pekiştiriniz. İstanbul: XII
Levha Yayınları, 2011.

SAKLI PAY, TASARRUF NİSABI (ORANI), TENKİS, DENKLEŞTİRME

Türk Medeni Kanunu’nda miras payları oluşturulurken yasal mirasçılardan bazılarının yasal miras pay-
larının kanunla belirlenmiş bir kısmına dokunulamayacağı hüküm altına alınmıştır. Saklı pay şeklinde
ifade edilen bu kavram, mirasbırakanın tasarruf nisabının da sınırı teşkil eder. Mirasbırakan saklı paylı mi-
rasçının saklı payını ihlal edecek şekilde tasarrufta bulunursa saklı paylı paylı mirasçı tenkis davası açarak
saklı payının himaye edilmesini sağlayabilir.

Saklı Pay Sahibi Mirasçılar ve Tasarruf Nisabı

Kanun bazı yasal mirasçıların miras paylarını, mirasbırakanın tasarruflarına karşı korumuştur. Bu mi-
rasçılara saklı paylı mirasçılar, bunların korunan paylarına saklı pay denir. Saklı paylar toplamının dışında
kalan ve mirasbırakanın serbestçe tasarrufta bulunabileceği tereke kısmına ise tasarruf nisabı (oranı) denir.
Ancak bu yasak, mirasbırakanın tasarruflarının kendiliğinden geçersiz olması sonucunu doğurmaz. Esasen
mirasbırakanın hayattayken yaptığı sağlararası ve ölüme bağlı tasarrufların tasarruf nisabını aşıp aşmadığı
bilinemez. Çünkü bu oran ölümü anındaki malvarlığına ve mirasçılarının kim olduğuna göre değişiklik
gösterecektir. Tasarruf nisabının aşıldığı belli olduğunda taşkın kısmın kendiliğinden hükümsüz kalması
söz konusu olmaz. Bunun için saklı paylı mirasçıların bu tasarruflara karşı tenkis davası açması gerekir.

