Bölüm 1

İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın

İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları
Cezanın İnfazının Amacı
1 İnfaz hukukunu tanımlayabilme ve infaz
öğrenme çıktıları

4 Hükümlüyü ıslah etme ve yeniden

hukukunun niteliğini, bağımsızlığını, diğer
hukuk dalları ile ilişkisini anlatabilme
2 İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe
sosyalleştirme amacını açıklayabilme
5 Hükümlünün haklarının belirlenmesini ve
çalıştırılmasını anlatabilme

1
girmesini, yer ve kişi bakımından

2
uygulanmasını açıklayabilme 6 5275 Sayılı Yasa’ya göre infazın amacını
3 İnfaz hukukunun tarihi gelişimini ve ve amaca ulaşma yöntemini, infazın temel
kaynaklarını anlatabilme ilkelerini özetleyebilme

İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

7 Hukuk devleti ilkesini açıklayabilme
8 İnsancıllık ilkesi ve insan onuruna saygı

3
ilkesini ayırt edebilme
9 Kesin hüküm bulunması ilkesi ve eşitlik
ilkesini anlatabilme

Anahtar Sözcükler: • İnfaz Hukuku • İnfazın Amacı • Derhal Uygulanma İlkesi • İnfaz Tarihçesi
• Hukuk Devleti • İnsan Onuruna Saygı • Eşitlik İlkesi • Kesin Hüküm

2

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
GİRİŞ
Hukuk, insan davranışlarını düzenleyen ku-
rallar bütünüdür. Hukukun özelliği, toplumsal
yaşamın gereksinmelerini yaptırımlarla güvence
altına almasıdır. Hukukun amacı, toplumda barışı
ve güvenliği sağlamak, bireysel çıkarları korumak,
uyuşmazlıkları çözmekte başvurulacak akılcı ve gü-
venilir muhakeme kuralları koymaktır. Hukuk ku-
rallarının diğer toplumsal davranış kurallarından
farkı, yaptırımın (devletin zor kullanma gücünün)
bulunması ve uyuşmazlıkların nasıl çözüleceğini
göstermesidir. Hukuk, bir bütündür; hukuk kural-
ları birbirine bağlı ve birbirini tamamlayan parça-
lardır. Ancak, hukuku bir bütün olarak kavramak
için, onu yapay da olsa parçalara bölerek ayrı ayrı
incelemek gerekir. Hukuk kuralları, düzenledikle-
ri ilişkilerin türüne, kurallardan beklenen işleve,
kuralların içeriğinin ne olduğuna göre başlıca iki
bölüme ayrılır: Özel hukuk ve kamu hukuku. Özel
hukuk, bireylerin kendi aralarındaki ilişkileri dü-
zenleyen hukuktur. Bu ilişkiler, bireyler arasında
hukuki yönden bir eşitlik bulunduğu varsayımına
göre düzenlenir. Kamu hukuku ise kamu gücünü
temsil edenlerin katıldığı hukuk ilişkilerine uygu-
lanan kurallar bütünüdür.
İnfaz hukuku kamu hukuku kapsamındadır.
Konusu suç dolayısıyla öngörülen yaptırımların
yerine getirilmesine ilişkin kurallardır. İnfaz hu-
kukunun, kamu hukukunun dallarından Anayasa
hukuku, Ceza hukuku, Milletlerarası hukuk, Ceza
Muhakemesi hukuku ile yakın ilişkisi bulunmakla
birlikte; Ceza hukukundan ve Ceza Muhakemesi
hukukundan ayrı, bağımsız bir disiplindir. İnfaz
hukukunun kaynakları Anayasa, yasalar, yönetme-
likler ve sözleşmelerdir. İnfaz hukukunda tarihi ge-
lişim cezanın amacı ve türleri bakımından ortaya
çıkan farklı yaklaşımlara paralel olarak ilerlemiştir.
Çağdaş hukukta cezanın infazının amacı hüküm-
lünün ıslahını sağlamaktır. Bu görev devlet tarafın-
dan yerine getirilmelidir. Hükümlünün ıslah edil-
mesi hedefine en uygun olduğu kabul edilen hapis
cezası, cezaevinde infaz edilir. İnfaz kurumunda
uygulanan rejimin, gösterilen çabaların tümü ye-
niden sosyalleştirme veya topluma kazandırma ya
da iyileştirme olarak isimlendirilir. Hükümlü ol-
mak, temel haklardan, insan haklarından yoksun
bırakılmak demek değildir. Hapis cezasının infa-
1
zında devletin tekrar suç işlemeden yaşamını sür-
dürmesi için hükümlü hakkında yeniden sosyal-
leştirme programı uygulaması insan onuruna saygı
göstermenin gereğidir. İnfaz hukukunda; hukuk
devleti ilkesi, insancıllık ilkesi, insan onuruna say-
gı ilkesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi karar-
ları, kesin hüküm bulunması ilkesi ve eşitlik ilkesi
gözetilmelidir.
İNFAZ HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
İnfaz hukuku, mahkeme kararının kesinleşmesi
ile cezanın uygulanmasının tamamen son bulması-
na kadar, devletle hükümlü arasındaki ilişkiyi dü-
zenleyen hukuk dalıdır.
İnfaz hukuku, cezaların ve güvenlik ted-
birlerinin, yani yaptırımların yerine geti-
rilmesine ilişkin kuralları gösteren hukuk
dalıdır.
Aldığı ceza kesinleşen kişinin (hükümlünün)
ceza infaz kurumuna kabul edilmesi, ceza infaz ku-
rumunda disiplin, günlük yaşam, iyileştirme (ıslah
etme), tekrar suç işlemiş kişilerin (mükerrir) ceza-
sının infazı, dış dünyayla ilişkiler, izinler, özel infaz
şekilleri, koşullu salıverme, adli para cezasının yeri-
ne getirilmesi gibi konular infaz hukukunun içeri-
ğini oluşturur. Tutuklama kararının yerine getiril-
mesiyle ilgili konular da bu kapsamdadır.
İnfaz hukukunda hapis cezalarının yerine geti-
rilmesine ilişkin kurallar üzerinde daha fazla du-
rulmaktadır. Ancak, adli para cezaları ile güvenlik
tedbirlerinin yerine getirilmesi de infaz hukukunun
kapsamındadır.
Devletle hükümlü arasında cezanın kesin-
leşip yerine getirilmesiyle oluşan ilişkiye
infaz ilişkisi denir.
İnfaz ilişkisi; infazın tamamlanmasıyla birlikte
sona erdiği gibi; suçun işlenmesiyle fail ile devlet
arasında kurulan ceza ilişkisi de infaz ilişkisinin son
bulmasıyla birlikte sona erer.
3
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
İnfaz Hukukunun Bağımsızlığı
Ülkemizde infaz hukuku halen gelişmekte olan
bir hukuk dalıdır. Geçmişte bu alan büyük ölçüde
ceza hukukunun içeriğine dahil edilmiştir. Hük-
medilmiş bir yaptırımın nasıl yerine getirileceği
konusunu kapsamına alan infaz hukuku ile genel
bir belirlemeyle hangi eylemlerin hangi koşullarla
suç sayılacağı konusunu düzenleyen ceza hukuku
birbirine yakın olmakla birlikte farklı disiplinlerdir.
Dolayısıyla infaz hukuku bağımsız bir hukuk da-
lıdır; infaz hukukunun geniş anlamda ceza huku-
kunun kapsamında sayılması görüşü günümüzde
geçerli değildir.
Bağımsızlığın ölçütleri olarak şunlar gösterilebilir:
• İnfaz hukukunun maddi içeriği vardır. Ce-
zanın yerine getirilmesi çeşitli uygulamalar-
dan oluşan bir bütündür; infaz hukuku bu
uygulamaları düzenleyen kurallar koyar.
• Yaptırımın yerine getirilmesi dolayısıyla ku-
rulan infaz ilişkisinin tarafları ilk kez infaz
hukukunda karşımıza çıkan yetkilere, hak
ve yükümlülüklere sahip olurlar.
• İnfaz hukukunun bağımsızlığını bu alanı
düzenleyen ayrı bir Yasa’nın yani 5275 sayılı
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hak-
kında Kanun’un varlığı da göstermektedir.
Belirtelim ki, infaz hukuku, ceza hukukundan
olduğu gibi, ceza muhakemesi hukukundan da ayrı
özerk bir disiplindir.
dikkat
Ceza muhakemesi hukuku kişinin suç işleyip
işlemediğinin nasıl belirleneceği, soruşturma ve
yargılamanın nasıl yapılacağı, son kararın nasıl
verileceği konularını düzenleyen hukuk dalıdır.
Yargılama sonucunda verilen ve kesinleşen ka-
rarda gösterilen cezanın nasıl yerine getirileceği
ise infaz hukukunun konusudur.
İnfaz Hukukunun Diğer Hukuk Dalları
İle İlişkisi
İnfaz hukukunun başlıca anayasa hukuku, ceza
hukuku, milletlerarası hukuk ve ceza muhakemesi
hukuku ile ilişkisi bulunmaktadır.
4
Anayasa Hukuku
İnfaz hukuku ile anayasa hukuku arasındaki
ilişki infaz yasaları hazırlanırken anayasal ilkelerin
göz önünde bulundurulmasının gerekmesinden
kaynaklanır. Her ülkede yasalar, o ülkede yürürlük-
te olan ve esasları anayasada belirtilen siyasal sistem
doğrultusunda hazırlanır veya gelişir. Sistemin oto-
riter veya liberal olması, yasaların yapısını etkiler.
İnfaz hukuku kuralları da anayasal ilkeler doğrultu-
sunda düzenlenir. Anayasa m.38’de “kanunsuz suç
ve ceza olmaz” ilkesinin ifade edilmiş olması infazın
da ancak yasal bir suç ve ceza temelinde yapılabile-
ceğini gösterir. Aynı maddede ölüm ve genel müsa-
dere cezası verilemeyeceği de gösterilmektedir.
Anayasamızda kimseye işkence ve eziyet yapıla-
mayacağı, kimsenin insan onuruyla bağdaşmayan
bir cezaya ve işleme tâbi tutulamayacağı belirtil-
miştir. Anayasa m. 138’de hakimlerin bağımsızlığı
vurgulanmıştır. Bu ilkeler infazı ve dolayısıyla infaz
hukukunu ilgilendiren ilkelerdir.
dikkat
İnfaz yasaları hazırlanırken anayasal ilkelerin göz
önünde bulundurulması gerekir.
Ceza Hukuku
Devlet toplumsal düzeni sağlamak ve bireysel
çıkarları korumak için bazı davranışları yapma veya
bunlardan kaçınma konusunda bireylere emirler
verir ve bunlara uymayanlara yaptırımlar öngörür.
Bu yasaklar ile emirleri ve yaptırımları inceleyen
hukuk dalı ceza hukukudur. Ceza yasalarında suç-
lar belirtilir ve bunların karşılığı olan soyut cezaları
gösterilir.
İnfaz hukukunda ise, kesin hükümde gösterilen
somut cezanın (veya güvenlik tedbirinin) amaca
uygun biçimde nasıl yerine getirileceğine, yani na-
sıl infaz edileceğine ilişkin kurallar belirlenir.
dikkat
Ülkemizde ceza hukukunun temel kayna-
ğı 26.09.2004 gün ve 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu’dur.