188
Medeni Hukuk Bilgisi
Saklı pay sahibi mirasçılar altsoy, ana-baba ve
sağ kalan eşten ibarettir. Kardeşlerin saklı payı
10.05.2007’de yürürlüğe giren bir kanun deği-
şikliğiyle kaldırılmıştır. Saklı pay, altsoy için yasal
miras payının yarısı, ana ve babadan her biri için
yasal miras payının dörtte biridir. Sağ kalan eşin ise
altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı
olması durumunda yasal miras payının tamamı, di-
ğer durumlarda yasal miras payının dörtte üçü saklı
pay olarak belirlenmiştir (TMK m. 506).
Altsoyun bir veya birden çok olmasının saklı
pay oranın belirlenmesinde bir etkisi bulunmaz.
Örneğin sağ kalan eşin bulunmadığı durumlarda
altsoy bir kişi de olsa üç kişi de olsa mirasın ½’si
saklı pay, ½’si ise mirasbırakanın tasarruf nisabı-
nı oluşturur. Birden çok altsoyun ayrı ayrı miras
paylarının ½’sinin toplamı, toplam mirasın ½’sini
oluşturur. Hâlbuki sağ kalan eşle birlikte mirasçı
olan altsoyun miras payı ¾ olacağından, saklı payı
da bunun yarısı olan 3/8 olacaktır. Sağ kalan eş
ise altsoyla birlikte mirasçı olduğunda yasal miras
payının tamamı saklı pay olacağından, saklı paylar
toplamı ¼ (2/8) + 3/8 = 5/8 olacaktır. Mirasın geri
kalanını oluşturan 3/8 ise mirasbırakanın tasarruf
nisabıdır. Evlatlığın da altsoy gibi saklı pay sahibi
olduğu unutulmamalıdır (TMK m. 314/II).
Ana babanın saklı payı da yasal miras payının
¼’ü olduğuna göre, ana babanın birlikte mirasçı
olduğu durumlarda sağ kalan eş de bulunmuyorsa
saklı paylar toplamı, toplam mirasın ¼’ü olacaktır.
Ana veya babadan birinin tek başına mirasçı olması
hâlinde ölen tarafın altsoyu bulunmuyorsa sonuç
aynı olacaktır. Buna karşılık ölen tarafın (örneğin
anne ölmüş baba sağ) altsoyu bulunuyorsa (örne-
ğin mirasbırakanın ölen annesinden bir kardeşi
varsa), bu takdirde mirasın ½’si babaya, ½’si ise
anne tarafından kardeşe kalacaktır. Babanın mira-
sının ¼’ü olan ¼ x ½ = 1/8 onun saklı payıdır.
Hâlbuki kardeşin saklı payı bulunmamaktadır. Bu
durumda tasarruf nisabı, babanın 1/8’lik saklı pa-
yından geri kalan 7/8 olacaktır.
Ana-babayla birlikte sağ kalan eş de mirasçı ol-
muşsa mirasın ½’si sağ kalan eşin ½’si ise ana-ba-
banın miras payıdır. Ana-babanın saklı payı önceki
örnekte olduğu gibi 1/8’dir. Sağ kalan eş ise ana-
baba zümresiyle mirasçı olduğundan miras payının
(1/2) tamamı aynı zamanda saklı payı olacaktır. Bu
durumda saklı paylar toplamı 1/8 + ½ (4/8) = 5/8;
mirasbırakanın tasarruf nisabı ise 3/8 olacaktır.
Sağ kalan eş, tek başına mirasçı olduğunda mira-
sın tamamı ona kalacağı için saklı payı da, terekenin
½’si olacaktır. Altsoyla (1. zümre mirasçıları) birlikte
mirasçı olan sağ kalan eş ise miras payı olan ¼’ün ta-
mamına aynı zamanda saklı pay olarak sahip olacaktır.
Tenkis Davası
Mirasbırakan, ölüme bağlı ve sağlararası tasarruf-
larıyla saklı payları ihlal edebilir. Bu durumda saklı
payların korunması için, bunlara tecavüz oluşturan
tasarrufların belirli bir sıra içinde mirasbırakanın ta-
sarruf nisabına kadar indirilmesi gerekir. Bu amaca,
tenkis davası ile ulaşılır. Bu dava, kural olarak sadece
saklı paylı mirasçılar tarafından açılabilir. Saklı paylı
mirasçının bu davayı açabilmesi için saklı payını ala-
mamış olması gerekli ve yeterlidir. Saklı paylı miras-
çının acze düşmesi hâlinde bu dava onun alacaklıları
tarafından da açılabilir. Saklı paylı mirasçının iflası
hâlinde dava, iflas masası tarafından açılır (TMK m.
562). Ancak aciz vesikası veya iflas kararının mirasın
geçmesinden önce alınmış olması gerekir. Ayrıca dava
açmadan önce mirasçıya TBK m. 123 gereğince uy-
gun bir süre verilmesi gerektiği de kabul edilmektedir.
Tenkis davasının kabulü hâlinde, mirasbıraka-
nın tenkise tabi tasarrufları, mirasın açıldığı tarih-
ten itibaren tümüyle veya kısmen hükümsüz kalır.
Bu sonuç mahkemenin vereceği kararla ortaya çık-
tığından, tenkis davası yenilik doğuran bir dava,
verilen tenkis kararı da yenilik doğuran bir karardır.
Davanın, tenkise tabi tasarruftan yararlanan kişi
veya kişilere yöneltilmesi gerekir. Bunlar yasal veya
atanmış mirasçı olabileceği gibi vasiyet alacaklısı ya
da sağlararası bir kazandırma elde eden üçüncü ki-
şiler de olabilir. Dava, mirasbırakanın son yerleşim
yeri asliye hukuk mahkemesi tarafından görülür
(TMK m. 576/II; HMK m. II, XI).
Dava, mirasçılık sıfatına bağlı olduğundan, ancak
mirasın açılmasından (mirasbırakanın ölümünden)
sonra açılabilir. Dava açma hakkı hak düşürücü sü-
relere bağlanmıştır. Bir yıllık süre mirasçıların saklı
paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren
işlemeye başlar. Ancak mirasçı ihlali öğrenmese bile
dava hakkı vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer
tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on
yıl geçmekle düşer (TMK m. 571/I). Bir tasarrufun
iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa sü-
reler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye
başlar (TMK m. 571/II). Kanun ayrıca bir daimi defi
olarak, tenkis iddiasının, def’i yoluyla her zaman ileri
sürülebileceğini öngörmüştür (TMK m. 571/III).
189
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