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Hangi eylemlerin hangi koşullarla suç sayılacağı
ile suç karşılığında öngörülen yaptırımların nasıl
yerine getirileceği konuları birbirinden farklıdır.
Ancak, yaptırım her iki hukuk dalının ortak konusu
olmaktadır.
dikkat
Ceza hukuku yaptırım çeşitlerini gösterir ve
suç tanımlarında yer verir. İnfaz hukuku ise bu
yaptırımların hangi yöntemlerle uygulanacağını
düzenler.
İnfaz hukuku ile ceza hukukunun yaptırım ek-
senindeki yakınlığı infazla ilgili bazı konuların ceza
yasasında düzenlenmesine neden olmaktadır. Ör-
neğin, istisnalar dışında infaz rejimine ilişkin yasa
hükümlerin derhal uygulanması (TCK m.7/3), tu-
tuklu kalınan sürenin mahsubu (TCK m.63), hü-
kümlünün ölmesi (TCK m.64), af (TCK m.65) ve
ceza zamanaşımı (TCK m.68) infazla ilgili konular
olduğu halde 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda
gösterilmiştir.
Milletlerarası Hukuk
Milletlerarası hukuk, devletlerin birbirleriyle
ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu ilişkileri
düzenleyen en önemli kaynak sözleşmelerdir. İki
veya çok taraflı sözleşmelerle her alanda devletle-
rarası yardımlaşmanın kuralları düzenlenmektedir.
Her devlet, kendi sınırları içinde kamu düzeni-
ni sağlamak için ülkesinde geçerli olan emirler ve
yasaklar öngörmektedir. Ayrıca, milletlerarası hu-
kukun süjeleri olan devletler arasındaki ilişkilerde
de düzenin ve barışın sağlanması gerekir. Milletle-
rarası sözleşmeler bu amaca yönelik olur.
İnfaz hukukunun milletlerarası hukukla ilişkisi
devletler arasında infaz hukukunu ilgilendiren söz-
leşmeler yapılmasıyla ortaya çıkar. Örneğin, işken-
ceyi ve kötü muameleyi yasaklayan, çocuk hakları-
nı düzenleyen, kadın ayrımcılığını, aile içi şiddeti
önlemeyi hedefleyen sözleşmeler yapılması imzacı
devletlere öngörülen kuralları iç hukuka yansıtma
görevini yükler.
Türkiye’de ölüm cezasının kaldırılması süreci
milletlerarası sözleşme etkisiyle ilerlemiştir. Şöyle
ki, tarafı olduğumuz 1950 tarihli Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi’nden sonra ölüm cezasını kal-
1
dırma yükümlülüğünü getiren 1985 tarihli 6.nolu
ve 2002 tarihli 13.no.lu protokolleri kabul etmek
ölüm cezasının kaldırılması sonucunu doğurmuş-
tur (Ay m.38/10).
Milletlerarası şu belgeler de infaz hukukuna
yön veren kurallar içermektedir:
“Avrupa İnfaz Esasları”, “Hürriyeti Bağlayıcı
Olmayan Yaptırım ve Tedbirlere İlişkin Avrupa
Esasları”, 1973 tarihli “Hükümlülere Muame-
lede Asgari Kurallar”, 1987 tarihli “Tavsiyeler”,
“Avrupa Ceza İnfaz Kuralı”, 1983 tarihli “Mah-
kumların Transferi Sözleşmesi”, 1984 tarihli
“Yabancı Hükümlülere Muameleye Dair Tavsiye
Kararı”. Birleşmiş Milletlerce kabul edilen 1955
tarihli “Suçların Önlenmesi ve Hükümlüle-
re Muamelede Asgari Esaslar”, “İnfaz Kurumu
Açma Tavsiyeleri”, 1957 tarihli “Hükümlülere
Muamelede Uyulacak Asgari Standart Kurallar”,
1988 tarihli “Herhangi Bir Şekilde Gözaltında
Tutulan ya da Hapse Konulan Tüm Kişilerin Ko-
runmasına Dair İlkeler Bütünü” ve 1990 tarihli
“Mahpuslara Muamelenin Temel İlkeleri”.
Ceza Muhakemesi Hukuku
Ceza muhakemesi hukuku, ceza muhakeme-
sini düzenleyen hukuk dalıdır. Ceza muhakemesi
hukuku, bir kişinin suç işleyip işlemediğinin nasıl
belirleneceği ve yargılamanın nasıl yapılıp ceza ve-
rileceği konularını ele alır. Ülkemizde ceza muha-
kemesi hukukunun temel kaynağı 04.12.2004 gün
ve 5271 sayılı “Ceza Muhakemesi Kanunu”dur.
dikkat
Ceza muhakemesi hukuku, soyut kurallar içe-
ren ceza hukukunu, adeta hayata geçiren hukuk
dalıdır.
İnfaz hukuku, mahkeme kararının kesinleşme-
sinden cezanın infazının tamamlanmasına kadar
devletle hükümlü arasındaki ilişkiyi düzenleyen
hukuk dalıdır. İnfaz hukuku cezaların ve güvenlik
tedbirlerinin, kısaca yaptırımların yerine getirilme-
sine ilişkin kuralları içerir. İnfaz ilişkisinin son bul-
masıyla birlikte, suçun işlenmesiyle fail ile devlet
arasında kurulan ceza ilişkisi de son bulur.
İnfaz hukuku uzun süre muhakeme hukuku ile
birlikte geniş anlamda ceza hukukunun kapsamın-
da görülmüştür. Günümüzde ise infaz hukuku ile
ceza muhakemesi hukuku bağımsız birer hukuk
5
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
dalıdır. İnfaz hukuku somut cezanın veya emniyet
tedbirinin, amaca uygun biçimde nasıl yerine geti-
rileceğini belirler. 13.12.2004 gün ve 5275 Sayılı
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
Yasa ayrıntılı kapsamıyla infaz hukukunun özerk-
liğini ortaya koymaktadır.
dikkat
İnfaz hukuku ile ceza muhakemesi hukukunun
ortak konusu “suç ve ceza” olduğu için, bu iki
hukuk dalının ilişkileri fazladır.
İnfaz Hukuku Kurallarının Yürürlüğe
Girmesi
İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe girmesi açı-
sından geçerli olan ilke derhal uygulanma ilkesidir.
Derhal Uygulanma İlkesi
Aşağıda derhal uygulanma ilkesinin tanımı,
kapsamı, sonuçları ve bu ilkenin istisnaları konu-
larına açıklık getirilmektedir.
Tanım
Derhal uygulanma, yürürlüğe giren bir yasanın,
o andan itibaren yürürlükte bulunduğu süre içe-
risinde tüm eylem ve olaylar bakımından geçerli
olması demektir.
Derhal uygulanma, yeni yasa yürürlüğe girme-
den önce işlenmiş ancak henüz yargılanmamış veya
hüküm verilmemiş suçlar bakımından muhakeme
ve infaz işlemlerinin yapılmasında suçun işlendiği
değil, işlemin yapıldığı tarihteki yasanın dikkate
alınmasını gerektirir.
Derhal Uygulanma İlkesinin Kapsamı
“Derhal uygulanma” ilkesi gerçek etkisini, ön-
celikle infaz hukuku ile ceza muhakemesi hukuku
alanları olmak üzere, ceza hukuku dışındaki alan-
larda gösterir.
• Derhal uygulanma ilkesi uyarınca, yeni yasa
ancak yürürlüğe girdikten sonraki işlemlere
uygulanır, geçmişe ise yürümez.
• Yeni yasanın geçmişe yürümemesi sonucu
olarak da, eski yasa zamanında yapılmış iş-
lemler geçerli kalmaktadır.
6
• Derhal uygulanma ilkesi, yeni yasanın lehte
veya aleyhte olması bakımından farklı bir
uygulama yapılmasını gerektirmez. İnfa-
za ilişkin yasa hükümlünün aleyhinde olsa
da, hemen uygulanmaya başlanır. Çünkü
bu alandaki her yeni yasanın, bir öncekine
oranla daha mükemmel ve amaca daha uy-
gun olduğu kabul edilir.
• Derhal uygulanmanın haksızlıklara yol aça-
cağı hallerde, geçiş dönemi için yasayla is-
tisnai hükümler kabul edilir. Örneğin, yeni
yasa bir işlemin yapılması için öngörülmüş
olan süreyi kısaltıyorsa, daha vakti olduğu
düşüncesiyle henüz işlemi yapmamış olan
kişinin elinden bu hakkını almak haksızlık
olacağından, yeni yasada bu hakkın bir süre
daha kullanılmasını sağlayacak bir hüküm
konulur.
• İnfaz hukuku kuralları ile ceza hukuku ku-
rallarının uygulanması bakımından farklı
ilkeler geçerlidir. Ceza hukukunda suçun
işlendiği tarihteki yasa uygulanır. Suç iş-
lendikten sonra yürürlüğe giren yasalar
bakımından ise suçun işlendiği tarihte yü-
rürlükte bulunan yasaya göre lehte olan
yasanın geçmişe yürümesi, aleyhte olan
yasanın ise geçmişe yürümemesi kabul edil-
miştir (TCK m.7/1,2). İnfaz hukukunda
bu ilke geçerli değildir.
dikkat
İnfaz hukukunda suçun işlendiği değil, işlemin
yapılacağı, infazın yerine getirileceği tarihteki
yasa esas alınır.
• Ceza hukukunda lehte kuralların geçmişe
etkili olması, infaz hukukunda ise bu ilke-
ye yer verilmemesi bir kuralın ceza hukuku
kuralı mı yoksa infaz hukuku kuralı mı ol-
duğunun belirlenmesini gerektirir.
• Bir kuralın infaz hukukuna mı yoksa ceza
hukukuna mı dahil olduğunu anlamak için
onun hangi yasada yer aldığına bakmak ye-
terli değildir. Bazı hallerde kurallar ait olma-
ları gereken yasada değil, ilgili olduğu düşü-
nülen başka bir yasada düzenlenmektedir.

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Burada uygulanacak ölçüt şöyledir: Suçları ve
yaptırımları gösteren hükümler ceza hukuku ku-
rallarıdır. Kesin hükümle belirlenen cezaların ye-
rine getirilmesinde izlenecek yöntemleri gösteren
hükümler ise infaz hukuku kurallarıdır.
Derhal Uygulanma İlkesinin Sonuçları
Bu ilkenin sonucu olarak, şu kurallar ortaya
çıkmaktadır:
• İşlemler daima yürürlükte olan yasaya göre
yapılmalıdır. Yeni yasa suç işlendikten son-
ra yürürlüğe girse de, infazda bu yasa uygu-
lanacaktır.
• Yürürlükteki yasaya uygun olarak bir kez ya-
pılmış işlemler, sonradan yasa değişse de, ge-
çersiz olmaz. Yasa yürürlüğe girmeden önce
yapılmış işlemlerin tekrarlanması gerekmez.
• Önceki yasaya göre henüz yapılmamış iş-
lemler, artık yeni yasaya göre yapılır. Daha
önce yapılmasının gerekmesi düşüncesiyle,
önceki yasa hükümlerinin uygulanmasına
devam edilmez.
Derhal Uygulanma İlkesinin
İstisnaları
İnfaz rejimini değiştiren yasalar, cezaların nite-
liklerini değiştirmemek koşuluyla, derhal uygula-
nır. Bunların lehte veya aleyhte olmasına bakılmaz.
Söz konusu uygulamanın nedeni, her yeni infaz
yasasının suçluların ıslâhı konusunda daha başarılı
sonuçlar alınmasına elverişli olacağının varsayılma-
sıdır. Ayrıca, her mahkûma suç tarihinde geçerli
olan yasa esas alınarak ayrı bir infaz rejimi uygu-
lanması fiilen mümkün değildir.
dikkat
Daha hafif olan cezayı daha ağır cezaya dönüş-
türen veya cezaevinde kalınacak süreyi uzatan
infaz yasaları, mahkûmun aleyhine sonuç do-
ğuracağından, derhal uygulanma kuralına tâbi
olmamalıdır.
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda infaz re-
jimine ilişkin hükümlerin derhal uygulanması il-
kesinin, içerdiği hükümler yönünden üç istisnası
öngörülmüştür (TCK m.7/3):
1
• Hapis cezasının ertelenmesi,
• koşullu salıverilme,
• tekerrür.
Bu kurumlara ilişkin hükümler derhal uygulan-
ma ilkesine tâbi olmayacak, sonraki yasanın lehte
olup olmadığına bakılacaktır.
Erteleme, belli süreli hapis cezalarının infaz edil-
memesine mahkemece belli koşullarla karar veril-
mesi demektir. Deneme süresinde kurallara uyma-
ma/kasıtlı suç işleme halinde cezanın kısmen veya
tamamen infazına karar verilir (TCK m.51).
Koşullu salıverilme, hapis cezasının belli bir kıs-
mını çekmiş o lan hükümlüye iyi halli olması halin-
de cezasının geri kalan bölümünü özgür olarak ge-
çirme fırsatının verilmesi demektir (CGİK m.107).
Tekerrür halinde seçenekli ceza öngörülen hal-
lerde hapis cezası uygulanacak, ayrıca mükerrirlere
özgü infaz rejiminin ve infazdan sonra denetimli
serbestlik tedbiri uygulanması ve koşullu salıve-
rilmenin gecikmesi söz konusu olacaktır (TCK
m.58/3,6; CGİK m.108).
Tekerrür, bir kez suç işleyip kesin olarak
mahkumiyete uğradıktan sonra belli süre
içerisinde tekrar suç işleme durumudur.
Güvenlik Tedbirlerinde Derhal
Uygulanma İlkesi
Güvenlik tedbirlerine ilişkin yasalar açısından
derhal uygulanma ilkesinin geçerli olması gerekir.
Çünkü cezaların aksine, güvenlik tedbirlerinde
failin kusuru değil, tehlike hali esas alınır. Failin
tekrar suç işlemesini engellemek ve onu topluma
kazandırmak amacına yönelik güvenlik tedbirlerin-
de, yeni yasanın eskisine oranla tedbirin amacını
gerçekleştirmeye daha elverişli olduğu varsayıldı-
ğından, tedbirin uygulandığı sıradaki yasanın esas
alınması yerinde olur.
Ancak, güvenlik tedbirlerinin hükümlü üze-
rindeki etkisi göz önünde bulundurularak, aleyhte
sonuçları önlemek amacıyla istisnai hallerde derhal
uygulanma ilkesinin istisnaları öngörülebilir.
7
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
İnfaz Hukuku Kurallarının Yer
Bakımından Uygulanması
Aşağıda infaz hukuku kurallarının yer bakı-
mından uygulanması hakkında önce genel bilgi
verilmekte, daha sonra ise infazın devredilmesi ve
devralınması, hükümlünün nakli konularına deği-
nilmektedir.
Genel Olarak
İnfaz yasalarının yer yönünden uygulanması,
bu yasaların nerede uygulanıp nerede uygulanama-
yacağının belirlenmesi demektir. İnfaz yasalarının
yer yönünden uygulanmasında benimsenen ilke
ülkesellik (mülkilik) ilkesidir.
Ülkesellik ilkesi, bir ülke mahkemelerinin
verdikleri ve kesinleşen kararların yine
aynı ülkede infaz edilmesi yani yerine ge-
tirilmesi demektir.
Ülkemizde işlenen suçlara dair kesinleşmiş ka-
rarlarla ilgili infaz işlemleri ülkede ve 5275 sayılı
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
Kanuna göre yapılır.
Ancak, istisna olarak 15.05.1972 tarihli “Ceza
Kovuşturmalarının Aktarılması Sözleşmesi” ile
23.04.2016 gün ve “6706 sayılı Cezai Konularda
Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu” hükümleri
çerçevesinde cezanın infazının başka ülkeye devre-
dilmesi veya başka ülkeden devralınması söz konu-
su olabilir.
Yine aynı Yasa’ya göre, işlenen suçlarla ilgili ola-
rak Türkiye’de yürütülen soruşturma veya kovuş-
turmalar yabancı devletlere devredilebilir; yabancı
ülkelerde işlenen suçlarla ilgili yürütülen soruştur-
ma veya kovuşturmalar devralınabilir.
Milletlerarası sözleşme bulunmayan hallerde
karşılıklılık ilkesi esas alınarak yine devretme ve
devralma mümkündür (6706 sayılı Kanun m.22).
Hangi koşularla soruşturmanın veya kovuştur-
manın yabancı devlete devredileceği ve devralına-
cağı Yasa’da gösterilmektedir (6706 sayılı Kanun
m.24,25).
Adli yardımlaşma talebi kapsamında ilgili dev-
letin iç hukukuna uygun olarak yerine getirdiği iş-
lemler, Türk hukuku bakımından da geçerli sayılır
(6706 sayılı Kanun m.7/1-ç).
8
İnfazın Devredilmesi
Cumhuriyet başsavcılığı Türk mahkemeleri ta-
rafından verilen mahkumiyet kararlarının yabancı
devlette infaz edilmesini şu koşullarla talep edebilir
(6706 sayılı Kanun m.28):
• Hükümlünün infazın devredileceği devlette
bulunması,
• hükümlünün, bu devletin vatandaşı olma-
sı veya bu devlet ile güçlü sosyal bağlarının
bulunması,
• mahkumiyet kararının kesinleşmiş olması,
• mahkumiyet kararına konu fiilin yabancı
devlet hukukuna göre suç teşkil etmesi,
• aksi kararlaştırılmadıkça hükümlünün en
az altı ay infaz kurumunda infazı gereken
hapis cezasının bulunması,
• merkezi makamın olumlu görüşünün bu-
lunması.
İnfazın devri ceza adaletinin amaçlarına hizmet
etmeyecek veya Türkiye’nin güvenliği ile temel çı-
karlarına uygun düşmeyecek ise devir talebi redde-
dilir. Devir için hazırlanacak belgeler 6706 sayılı
Kanun m.28/5’te gösterilmektedir.
Yabancı devletin kararı infaz etmemesi veya
edememesi halinde infaz işlemlerine Türkiye’de de-
vam edilir (6706 sayılı Kanun m.29).
İnfazın Devralınması
Yabancı devlet mahkemeleri tarafından veri-
len mahkumiyet kararları şu koşulların bulunması
halinde Türkiye’de infaz edilebilir (6706 sayılı Ka-
nun m.26):
• Hükümlünün Türkiye’de bulunması,
• mahkumiyet kararının kesinleşmiş olması,
• mahkumiyet kararına konu fiilin Türk hu-
kukuna göre suç teşkil etmesi ve zamanaşı-
mına uğramamış olması,
• aksi kararlaştırılmadıkça hükümlünün infaz
kurumunda infazı gereken en az altı ay ha-
pis cezasının bulunması,
• aynı suçtan dolayı Türkiye’de soruşturma
veya kovuşturma yapılmamış olması.
Devralınma halinde cezaların ve güvenlik ted-
birlerinin infazı Türk kanunlarına göre yapılır
(6706 sayılı Kanun m.31).

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Yabancı mahkeme kararları Türkiye’de doğru-
dan ve aynen yerine getirilemeyeceği için uyarla-
ma (tanıma) muhakemesi yapılır. Yetkili Ankara
ağır ceza mahkemesi, on beş gün içinde yabancı
mahkûmiyet kararını Türk yasalarına uydurarak
Türkiye’de uygulanacak olan yaptırımı tayin eder.
Bu suretle belirlenen ceza, yabancı mahkeme ka-
rarında tayin edilmiş olan ceza süresini geçemez
(6706 Sayılı Kanun m.26/5; 27/2).
dikkat
Devralınma halinde cezaların ve güvenlik ted-
birlerinin infazı Türk kanunlarına göre yapılır.
Hükümlü Nakli
Hükümlünün nakli konusu; başka ülkeye nakil
ve başka ülkeden Türkiye’ye nakil başlıkları altında
aşağıda incelenmektedir:
Başka Ülkeye Nakil
Türk mahkemeleri tarafından hakkında mah-
kumiyet kararı verilen ve ceza infaz kurumunda
bulunan hükümlü şu koşullarla yabancı devlete
nakledilebilir (6706 sayılı Kanun m.32):
• Hükümlünün nakledileceği devletin vatan-
daşı olması veya bu devletle güçlü sosyal
bağlarının bulunması,
• hükümlünün veya kanuni temsilcisinin rıza
göstermesi,
• mahkumiyet kararının kesinleşmiş olması,
• mahkumiyet kararına konu fiilin ülke hu-
kukuna göre suç teşkil etmesi,
• aksi kararlaştırılmadıkça hükümlünün infaz
kurumunda infazı gereken en az altı ay ha-
pis cezasının bulunması,
• hükümlü hakkında Türkiye’de başka suçtan
dolayı soruşturma veya kovuşturma bulun-
maması,
• hapis cezası ile birlikte adli para cezasının
bulunması halinde bunun ödenmiş olması.
Yabancı devletin onayı üzerine hükümlü nakli-
ne Adalet Bakanı karar verir.
1
Başka Ülkeden Türkiye’ye Nakil
Yabancı devlet mahkemeleri tarafından hakkın-
da mahkumiyet kararı verilen ve ceza infaz kuru-
munda bulunan hükümlü, şu koşullarla cezanın
infazı amacıyla Türkiye’ye nakledilebilir (6706 sa-
yılı Kanun m.30):
• Hükümlünün Türkiye Cumhuriyeti vatan-
daşı olması veya Türkiye ile güçlü sosyal
sağlarının bulunması,
• hükümlünün veya kanuni temsilcisinin rıza
göstermesi,
• mahkumiyet kararının kesinleşmiş olması,
• mahkumiyet kararına konu fiilin Türk hu-
kukuna göre suç teşkil etmesi,
• aksi kararlaştırılmadıkça hükümlünün infaz
kurumunda infazı gereken en az altı ay ha-
pis cezasının bulunması.
dikkat
Hükümlü naklinin kabulüne Adalet Bakanı ka-
rar verir.
İnfaz Hukuku Kurallarının Kişi
Bakımından Uygulanması
Cezanın infazına ilişkin yasalar, yürürlükte bu-
lundukları sürece hakkında kesinleşmiş bir yaptı-
rım kararı bulunan herkese koşulları çerçevesinde
uygulanır. Bu kişilerin vatandaş veya yabancı olma-
sının bir önemi bulunmaz.
Ancak, yaptıkları görevin niteliği göz önüne alı-
nan bazı kişiler açısından istisnalar söz konusudur.
Bu kişilerin hukuki konumları bazı hallerde infazın
ertelenerek ileri tarihe bırakılmasını gerektirir.
Bu bağlamda, milletvekilleri hakkında seçimin-
den önce veya sonra verilmiş bir mahkumiyet kara-
rının infazı üyelik sıfatının sona ermesine kadar er-
telenir ve üyelik süresince zamanaşımı işlemez (Ay
m.83/3). Milletvekillerine tanınan bu ayrıcalığın
nedeni, milletvekillerinin fiilen Meclis çalışmaları-
na katılmalarını sağlamaktır.
Milletvekilinin seçilmeye engel bir suçtan mah-
kumiyete uğraması halinde ise milletvekilliği düşer
(Ay m.84). Bu durumda ertelemeye yer verilmeden
cezanın infazına geçilir.
9
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
İnfaz Hukukunun Tarihi Gelişimi
İnfaz Hukukunun tarihi gelişimi konusunda
aşağıda önce genel açıklama yapıldıktan sonra, ce-
zanın amacı ve uygulanmasındaki özellikler dört
dönemde incelenmiştir: 1) Kişisel intikam dönemi,
2) Kamusal ve ilahi adalet dönemi, 3) Aydınlanma
dönemi, 4) Çağdaş dönem.
Genel Olarak
İnfaz hukukunda tarihi gelişim cezanın amacı
ve türleri bakımından ortaya çıkan farklı yaklaşım-
lara paralel olarak ilerlemiştir. Cezanın amacı baş-
langıçta intikam ve ödetme olmuştur. Daha sonra
suçun önlenmesi ve giderek suç işleyenin ıslahı
hedefleri öne çıkmıştır. Zamanla yaptırım olarak
bedensel cezalar, sürgün, para cezaları yerine veya
yanı sıra özgürlüğü bağlayıcı cezalar uygulanmaya
başlanmış ve bu cezaların yerine getirilme şekli ile
yerine getirilme mekanları önem kazanmıştır.
dikkat
Cezanın amacı ve türleri bakımından ortaya çı-
kan farklı yaklaşımlara paralel olarak, infaz hu-
kukunda tarihi gelişim ilerlemiştir.
Kişisel İntikam Dönemi
Devlet kavramının ortaya çıkmadığı ilkel dö-
nemlerde kişilere zarar veren bazı eylemler karşı-
lığında bizzat suçtan zarar gören, ailesi, klanı veya
kabilesi zarar verene veya yakınlarına yaptırım uygu-
lamışlardır. Kişisel intikam dönemi olarak isimlendi-
rilen bu en eski dönemde kişisel öç alma, genellikle
verilen zarardan çok daha fazla zarar verme biçimin-
de uygulanmış; buna da karşılık verilmesi, intikam
alma saldırılarının devam edip gitmesine yol açmış-
tır. Bu nedenle, kişisel intikam almayı sınırlandıran
bir uygulama şeklinde ortaya çıkan kısas (yapılan ey-
leme eşdeğer karşılığın uygulanması, göze göz-dişe diş)
olumlu bir gelişme olarak değerlendirilir. Yine bu
dönemde ortaya çıkan uzlaşma veya tazminat ödeme
de, kişisel intikam almayı sınırlandırmıştır.
dikkat
Uzlaşma veya tazminat ödeme usulünde suç iş-
leyen kişinin mağdura ödeyeceği bir bedelle ta-
raflar anlaşmakta ve zarar gören, kişisel intikam
alma hakkından feragat etmekteydi.
10
Kamusal ve İlahi Adalet Dönemi
Ceza hukukunun gelişim sürecinde kamusal
ve ilahi adalet dönemi olarak isimlendirilen ikinci
dönemde, devletin örgütlendiği ve kamu otorite-
sinin oluştuğu toplumlarda, suç işleyenleri kamu
otoritesini ellerinde bulunduranlar cezalandırmış-
lardır. Bu dönemin özelliği kamu gücünü ellerinde
bulunduranların kendilerini Tanrı’nın temsilcisi
olarak görmeleri ve toplum düzenini bozanlar ka-
dar, din kurallarına uymayanlara da ağır yaptırım-
lar uygulanmasıydı. Böylece, bu dönemde cezalar,
toplumsal intikam ve ibret temeline dayanmakta,
cezanın amacının korkutarak toplumu savunma
olduğu düşünülmekteydi. Bu nedenle de cezalar
şiddetli idi. Öte yandan, bu dönemde suçlar aynı
zamanda günah sayıldıklarından, cezanın suçluları
günahlarından arındırdığı, böylece suçluların ke-
faretlerini ödedikleri düşünülmüştür. Suçluya acı
çektirmekle, günahlarının kefaretinin ödetildiği
kabul edilmiştir. Cezalar suç işleyenlerin yakınları-
na, mirasçılarına da etki etmekteydi.
dikkat
Kamusal ve ilahi adalet döneminde, hükümlü-
lerin ıslâhına yönelik düşünceler ve çalışmalar
henüz ortaya çıkmamıştır.
Aydınlanma Dönemi
Aydınlanma dönemi olan üçüncü dönem, bir
önceki dönemin şiddetli ceza uygulamalarına ve
kamu gücünün kötüye kullanılmasına tepki ola-
rak oluşan dönemdir. Bu dönemde sanıkların ve
hükümlülerin tutuldukları yerlerdeki yaşam koşul-
larını düzeltme, cezalarda yumuşama ve cezaların
yerine getirilmesinde suçlunun kişiliğini göz önünde
bulundurma eğilimleri ortaya çıkmıştır. 1789 Fran-
sız İhtilali’nden sonra, cezaların eşitliği ve kişiselliği
kavramları, suçların ve cezaların yasallığı ilkesi yasa-
larda yer almaya başlamış; ölüm cezasını gerektiren
haller azaltılmış ve vahşi infazlara son verilmiştir.
dikkat
Aydınlanma döneminde; Voltaire, Montesqui-
eu, Rousseau ve Beccaria gibi düşünürler, eleş-
tirilerini yapıtlarıyla ortaya koymuş ve cezanın
amacı üzerinde düşünülmeye başlanmıştır.

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Çağdaş Dönem
Aydınlanma döneminden günümüze uzanan
evre çağdaş dönem olmaktadır. Bu dönem, ceza hu-
kukunun, toplum yaşamına ancak zorunlu oldu-
ğu ölçüde müdahale etmesi gerektiğinin ve diğer
amaçları yanında, cezanın başlıca hedefinin suçlu-
nun topluma yeniden kazandırılması olduğunun
kabul edildiği dönemdir. Bu evre, ceza hukukunda
otoriterliğin, bireye göre devletin ön plana alınma-
sının gerilediği, liberal yaklaşımların yükseldiği bir
zaman dilimidir. Ceza ve ceza muhakemesi huku-
kunda insan hak ve özgürlüklerini korumaya, bire-
yi devlet karşısında ilk plana almaya bu dönemde
başlanmıştır. Bu dönemde ceza hukukundaki geliş-
meler devam etmektedir.
dikkat
Sanık ve hükümlü haklarını tanımaya ve özgür-
lüğü bağlayıcı cezaların infaz edildiği mekanla-
rın koşullarını düzeltmeye yönelik tüm ilkeler
çağdaş dönemin ürünüdür.
Ceza hukuku yaptırımlarının bireylerin aile ya-
şamlarını, dinsel görevlerin yerine getirilmesini ve
sosyal davranış kurallarını düzenlemeyi uygulanma
alanına alması anlayışı bu dönemde terkedilmiştir.
Ceza hukuku yaptırımları artık kişi hak ve özgür-
lüklerini, teknolojik gelişmelerin ortaya çıkardığı
yeni ilişkileri düzenlemeye, sınırlandırmaya ve ko-
rumaya yönelmiştir.
Hapis Cezalarının Gelişim Süreci
Aydınlanma döneminden itibaren cezanın ama-
cına ve çeşitlerine dair farklı görüşler ileri sürülmüş
ve hükümlünün özgürlüğünü kısıtlamaya yönelik
hapis cezaları ön plana çıkmıştır.
dikkat
Hapis cezaları cezaevlerinde infaz edilmektedir.
Bugünkü anlamda ilk cezaevleri Avrupa’da
16.yüzyılda yapılmaya başlanmıştır. Ancak, cezaev-
leri başlangıçta suç işleyenlerin geçici bir süre tu-
tuldukları yerler olarak görülmüştür. Cezaevlerinin
insanları cezalandırma ve ıslah etme işlevini göre-
1
ceği düşünülmemiştir. 18.yüzyılın sonlarından iti-
baren cezaevinde ıslah veya iyileştirme kavramı be-
lirmeye başlamıştır. Bu gelişmede John Howard’ın
cezaevlerinin durumunu anlattığı 1777 tarihli “İn-
giltere ve İskoçya’da Hükümlülerin Durumu” adlı
ünlü eserinin de payı vardı. Aynı dönemde ölüm
cezaları azaltılmış ve bedensel cezalardan giderek
vazgeçilmiştir. Bu durum hapis cezalarına ağırlık
verilmesi sonucunu doğurmuş; hükümlülere uygu-
lanacak rejim önem kazanmaya başlamıştır.
John Howard’ın eserinde ileri sürdüğü şu gö-
rüşler o dönemde hapis cezalarının infazı bakımın-
dan etkili olmaya başlamıştır:
• Hükümlüler birbirlerinden etkilenmemele-
ri için gece ve gündüz ayrı yerlerde bulun-
durulmalıdır.
• Cezaevlerinde sağlıklı koşullar sağlanmalıdır.
• Hükümlüler zorunlu olarak çalıştırılmalıdır.
• Hükümlülere çalışmaları karşılığında ücret
verilmelidir.
Günümüzde cezaevlerinin yönetimi, cezaevle-
rindeki koşullar, cezaevlerinde uygulanacak infaz
rejimleri, hükümlülerin hakları konuları uluslara-
rası kurumlar tarafından ele alınarak düzenlenen
belgelerde gösterilmektedir.
Ülkemizdeki Gelişim Süreci
Aşağıda önce Osmanlı Devleti Döneminde ve
daha sonra Cumhuriyet döneminde hapis cezaları-
nın gelişim süreci ele alınmıştır.
Osmanlı Devleti Dönemi
Osmanlı Devleti Döneminde önceleri İslam Hu-
kukuna hakim olan yaptırımlar uygulanmıştır. Ön
planda bedene yönelik cezalar vardır ve hapis cezala-
rına yer verilmemiştir. Suçlanan kişilerin mahzen gibi
yerlerde özgürlüğünün kısıtlanması borcu ödetme,
ölüm cezasını infaz etme amacına yönelik olmuştur.
Bugünkü anlamda cezaevleri bulunmamıştır.
Osmanlı Devletinde Tanzimat Fermanının ila-
nından sonra İslam hukuku ile Batı hukuku bir
arada uygulanmıştır. Bu dönemde çıkarılan 1840,
1851 ve 1858 tarihli ceza kanunlarında İslam Hu-
kukundan gelen cezaların yanı sıra hapis cezası da
yer almaya başlamıştır. Bu yaptırımlar hapis, idam,
kürek, pranga (ayağına zincir bağlanarak çalıştırıl-
ma), kalebentlik (etrafı surlarla çevrili güvenli ka-
11
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
lede ikamet etme), nefy (bulunduğu yerden başka
yere gönderilme), ömür boyu memuriyetten uzak-
laştırma, medeni hakları kullanmaktan yoksun bı-
rakılma ve para cezaları olmuştur.
dikkat
1858 Tarihli Ceza Kanunu’nda hapis cezasının
süresi 24 saat ile üç yıl arasında gösterilmiş; ha-
pis cezası devlet cezaevlerinde mahkumiyet süresi
içinde kalmak olarak tanımlanmıştır.
Osmanlı Devletinde cezaevi olarak önceleri
kale burçları kullanılmış ve bunlara zin-
dan denilmiştir.
1850 yılından itibaren cezaevleri koşulları göz-
den geçirilmeye, 1870 yılından itibaren ise cezaevi
binaları yapılmaya, infaz ve yönetimle ilgili kurallar
konulmaya başlanmıştır. Hükümlü sayısının çok-
luğu dolayısıyla binalar yetersiz kalmış ve iyi koşul-
lar sağlanamamıştır. Hukuk ve ticaret mahkemeleri
kararıyla hapsedilenler ile işledikleri suç dolayısıyla
haklarında mahkumiyet kararı verilenler ayrı ceza-
evlerine konulmuşlardır.
İdam cezası Osmanlı Devletinde uygulanmış,
1858 tarihli Ceza Kanunu’nda da bu cezaya yer ve-
rilmiştir. Mahkemenin verdiği ve Temyiz Mahke-
mesince onaylanan idam cezası Padişah tarafından
başka bir cezaya çevrilebilirdi.
Kürek cezası, hükümlünün ayaklarında demir
olduğu halde ömür boyu veya süreli olarak (3 yıl-
on beş yıl) zorlu işlerde çalıştırılması demektir.
Aynı zamanda hükümlünün teşhiri usulü de uygu-
lanırdı. Hükümlü infaz sırasında medeni haklarını
kullanamaz; kendisine bir vasi tayin edilirdi. Kürek
cezası alan kişiye ömür boyu rütbe ve memuriyet-
ten mahrumiyet cezası da verilirdi.
Kalebentlik devletçe tayin edilen bir mahalde
(etrafı kale denilen surlarla çevrilmiş olan güvenli
şehirlerde) ömür boyu veya süreli olarak tutulma
anlamına gelmektedir. Bu yerler hapishane değil-
dir. Bu şahıslar kürek cezası alanlardan farklı olarak
zorlu işlerde kullanılmaz, teşhir olunmaz ve demire
vurulmazdı.
12
Nefy cezası suçlunun devletçe tayin olunan bir
mahalle gönderilmesi; belli bir yerde ikamet yü-
kümlülüğünün bulunması demektir. Bu ceza öz-
gürlüğü bağlayıcı değil sınırlandırıcı niteliktedir.
Ömür boyu sürebileceği gibi, üç ay-üç yıl gibi sü-
reli de olabilirdi.
Teşhir cezaya hükmeden karar özetinin uzaktan
görülecek büyüklükteki harflerle yazılıp çok işlek
bir cadde veya meydana götürülen hükümlünün
göğsüne takılması ve onun bu şekilde iki saat bek-
letilerek oradan geçenlerin görmesinin sağlanması
demekti. Daha sonra hükümlü cezalandırma ma-
halline geri götürülürdü.
Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyet Döneminde 1926 yılında 765 sayılı
Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girmiş; suçlar cürüm
ve kabahat olarak gösterilmiştir.
dikkat
Cürüm cezaları idam, ağır hapis, hapis, sürgün,
ağır para cezası, kamu hizmetlerinden yasaklılık,
kabahat cezaları ise hafif hapis, hafif para cezası
ile belli bir meslek veya sanatın tatili icrası olarak
belirlenmiştir.
765 Sayılı Türk Ceza Kanunu 2005 yılında yü-
rürlükten kaldırılmış, yerini 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu almıştır. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda
özgürlüğü bağlayıcı cezaların nasıl infaz edileceği
gösterilmiştir. Bu dönemde cezaevlerindeki olumsuz
koşulları düzeltme çalışmaları başlamış, hükümlülerin
ıslahı için çalıştırma aracına başvurma hedeflenmiştir.
765 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda ağır hapis
cezasının ilk infaz şekli iki devreye ayrılmıştır. İlk
devrede gece gündüz bir hücrede tutulma uygula-
ması vardı. Ömür boyu sürecek olan ağır hapsin
ilk üç yılı, süreli olan hapis cezasının ise (altı aydan
az üç yıldan fazla olmamak koşuluyla) altıda birine
eşit ilk devresi geceli-gündüzlü bir hücrede geçirili-
yordu. İkinci devre ise hükümlünün geceleri yalnız
olarak hücrede bulundurulması ve gündüzleri ko-
nuşmamak koşuluyla diğer hükümlülerle bir arada
bulunarak çalıştırılması şeklinde infaz ediliyordu.
1933 yılında bu sistem değiştirilerek hücrede tutul-
ma uygulaması kaldırılmışsa da üç yıl sonra tekrar