Tenkiste Sıra
Mirasbırakan, tasarruf nisabını aşan sağlararası
ve ölüme bağlı tasarruflarda bulunmuşsa, bunlar-
dikkat
dan hangilerinin ve hangi sırayla tenkis edileceği-
Mirasbırakan, bankada 20.000 TL para bırakarak
nin belirlenmesi gerekir. Mirasbırakanın ivazlı sağ-
öldüğünde sadece kızı K ve oğlu O kendisine mi-
lararası kazandırmaları tenkis edilmez. Çünkü bu
rasçı olmuştur. M’nin sağlığında K’ya 10.000 TL
kazandırmalar karşılığında mirasbırakanın malvar-
çeyiz bıraktığını varsayalım. O, K’dan denkleştir-
lığına bir değer girmektedir. Gerçekte ivazlı olma-
me (iade) talep ettiğinde K’nın çeyiz olarak aldı-
dığı halde ivazlı gibi gösterilen kazandırmalar ise
ğı 10.000 TL terekeye eklenir ve tereke toplamı
muvazaa nedeniyle kesin hükümsüz olduğundan,
30.000 TL olarak hesaplanır. Altsoy eşit oranda
geçersizliği ileri sürme hakkı yine terekede yer alan
mirasçı olacağından O ve K’dan her birinin miras
bir hak olarak mirasçılar tarafından kullanılabilir.
payına 15.000 TL düşer. Her biri için bu payın
Mirasbırakanın miras payına mahsuben yaptığı ka-
yarısı olan 7.500 TL saklı paydır. Denkleştirme is-
zandırmalar ise tenkis edilmez, denkleştirilir.
teyen O, fili tereke olan (bankadaki para) 20.000
TL’nin 15.000’ini miras payı olarak alır. K ise çeyiz
olarak aldığı 10.000 TL’yi mahsup eder, bankada-
dikkat ki 5.000 TL’yi buna eklediğinde miras payı olan
Tenkis davası niteliği itibarıyla saklı paylı mirasçı- 15.000 TL’ye ulaşmış olur.
nın bu hakkına karşı işlenmiş bir haksız fiil oldu-
ğundan, bu davada mirasçı üçüncü kişi sıfatıyla
Bankada 10.000 TL para bırakan M, sağlığında
tanık dâhil her türlü delile başvurabilir. Muvazaa
oğlu O’ya iş kurması için 50.000 TL vermiştir. K
davasında ise mirasçı, mirasbırakanından kendi-
denkleştirme istediğinde tereke 60.000 TL, miras
sine intikal eden bir hakka dayanmaktadır. Do-
payları 30’ar bin TL, saklı paylar ise 15’şer bin
layısıyla bu davada üçüncü kişi sıfatıyla hareket
TL olarak hesaplanır. Bankadaki para (fiili tere-
edemez. Mirasbırakanı sağlığında bu davayı açsa
ke) yarı yarıya (5’er bin TL) paylaşılırsa K saklı
idi hangi şartlara tabi olacak idiyse, ona halef olan
payını bile alamamış olur. K iade (denkleştirme)
mirasçısı da aynı şartlara tabidir. Dolayısıyla bir
isterse, bankadaki 10.000 TL’ye ek olarak O’nun
hukuki işlem olan sözleşmenin muvazaalı olduğu
20.000 TL vermesi gerekir; böylece her iki taraf
iddiası, ancak yasal delillerle ispatlanabilir.
da miras paylarını (30’ar bin TL) almış olur. K
denkleştirme değil de tenkis talep ederse, bu du-
rumda sadece saklı payı olan 15.000 TL’yi talep
Öncelikle ölüme bağlı tasarruflar tenkis edi- edebileceğinden O’nun bankadaki paraya ek ola-
lir. Bunlar mirasbırakanın ölümü ile hüküm ifa- rak 5.000 TL vermesi gerekecektir.
de edeceğinden, hangisinin önce yapıldığının bir
önemi bulunmaz. Ancak ölüme bağlı tasarruf saklı
paylı mirasçı lehine yapılmışsa sadece saklı payı Ölüme bağlı tasarrufların tenkisi saklı payın
aşan bölüm tenkis edilir (TMK m. 560/I). Bir- sağlanmasına yetmediği takdirde sağlararası tasar-
den fazla tenkise tabi ölüme bağlı kazandırmanın
ruflar, sonuncusundan başlamak üzere tarih sırası-
bulunması durumunda bunların saklı paylarını
na göre daha eski tarihli olana gidilerek tenkis edilir
aşan kısımları orantılı olarak tenkis edilir (TMK
m. 561). Ölüme bağlı tasarrufun saklı payı bulun- (TMK m. 570). Öncelikle en son tarihli tasarruf-
mayan mirasçı veya üçüncü kişi lehine yapılması tan indirim yapılır; bu durum saklı pay sağlanınca-
durumunda tasarrufun tamamı tenkise tabidir. ya kadar devam eder. Bu yeterli olmazsa bir önceki
Bununla birlikte tenkisin ancak saklı payı zedele- tasarrufa geçilir. Tenkise tabi tasarruflar aynı tarihte
nen mirasçının saklı payını elde edeceği miktarda yapılmışsa, tenkis orantısal olarak yapılır.
yapılacağı unutulmamalıdır.