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
getirilmiştir. Ağır hapis cezasının infazında derece-
li sistem uygulanarak 1936’da dört devre, 1953’te
ise üç devre belirlenmiştir. Bu devrelerin ilkinde
hükümlünün geceli-gündüzlü hücrede tutulması
öngörülmüştür. Ancak, cezaevlerinde yeterli sayıda
hücre bulunmaması hükümlülerin hücrede tutul-
masını engellemiştir.
Cumhuriyet Döneminde yeni cezaevleri inşa
edilmiş, örneğin 1936 yılında İmralı Adasında iş
esasına dayalı bir cezaevi açılmıştır. Ceza ve tu-
tukevlerinin yönetimi konusunda 1941 yılında
“Ceza ve Tevkifevleri Nizamnamesi” isimli tüzük
yürürlüğe konulmuştur.
1965 yılında 13.07.1965 gün ve 647 sayılı Ce-
zaların İnfazı Hakkında Kanun yürürlüğe girmiş,
çağdaş infaz kuralları getirilmeye çalışılmıştır. Bu
Kanunla ağır hapis cezasının infazında dereceli sis-
tem uygulamasına son verilmiş ve (1936 yılında
ömür boyu sürecek olan şekli kaldırılmış bulunan)
sürgün cezası kaldırılmıştır. 2004 yılında ise (1984
yılından itibaren uygulaması yapılmayan) ölüm ce-
zası kaldırılmıştır. 647 Sayılı Kanun’da hükümlü-
lere izin verilmesi, kurumda disiplinin sağlanması,
şartla salıverme konuları düzenlenmiştir.
647 sayılı Kanun’da hapis cezası uzun ve kısa
süreli olarak iki başlık altında toplanmıştır. Uzun
süreli hapis cezasının infazının hükümlülerin sınıf-
landırılması amacıyla gözlemleme dönemi ile baş-
laması öngörülmüştür. Bu Kanun’da hükümlüler
için (ücret ödenmek suretiyle) zorunlu çalışmaya
yer verilmiştir.
647 Sayılı Kanunda bir yıl ve daha az süreli ha-
pis cezası kısa süreli hapis cezası olarak tanımlan-
mıştır. Kısa süreli hapis cezası alanların uzun süreli
hapis cezası hükümlülerinden farklı cezaevlerinde
veya aynı cezaevinde ayrı kısımlarda tutulmaları
öngörülmüştür. Kısa süreli hapis cezaları başka ce-
zaya, tedbire çevrilebilir; belli koşullarla evde ya da
geceleri veya hafta sonları girmek suretiyle cezae-
vinde çektirilebilirdi.
647 Sayılı Cezaların İnfazı Hakkında Kanun
2005 yılında yürürlükten kaldırılmış, bu kanunun
yerini 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin
İnfazı Hakkında Kanun almıştır.
İnfaz Hukukunun Kaynakları
İnfaz hukukunun kaynakları; Anayasa, yasalar,
yönetmelikler ve sözleşmelerdir.
1
Anayasa
Anayasa, devletin esas kuruluşu ile bireylerin
temel hak ve özgürlükleri konusundaki kuralları
içerir. Hukuk kuralları hiyerarşisinde en üstte yer
alan anayasal kurallar diğer hukuk dallarında oldu-
ğu gibi infaz hukukunda yapılacak düzenlemelerde
de uyulması gereken çerçeveyi belirler. Bu anlamda
Anayasa infaz hukukunun temel kaynaklarındandır.
dikkat
Anayasa’da devletin insan haklarına saygılı, de-
mokratik, laik ve sosyal devlet olma nitelikleri
vurgulanmaktadır (Ay m.2). İnfaz hukuku kural-
ları öncelikle bu ilkeler ışığında düzenlenmelidir.
Öte yandan, Anayasa’nın 17/1.maddesinde her-
kesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma
ve geliştirme hakkına sahip olduğu gösterilmek-
tedir. Cezanın infazında bu hükmün göz önünde
bulundurulması gerekir.
İşkence ve eziyet yasağı, insan onuruyla bağ-
daşmayan ceza konulması yasağı anayasal güvence
altındadır ve cezanın infazını da kapsadığı kuşku-
suzdur. Anayasa’nın 17/3.maddesinde “Kimseye
işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiye-
tiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi
tutulamaz” denilmektedir.
Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirlerinin
ancak kanunla konulacağı; suçluluğu hükmen sa-
bit oluncaya kadar kimsenin suçlu sayılamayacağı,
ceza sorumluluğunun şahsi olduğu anayasal güven-
ce altında bulunan ilkelerdir (Ay m.38/3,4,7).
Anayasa m.38/9’a göre, ölüm cezası ve genel
müsadere cezası verilemez. Anayasa m.38/10 cüm-
le 1’e göre, idare kişi hürriyetinin kısıtlanması so-
nucunu doğuran bir yaptırım uygulayamaz.
Hakim bağımsızlığı Anayasa’nın 138.madde-
sinde vurgulanmaktadır. Yargılamanın bağımsız
mahkemelerce yapılarak verilen kararların kesinleş-
mesinden sonra cezanın infazına geçilecektir.
Yasa
İnfaz hukukunun temel kaynağı 5275 sayılı
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
Kanun’dur. Bu kanun infaz hukukuna ilişkin ku-
ralları içermektedir. Ayrıca cezanın infazıyla ilgili
başka yasalar da vardır.
13
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik
Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
İnfaz hukukunun temel kaynağı, 13.12.2004
gün ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirleri-
nin İnfazı Hakkında Kanun’dur (RG 29.12.2004,
No.25685). Bu Kanun l Haziran 2005 tarihinde
yürürlüğe girmiştir. 5275 Sayılı Kanunun amacı
“ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin usul
ve esasları düzenlemek”tir.
Daha önce yürürlükte bulunan 13.07.1965 gün
ve 647 sayılı “Cezaların İnfazı Hakkında Kanun”
5275 sayılı Yasa’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte
yürürlükten kalkmıştır.
5275 Sayılı Kanun 124 madde, 1 ek madde ile
8 geçici madde içermektedir. Yasa önce iki kitaba
ayrılmaktadır. Her bir kitap kısımlara, kısımlar ise
bölümlere ayrılmaktadır.
Birinci Kitap, “Amaç ve Temel İlkeler, Hapis
Cezası ve Güvenlik Tedbirleri” başlıklıdır. Birinci
Kitap beş kısımdan oluşmaktadır. Bunlar “Amaç ve
Temel İlkeler”, “Hapis Cezaları ve Güvenlik Tedbir-
leri”, “Ceza İnfaz Kurumunda Hükümlünün Hak-
ları, Güvenceleri ve Kısıtlamalar”, “İyileştirme” ile
“Salıverme Öncesi ve Sonrası Hükümlüye ve Eski
Hükümlüye Yardım” başlıklarını taşımaktadır.
İkinci Kitap “Diğer Cezalar, Tedbirler, Koşullu
Salıverilme ve Tutukluluk başlıklıdır. İkinci kitap iki
kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım “Diğer Cezalar”,
ikinci kısım ise “Tedbirler ve Tutukluluk” başlıklıdır.
Diğer Yasalar
İnfaz hukukuyla ilgili diğer yasaların başlıcaları
şunlardır:
16.05.2001 Gün ve 4675 sayılı İnfaz Hakim-
liği Kanunu: Bu Kanun infazın adli makamlarca
denetlenmesini sağlayan hükümler içermektedir.
Bu Kanun’da infaz hakimlerinin ceza infaz ku-
rumları ile tutukevlerinde bulunan hükümlü ve
tutuklular hakkında yapacağı işlemler, verecekleri
kararlar ve başvuruları incelemeyle ilgili kurallar
gösterilmektedir.
14.06.2001 Gün ve 4681 sayılı Ceza İnfaz Ku-
rumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları Kanunu:
Bu Kanunda, infaz kurumları ile tutukevlerinin
yönetim, işleyiş ve uygulamalarını yerinde görmek,
incelemek, bilgi almak ve tespitleri rapor haline ge-
tirerek yetkili ve ilgili mercilere sunmak suretiyle
izlenmesine yer verilmektedir.
14
03.07.2005 Gün 5402 sayılı Denetimli Serbest-
lik Hizmetleri Kanunu: Bu Kanunda denetimli ser-
bestlik ve koruma kurullarının kuruluş, görev ve
çalışma esas ve usulleri düzenlenmektedir.
23.04.2016 Gün ve 6706 sayılı Cezaî Konular-
da Uluslararası Adlî İşbirliği Kanunu: Bu Kanunda
cezai konularda uluslararası adli iş birliğinin usul ve
esasları düzenlenmektedir.
12.04.1991 Gün ve 3713 Sayılı Terörle Müca-
dele Kanunu: Bu Kanunda terör suçlarına ilişkin
hükümler yer almaktadır.
03.07.2005 Gün ve 5395 Sayılı Çocuk Koru-
ma Kanunu: Bu Kanunda korunma ihtiyacı olan
ve suça sürüklenen çocukların korunmasına, hak-
larının ve esenliklerinin güvence altına alınmasına
ilişkin usul ve esaslar düzenlenmektedir.
dikkat
20.03.2012 Gün ve 6284 sayılı Ailenin Korun-
ması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair
Kanun: Bu Kanunda şiddete uğrayan veya şiddete
uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların,
aile bireylerinin ve tek taraflı ısrarlı takip mağdu-
ru olan kişilerin korunması ve bu kişilere yönelik
şiddetin önlenmesi amacıyla alınacak tedbirlere
ilişkin usul ve esaslar düzenlenmektedir.
Yönetmelik
Yönetmelik, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı
kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere
bunlara aykırı olmamak koşuluyla çıkarılan metin-
lerdir (Ay m.124).
İnfaz hukukuna ilişkin konuları düzenleyen
başlıca yönetmelikler şunlardır:
• Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzle-
me Kurulları Yönetmeliği (RG 07.08.2001
No.24486).
• Ceza İnfaz Kurumlarında Bulundurulabile-
cek Eşya ve Maddeler Hakkında Yönetme-
lik (RG 17.06.2005 No.25848).
• Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri Yönet-
meliği (RG 17.06.2005 No.25848).
• Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilme-
leri Hakkında Yönetmelik (RG 17.06.2005
No.25848).

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
• Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeli-
ği (RG 05.03.2013 No.28578).
• Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yö-
netmeliği (RG 02.09.2012 No.28399).
• Hükümlü ve Tutuklulara Yakınlarının
Ölümü veya Hastalığı Nedeniyle Verilebi-
lecek Mazeret İzinlerine Dair Yönetmelik
(28.06.2013 No.28691).
• Çocuk Koruma Kanununun Uygulanması-
na İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönet-
melik (RG 24.12.2006 No.26386).
Tüzük çıkarılmasıyla ilgili Anayasa m.115 yü-
rürlükten kaldırılmıştır. Ancak, 20.03.2006 gün
ve 2006/10208 sayılı Ceza İnfaz Kurumlarının
Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı
Hakkında Tüzük infaz hukukunda kaynak olma-
ya devam etmektedir. Çünkü, Anayasa’da geçici
madde 21/F hükmüne göre, tüzükler yürürlükten
kaldırılmadıkça geçerliliğini sürdürür (21.01.2017
gün ve 6771 sayılı Kanun m.17).
Sözleşmeler
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş olan millet-
lerarası sözleşmeler kanun gücünde olduklarından,
bunlar da infaz hukukunun kaynaklarıdır.
Milletlerarası Sözleşmelerin İç Hukuktaki
Değeri
Anayasa m.90/5’e göre, “Usulüne göre yürürlüğe
konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmün-
dedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası
ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne
göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere
ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı
konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabile-
cek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hüküm-
leri esas alınır”.
2004 yılında Anayasa m.90’da yapılan değişik-
likten önce tartışmalı olan milletlerarası sözleşme-
lerin iç hukuktaki yeri ve değeri konusu yapılan
düzenlemeyle açıklığa kavuşmuştur.
1
dikkat
Milletlerarası sözleşmelerin iç hukuktaki niteliği
konusunda, bunların kanun hükmünde oldukları
belirtildikten sonra, ayrıca milletlerarası sözleşme-
ler hakkında Anayasa’ya aykırılık iddiası ile dava
açılamayacağı da öngörülmüştür (Ay m.90/5).
07.05.2004 gün ve 5170 sayılı yasayla Anayasa
m.90’a eklenen hükme göre ise, usulüne göre yü-
rürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin
milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konu-
da farklı hükümler içermesi nedeniyle uyuşmazlık
çıkması halinde esas alınacak olan kanun değil,
milletlerarası andlaşma hükümleri olacaktır.
O halde yasa hükümleriyle milletlerarası söz-
leşme hükümleri arasında çatışma olması halinde
şu koşullarla milletlerarası sözleşme hükümlerine
öncelik verilecektir:
• Sözleşmenin usulüne göre yürürlüğe konul-
muş olması,
• sözleşmenin temel hak ve özgürlüklere iliş-
kin bulunması.
Çeşitli Sözleşmeler
Taraf olduğumuz ve infaz hukukunda etkisi bulu-
nan milletlerarası sözleşmelerin başlıcaları şunlardır:
10 Aralık 1948 tarihli Birleşmiş Milletler İn-
san Hakları Evrensel Bildirgesi (RG 27.05.1949,
No.7217),
4 Kasım 1950 tarihli İnsan Haklarını ve Ana
Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme (Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi) (RG 19.03.1954, No.8662),
1975 tarihli İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri-
insani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı
Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (RG 29.04.1988,
No.19799),
1987 tarihli İşkencenin ve Gayriinsani ya da Kü-
çültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair
Avrupa Sözleşmesi (RG 26.02.1988, No.19737),
15
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesi (RG 27.01.1995 No.22184),

1979 tarihli Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) (RG 14.10.1985
No.18889) ,
2011 tarihli (toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet eylemlerini önleme amaçlı) Kadınlara Yönelik Şiddet
ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadele Hakkındaki Sözleşme (RG 29.11.2011 No.28127).
Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan ve Türkiye’nin 1954’te onayladığı İnsan Hakları Avrupa Sözleş-
mesi (İHAS) özellikle etkin bir sözleşmedir. Çünkü bu Sözleşme uluslararası yargı denetimi mekanizması
ile bireysel başvuru sistemini kurmuştur. Bu Sözleşme’de, insan hak ve özgürlüklerinin güvenceleri belir-
lenmiştir. Sözleşme’yle güvence altına alınan bir hak ya da özgürlüğün sözleşmeci devlet tarafından çiğnen-
mesi durumunda mağdur olan birey, iç hukuk yollarını tükettikten sonra, o devleti Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesine şikâyet edebilir. Bu sistem 1987’den itibaren Türkiye’yi de yakından ilgilendirmektedir.
Çünkü bu tarihten itibaren Türkiye Sözleşme’nin bireysel başvuruya ilişkin hükmünü tanımış ve 1990’dan
itibaren geçerli olmak üzere Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (o dönemdeki Divan’ın) zorunlu yargı
yetkisini kabul etmiştir.
Öğrenme Çıktısı
1 İnfaz hukukunu tanımlayabilme ve infaz hukukunun niteliğini, bağımsızlığını, diğer hukuk
dalları ile ilişkisini anlatabilme
2 İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe girmesini, yer ve kişi bakımından uygulanmasını
açıklayabilme
3 İnfaz hukukunun tarihi gelişimini ve kaynaklarını anlatabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Anayasamızda kimseye iş-

kence ve eziyet yapılama-
yacağını, kimsenin insan
onuruyla bağdaşmayan bir
cezaya ve işleme tâbi tutu-
lamayacağını belirten, dola-
yısıyla infaz hukukunu ilgi-
lendiren madde hangisidir?.
Anayasa’mızın hangi mad-
Ceza hukukunu ve İnfaz
delerinin, hangi noktalarda
hukukunu “yaptırım” açı-
infaz hukukunu ilgilendir-
sından değerlendirin.
diğini belirtin.

CEZANIN İNFAZININ AMACI

Aşağıda önce genel olarak cezanın infazının amacından bahsedilmekte, daha sonra sırasıyla hükümlüyü
ıslah etme - yeniden sosyalleştirme konusu ve hükümlülerin haklarının belirlenmesi ve çalıştırılması konu-
su, 5275 Sayılı Yasa’ya göre infazın amacı, infaz süresince izlenen amaca ulaşma yöntemleri, son olarak ise
infazın temel ilkeleri incelenmektedir.

Genel Olarak
Suç karşılığında devlet tarafından uygulanan yaptırım olarak ceza, toplumun varlığı ve hukuk düzeninin de-
vamı için zorunlu görülür. Ceza özgürlüğe veya mal varlığına yönelik olabilir. Hapis cezası özgürlüğü kısıtlama,
para cezası ise mal varlığında azalmaya sebebiyet verme suretiyle yoksunluk duygusu uyandırarak etkili olacağı
varsayılan yaptırımlardır. Ceza yoluyla verildiği kabul edilen uyarı üzerine hükümlünün tekrar suça yönelmeye-
ceği, suçların cezalandırıldığını görmekle de suç işlemeyi düşünenlerin suça yönelmekten çekinecekleri varsayılır.

16
 1
Temel İnfaz Hukuku Bilgisi

Çağdaş hukukta cezanın infazının amacı hükümlünün ıslahını sağlamaktır. Bu görev devlet tarafından
yerine getirilmelidir. Hükümlünün ıslah edilmesi hedefine en uygun cezanın hapis cezası olduğu kabul
edilmektedir. Hapis cezası cezaevinde infaz edileceği için ıslah rejimi uygulanmasına elverişli olur. Bu ne-
denle hapis cezalarının infazının amacını belirleme öne çıkmakta, infazın amacı kavramı öncelikle hapis
cezasının amacı şeklinde ele alınmaktadır.

Araştırmalarla
İlişkilendir
Anayasa Mahkemesi, 09.03.1971 gün ve 42/30 sayılı kararında cezaların infazında toplumun öç
alma duygularını tatmin etmeyi ve ceza yaptırımlarının etkili bir ibret olması esasını benimseyen eski
ceza hukuku anlayışının günümüzde terkedildiğini vurgulamaktadır.
Yüksek Mahkeme’ye göre, “Batı ülkelerinde, bu anlayışın yerine suç işleyenleri kişiliklerine uygun
eğitim, öğretim ve çalıştırma yollarıyla düzeltme ve kendilerini topluma tekrar yararlı bireyler haline
getirme gibi, hem insanca hem de toplumsal ilke ve amaçlara dayanan yeni bir sistem öngörülmüştür.
Cezaevlerinden çıktıktan sonra pişman olmuş ve artık düzelmiş bulunan kişilerin toplum içinde, yeniden
suç işlemelerine engel olunması yönünden izlenmeleri ve hatta bir bakıma suçluluğa karşı korunmaları da
bu yeni insan onuruna daha uygun düşen çağdaş yerine getirme sisteminin kapsamı içine girmektedir”
Anayasa Mahkemesi’ne göre, ıslâhın başarısında, hükümlünün bilinçli katılımını sağlamak önemli
rol oynayacaktır. Başarılı sonuç, çağımızın tüm uygar ülkelerinde gittikçe artan ölçüde uygulanan in-
fazın yumuşatılması, infaz süresince hükümlülerin çeşitli yönlerden topluma yaklaştırılması ve tekrar
kazandırılması yoluyla elde edilebilir.

Kaynak: Resmi Gazete RG 23.11.1971, No.14021

Hükümlüyü Islah Etme - Yeniden Sosyalleştirme

Hapis cezası, bir suçtan mahkum olan kişinin bir yere kapatılıp özgürlüğünün kısıtlanması suretiyle
yerine getirilen cezadır.
Hükümlünün özgürlüğü kısıtlanarak bir yere kapatılmasının amacı sadece suç işleyenlerin yaptırıma
tabi tutulduğu mesajının topluma verilmesi olmamalıdır. Amaç hükümlünün ıslah edilmesi, ileride tekrar
suç işlemeden yaşamını sürdürmesinin sağlanmasıdır. Bunun için infaz kurumunda uygulanan rejimin, gös-
terilen çabaların tümü yeniden sosyalleştirme veya topluma kazandırma ya da iyileştirme olarak isimlendirilir.
Hapis cezasının infazında yeniden sosyalleştirerek topluma kazandırma ile hedeflenen başlıca sonuçlar
şunlardır:
• Hükümlünün tekrar suça yönelmemesinin (tekerrürden korunmasının) sağlanması,
• Hükümlünün hukuka uygun hareket etmesinin sağlanması,
• Hükümlünün üretken bir birey olmasının sağlanması.

Hükümlüyü ıslah etme (iyileştirme), hü-

kümlüye daha önce kazanması gereken
genel formasyonu vermek, onun terbiye ve
bilgi eksikliğini tamamlamaya çalışmaktır.
Amaç, sadece hükümlülerin topluma za-
rar vermeyecek durumda bulundurulması
olmamalıdır.
dikkat
İyileştirme için hükümlülerin kişilikleri incelen-
meli, gözlem yapılarak hükümlüler sınıflara ay-
rılmalı, uygun program tespit edilmelidir.

17
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

Hükümlülerin cezaevinde iyileştirilmesinde uygulana-

cak yöntemler için hukuki çerçeveler oluşturulmalıdır.
Hükümlülerin gruplandırılması, bu amaçları gerçek- dikkat
leştirmeye yönelik olarak yapılmalıdır. Hapis cezasının infazında hükümlünün karak-
Hapis cezasının infazında devletin tekrar suç işleme- terini değiştirmek ve tüm kötü alışkanlıklarını
den yaşamını sürdürmesi için hükümlü hakkında yeniden yok etmek gibi gerçekleşmesi olanaksız hedefler
sosyalleştirme programı uygulaması insan onuruna saygı değil, onu olabildiğince eğitme amaçlanmalıdır.
göstermenin gereğidir.
Yeniden sosyalleştirme çalışmalarının başarılı olmasın-
da özellikle şu hususlar önemlidir:
• Cezaevinde insan onuruna uygun yaşam koşulları- dikkat
nın sağlanması, Hükümlünün sorumluluk duygusu geliştirilme-
• Kurumdaki hükümlü sayısının kapasite üstü ol- li ve hükümlü hukuk kurallarına saygılı olma
maması, yönünde eğitilmelidir.
• Cezaevi personelinin eğitimli olması,
• Hükümlülerin (suç ortağı olmayan) aile bireyleriyle ilişkilerinin güçlendirilmesi,
• Hükümlülere psikolojik terapi ve danışmanlık sunulması,
• Hükümlülere tahliye sonrası için çalışmalarını kolaylaştıracak beceri/meslek/eğitim sağlanması.

Yaşamla İlişkilendir

https://www.haberler.com/cocuk-suclular-cezalarini-kitap-okuyarak-cekiyor-haberi/
“Çocuk suçlular, cezalarını ‘kitap okuyarak’ çekiyor
Gaziantep’te çeşitli suçlardan dolayı adli mercilere çıkan çocuklara kütüphanede kitap okuma cezası
veriliyor.
Gaziantep’te çeşitli suçlardan dolayı adli mercilere çıkan çocuklara kütüphanede kitap okuma cezası
veriliyor. Kitap okuma cezası alan 10 çocuk, kütüphanede kitap okuyup cezalarını çekerken, bu uygu-
lamadaki amacın kitap okuma alışkanlığı kazandırmak olduğu belirtildi.Çocuklarda artan suç oranını
önlemek amacıyla suç işleyerek adli mercilere gelen 18 yaşın altındaki çocuklara mahkemeler, ‘Kitap
okuma’ cezası veriyor.Adli makamlardan işledikleri suça göre belirli sürelerde kitap okuma cezası alan 10
çocuk Gaziantep İl Halk Kütüphanesi’ne giderek görevliler nezaretinde kitap okuyor ve kütüphaneye
geldiğine dair imza atıyor.Gaziantep Barosu Çocuk Hakları Komisyonu Başkanı Aybüken Yıldırım,
bu uygulamanın ceza değil tam aksine kitap okuma alışkanlığının kazandırmaya yönelik bir uygulama
olduğunu kaydetti.Çeşitli suçlardan adli mercilere gelen birçok çocuğa yıl içerisinde bu tür cezaların
verildiğini işaret eden Yıldırım, “Çocuklar kütüphaneye giderek en azından kütüphanenin havasını
teneffüs ederek ortama alışıyorlar. Bu şekilde çocukları suçtan uzaklaştırmak ve kitap okuma alışkanlığı
kazandırmak” dedi.Aybüken Yıldırım, 1 Haziran’da yürürlüğe giren Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsa-
mında çıkartılan Uzlaşma Yasası ile birlikte çocuk suçları oranında yüzde 50 düşüş meydana geldiğini
söyledi.Uzlaşma Yasası ile getirilen yeni düzenlemelerle birlikte cezaevindeki çocuk suçlu oranında bü-
yük düşüş gözlendiğini ifade eden Yıldırım, “Yeni Türk Ceza Kanunu ile birlikte çocuklarımızla ilgili
yeni düzenlemeler getirildi. Bu düzenlemeler kapsamında çıkarılan Uzlaşma Yasası, büyük bir önem arz
etmektedir. Çocuklarımızın cezaevinde bulunma sayısında büyük bir düşüş gözlenmektedir. Daha önce
cezaevindeki çocuk suçlu sayısı ortalama 90 civarındayken şimdi 45-50 civarına düştü. Yani yaklaşık
yüzde 50 azalma görüldü. Çocukların hapisle ıslah edilmesi yerine, dışarıda farklı yöntemlerle ıslah edil-

18
 1
Temel İnfaz Hukuku Bilgisi

mesi noktasında kararlar getirilmiştir. Bu nedenle cezaevindeki çocuk sayısında büyük bir düşük göz-
lenmektedir.” diye konuştu.Her cezanın ve suçun ıslah edilme yönteminin cezaevi olmaması gerektiğini
vurgulayan Yıldırım, “Bu uygulamada karşılaştığımız değişik kararlar var. Mesela, korsan CD satışı şu
anda çok fazla. Bu işi yapan 15-18 yaş arası çocuklarımız da var. Bu konuda hakimlerimiz genellikle adli
kontrol sistemleri uyguluyor. Genellikle verilen hapis cezaları yerine, çocuklar için daha güzel olan ıslah
yöntemini uyguluyorlar. Bu cezalardan birisi de çocukların internet kafelere girişlerini engelleyen ce-
zalardır. Böylelikle çocuklar farklı bir yöntem ile çok sevdikleri internet kafeden uzaklaştırılmış oluyor.
Hakaret ile ilgili bir suçta ise bu suçu işleyenlere haftanın belirli günlerinde halk kütüphanesinde kitap
okuma cezası verilebiliyor. Adli tedbir yöntemi ile çocuğun kütüphaneye gitmesi ve o havayı teneffüs
etmesi sağlanıyor. Çocuğun kütüphanedeki insanları görerek örnek alması sağlanıyor. Bu noktada ha-
kim ve savcılarımızın vermiş olduğu bu kararlar bizler için de sevindirici oluyor. Umarım suç işleyen
çocukların sayısı azalmaya devam eder ve bu ıslah yöntemleri etkili olur” şeklinde konuştu. ”

Kaynak: CHA. Son Güncelleme: 01.01.2008 13:42

Hükümlülerin Haklarının Belirlenmesi ve Çalıştırılması

Hükümlülerin haklarının ayrıntılı olarak belirlenmesi
önemli bir konudur. Çünkü infaz kurumu, kişiyi, irade-
sine rağmen bazı uygulamaları kabule ve onlar doğrultu- dikkat
sunda hareket etmeye zorlayıcı bir kurumdur. Hükümlü olmak, temel haklardan, insan hak-
Hükümlünün ceza infaz kurumunda çalıştırılması top- larından yoksun bırakılmak demek değildir. Hü-
luma yeniden kazandırma sürecine katkı sağlayacak bir kümlü de temel haklara sahiptir.
uygulamadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, çalışmaya zorlan-
manın şu koşullarla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini
ihlal etmeyeceğine karar vermiştir (Meier/İsviçre Kararı, dikkat
09.02.2016): Hukukumuzda hükümlünün çalışması zorun-
• Çalışmanın amacının uzun süreli hapis cezasının luluğu öngörülmemiştir. İstekli hükümlüler
zararlı etkilerini telafi etmek olması, kurumdaki olanaklar ölçüsünde belirlenen ücret
karşılığında atölye veya işyurtlarında çalıştırıla-
• İşin niteliğinin hükümlünün yaşına, sağlık duru-
bilirler (5275 sayılı Kanun m.29).
muna uygun bulunması,
• Ücret verilmesi.