190
Medeni Hukuk Bilgisi
TMK m. 565 hangi sağlararası tasarrufların ten-
kise tabi olduğunu dört bent hâlinde sıralamıştır:
1. Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden
yasal mirasçıya miras payına mahsuben yap-
mış olduğu sağlararası kazandırmalar, geri
verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı
devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptı-
ğı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında
verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi. Burada,
mirasbırakanın altsoya yaptığı kazandırma-
ların kural olarak miras payına mahsuben
yaptığını kabul etmek gerekir (TMK m.
669/II). Dolayısıyla bunların miras payına
mahsuben yapılmadığını (iadeye tabi olma-
dığını) kazandırmayı alan ispatlamalıdır. Bu
durumda denkleştirme değil tenkis yapılır.
Buna karşılık altsoy olmayan bir mirasçıya
(örneğin kardeşe) yapılan kazandırmalarda
iade karinesi işlemez. Bunlar, şartları varsa
tenkis edilir.
2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi mak-
sadıyla yapılan kazandırmalar. Saklı paylı
mirasçıya bir ivaz verilerek miras payından
feragati sağlanmışsa bu edim tenkis edilir.
Örneğin mirastan feragat etmesi karşılığında
100.000 TL alan mirasçıya karşı tenkis dava-
sı açıldığında bu para (100.000 TL) tereke-
ye eklenmeli ancak kendi saklı payına isabet
eden miktara kadar tenkis yapılmalıdır.
3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını sak-
lı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden
önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hedi-
yeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar.
Bunlar mirasbırakanın sağlığında yaptığı ve
denkleştirmeye tabi olmayan kazandırma-
lardan bazılarıdır. Mirasbırakanın dönme
hakkını saklı tuttuğu bağışlamalar ne za-
man yapılmış olursa olsun tenkise tabidir.
Alelade bağışlamalar ise mirasbırakanın
ölümünden geriye doğru bir yıl içinde ya-
pılmış olmak kaydıyla tenkis edilir. Buna
karşılık mutat hediyeler ne zaman verilmiş
olursa olsun tenkis edilemeyecektir.
4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz
kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandır-
malar. Mirasbırakanın kazandırmayı yap-
tığı anda saklı payları zedelediğini bilecek
durumda olduğu, saklı payları zedeleme
amacının açıkça anlaşıldığı kazandırmalar
bu kapsamda tenkis edilir.
Yukarıda da işaret ettiğimiz gibi muvazaalı iş-
lemler zaten kesin hükümsüz olduğundan bunların
tenkisine gerek yoktur. Mirasçılar bu tür işlemlerin
geçersizliğinin tespitini her zaman talep edebilir.
Ancak muvazaalı işlemle terekede eksilme olmuşsa
taşınırlar istihkak, taşınmazlar ise tapu kütüğünün
düzeltilmesi davasıyla terekeye iade edilir. Bu dava-
nın koşulları, mirasçıların mirasbırakana külli halef
olması ilkesine göre belirlenir. Örneğin mirasbıraka-
nın muvazaa ileri süremeyeceği durumlarda mirasçı-
lar da muvazaa iddiasında bulunamamalıdır. Mirasçı
üçüncü kişi olarak tanıkla ispat imkânından yarar-
lanacaksa tenkis davası açmalıdır. Çünkü bu dava-
da mirasbırakanla muvazaalı işlem yapan üçüncü
kişinin, saklı paylı mirasçıyı saklı payından yoksun
kılmak için bir haksız fiil işlediği ileri sürülmektedir.
Bu iddia her türlü delille ispatlanabilir.
Diğer irade sakatlıklarında (ehliyetsizlik, şekle
aykırılık, yanılma, aldatma gibi) ise sakatlığı ileri
sürme hakkı mirasbırakanın ölümü ile mirasçılara
geçer. Mirasçılar, mirasbırakanın tabi olduğu ko-
şullara tabi olarak sakatlığın türüne göre gerekli
davayı (butlan, iptal gibi) açabilir.
Terekenin Hesaplanması
Tenkis yapılması için öncelikle terekenin hesap-
lanması gerekir. Bunun için öncelikle fiili tereke-
nin belirlenmesi gerekir. Ancak bundan da tereke
borçlarının çıkartılarak net terekenin bulunması
gerekir. Mirasbırakanın borçları, cenaze giderleri,
terekenin mühürlenmesi ve yazımı giderleri, mi-
rasbırakan ile birlikte yaşayan ve onun tarafından
bakılan kimselerin üç aylık geçim giderleri bulunan
bu rakamdan indirilir (TMK m. 507/II). Ancak bu
da yeterli olmaz. Çünkü bazı sağlararası kazandır-
maların terekeye eklenmesi gerekir. Ölüme bağlı
tasarruflar ise henüz terekeden çıkmadığı için bun-
ların terekeye eklenmesi gerekmez. Buna karşılık
sağlararası kazandırmalardan denkleştirmeye tabi
olanlarla tenkise tabi olanların terekeye eklenmesi
gerekir.
Bu şekilde bulunacak tereke değeri üzerinden
miras payları ve saklı paylar hesaplanır. Terekeden
saklı paylar toplamının çıkarılmasıyla mirasbıraka-
nın tasarruf nisabı bulunmuş olur. Mirasbırakan
tasarruf nisabına kadar olan tereke kısmında dile-
diği gibi tasarruf edebilir: Dilerse vakıf kurabilir,
bir arkadaşına veya eşine bırakabilir, çocuklarından
bir veya ikisi lehine düzenlemelerde bulunabilir,
191
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