5275 Sayılı Yasa’ya Göre İnfazın Amacı

5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.3’de infazda temel amaç olarak
şu hususlar gösterilmektedir:
• Öncelikle genel ve özel önlemeyi sağlamak,
• Bu maksatla hükümlünün yeniden suç işlemesini engelleyici etkenleri güçlendirmek,
• Toplumu suça karşı korumak,
• Hükümlünün yeniden sosyalleşmesini teşvik etmek,
• Hükümlünün üretken ve kanunlara, nizamlara ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan
bir yaşam biçimine uyumunu kolaylaştıracak programlar uygulamak.
Bu hedeflere ulaşma çalışmalarında göz önünde bulundurulması gereken ilkeler ise şunlardır (5275
Sayılı Kanun m.6/1-b,f ):

19
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
• Hükümlünün insan onurunun korunması
ilkesi,
• Hükümlülerin yaşam, beden ve ruh bütün-
lüklerinin korunması.
5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin
İnfazı Hakkında Kanun’da infazda temel amaçlar
arasında gösterilen genel önleme ile özel önleme
kavramları kısaca şöyle açıklanabilir:
Genel önleme cezanın ibret teşkil etme, po-
tansiyel suçlular üzerinde caydırıcı etkiye
sahip olma özelliğidir. Cezanın infazı suç
işleyenlerin cezalarının yerine getirildiği-
ni topluma gösterir. Yasa koyucu suç ta-
nımlarında yaptırımı belirlemek suretiyle
suç işlediklerinde neleri kaybedeceklerini
bireylere göstererek, onları suçtan caydır-
maya çalışır.
Özel önleme ise cezanın suç işleyen kişinin
uslanmasını sağlama, tekrar suç işlemesini
önleme özelliğidir. Cezanın infazı suç işle-
miş olan kişinin topluma kazandırılması-
nı, yeniden sosyalleşerek kurallara saygılı
bir birey haline gelmesini sağlamalıdır. Bu
amaçlara ulaşılması aynı zamanda toplu-
mu suça karşı koruma işlevini görecektir.
Hükümlünün üretken ve kanunlara, nizamlara ve
toplumsal kurallara saygılı olmasını sağlama, hüküm-
lünün ileride sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimi-
ne uyumunu kolaylaştırma hedefine yöneliktir.
Hükümlünün infazın sonunda ne ölçüde ıslah
olduğunun tespiti zordur. Uygulanan yeniden sos-
yalleştirme programlarının başarısı hükümlülerin
elde ettikleri yeni tutum ve becerilerle orantılı ola-
rak ölçülür (5275 sayılı Kanun m.7). Bunun için
iyileştirme çabalarına yönelik olarak hükümlünün
işbirliği yapmaya istekli bulunması teşvik edilir.
Cezaevlerindeki uygulamalar hükümlülerin cezae-
vi alt kültürüne tabi olmalarını engellediği ölçüde
hükümlünün yeniden sosyalleşmesi sağlanacaktır.
20
dikkat
Cezaevinde bulunmanın olumsuz etkilerini
azaltma yollarından biri olarak getirilen dene-
timli serbestlik kurumu tahliye edilen hüküm-
lünün yeniden sosyalleşme ve toplum yaşamına
uyum sağlamayı kolaylaştıracaktır.
Amaca Ulaşma Yöntemi
İnfaz süresince, suçluyu yeniden sosyalleştirme ve
eğitme amaçlarına ulaşmak için baskıcı veya yapıcı
yöntemlerden birinin tercih edilmesi mümkündür.
Genel Olarak
Baskıcı yöntem, baskı ve korkutma ile eğitmek-
tir. Bu yöntemi savunanlar, ancak bu biçimde suç-
lunun kötü eğilimlerinin yok edilebileceğini ileri
sürerler. Ancak, çağdaş pedagoji biliminin ilkeleri
arasında baskı ve korkutmanın artık yer almadığı
kuşkusuzdur. Bu yöntem kişiyi yeniden sosyalleş-
tirmek yerine, topluma daha da yabancılaştırır.
Yapıcı yöntemde ise suçlunun kişiliği incelene-
rek iyi yönlerini geliştirme, kötü niteliklerini fren-
leme hedeflenir. Çağdaş infaz hukukunda, insan
onurunu zedelemeyen ve amaca ulaşmaya daha
elverişli bir yöntem olarak yapıcı yöntemin tercih
edilmesi gerekir.
dikkat
Tarihi süreçte insancıllaşan hapis cezasının in-
fazında amaç, insan onuruna saygılı olarak hü-
kümlüyü ıslah etmek, iyi alışkanlıklar kazandır-
mak ve tekrar suç işlemekten alıkoymaktır.
Hapis cezalarının infazının devlete yüksek mali
yük getirmesi nedeniyle bu cezaların olabildiğince
az verilmesi, örneğin şiddet içermeyen suçlarda fa-
illere hapis cezası verilmemesi düşünülebilir. Ancak
uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı yaptırımı gerek-
tiren suçlarda hükümlüleri cezaevine koyma hala
daha tercih edilen yöntemdir.

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
5275 Sayılı Yasa’da Gösterilen
Yöntemler
Cezaevinde tutulma çeşitli olumsuzlukları bün-
yesinde barındırır. Bu nedenle hapis cezasının ken-
disinde var olan zararlı etki yapıcı niteliğini müm-
kün olduğu ölçüde azaltacak önlemler alınmalıdır.
Bu önlemler şunlardır:
• Cezaevinde olmanın sebebiyet verdiği
olumsuzlukları giderecek biçimde düzenle-
necek programlara, usullere ve araçlara baş-
vurulmalıdır.
• İyileştirme araçları hükümlünün sağlığını
ve kişiliğine olan saygısını korumasını ger-
çekleştirecek usul ve esaslara göre uygulan-
malıdır (5275 sayılı Kanun m.7/2).
• Hükümlülerin cezaevi sonrası yaşamlarına
uyum sağlamaları için cezaevlerinde eğitim
programları uygulanmalı, spor veya beden
eğitimi olanağı sağlanmalı, ziyaretçi kabulü
veya izin verme suretiyle dış dünyayla ileti-
şim kesilmemelidir.
İnfazın Temel İlkeleri
Genel Olarak
İnfaz yasaları ceza ve güvenlik tedbirlerinin na-
sıl yerine getirileceğini ortaya koyan yasalardır. Bu
yasaların hazırlanmasında göz önünde bulundurul-
ması gereken özellikler şunlar olmalıdır:
• İnfaz insancıl olmalıdır.
• İnfazda insan onuruna saygı gözetilmelidir.
• İnfaz sürecinde, hükümlünün yeniden suç
işlemesini engelleyici etkilerin güçlendiril-
mesine yönelik önlemler öngörülmelidir.
• İnfazda hükümlünün yeniden sosyalleş-
mesini teşvik edici, üretken, yazılı hukuk
kurallarına ve toplumsal kurallara saygılı,
sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine
uyumunu kolaylaştırıcı programlara yer
verilmelidir.
Çağdaş infaz hukukunda hapis cezasının yerine
getirileceği mekanlarda bulunması gereken özellik-
ler ve hükümlüler hakkında yapılacak işlemlerde
göz önüne alınacak hususlar ise Avrupa Konseyin-
ce hazırlanan “Özgürlüğü Kısıtlanmış Kişilerin İyi-
leştirilmesi İçin Uyulması Gerekli Kurallar”a göre
başlıca şunlardır:
1
• Cezaevlerinde aydınlatma, temizlik, giyim,
beslenme koşulları çağdaş düzeyde olmalıdır.
• Cezaevlerinde sağlık sorunlarını çözmek
için devlet tedbir almalıdır.
• Cezaevinde düzen ve disiplin sağlanmalıdır.
Disiplin cezası verilebilmeli, ancak birlikte
cezalandırma yasaklanmalıdır.
• Zincire bağlama ve demire vurma yasak
edilmelidir.
• Hükümlülerin dış dünya ile ilişki kurmala-
rına izin verilmelidir.
• Cezaevlerinde kütüphane bulunmalıdır.
5275 Sayılı Yasa’ya Göre Temel ilkeler
Hapis cezasının infaz rejimi güvenlik, düzen,
bakım ve adalet ilkeleri göz önüne alınarak ve arala-
rında denge sağlanarak düzenlenmelidir.
5275 Sayılı Yasa’da bu ilkeler doğrultusundaki
kurallar şunlardır (5275 sayılı Kanun m.6):
• Hükümlüler, ceza infaz kurumlarında gü-
venli bir biçimde ve kaçmalarını önleyecek
tedbirler alınarak düzen, güvenlik ve disip-
lin çerçevesinde tutulmalıdır.
• Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin dü-
zenli bir yaşam sürdürmeleri sağlanmalıdır.
• Hapis cezasının zorunlu kıldığı özgürlükten
yoksunluk, insan onuruna saygının korun-
masını sağlayacak maddi ve manevi koşullar
altında uygulanmalıdır.
• Hükümlülerin Anayasa’da yer alan hakları,
infazın temel amaçları saklı kalmak üzere
5275 sayılı Kanun’da öngörülen kurallar
uyarınca kısıtlanabilir.
• Cezanın infazında hükümlünün iyileştiril-
mesi hususunda mümkün olan araç ve ola-
naklar kullanılmalıdır.
• Hükümlünün kanun ve yönetmeliklerle ta-
nınmış haklarının dokunulmazlığını sağla-
mak üzere cezanın infazında ve iyileştirme
çabalarında kanunilik ve hukuka uygunluk
ilkeleri esas alınır.
• İyileştirmeye gereksinimleri olmadığı sapta-
nan hükümlülere ilişkin infaz rejiminde bu
hükümlülerin kişilikleriyle orantılı bireysel-
leştirilmiş programlara yer verilmesine özen
gösterilmelidir.
21
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

• Cezanın infazında adalet esaslarına uygun hareket edilmelidir. Bu maksatla ceza infaz kurumları
kanun ve yönetmeliklerin verdiği yetkilere dayanarak nitelikli elemanlarca denetlenir.
• Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak
üzere her türlü tedbir alınmalıdır.
• Hükümlünün infazın amacına uygun olarak kanun ve yönetmeliklerin belirttiği hükümlere uyması
zorunludur.
• Kanunlarda gösterilen tutum, davranış ve eylemler ile kurum düzenini ihlal edenler hakkında Ka-
nunda gösterilen disiplin cezaları uygulanır. Cezalara Kanunda belirtilen merciler hükmederler.
Cezalara karşı savunma ve itirazlar da Kanunun gösterdiği mercilere yapılır.
• Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazında zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı ve onur kırıcı davranış-
larda bulunulamaz (5275 sayılı Kanun m.2/2).
Öğrenme Çıktısı
4 Hükümlüyü ıslah etme ve yeniden sosyalleştirme amacını açıklayabilme
5 Hükümlünün haklarının belirlenmesini ve çalıştırılmasını anlatabilme
6 5275 Sayılı Yasa’ya göre infazın amacını ve amaca ulaşma yöntemini, infazın temel
ilkelerini özetleyebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hapis cezasının infazın- İnfaz süresince, suçluyu

da yeniden sosyalleştirerek
topluma kazandırma ile
hedeflenen başlıca sonuçlar
nelerdir?
İnfaz yasaların hazırlanma-
yeniden sosyalleştirme ve
sında göz önünde bulundu-
eğitme amaçlarına ulaşmak
rulması gereken ölçütler ve
hangi yöntemlerle müm-
hususlar sizce neler olmalıdır?
kündür?

İNFAZ HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER

Aşağıda ayrıntılı olarak ele alınmakta olan infaz hukukuna hakim olan ilkeler; “hukuk devleti ilkesi”,
“insancıllık ilkesi”, “insan onuruna saygı ilkesi”, “kesin hüküm bulunması ilkesi”, “eşitlik ilkesi” olarak
karşımıza çıkmaktadır.

Hukuk Devleti İlkesi

Hukuk devleti, adalet ve eşitlik ekseninde hukuk düzeni kuran ve bu düzeni her işleminde hukuk
kurallarına, anayasal normlara uymak, yargı denetimine bağlı olmak suretiyle sürdüren devlettir. Hukuk
devletinin temeli olan tüm bu ilkeler yaptırımların infazı bakımından da geçerlidir.
Cezaların infazı yöntemi insan onuruna saygılı şekilde düzenlenmelidir. Hükümlüye infaz kurumunda
yapılacak muamele, hükümlünün sahip olacağı haklar hukuk devleti ilkeleri çerçevesinde kanunla dü-
zenlenmelidir. Hukuk devleti ilkesi, cezanın infazının dü-
zenli ve güvenli bir kurumda adil olacak şekilde yerine
getirilmesini gerektirir.
dikkat
Hukuk devleti kavramı kanun devletinden farklıdır. Hukuk devleti insan haklarına saygılı ve insan
Hukuk devletini oluşturan hukuk evrensel ilkeleri içerir. haklarını koruyan devlettir.
Hukuk devletinin özünü özgürlük ve demokrasi anlayışı
oluşturur.