böylece onların durumunu diğer mirasçılara göre
iyileştirebilir. Ama bu oranı aşan kısmın tasarruf
nisabına indirilmesi için saklı paylı mirasçılar ten-
kis talebinde bulunabilir. Tasarruf nisabının aşılıp
aşılmadığını belirlemek için tenkise tabi sağlararası
ve ölüme bağlı kazandırmaların tümü toplanmalı-
dır. Bu toplam, tasarruf nisabını aşıyorsa, tenkisi
gereken kazandırma veya kazandırmaların bulun-
duğu anlaşılır.
Denkleştirme (İade)
Tenkisten farklı olarak denkleştirmede, miras-
bırakanın, yasal mirasçılardan bazılarına yaptığı
sağlararası kazandırmaların terekeye iadesi amaçla-
nır. Dolayısıyla bu kazandırmalar, tasarruf nisabını
aştığı oranda değil tümüyle iade edilir. Çünkü bu
kazandırmaların, miras payına mahsuben yapıldığı
kabul edilmiştir. Ancak karine, altsoya yapılan kar-
şılıksız kazandırmalarda bu şekilde işlerken, altsoy
dışındaki yasal mirasçılarda kazandırmanın miras
payına mahsuben yapılmadığı yönünde işler. Do-
layısıyla her iki durumda da mirasbırakanın açık
iradesi, karinenin aksini gösterebilir. Yani mirasbı-
rakan, altsoya yaptığı karşılıksız kazandırmayı mi-
ras payına mahsuben yapmadığını belirtebilir. Bu
durumda ispat yükü altsoyun üzerindedir. Benzer
biçimde, altsoy dışındaki yasal mirasçıya yapılan
karşılıksız kazandırmanın, miras payına mahsuben
yapıldığı açıkça belirtilmiş olabilir. Burada da ispat
yükü karinenin aksini iddia edenin üzerindedir.
Denkleştirmenin nasıl yapılacağını mirasbı-
rakan, öngörmüş olabilir. Bu durumda mirasbı-
rakanın iradesine uyulur (TMK m. 671/II). Mi-
rasbırakan, bir düzenlemede bulunmamışsa iade
yükümlüsü mirasçının, bir seçim hakkı bulunur: o,
dilerse aldığını aynen geri verir, dilerse aldığını iade
etmeyerek değerini –bu değer payından fazla olsa
bile- miras payına mahsup ettirir (TMK m. 671/
II). Birinci ihtimalde aldıklarını terekeye iade eden
mirasçı, hiçbir şey almamış gibi paylaştırmaya ka-
tılır. İkinci ihtimalde ise, aldıkları miras payından
az olan iade yükümlüsü, eksikliği terekeden talep
edebilir. Aldıkları miras payından fazla ise, fazlalı-
ğın diğer mirasçılara ödenmesi gerekir.