22

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Evrensel ilkelere uygun olmayan, belli bir
kesimin çıkarları doğrultusunda hazırlan-
mış kanunlara yer verilen sistemler kanun
devleti olarak nitelendirilir.
İnsancıllık İlkesi
Suç işleyen bireyler hakkında uygulanacak iş-
lemlerin insancıl olması gerekir. Bu ilke, hem yar-
gılamanın yapılması ve hem de verilecek cezanın
türü ile yerine getirilmesi evreleri için geçerlidir.
Örneğin, ölüm cezasının birçok ülke yasaların-
dan çıkarılması, insancıllık ilkesinin bir uygulaması
olarak değerlendirilir. Öte yandan, işkencenin ya-
sak olması ve insan onuru ile bağdaşmayan cezalara
yasalarda yer verilmemesi gereği, yine bu ilke kap-
samında olan uygulamalardır.
dikkat
Türk hukukunda, ölüm cezasının yürürlükten
kaldırılmasının temelinde yer alan düşünce de,
“insancıllık” olmuştur.
İnsancıllık ilkesi, özgürlüğü bağlayıcı cezaların
yerine getirilmesinde ıslâhın ve failin topluma ye-
niden kazandırılmasının amaçlanmasını, cezaevle-
rinde yaşam koşullarının insan onuruyla bağdaşır
düzeyde olmasını, bedensel ceza verilmemesini
gerektirir.
İnsancıllık ilkesi doğrultusunda ceza ve güven-
lik tedbirlerinin infazında zalimane, insanlık dışı,
aşağılayıcı ve onur kırıcı davranışlarda bulunula-
mayacağı Yasa’da vurgulanmaktadır (5275 sayılı
Kanun m.2/2).
dikkat
Cezasını çekmiş olan eski hükümlünün toplum-
dan dışlanmamasını sağlayacak önlemlerin alın-
ması insancıllık ilkenin gereğidir.
İnsan Onuruna Saygı İlkesi
Aşağıda, insan onuruna saygı ilkesi hakkında
genel bilgi verildikten sonra, Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi kararlarına konu itibarıyla değinilecektir.
1
Genel Olarak
Bireylerin insan onuruyla bağdaşmayan bir ceza
ve muameleye tabi tutulamayacağı anayasal bir ku-
raldır (Ay m.17/3).
İnsanın maddi ve manevi açıdan kendine özgü
bir değeri vardır; bu değerden vazgeçmek mümkün
değildir.
dikkat
İnsan infazın objesi değil, süjesi olmalıdır.
İnsan onurunu ihlal eden ceza ıslah edici, yeni-
den sosyalleştirici olamaz.
Hukuk devleti insan onurunu koruyan devlet-
tir. Nitekim, Anayasanın başlangıç bölümünün 6.
paragrafında her Türk vatandaşının onurlu bir ha-
yat sürdürme, maddi ve manevi varlığını bu yön-
de geliştirme hak ve yetkisinin doğuştan itibaren
bulunduğu gösterilmektedir. Ay m.5’te ise devletin
temel amaç ve görevleri arasında insanın maddi ve
manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazır-
lama gösterilmektedir.
Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazında zali-
mane, insanlık dışı, aşağılayıcı ve onur kırıcı dav-
ranışlarda bulunulamayacağının açıkça ifade edil-
mesi (5275 sayılı Kanun m.2/2), insan onuruna
saygının gereğidir.
İşkence suçtur. Türk Ceza Kanunu’na göre, bir
kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve beden-
sel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya
irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına
yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görev-
lisi hakkında üç yıldan on iki yıla kadar hapis ceza-
sına hükmolunur (TCK m.94/1).
dikkat
Onur, şeref ve saygınlığın rencide edilmesi haka-
ret suçunu oluşturmaktadır (TCK m.125).
dikkat
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m.3’e göre, hiç
kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı
ceza veya işlemlere tabi tutulamaz.
23
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Kararları
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında
infaz süresince hükümlünün insan onurunun devlet
tarafından korunması gerektiği vurgulanmaktadır.
Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin bu-
lundukları asgari koşullar onur kırıcı olmamalıdır.
Kişiler hükümlü olmanın zorunlu olarak içerdiği ız-
dırap ve sıkıntı düzeyini aşacak infaz koşullarına tabi
tutulmamalıdır. Gerekli tıbbi yardım sağlanmalıdır.
(Poltoratskiy/Ukrayna Kararı, 29.04.2003; Popov/
Rusya Kararı, 13.07.2006).
dikkat
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine göre, iş-
kence çok ağır ve acımasızca ezaya yol açan
kasıtlı muamelelerdir (İrlanda/Birleşik Krallık
Kararı, 18.01.1978; Aydın/Türkiye, Kararı,
25.09.1997).
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine göre,
küçük düşürücü muamele ise kişiyi başkala-
rı karşısında çok utandıran, isteği dışında
davranmaya zorlayan, korku, acizlik, de-
ğersizlik duygusu uyandırarak onurunu
kıran her türlü muameledir (Peers/Yuna-
nistan Kararı, 19.04.2001; Valasinas/Lit-
vanya Kararı, 24.07.2001).
Felçli bir hükümlünün infaz kurumunda dört
ay boyunca tek başına hareket edememesi, başka-
sına bağımlı olması Avrupa İnsan Hakları Mahke-
mesince küçük düşürücü muamele olarak görül-
müştür (Vincent/Fransa Kararı, 24.10.2006).
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince, farklı
ülkelerde benzer suçlar için farklı ağırlıkta ceza-
lar öngörülmüş olması ve ayrıca sistemde ömür
boyu hapis cezasının bulunması kabul edilebilir
düzenlemelerdir. Ancak, Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi’ne göre, tüm bu cezaların insan onu-
runa aykırılık teşkil etmemesi şu koşulların varlı-
ğına bağlıdır:
24
• Hükümlüye kişiliğini geliştirme olanağı ta-
nınması,
• Hükümlü için en baştan itibaren tekrar
özgür olmayı talep etme olanağının bulun-
ması (Kafkaris/Kıbrıs/ Rum Kesimi Kararı,
12.02.2008; Viinter vd./Birleşik Krallık
Kararı, 09.07.2013; Harakchiev ve Tolu-
mov/Bulgaristan Kararı, 08.07.2014; Mur-
ray/Hollanda Kararı, 26.04.2016).
İnfaz sırasında gerekli tıbbi yardımın yapılması
koşuluyla ileri yaşta olma, sağlık sorunları bulunma
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin işkence yasa-
ğını düzenleyen 3.maddesine aykırı sayılmamıştır
(Bonnechaaux/İsviçre Kararı, 05.12.1978; Papon/
Fransa Kararı, 07.06.2001). Ancak, sağlık durumu
veya özel koşulları hükümlünün cezasının infazına
devam edilmesini işkence sayılacak ağırlıkta acıya,
küçük düşürülmeye yol açmamalıdır. Böyle bir du-
rumda infaza devamda ısrar edilmesi işkence sayılır
(Farbtuhs/Latviya Kararı, 02.12.2004; Tekin Yıl-
dız/Türkiye Kararı, 10.11.2005).
dikkat
Çocuk hükümlü infaz kurumuna veya ıslahe-
vine yerleştirilmeden önce sağlığının işleme
uygunluğu tıbbi olarak tespit edilmelidir (Blok-
hin/Rusya Kararı, 23.03.2016).
dikkat
Cezaevinde hücrelerin fazla kalabalık olması,
dış dünyayla iletişimin bulunmaması, açık ha-
vaya çıkamama, ışıktan faydalanma imkanının
sınırlı olması ve fiziki eksersiz yapamama işken-
ce yasağının ihlalidir (Peers/Yunanistan Kararı,
19.04.2001).
Cezaevi koğuşundaki tuvaletin kapısının bu-
lunmaması nedeniyle mahrem şekilde kullanılama-
ması Sözleşme m.8’in, yani özel hayatın ihlalidir
(Szafranski/Polonya Kararı, 15.12.2015).
Hükümlü hakkında sınırlı tecrit uygulanması
kötü muamele sayılmamıştır (Karsu vd./Türkiye
Kararı, 27.03.2018). Avrupa İnsan Hakları Mah-
kemesi bu kabulü şu koşullara bağlamaktadır:

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
• Tecrit edilme (ayrı yerde tutma) makul olmalı,
• Tecrit infazın doğal sonucu olan elemden
daha fazlasına yol açmamalı,
• Tecrit esnasında tıbbi yardım ve insan onu-
runa yakışan koşullar sağlanmalı..
Devlet, özgürlüğünü kısıtladığı kişinin sağlığın-
da meydana gelen kötüleşme veya bedenindeki ya-
ralanma sebebini makul bir şekilde açıklamalıdır;
bundan dolayı neden devletin sorumluluğunun
olamayacağını ikna edici şekilde açıklamak devle-
tin görevidir. Sağlıklı olarak infaz kurumuna giren
kişi sağlığı bozularak veya sakatlanarak bu kurum-
dan çıktığında, sebebi devlet tarafından kanıtlama-
lıdır (Gaefgen/Almanya Kararı, 01.06.2010).
Kesin Hüküm Bulunması İlkesi
Mahkumiyet hükümleri kesinleşmedikçe infaz
olunamaz (5275 sayılı Kanun m.4). Kesin hüküm
bağlayıcıdır ve aynı fiilden dolayı aynı kişi hakkın-
da tekrar yargılama yapılamaz.
Kesin hüküm mahkemenin verdiği ve baş-
vurulduğu takdirde kanun yolunun tüke-
tildiği hükümlerdir.
Hüküm kesinleşmeden infaza geçilmesi yasal
olmayacaktır. Çünkü, henüz kesinleşmemiş hük-
mün bozulması; hükümlünün daha az ceza alması,
cezasının seçenek tedbire çevrilmesi veya beraat et-
mesi ihtimali vardır.
dikkat
Mahkemece verilen mahkumiyet hükmü kesin-
leşmeden yaptırımın infazına geçilemez.
İnfazın gerçekleştirilmesi, ceza mahkumiyeti
sonucunda gelen evredir. Anayasa’ya göre “kanun-
suz suç ve ceza olmaz” ilkesi suç ve ceza kadar ceza
mahkumiyetinin sonuçları konusunda da geçerli-
dir (Ay m.38/2). O halde cezanın infazının da yasal
olması gerekir.
1
Öte yandan kesinleşmiş hükümde gösterilen
cezadan başkasının uygulanması da mümkün de-
ğildir. Aksi uygulama yasal olmayacaktır.
dikkat
Kesin hükmün yerine getirilmesini sağlayacak
olan Cumhuriyet savcısıdır.
Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmün in-
fazını ertelemez. Ancak mahkeme, infazın geri
bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir
(5271 sayılı CMK m.312).
Tutuklama, kesin hüküm bulunmadığı halde öz-
gürlüğün kısıtlanması anlamına gelmez. Kişi özgür-
lüğünün kaldırılması sonucunu doğuran tutuklama
ceza olmayıp bir koruma tedbiridir. Ceza yargılama-
sının yapılabilmesi için, belli koşulların varlığı halin-
de uygulanır (5271 sayılı CMK m.100 vd.).
Eşitlik İlkesi
Yaptırımların infazına ilişkin kuralların hü-
kümlülere eşitlik esasına göre uygulanması anayasal
gerekliliktir. Kanun önünde herkes eşittir. Devlet
organları ve idari makamlar bütün işlemlerinde ka-
nun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket
etmek zorundadırlar. Hiç kimseye ayrıcalık tanına-
maz (Ay m.10). Ceza kanunu uygulamasında eşit-
lik esastır (TCK m.3/2).
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m.14’te ayrım-
cılık yasağına yer verilmiştir. Buna göre, Sözleşmede
tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma özellikle şu
açılardan hiç bir ayrıma tabi olmaksızın sağlanmalıdır:
• Cins, - ırk, -renk, - dil, - din,
• siyasi veya diğer kanaatler,
• milli veya sosyal menşe,
• milli bir azınlığa mensup olma,
• servet, doğum veya herhangi bir durum.
dikkat
Hükümlüler arasında ayrımcılık yapılmamalıdır.
25
1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

Örneğin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, cinsel yönelimi sebebiyle bir hükümlünün tecrit odasına
konulmasını ayrımcılık yasağını ihlal eden (m.14) ve onur kırıcı (m.3) olan muamele saymıştır (X/Türkiye
Kararı, 09.10.2012).
5275 Sayılı Cezaların ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.2/1’de ayrımcılık yasağı
şöyle ifade edilmektedir:
“Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin kurallar hükümlülerin ırk, dil, din, mezhep, milliyet,
renk, cinsiyet, doğum, felsefî inanç, millî veya sosyal köken ve siyasi veya diğer fikir yahut düşünceleri ile
ekonomik güçleri ve diğer toplumsal konumları yönünden ayırım yapılmaksızın ve hiçbir kimseye ayrıca-
lık tanınmaksızın uygulanır”.
Belirtelim ki, şu uygulamalar eşitlik ilkesini ihlal etmeyecektir:
• Eşitlik ilkesi aynı suçu işleyen herkesin aynı cezayla cezalandırılmasını gerektirmez. Bireyselleştir-
meye olanak tanıyan alt-üst sınırlı cezalar ve hakime tanınan takdir hakkı gibi kurallar dolayısıyla
aynı suçu işleyen kişilerin farklı cezalar alması sonucu ortaya çıkabilir.
• Ceza belirlenirken failin kişiliğinin dikkate alınması, cezanın failin kişiliğine uydurulması cezanın
bireyselleştirilmesi anlamına geldiğinden, eşitlik ilkesini ihlal etmez.
• Cezaevlerinde hükümlülerin gözleme tabi tutulması, sınıflandırılması, kişiliklerine göre farklı iyi-
leştirme rejimi uygulanması, iyileşme gösterdikçe kapalı cezaevinden açık cezaevlerine gönderilme-
leri ve iyi halli olanların belli süre sonra koşullu salıvermeden yararlanmaları infazın bireyselleştiril-
mesidir; eşitlik ilkesini ihlal etmez. Çocuk ve kadın hükümlüler için ayrı cezaevleri bulunması ve
infaz kuralları konulması eşitlik ilkesini ihlal etmeyecektir. Cezanın infazı aşamasında hükümlünün
kişisel gereksinimleri ve durumu dikkate alınarak farklı program uygulanması eşitlik ilkesini ihlal
etmeyecektir.
Hükümlü hakkında infaz kurumunda uygulanacak olan rejimle ilgili plan hükümlünün kişiliğine uy-
gun ve iş birliğinden kaçınmayacağı bir plan olmalıdır.

Öğrenme Çıktısı
7 Hukuk devleti ilkesini açıklayabilme
8 İnsancıllık ilkesi ve insan onuruna saygı ilkesini ayırt edebilme
9 Kesin hüküm bulunması ilkesi ve eşitlik ilkesini anlatabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

“İnsan infazın objesi değil,

Avrupa İnsan Hakları Mah- Eşitlik ilkesini ihlal etmeye-
süjesi olmalıdır” ifadesini
kemesine göre, küçük düşü- cek uygulamalar konusun-
konu ile ilgili günlük hayatta
rücü muamele ile kastedilen da araştırma yaparak farklı
rastladığınız haberlerin biri-
nedir, örneklendirin. örnekler verin.
ni değerlendirerek tartışın.

26
 1
Temel İnfaz Hukuku Bilgisi

İnfaz hukukunu tanımlayabilme ve infaz

1 hukukunun niteliğini, bağımsızlığını, diğer
hukuk dalları ile ilişkisini anlatabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe
2 girmesini, yer ve kişi bakımından
uygulanmasını açıklayabilme

3 İnfaz hukukunun tarihi gelişimini ve

kaynaklarını anlatabilme

İnfaz Hukukunun Temel

Kavramları

1 Mahkeme kararının kesinleşmesi ile cezanın uygulanmasının tamamen son bulmasına kadar, devletle
hükümlü arasındaki ilişkiyi düzenleyen, cezaların ve güvenlik tedbirlerinin, yani yaptırımların yerine geti-
rilmesine ilişkin kuralları gösteren hukuk dalı İnfaz hukukudur. Hükümlünün ceza infaz kurumuna kabul
edilmesi, ceza infaz kurumunda disiplin, günlük yaşam, iyileştirme (ıslah etme), tekrar suç işlemiş kişilerin
(mükerrir) cezasının infazı, dış dünyayla ilişkiler, izinler, özel infaz şekilleri, koşullu salıverme, adli para
cezasının yerine getirilmesi, tutuklama kararının yerine getirilmesi gibi konular infaz hukukunun içeriğini
oluşturur. İnfaz ilişkisi; devletle hükümlü arasında cezanın kesinleşip yerine getirilmesiyle oluşan ilişkidir.
İnfaz hukukunun başlıca anayasa hukuku, ceza hukuku, milletlerarası hukuk ve ceza muhakemesi hukuku
ile ilişkisi bulunmaktadır. Ancak İnfaz hukuku bu dalların hepsinden bağımsız bir disiplindir.

2 İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe girmesi açısından geçerli olan ilke derhal uygulanma ilkesidir. Der-
hal uygulanma, yürürlüğe giren bir yasanın, o andan itibaren yürürlükte bulunduğu süre içerisinde tüm
eylem ve olaylar bakımından geçerli olması demektir. Derhal uygulanma, yeni yasa yürürlüğe girmeden
önce işlenmiş ancak henüz yargılanmamış veya hüküm verilmemiş suçlar bakımından muhakeme ve in-
faz işlemlerinin yapılmasında suçun işlendiği değil, işlemin yapıldığı tarihteki yasanın dikkate alınmasını
gerektirir. İnfaz yasalarının yer yönünden uygulanmasında benimsenen ilke ülkesellik (mülkilik) ilkesidir.
Ülkesellik ilkesi, bir ülke mahkemelerinin verdikleri ve kesinleşen kararların yine aynı ülkede infaz edilmesi
yani yerine getirilmesi demektir. Ancak, istisna olarak 15.05.1972 tarihli “Ceza Kovuşturmalarının Aktarıl-
ması Sözleşmesi” ile 23.04.2016 gün ve “6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu”
hükümleri çerçevesinde cezanın infazının başka ülkeye devredilmesi veya başka ülkeden devralınması söz
konusu olabilir. Cezanın amacı ve uygulanmasındaki özellikler dört dönemde incelenebilir: 1) Kişisel inti-
kam dönemi, 2) Kamusal ve ilahi adalet dönemi, 3) Aydınlanma dönemi, 4) Çağdaş dönem.

3 İnfaz hukukunun kaynakları; Anayasa, yasalar, yönetmelikler ve sözleşmelerdir. İnfaz hukukunun temel
kaynağı, 13.12.2004 gün ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’dur (RG
29.12.2004, No.25685). Bu Kanun l Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 5275 Sayılı Kanunun
amacı “ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin usul ve esasları düzenlemek”tir.

27
 1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

4 Hükümlüyü ıslah etme ve yeniden

sosyalleştirme amacını açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

5 Hükümlünün haklarının belirlenmesini ve

çalıştırılmasını anlatabilme

5275 Sayılı Yasa’ya göre infazın amacını ve

6 amaca ulaşma yöntemini, infazın temel
ilkelerini özetleyebilme

Cezanın İnfazının Amacı

4 Suç karşılığında devlet tarafından uygulanan yaptırım olarak ceza, toplumun varlığı ve hukuk düzeninin
devamı için zorunlu görülür. Ceza özgürlüğe veya malvarlığına yönelik olabilir. Hapis cezası özgürlüğü
kısıtlama, para cezası ise malvarlığında azalmaya sebebiyet verme suretiyle yoksunluk duygusu uyandırarak
etkili olacağı varsayılan yaptırımlardır. Ceza yoluyla verildiği kabul edilen uyarı üzerine hükümlünün tekrar
suça yönelmeyeceği, suçların cezalandırıldığını görmekle de suç işlemeyi düşünenlerin suça yönelmekten
çekinecekleri varsayılır.

5 Çağdaş hukukta cezanın infazının amacı hükümlünün ıslahını sağlamaktır. Bu görev devlet tarafından
yerine getirilmelidir. Hükümlünün ıslah edilmesi hedefine en uygun cezanın hapis cezası olduğu kabul
edilmektedir. İnfaz kurumunda uygulanan rejimin, gösterilen çabaların tümü yeniden sosyalleştirme veya
topluma kazandırma ya da iyileştirme olarak isimlendirilir. Hükümlüyü ıslah etme (iyileştirme), hükümlüye
daha önce kazanması gereken genel formasyonu vermek, onun terbiye ve bilgi eksikliğini tamamlamaya
çalışmaktır. Amaç, sadece hükümlülerin topluma zarar vermeyecek durumda bulundurulması olmamalı-
dır. İyileştirme için hükümlülerin kişilikleri incelenmeli, gözlem yapılarak hükümlüler sınıflara ayrılmalı,
uygun program tespit edilmelidir. Hükümlülerin cezaevinde iyileştirilmesinde uygulanacak yöntemler için
hukuki çerçeveler oluşturulmalıdır. Hapis cezasının infazında hükümlünün karakterini değiştirmek ve tüm
kötü alışkanlıklarını yok etmek gibi gerçekleşmesi olanaksız hedefler değil, onu olabildiğince eğitme amaç-
lanmalıdır. Yeniden sosyalleştirme çalışmalarının başarılı olmasında özellikle şu hususlar önemlidir: Ceza-
evinde insan onuruna uygun yaşam koşullarının sağlanması, kurumdaki hükümlü sayısının kapasite üstü
olmaması, cezaevi personelinin eğitimli olması, hükümlülerin (suç ortağı olmayan) aile bireyleriyle ilişkile-
rinin güçlendirilmesi, hükümlülere psikolojik terapi ve danışmanlık sunulması, hükümlülere tahliye son-
rası için çalışmalarını kolaylaştıracak beceri/meslek/eğitim sağlanması. Hükümlü olmak, temel haklardan,
insan haklarından yoksun bırakılmak demek değildir. Hükümlü de temel haklara sahiptir. Hukukumuzda
hükümlünün çalışması zorunluluğu öngörülmemiştir. İstekli hükümlüler kurumdaki olanaklar ölçüsünde
belirlenen ücret karşılığında atölye veya işyurtlarında çalıştırılabilirler.

6 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.3’te infazda temel amaç olarak şu
hususlar gösterilmektedir: Öncelikle genel ve özel önlemeyi sağlamak, hükümlünün yeniden suç işlemesini
engelleyici etkenleri güçlendirmek, toplumu suça karşı korumak, hükümlünün yeniden sosyalleşmesini teş-
vik etmek, hükümlünün üretken ve kanunlara, nizamlara ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan
bir yaşam biçimine uyumunu kolaylaştıracak programlar uygulamak. Bu hedeflere ulaşma çalışmalarında
hükümlünün insan onurunun korunması ve yine hükümlülerin yaşam, beden ve ruh bütünlüklerinin ko-
runması ilkeleri gözetilmelidir. Hapis cezasının infaz rejimi güvenlik, düzen, bakım ve adalet ilkeleri göz
önüne alınarak ve aralarında denge sağlanarak düzenlenmelidir.

28
 1
Temel İnfaz Hukuku Bilgisi

7 Hukuk devleti ilkesini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

8 İnsancıllık ilkesi ve insan onuruna saygı
ilkesini ayırt edebilme

9 Kesin hüküm bulunması ilkesi ve eşitlik

ilkesini anlatabilme

İnfaz Hukukuna Hakim Olan

İlkeler

7 Hukuk devleti, adalet ve eşitlik ekseninde hukuk düzeni kuran ve bu düzeni her işleminde hukuk kuralla-
rına, anayasal normlara uymak, yargı denetimine bağlı olmak suretiyle sürdüren devlettir. Hukuk devletinin
temeli olan tüm bu ilkeler yaptırımların infazı bakımından da geçerlidir. Cezaların infazı yöntemi insan
onuruna saygılı şekilde düzenlenmelidir. Hükümlüye infaz kurumunda yapılacak muamele, hükümlünün
sahip olacağı haklar hukuk devleti ilkeleri çerçevesinde kanunla düzenlenmelidir.

8 İnsancıllık ilkesine incelenirse görülür ki; özgürlüğü bağlayıcı cezaların yerine getirilmesinde ıslâhın ve
failin topluma yeniden kazandırılmasının amaçlanmasını, cezaevlerinde yaşam koşullarının insan onuruyla
bağdaşır düzeyde olmasını, bedensel ceza verilmemesini gerektirir. İnsan onuruna saygı ilkesine göre; bi-
reylerin insan onuruyla bağdaşmayan bir ceza ve muameleye tabi tutulamayacağı anayasal bir kuraldır ve
insanın maddi ve manevi açıdan kendine özgü bir değeri vardır; bu değerden vazgeçmek mümkün değildir.
İnsan infazın objesi değil, süjesi olmalıdır.

9 Kesin hüküm bulunması ilkesi ile ilgili olara; mahkumiyet hükümleri kesinleşmedikçe infaz kesin hüküm
bağlayıcıdır ve aynı fiilden dolayı aynı kişi hakkında tekrar yargılama yapılamaz. Eşitlik ilkesi konusunda;
5275 Sayılı Cezaların ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.2/1’nin ayrımcılık yasağını
şöyle ifade ettiği görülür: “Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına ilişkin kurallar hükümlülerin ırk, dil, din,
mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, doğum, felsefî inanç, millî veya sosyal köken ve siyasî veya diğer fikir yahut
düşünceleri ile ekonomik güçleri ve diğer toplumsal konumları yönünden ayırım yapılmaksızın ve hiçbir
kimseye ayrıcalık tanınmaksızın uygulanır”.
Ceza belirlenirken failin kişiliğinin dikkate alınması, cezanın failin kişiliğine uydurulması cezanın birey-
selleştirilmesi anlamına geldiğinden, eşitlik ilkesini ihlal etmez. Cezaevlerinde hükümlülerin gözleme tabi
tutulması, sınıflandırılması, kişiliklerine göre farklı iyileştirme rejimi uygulanması, iyileşme gösterdikçe ka-
palı cezaevinden açık cezaevlerine gönderilmeleri ve iyi halli olanların belli süre sonra koşullu salıvermeden
yararlanmaları infazın bireyselleştirilmesidir ve bu durum eşitlik ilkesini ihlal etmemektedir.

29
 1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

1 İnfaz ilişkisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 5 İnfaz hukukunda derhâl uygulanma ilkesi
hangisi doğrudur? yerine lehte yasanın dikkate alınması bakımından
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda gösterilen istis-
neler öğrendik?

A. İnfaz ilişkisi, suçlanan kişinin hâkim ve Cum-

nalarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
huriyet savcısı karşısındaki konumudur.
B. İnfaz ilişkisi, suçlanan kişiye kolluk görevlileri A. Derhâl uygulanma ilkesi yirmi yıldan fazla ha-
tarafından olayla ilgili soru yöneltilmesidir. pis cezalarının infazıyla ilgili düzenlemelerde
C. İnfaz ilişkisi, hükümlünün cezaevinde diğer uygulanmaz.
hükümlülerle olan ilişkisidir. B. Derhâl uygulanma ilkesi para cezalarının infa-
D. İnfaz ilişkisi, hükümlünün infaz koruma görev- zıyla ilgili düzenlemelerde uygulanmaz.
lileri karşısındaki konumudur. C. Derhâl uygulanma ilkesi, af, zamanaşımı ve
E. İnfaz ilişkisi, devletle hükümlü arasında cezanın şikâyet konularında uygulanmaz.
kesinleşip yerine getirilmesiyle oluşan ilişkidir. D. Derhâl uygulanma ilkesi, hapis cezasının erte-
lenmesi, koşullu salıverilme ve tekerrür konula-
rında uygulanmaz.
2 İnfaz hukuku ile ilgili aşağıdaki ifadelerden E. Derhâl uygulanma ilkesi, sağlık sorunları bulu-
hangisi doğrudur? nan hükümlüler bakımından uygulanmaz.
A. İnfaz hukuku özel hukukun bir dalıdır.
B. İnfaz hukuku ceza hukuku kapsamında bir alt 6 Aydınlanma döneminde cezaların infazı ile
başlıktır. ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
C. İnfaz hukuku kuralları ceza muhakemesi yasa- A. Sanık ve hükümlülerin tutuldukları yerlerdeki
sında gösterilen ve bu hukuk dalına dahil olan yaşam koşullarını düzeltme başlamıştır.
bir sistemdir.
B. Hapis cezalarını para cezasına çevirme uygu-
D. İnfaz hukuku, kuralları ayrı yasada gösterilen lanmıştır.
bağımsız bir hukuk dalıdır.
C. Ölüm cezasının her ülkede kaldırılması söz ko-
E. İnfaz hukuku, kuralları yönetmeliklerde göste- nusu olmuştur.
rilen bir hukuk dalıdır.
D. Hâkime cezanın tayininde geniş yetki tanın-
mıştır.
3 Aşağıdakilerden hangisiyle infaz hukukunun E. Suçların yasalardaki tanımlarında cezanın gös-
doğrudan ilişkisi bulunur? terilmesine gerek duyulmamıştır.
A. Vergi hukuku
B. Ceza hukuku 7 Osmanlı Devleti Dönemi’nde ceza ve infaz
C. İş hukuku hukukuna özgü özelliklerle ilgili aşağıdaki ifadeler-
den hangisi doğrudur?
D. Ticaret hukuku
E. Medeni hukuk A. Osmanlı Devleti Dönemi’nde İslam Hukuku-
na hâkim olan yaptırımlar uygulanmamıştır.
B. Osmanlı Devleti Dönemi’nde bedene yönelik
4 İnfaz hukuku kurallarının yürürlüğe girmesi cezalar uygulanmamıştır.
konusunda uygulanması gereken ilke aşağıdakiler-
C. Osmanlı Devleti Dönemi’nde Tanzimat
den hangisidir?
Fermanı’ndan sonra Almanya ceza yasaları ör-
A. Suçta ve cezada yasallık nek alınarak yasalar hazırlanmıştır.
B. Aleyhte yasanın geriye yürümemesi D. Osmanlı Devleti Dönemi’nde idam cezası uy-
C. Lehte yasanın geriye yürümesi gulanmamıştır.
D. Derhâl uygulanma E. Osmanlı Devleti Dönemi’nde 1870 yılından
E. Kuralların ileriye yürümesi itibaren cezaevi binaları yapılmaya, infaz ve yö-
netimle ilgili kurallar konulmaya başlanmıştır.

30
 1
Temel İnfaz Hukuku Bilgisi

8 Hapis cezasının infazında hükümlüyü ıslah 10 Cezaevlerinin özellikleri ile ilgili aşağıdaki
etme-yeniden sosyalleştirmenin amacı aşağıdaki- ifadelerden hangisi doğrudur?
lerden hangisidir?

A. Hükümlünün tekrar suça yönelmemesinin sağ-
lanması
B. Hükümlünün hukuka uygun hareket etmesi-
nin hedeflenmemesi
C. Hükümlünün üretken bir birey olmasının tah-
liye sonrasına bırakılması
D. Hükümlünün terbiye ve bilgi eksikliğinin ta-
mamlanmasının ailesine bırakılması
E. Her hükümlünün üniversite öğrenimi görmesi-
nin sağlanması
neler öğrendik?
A. Cezaevlerinde aydınlatma, temizlik, giyim ve
beslenme koşulları çağdaş düzeyde olmalıdır.
B. Cezaevlerinde sağlık sorunlarını çözmek için
sivil toplum kuruluşları görevlendirilir.
C. Cezaevinde düzen ve disiplinin sağlanması için
hükümlüler aç bırakılabilir.
D. Cezaevinde zincire bağlama ve demire vurma
mekânları bulunmalıdır.
E. Cezaevlerinde kütüphane bulunması gerekli
değildir.

9 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine göre,

hükümlünün ceza infaz kurumunda çalıştırılması-
nın Sözleşmeyi ihlal etmemesinin koşulu aşağıda-
kilerden hangisidir?
A. Çalışmanın amacının uzun süreli hapis cezası-
nın zararlı etkilerini telafi etmek olması
B. Hükümlülerin tünel yapımında çalıştırılması
C. Müebbet hapis cezası alanların çalıştırılmaması
D. Çalışmak isteyen hükümlüden ücret alınması
E. Hükümlülerin cezaevi dışında çalıştırılması

31
 1
İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukukunun Te-

1. E 6. A Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukukunun Tarihi
mel Kavramları” konusunu yeniden gözden
Gelişimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukukunun Te-

2. D 7. E Yanıtınız yanlış ise “Cezanın İnfazının Amacı”
mel Kavramları” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukukunun Diğer

3. B 8. A Yanıtınız yanlış ise “Cezanın İnfazının Amacı”
Hukuk Dalları İle İlişkisi” konusunu yeni-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukuku Kuralla- Yanıtınız yanlış ise “Hükümlülerin Haklarının
4. D 9. A
rının Yürürlüğe Girmesi” konusunu yeniden Belirlenmesi ve Çalıştırılması” konusunu yeni-
gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukuku Kuralla- Yanıtınız yanlış ise “İnfaz Hukukuna Ha-
5. D 10. A
rının Yürürlüğe Girmesi” konusunu yeniden kim Olan İlkeler” konusunu yeniden göz-
gözden geçiriniz. den geçiriniz.

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Ay m.l7’de kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağı, kimsenin insan onuruy-

Araştır 1 la bağdaşmayan bir cezaya ve işleme tâbi tutulamayacağı belirtilmiştir.

Hükümlünün tekrar suça yönelmemesinin (tekerrürden korunmasının) sağ-

lanması,
Araştır 2 • Hükümlünün hukuka uygun hareket etmesinin sağlanması,
• Hükümlünün üretken bir birey olmasının sağlanması.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine göre, küçük düşürücü muamele ise ki-
şiyi başkaları karşısında çok utandıran, isteği dışında davranmaya zorlayan,
korku, acizlik, değersizlik duygusu uyandırarak onurunu kıran her türlü mu-
ameledir (Peers/Yunanistan Kararı, 19.04.2001; Valasinas/Litvanya Kararı,
Araştır 3 24.07.2001).
Felçli bir hükümlünün infaz kurumunda dört ay boyunca tek başına hareket
edememesi, başkasına bağımlı olması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince
küçük düşürücü muamele olarak görülmüştür.

32

Temel İnfaz Hukuku Bilgisi
Kaynakça
Centel, N., Zafer, H. Çakmut, Ö. (2018). Türk Ceza
Hukukuna Giriş 10.Bası, İstanbul.
Demirbaş, T. (2019). İnfaz Hukuku 6.Bası, Ankara.
Demirbaş, T. (2001). “Cezaevlerinde Yeniden
Sosyalleştirilme (Tretman) Sorunları”, Prof. Dr.
T.T. Yüce’ye Armağan, İzmir, 392 vd.
Doğan Karakaş, F. (2010). Cezanın Amacı ve Hapis
Cezası, İstanbul.
Gökcen, A. (1989). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza
Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri,
İstanbul.
1
Özbek, V. Ö. (2019). İnfaz Hukuku 11.Bası, Ankara.
Özgenç, İ., Şahin, C.(2019). İnfaz Hukuku 2.Bası,
Ankara.
Yüce, T. T. (1961). “Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar ve
Suçlunun Terbiyesi Meselesi”, Adalet Dergisi LII,
9-10, 927 vd.
Zafer, H. (2019). Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK
m.1-75 Ders Kitabı 6.Bası, İstanbul.
33