Öğrenme Çıktısı
4 Saklı Pay, tasarruf nisabı (oranı), tenkis, denkleştirme kavramlarını açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Modern hukuk sistemlerin-

Kendisine kanser teşhisi ko-
nulan bir kişinin vasiyetini
iki çocuğuna açıklayarak
sözlü vasiyetname yapması
mümkün müdür?
Saklı pay ve tasarruf oranı
kavramları arasındaki ilişki-
yi araştırınız.
de ülkemizden farklı olarak
saklı paylı mirasçılara daha
sınırlı şekilde yer verilmiş
olması neyin göstergesi sa-
yılabilir?

192
Medeni Hukuk Bilgisi

1 Miras hukukunun temel

ilkelerini sıralayabilme

Miras Hukukunun Temel

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Kavramları

Miras hukuku, medeni hukukun mal varlığını ilgilendiren bölümlerindedir. Miras hukuku hükümleri, hu-
kuki bir olay olan ölüm ile hukuken ona eşdeğer sonuçlar bağlanmış olan ölüm karinesi ve gaiplik hâlinde
işlerlik kazanır. Ölümle miras bırakana ait olan mal varlığının tümü -tereke- tek bir mirasçı varsa ona birden
çok mirasçı varsa bu mirasçıların oluşturduğu miras ortaklığına intikal eder.

2 Yasal mirasçılık kavramını

açıklayabilme

Yasal Mirasçılık

Türk hukukunda mirasçılığa çağrılma bakımından benimsenen yöntemlerden biri yasal mirasçılıktır. Bizim
hukukumuzda, kan kısımları, sağ kalan eş, evlatlık ve Devlet’in yasal mirasçı olduğu kabul edilmiştir. Kan
kısımlarının yasal mirasçılığının belirlenmesine de ise zümre sisteminden yararlanılmıştır. Buna göre dört züm-
reden söz edilir. Birinci zümreyi miras bırakanın altsoyu ve evlatlık, ikinci zümreyi miras bırakanın altsoyu ve
ondan türeyenler, üçüncü zümreyi ise miras bırakanın büyükanne ve babaları ile onlardan türeyenler oluşturur.

3 Ölüme bağlı tasarruf

kavramını açıklayabilme

Ölüme Bağlı Tasarruflar

Ölüme bağlı tasarruf deyimi iki farklı anlamda kullanılır. Ölüme bağlı tasarruf denilince ilk olarak şekli anlam-
da ölüme bağlı tasarruflar anlaşılır. Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar, miras bırakanın ölümünden sonra
ki iradesini hangi şekle uyularak açıklayacağını ifade eder. Miras hukukunda iki tür şekli anlamda ölüme bağlı
tasarruftan söz edilir. Bunlar, vasiyetname ve miras sözleşmesidir. Ölüme bağlı tasarruflara ilişkin ikinci ayrım
maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar şeklinde isimlendirilir. Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar, şekli
anlamda ölüme bağlı tasarrufun içeriği oluşturur. Maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufların içeriği birbirinden
çok farklı olabilir. Bunlardan bazıları mirasçı atama, belirli mal bırakma, koşul ve yüklemedir.

Saklı pay, tasarruf oranı,

4 tenkis ve denkleştirme
kavramını açıklayabilme

Saklı Pay, Tasarruf Nisabı

(Oranı), Tenkis, Denkleştirme

Türk miras hukukunda yasal mirasçılardan bir kısmının diğer yasal mirasçılardan farklı ve hatta mirasbırakan ta-
rafından bile dokunulamaz bir paya sahip olduğu kabul edilmiştir. Bunlara saklı paylı mirasçılar denir. Saklı paylı
mirasçıların kim olduğu ve saklı pay oranları Türk Medeni Kanunu’nda sınırlı biçimde sayılmıştır. Saklı paylı miras-
çıların bu ayrıcalıklı konumu, saklı payı ihlal edenlere yöneltilecek tenkis davasının tanınması ile kuvvetlendirilmiştir.

193
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

1 Aşağıdakilerden hangisi zümre mirasçısı de- 6 Aşağıdakilerden hangisi miras bırakanın saklı
ğildir? paylı mirasçılarından biri değildir?
neler öğrendik?

A. Çocuklar A. Mirasbırakanın annesi

B. Eş B. Mirasbırakanın büyükbabası
C. Yeğenler C. Mirasbırakanın evlatlığı
D. Büyükanne D. Mirasbırakanın eşi
E. Evlatlık E. Mirasbırakanın babası

2 Eş ikinci zümre ile birlikte mirasçı olduğunda 7 Miras sözleşmesinin kanununda öngörülen
yasal miras payı aşağıdakilerden hangisidir? şekle uyulmadan yapılmasına bağlanan hukuki so-
A. 1/2 nuç aşağıdakilerden hangisidir?
B. 1/4 A. Kesin hükümsüzlük
C. 3/4 B. Yokluk
D. 1/8 C. İptal edilebilirlik
E. 1/16 D. Eksiklik
E. Kısmi hükümsüzlük
3 Aşağıdakilerden hangisinin tereke borçların-
dan sorumluluğu sınırlıdır? 8 Aşağıdakilerden hangisi ölüme bağlı tasarruf-
A. Büyükanne ların iptaline yol açan sebeplerden biri değildir?
B. Eş A. Ehliyetsizlik
C. Altsoy B. İrade sakatlıkları
D. Kuzen C. Hukuka aykırılık
E. Devlet D. Ahlaka ayrılık
E. Muvazaa (danışıklık)
4 M’nin vasiyatnamesinde yer alan “kayınbi-
raderim K’yı terekenin 1/5’i için mirasçı atıyorum 9 Aşağıdakilerden hangisi resmi vasiyetname-
ancak o mirasçı olamazsa onun yerine arkadaşım A nin yapılması sırasında tanık olması yasaklanmış
mirasçı olacaktır” şeklindeki ifade ile ölüme bağlı kişilerden biri değildir?
tasarruf türlerinden hangisi kastedilmiştir?
A. Miras bırakanın kayın hısımları
A. Art mirasçı atama B. Fiil ehliyeti olmayanlar
B. Yedek vasiyet C. Altsoy
C. Alt vasiyet D. Mirasbırakanın eşi
D. Yedek mirasçı atama E. Üstsoy
E. Alt mirasçı atama
10 Aşağıdaki tasarruflardan hangisi belirli mal
5 Eş altsoy ile birlikte mirasçı olduğunda saklı bırakma sayılmaz?
payı yasal miras payının ne kadarıdır?
A. Terekenin tamamı üzerinde intifa hakkı kurma
A. 1/8 B. Tereke üzerinden bir edimin yerine getirilmesi-
B. 1/4 ni isteme
C. 3/4 C. Terekenin 1/3 ‘nü bırakma
D. 1/2 D. Borçtan kurtarma
E. Tamamı E. Terekeden irat bağlama

194
Medeni Hukuk Bilgisi
1. B Yanıtınız yanlış ise “Eşin Mirasçılığı” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
2. A Yanıtınız yanlış ise “Eşin Mirasçılığı” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
3. E Yanıtınız yanlış ise “Devlet’in Mirasçılığı”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. D Yanıtınız yanlış ise “Yedek ve Art Mirasçı
Atama” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Saklı Pay Sahibi Miras-
5. E
çılar ve Tasarruf Nisabı” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Saklı Pay Sahibi Miras-
6. B
çılar ve Tasarruf Nisabı” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Miras Sözleşmesinin
7. C
Hükümden Düşmesi” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Ölüme Bağlı Tasarruf-
8. E
ların İptaline Yol Açan Sebepler” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
9. A Yanıtınız yanlış ise “Resmi Vasiyetname” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Belirli Mal Bırakma/
10. C
Muayyen Mal Vasiyeti” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
195
 Miras Hukukunun Temel İlkeleri

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Külli halefiyet, mirasın (tereke) bir bütün olarak (atanmış veya yasal) mirasçı-
lara geçmesidir (TMK m. 599). Külli halefiyette, mirasbırakana ait malvarlığı,
Araştır 1 aktif ve pasiflerinin tümüyle (bir kül olarak) mirasçılara geçer. Sağlararası iş-
lemlerde her bir hak ve borcun geçmesi için aranan yasal koşulların (taşınmaz-
larda tescil, taşınırlarda zilyetliğin devri gibi) gerçekleşmesi gerekmez.

Evlatlık ilişkisi, mahkeme tarafından verilen bir kararla evlatlık ve evlat edinen
arasında soybağının kurulmasını sağlar. Evlatlık, mirasbırakanın altsoyu gibi
Araştır 2 mirasbırakanın birinci zümre mirasçısıdır. Ancak evlatlık ilişkisinin manevi
yönünün ağır basması, evlat edinme ilişkisi aracılığıyla evlatlığın istismar edil-
mesinin önüne geçilmesi gibi sebeplerle evlatlığın mirasçılığı tek yönlüdür.

Belirli bir mal bırakma ve mirasçı atama maddi anlamda ölüme bağlı tasar-
rufların türlerindendir. Mirasçı atama da mirasbırakan bir kimseyi terekenin
tamamı veya kesirle ifade edilen bir kısmı için mirasçı atamaktadır. Mirasçı
Araştır 3 atanan kişi mirasbırakanın iradi mirasçısı, külli halefidir. Mirasçı atamasından
farklı olarak, belirli mal bırakmada mirasbırakan, bir kimseye belirli bir malı
bırakmayı taahhüt etmiştir. Kendisine belirli bir mal bırakılan kimse, mirasçı
atanan kimseden farklı olarak külli değil, cüzi haleftir.

Sözlü vasiyetname istisnai bir vasiyetname türüdür. Bu yola ancak kanununda

sayılan haller ve bunlara benzer durumlarda başvurulabilir. Bunun yanı sıra
sözlü vasiyetname yapabilmek için diğer vasiyetname türlerinden birini yapa-
Araştır 4 mayacak halde olmak gerekir. Ağır hastalığı bulunan bir kişi eğer yazmasına
bir engel yoksa el yazılı vasiyetname yapabileceği gibi, resim vasiyetname yap-
ma olanağından da yararlanabilir.

196
Medeni Hukuk Bilgisi
Kaynakça
Acar, F. (2016). Aile Konutu, Mal Rejimleri, Eşin Yasal
Miras Payı. Ankara: Seçkin Yayınları
Antalya, G ve Sağlam, İ. (2019).Miras Hukuku.
Ankara Seçkin Yayınları
Baygın, C. (2005). Türk Miras Hukukunda
Alacaklıların Korunması. Ankara: Seçkin Yayınları
Belen, Herdem. (2018). Miras Hukuku Şema Kitap.
İstanbul: Beta Yayınevi
Dural, M. ve Öz, T. (2019). Miras Hukuku. İstanbul:
Filiz Kitabevi
Eren, F. ve Yücer, İ. (2019). Miras Hukuku. Ankara:
Yetkin Yayınları
Erman, H. ve İmre, Z. (2018). Miras Hukuku.
İstanbul: Der Yayınları
Hatemi, H. (2018). Miras Hukuku. İstanbul: Oniki
Levha Yayıncılık
İnan, A. N., Albaş, H. ve Ertaş, Ş. (2019). Miras
Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları
Kılıçoğlu, A. (2019). Miras Hukuku. Ankara: Turhan
Yayınları
Öztan, B. (2019). Miras Hukuku. Ankara: Yetkin
Yayınları
Sarı, S. (2019). Uygulamalı Miras Hukuku. İstanbul:
Filiz Kitabevi
197